თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი, ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

სარჩელს თან ერთვის მოსარჩელე, არარეგისტრირებული კავშირის ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წესდება. სტუდენტური სოლიდარობა, სტუდენტურ თვითმმართველობასთან მსგავსად, წარმოადგენს არარეგისტრირებულ კავშირს. თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტური თვითმმართველობის დებულების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, . სტუდენტური თვითთმმართველობა არ წარმოადგენს იურიდიულ პირს (რაც მიუთითებს იმაზე, რომ სტუდენტური თვითმმართველობა არარეგისტრირებული კავშირია სამოქალაქო კოდექსის შესაბამისად). სტუდენტური სოლიდარობის მიზანს, წესდების 2.1. მუხლის თანახმად, წარმოადგენს სტუდენტთა უფლებების დაცვა და ადვოკატირება; ასევე თსუ-ს მართვისა და გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობა (იხილეთ დანართი). ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ფარული კენჭისყრით, საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი არჩევნების საფუძველზე იქმნება ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულების მიხედვით არჩეული სტუდენტური თვითმმართველობები.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, ,,ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულებში არჩეული სტუდენტური თვითმმართველობების ერთობლიობა არის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების თვითმმართველობა, რომელიც შეიმუშავებს სტუდენტური თვითმმართველობის დებულებას.“ ამგვარად, ფაკულტეტის საბჭოს დონეზე სტუდენტები ირჩევენ სხვა სტუდენტებს სტუდენტურ თვითმმართველობაში, საბოლოო ჯამში, ფაკულტეტის დონეზე არჩეული სტუდენტური თვითმმართველობა შეადგენს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტურ თვითმმართველობას. ეს მუხლები მიუთითებს იმაზე, რომ სტუდენტური თვითმმართველობის წევრი შესაძლოა გახდეს უნივერსიტეტის (უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების) ნებისმიერი სტუდენტი.

სტუდენტური სოლიდარობის წევრი, წესდების 4.1. მუხლის თანახმად, შეიძლება გახდეს ,,თსუ-ს სტუდენტის სტატუსის მქონე ნებისმიერი დაინტერესებული პირი, რომელიც იზიარებს გაერთიანების მიზნებს.“ ამგვარად, როგორც სტუდენტური თვითმმართველობის, ისე სტუდენტური სოლიდარობის წევრები შეიძლება გახდნენ თსუ-ს ნებისმიერი სტუდენტი.

მიუხედავად იმისა, რომ როგორც სტუდენტური თვითმმართველობის, ისე სტუდენტური სოლიდარობის მიზანს წარმოადგენს თსუ-ში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობა, სადავო ნორმებით, მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელს აქვს აკადემიური საბჭოს არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობა და მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის წევრი აირჩევა ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრად. სადავო ნორმით სტუდენტური სოლიდარობის წევრები მოკლებულნი არიან ამგვარ შესაძლებლობას. ამით სადავო ნორმა ახდენს ერთი მხრივ, მოსარჩელის, მეორე მხრივ, სტუდენტური თვითმმართველობის დიფერენცირებას. ამით ერღვევა მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული თანასწორობის უფლება.

სამოქალაქო კოდექსის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, არარეგისტრირებული კავშირის (გაერთიანების) მოწყობისა და სტრუქტურის საკითხები განისაზღვრება მის წევრთა ურთიერთშეთანხმებით. მოცემულ შემთხვევაში ამგვარ შეთანხმებას წარმოადგენს სტუდენტური სოლიდარობის წესდება. სამოქალაქო კოდექსის 39-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, არარეგისტრირებული კავშირი (გაერთიანება) შეიძლება სასამართლოში ან სასამართლოსგარე ურთიერთობებში წარმოდგენილი იყოს საამისოდ უფლებამოსილი პირებით. ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წესდების 3.3. მუხლით ასეთ უფლებამოსილ პირს წარმოადგენს გაერთიანების თავმჯდომარე ირაკლი კუპრაძე.

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვა შეუძლიათ საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა იურიდიულ და ფიზიკურ პირებს. მოსარჩელე წარმოადგენს არარეგისტრირებულ კავშირს, არარეგისტრირებული კავშირი არ არის არც ფიზიკური, არც იურიდიული პირი. ეს ნორმა მოსარჩელეს ართმევს უფლებას საკუთარი უფლებების დასაცავად მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს. ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის ამგვარი ნორმატიული შინაარსი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს, რომლითაც გარანტირებულია არა მხოლოდ არასამეწარმეო იურიდიული პირის შექმნის უფლება, არამედ საზოგადოებრივი გაერთიანების შექმნის უფლება. საზოგადოებრივი გაერთიანება მოიცავს არა მხოლოდ სამეწარმეო და არასამეწარმეო იურიდიულ პირის, არამედ ასევე არარეგისტრირებულ კავშირის შექმნის უფლებასაც. საზოგადოებრივი გაერთიანების შექმნის თავისუფლება იქნება თეორიული და ილუზორული, თუკი არ იარსებებს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება. იმავდროულად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ვინაიდან როგორც ,,სტუდენტური სოლიდარობა“ როგორც არარეგისტრირებული კავშირი მოკლებულია სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას.

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანულ კანონის შესაბამის გასაჩივრებულ ნორმასთან დაკავშირებით მოსარჩელეს წარმოადგენს როგორც არარეგისტრირებული კავშირი ,,სტუდენტური სოლიდარობა“ ისე ფიზიკური პირი ირაკლი კუპრაძე. ირაკლი კუპრაძე არის ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირი, წესდების 3.3. მუხლის თანახმად. ირაკლი კუპრაძეს ევალება ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წარმოდგენა სასამართლოში. ირაკლი კუპრაძე ვერ ახორციელებს მასზე დაკისრებულ ამ უფლებამოსილებას, იმის გამო, რომ სადავო ნორმა არ აძლევს, არარეგისტრირებულ კავშირს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას. ამით ილახება ირაკლი კუპრაძის, როგორც ფიზიკური პირის უფლებები. თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო ჩათვლის, რომ ირაკლი კუპრაძე არ არის უფლებამოსილი იდავოს ამ საკითხზე, მაშინ საქმის საბოლოო გადაწყვეტამდე უნდა შეჩერდეს 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რაც მოსარჩელე არარეგისტრირებულ კავშირს ართმევს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს ასევე შეუძლია, უარი თქვას ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის გამოყენებაზე და პირდაპირ იხელმძღვანელოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტით, სადაც აღნიშნულია: ,,პირის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული ადამიანის ძირითად უფლებებთან და თავისუფლებებთან მიმართებით;“ პირში კონსტიტუცია უნდა გულისხმობდეს როგორც ფიზიკურ და იურიდიულ პირს, ისე ისეთ პირს, რომელიც არც ერთს არ განეკუთვნება, მოცემულ შემთხვევაში, არარეგისტრირებულ კავშირსაც. ამ ნორმის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლომ არსებითად განსახილველად უნდა მიიღოს სარჩელი ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი, სხვაგვარად, შეუძლებელი იქნება ამ ნორმის კონსტიტუციურობის განხილვა.

,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ყველა გასაჩივრებულ ნორმებზე მოსარჩელეა მხოლოდ არარეგისტრირებული კავშირი ,,სტუდენტური სოლიდარობა.“

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

საკონსტიტუციო სასამართლოს ჯერ არ უმსჯელია ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობაზე, რაც არარეგისტრირებულ კავშირს ართმევს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და 26-ე მუხლის პირველ მუხლთან მიმართებაში.

რაც შეეხება ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის გასაჩივრებულ ნორმებს, ამასთან დაკავშირებით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ №2/18/759 განჩინება მიიღო 2017 წლის 28 დეკემბერს. ამ საქმეშიც მოსარჩელეები დავობდნენ იმაზე, რომ უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის, 27-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების, 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციის მე-14 მუხლს. ამ საქმეში მოსარჩელეებს წარმოადგენდნენ თსუ-ს სტუდენტები, ფიზიკური პირები. საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ იმიტომ არ მიიღო სარჩელი არსებითად განსახილველად რომ მოსარჩელე არ იყო იურიდიული პირი ან სხვა ორგანიზაცია, რომელიც იქნებოდა სტუდენტური თვითმმართველობის არსებითად თანასწორი. №2/18/759 განჩინების მეორე თავის მე-6 პუნქტში აღნიშნულია: ,,აღსანიშნავია, რომ მოცემულ შემთხვევაში სარჩელი შემოტანილია ფიზიკური პირების და არა რომელიმე ორგანიზაციის მიერ. შესაბამისად, მოსარჩელე ფიზიკურ პირებს შეუძლიათ იდავონ მხოლოდ მათ დიფერენცირებაზე სხვა არსებითად თანასწორ პირებთან მიმართებით. ისინი საკონსტიტუციო სასამართლოს ვერ მიმართავენ რომელიმე სხვა იურიდიული პირის თუ ორგანიზაციის კონსტიტუციური უფლებების დასაცავად. მსგავსი მოთხოვნა actio popularis-ს წარმოადგენს, რომელიც საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში არ არის დაშვებული.“

ამ სარჩელით მოსარჩელეს წარმოადგენს თსუ-ში შექმნილი სტუდენტური ორგანიზაცია, რომელიც დავობს, რომ სხვა სტუდენტურ ორგანიზაცია - სტუდენტურ თვითმმართველობასთან შედარებით არათანაბარ მდგომარეობაშია ჩაყენებული. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის განჩინებით არ უმსჯელია სხვა სტუდენტური ორგანიზაციისა და სტუდენტური თვითმმართველობის განსხვავებულ მოპყრობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა სტუდენტური თვითმმართველობის წევრ სტუდენტებსა და სხვა სტუდენტებს შორის დიფერენცირების არსებობაზე და დაადგინა, რომ ამგვარ მოპყრობას ადგილი არ ჰქონია. საკონსტიტუციო სასამართლოს №2/18/759 განჩინების მეორე თავის მე-7 პუნქტში აღნიშნულია: ,,თითოეულ სტუდენტს უწევს ერთნაირი გზის გავლა, რათა არჩეულ იქნეს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტური თვითმმართველობისა და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრად, ასევე, იმისთვის, რათა მონაწილეობა მიიღოს აკადემიური საბჭოს დაკომპლექტების პროცესში. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელეთა პოზიციას, რომლის თანახმადაც უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოების დაკომპლექტების სადავო ნორმებით განსაზღვრული წესი, მიმართულია გარკვეული კატეგორიის სტუდენტების დიფერენცირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებისკენ.“

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით და მე-14 მუხლებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) გასაჩივრებულია კანონ, რომელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობაც შესაძლებელია ზემდგომი ნორმატიული აქტის გა საჩივრებისაგან დამოუკიდებლად;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

თავი I

1) ითვალისწინებს თუ არა კონსტიტუციის 45-ე მუხლი არარეგისტრირებულ კავშირებს

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი ზღუდავს სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას. ეს უფლება გარანტირებულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით. ამ დებულების თანახმად, ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. ამ ნორმაში საუბარია ადამიანზე. ამ ნორმის განმარტებისას სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ #466-ე საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ 2010 წლის 28 ივნისს მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-5 პუნქტში განაცხადა: ტერმინი ,,ადამიანი ... ეხება ყველა ადამიანს, მათი მოქალაქეობრივი კუთვნილებისგან დამოუკიდებლად, ასევე მოქალაქეობის არმქონე პირებს.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის 45-ე მუხლის მეშვეობით, სადაც აღნიშნულია, რომ კონსტიტუციაში გათვალისწინებული უფლებები და თავისუფლებები მათი შინაარსის გათვალისწინებით ვრცელდება, აგრეთვე იურიდიულ პირებზე, კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება გაავრცელა იურიდიულ პირებზე. 2004 წლის 21 დეკემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში უნისერვისი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მეორე პუნქტში აღნიშნა: ,,სასამართლო კოლეგია მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 45-ე მუხლზე, რომლის შესაბამისადაც «კონსტიტუციაში მითითებული ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე». ამრიგად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მისი შინაარსის გათვალისწინებით, ასევე უნდა გავრცელდეს იურიდიულ პირებზეც.”

საკონსტიტუციო სასმართლოს ამ დრომდე არ ჰქონია მსჯელობა კონსტიტუციის 45-ე მუხლში აღნიშნულ იურიდიულ პირს გააჩნია თუ არა ავტონომიური მნიშვნელობა, მოიაზრებიან თუ არა მათში ადამიანის იმგვარი გაერთიანებები, რომლებიც არ არიან იურიდიული პირები, ამის მიუხედავად, თუკი გადავხედავთ საკონსტიტუციო სასამართლოს შედარებით მწირ პრაქტიკას, უნდა ვიფიქროთ ის, რომ კონსტიტუციის 45-ე მუხლში ჩაწერილი ტერმინი ,,იურიდიული პირი“ გარკვეულწილად ემთხვევა იმ განმარტებას, რაც ამ ტერმინს მიმდინარე კანონმდებლობაში გააჩნია. კერძოდ, 2017 წლის 28 დეკემბერის № 2/18/759 განჩინების მეორე თავის მე-6 პუნქტში აღნიშნულია: ,,ისინი (ფიზიკური პირები) საკონსტიტუციო სასამართლოს ვერ მიმართავენ რომელიმე სხვა იურიდიული პირის თუ ორგანიზაციის კონსტიტუციური უფლებების დასაცავად.“ ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლო ერთმანეთისგან მიჯნავს, ფიზკურ პირს, იურიდიულ პირს და სხვა ორგანიზაციას, სავარაუდოდ ისეთს, როგორიცაა მოსარჩელე - არარეგისტრირებული კავშირი.

ეს არის საქმე, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას, კონსტიტუციის 45-ე მუხლი ფართოდ განმარტოს და მასში ამოიკითხოს ასევე ისეთი გაერთიანებები, რომლებიც ქვემდგომი ნორმატიული აქტებით ასეთად არ არიან მიჩნეული იურიდიულ პირებად. თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო ჩათვლის, რომ კონსტიტუციის 45-ე მუხლი არ მოიაზრებს არარეგისტრირებულ კავშირს, მაშინ ამ გაერთიანების კონსტიტუციური უფლებები, მათ შორის სამართლიან სასამართლოზე უფლება დაცულია კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეშვეობით (კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან კავშირში).

2) კონსტიტუციის 26-ე მუხლი, როგორც არარეგისტრირებული კავშირის კონსტიტუციური უფლების დაცვის საშუალება

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2009 წლის 15 სექტემბერს მიღებულ N2/2/439გადაწყვეტილებაშისაქმეზე ომარ ალაფიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-4 პუნქტში აღნიშნა: ,,ტერმინი “საზოგადოებრივი გაერთიანება” სრულად შეესაბამება მოსაზრებას, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციაა დემოკრატიულ საზოგადოებაში მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე პირთა მიერ თავისუფალი სოციალური ჯგუფების შექმნისა და ფუნქციონირების უზრუნველყოფა.“ ამავე გადაწყვეტილების მე-7 პუნქტის თანახმად, ,,მეცნიერებასა და პრაქტიკაში გავრცელებული აზრით, რასაც კოლეგიაც იზიარებს, გაერთიანების თავისუფლებაში მოიაზრება, ასევე, ე.წ. “ჯგუფური ძირითადი უფლება”, რაც იმას ნიშნავს, რომ გაერთიანების თავისუფლების რეალიზაციით შექმნილი კოლექტივიც სარგებლობს კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვით.“ ამგვარად, მოქალაქეობრივი პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე ნებისმიერი სოციალური ჯგუფი თუ კოლექტივი ექცევა კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილი ტერმინის ,,საზოგადოებრივი გაერთიანების“ ცნების ქვეშ. მათ შორის, ამ ნორმის დაცულ სფეროში ექცევა არარეგისტრირებული კავშირიც.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ომარ ალაფიშვილის საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-8 პუნქტში ასევე განაცხადა: ,, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტი არ უნდა იქნეს გაგებული სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით. გაერთიანების თავისუფლება არასაკმარისად იქნებოდა დაცული ამ თავისუფლებაში რომ მხოლოდ გაერთიანების შექმნისა და მასში გაერთიანების უფლება მოიაზრებოდეს. არა მხოლოდ გაერთიანების შექმნისა და გაერთიანებაში გაწევრიანების პროცესია დაცული, არამედ გაერთიანების არსებობასთან და ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა მხარეები, როგორიცაა მიზნის შერჩევა, საქმიანობის ორგანიზება, გადაწყვეტილებების მიღება, გაერთიანების წევრად დარჩენა, გაერთიანების ლიკვიდაცია და ა.შ. გაერთიანების არსებობის რომელიმე ეტაპზე კონსტიტუციური დაცვის გაუვრცელებლობა, კოლეგიის პოზიციით, დაუშვებლად გაზრდიდა სახელმწიფოს მხრიდან მის საქმიანობაში თვითნებური ჩარევის რისკს და არაეფექტურს გახდიდა გაერთიანების თავისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივ დაცვას.“

მაშინ როდესაც კონსტიტუციის 26-ე მუხლით გარანტირებულია გაერთიანების არსებობასთან და ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული სხვადასხვა შესაძლებლობები, მათ შორის, კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა, ამ უფლებების დასაცავად გაერთიანებას უნდა ჰქონდეს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება: ,,უფლება“ ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს სასამართლო წესით მისი დაცვის შესაძლებლობა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/3/421,422 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). თუკი გაერთიანების თავისუფლებით დაცულია არარეგისტრირებული გაერთიანების ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული ასპექტები, ამის შედეგი არის ის, რომ ამ ასპექტებთან დაკავშირებით არარეგისტრირებულ გაერთიანებას უნდა ჰქონდეს სასამართლოზე, მათ შორის საკონსტიტუციო სასამართლოზე წვდომის შესაძლებლობა.

სასამართლოზე მიმართვის უფლება დაცულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით. ეს უკანასკნელი დამოუკიდებლად გამოიყენება ფიზიკურ პირებთან მიმართებაში (ვინაიდან წერია ტერმინი ,,ადამიანი“). იურიდიულ პირებთან მიმართებაში, კონსტიტუციის 42-ე მუხლით სარგებლობა ხდება კონსტიტუციის 45-ე მუხლით, ხოლო არარეგისტრირებულ კავშირებთან, რომლებიც არ არის იურიდიული პირი, მაგრამ არის ადამიანების ნებაყოფლობითი საზოგადოებრივი გაერთიანება, ეს არის კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის მეშვეობითაც საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლი უნდა გაავრცელოს. არარეგისტრირებულ კავშირთან მიმართებაში გაერთიანების თავისუფლების აღიარებას აზრი დაეკარგებოდა, თუ ამას თან არ ახლავს უფლების სასამართლო წესით დაცვა: ,,საქართველოს კონსტიტუციის ნორმები არ უნდა განიმარტოს იმგვარად, რომ სახელმწიფომ მთლიანად ან ნაწილობრივ მოიხსნას პასუხისმგებლობა ადამიანის უფლებათა დარღვევისას და დაზარალებულს არ მიეცეს უფლებების აღდგენის ეფექტური შესაძლებლობა” (საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2009 წლის N2/3/423 გადაწყვეტილება).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქმეზე „შპს „მაგთიკომი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ 2014 წლის 6 თებერვლის N1/1/564განჩინების მეორე თავის მე-13 პუნქტში, აღნიშნიშნა: ,,მოსარჩელე ასევე ითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 45-ე მუხლთან მიმართებით, რომლის თანახმადაც : კონსტიტუციაში მითითებული ძირითადი უფლებანი და თავისუფლებანი, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე. ამავე განჩინების მეორე თავის მე-14 პუნქტში აღნიშნულია: ,,კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა არ ახდენს რომელიმე უფლების დეკლარირებას, არ განსაზღვრავს ამა თუ იმ უფლების ნორმატიულ შინაარსს და ფარგლებს. მისი მიზანი არის კონსტიტუციის სხვა მუხლებით დეკლარირებული ადამიანის ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების, მათი არსის გათვალისწინებით, იურიდიულ პირებზე გავრცელებისათვის კონსტიტუციური საფუძვლის შექმნა და, შესაბამისად, ხელისუფლების დავალდებულება, უზრუნველყოს იურიდიული პირები ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით სარგებლობისა და მათი დაცვის კონსტიტუციური გარანტიებით.”

ამ განჩინების მეორე თავის მე-15 პუნქტის თანახმად: ,,მაშასადამე, ეს ნორმა ეხება არა რომელიმე უფლების შინაარსის, არამედ კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების დამატებითი სუბიექტის განსაზღვრას. შესაბამისად, იურიდიული პირები, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვისას, ვერ მიუთითებენ საქართველოს კონსტიტუციის 45-ე მუხლზე, როგორც იურიდიული პირის კონსტიტუციური უფლების მარეგლამენტირებელ ნორმაზე და ვერც მასთან მიმართებით რომელიმე ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვენ. მათ შეუძლიათ, მიუთითონ აღნიშნულ მუხლზე, როგორც იურიდიული პირების ამა თუ იმ კონსტიტუციური უფლების სუბიექტად მიჩნევისთვის დამატებით კონსტიტუციურ საფუძველზე.”

კონსტიტუციის 45-ე მუხლისაგან განსხვავებით, კონსტიტუციის მე-26-ე მუხლის პირველი პუნქტი არის უფლებების დამდგენი. ამის გამო კონსტიტუციის 26-ე მუხლისაგან დამოუკიდებლად საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ შეძლებს არარეგისტრირებული კავშირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვას კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით, რაც იცავს ,,ადამიანის“ უფლებას, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.“ არარეგისტრირებული კავშირის ფუნქციონირებასა და საქმიანობასთან დაკავშირებული ასპექტები უნდა მოიცავდეს, უფლებების საკონსტიტუციო სასამართლოში დაცვას, სხვაგვარად, არარეგისტრირებული კავშირის თავისუფლება ვერ იქნება უზრუნველყოფილი.

3) სადავო ნორმის არსი

საკონსტიტუციო სასამართლომ გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2015 წლის 15 სექტემბერს მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-5 პუნქტში აღნიშნა: ,,კონსტიტუციურ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური სამართლებრივი მნიშვნელობა და მათი შინაარსი არ განისაზღვრება ქვემდგომ ნორმატიულ აქტებში გამოყენებული განმარტებებით. კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მასში რეგლამენტირებული უფლების შინაარსსა და მოცულობას. კონსტიტუციური უფლებების შინაარსზე, ისევე როგორც კონსტიტუციური უფლების აღსაწერად გამოყენებულ ტერმინთა მნიშვნელობაზე, ზეგავლენას ვერ მოახდენს ის, თუ როგორ ხდება კანონმდებლობით მათი რეგლამენტაცია.” მართალია, კონსტიტუციური ტერმინის შინაარსი შესაძლოა ვერ დაემთხვეს იმ შინაარს, რაც ამ კონსტიტუციურ ტერმინს ქვემდგომ ნორმატიულ აქტს გააჩნია, მაგრამ იმავეს ვერ ვიტყვით, კონსტიტუციაზე ქვემდგომ ნორმატიულ აქტებში გამოყენებულ ერთი და იმავე ტერმინებზე. ჩვეულებრივ, შემთხვევაში, ორ სხვადასხვა კანონსა ან კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტში გამოყენებული ერთი და იმავე ტერმინს ერთი და იმავე მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2010 წლის 28 ივნისს საქმეზე სახალხო დამცველის საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-10 პუნქტში განაცხადა: ,,ზოგადად, მოქმედებს პრეზუმფცია, რომ ამა თუ იმ სამართლებრივ აქტში მოხსენიებული კონკრეტული ტერმინი მოქმედ კანონმდებლობაში ერთი და იგივე შინაარსით გამოიყენება. ეს ასე რომ არ იყოს, ნორმატიული აქტების ერთდროული წაკითხვა, ანუ რომელიმე სამართლებრივი ურთიერთობისთვის რამდენიმე აქტის გამოყენება შეუძლებელი იქნება, რაც ძალზე გაართულებდა ურთიერთოებებს, შექმნიდა პრობლემას სამართლებრივი უსაფრთხოების თვალსაზრისით, საჭირო გახდებოდა ერთი და იგივე ტერმინის თუ ცნების განმარტების მოცემა ყველა სამართლებრივ აქტში, სადაც ის იქნებოდა მოხსენიებული, რაც, სულ მცირე, საკანონმდებლო ტექნიკის თვალსაზრისით იქნებოდა ალოგიკური.“

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტში ნახსენებია ტერმინი იურიდიული პირი. ამ დავის საგანს წარმოადგენს ის, რომ ამ ტერმინში არ მოიაზრება არარეგისტრირებული კავშირი. ამის საფუძველია ის, რომ სამოქალაქო კოდექსის 39-ე მუხლის პირველ პუნქტში პირდაპირ არის მითითებული: ,,არარეგისტრირებული კავშირი (გაერთიანება) არ არის იურიდიული პირი.“ აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სამოქალაქო კოდექსი და ,,მეწარმეთა შესახებ“ კანონი შეიცავს იურიდიული პირების ამომწურავ ჩამონათვალს. იურიდიულ პირებს წარმოადგენენ:

1) არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი;

2) სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება,

3) კომანდიტური საზოგადოება,

4) შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება;

5) სააქციო საზოგადოება;

6) კოოპერატივი

7) საჯარო სამართლის ცალკეული იურიდიული პირი, რომელიც ძირითადი კონსტიტუციური უფლებების მატარებელი შეიძლება იყოს (მაგალითად, საზოგადოებრივი მაუწყებელი, რელიგიური ორგანიზაციები).

არარეგისტრირებული კავშირი არათუ არ ჯდება ამ ჩამონათვალში, არამედ კანონმდებლობა (სამოქალაქო კოდექსი) პირდაპირ არ აღიარებს მას იურიდიულ პირად. იმ შემთხვევაშიც კი თუ კონსტიტუციის 45-ე მუხლი მოიაზრებს არარეგისტრირებულ კავშირებს ძირითადი უფლების სუბიექტებად, კონსტიტუციის ქვემდგომი ნორმის სისტემური წაკითხვის მეთოდოლოგია გვკარნახობს, რომ სადავო ნორმაში იურიდიული პირის შინაარსი ისე ამოვიკითხოთ, როგორც ეს არის სამოქალაქო კოდექსში, ,,მეწარმეთა შესახებ“ კანონში ანდა ,,მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში. თუ იურიდიულ პირს ერთ კანონში სხვა მნიშვნელობა ექნება, სხვა კანონში სხვა, შეიქმნება სამართლებრივი უსაფრთხოების ის პრობლემები, რაზედაც საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის ზემოხსენებულ საქმეში მიუთითებდა.

როდესაც ნორმა იძლევა კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ მისი წაკითხვისა და გამოყენების შესაძლებლობას, ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისად გამოყენებით და მისი ძალაში დატოვებით საკონსტიტუციოს სასამართლო არ შეასრულებს მასზე დაკისრებულ ფუნქციას, განახორციელოს კონსტიტუციური კონტროლი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2009 წლის 27 აგვისტოს მიღებულ N 1/2/434 გადაწყვეტილებაში საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-9 პუნქტში განაცხადა: ,,კოლიზიის გადაწყვეტისას ზემდგომი აქტისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით სადავო ნორმის კონსტიტუციურად აღიარების შემთხვევაში, სასამართლო არსებითად იმსჯელებს არა სადავო ნორმის შინაარსზე, არამედ მოუწევს ზემდგომი აქტის კონსტიტუციურობის შეფასება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის ვერც ზემდგომი აქტის არსებობით გაამართლებს სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობას.”

ამგვარად, ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის 45-ე მუხლის მეშვეობით დასაშვებია არარეგისტრირებული კავშირის ,,იურიდიულ პირად“ მოაზრება, ამგვარ შესაძლებლობას არ ითვალისწინებს ქვემდგომი კანონმდებლობა. პირდაპირ კონსტიტუციით ხელმძღვანელობა და ,,საკონსტიტუციოს სასამართლოს შესახებ“ კანონის გასაჩივრებული ნორმის ძალაში დატოვებით, საკონსტიტუციო სასამართლო ზემდგომი ნორმით ამართლებს არაკონსტიტუციურ ნორმას. ამით სასამართლო ვერ შეასრულებდა მასზე დაკისრებულ ფუნქციას, განახორციელოს კონსტიტუციური კონტროლი და ძალადაკარგულად გამოაცხადოს არაკონსტიტუციური კანონი.

ამგვარად, იმ შემთხვევაშიც თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ჩათვლის, რომ საქართველოს კონსტიტუცია არა მხოლოდ 45-ე მუხლის ან 26-ე მუხლის საფუძველზე არარეგისტრირებულ კავშირს უფლებას აძლევს, მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ამის საფუძველზე მიიღებს ამ სარჩელს არსებითად განსახილველად, საკონსტიტუციო სასამართლომ, ამის მიუხედავად, არაკონსტიტუციურად უნდა სცნოს ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რაც არარეგისტრირებულ კავშირს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის შესაძლებლობას ართმევს, არაკონსტიტუციურად უნდა სცნოს.

4) ლეგიტიმური მიზანი და შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება

უცნობია, რა იყო სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი. ამის დასახელება მოპასუხე, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის კომპეტენციას წარმოადგენს. ამასთან დაკავშირებით, აღსანიშნავია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 79-ე მუხლი, რომლის პირველ პუნქტში აღნიშნულია: ,,მხარეებად სასამართლოში შეიძლება გამოვიდნენ ფიზიკური და იურიდიული პირები.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად: კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მხარეებად შეიძლება იყვნენ ორგანიზაციები, რომლებიც არ არიან იურიდიული პირები.

ამგვარად, სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში კანონმდებლობა პირდაპირ ითვალისწინებს არარეგისტრირებული კავშირების მიერ სარჩელის საკუთარი სახელით შეტანისა და საერთო სასამართლოში მხარედ მონაწილეობის შესაძლებლობას. სადავო ნორმაში ამგვარი პირდაპირი ჩანაწერი ორგანიზაციებზე, რომლებიც არ არიან იურიდიული პირები, არ გვხდება. რაც გულისხმობს იმას, რომ ამგვარ ორგანიზაციებს, მათ შორის, არარეგისტრირებულ კავშირს, არა აქვს.

იმავდროულად, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 79-ე მუხლის თანახმად, არარეგისტრირებულ კავშირებს აქვთ წვდომა საერთო სასამართლოებზე. იქმნება ისეთი რეალობა, რომ არარეგისტრირებულ კავშირებს შეუძლიათ მათი უფლებების დასაცავად მიმართონ საერთო სასამართლოებს, თუმცა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება არარეგისტრირებულ კავშირებს არა აქვთ, სადავო ნორმით. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, დადგენილია ის, რომ საერთო სასამართლოზე წვდომა ვერ დააკომპენსირებს საკონსტიტუციო სასამართლოზე წვდომაზე უარს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ 2010 წლის 28 ივნისს N 1/466გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-20 პუნქტში აღნიშნულია: ,,საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა მაშინ ჩაითვლება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვად, უფლების დარღვევად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვა კონკრეტული უფლების დაცვის ერთადერთ, ან უფლებაში აღდგენის განსხვავებულ, იმავდროულად, უფლების დაცვის აუცილებელ საშუალებას წარმოადგენს, რომლის გარეშეც, უფლების სრულყოფილი, ადეკვატური დაცვა შეუძლებელი იქნება... ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი პირებს მხოლოდ მაშინ აქვთ მიმართვის უფლება, როდესაც ნორმატიული აქტით ირღვევა მათი კონსტიტუციური უფლებები და თავისუფლებები, ისინი საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების არარსებობის პირობებში, შეიძლება აღმოჩნდნენ შემდეგი პრობლემის წინაშე : მათი უფლების შემლახველი ნორმატიული აქტების კანონიერების საერთო სასამართლოში გადაწყვეტის შემთხვევაშიც კი პრობლემა ვერ ამოიწურება, როდესაც უფლების სავარაუდო დარღვევის მიზეზი კანონია.

ა)საკონსტიტუციო სასამართლოს აქვს სადავო ნორმის შეჩერების უფლებამოსილება და სამომავლო კონსტიტუციური უფლების შელახვის პრევენციის შესაძლებლობა; ბ) პირს საკონსტიტუციო სასამართლოში შეუძლია მისვლა ნორმის საფუძველზე უფლების სამომავლო დარღვევის თავიდან აცილების მიზნით. შესაბამისად, ცალკეულ შემთხვევებში, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვა უფლების დარღვევის თავიდან აცილების პრევენციის თვალსაზრისით, უფლების დაცვის ერთადერთი საშუალებაა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს და საერთო სასამართლოებს აქვთ განსხვავებული კომპეტენცია,ისინი პირებს სთავაზობენ უფლების განსხვავებული დაცვის საშუალებებს და თვისობრივად განსხვავებულ სამართლებრივ შედეგს. შესაბამისად, ერთ-ერთ მათგანში გასაჩივრება ვერ ჩაითვლება მეორეში გასაჩივრების ალტერნატივად, სრულად ვერ ჩაანაცვლებს მას, ვერ უზრუნველყოფს პირს უფლების დაცვის ამომწურავი საშუალებებით.

შესაბამისად, როდესაც პირს გააჩნია საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებული უფლება, მას უნდა ჰქონდეს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებაც, რადგან ეს სასამართლო სწორედ ამ უფლებების დაცვის განსაკუთრებულ ბერკეტებს ფლობს, რომლის მსგავსიც საერთო სასამართლოს არ გააჩნია.

მაშასადამე, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვა წარმოადგენს უფლების დაცვის განსხვავებულ და, მით უფრო, ცალკეულ შემთხვევაში, ერთადერთ შესაძლებლობას, კონსტიტუციური უფლებების მქონე სუბიექტებისათვის საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების აკრძალვით, ხდება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვა.

ამგვარად, იმის გამო, რომ ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი ზუსტად ჩამოთვლის იმ სუბიექტებს, ვისაც აქვს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლება, ჩამონათვალში კი არ გხვდება არარეგისტრირებული კავშირი. ამის გამო ამ უკანასკნელს არა აქვს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვა. ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი იმ ნორმატიული შინაარსით, რაც გამორიცხავს არარეგისტრირებული კავშირის უფლებას, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტს და კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს. ამის გამო ვითხოვთ აღნიშნული ნორმატიული შინაარსით სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

თავი II

1) დიფერენცირება ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ნორმებით

,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: ,,საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოა აკადემიური საბჭო, რომლის წევრებიც აირჩევიან ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულების აკადემიური პერსონალის ყველა წევრის, დამოუკიდებელი სამეცნიერო-კვლევითი ერთეულების სამეცნიერო პერსონალის ყველა წევრისა და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრ სტუდენტთა თვითმმართველობის წარმომადგენლების მიერ პირდაპირი, თავისუფალი და თანასწორი არჩევნების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით.” ამ ნორმის მიხედვით უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევნებში მონაწილეობის უფლება აქვს მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობას. კერძოდ, ფაკულტეტის საბჭოს დონეზე არჩეულ სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენლებს. ამ არჩევნებში მონაწილეობას ვერ მიიღებს ამავე უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში არსებული სხვა სტუდენტური ორგანიზაცია. ვერც მოსარჩელე ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წევრები ვერ მიიღებენ მონაწილეობას ამ არჩევნებში. ამით ხდება დიფერენცირებული მოპყრობა, ერთი მხრივ, სტუდენტურ თვითმმართველობასა და მეორეს მხრივ, სხვა სტუდენტურ ორგანიზაციას შორის. სტუდენტური თვითმმართველობა ხელსაყრელ მდგომარეობაშია ჩაყენებული, ხოლო სხვა ორგანიზაცია აკადემიური საბჭოს არჩევის პროცესიდან სრულად არის გამორიცხული და შესაბამისად, არახელსაყრელ მდგომარეობაშია ჩაყენებული.

ერთ კონტექსტში უნდა განვიხილოთ ყველა სხვა დანარჩენი ნორმა. ეს ნორმები სისტემურად ქმნიან თანასწორობის პრობლემას იმის გამო, რომ ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში არჩევისა და მონაწილეობის უფლებას აძლევს მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობას. სხვა ორგანიზაციებს გამორიცხავს ამ პროცესიდან. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს 27-ე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად: ,,საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის წარმომადგენლობითი ორგანოა ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭო, რომლის შემადგენლობაში შედიან ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის აკადემიური თანამდებობის მქონე ყველა პირი, დამოუკიდებელი სამეცნიერო-კვლევითი ერთეულის სამეცნიერო თანამდებობის მქონე ყველა პირი და სტუდენტთა თვითმმართველობის წარმომადგენლები, ან აკადემიური პერსონალის, დამოუკიდებელი სამეცნიერო-კვლევითი ერთეულის სამეცნიერო თანამდებობის მქონე პირებისა და სტუდენტთა თვითმმართველობის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდებით დადგენილი წესით არჩეული წარმომადგენლები.“ ასეთივე წესია დადგენილი კიდევ ერთ სადავო ნორმაში, 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,გ“ ქვეპუნქტში, სადაც აღნიშნულია: სტუდენტური თვითმმართველობა თავისი დებულების შესაბამისად: ირჩევს წარმომადგენლებს ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში; თანასწორობის უფლებაში შეზღუდვა ამ შემთხვევაშიც იგივეა, რაც 27-ე მუხლის მეორე პუნქტში.

ამგვარად, ეს ნორმაც ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს შემადგენლობაში ითვალისწინებს მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის არჩევას და მონაწილეობას. სტუდენტური თვითმმართველობის გარდა, სხვა არც ერთ, მათ შორის, არც ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წარმომადგენლების მონაწილეობას არ ითვალისწინებს. ამ ნორმიდან გამომდინარეობს ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს 27-ე მუხლის მესამე პუნქტში აღნიშნული წესი, რომლის მიხედვითაც: ,,ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში სტუდენტთა თვითმმართველობის წარმომადგენელთა რაოდენობა განისაზღვრება ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის დებულებით, მაგრამ არ შეიძლება იყოს საბჭოს შემადგენლობის 1/4-ზე ნაკლები.“

თუკი კანონის 27-ე მუხლის მეორე პუნქტი და 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,გ“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს იმას, რომ ძირითადი საგანმანთლებლო ერთეულის საბჭოში უნდა იყოს მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელი, კანონის 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტი წარმოადგენს ამ ნორმების გაგრძელებას და ადგენს იმას, თუ რამდენი წევრი უნდა ჰყავდეს სტუდენტურ თვითმმართველობას ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში. 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტი იმეორებს იმ შინაარსს, რაც ამავე მუხლის მე-2 პუნქტს გააჩნია. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 27-ე მუხლის მეორე პუნქტის და 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,გ“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაშიც კი, ის პრობლემა რომ ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში წარმომადგენელი ჰყავს მხოლოდ სტუდენტურ თვითმმართველობას, მაინც დარჩება 27-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მეშვეობით, თუ ეს უკანასკნელიც არ იქნება არაკონსტიტუციურად ცნობილი.

2017 წლის 28 დეკემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ განჩინების მეორე თავის მე-7 პუნქტში ზემოხსენებული სადავო ნორმები მიიჩნია ნეიტრალური შინაარსის მქონე ნორმებად, იმიტომ რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთმანეთს შეადარა სტუდენტები. საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ განჩინების მე-7 პუნქტში განაცხადა: ,,თითოეულ სტუდენტს უწევს ერთნაირი გზის გავლა, რათა არჩეულ იქნეს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტური თვითმმართველობისა და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრად, ასევე, იმისთვის, რათა მონაწილეობა მიიღოს აკადემიური საბჭოს დაკომპლექტების პროცესში. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელეთა პოზიციას, რომლის თანახმადაც უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოების დაკომპლექტების სადავო ნორმებით განსაზღვრული წესი, მიმართულია გარკვეული კატეგორიის სტუდენტების დიფერენცირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებისკენ. ამგვარად, სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულაცია ნეიტრალური შინაარსისაა პირთა ნებისმიერი წრის მიმართ და ის არ ადგენს არსებითად თანასწორ პირებისთვის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის პროცესში მონაწილეობის მისაღებად განსხვავებულ პირობებს.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ საქმეში ერთმანეთისათვის არ შეუდარებია სტუდენტური თვითმმართველობა და სხვა იურიდიული პირი ან ორგანიზაცია. ამ საქმეზე მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-6 პუნქტში სასამართლომ ეს იმით ახსნა, რომ მოსარჩელეები იყვნენ ფიზიკური პირები და არა იურიდიული პირის ან სხვა ორგანიზაციები. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მე-20 მუხლი საუბრობს იმაზე, რომ აკადემიური საბჭოს წევრი შიძლება აირჩიოს მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელმა. ამავე კანონის 27-ე საუბრობს ასევე მხოლოდ სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენლის უფლებაზე არჩეული იქნას ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში. 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,გ“ ქვეპუნქტი ადგენს, რომ სტუდენტურმა თვითმმართველობამ უნდა აირჩიოს წარმომადგენელი. გასაჩივრებულ ნორმებში მკაფიოდ და არაორაზროვნად იკითხება სიტყვები: ,,სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელი,“ რაც ნიშნავს იმას რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლებები ეკუთვნის სტუდენტურ თვითმმართველობას და არა სხვა ორგანიზაციას. ასევე საყოველთაო წესით თვითმმართველობაში არჩევა სრულებითაც არ გულისხმობს იმას, რომ სტუდენტი აუცილებლად მოხვდება ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 45-ე მუხლის მე-3 პუნქტის ,,გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, დამატებით აუცილებელია სტუდენტური თვითმმართველობის მიერ გადაწყვეტილების მიღება საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში სტუდენტის მოსახვედრად.

მართალია, ყველა სტუდენტს აქვს ერთნაირი გზა, სტუდენტური თვითმმართველობის გავლით, აკადემიურ საბჭოს არჩევნებში და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრად მოსახვედრად, თუმცა იმავეს ვერ ვიტყვით სტუდენტურ ორგანიზაციებზე. იმ შემთხვევაშიც კი თუკი ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წევრი მიიღებს ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული წესით ჩატარებული სტუდენტური თვითმმართველობის არჩევნებში მონაწილეობას, არჩევის შემთხვევაში ისევ სტუდენტურ თვითმმართველობაზეა დამოკიდებული მოხვდება თუ არა ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში. ,,სტუდენტური სოლიდარობის“ წევრი სტუდენტი აკადემიური საბჭოს წევრის არჩევისას იქნება სტუდენტური თვითმმართველობის და არა სტუდენტური სოლიდარობის წარმომადგენელი. ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრის უფლებამოსილების განხორციელებისას ასეთი სტუდენტი იმოქმედებს სტუდენტური თვითმმართველობის და არა სტუდენტური სოლიდარობის სახელით. კანონი ღიად ტოვებს საკითხს იმის თაობაზე, ვადაზე ადრე როგორ უწყდება თვითმმართველობის მიერ საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში დანიშნულ წარმომადგენელს უფლებამოსილება. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი არაფერს ამბობს, იმაზე, რომ ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში არჩეული სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელი სარგებლობს თავისუფალი მანდატით. სადავო ნორმა არაფერს ამბობს იმაზე, სტუდენტურ თვითმმართველობას, რომელსაც სტუდენტი საბჭოში წარმოადგენს, არა აქვს მისი გამოწვევის უფლება. კანონის სისტემურ განმარტებას მივყავართ იქითკენ, რომ საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში არსებული სტუდენტი ვერ ისარგებლებს თავისუფალი მანდატით და პასუხისმგებელი იქნება მისი დამნიშვნელი სტუდენტური თვითმმართველობის წინაშე.

ამ კუთხით აღსანიშნავია თსუ-ს სტუდენტური თვითმმართველობის დებულების 30-ე მუხლის ,,ლ“ ქვეპუნქტი, რაც ითვალისწინებს თვითმმართველობის პრეზიდენტის მიერ მონიტორინგის საბჭოს დასკვნის საფუძველზე თვითმმართველობის წევრისათვის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას. თსუ-ს სტუდენტური თვითმმართველობის დებულების მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, სტუდენტური თვითმმართველობის წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველია სტუდენტური თვითმმართველობის დებულებით გათვალისწინებული წესების დარღვევა;“ დებულებაში ამგვარი ჩანაწერის გაკეთება განაპირობა სადავო ნორმებმა, სადაც აკადემიური საბჭოს არჩევნებში მონაწილე სტუდენტი, ისევე როგორც ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის სტუდენტი წევრი მოხსენიებულია თვითმმართველობის წარმომადგენლად. ბუნებრივია, ეს ნორმა აძლევს თვითმმართველობას უფლებას, გამოიწვიოს თავისი წარმომადგენელი ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოდან (სტუდენტთა საყოველთაო არჩევნების გვერდის ავლით), თუკი თვითმმართველობის ინტერესი ამას მოითხოვს.

სტუდენტური თვითმმართველობის წევრსა და სტუდენტურ თვითმმართველობას შორის ურთიერთობა არის კერძო-სამართლებრივი ხასიათის. ამ ურთიერთობებზე შესაძლოა, მათ შორის, სამოქალაქო კანონმდებლობის გამოყენება. კერძოდ, სამოქალაქო კოდექსის 109-ე მუხლის ,,გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება ქარწყლდება: უფლებამოსილების გამცემი პირის მიერ უფლებამოსილების გაუქმებით; ამგვარად, სტუდენტურ თვითმმართველობას აქვს სრული შესაძლებლობა იმგვარად მოახდინოს საკუთარი დებულების ფორმულირება, რომ უფლებამოსილება შეუწყვიტოს ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში არჩეულ თავის წარმომადგენელს, როდესაც ეს წარმომადგენელი ახორციელებს არა სტუდენტური თვითმმართველობის, არამედ სხვა ორგანიზაციის ინტერესებს. ამგვარად, აკადემიური საბჭოს არჩევაში და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის მუშაობაში საკუთარი წარმომადგენლის მეშვეობით აქვს მხოლოდ სტუდენტურ თვითმმართველობას აქვს მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობა, ხოლო სხვა სტუდენტური ორგანიზაცია ამას მოკლებულია. ამით, ადგილი აქვს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებულ განსხვავებულ მოპყრობას ერთი მხრივ, სტუდენტურ თვითმმართველობასა და მეორე მხრივ, ამავე საგანმანათლებლო დაწესებულებაში არსებულ სხვა სტუდენტურ ორგანიზაციას შორის.

2) რამდენად არის არსებითად თანასწორი სტუდენტური თვითმმართველობა სხვა სტუდენტურ გაერთიანებასთან

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ია უჯმაჯურიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-3 პუნქტში აღნიშნა: სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას აუცილებელია, გამოიკვეთოს შესადარებელი ჯგუფები და განისაზღვროს, რამდენად წარმოადგენენ ისინი არსებითად თანასწორ სუბიექტებს კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით. ამასთან, მე-14 მუხლზე მსჯელობისას პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები.” ამგვარად, უნდა დავადგინოთ რამდენად არის სტუდენტური თვითმმართველობა და სხვა სტუდენტური გაერთიანება არსებითად თანასწორი, რამდენად არის სტუდენტური თვითმმართველობა შედარებადი აკადემიურ საბჭოს არჩევნებში მონაწილეობასთან და ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულში საქმიანობაში მონაწილეობასთან დაკავშირებულ ურთიერთობაში.

,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 43-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ,,სტუდენტს უფლება აქვს: თავისუფლად დააფუძნოს ან/და გაერთიანდეს სტუდენტურ ორგანიზაციებში თავისი ინტერესების შესაბამისად;“ ამავე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტში აღნიშნულია, რომ სტუდენტს უფლება აქვს საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი არჩევნების საფუძველზე, ფარული კენჭისყრით აირჩიოს წარმომადგენელი და არჩეულ იქნეს სტუდენტურ თვითმმართველობაში. ამგვარად, კანონი ერთდროულად ახსენებს როგორც სტუდენტურ თვითმმართველობას, ასევე აღიარებს სხვა სტუდენტური გაერთიანებების არსებობასაც. მართალია, კანონი სპეციალურ უფლებამოსილებას ანიჭებს სტუდენტურ თვითმმართველობას, მაგრამ რამდენად არის ეს უკანასკნელი უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ისეთივე შემადგენელი ნაწილი როგორც მაგალითად, სენატი ან აკადემიური საბჭო? თუ სტუდენტური თვითმმართველობა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების შემადგენელი ნაწილი იქნება, მაშინ აკადემიური საბჭოს არჩევნებთან და ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში მონაწილეობასთან დაკავშირებულ ურთიერთობაში სტუდენტური თვითმმართველობა და სხვა სტუდენტური გაერთიანება ვერ იქნება არსებითად თანასწორი.

ამ კითხვაზე ცალსახად უარყოფითი პასუხი უნდა იქნეს გაცემული. სტუდენტური თვითმმართველობა არ არის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების არც სტრუქტურული ერთეული, არც მართვის ორგანო. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სსიპ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების სტრუქტურული ერთეულებია: ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულები (ფაკულტეტი, სამეცნიერო-კვლევითი ცენტრი), ბიბლიოთეკა, რექტორის აპარატი, კანცლერის აპარატი, კანცელარიის და მართვის ორგანოების სამდივნოები. ამავე კანონის მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტი ჩამოთვლის უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოებს. ესენი არიან: აკადემიური საბჭო, სენატი, რექტორი, კანცლერი და ხარისხის სამსახური.

,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი არაფერს ამბობს სტუდენტური თვითმმართველობის ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმაზე. ამის მიუხედავად, ამ კანონის 45-ე მუხლის პირველ პუნქტში საუბარია თუ როგორ იქმნება სტუდენტური თვითმმართველობა, კერძოდ, ,,უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ფარული კენჭისყრით, საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი არჩევნების საფუძველზე იქმნება ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულების მიხედვით არჩეული სტუდენტური თვითმმართველობები.“ ამავე მუხლის მე-4 თანახმად: ,,უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ადმინისტრაციას უფლება არა აქვს ჩაერიოს სტუდენტური თვითმმართველობის საქმიანობაში.” ამგვარად, სტუდენტურ თვითმმართველობას ქმნის არა სახელმწიფო ან თუნდაც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი საგანმანათლებლო დაწესებულება, არამედ ნების თავისუფალი გამოვლენის შედეგად სტუდენტები. სტუდენტური თვითმართველობა მოკლებულია ყოველგვარი საჯარო სამართლებრივი უფლებამოსილების განხორციელებას. სტუდენტური თვითმმართველობის ფორმირება შესაძლებელია ან არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ორგანიზაციულ სამართლებრივი ფორმით ან არარეგისტრირებული კავშირის სახით. მაგალითად, თსუ-ს სტუდენტური თვითმმართველობის წესდების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტში აღნიშნულია: სტუდენტური თვითმმართველობა არ წარმოადგენს იურიდიულ პირს. ეს გარემოება სტუდენტურ თვითმმართველობას აქცევს სამოქალაქო კოდექსით განსაზღვრულ არარეგისტრირებულ კავშირად,

სტუდენტურ თვითმმართველობა არა მხოლოდ სტატუსის თვალსაზრისით არ არის საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, ფუნქციური თვალსაზრისითაც ის არ ახორციელებს საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 28 დეკემბრის №2/18/759 განჩინებით არა მხოლოდ ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის წევრის მოვალეობის შესრულება არ მიიჩნია საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებად, არამედ მთლიანად სახელმწიფოს უნივერსიტეტის მიერ მიწოდებული განათლების სერვისი არ იქნა ასეთად მიჩნეული. ამავე განჩინების მეორე თავის მე-17 პუნქტში აღნიშნულია: ,,განათლების სექტორის მართვა სრული მოცულობით არ წარმოადგენს საჯარო უფლებამოსილების ნაწილს. აშკარაა, რომ საგანმანათლებლო სერვისის მიწოდება, ხშირ შემთხვევაში, შეიძლება კერძო ინიციატივის ნაწილი იყოს, მათ შორის, წარმოადგენდეს სამეწარმეო საქმიანობასაც. ამდენად, ის ფაქტი, რომ საზოგადოების განათლება მნიშვნელოვან საჯარო ამოცანას წარმოადგენს, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მმართველს თავისთავად ვერ აქცევს საჯარო უფლებამოსილების განმახორციელებელ პირად. ზოგადად, საჯარო ინტერესის ნაწილი შეიძლება იყოს, მათ შორის, კერძო პირების მიერ თავიანთი საქმიანობის სათანადოდ წარმართვა (მაგალითად, ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირება, სამშენებლო სექტორში უსაფრთხოების დაცვა და ა.შ.). ამა თუ იმ სფეროში საჯარო ინტერესის არსებობა და სახელმწიფოს მიერ მისი რეგულირება, რა თქმა უნდა, ამ სფეროში.“

ამავე განჩინების მეორე თავის 21-ე პუნქტის თანახმად: ,,საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვა, იმის მიუხედავად, ეს დაწესებულება სახელმწიფოს მიერ არის შექმნილი თუ კერძო ინიციატივის საფუძველზე, არ წარმოადგენს საჯარო უფლებამოსილებას. სახელმწიფო საგანანმანათლებლო დაწესებულებაზე გარე კონტროლი, მათ შორის, ფინანსური კუთხით, წარმოადგენს საჯარო ფუნქციას, თუმცა დაწესებულების მართვა, შიდა საკითხების გადაწყვეტა წარმოადგენს დაწესებულების ავტონომიის ფარგლებში გატარებულ ღონისძიებას და არა საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებას.“

ეს განცხადება საკონსტიტუციო სასამართლომ გააკეთა ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის (ფაკულტეტის) საბჭოსთან. ამის მიუხედავად, ეს მოსაზრება ასევე მიემართება სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორს, აკადემიურ საბჭოს და სენატსაც. იმ პირობებში როდესაც, თავად საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მართვის ორგანოებიც კი არ ახორციელებენ საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებას, შესაბამისად, ამ ფუნქციის განმახორციელებელი ვერ იქნება არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის ან არარეგისტრირებული კავშირის სტატუსის მქონე პირი სტუდენტური თვითმმართველობა. რომელიც სადავოდ ქცეული ორი ფუნქციის გამოკლებით, არანაირად არ მონაწილეობს სახელმწიფო უნივერსიტეტის მართვაში. სტუდენტური თვითმმართველობა სწორედ იმ ფუნქციებს ახორციელებს, რაც შეიძლება შეასრულოს სხვა კერძო სამართლის იურდიულმა პირმა ან არარეგისტრირებულმა კავშირმა: კერძოდ, ეს არის სტუდენტთა უფლებების დაცვა, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის სისტემისა და სწავლების ხარისხის გასაუმჯობესებლად წინადადების შემუშავება და კომპეტენტური ორგანოსთვის წარდგენა, ასევე სპორტული და კულტურული ღონისძიებები.

სტუდენტური თვითმმართველობა განსხვავდება სახელმწიფო, ადგილობრივი თვითმმართველობის და სხვა საჯარო-სამართლებრივი ხელისუფლების განმახორციელებელი ორგანოებისაგან, ისევე როგორც თავად უნივერსიტეტის მართვის ორგანოებისაგან. მუნიციპალიტეტის მაცხოვრებელს არა აქვს ადგილობრივი თვითმმართველობის ალტერნატიული ორგანოების შექმნის შესაძლებლობა. იმის მიუხედავად, ეს მაცხოვრებელი მონაწილეობს თუ არა ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებში, მან უნდა ისარგებლობს ექსკლუზიურად ერთი თვითმმართველობის მიერ მიწოდებული მუნიციპალური სერვისებით - ტრანსპორტით, წყლით, ნარჩენების გატანით, მშენებლობის ნებართვით. ამის მსგავსად, სტუდენტს არა აქვს უფლება შექმნას სახელმწიფო უნივერსიტეტის მართვის ალტერნატიული ორგანოები. ექსკლუზიურობა და შეუცვლელობა არის ის, რაც სტუდენტურ თვითმმართველობას არ ახასიათებს, მაგრამ დამახასიათებელია საჯარო-სამართლებრივი და თავად უნივერსიტეტის მმართველი ორგანოებისათვის. სტუდენტური თვითმმართველობის ძირითადი მახასიათებელია ის, რომ დაიცვას სტუდენტების უფლებები საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოებთან ურთიერთობისას, სტუდენტების სახელით შესთავაზოს უნივერსიტეტის ადმინისტრაციას სასწავლო პროგრამების კონკრეტული მოდელი, ორგანიზება გაუკეთოს სტუდენტების სოციალურ ცხოვრებას (ეს ასპექტი 2001 წლის პრაღის კომუნიკეში,[1] რაც ბოლონიის პროცესის შემადგენელი ნაწილია, პირდაპირ არის აღნიშნული).

ამგვარად, იმის გათვალისწინებით, რომ როგორც სტატუსის, ისე განხორციელებული ფუნქციების თვალსაზრისით, სტუდენტური თვითმმართველობისათვის არ არის დამახასიათებელი რაიმე ექსკლუზიური ან შეუცვლელი ფუნქციები, რასაც სხვა კერძო ორგანიზაციები ვერ განახორციელებენ, სტუდენტური თვითმმართველობა მიჩნეული უნდა იქნას, სტუდენტების მიერ შექმნილი სხვა გაერთიანების არსებითად თანასწორად.

არსებით თანასწორობაზე გავლენას ვერ ახდენს ის გარემოება, რომ სტუდენტური თვითმმართველობა იქმნება საყოველთაო, თანასწორი პირდაპირი არჩევნების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით და რომ ნებისმიერ სტუდენტს შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს ამ არჩევნებში ან არჩეული იქნას სტუდენტურ თვითმმართველობაში. სტუდენტთა საყოველთაო არჩევნები, როგორც კერძო ორგანიზაციაში გაწევრიანების საშუალება, სტუდენტური თვითმმართველობის გარდა, შესაძლოა დაადგინოს სხვა ორგანიზაციამაც. მოსარჩელის შემთხვევაში, წესდების 4.1. მუხლის თანახმად, ,,სტუდენტურ სოლიდარობაში“ გაწევრიანება შეუძლია თსუ-ში სტატუსის მქონე ნებისმიერ სტუდენტს. შესაძლოა ისეთი ვითარებაც შეიქმნას, რომ უფრო მეტი სტუდენტი გაწევრიანდეს სტუდენტურ სოლიდარობაში, ვიდრე პასიური და აქტიური საარჩევნო უფლებით მოსარგებლე გამოჩნდეს სტუდენტური თვითმმართველობის არჩევნებზე. ამიტომ ის გარემოება, რომ სტუდენტური თვითმმართველობის შესაქმნელად საყოველთაო არჩევნებია დადგენილი, არ ნიშნავს, რომ სხვა ორგანიზაციისაგან განსხვავებით, სტუდენტური თვითმმართველობა უკეთ გამოხატავს სტუდენტების ინტერესებს, და ამის გამო, არ არის ამ უკანასკნელთან არსებითად თანასწორი.

ბოლონიის პროცესი მოიცავს სხვადასხვა დროს მიღებულ დეკლარაციებსა და კომუნიკეებს. პრაღის კომუნიკეს მიღებიდან ორი წლის შემდეგ მიღებული იქნა ბერლინის კომუნიკე, სადაც კიდევ ერთხელ იქნა გამეორებული, რომ სტუდენტები არიან სრულუფლებიანი პარტნიორები უმაღლესი განათლების მართვის პროცესში. ამ კომუნიკეში სიახლე იყო ის, რომ პირველად არის ნახსენები სტუდენტური ორგანიზაციები. კერძოდ კომუნიკეში ნათქვამია: მინისტრები ასევე მოუწოდებენ როგორც უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებს, ისე სტუდენტურ ორგანიზაციებს, რომ გამონახონ გზები, რათა გაიზარდოს სტუდენტების მონაწილეობა უმაღლესი განათლების მართვის პროცესში.[2] ამ კომუნიკეში საუბარია არა სტუდენტთა ერთ არამედ ერთზე მეტ ორგანიზაციაზე (student organisations). აკადემიური საბჭოს წევრების არჩევა და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრობა არის უნივერსიტეტის მართვის პროცესში მონაწილეობა, რის მიმართ ინტერესი, ბოლონიის პროცესით, შეიძლება ჰქონდეს არა ერთ, არამედ რამდენიმე სტუდენტურ ორგანიზაციას. ამიტომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ურთიერთობებში სტუდენტური თვითმმართველობა არის სხვა სტუდენტური გაერთიანების არსებითი თანასწორი.

3) დიფერენცირების ნიშანი და დიფერენცირების შემოწმების ტესტი

სადავო ნორმით სახეზეა დიფერენცირება გაერთიანების სახის და რაობის ნიშნით. ამ ნიშნით დიფერენცირებას ადგილი ჰქონდა სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ორ გადაწყვეტილებაში: ბელგიელ პოლიციელთა ეროვნული გაერთიანება ბელგიის წინააღმდეგ (CASE OF NATIONAL UNION OF BELGIAN POLICE v. BELGIUM http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57435) და მასონური მიმართულების ასოციაცია იტალიის წინააღმდეგ (Grande Oriente d’Italia di Palazzo Giustiniani v. Italy http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-93854

ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალური გაერთიანების საქმე ეხებოდა იმას, რომ კომუნებისა და რეგიონების დონეზე დასაქმებული პოლიციელების სახელით შრომით საკითხებზე წარმომადგენლად სახელმწიფომ აღიარა სამი პროფკავშირი. კომუნებისა და რეგიონების დონეზე დასაქმებული პოლიციელების შრომით უფლებებთან დაკავშირებით მოლაპარაკების წარმოებაზე სახელმწიფომ უარი უთხრა მომჩივან ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალურ გაერთიანებას. სახარბიელო მდგომარეობაში ჩაყენებული სამი პროფკავშირი აერთიანებდა რეგიონების დონეზე დასაქმებულ სამართალდამცავებს და სპეციფიკურად მათ პროფესიულ ინტერესებს იცავდა (გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტი). რაც შეეხება ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალურ გაერთიანებას, ამ უკანასკნელს უარი ეთქვა რეგიონის დონეზე დასაქმებული სამართალდამცავების შრომით უფლებებთან დაკავშირებით სახელმწიფოსთან კოლექტიურ მოლაპარაკებაზე, ვინაიდან რეგიონში დასაქმებული საჯარო მოხელეების გარდა აერთიანებდა სხვა საჯარო მოხელეებსაც, რომელთა ინტერესებიც შესაძლოა წინააღმდეგობაში ყოფილიყო რეგიონში დასაქმებული პოლიციელების ინტერესებთან (გადაწყვეტილების 28-ე პარაგრაფი).

ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალური გაერთიანების საქმეში სტრასბურგის სასამართლომ ამოიკითხა ორგანიზაციის ..კატეგორიის ნიშნით“ დიფერენცირება. გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტში ნათქვამია: ,,როგორც სასამართლომ შენიშნა, განსახილველი ნორმატიული აქტი წარმოშობს უთანასწორო მდგომარეობას, რაც მომჩივან გაერთიანებას არასახარბიელო მდგომარეობაში აყენებს ორგანიზაციის კატეგორიის ნიშნით.“

მასონური მიმართულების ორგანიზაციის საქმეში მომჩივანს წარმოადგენდა იტალიის კანონმდებლობის შესაბამისად შექმნილი არარეგისტრირებული გაერთიანება. ეს საქმე ეხებოდა იტალიის კანონმდებლობას, რომელიც მოქალაქეს აკისრებდა ვალდებულებას, სანამ იტალიის საჯარო სამსახურში თანამდებობას დაიკავებდა, უნდა გაეკეთებინა საჯარო განცხადება, რომ არ იყო მასონთა ლოჟის ან სხვა საიდუმლო ორგანიზაციის წევრი. ამ განცხადების გაკეთებაზე უარი იყო თანამდებობაზე დანიშვნაზე უარის საფუძველი (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი).

მასონთა გაერთიანების საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მე-20 პუნქტში აღნიშნულია: ,,კანონი კანდიდატისაგან მოითხოვდა განსაზღვრული თანამდებობის დაკავებამდე წინასწარ განეცხადებინა რომ არ იყო მასონთა ლოჟის წევრი. ეს რეგულაცია ზიანს აყენებს მომჩივან გაერთიანებას, ვინაიდან იწვევს გაერთინების რეპუტაციის შელახვას და ქმნის იმის საფრთხეს, რომ ეს გაერთიანება წევრებმა დატოვონ ორგანიზაცია. ამის გამო ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ გაერთიანებას გააჩნია მსხვერპლის სტატუსი.“

ამავე გადაწყვეტილების 49-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ კანონმდებლობა ერთმანეთისაგან განასხვავებს მასონურ და სხვა საიდუმლო ორგანიზაციას, რომლის წევრობის გაცხადების ვალდებულება ეკისრება საჯარო მოხელეობის კანდიდატს და ყველა სხვა ასოციაციებს. ადამიანს არა აქვს ყველა სხვა ასოციაციის წევრობის გამჟღავნების ვალდებულება, გარდა საიდუმლო ორგანიზაციისა. გადაწყვეტილების 50-ე პუნქტში აღნიშნულია:

,,ამგვარად, სახეზეა განსხვავებული მოპყრობა მომჩივანი გაერთიანების წევრებსა და სხვა არასაიდუმლო ორგანიზაციის წევრებს შორის ორგანიზაციის წევრობის განცხადების ვალდებულებასთან დაკავშირებით.“

სადავო ნორმის შემთხვევაშიც დიფერენცირების ნიშანია გაერთიანების სახე, კატეგორია და ხასიათი. აკადემიურ საბჭოს წევრის არჩევნებში მონაწილეობის უფლება აქვს ერთ ორგანიზაციას - ყველა სხვა ორგანიზაცია ყველა ჩამოშორებულია ამ პროცესს. გაერთიანების სახე არ არის კონსტიტუციის მე-14 მუხლით პირდაპირ გათვალისწინებული, კლასიკური ნიშანი.

2014 წლის 13 ნოემბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმეზე ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-18 პუნქტში განაცხადა:

,, მე-14 მუხლთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს “მკაცრი შეფასების ტესტით” ან “რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით”. განსხვავებულია მათი გამოყენების წინა პირობები, საფუძვლები. ნებისმიერი დიფერენციაცია ზედმიწევნით შემოწმებას და ფრთხილ მიდგომას მოითხოვს. თუმცა დიფერენციაციის დისკრიმინაციულობის შეფასება განსაკუთრებული სიმკაცრით უნდა მოხდეს, როდესაც განსხვავებული მოპყრობა ეფუძნება ისეთ ნიშნებს, რომლებზე დაყრდნობითაც ისტორიულად ხშირი და ძალზე გავრცელებული იყო დისკრიმინაცია და რომელთა ჩამოთვლაც ზუსტად ასეთი მოპყრობის განმეორების შიშით და ამის საწინააღმდეგოდ ხდებოდა კონსტიტუციებში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ ნიშნებს, პირობითად კლასიკური ნიშნები უწოდა და ამ სფეროში დიფერენციაციის დისკრიმინაციულობის შემოწმებისთვის “მკაცრი შეფასების” ტესტი შემოიღო, როდესაც აუცილებელია სახელმწიფოს მხრიდან დიფერენცირებული მოპყრობის გამართლებისთვის სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესის არსებობის დემონსტრირება და ამ მიზნის მიღწევისთვის შერჩეული რეგულაციის ამავე მიზნებთან თანაზომიერების მტკიცება. მკაცრი ტესტის გამოყენების საჭიროებას სასამართლო ადგენს ასევე დიფერენციაციის ინტენსივობის ხარისხის მიხედვით. ამასთან, დიფერენციაციის ინტენსივობის შეფასების კრიტერიუმები განსხვავებულია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დიფერენციაციის ბუნებიდან, რეგულირების სფეროდან გამომდინარე. თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში გადამწყვეტია, არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში ექცევიან, ანუ დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად აცილებს თანასწორ პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისაგან. თუ დიფერენციაციის ინტენსივობა მაღალია, სასამართლო გამოიყენებს “მკაცრ ტესტს”, ხოლო ინტენსივობის დაბალი მაჩვენებლის შემთხვევაში _ “რაციონალური დიფერენციაციის ტესტს”

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-19 პუნქტით დადგენილი იქნა ინტენსიურობის შეფასების კიდევ ერთი კრიტერიუმი: ,,დიფერენციაციის ინტენსივობის შეფასებისთვის ასევე შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა შემდეგ გარემოებას: დიფერენცირებულ პირებს რამდენად შეუძლიათ საკუთარი ძალისხმევით შეამცირონ დიფერენციაციის ხარისხი ან აღმოფხვრან ის. ცხადია, ასეთი ვითარება, თავისთავად, ვერ გამორიცხავს დიფერენციაციის დისკრიმინაციულობას და ვერ უზრუნველყოფს კანონის წინაშე თანასწორობას. რადგან დამოუკიდებლად იმისგან, ადამიანს შეუძლია თუ არა საკუთარი ზეგავლენითა და ძალისხმევით ფაქტობრივი ვითარების შეცვლა, სახელმწიფო არ თავისუფლდება ვალდებულებისაგან, არ მოახდინოს პირთა დაუსაბუთებელი დიფერენციაცია. მაშასადამე, დიფერენციაციის ნეგატიური შედეგების საკუთარი ძალისხმევით აღმოფხვრის/შემცირების შესაძლებლობა დიფერენციაციის არადისკრიმინაციულობას ვერ უზრუნველყოფს, ის მხოლოდ დიფერენციაციის ინტენსივობის შესაფასებლად გამოდგება.”

მოცემულ შემთხვევაში ადგილი აქვს უნივერსიტეტის მართვის სფეროში სტუდენტურ ორგანიზაციებს შორის დიფერენცირებას. აკადემიური საბჭოს არჩევნებში მონაწილეობა და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრობა არის უნივერსიტეტის მართვაში სტუდენტების მონაწილეობის ერთადერთი საშუალება. ეს უფლებამოსილება გააჩნია მხოლოდ ერთ სტუდენტურ ორგანიზაციას - სტუდენტურ თვითმმართველობას. სხვა შესადარებელი სტუდენტური ორგანიზაციები, წარმომადგენლის მეშვეობით, მოკლებულნი არიან ამგვარ შესაძლებლობას. სტუდენტური თვითმმართველობის გარდა, სხვა სტუდენტური ორგანიზაციები მოკლებულნი არიან უნივერსიტეტის მართვის პროცესში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობას, თუ არ ჩავთვლით სენატში სტუდენტთა საყოველთაო არჩევნების წესით წარმომადგენელის გაყვანას. თუმცა სენატში არჩეული სტუდენტი შესაძლოა არ იყოს სტუდენტური ორგანიზაციის წარმომადგენელი და სენატის წევრის მეშვეობით სხვა სტუდენტურმა ორგანიზაციამ ვერც მიიღოს უნივერსიტეტის მართვაში მონაწილეობა. ეს მაშინ, როცა აკადემიური საბჭოს არჩევნებში მონაწილე პირი და ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის წევრი სტუდენტური თვითმმართველობის წარმომადგენელია და არა მისგან დამოუკიდებელი პირია.

ამგვარად, სხვა ორგანიზაცია სრულად არის გამორიცხული უნივერსიტეტის მართვაში მონაწილეობის შესაძლებლობას. სხვა სტუდენტურ ორგანიზაციას არ შეუძლია თავი დააღწიოს სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენცირებას და სტუდენტურ თვითმმართველობასთან ერთად მონაწილეობა მიიღოს უნივერსიტეტის მართვაში. ამის გამო დიფერენცირების ინტენსივობა მაღალია და საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს მკაცრი შეფასების ტესტი.

4) ლეგიტიმური მიზანი და თანაზომიერების ტესტი

სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენდა, კონკრეტული უნივერსიტეტის ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულში წარმოდგენილი ყოფილიყვნენ სტუდენტების წარმომადგენლები. ამ მიზნის მისაღწევად შერჩეული საშუალება, ერთი მხრივ, არ არის ვარგისი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, მეორეს მხრივ, არსებობს ნაკლებად მზღუდავი ალტერნატივები ამ მიზნის მისაღწევად.

შერჩეული საშუალება არ არის ვარგისი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ვინაიდან შესაძლოა ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 45-ე მუხლის საფუძველზე ჩატარებულ სტუდენტთა საყოველთაო, თანასწორ, პირდაპირ და ფარული კენჭისყრით ჩატარებულ არჩევნებზე არ გამოცხადდეს ამ საგანმანათლებლო დაწესებულების სტუდენტთა სათანადო რაოდენობა. ამის საპირისპიროდ სხვა სტუდენტური გაერთიანების მსგავსი ტიპის არჩევნებზე შესაძლოა უფრო მეტი სტუდენტი მივიდეს ან სხვა სტუდენტური ორგანიზაციის წევრების რაოდენობა შესაძლოა გაცილებით მეტი იყოს ვიდრე სტუდენტური თვითმმართველობის არჩევნებში მონაწილეთა რაოდენობა. კანონი არ აწესებს რაიმე მინიმალურ ზღვარს, თუ რა რაოდენობის სტუდენტმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა თვითმმართველობის არჩევნებში იმისათვის რომ ეს არჩევნები შემდგარად გამოცხადდეს. იმ პირობებში, როდესაც კანონი უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ თვითმმართველობის არჩევნებზე არ მივიდეს, სტუდენტების საჭირო რაოდენობა და სხვა ორგანიზაციაში გაცილებით მეტი სტუდენტი იყოს გაწევრიანებული, მიზანი - ძირითად საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში იყვნენ სტუდენტების წარმომადგენლები, რომლებიც ასევე მიიღებენ მონაწილეობას აკადემიური საბჭოს არჩევნებში - არ არის მიღწეული.

საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში და აკადემიური საბჭოს არჩევნებში სტუდენტთა მონაწილეობის მიღწევა შესაძლებელი იქნებოდა ერთი გაერთიანებისათვის წარმომადგენლების დანიშვნის უფლებამოსილების მიცემის და ამით სხვა ორგანიზაციების არათანაბარ მდგომარეობაში ჩაყენების გარეშე. სახელმწიფოს შეეძლო საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს სტუდენტი წევრ(ებ)ის ასარჩევად ჩაეტარებინა საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი და ფარული არჩევნები, ან ყველაზე მრავალრიცხოვანი სტუდენტური ორგანიზაციებისათვის, რომლებიც იქმნებიან სტუდენტთა ფართო მასების მონაწილეობის გზით, მიეცა წევრების დანიშვნის უფლება.

ამ კუთხით საინტერესოა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალური გაერთიანების საქმე, რომელიც ეხებოდა იმას, რომ ბელგიის ხელისუფლება უარს ეუბნებოდა მომჩივან ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალურ გაერთიანებას რეგიონებში დასაქმებულ პოლიციელთა შრომით უფლებებთან დაკავშირებით კონსულტაციის გამართვასთან დაკავშირებით. ბელგიის მთავრობა ამ საკითხზე მოლაპარაკებას მართავდა მხოლოდ სამ პროფკავშირულ ორგანიზაციასთან. ამის მიზეზი იყო შემდეგი: ეს სამი ორგანიზაცია იყო ყველაზე წარმომადგენლობითი. ეს ნიშნავდა იმას, ეს ორგანიზაციები იღებდნენ რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტში დასაქმებული ადამიანებს წევრებად და იცავდნენ მათ პროფესიულ ინტერესებს. მთავრობის თქმით, ამ სამიდან ორი პროფკავშირის რაოდენობა იყო 1500 (ბელგიელ პოლიციელთა ეროვნული გაერთიანება ბელგიის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტი http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57435).

ამ საქმეზე მომჩივან ბელგიელ პოლიციელთა გაერთიანებას ბელგიის მთავრობამ უარი უთხრა სამი ორგანიზაციის თანაბრად, მუნიციპალიტეტსა და რეგიონებში დასაქმებული პოლიციელების შრომით უფლებებთან დაკავშირებით კონსულტაციის გამართვაზე. ამის მიზეზი იყო შემდეგი: ბელგიელ პოლიციელთა გაერთიანება აკმაყოფილებდა ორიდან ერთ მოთხოვნას, მას ჰყავდა წევრების საკმარისი რაოდენობა. ამის მიუხედავად, ამ გაერთიანების წევრები იყვნენ როგორც კერძო სექტორში დასაქმებული პირები, ისევე სახელმწიფო უწყებების ფართო სპექტრში დანიშნული საჯარო მოხელეები. ამ გაერთიანების წევრი საჯარო მოხელეები მკვეთრად განსხვავდებოდნენ ერთმანეთისაგან, მათ შორის არანაირი კავშირი არ არსებობდა და მათი საქმიანობა სხვადასხვა ნორმატიული აქტით წესრიგდებოდა. გაერთიანების წევრი საჯარო მოხელეების მრავალფეროვნება, ართულებს ამ ორგანიზაციასთან კონსულტაციას. ამა თუ იმ კატეგორიის საჯარო მოხელე შეეცდება, რაც შეიძლება მეტი სარგებელი მიიღოს საკუთარი თავისთვის, ისე რომ ყურადღება არ მიაქციონ სხვა კატეგორიის საჯარო მოხელეების ინტერესებს. ასეთ ორგანიზაციებთან სახელმწიფოს კონსულტაცია ზოგჯერ არ ემსახურება სასარგებლო მიზნებს, ვინაიდან პროფკავშირული ორგანიზაცია წარმოადგენს ყველა კატეგორიის დასაქმებულის ინტერესებს და მას უხდება ბალანსის დაცვა თავისი წევრების ინტერესებს შორის (ბელგიელ პოლიციელთა ეროვნული გაერთიანება ბელგიის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 28-ე პუნქტი http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57435).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს არ დაუდგენია კონვენციის მე-14 მუხლის (დისკრიმინაციის აკრძალვა) დარღვევა მე-11 მუხლთან (გაერთიანების თავისუფლება) კავშირში. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ბელგიელ პოლიციელთა ეროვნული გაერთიანების საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტში აღნიშნულია:

როგორც ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა, ნორმატიულმა აქტმა გამოიწვია უთანასწორო მოპყრობა, ორგანიზაციის კატეგორიის მიხედვით, მომჩივანი ორგანიზაციის მიმართ. მთავრობა აცხადებს, რომ ამით მიზნად ისახავდა, პროფკავშირის შიგნით არსებული ანარქიის თავიდან აცილებას და რეგიონების დონეზე მომუშავე სამართალდამცავების ერთიანი პროფესიული ინტერესების წარმოდგენის უზრუნველყოფას. ეს არის ლეგიტიმური მიზანი და სასამართლოს არა აქვს საფუძველი, იფიქროს, რომ ამის უკან მთავრობის ბოროტი განზრახვა იმალებოდეს. არაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ ხელისუფლებამ მიზნად ისახავდა, სამი დიდი პროფკავშირისათვის მიენიჭებინა ექსკლუზიური პრივილეგია. რომ არსებულიყო კიდევ ერთი ორგანიზაცია, რომლის წევრებიც იქნებოდნენ რეგიონულ და მუნიციპალიტეტის დონეზე დასაქმებული პოლიციელები და ეს ორგანიზაციაც მოწოდებული იქნებოდა ამგვარი პოლიციელების პროფესიული ინტერესების დაცვაზე, მთავრობას დაევალებოდა, ამგვარ ორგანიზაციასთანაც ეწარმოებინა კონსულტაცია.

ამგვარად, წევრთა რაოდენობა შესაძლოა იყოს ერთ-ერთი ფაქტორი, რაც ორგანიზაციის მაღალი ლეგიტიმაციის ხარისხზე მეტყველებდეს. წარმომადგენლობის მაღალი ხარისხის გამო გამართლებულად შეიძლება ჩაითვალოს დიფერენცირება მრავალრიცხოვან და მცირერიცხოვან ორგანიზაციებს შორის. თანაბარი სიდიდის მქონე ორგანიზაციებისაგან, რომელიც ერთნაირად წარმოადგენს კონკრეტული ჯგუფის, მოცემულ შემთხვევაში, სტუდენტების ინტერესებს, სახელმწიფოს მხრიდან ერთ-ერთის გამორჩევა და მისთვის ექსკლუზიური პრივილეგიის მინიჭება, ვერ გაამართლებს დიფერენცირებას. ბელგიელ პოლიციელთა ნაციონალური გაერთიანების საქმიდან ნათლად იკვეთება ის, რომ სახელმწიფოს შეუძლია დაადგინოს ამა თუ იმ ჯგუფის წარმომადგენლობის კრიტერიუმები, მისცეს კონკრეტულ გაერთიანებებს ამ კრიტერიუმების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა, მაგრამ ეს გადაწყვეტილება გამორიცხავს იმას, რომ ერთ კონკრეტულ გაერთიანებას მიენიჭოს ექსკლუზიური პრივილეგია, მაშინ როდესაც სხვა ორგანიზაცია, რომელიც, პრივილეგირებული ორგანიზაციის მსგავსად, აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს, მოკლებულია ამ პრივილეგიის მიღების შესაძლებლობას.

სადავო ნორმამ სტუდენტურ თვითმმართველობას მიანიჭა ექსკლუზიური პრივილეგია თავისი წარმომადგენელი დანიშნოს ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოს წევრად, რომელიც გარდა იმისა, რომ მონაწილეობს აღნიშნული საბჭოს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, არამედ ასევე ირჩევს აკადემიური საბჭოს წევრს. კანონი არ აწესებს მოთხოვნებს, რომლის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, ნებისმიერ სტუდენტურ ორგანიზაციას შეუძლია იყოლიოს წევრი ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში. კანონში ერთადერთი მოთხოვნაა დაწესებული სტუდენტთა საყოველთაო, პირდაპირი თანასწორი და ფარული არჩევნების ჩატარების თაობაზე და ეს მოთხოვნაც სტუდენტური თვითმმართველობისკენ არის მიმართული. იმ შემთხვევაშიც თუ სხვა ორგანიზაცია სტუდენტთა საყოველთაო, თანასწორი, პირდაპირი არჩევნების გზით და ფარული კენჭისყრით შეიქმნება, ამით ეს ორგანიზაცია ვერ მოიპოვებს ძირითადი საგანმანათლებლო ერთეულის საბჭოში წევრის დანიშვნის შესაძლებლობას. ეს უკანასკნელი სტუდენტური თვითმმართველობის პრივილეგიაა, რაც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების მოთხოვნებს.

ამგვარად, ,,უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის გასაჩივრებული ნორმები ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების მოთხოვნებს და უნდა მოხდეს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობა. გთხოვთ ძალადაკარგულად ცნოთ სადავო ნორმები.

[1] http://media.ehea.info/file/2001_Prague/44/2/2001_Prague_Communique_English_553442.pdf

[2] http://media.ehea.info/file/2003_Berlin/28/4/2003_Berlin_Communique_English_577284.pdf

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა