თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ მუხლით გათვალისწინებულ შეზღუდვას ავრცელებს ამავე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე.

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუქტის „დ“ ქვეპუნქტის, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტი, 34-ე მუხლი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

დავა კომპეტენციათა შესახებ. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუქნტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის, მთავრობის, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, გენერალური პროკურორის, ეროვნული ბანკის საბჭოს, გენერალური აუდიტორის, სახალხო დამცველის ან ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ან აღმასრულებელი ორგანოს სარჩელის საფუძველზე იხილავს დავას შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოს უფლებამოსილების შესახებ.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის ფარგლების შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლში მითითებულ სახელმწიფო ორგანოებს, მათ შორის, სახალხო დამცველს, თუ ისინი მიიჩნევენ, რომ დარღვეულია მათი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლები.

გარდა ამისა, იგივე 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის თაობაზე სასამართლო დავაში მოპასუხეა ის სახელმწიფო ორგანო, რომლის ნორმატიულმა აქტმაც, მოსარჩელე სახელმწიფო ორგანოს აზრით, გამოიწვია მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლების დარღვევა.

ამრიგად, იმისთვის, რომ არსებობდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დავის განხილვის საფუძველი, მოსარჩელეს უნდა წარმოადგენდეს ამავე კონსტიტუციურ ნორმაში მითითებული რომელიმე სახელმწიფო ორგანო, დავა უნდა შეეხებოდეს ამ ორგანოს კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლებს, რომლებსაც, თავის მხრივ, უნდა არღვევდეს შესაბამისი ნორმატიული აქტი.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის და სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე იხილავს, რეფერენდუმის ან არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებულ დავას.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-37 მუხლები ასევე მიუთითებენ, რომ არჩევნების ან რეფერენდუმის მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობის შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთ მეხუთედს, საქართველოს პრეზიდენტს და საქართველოს სახალხო დამცველს.

მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი კონსტიტუციური სარჩელით მიმართვის ერთ-ერთ უფლებამოსილ სუბიექტს წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველი.

საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, სახალხო დამცველის უფლებამოსილება განისაზღვრება ორგანული კანონით, რომლის 21-ე მუხლის „ი“ ქვეპუნქტით, სახალხო დამცველის ერთ-ერთ უფლებამოსილებად, ასევე,განსაზღვრულია, სახალხო დამცველის უფლება, კონსტიტუციური სარჩელით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეფერენდუმისა და არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.

ამრიგად, არჩევნების ან რეფერენდუმის მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება, საქართველოს კონსტიტუციისა და შესაბამისი ორგანული კანონების თანახმად, წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ უფლებამოსილებას.

ამიტომ, ნებისმიერი ცვლილება, რომლიც განსხვავებულად მოაწესრიგებს, შეცვლის, გააფართოებს, ან შეამცირებს, თუ სხვაგვარად შეზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს არჩევნების კონსტიტუციურობის გადაწყვეტის კომპეტენციას, პირდაპირ აისახება საქართველოს სახალხო დამცველის, როგორც სასამართლოს ამ კომპეტენციის ფარგლებში, დავის დაწყების კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლებზე, რაც, თავის მხრივ, წარმოადგენს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 34-ე მუხლით გათვალისწინებული დავის დაწყების საფუძველს.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ სადავო აქტი, კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისი ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმად, დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული, შეუძლებელს ხდის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციის განხორციელებას და, შესაბამისად, ზღუდავს საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას ეფექტურად გამოიყენოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი ამ კომპეტენციის ფარგლებში მიმართვის უფლება.

როგორც უკვე აღინიშნა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის თაობაზე სასამართლო დავაში მოპასუხეა ის სახელმწიფო ორგანო, რომლის ნორმატიულმა აქტმაც, მოსარჩელის აზრით, გამოიწვია მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლების დარღვევა. მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან, სადავოა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტი, მოპასუხეს წარმოადგენს საქართველოს პარლამენტი.

სადავო ნორმა, ჩვენი აზრით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებას, რომლის შესაბამისად, საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების დაცვას ზედამხედველობს საქართველოს სახალხო დამცველი. მოცემულ შემთხვევაში, ვთვლით, რომ სადავო ნორმა ზღუდავს საქართველოს სახალხო დამცველის, როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების, მათ შორის, საარჩევნო სფეროში მოქმედი უფლებების დაცვაზე ზედამხედველი ინსტიტუტის უფლებამოსილებას მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

უნდა აღინიშნოს, რომ „... როდესაც სახალხო დამცველი მიმართავს სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით... ის არის მხარე, თუმცა დავობს არა საკუთარი უფლებების, არამედ, პირთა განუსაზღვრელი წრის უფლებების დასაცავად, რამდენადაც სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა მის კონსტიტუციურ ვალდებულებას წარმოადგენს“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 12 ოქტომბრის №3/6/668 საოქმო ჩანაწერი, II-8). ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის მეშვეობით, სახალხო დამცველი ახორციელებს თავის კონსტიტუციურ ვალდებულებას, რომელიც, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლით განსაზღვრული უფლებამოსილების ეფექტურ განხორციელებაში გამოიხატება.

გარდა ამისა, ჩვენი აზრით, დავის საგანი ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტს, რომლის შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო „საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს რეფერენდუმის ან არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებულ დავას“.

კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა განსაზღვრავს სახალხო დამცველის კონკრეტულ უფლებამოსილებას, გაასაჩივროს არჩევნების კონსტიტუციურობა, მხოლოდ ამ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასების საფუძველზე. ამდენად, არჩევნების წელიწადს, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის აკრძალვის დადგენისას, დავის საგანი იძლევა მისი იმდაგვარად წაკითხვის შესაძლებლობას, რომელიც, ფაქტიურად, ნაწილობრივ შეუძლებელს გახდის საარჩევნო კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელებას, რის ინიცირების კონსტიტუციურ უფლებამოსილებასაც საქართველოს სახალხო დამცველს ანიჭებს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი.

უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, გასაჩივრებული საკანონმდებლო დებულების სადავო ნორმატიული შინაარსით, მნიშვნელოვნად იზღუდება სახალხო დამცველის კონსტიტუციური უფლებამოსილება, საარჩევნო წელს, საკონსტიტუციო სასამართლოში გაასაჩივროს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობა. ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტი, საარჩევნო წელს, დაუშვებლად აცხადებს გასაჩივრებული საარჩევნო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას, მაშასადამე, იგი, საარჩევნო წელს, ზოგადად კრძალავს საარჩევნო ნორმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის უფლებას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს სახალხო დამცველი, როგორც სახელმწიფო ორგანო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ვინაიდან, სადავო ნორმატიული აქტით დარღვეულია მისი იმ კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლები, რომლის მეშვეობითაც მას არჩევნების კონსტიტუციურობის გასაჩივრება შეუძლია.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

2.1. ფაქტების აღწერა: 2018 წლის 21 ივლისს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში განხორციელდა შესაბამისი ცვლილებები და დამატებები, რომელთა მიზანიც იყო საკონსტიტუციო სასამართლოს მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შესაბამისობაში მოყვანა საქართველოს კონსტიტუციის ახალ, 2017 წლის 13 ოქტომბერს მიღებულ, რედაქციასთან.

სხვა საკითხებთან ერთად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლს ასევე დაემატა მე-3 პუნქტი, რომლის მიხედვით, „დაუშვებელია საკონსტიტუციო სამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული.“ აღნიშნული დამატება, თავის მხრივ, გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის ახალი რედაქციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტიდან, რომელსაც ზუსტად ანალოგიური შინაარსი გააჩნია.

სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის ახალი რედაქციით დადგენილი ეს შეზღუდვა ვრცელდება, მხოლოდ კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული, ჩვეულებრივი კონსტიტუციური ნორმათა კონტროლის კომპეტენციაზე, რომლის ფარგლებშიც ხდება ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის დადგენა.შესაბამისად, ორგანულ კანონში განხორციელებული ცვლილება, რომელიც, თავის მხრივ, კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული დამატებიდან გამომდინარეობს, ჩვენი აზრით, ასევე, უნდა შეეხებოდეს, მხოლოდ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ კომპეტენციებს.

ეს მოსაზრება, მათ შორის, ეფუძნება კონსტიტუციის ახალი რედაქციის თავდაპირველი კანონპროექტის შინაარს და ამ პროექტზე მუშაობის პროცესში მასში ეტაპობრივად განხორციელებულ ცვლილებებს. კერძოდ, კონსტიტუციური კანონპროექტის პირვანდელი რედაქცია, რომელიც გამოქვეყნდა საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის[1] და წარედგინა ვენეციის კომისიას შესაბამისი დასკვნისთვის, ითვალისწინებდა უკვე ჩატარებული არჩევნების არაკონსტიტუციურად ცნობის კომპეტენციის საერთოდ გაუქმებას. გასათვალისწინებელია, რომ ამ თავდაპირველი პროექტის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტში გათვალისწინებულია მხოლოდ ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენის კომპეტენცია. ამასთან ერთად, თანდართულ განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ „საკონსტიტუციო სასამართლო აღარ იმსჯელებს ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის საკითხზე. გარდა ამისა, დაუშვებლად ცხადდება არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა არჩევნებამდე ერთ წლის განმავლობაში არ არის მიღებული.“[2] როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციური კანონპროექტის იგივე რედაქცია იქნა, თავდაპირველად, გაგზავნილი ვენეციის კომისიაშიც.[3] კონსტიტუციური კანონპროექტი შეიცვალა, მხოლოდ მისი საქართველოს პარლამენტში, პირველი მოსმენით, გატანამდე.

იმ პირობებში, თუ არ იარსებებდა არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული (განსაკუთრებით კი, ჩატარებული, როგორც უკვე შედეგობრივად არაკონსტიტუციური შედეგის მქონე) არჩევნების კონსტიტუციურობის განხილვის კომპეტენცია, მეტ-ნაკლებად გასაგები იქნებოდა სადავო ნორმით გათვალისწინებული ცვლილება. მაგრამ, როდესაც ძალაში რჩება საკონსტიტუციო სასამართლოს როგორც ზემოაღნიშნული (ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენის) კომპეტენცია, ისე სადავო ნორმით გათვალისწინებული დათქმა, რომლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს ეკრძალება არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, ეს უნდა გულისხმობდეს როგორც ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენის კომპეტენციის, ისე სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის ერთმანეთის პარალელურად, იმგვარად თანაარსებობის შესაძლებლობას, როდესად ზოგადი შეზღუდვა არ გამორიცხავს სასამართლოს სპეციალური კომპეტენციის განხორციელების შესაძლებლობას.

ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ლოგიკურია ვივარაუდოთ, რომ კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტი ვერ გავრცელდება იგივე მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე. ვინაიდან, თუ გავითვალისწინებთ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით, არჩევნებთან დაკავშირებული დავების განხილვის შეზღუდულ ვადებს - გასაჩივრების 3 დღიანი და საქმის განხილვის 30 დღიანი ვადები (საპრეზიდენტო არჩევნების შემთხვევაში, ეს ვადები კიდევ უფრო მცირეა), ამ დავების როგორც ინიცირება, ისე მათი განხილვა, ნებისმიერ შემთხვევაში, უნდა განხორციელდეს შესაბამის საარჩევნო წელიწადში. ამიტომ, სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის ახალი რედაქციით დადგენილი ეს შეზღუდვა ვრცელდება, მხოლოდ კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული კონსტიტუციური ნორმათა კონტროლის კომპეტენციაზე, რომლის ფარგლებშიც, მხოლოდ ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან, მათ შორის, კონსტიტუციურ უფლებებთან შესაბამისობის დადგენა ხდება.

კონსტიტუციის ახალი რედაქციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით. იმავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით კი, საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის ან მთავრობის სარჩელის საფუძველზე სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებას ნორმატიული აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხზე.

შესაბამისად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული შეზღუდვაც, ჩვენი აზრით, უნდა გავრცელდეს არა არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენის, არამედ, ჩვეულებრივი ნორმათა კონტროლის კომპეტენციაზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო, ელემენტარულად, ვერ განახორციელებს მის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, რომელიც არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენაში მდგომარეობს.

ამ მხრივ, როგორც უკვე აღინიშნა, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის თაობაზე სარჩელი, სპეციალური სუბიექტების მიერ, შეიტანება, შესაბამისი საარჩევნო კომისიის მიერ არჩევნების შედეგების გამოქვეყნებიდან 3 დღის ვადაში. იგივე კანონის 22-ე მუხლით კი, საარჩევნო დავებთან დაკავშირებული კონსტიტუციური სარჩელების განხილვის ვადები არ უნდა აღემატებოდეს 30 დღეს (საპრეზიდენტო არჩევნების შემთხვევაში კი, 12 დღეს), მათი სასამართლოში შეტანის დღიდან. ამდენად, ნებისმიერ შემთხვევაში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში არსებული გასაჩივრებისა და საქმის განხილვის ვადები, თავიდან ბოლომდე, ემთხვევა საარჩევნო წელს, რაც, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის სათანადოდ წაკითხვის შემთხვევაში, უმეტეს წილად, საერთოდ გამორიცხავს ამ კომპეტენციის განხორციელებას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ მნიშვნელოვანია სამომავლოდ არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების ეს კომპეტენცია უცვლელად იქნეს დატოვებული. საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც უმაღლეს კონსტიტუციურ ორგანოს უნდა გააჩნდეს, როგორც საკმარისი პოლიტიკური ნდობა,[4] ისე კომპეტენცია, რომ მისი გადაწყვეტილება, თუნდაც, არჩევნების შედეგის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ, იქნება აბსოლუტურად დასაბუთებული და სამართლიანი.

აქედან გამომდინარე, სახალხო დამცველმა, შესაბამისი კანონპროექტის განხილვის დროს, საქართველოს პარლამენტს მიმართა საკანონმდებლო წინადადებით (იხ. დანართი), რომლის თანახმად, იმისთვის, რომ არ მომხდარიყო სადავო საკანონმდებლო ნორმის არაერთგვაროვანი და კონსტიტუციასთან წინააღმდეგობრივი განმარტება, მასში უნდა გაკეთებულიყო დათქმა, რომ ეს შეზღუდვა არ გავრცელდებოდა იგივე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციაზე.

სახალხო დამცველის აზრით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის სადავო ნორმა უნდა ჩამოყალიბებულიყო შემდეგი შინაარსით: „დაუშვებელია საკონსტიტუციო სამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული. ამ პუნქტით დადგენილი შეზღუდვა არ ვრცელდება ამავე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე.“

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, საქართველოს პარლამენტმა არ გაიზიარა სახალხო დამცველის ეს წინადადება და სადავო ნორმა მიიღო ამჟამად მოქმედი რედაქციით, რაც, ჩვენი აზრით, შეიცავს მისი იმგვარად წაკითხვის, მაშასადამე, განმარტების საფრთხეს, რომელიც წინააღმდეგობაში მოვა სახალხო დამცველის საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციასთან გაასაჩივროს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობა.

როგორც კონსტიტუციური კანონპროექტის პირვანდელ, საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის გამოქვეყნებულ რედაქციაზე თანდართული განმარტებითი ბარათიდან ირკვევა, ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციის გაუქმების ძირითად მიზანს, კანონპროექტის ავტორთა განცხადებით, წარმოადგენდა ის, რომ არ ყოფილიყო „... დაშვებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანშეუწონელი ჩართვა პოლიტიკურ პროცესში.“.[5] შესაბამისად, უნდა ვივარაუდოთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსით გათვალისწინებული შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანსაც იგივე „საფრთხის“ გამორიცხვა უნდა წარმოადგენდეს.

უნდა აღინიშნოს, რომ საარჩევნო პროცესის დაცვა მასში, თუნდაც სასამართლოს არამიზანშეწონილი ჩარევისაგან, გარკვეულ შემთხვევებში, შესაძლებელია მართლაც წარმოადგენდეს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს. თუმცა, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის გარემოება, რომ არჩევნები, საარჩევნო პროცესი, გარდა პოლიტიკურისა, წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ მოვლენას, კონსტიტუციურ-სამართლებრივ პროცესს, რომელიც, თავის მხრივ, ისევე, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების ნებისმიერი სხვა მოვლენა თუ პროცესი, საჭიროებს კონსტიტუციურ-სამართლებრივ რეგულირებას.

ასე, მაგალითად, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, მართალია, „საარჩევნო სისტემის ფორმირება პოლიტიკური პროცესის ნაწილია, თუმცა ეს პროცესი, ცხადია, არ უნდა გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ შეზღუდვებს.“. ამიტომ, „ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ ტარდება არჩევნები, პირველ რიგში, როგორია თავად საარჩევნო კანონმდებლობა, რამდენად შეიცავს ის საკმარის და საჭირო გარანტიებს იმისათვის, რომ არჩევნების შედეგად ქვეყანამ, მისმა მოქალაქეებმა მიიღონ «ხალხის მმართველობა» (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II-8).

2.2. სასარჩელო მოთხოვნის დასაბუთება: უპირველეს ყოვლისა უნდა ითქვას, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციის ერთგვარ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციად, სხვა კონსტიტუციურ პრინციპებთან ერთად, ასევე უნდა მივიჩნიოთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის იდეას და დემოკრატიული სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს პრინციპს განსაზღვრავს.

ამ მუხლის შესაბამისად, საქართველო არის დემოკრატიული რესპუბლიკა და სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების, აგრეთვე რეფერენდუმისა და უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმების მეშვეობით.

მხედველობაშია მისაღები, ასევე, კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტი, რომლის შესაბამისად, არავის აქვს უფლება მიითვისოს ხელისუფლება. ამიტომ, „სახალხო სუვერენიტეტის იდეა გულისხმობს, რომ თითოეული მოქალაქე მონაწილეობს ხელისუფლების ფორმირებაში და ამით ჩართულია ხელისუფლების განხორციელების პროცესში. სახალხო სუვერენიტეტი მნიშვნელოვანწილად ხორციელდება წარმომადგენლობითი დემოკრატიის პრინციპის მეშვეობით. საქართველოს თითოეული მოქალაქე ირჩევს რა წარმომადგენელს, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემს მას და ამით აძლევს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების, სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება, II-3).

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს «ხალხის მმართველობა», ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II-8).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება, II-2).

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, საქართველოს კონსტიტუცია „... განამტკიცებს რა საარჩევნო უფლებას, ადგენს ამ უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს და მოითხოვს, რომ შეიქმნას საარჩევნო უფლების რეალიზებისთვის საჭირო გარანტიები. საარჩევნო უფლება, თავისთავად, არ მოითხოვს რომელიმე კონკრეტული საარჩევნო მოდელის ჩამოყალიბებას. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ არსებულმა საარჩევნო მოდელმა უზრუნველყოს ხალხის ნების თავისუფალი და თანასწორი ასახვა სახელმწიფო ხელისუფლების ფორმირების პროცესში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება, II-4).

უნდა ითქვას, რომ „არჩევნების მიზანი სწორედ მოქალაქეთა ნების შესაბამისი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აქედან გამომდინარე - არჩევნებმა უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეთა თავისუფალი, ნამდვილი ნების შესაბამისი წარმომადგენლობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირებისას. მოქალაქეთა ნამდვილი ნების შესაბამისი ფორმაციის მიღწევა შეუძლებელი იქნება, თუ საარჩევნო სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ნების ადეკვატურ ასახვას არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას შესაბამისი გარანტიები, რომ მოქალაქეებს ჰქონდეთ თანაბარი წვდომა არჩევნებზე და თანაბარი შესაძლებლობა, გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. მხოლოდ ასეთი სისტემის არსებობისას იქნება შესაძლებელი, რომ სრულყოფილად განხორციელდეს დემოკრატიული წარმომადგენლობა, რომელსაც ექნება მოქალაქეთა ნებით განმტკიცებული საზოგადოებრივი ლეგიტიმაცია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება, II-6).

მნიშვნელოვანია, კიდევ ერთხელ აღინიშნოს, რომ, მართალია, „საარჩევნო სისტემის ფორმირება პოლიტიკური პროცესის ნაწილია, თუმცა ეს პროცესი, ცხადია, არ უნდა გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ შეზღუდვებს. „ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ ტარდება არჩევნები, პირველ რიგში, როგორია თავად საარჩევნო კანონმდებლობა, რამდენად შეიცავს ის საკმარის და საჭირო გარანტიებს იმისათვის, რომ არჩევნების შედეგად ქვეყანამ, მისმა მოქალაქეებმა მიიღონ «ხალხის მმართველობა» (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II-8).

ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, მის არაერთ გადაწყვეტილებაში, ყურადღება გაამახვილა იმგვარი საარჩევნო კანონმდებლობის არსებობის მნიშვნელობაზე, რომელიც უზრუნველყოფს ამომრჩევლის ნების ადეკვატურ ასახვას სახელმწიფო ხელისუფლების ფორმირების პროცესში. წინააღმდეგ შემთხვევაში ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით აღიარებული სახალხო სუვერენიტეტისა და დემოკრატიული სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპი, რომლის შესაბამისად, ხელისუფლების წყაროა ხალხი.

სწორედ საარჩევნო ნორმების და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციური კონტროლის შესაძლებლობას და, საბოლოო ჯამში, დემოკრატიული სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპის მოქმედებას უზრუნველყოფს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში.

მხედველობაშია მისაღები, რომ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობას, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე ამოწმებს ჩვეულებრივი ნორმათა კონტროლის კომპეტენციის ფარგლებშიც. ასე, მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო ფიზიკური პირის, იურიდიული პირის ან სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადმიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით. ამ კომპეტენციის ფარგლებში, დავის საგანი შესაძლებელია იყოს შესაბამისი საარჩევნო კანონმდებლობის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებულ საარჩევნო უფლებასთან, ან, მე-11 მუხლით გათვალისწინებულ თანასწორობის უფლებასთან ან სხვა კონსტიტუციურ უფლებებთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მსგავსი კომპეტენციებია გათვალისწინებული, ასევე, კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით.

ნებისმიერი ზემოაღნიშნული კომპეტენციების ფარგლებში განხორციელებულ ნორმათა კონსტიტუციურ კონტროლს შედეგად, შეიძლება მოჰყვეს გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურად და ძალადაკარგულად ცნობა, თუმცა, ეს გადაწყვეტილება ვერ აისახება უკვე ჩატარებული არჩევნების შედეგსა და მის სამართლებრივ ლეგიტიმურობაზე.

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „აღნიშნული კომპეტენციის ფარგლებში სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება არ გულისხმობს გადაწყვეტილების გამოცხადებამდე ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმებას და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ეფექტი აქვს მხოლოდ გადაწყვეტილების გამოცხადების შემდეგ ჩატარებული არჩევნებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 სლის 24 ოქტომბრის №3/2/670 განჩინება, II-11).

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, „საკონსტიტუციო სასამართლოს არჩევნების მომწესრიგებელ ნორმებსა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობასათან დაკავშირებული დავის გადაწყვეტის კომპეტენცია განსაზღვრულია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით (იგულისხმება, ახალი რედაქციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი). ამ კომპეტენციის ფარგლებში სასამართლომ შეიძლება იმსჯელოს მხოლოდ სპეციალური სუბიექტის მიერ („საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 36-ე მუხლი) სპეციალურ ვადებში მომართვის შემთხვევაში. აღნიშნულიდან გამომდინარე, 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა, ეჭქვეშ არ აყენებს გადაწყვეტილების გამოცხადებამდე ჩატარებული შესაბამისი არჩევნების/მისი შედეგების კონსტიტუციურობას და ამავე დროს არ გამოდგება ცესკოს იმ აქტების არაკონსტიტუციურად მიჩნევის საფუძვლად, რომელთა მოქმედება მკაცრად შემოიფარგლება მხოლოდ გადაწყვეტილების გამოცხადებამდე ჩატარებული არჩევნების რეგულირებით.“

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ ჩვეულებრივი კონსტიტუციური ნორმათა კონტროლის უფლებამოსილება, თავისი არსით, არ წარმოადგენს საარჩევნო მართლმსაჯულების კომპეტენციას, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ამ კომპეტენციის ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილებას, მის შემდეგ ჩასატარებელ არჩევნებზე, შესაძლებელია მართლაც ჰქონდეს გარკვეული შემაფერხებელი გავლენა. მაგალითად, ჩვეულებრივი კონსტიტუციური ნორმათა კონტროლის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ, არჩევნების ჩასატარებლად არსებითი მნიშვნელობის მქონე ნორმის არაკონსტიტუციურად და ძალადაკარგულად ცნობის გამო, შესაძლებელია თეორიულად შექმნას ერთგვარი საკანონმდებლო ვაკუუმი და ამით, შემაფერხებელი გავლენა იქონიოს საარჩევნო პროცესზე. თუმცა, იგივე ნორმის ძალაში დატოვების შემთხვევაში, მიუხედავად მისი არაკონსტიტუციური შინაარსისა, მას შეიძლება ვერ მოეხდინა არსებით ზეგავლენა არჩევნების საბოლოო შედეგზე. ასე, მაგალითად, კონსტიტუციასთან შეუსაბამობის გამო, შესაძლებელია გაუქმდეს, მართალია, ტექნიკური, თუმცა საარჩევნო პროცესის შეუფერხებლად განხორციელებისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე ნორმა, რომლის ძალაში დატოვებაც, თავის მხრივ, რეალურად ვერ შეცვლიდა საარჩევნო შედეგს. ასეთ შემთხვევაში, ბუნებრივია, დადგება საკითხი, რა უფრო მნიშვნელოვანია, დასახელებული არაკონსტიტუციური ტექნიკური ნორმის, რომელიც რეალურად ვერ მოახდენს ვერანაირ ზემოქმედებას არჩევნების შედეგზე, არჩევნების წინ, ძალადაკარგულად გამოცხადების აუცილებლობა, რასაც, თავის მხრივ, შესაძლებელია არჩევნების რეგულირების სფეროში სამართლებრივი ვაკუუმის შექმნა და საარჩევნო პროცესის სტაბილურად განხორციელების შეფერხება მოჰყვეს, თუ ამ ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის გადავადება და არჩევნების შეუფერხებლად ჩატარება. სწორედ ასეთი შემთხვევებისთვის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-2 პუნქტი შეიცავს სპეციალურ მექანიზმს, რომელიც სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას, დაადგინოს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადების განსხვავებული ვადები.

უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ამ უფლებამოსილებას საკმაოდ ხშირად იყენებს. ასე, მაგალითად, როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო ფარული საგამოძიებო მოქმედებების (ე.წ. ფარული ელექტრონული თვალთვალის) მომწესრიგებელი კანონმდებლობა, მან გადაავადა თავისი გადაწყვეტილების აღსრულება. მიუხედავად იმისა, რომ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების მოქმედება გახანგრძლივდა, ეს, თავისთავად, ყოველთვის არ ნიშნავს იმას, რომ შესაბამისი ფარული საგამოძიებო მოქმედებები, აუცილებლად, ადამიანის უფლებების დარღვევით განხორციელდება. თუმცა, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილების გამოცხადებისთანავე ძალადაკარგულად სცნობდა სადავო ნორმებს, ამას შესაძლოა გამოეწვია იმგვარი საკანონმდებლო ვაკუუმი, რომელიც საერთოდ შეუძლებელს გახდიდა ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებას, რასაც შეეძლო საფრთხე შეექმნა არანაკლებ უფრო ღირებული, სხვა კონსტიტუციური სიკეთეებისათვის, როგორებიცაა საზოგადოებრივი უსაფრთხოება და სხვა.

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს დასახელებული კომპეტენციების ფარგლებში, საარჩევნო კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის გასაჩივრების ძირითად მიზანს, შეიძლება წარმოადგენდეს არჩევნების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან, მათ შორის, კონსტიტუციურ საარჩევნო უფლებებთან შესაბამისობაში მოყვანა. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ამ კომპეტენციას გააჩნია უფრო მეტად პრევენციული ხასიათი, ვინაიდან იგი მომავლისკენ, მომავალში წარმოშობილი ურთიერთობების მოწესრიგებისკენაა მიმართული. სწორედ ამ მიმართებით შეიძლება იყოს გამართლებული შესაბამისი პრევენციული დებულების არსებობა საქართველოს კონსტიტუციაში, რომელიც მიზნად ისახავს საარჩევნო პროცესის სტაბილურ გარემოში გამართვის შესაძლებლობის უზრუნველყოფას და ამ მიზნით, საარჩევნო წლის განმავლობაში არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების გაუქმების აკრძალვას.

ზემოაღნიშნული უფლებამოსილებებისგან განსხვავებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს სპეციალური კომპეტენცია, რომლის მიზანი არის უშუალოდ ჩასატარებელი თუ ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციური მართლზომიერების შემოწმება, ამავე არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასების მეშვეობით, რომლის ინიცირების კომპეტენციაც მხოლოდ სპეციალურ სუბიექტებს - საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთ მეხუთედს და საქართველოს სახალხო დამცველს გააჩნიათ.

ამ კომპეტენციის მიზანს წარმოადგენს არა პრევენცია, არამედ, არაკონსტიტუციური არჩევნების შედეგის ბათილად გამოცხადება ან არჩევნების ჩატარების დავალდებულება, ან დანიშნულის გაუქმება. იმ დროს როდესაც კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენცია მიმართულია, მაგალითად, არაკონსტიტუციური არჩევნების ბათილობისაკენ, იმავე, მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებული დათქმა ემსახურება საპირისპიროს - არჩევნების პროცესის შეფერხებისგან დაცვას. ანუ, რეალურად, მათ სხვადასხვა სამართლებრივი მიზანი გააჩნიათ.

იმ შემთხვევაში, როდესაც არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმები საარჩევნო პროცესს იმდენად არაკონსტიტუციურად აქცევს, რომ, მაგალითად, ცვლის არჩევნების შედეგს, მაშასადამე, იძლევა ამომრჩეველთა პოლიტიკური ნების საწინააღმდეგო სურათს და ამით საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით განმტკიცებული სახალხო სუვერენიტეტისა და დემოკრატიული სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ პრინციპს აყენებს ეჭვქვეშ, უნდა არსებობდეს ისეთი ეფექტური მექანიზმი, რომელიც დაიცავს სახელმწიფოს და არჩევნებში მონაწილეებს ამგვარი შედეგისაგან.

ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ საარჩევნო პროცესის შეფერხების გარეშე, სტაბილურ გარემოში ჩატარება, მართლაც წარმოადგენს მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, ჩვენი აზრით, იგი ვერ გადაწონის არჩევნების სამართლიანად ჩატარების კონსტიტუციური მოთხოვნის მნიშვნელობას, განსაკუთრებით, როდესაც არაკონსტიტუციურმა საარჩევნო კანონმდებლობამ პირდაპირი გავლენა მოახდინა არჩევნების შედეგზე, ამით საერთოდ დაუკარგა არჩევნებს აზრი და ეჭქვეშ დააყენა უმთავრესი კონსტიტუციური პრინციპი, რომელის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ამ უმნიშვნელოვანესი პრინციპის და კონსტიტუციური სტაბილურობის დაცვის ერთ-ერთ ყველაზე ეფექტურ და მნიშვნელოვან მექანიზმს წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენცია. სწორედ ამგვარი მიდგომაა ჩამოყალიბებული, ასევე, ვენეციის კომისიის შესაბამისი დასკვნის სულისკვეთებაში.[6]

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურობა შესაძლებელია გამოვლინდეს სწორედ საარჩევნო პროცესის დროს. ის, რომ ნორმის გამოყენების პრაქტიკას, ამავე ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, გამომდინარეობს, ასევე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტიდან, რომლის თანახმად, ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას.

საქართველოს სახალხო დამცველის, კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებაზე მსჯელობისას, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ფიზიკური პირები, რომლებიც არჩევნების დროს საკუთარი აქტიური თუ პასიური საარჩევნო უფლების რეალიზაციას ახდენენ, მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას საკონსტიტუციო სასამართლოში უშუალოდ გაასაჩივრონ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და მათ საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობა და ამ მხრივ დაიცვან საკუთარი საარჩევნო უფლება.

„საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ ორგანული კანონის მე-12 მუხლით გათვალისწინებულ კომპეტენციასთან ერთად, რომლის თანახმად, სახალხო დამცველი უფლებამოსილია დამოუკიდებლად შეამოწმოს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობა, იგივე კანონის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს, რომ სახალხო დამცველი განიხილავს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის შესახებ განცხადებებსა და საჩივრებს, როდესაც განმცხადებელი სადავოდ ასევე ხდის, რეფერენდუმისა და არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობას.

შესაბამისად, სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი, რომლითაც გასაჩივრებულია არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობა, შესაძლებელია, ეფუძნებოდეს სწორედ ამომრჩევლის განცხადებას თუ საჩივარს და მათ მიერ საარჩევნო ნორმებში იდენტიფიცირებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ პრობლემას, რომელმაც მათ სუბიექტურ უფლებაზე მოახდინა ნეგატიური გავლენა.

თუმცა, მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში არჩევნებისა და რეფერენდუმის კონსტიტუციურობის გასაჩივრების სპეციფიკურ, ერთგვარ კვალიფიციურ უფლებამოსილ სუბიექტებად, კონსტიტუციის მიერ, მხოლოდ, საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედის და სახალხო დამცველის, როგორც მოქალაქესა და საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ კომპეტენციას შორის მდგომი, ერთგვარი ფილტრის, განსაზღვრის მიზანს, ამავე დროს, სამართლებრივი თვალსაზრისით დაუსაბუთებელი კონსტიტუციური სარჩელების მეშვეობით (რასაც, შესაძლებელია, ადგილი ჰქონოდა იმ შემთხვევაში, თუ ნებისმიერს ექნებოდა არჩევნების კონსტიტუციურობის საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრების უფლება) საარჩევნო პროცესის არამიზანშეწონილი შეფერხების თავიდან აცილება და ამით, საარჩევნო პროცესის სტაბილურობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს.

საგულისხმოა, რომ, მაგალითად, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი არჩევნების კონსტიტუციურობის დადგენის მოთხოვნით მიმართვის უფლება გააჩნია ამომრჩეველთა მინიმუმ ასკაციან ჯგუფს და ამ პროცესიდან გამორიცხულია არჩევნებში მონაწილე პოლიტიკური პარტიები, ისევე, როგორც კანდიდატები,[7] მაშასადამე, პოლიტიკური პროცესის სუბიექტები. ეს უკანასკნელი გარემოება, საკმაოდ მნიშვნელოვანია, ვინაიდან, ამგვარი შეზღუდვა, გარკვეულწილად, ასევე, საარჩევნო პროცესის არამიზანშეწონილი შეფერხებისგან დაცვას, მისი სტაბილურობის უზრუნველყოფას ემსახურება.

ამდენად, გერმანული მოდელის შესაბამისად, არჩევნების გასაჩივრების სამართლებრივი საფუძველი, ამომრჩეველთა გარკვეულ, კვალიფიციურ რაოდენობას, ერთდროულად უნდა წარმოეშვას,[8]რაც, თავის მხრივ, იმითაა განპირობებული, რომ საარჩევნო კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელების დროს, ცალკეული ამომრჩევლის სუბიექტურ საარჩევნო უფლებასთან შედარებით, უპირატესობა არჩევნების შედეგზე გადამწყვეტი მნიშვნელობის ხმათა რაოდენობას ენიჭება.[9] მაშასადამე, არჩევნების გასაჩივრების კონტექსტში, კონსტიტუციურ დაცვას ხმათა მხოლოდ ის რაოდენობა ექვემდებარება, რომელსაც არჩევნების შედეგზე არსებითი ზეგავლენის მოხდენა შეუძლია.

სწორედ ამ ლოგიკით მოქმედებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოც. კერძოდ, მაგალითად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის 4¹ პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში აუქმებს (საერთო, თუ ოლქებისა და უბნების მიხედვით ჩატარებულ) არჩევნებს, როდესაც არაკონსტიტუციურად ცნობილმა ნორმამ არსებითი ზეგავლენა იქონია არჩევნების (როგორც საერთო, ისე, ოლქებისა და უბნების) შედეგზე.

ამდენად, არჩევნების არაკონსტიტუციურად ცნობისთვის საკმარისი არ არის, მხოლოდ ის, რომ არჩევნების მომწესრიგებელი ესა თუ ის ნორმა არღვევს, მათ შორის, კონსტიტუციით გარანტირებულ საარჩევნო უფლებას, ან თანასწორობის უფლებას, ამასთან ერთად, უფლების ამ დარღვევამ არსებითი, გადამწყვეტი ზეგავლენა უნდა იქონიოს არჩევნების საბოლოო შედეგზე.

როგორც უკვე ითქვა, როგორც საქართველოს კონსტიტუციური კანონპროექტის პირვანდელ, საყოველთაო-სახალხო განხილვისთვის გამოქვეყნებულ რედაქციაზე თანდართული განმარტებითი ბარათიდან ირკვევა, ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციის გაუქმების ძირითად მიზანს, კანონპროექტის ავტორთა განცხადებით, წარმოადგენდა ის, რომ არ ყოფილიყო „... დაშვებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანშეუწონელი ჩართვა პოლიტიკურ პროცესში.“.[10] შესაბამისად, უნდა ვივარაუდოთ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანსაც იგივე „საფრთხის“ გამორიცხვა წარმოადგენს.

როგორც უკვე განვიხილეთ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ არსებული კანონმდებლობა შეიცავს საკმარის გარანტიებს იმისთვის, რომ საარჩევნო პროცესი დაცული იყოს, მათ შორის, საკონსტიტუციო სასამართლოს არამიზანშეწონილი ჩარევისაგან, როდესაც საქმე შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციას.

კერძოდ, ამ კომპეტენციის ფარგლებში, დავის ინიცირების კონსტიტუციური უფლებამოსილება გააჩნიათ, მხოლოდ სპეციფიკურ სუბიექტებს, საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთ მეხუთედს და საქართველოს სახალხო დამცველს. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ არჩევნების არაკონსტიტუციურობა, ძირითადად, როგორც აქტიური, ისე პასიური საარჩევნო უფლებების დარღვევაში გამოიხატება, არსებული კანონმდებლობით, შესაბამისი ფიზიკური პირები და არჩევნებში მონაწილე პოლიტიკური სუბიექტები, მოკლებულნი არიან შესაძლებლობას უშუალოდ იდავონ საკონსტიტუციო სასამართლოში არჩევნების კონსტიტუციურობის თაობაზე. მათ და საკონსტიტუციო სასამართლოს შორის არსებობს საკმაოდ მნიშვნელოვანი, კვალიფიციური ფილტრი - საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის წევრთა ერთი მეხუთედის და სახალხო დამცველის სახით. ამგვარი ინსტიტუციური ფილტრის ერთ-ერთ მთავარ მიზანს, როგორც უკვე აღინიშნა, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოში გაუთავებელი, დაუსაბუთებელი საარჩევნო დავებისაგან საარჩევნო პროცესის სტაბილურობის დაცვა წარმოადგენს.

ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში დავის ინიცირების კონსტიტუციური უფლებამოსილების მქონე სამივე სუბიექტი, იმგვარი ლეგიტიმაციის მატარებელია, რომელიც მათ პოლიტიკურ-სამართლებრივი პროცესის შემადგენელ ნაწილად და უმნიშვნელოვანეს მონაწილეებად აქცევს. კერძოდ, ერთი მხრივ, საქართველოს პრეზიდენტი, რომელიც არის სახელმწიფოს მეთაური, მეორე მხრივ, პარლამენტის წევრთა არანაკლებ ერთი მეხუთედი, რომელის მოსარჩელე სუბიექტად გათვალისწინების უმთავრეს მიზანს, კვალიფიციური პოლიტიკური ოპოზიციის, არჩევნებზე ზედამხედველობის პროცესში მონაწილეობის უფლების უზრუნველყოფა წარმოადგენს, ხოლო, მესამე მხრივ, სახალხო დამცველი, რომელიც, საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად, საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების და, მათ შორის, საარჩევნო უფლებების დაცვას ზედამხედველობს და წარმოადგენს უმთავრეს ეროვნულ ადამიანის უფლებათა დაცვის ინსტიტუციას.

გარდა ამისა, როგორც უკვე ითქვა, საკონსტიტუციო სასამართლო, საარჩევნო მართლმსაჯულების განხორციელებისას, მხოლოდ იმ შემთხვევაში სცნობს არჩევნებს არაკონსტიტუციურად, თუ იგი დაასკვნის, რომ არაკონსტიტუციურად ცნობილმა ნორმამ არსებითი ზეგავლენა იქონია არჩევნების (როგორც საერთო, ისე, ოლქებისა და უბნების) შედეგზე, კერძოდ, იგი წინააღმდეგობაში მოიყვანა ამომრჩევლის საარჩევნო ნებასთან. ამიტომ, ჩვენი აზრით, როდესაც არჩევნების შედეგი არ ასახავს ამომრჩევლის ნებას და მთლიანად საარჩევნო პროცესს აზრი აქვს დაკარგული, ასეთ პირობებში, ამ საარჩევნო პროცესის ფორმალურ სტაბილურობაზე ზრუნვა და მისი ლეგიტიმაციის მცდელობა, პირიქით, თვითონ წარმოადგენს დემოკრატიულ პოლიტიკურ პროცესში არალეგიტიმურ ჩარევას, ვინაიდან, ეს ეწინააღმდეგება ხალხის მმართველობის იდეას და არღვევს დემოკრატიული სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპს.

ამდენად, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოა ის ერთადერთი გარანტი, რომელიც, მათ შორის, საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე, არჩევნების მომწესრიგებელ ნორმათა კონსტიტუციური კონტროლის მეშვეობით უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით აღიარებული დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის შესაბამისი არჩევნების ჩატარების შესაძლებლობას. ამიტომ, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის ამ კომპეტენციის ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობის შეზღუდვა, რომელიც არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის აკრძალვაში გამოიხატება, არღვევს არა მარტო საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, საკონსტიტუციო სასამართლოში დაიცვას ამომრჩეველთა საარჩევნო-პოლიტიკური ნება, არამედ, ასევე მნიშვნელოვანი საფრთხის მატარებელია საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლით აღიარებული პრინციპისთვისაც.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის განხორციელებისას, საკონსტიტუციო სასამართლოს უკრძალავს არჩევნების მომწესრიგებელი შესაბამისი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას, გაუმართლებლად და არაპროპორციულად ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ კომპეტენციას. ეს გარემოება კი, ავტომატურად არღვევს საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კონსტიტუციური უფლებამოსილებების ფარგლებს, ვინაიდან, უმეტეს წილად შეუძლებელს ხდის არჩევნების კონსტიტუციურობის გასაჩივრების კომპეტენციის განხორციელებას.

[1] http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/62480/742-II%E1%83%A1 (უკანასკნელად ნანახია: 05.12.2018). გვ.: 60-61.

[2] http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/62480/742-II%E1%83%A1 (უკანასკნელად ნანახია: 05.12.2018). გვ.: 60-61.

[3] https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?opinion=876&year=all (უკანასკნელად ნანახია: 10.01.2019).

[4] იქვე.

[5] http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/62480/742-II%E1%83%A1 (უკანასკნელად ნანახია: 05.12.2018). გვ.: 60-61.

[6] https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2017)013-e (უკანასკნელად ნანახია: 05.12.2018)

[7] BVerfGG, § 48.

[8] BVerfGE, 66, 311 (312).

[9] Das Bundes-verfassungsgericht. Stellung, Verfahren, Entscheidungen. Schleich/Korioth. 5. Auflage. 2001. S. 223-224.

[10] http://www.parliament.ge/ge/ajax/downloadFile/62480/742-II%E1%83%A1 (უკანასკნელად ნანახია: 05.12.2018). გვ.: 60-61.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა