თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

მიგვაჩნია, რომ არ არსებობს წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არ მიღების საფუძვლები, ვინაიდან:

ა) სარჩელი თავისი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შემოტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ.

გ) სარჩელში დასმული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) საკონსტიტუციო სარჩელით წარმოდგენილი სადავო საკითხი აქამდე გადაწყვეტილი არ ყოფილა სასამართლოს მიერ;

ე) კონკრეტული სადავო საკითხი გადაწყვეტილი არ არის საქართველოს კონსტიტუციით;

ვ) დაცულია საკონსტიტუციო სარჩელის წარმოდგენი ვადა;

ზ) სადავო აქტი წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტს, კანონს;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

დავის მოკლე ფაქტობრივი გარემოებები

ქ. ფოთის საქალაქო სასამართლოს 2010 წლის 03 დეკემბრის განაჩენით ნუგზარ ბოჭორიშვილი, ანასტასია ზაუტაშვილი, გიორგი ჩეჩელაშვილი, რომან მესუმიანი და მევლუდ სვანაძე ცნობილ იქნენ დამნაშავედ მათ შორის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 262-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის. სასამართლოს მიერ დადგენილი იქნა, რომ მათ ჩაიდინეს ნარკოტიკული საშუალების ტრანზიტით საერთაშორისო გადაზიდვა, ჩადენილი განსაკუთრებული დიდი ოდენობით, ორგანიზემული ჯგუფის მიერ. აღნიშული განაჩენი უცვლელად იქნა დატოვებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიერ 2011 წლის 12 ოქტომბრის განჩინებით საქმე #409ას-11. (წარმოგიდგენთ პირველი ინსტანციის, სააპელაციო ინსტანციის და საკასაციო ინსტანციის კანონიერ ძალაში შესულ განაჩენებს).

აღნიშნული განაჩენი საფუძველზე საქართველოს პროკურატურამ სარჩელი აღძრა სხვათა და მათ შორის მარია ბოჭორიშვილის (რომელიც გარდაცვლილია და სამკვიდრო მოწმობის საფუძველზე, რომელსაც თან ვურთავთ სარჩელს, მისი უფლებამონაცვლეა იური დვალიშვილი), თინა ბოჭორიშვილის მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლოში და მოითხოვა მათ საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონებების ჩამორთმევა.

2011 წლის 19 აპრილს საქმეზე #2/1419-2011 თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული იქნა გადაწყვეტილება (რომელი გადაწყევტილებაც შესულია კანონიერ ძალაში და წარმოგიდგენთ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილებას და მის აღსასრულებლად გაცემულ სააღსრულებო ფურცელს), რომლის თანახმადაც

ა) დაუსაბუთებლად იქნა ცნობილი, ჩამოერთვა და სახელმწიფოს გადაეცა თინა ბოჭორიშვილის საკუთრებაში არსებული შემდეგი ქონება:

· ქ. თბილისში, უნივერსიტეტის ქუჩაზე მდებარე (ბენზინგასამართ და გაზგასამართ სადგურებს შორის) 1000 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი (საკადასტრო კოდი N01.14.06.006.005);

· ქ. თბილისში, საბურთალოს სასაფლაოს მიმდებარედ არსებული 740 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი (საკადასტრო კოდი N01.14.06.006.002);

· ქ. თბილისში, უნივერსიტეტის ქუჩაზე მდებარე 2941 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობებით (საკადასტრო კოდი N01.14.06.006.001);

ბ) დაუსაბუთებლად იქნა ცნობილი, ჩამოერთვა და სახელმწიფოს გადაეცა მარია ბოჭორიშვილის (უფლებამონაცვლე იური დვალიშვილი) საკუთრებაში არსებული შემდეგი ქონება:

· ქ. თბილისში, ფალიაშვილის ქუჩა N75-ში მდებარე ბინა N16 მანსარდით 332.96 კვ.მ. (საკადასტრო კოდი N01.14.11.020.006.01.506)

· დაბა კოჯორში მდებარე 1002 კვ.მ. მიწის ნაკვეთი მასზე განთავსებული შენობა-ნაგებობებით (საკადასტრო კოდი N81.01.05.434)

აღნიშნული სასამართლოს გადაწყვეტილება უცვლელა იქნა დატოვებული საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2012 წლის 26 მაისის განჩინებით საქმე #ას-235-22702012.

აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამოყენებული იქნა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹-ე მულის „ჟ“ ქვეპუნქტი (მაშინდელი რედაქცია), რომლის თანახმადაც: „დაუსაბუთებელია ქონება, აგრეთვე ამ ქონებიდან მიღებული შემოსავალი, აქციები (წილი) რომლის/რომელთა კანონიერი საშუალებებით მოპოვების დამადასტურებელი დოკუმენტები ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობს, მისი ოჯახის წევრს, ახლო ნათესავს ან დაკავშირებულ პირს არ გააჩნია ან იგი მოპოვებულია უკანონო ქონების გასხვისების შედეგად მიღებული ფულადი სახსრებით“.

აღნიშნული ნორმის თანახმად წინამდებარე სარჩელზე მოსარჩელეებს როგორც ნარკოტიკული საშულების გავრცელების ხელშემწყობ პირს და მის ოჯახის წევრებს ჩამოერთვად ქონებები, რომლებიც მათ საკუთრებაში ჰქონდათ კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის დროის ერთი და მეტი წლით ადრე. კონკრეტულად კი მარია ბოჭორიშვილს (სახელის შეცვლამდე „ფრიალა ბოჭორიშვილი“) მის საკუთრებაში არსებული ზემოთ აღნიშნული უძრავი ქონებები საკუთრებაში აქვს ერთ შემთხვევაში 2011 წლიდან, ხოლო მეორე შემთხვევაში 2006 წლიდან. იხ. ამონაწერები საჯარო რეესტრიდან #882008352509 და #882009053741. თინა ბოჭორიშვილის მიერ კი ზემოთ აღნიშული ჩამორთმეული ქონებების შეძენა ხდება ერთ შემთხვევაში 2003 წელს (იხ. ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან 01.14.06.06.001 მომზადების თარიღი: 06.12.2006), ხოლო მეორე და მესამე შემთვხევაში 2008 წელს (იხ. ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან #882008029815 და #882008029812). აღნიშული უძრავი ქონებები თინა ბოჭორიშვილს შეძენილი აქვს ჩუქებით ვარლამ ბოჭორიშვილისგან.

აღსანიშნავია, რომ წარმოდგენილი სისხლის სამართლის საქმეზე მღებული განაჩენით დადგენილია, რომ ნუგზარ ბოჭორიშვილმა დანაშაულის სისრულეშ მოსაყვანად ორგანიზებულ ჯგუფი შექმნა 2008 წლის დეკემბერში, კერძოდ იგი იმყოფებოდა კოლუმბიაში სადაც მოელაპარაკა ადგილობრივი დანაშაულებრივი დაჯგუფების წევრებს ევროპის ქვეყნებში ნარკოტიკული საშუალების „კოკაინის“ საქართველოს ტერიტორიის გავლით შეტანის თაობაზე. ამ დანაშაულის სისრულეში მოყვანის მიზნით კი მან საქართველოში, 2008 წლის 09 დეკემბერს, დააფუძნა შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება „ტროპიკი“.

ამდენად დგინდება, რომ „ნარკოტიკული საშუალების ხელშემწყობი პირის“ მიერ დანაშაულის ჩადენის დრო ამ კონკრეტულ შემთხვევაში იყო მინიმუმ 2008 წლის 09 დეკემბერი და შემდგომ პერიოდი. ამდენად, მოსარჩელეები მის სადავო ქონებები შეძენილი იქნა ერთი წლით უფრო ადრე პერიოდში. ამდენად, მიგვაჩნია, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹-ე მულის „ჟ“ ქვეპუნქტის, ხოლო დღევანდელი რედაქციით 356¹-ე მულის „ს“ ქვეპუნქტის ის შინაარსი რომელიც დაუსაბუთებლად აცხადებს ქონებას მიუხედავად დანაშაულის ჩადენის დროიდან ერთ და მეტი წლით ადრე საკუთრების უფლების შეძენისა მასზედ, მიგვაჩნია კონსტიტუციის შეუსაბამოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ ნაწილთან მიმართებით, რაზედაც მოსარჩელეები მომართავენ საკონსტიტუციო სასამართლოს რათა მიაჩნიათ, რომ ირღვევა მათი კონსტიტუციური უფლებები გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით.

à პირველი სასარჩელო მოთხოვნა.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის 19-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

ა. საქართველოს კონსტიტუციის 19-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლებით დაცული სფერო:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების და მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32).

,,უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას’’ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ-38).

„საკუთრების უფლება ადამიანის არამარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, „საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).

ამდენად, როგორც დავინახეთ საკუთრების უფლება უმნიშვნელოვანისი უფლებაა, რომლის გარეშე წარმოუდგენელია დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობა. ეს უფლება ადამიანის ბუნებრივი უფლებაა. ამასთანავე საკუთრების უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნას რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.

ბ. შეზღუდვის იდენტიფიცირება

მიუხედავად საკუთრების უფლების ასეთი მნიშვნელობისა ის მაინც არ არის აბსოლუტური უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საკუთრების უფლება მისი მაღალი კონსტიტუციური მნიშვნელობის მიუხედავად, არ არის აბსოლუტური ხასიათის. საქართველოს კონსტიტუცია არ ადგენს იმგვარ საკუთრებით წესრიგს, რომელშიც მესაკუთრის კერძო ინტერესი საჯარო ინტერესებთან მიმართებით აბსოლუტური, უპირობო უპირატესობით სარგებლობს . (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასება ხდება თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, რაც გულისხმობს, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე”. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

ამდენად, მნიშვნელოვანია სადაცო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება ნორმა, დადგინდეს ამ სადავო ნორმის მიერ დადგენილი რეგულაცია. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹-ე მუხლის „ს“ ქვეპუნქტის დისპოზიციური შინაარსი შემდეგია: „დაუსაბუთებელი ქონება – ქონება, აგრეთვე ამ ქონებიდან მიღებული შემოსავალი, აქციები (წილი), რომლის/რომელთა კანონიერი საშუალებებით მოპოვების დამადასტურებელი დოკუმენტები რეკეტულ დაჯგუფებას, რეკეტირს, თანამდებობის პირს, „ქურდული სამყაროს“ წევრს, ადამიანით მოვაჭრეს, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობს ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331​1 მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებულ პირს, მისი ოჯახის წევრს, მის ახლო ნათესავს ან მასთან დაკავშირებულ პირს არ გააჩნია ან რომელიც/რომლებიც მოპოვებულია უკანონო ქონების გასხვისების შედეგად მიღებული ფულადი სახსრებით.“

ამ ნორმის ერთ-ერთი შინაარსის თანახმად დაუსაბუთებლად მიიჩნევა ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობი პირის, მისი ოჯახის წევრს, მის ახლო ნათესავის ან მასთან დაკავშირებულ პირის ქონება, მიუხედავად ამ ქონების შეძენის პერიოდისა, ანუ ეს ქონება შეძენილია ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობი პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის პერიოდში, მის შემდეგ თუ მანამდე ერთი და მეტი წლით ადრე. მიგვაჩნია, რომ ნორმის ეს შინაარსი რომელიც დაუსაბუთებლად აცხადებს იმ ქონებას, რომელიც შეძენილია დანაშაულის ჩადენის დროის ერთი და მეტი წლით ადრე, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ ნაწილს.

გ. გასაჩივრებული ნორმის გასაჩივრებული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის დადგენა

როგორც ავღნიშნეთ ზემოთ საკუთრების უფლება აბსოლუტური უფლება არ არის და მისი შეზღუდვის კონსტიტუციურობის დასადგენად უნდა დადგინდეს შეზღუდვა რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება და უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას თუ არა.

სადავო ნორმით რა თქმა უდნა დადგენილია შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი - აღსრულდეს მართმსაჯულება და პირს ჩამოერთვას დანაშაულის ჩადენის შედეგად მოპოვებული დაუსაბუთებელი ქონება. ლეგიტიმური მიზანი სახეზეა, მაგრამ სადავო ნორმის გასაჩივრებული შინაარსით დადგენილი შეზღუდვა მიგვაჩნია გამოუსადეგარ და არააუცილებელ საშუალებად ამ მიზნის მისაღწევად. სახეზეა არაპროპორციული შეზღუდვა მიზანსა და მიზნის მიღწევის საშუალებას შორის.

კერძოდ, თუ შეზღუდვის მიზანია დანაშაულის შედეგად მოპოვებული დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა, მისი მიღწევის პროპორციული საშუალება უნდა იყოს იმ ქონების სადაავოობა და იმ ქონების კანონიერი სახსრებით შეძენის დამადასტურებელი მტკიცების ტვირთის დაკისრება მოპასუხეზე, რომელი ქონებაც შეძენილი იქნა დანაშაულის ჩადენის პერიოდში და შემდეგ. მაქსიმუმ მხარეს დაეკისროს დანაშაულის ჩადენამდე გონივრული ვადის, ერთი წლით ადრე შეძენილი ქონების, კანონიერი სახსრებით შეძენის დადასტურების ტვირთი. ამდენად, შეზღუდვა იმისა, რომ პირს დავაკისროთ დანაშაულის ჩადენამდე განუსაზღვრელი პერიოდით ადრე შეძენილი ქონების კანონიერი სახსრებით შეძენის მტკიცების ტვირთი, მიგვაჩნია არაკონსტიტუციურ შეზღუდვად. წარმოიდგინეთ შემთვხევა როცა ადამიანს შევდავოთ დანაშაულის ჩადენამდე 20 ან 30 წლით ადრე შეძენილი ქონების კანონიერი სახსრებით შეძენის მტკიცების ტვირთი, მაშინ როდესაც სახელმწიფო ვერ ასრულებს მინიმალურ მტკიცების სტანდარტსაც კი და პირს ვერ უდგენს იმ გარემოებას მაინც რომ ეს პერიოდიც მოიცავს დანაშაულის ჩადენის პერიოდს. მიგვაჩნია, რომ ასეთი შეზღუდვა და პირისათვის განუსაზღვრელი მტკიცების ტვირთის დაკისრება ქონების შეძენის კანონიერების თაობაზე ეწინაარმდეგება საკუთრების უფლებას. ამდენად სახეზეა სადავო ნორმის გასაჩივრებული შინაარსით საკუთრების უფლების არაკონსტიტუციური შეზღუდვა. სახეზეა სადავო ნორმით დადგენილი ისეთი რეგულაცია, რომელიც არაპროპორციულად ზღუდავს საკუთრების უფლებას იმ ლეგიტიმუტი მიზნის მისაღწევად, რა მიზანიც ჩადებული აქვს კანონმდებელს სადავო ნორმაში.

à მეორე სასარჩელო მოთხოვნა.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

ა. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლებით დაცული სფერო:

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილის თანახმად: „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

აღნიშნულ ნორმას დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. ის ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. მის ასეთ ღირებულებაზე არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ. კერძოდ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

ამდენად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება მიჩნეულ უნდა იყოს ერთგვარ პროცედურულ უფლებად, რომელიც პირს აძლევს შესაძლებლობას მისი დარღვეული თუ სადავოდ ქცეული უფლებები დაიცვას სასამართლოში. მსგავსი განმარტება გააკეთა საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე სადაც აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოიცავს უფლების დაცვის შესაძლებლობას საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული მართლმსაჯულების ინსტიტუციური გარანტიების, საერთო სასამართლოს სისტემის მეშვეობით“.(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №2/7/779 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9).

სამართლებრივი სახელმწიფოს უპირველესი მოთხოვნაა ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სათანადო რეალიზაციის უზრუნველყოფა. „ამდენად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის N3/1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

მსგავსი განმარტება გააკეთა საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვა საქმეზე სადაც აღნიშნა, „რომ ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს. „... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

„მაშასადამე, ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

ამდენად, როგორც ზემოთ აღნიშნული განმარტებებიდან დავინახეთ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უფლებაა რომელიც უზრუნველყოფს პირის პროცესუალური უფლებით აღჭურვას დაიცვას თავისი უფლებები. რა თქმა უნდა ეს უფლება არაერთი კომპონენტისგან შედგება და არ მოიცავს პირის უფლებას დარღვეული უფლების აღსადგენად მიმართოს სასამართლოს. ეს უფლება გულისხმობს მათ შორის უფლებას გასაჩივრებაზე და საქმის წარმოების განახლებაზეც.

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით, საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59).

ამდენად, მიგვაჩნია რომ საქმის წარმოების განახლების უფლება სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი კომპონენტთაგანია და ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის დაცულ სფეროში, ხოლო მისი როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების „თითოეული უფლებრივი კომპონენტის საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა“, რაც ჩვენს შემთხვევაში მიგვაჩნია, რომ დარღვეულია რასაც დავასაბუთებთ ქვემოთ.

ბ. შეზღუდვის იდენტიფიცირება

„იმის გასარკვევად, იწვევს თუ არა სადავო ნორმა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას, დარღვევას, პირველ რიგში, აუცილებელია გასაჩივრებული რეგულაციის არსის გაანალიზება“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 05 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-5).

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი იცნობს საქმის წარმოების განახლების ორ სახეს. კერძოდ, 421-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად: „კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით ან განჩინებით დამთავრებული საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის (422-ე მუხლი) ან ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ (423-ე მუხლი) განცხადების წანამძღვრები.“

ამდენად, საქმის წარმოების განახლება დასაშვებია გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით ან/და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების წარდგენით. ვინაიდან ჩვენს შემთხვევაში დავის საგანს წარმოადგენს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის შესახებ მომწესრიგებელი ნორმები, შევჩერდებით ამ საკითხზე და მიმოვიხილავთ არსებულ საკანონმდებლო რეგულაციებს. კერძოდ, გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის საკითხებს არეგულირებს სამოქალაქო კოდექსის 422-ე მუხლი, რომლის დისპოზიციური შინაარსი ასე გამოიყურება:

„კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება დაინტერესებული პირის განცხადებით შეიძლება ბათილად იქნეს ცნობილი, თუ:

ა) გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობდა მოსამართლე, რომელსაც კანონის თანახმად უფლება არ ჰქონდა, მონაწილეობა მიეღო ამ გადაწყვეტილების მიღებაში;

ბ) ერთ-ერთი მხარე ან მისი კანონიერი წარმომადგენელი (თუ მას ასეთი წარმომადგენელი სჭირდება) არ იყო მოწვეული საქმის განხილვაზე;

გ) პირი, რომლის უფლებებსა და კანონით გათვალისწინებულ ინტერესებს უშუალოდ ეხება მიღებული გადაწყვეტილება, არ იყო მოწვეული საქმის განხილვაზე;

დ) სასამართლო უწყება ამ კოდექსის 71-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად ჩაბარებულად ჩაითვალა, თუმცა გამოუცხადებელი მოპასუხე სასამართლოს წინაშე აცხადებს, რომ მას ბრალის გარეშე არ ჰქონდა ინფორმაცია სასამართლო უწყების ან/და სასამართლოს გადაწყვეტილების შესახებ, რის გამოც არ მიეცა შესაძლებლობა, წარედგინა შესაგებელი ან/და გაესაჩივრებინა სასამართლოს გადაწყვეტილება. ამ შემთხვევაში მოპასუხე თავის განცხადებაში წარმოადგენს პირველად პოზიციას საქმის არსებით გარემოებებთან დაკავშირებით“.

ამდენად, დღევანდელი რეგულაციიის შინაარსი ასეთია, იგი აწესებს კონკრეტულ (ამომწურავ) ჩამონათვალს რომლის საფუძველზეც არის შესაძლებელი პირმა მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა. ამ ჩამონათვალის გარდა კანონმდებელი არ აძლევს პირს მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა. ამდენად, ამ ჩამონათვლის მიღმაა ჩვენს მიერ გასაჩივრებული შემთხვევა როდესაც „გაუქმდება ის კანონი რასაც ემყარებოდა თავის დროზე სასამართლოს გადაწყევტილება და გადაწყვეტილება მიღებულია სახელმწიფოს სასარგებლოდ“ და ასეთ შემთხვევაში პირს არ აქვს შესაძლებლობა მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა, ვინაიდან ნორმა გაუქმდა რასაც ეფუძვნებოდა სასამართლოს გადაწყვეტილება. ამდენად, ამ შინაარსით გადაწყვეტილების ბათილად მოთხოვნის შეზღუდვა წინააღმდეგობაში მოდის სამართლიან სასამართლოს უფლებასთან, რომელიც პირს აძლევს პროცესუალურ შესაძლებლობას მიმართოს სასამართლოს თუ ის მიიჩნევს რომ დაერღვა ან/და ერღვევა უფლებები და ეს საკითხი საჭიროებს შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასებას, რამდენად კონსტიტუციურია შეზღუდვა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით და რამდენად ემსახურება იგი ლეგიტიმურ მიზანს.

გ. გასაჩივრებული ნორმის გასაჩივრებული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის დადგენა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასება ხდება თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, რაც გულისხმობს, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე”. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა ნორმის არაკონსტიტუციურობის დადგენის ერთგვარი ფორმულა, ესენია: „საჯარო (ლეგიტიმური) მიზანი“, საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგობა და აუცილებლობა და ვიწრო გაგებით პროპორციულობა, რაც გულისხმობს იმას, რომ დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.

ამასთანავე საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში დაადგინა, რომ ამ კრიტერიუმიდან თუნდაც ერთ-ერთის არარსებობის პირობებში სახეზე იქნებოდა უფლებაში არაკონსტიტუციური ჩარევა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ , II-15).

ამდენად, როგორც დავინახეთ ლეგიტიმური მიზნის არარსებობა გამოიწვევს უფლების შეზღუდვის არაკონსტიტუციურობას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით საქმის წარმოების განახლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული შესაძლებლობის არსებობა მიზნად ისახავს პირის უფლებების სრულყოფილად დაცვას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურ რეალიზაციას და კონკრეტულ საქმეზე სამართლიანი, ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელებას“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 05 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-32).

ამდენად, დადგენილია ლეგიტუმირი მიზანი იმისა, რომ პირს მიეცეს შესაძლებლობა მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა, მათ შორის ესაა „ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელება“.

ობიექტური მართმსაჯულების განხორციელება პირველ რიგში გულისხმობს, მართმსაჯულების განხორციელებას ნეიტრალური პირის მიერ დადგენილი სამართლებრივი ნორმების საფუძველზე. აქ რა თქმა უნდა ნეიტრალურ პირში იგულისხმება საკანონმდებლო ორგანო რომელიც არის ხელისუფლების ერთ-ერთი შტო, ანუ იგი არის სახელმწიფო. შეუძლებელია ობიექტური მართმსაჯულება განხორციელდეს იმ შემთხვევაში როდესაც სახელმწიფო კონკრეტულ დავაში წარმოდგენილია დაინტერესებული პირის სტატუსით. დაინტერესებულია ვინაიდან იგი არის მონაწილე დავის და ამავე დროს არის ობიექტური არბიტრის როლში, რომელმაც უნდა დაადგინოს მიუკერძოებული „თამაშის წესები“ - კანონები. ბუნებრივია ასეთ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფო წარმოადგენს კონკრეტული დავის მონაწილე პირს იგი დაინტერესებულია საქმის წარმოების შედეგით და როდესაც მის ხელშია კანონშემოქმედებითობის ბერკეტი, იგი ვერ მოგვევლინება „ობიექტური მართმსაჯულების განხორციელებელ“ პირად. ასეთ შემთხვევაში რჩება შესაძლებლობა სახელმწიფომ, როგორც კანონშემოქმედმა პირმა მოირგოს კანონი იმდაგვარად, რომ შეცვალოს მიმდინარე ან მოსალოდნელ სამართალწარმოებაში მის სასარგებლოდ მისაღები გადაწყვეტილების შედეგები. სამართალწარმოების დასრულების შემდეგ კი ისევ შეცვალოს/გააუქმოს ის ნორმა, რამაც განაპირობა მის სასარგებლოდ გადაწყვეტილების მიღება. წარმოიდგინეთ ფაქტი, რომ კონკრეტული რომელიღაცა წლის 10 იანვსრს დასრულდა სამართალწარმოება, რომელიც რომელიღაცა X კანონის საფუძველზე გადაწყდა სახელმწიფოს სასარგებლოდ და იმავე წლის 11 იანვარს X კანონი გაუქმდა. ჩნდება კითხვა: სადაა აქ „ობიექტური მართმსაჯულების განხორციელების“ მიზანი და განცდა? სადაა აქ სამართლიანობა? ასეთ შემთხვევაში ნამდვილად ვერ იქნება ის ლეგიტიმური მიზაცნი განხორციელებული, რომ მიღწეული იქნეს „ობიექტური მართმსაჯულება“. ამდენად, საკანონმდებლო დონეზე შეზღუდვას, რომ პირს არ მიეცეს შესაძლებლობა მიმართოს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით სასამართლოს იმ შემთხვევაში თუ დავა დაგაწყდა სახელმწიფოს სასარგებლოდ და კანონი, რომელზედაც ემყარებოდა სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმდა, არ გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი და იგი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს მიჩნეული.

à მესამე სასარჩელო მოთხოვნა

თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ მესამე სასარჩელო მოთხოვნა კავშირშია მეორე სასარჩელო მოთხოვნასთან, რას იმას ნიშნავს რომ თუ დაკმაყოფილდება მეორე სასარჩელო მოთხოვნა წარმოიქმნება შესაძლებლობა განხილულ იქნეს მესამე სასარჩელო მოთხოვნა ვინაიდან უკვე არაკონსტიტუციურია მეორე სასარჩელო მოთხოვნით გასაჩივრებული სადავო ნორმის სადავო შინაარსი და პირს აქვს შესაძლებლობა მიმართოს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით იმ საქმეზე სადაც დავა გადაწყდა სახელმწიფოს სასარგებლოდ და ის ნორმა რომელსაც ემყარებოდა სასამართლოს გადაწყვეტილება გაუქმდა. ასეთ დროს დგება ასევე საკითხი ხანდაზმულობისა ანუ რა დროის განმავლობაში აქვს პირს მოითხოვოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა.

ამ მოთხოვნის ნაწილში, როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ ჩვენი მოთხოვნის ფორმულირება შემდეგნაირია: საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც აწესებს ბათილად ცნობის მოთხოვნით საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანის დაუშვებლობას გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ იმ პირებისათვის, რომელიც მიმართავენ სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით ისეთ საქმეზე სადაც გადაწყვეტილება მიღებულია სახელმწიფოს სასარგებლოდ, ხოლო კანონი რომელსაც ემყარებოდა გადაწყვეტილება გაუქმდა ან/და არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.

ამდენად, ჩვენ სადავოდ ვხდით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ შინაარს, რომ პირს ეზღუდება 5 წლის შემდეგ მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა მხოლოდ ვიწროდ, ისეთი კატეგორიის საქმეზე სადაც გადაწყვეტილება მიღებულია სახელმწიფოს სასარგებლოდ, ხოლო კანონი რომელსაც ემყარებოდა გადაწყვეტილება გაუქმდა ან/და არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.

ჩენს დასაბუთებას მოგახსენებთ ქვემოთ.

ა. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლებით დაცული სფერო:

როგორც ზემოთ მოგახსენეთ, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული „სამართლიანი სასამართლოს“ უფლება ბევრი კომპონენტისგან შედგება. ერთ–ერთ საქმეში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ უფლება ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს სასამართლო წესით დაცვის შესაძლებლობა. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1) ამიტომ, სასამართლო ხელისუფლების ... უფლებამოსილება უნდა წარმოადგენდეს 42-ე მუხლის რეალიზაციის ეფექტურ შესაძლებლობას და იმავდროულად, სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

ამდენად, გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა როგორც ზემოთ შემთხვევაში აქაც ექცევა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცულ სფეროში, ხოლო ამ უფლებით სარგებლობის ვადები ასევე უნდა მოექცეს ამ სამართლიანი სასამართლოს დაცულ უფლების სფეროში, ვინაიდან აზრი ეკარგება ყოველგვარი უფლებით სარგებლობას თუ მისი გამოყენება არაპროპორციულ ზომაზე მეტად არის შეზღუდული დროში. ამდენად, ამ უფლების დროში შეზრუდვა საჭიროებს კონსტიტუციურ შეფასებას.

ბ. გასაჩივრებული ნორმის გასაჩივრებული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის დადგენა

როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ ჩვენს მიერ მოთხოვნის ამ ნაწილში გასაჩივრებული ნორმის შინაარსი და რეგულაცია ასეთია - სამოქალაქო კოდექსის 426-ე მუხლის მე-4 ნაწილი: „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობისა და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების შესახებ განცხადების შეტანა დაუშვებელია გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლიდან 5 წლის გასვლის შემდეგ, გარდა ამ კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით და 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა“.

ამდენად, აღნიშნული ნორმა გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით განცხადების შეტანისას აწესებს 5 წლიან ხანდაზმულობის ვადას და ადგენ მხოლოდ ერთ გამონაკლისს - ესაა ამავე კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი: „პირი, რომლის უფლებებსა და კანონით გათვალისწინებულ ინტერესებს უშუალოდ ეხება მიღებული გადაწყვეტილება, არ იყო მოწვეული საქმის განხილვაზე“.

ამდენად, პირი ზემოთაღნიშნული ნორმის თანახმად შეზღუდულია მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილებით დამთავრებული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობა ისეთ საქმეზე რომელიც სახელმწიფოს სასარგებლოდ გადაწყდა და გაუქმდა ან/და არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი კანონი რომელსაც სასამართლო გადაწყვეტილება ემყარებოდა და ასეთი გადაწყვეტილები მიღებიდან გასულია 5 წელზე მეტი ვადა. მიგვაჩნია, რომ ასეთი შინაარსის შეზღუდვა არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ ნაწილს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ–ერთ საქმეში მიუთითა, რომ ,,განსხვავებულია ვითარებაა, როდესაც დაინტერესებული პირის უფლების დაცვის შესაძლებლობას უპირისპირდება სახელმწიფო ინტერესი, ანუ, როდესაც კონკრეტული დავა გადაწყდა სახელმწიფოს და არა კერძო პირის სასარგებლოდ ... სამართლებრივი უსაფრთხოების უმნიშვნელოვანესი ასპექტია, უზრუნველყოფილ იქნეს სახელმწიფოს მხრიდან კანონის დარღვევით გამოწვეული ზიანის გამოსწორების/უფლების აღდგენის შესაძლებლობა. სამართლებრივი სახელმწიფო ეფუძნება ადამიანის, როგორც უმთავრესი ფასეულობის არა მხოლოდ აღიარებას, არამედ რეალურ უზრუნველყოფას ძირითადი უფლებებით სრულყოფილად და ეფექტურად სარგებლობის გარანტირების გზით... მართალია, გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადით შეზღუდვა ზოგადად ინარჩუნებს ლეგიტიმურ მიზნებს, მაგრამ ეს მიზნები თვისობრივად სახეცვლილია სახელმწიფოსთან მიმართებით, ვინაიდან ისინი არ უკავშირდება კონკრეტული კერძო პირების უფლებების დარღვევის საფრთხეს. სახელმწიფოს, რომელიც თავად უნდა იყოს სამართლებრივი უსაფრთხოების გარანტი, არ აქვს ამ ინტერესის (სამართლებრივი უსაფრთხოების) სხვისგან დაკმაყოფილების მოლოდინი, რაც განასხვავებს მას კერძო პირებისგან. მაშასადამე, აქ განსხვავებულია დაპირისპირებული ინტერესები და, შესაბამისად, განსხვავებული უნდა იყოს მიდგომაც ამ ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსის არსებობის შეფასებისათვის. როდესაც ლეგიტიმური საჯარო მიზნებისთვის საფრთხის მიყენების რისკები უმნიშვნელოა ან არ არსებობს, ან/და სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვის მცდელობას თავად შეუძლია გამოიწვიოს ამავე ლეგიტიმური მიზნის უგულებელყოფა, მაშინ უფლებაში ჩარევის საჭიროება გაცილებით ნაკლებია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 05 ნოემბრის გადაწყვეტილება #3/1/531 საქმეზე ,,ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 36).

კანონით გათვალისწინებული ხანდაზმულობის ვადების არსებობა მნიშვნელოვანია ზემოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, თუმცა იმავდროულად ძალზე მნიშვნელოვანია ,,... კონკრეტული საკანონმდებლო რეგულაცია ეფუძნებოდეს ინტერესთა გონივრულ და სამართლიან ბალანსს, რათა ერთი მხრივ, რეალურად ემსახურებოდეს საჯარო მიზნების მიღწევას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ იწვევდეს კონკრეტული პირების უფლებაში გაუმართლებელ, არათანაზომიერ ჩარევას. ამისათვის კი კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია უნდა იყოს დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 05 ნოემბრის გადაწყვეტილება #3/1/531 საქმეზე ,,ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 29).

ამდენად, როგორც ზემოთ აღნიშნული განმარტებებიდან დავინახეთ განსხვავებული ვითარება გვაქვს მაშინ როდესაც დავის მონაწილე (მხარე) არის სახელმწიფო, სახელმწიფო თვითონ არის სამართლებრივი უსაფრთხოების გამტარებელი და მას სხვისგან ვერ ექნება ამის მოლოდინი. „სახელმწიფოს, რომელიც თავად უნდა იყოს სამართლებრივი უსაფრთხოების გარანტი, არ აქვს ამ ინტერესის (სამართლებრივი უსაფრთხოების) სხვისგან დაკმაყოფილების მოლოდინი, რაც განასხვავებს მას კერძო პირებისგან“. მაშასადამე ამ შემთხვევაში მართალია ხანდაზმულობის ვადის დაწესება ინარჩუნებს ლეგიტიმურ მიზანს ზოგადად, როგორიცაა „სამართლებრივი უსაფრთხოება“ მაგრამ როგორც ავღნიშნეთ განსხვავებული მდგომარეობაა სახელმწიფოსა და კერძო პირს შორის. „როდესაც ლეგიტიმური საჯარო მიზნებისთვის საფრთხის მიყენების რისკები უმნიშვნელოა ან არ არსებობს, ან/და სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვის მცდელობას თავად შეუძლია გამოიწვიოს ამავე ლეგიტიმური მიზნის უგულებელყოფა, მაშინ უფლებაში ჩარევის საჭიროება გაცილებით ნაკლებია“. ჩვენს შემთხვევას კონკრეტულ შემთხვევას რომ მოვარგოთ ეს განმარტება კი მივიღებთ შემდეგს, „სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვის“ გარანტია ისეთ კატეგორიის დავაში სადაც მხარედ მონაწილეობს სახელმწიფო, სახელმწიფოს არ აქვს, ვინაიდან თვითონ არის ამის მატარებელი, ამდენად ამ შემთხვევაში „სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვის“ მცდელობა თვითონ იწვევს ლეგიტიმური მიზნის უგულველყოფას და შესაბამისად უფლებების ჩარევა არაკონსტიტუციურია. ამდენად, სახეზე გვაქვს გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი რომელსაც არ გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი რაც იწვევს მის არაკონსტიტუციურობას.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა