საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების - გიორგი თევდორაშვილის, ირინე იმერლიშვილის და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინებასთან დაკავშირებით. მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს არსებითად განსახილველად უნდა მიეღო №1611 კონსტიტუციური სარჩელი „შპს ტაბულა მედიის“ სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება: ა) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტისა და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით; ბ) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

2. სადავო ნორმები ადგენს დამსაქმებლის ვალდებულებას, აღრიცხოს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. ამასთან, სადავო ნორმები განსაზღვრავს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოების, შენახვის წესსა და დამსაქმებლის ვალდებულებას, განსაზღვროს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოებაზე/შევსებაზე, შენახვაზე და დასაქმებულებისთვის გაცნობაზე პასუხისმგებელი პირ(ებ)ი ან სტრუქტურული ქვედანაყოფი.

3. №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე აპელირებდა იმ გარემოებაზე, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი დასაქმებულთა სამუშაო საათების აღწერის/დოკუმენტირების ვალდებულების შესრულების მიზნით, მას, როგორც დამსაქმებელს, უწევს ახალი თანამშრომლის დაქირავება ან არსებული თანამშრომლებისათვის აღნიშნული ფუნქციის შესრულების დამატებით დაკისრება. ამავდროულად, მოსარჩელის აღნიშვნით, დასაქმებულთა ნამუშევარი საათების აღწერა, რიგ შემთხვევებში (მაგალითად, დისტანციურად დასაქმებული პირების შემთხვევაში, ასევე მაშინ, როდესაც დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის შეთანხმება ხდება შესასრულებელი სამუშაოს მოცულობაზე), ვერ კონტროლდება, შესაბამისად, სააღრიცხვო ფორმის შევსება ხდება რუტინულად და, ამდენად, ვერ უზრუნველყოფს ვერანაირი სამართლებრივი სიკეთის დაცვას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევდა, რომ სადავო რეგულირება არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით განმტკიცებულ მეწარმეობის თავისუფლებას. ამავდროულად, მოსარჩელე განმარტავდა, რომ დასაქმებულთა სამუშაო საათების ჯეროვნად აღუწერლობის შემთხვევაში, კანონმდებლობა ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას, თუმცა მისთვის არ არის განჭვრეტადი, თუ როდის არ არის ვალდებული, აღწეროს დასაქმებულთა ნამუშევარი დრო. შესაბამისად, მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით განსაზღვრული პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის სტანდარტს.

4. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებული წესის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით წარმოდგენილი ზემოაღნიშნული არგუმენტაცია სათანადოდ ასაბუთებდა მოსარჩელე მხარის მიერ განსაზღვრული კონსტიტუციური დებულებების შეზღუდვას. შესაბამისად, ვფიქრობთ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არსებითად განსახილველად უნდა მიეღო №1611 კონსტიტუციური სარჩელი, გამოეკვლია და შეეფასებინა სადავო ნორმებით დამსაქმებლისათვის დადგენილი დასაქმებულის ნამუშევარი დროის აღწერის ვალდებულების საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან თავსებადობა, ისევე როგორც ამ ვალდებულების ფარგლების განჭვრეტადობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით დადგენილი სტანდარტების შესაბამისად.

I. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტისა და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან

5. როგორც უკვე აღინიშნა, №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ მიიჩნევდა დამსაქმებლისათვის დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულების დაკისრებას. მოსარჩელის აღნიშვნით, ხსენებული ვალდებულება დამსაქმებელს უჩენს დამატებით შესასრულებელ სამუშაოს, რომელიც მოიცავს: დასაქმებული პირების სამუშაო დროის აღრიცხვას, მის შემოწმებას და კანონმდებლობით დადგენილი წესით შენახვას, ასევე დასაქმებულთათვის გაცნობასა და მათი ხელმოწერების შეგროვებას. მოსარჩელის განმარტებით, ხსენებული მოქმედებების შესრულება მოითხოვს დამსაქმებლის მხრიდან გარკვეული დროის გამოყოფას. ამავდროულად, დახარჯული რესურსის მასშტაბი იზრდება დასაქმებულთა ოდენობის ზრდასთან ერთად. მოსარჩელის აღნიშვნით, დიდი რაოდენობით დასაქმებულის შემთხვევაში, კომპანიას უწევს ამ ვალდებულების შესრულებისათვის ახალი თანამშრომლის მოძიება. შესაბამისად, სადავო რეგულირება აიძულებს დამსაქმებელს, აიყვანოს ახალი კადრი ან/და უკვე დასაქმებულ პირებს დაავალოს აღნიშნული ფუნქციის დამატებით განხორციელება, რაც, საბოლოო ჯამში, ზრდის წარმოების ხარჯებს და არღვევს მეწარმეობის თავისუფლებას.

6. ზემოაღნიშნულ არგუმენტაციასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა მიუთითა, რომ, თუ მოსარჩელე მიიჩნევდა, რომ სამეწარმეო საქმიანობის შეზღუდვას იწვევს სადავო ნორმების საფუძველზე დამატებითი ფინანსური ტვირთის დაკისრება, მოსარჩელე მხარემ უნდა წარმოაჩინოს, რომ სადავო ნორმები არის არა მორიგი რეგულაცია, რომელიც, რა თქმა უნდა, უსიამოვნოა მეწარმისათვის, არამედ სახეზეა უფლებაში იმდენად ინტენსიური ჩარევა, რომელიც არ არის თავსებადი თავისუფალ ბაზართან. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონსტიტუციურ სარჩელში არ იყო წარმოდგენილი სათანადო არგუმენტაცია და მყარი მტკიცებულებები, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ხელშესახებს გახდიდა, თუ რამდენად იქონიებს გავლენას სადავო ნორმების მოქმედება მოსარჩელე მეწარმეთა საწარმოო პროცესის ფინანსურ მხარეზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-13 პუნქტი).

7. განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების პოზიციას იმის თაობაზე, რომ მოსარჩელე მხარეს არ ჰქონდა წარმოდგენილი მყარი მტკიცებულებები, რომლებიც დაასაბუთებდა საწარმოო პროცესის ფინანსურ მხარეზე სადავო ნორმების მოქმედების მასშტაბს. ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია, რომ თავად სადავო ნორმები (კანონმდებლობის სხვა დებულებებთან ერთად) ადგენს იმ ვალდებულების ფარგლებს, რომელიც ეკისრება დამსაქმებლებს დასაქმებულთა ნამუშევარი საათების აღრიცხვის პროცესში. კერძოდ, სადავო ნორმების შესაბამისად, დამსაქმებელმა უნდა აღრიცხოს დასაქმებულის ნამუშევარი დრო, აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს, აღრიცხვის დოკუმენტი შეინახოს 1 წლის განმავლობაში, ასევე განსაზღვროს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოებაზე/შევსებაზე, შენახვაზე და დასაქმებულებისთვის გაცნობაზე პასუხისმგებელი პირ(ებ)ი ან სტრუქტურული ქვედანაყოფი. ამავდროულად, სადავო ნორმა ადგენს დასაქმებულის ვალდებულებას, სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმაში ასახოს არანაკლებ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესით“ განსაზღვრული მონაცემები. დამატებით, მოსარჩელე დამსაქმებელი პირი ასევე უთითებდა, რომ ამგვარი ვალდებულების დაკისრება იმ კომპანიებში, სადაც რამდენიმე ათეული დასაქმებულია, დამსაქმებელს მძიმე ტვირთად აწვება. მაშასადამე, ვალდებულების ფარგლები, რომლის არაკონსტიტუციურობაზეც მოსარჩელე მხარე აპელირებს, უშუალოდ კანონმდებლობითაა დადგენილი. ამავდროულად, თვალნათელია ისიც, რომ დაკისრებული ვალდებულების აღსრულებისათვის გარდაუვალია დამსაქმებლის მიერ შესაბამისი ქმედებების განხორციელება, რომლებთანაც დაკავშირებულია განსხვავებული ხარისხის ფინანსური თუ ორგანიზაციული რესურსის გაღება. ამასთან, უდავოა ისიც, რომ გაღებული რესურსის მოცულობას მნიშვნელოვნად ზრდის დასაქმებულის დაქვემდებარებაში მყოფი პერსონალის რაოდენობა. ამ პირობებში კი, ჩვენი აზრით, საფუძველს მოკლებულია სასამართლოს მოთხოვნა, დასაქმებულთა ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულების სიმძიმის დასადასტურებლად, დამატებითი არგუმენტაციის წარმოდგენასთან დაკავშირებით.

8. აგრეთვე, ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობას, რომლის თანახმადაც, „იმ გარემოებაზე მითითება, რომ დამსაქმებელს მოუწევს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოებაზე/შევსებაზე, შენახვასა და დასაქმებულებისთვის გაცნობაზე პასუხისმგებელი პირის განსაზღვრა, არ წარმოადგენს საწარმოო პროცესის ფასის ზრდისა და მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის თვითკმარ წინაპირობას“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-13 პუნქტი). ჩვენი აზრით, დაუსაბუთებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის მსჯელობა იმასთან დაკავშირებით, რომ დასაქმებულთა სამუშაო დროის აღწერის ვალდებულება არ იწვევს წარმოების პროცესის გართულებასა და წარმოების პროცესის ფასის ზრდას. როგორც ზემოთ აღინიშნა, მივიჩნევთ, რომ დასაქმებულთა ნამუშევარი დროის აღწერა უკავშირდება დამსაქმებლის მხრიდან ფინანსური თუ ორგანიზაციული რესურსის გაღებას. ამავდროულად, გასათვალისწინებელია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი ნორმატიული გარემო, რომელიც წაახალისებს და ბაზრიდან არ განდევნის სიცოცხლისუნარიან სუბიექტებს. იზრუნებს მათი გაჯანსაღებისათვის. სახელმწიფოს მიერ გაცხადებული ნორმატიული სანდოობა სუბიექტს სამოქალაქო (კომერციული) ბრუნვის მიღმა კი არ ტოვებს, არამედ უძლიერებს მას ამ ბრუნვაში ჩართვის ინტერესს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-3). შესაბამისად, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ აუცილებელი იყო სადავო ნორმებით დადგენილი ვალდებულების ზემოქმედების ეფექტის შეფასება კონკრეტული დასაქმებული სუბიექტის სამოქალაქო ბრუნვაში მონაწილეობის ინტერესის მიმართ. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა მეწარმე სუბიექტის თავისუფლებაში ჩარევის ჭრილში და თანაზომიერების კონსტიტუციური პრინციპის საფუძველზე დაედგინა დაწესებული რეგულირების პროპორციულობა.

9. ამავდროულად, მოსარჩელის აღნიშვნით, დასაქმებულთა ნამუშევარი საათების აღწერა, რიგ შემთხვევებში (მაგალითად, დისტანციურად დასაქმებული პირების შემთხვევაში, ასევე მაშინ, როდესაც დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის შეთანხმება ხდება შესასრულებელი სამუშაოს მოცულობაზე), ვერ კონტროლდება, შესაბამისად, დასაქმებულთა ნამუშევარი საათები სააღრიცხვო ფორმაში შეიტანება რუტინულად და, ამდენად, ვერ უზრუნველყოფს ვერანაირი სამართლებრივი სიკეთის დაცვას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე, სადავო რეგულირებას ასეთ შემთხვევებთან მიმართებით თვითმიზნურად მიიჩნევდა. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ წარმოების პროცესის ფასის ზრდასთან მიმართებით წარმოდგენილ არგუმენტაციასთან ერთობლიობაში, მოსარჩელის აპელირება, რიგ შემთხვევებში, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის თვითმიზნურობის თაობაზე, წარმოშობდა მეწარმეობის თავისუფლების დაუსაბუთებლად შეზღუდვის იმ ხარისხის რისკებს, რაც საკმარისი იყო სადავო ნორმების არსებითად განსახილველად მისაღებად.

10. დამატებით, გვსურს ყურადღება გავამახვილოთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებაზე, რომ, ვინაიდან შრომის კოდექსი ადგენს სამუშაო დროის ზღვრულ ოდენობას (რომელიც მოცემულ საქმეზე სადავოდ არ არის გამხდარი), რაიმე ფორმით შესრულებული სამუშაოს ხანგრძლივობის აღწერა დამსაქმებელს თავისთავად გააჩნია. ამავე დროს, სასამართლომ აღნიშნა ისიც, რომ სარჩელში არ იყო წარმოდგენილი არგუმენტაცია, რომელიც წარმოაჩენდა, რომ სადავო ნორმებით დადგენილია არაგონივრული მოდელი და დამსაქმებლის მიერ სამუშაოს აღწერის უზრუნველყოფა ნაკლებმზუდველი საშუალებითაც არის შესაძლებელი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „მოსარჩელეები, ფაქტობრივად, დავობენ, რომ, მართალია, შრომის კოდექსი ითვალისწინებს სამუშაო დროის ხანგრძლივობის შეზღუდვას, თუმცა მისი აღწერა არ უნდა განხორციელდეს. ხსენებული, ფაქტობრივად, აზრს უკარგავს ზღვრული სამუშაო დროის განსაზღვრას“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-13 პუნქტი).

11. განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის ზემოაღნიშნულ განმარტებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ აღნიშნული განმარტებით დაადგინა პირდაპირი კორელაცია კანონმდებლობით დადგენილ სამუშაო დროის ზღვრულ ოდენობასა და შესრულებული სამუშაოს ხანგრძლივობის აღწერას შორის და, ფაქტობრივად, დაასკვნა, რომ მოსარჩელე სამუშაო დროის აღწერის ვალდებულების დაკისრებაზე ვერ იდავებდა კანონმდებლობაში არსებული ზღვრული სამუშაო დროის არსებობის პირობებში. განსხვავებული აზრის ავტორებს მიგვაჩნია, რომ კანონმდებლობით დადგენილი ზღვრული სამუშაო დრო და მისი აღრიცხვა სხვადასხვა ტიპის ვალდებულებებს წარმოადგენენ. კანონმდებელს სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის რეგლამენტირება შეუძლია იმდაგვარად, რომ აღნიშნული არ ახდენდეს მნიშვნელოვან გავლენას დამსაქმებლის ვალდებულებებზე ან, პირიქით, შესაძლოა, ადგილი ჰქონდეს იმგვარი შინაარსით საკითხის მოწესრიგებას, რომლითაც მნიშვნელოვნად გართულდება დამსაქმებლის მდგომარეობა, მისთვის დაკისრებული ვალდებულებების შინაარსისა და მოცულობის გათვალისწინებით. შესაბამისად, ვთვლით, რომ სამუშაო დროის აღრიცხვის წესი უფლების დამოუკიდებლად შეზღუდვის რესურსს შეიცავს. მაშასადამე, დასაქმებულისათვის სამუშაო დროის აღწერის ვალდებულების დაკისრება, დამოუკიდებლად, შესაძლოა, გახდეს უფლების შეზღუდვის თვითკმარი საფუძველი და, ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი. ამასთან, არ გამოირიცხება, რომ კანონმდებლობით დადგენილი ზღვრული სამუშაო დრო კონსტიტუციის შესაბამისი იყოს, თუმცაღა კონსტიტუციის დარღვევის შესაძლო რისკებს წარმოშობდეს ამ ვალდებულების აღსრულების მოდელი/მექანიზმი. მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს არსებითი განხილვის ფორმატში უნდა ემსჯელა, რამდენად არის კონსტიტუციასთან თანხვედრაში დასაქმებულის ნამუშევარი საათების კონტროლის ის მექანიზმი, რომლის ფარგლებშიც სამუშაო საათების აღრიცხვა/დოკუმენტირება კანონმდებლის მიერ დასაქმებულის ვალდებულებად განისაზღვრა. ამ კუთხით, აღსანიშნავია ისიც, რომ სამუშაო დროის აღწერის ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო ვალდებულება საქართველოს შრომის კოდექსში 2021 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა. მანამდე კი კანონმდებლობაში არსებობდა ზღვრული სამუშაო დროის დამდგენი დებულებები, სწორედ სადავო ნორმებით განსაზღვრული ნამუშევარი დროის აღწერის ვალდებულების გარეშე. აღნიშნული დამატებით უსვამს ხაზს იმ გარემოებას, რომ ზღვრული სამუშაო დროის არსებობა a priori არ გულისხმობს ამ ვალდებულების აღსრულების იმგვარი მოდელის შექმნას, სადაც ნამუშევარი დროის აღრიცხვაზე/დოკუმენტირებაზე ვალდებულ პირად დამსაქმებელი განისაზღვრება.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის არგუმენტაციას, რომელთაც მოსარჩელე მხარის დასაბუთებაში ვერ ამოიკითხეს მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის რისკები, რის გამოც მოსარჩელეს უარი ეთქვა საკითხის არსებითი განხილვის ფორმატში გამოკვლევაზე. მივიჩნევთ, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ მოყვანილი არგუმენტაცია, ერთი მხრივ, სადავო ვალდებულების შემოღებით დამსაქმებლისათვის დამატებითი ორგანიზაციულ-მატერიალური ტვირთის დაკისრების, ხოლო, მეორე მხრივ, ამ ვალდებულების, ზოგ შემთხვევაში, თვითმიზნურობის თაობაზე, სათანადოდ წარმოაჩენდა მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის რისკებს. შესაბამისად, ვთვლით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არსებითად განსახილველად უნდა მიეღო კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითი განხილვის ფორმატში გამოეკვლია საკითხი და გამოეტანა გადაწყვეტილება სადავო რეგულირების კონსტიტუციასთან თავსებადობის შესახებ.

II. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან

13. მოსარჩელე მხარე ასევე მიიჩნევდა, რომ დასაქმებულთა ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულების დარღვევისას პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები არღვევდა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველი წინადადებით დადგენილ განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ სტანდარტს. კერძოდ, მოსარჩელის აღნიშვნით, საქართველოს შრომის კოდექსის 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად, დამსაქმებელი თავისუფლდება დასაქმებულის ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულებისაგან იმ შემთხვევაში, როდესაც, სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. მოსარჩელის მითითებით, ბუნდოვანია, რა მოიაზრება ტერმინში - „სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე“. დასახელებული ჩანაწერი არ წარმოადგენს რაიმე ობიექტურ კრიტერიუმს, რომლითაც შეიძლება, პირმა განსაზღვროს, რა შემთხვევაში არაა აუცილებელი სამუშაო საათების აღრიცხვა. შესაბამისად, მოსარჩელის პოზიციით, ნორმა ვერ აკმაყოფილებდა განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, დასახელებულ საკითხთან დაკავშირებით მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილებაზე (საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) და აღნიშნა, რომ „პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება: ა. როდესაც სადავო ნორმის/მის რომელიმე ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით არსებობს საერთო სასამართლოების ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტებები; ბ. როდესაც ხდება საერთო სასამართლოების დადგენილი პრაქტიკის შეცვლა და სადავო ნორმის ახლად იდენტიფიცირებული ნორმატიული შინაარსის გავრცელება მის განმარტებამდე ჩადენილ ქმედებებზე; გ. როდესაც სადავოა მისი რომელიმე ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საერთო სასამართლოს მიერ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის ზედმეტად ფართო, წინასწარ განუჭვრეტადი განმარტების შედეგია“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის 23-ე პუნქტი). აღნიშნულის შემდგომ კი განმარტა, რომ „მოსარჩელე მხარეს, სადავო ნორმების განუჭვრეტელ ბუნებაზე ზოგადი მითითების მიღმა, არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტაცია, რომელიც მის ბუნდოვანებას წარმოაჩენდა. გარდა აღნიშნულისა, №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში არც საერთო სასამართლოების პრაქტიკა ყოფილა წარმოდგენილი, რომლითაც დადასტურდებოდა სადავო ნორმების განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შეუსაბამობა“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/18/1611 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის 24-ე პუნქტი).

15. ვერ დავეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის ამგვარ განმარტებას. მიგვაჩნია, რომ მოსარჩელე მხარე კონსტიტუციურ სარჩელში არ მიუთითებდა მხოლოდ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის ზოგად ბუნდოვანებაზე და მოჰყავდა რელევანტური, დამაჯერებელი მტკიცებულებები. მოსარჩელეს წარმოდგენილი ჰქონდა არგუმენტაცია, რომლის თანახმადაც, სადავო წესი მისი თვითნებური ან/და განსხვავებული ინტერპრეტაციის რესურსს შეიცავდა და უთითებდა კონკრეტულ მაგალითებზე. კერძოდ, როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე განმარტავდა, რომ მან არ იცის, უნდა აღწეროს თუ არა დისტანციურად დასაქმებულ პირთა ნამუშევარი საათები, ისევე როგორც მისთვის არ არის განჭვრეტადი, იმ პირთა ნამუშევარი საათების აღწერის ვალდებულების საკითხი, რომელთა საქმიანობა შესასრულებელი სამუშაოს შედეგს უკავშირდება.

16. მივიჩნევთ, რომ სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს ქვეყნის უზენაესი კანონის მისივე მიზნის ერთგულებით განმარტებას და, ამ მხრივ, პირთა უფლებების დაცვის რეალური პერსპექტივის გაჩენას. ვთვლით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა, განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილებით დადგენილ სტანდარტებზე მხოლოდ ნაწილობრივ მიუთითა. კერძოდ, მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილების შესაბამისად, რიგ შემთხვევებში, დასაშვებია პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებში ზოგადი ხასიათის ცნებების გამოყენება, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ ამავე გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „იმისათვის, რომ საკანონმდებლო ნორმამ დააკმაყოფილოს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით განსაზღვრული ხარისხობრივი სტანდარტები, მნიშვნელოვანია, ადრესატმა შეძლოს მისი სწორად აღქმა, ნორმა იძლეოდეს მკაფიო შეტყობინებას აკრძალული ქმედების ფარგლებისა და შინაარსის, ასევე სამართლებრივი შედეგების თაობაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში განმარტა, რომ „დასაშვებია, პასუხისმგებლობის დამდგენი ისეთი ზოგადი საკანონმდებლო ნორმის მიღება, რომელიც გონივრულობის ფარგლებში ექვემდებარება განმარტებას და, ამ გზით, უზრუნველყოფს მისი მოქმედების სფეროში მოქცეული დაცული სიკეთის ხელყოფის ყველა შესაძლო შემთხვევის დასჯადობას. ... პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების მიმართ წაყენებული მკაფიოობის მოთხოვნა ვერ იქნება, რომ კანონმდებლობა არ უნდა შეიცავდეს კომპლექსურ ფორმულირებებს, დაცლილი იყოს ნებისმიერი ტექნიკური ან ზოგადი ტერმინისგან და იმგვარად იყოს ჩამოყალიბებული, რომ დამოუკიდებლად, სხვისი დახმარების გარეშე იყოს გასაგები ნებისმიერი ადამიანისათვის. პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის კონსტიტუციური მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მის ადრესატს შეუძლია, სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა, მათ შორის, იურისტებისა და სხვა სფეროს სპეციალისტების დახმარებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12,13).

17. მაშასადამე, ნორმათშემოქმედების პროცესში კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას მკაფიო, განჭვრეტადი კანონმდებლობა, რომლითაც ნორმის ადრესატი, თუნდაც სამართლებრივი დახმარების გზით, შეძლებს, გაავლოს ზღვარი აკრძალულ და ნებადართულ ქმედებებს შორის. შესაბამისად, ზოგადი ხასიათის პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების შემოღების შემთხვევაში, აუცილებელია, საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდეს, რომ ამგვარი ნორმები არ ბადებს გონივრულ ეჭვს მის შინაარსთან დაკავშირებით და ნორმის ადრესატისათვის, თუნდაც იურიდიული დახმარების გზით, განჭვრეტადი ხდება დასჯადი ქმედების შინაარსი/ფარგლები. აღნიშნული, სულ მცირე, მოიცავს მოსარჩელე მხარის მიერ სადავო ნორმის განჭვრეტადობის პრობლემურობასთან დაკავშირებით განვითარებული არგუმენტაციის შემოწმებასა და მათზე დასაბუთებული პასუხის გაცემას, რასაც წინამდებარე №3/18/1611 განჩინება არ შეიცავს.

18. როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელე მხარე აპელირებდა იმ გარემოებაზე, რომ მან არ იცის, უნდა აღიწეროს თუ არა დისტანციურად დასაქმებული პირის ნამუშევარი დრო, ისევე, როგორც იმ პირთა ნამუშევარი საათები, რომლებთანაც შეთანხმება შესრულებული სამუშაოს შედეგზე ხდება. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ დასახელებულ საქმეში თვალსაჩინო იყო განჭვრეტადობის კონსტიტუციური პრინციპისათვის საფრთხის შემქმნელი (ერთი მხრივ, მცდარი წარმოდგენა შეჰქმნოდა ნორმის ადრესატს ნორმით გამოწვეულ სამართლებრივ შედეგებთან დაკავშირებით, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართალშემფარდებელს მისცემოდა თვითნებობის საფუძველი) იმ მასშტაბის რისკების არსებობა, რომელიც საჭიროებდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან არსებითი განხილვის ფორმატში მის გამოკვლევას. ამის საპირისპიროდ, მოსარჩელის ამ ძირითად არგუმენტაციას საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან არ გაეცა პასუხი და კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარი მოსარჩელეს ეთქვა ზოგადად, წარმოდგენილი არგუმენტაციის სიმცირეზე აპელირებით.

III. შეჯამება

19. განსახილველ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ მოსარჩელის არგუმენტაცია წარმოაჩენდა სადავო რეგულირების არაკონსტიტუციურობის იმ ხარისხის რისკებს, რომლებიც არსებითი განხილვის ფორმატში გამოკვლევას იმსახურებდა. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღება მნიშვნელოვანი იყო იმდენად, რამდენადაც საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის, ისევე როგორც სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, სწორედ საქმის განხილვის ამ ეტაპზე ხდება საკითხის სიღრმისეული ანალიზი. საქმის არსებითი განხილვისას საკონსტიტუციო სასამართლო იკვლევს სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობის თაობაზე მოსარჩელის არგუმენტაციის რელევანტურობასა და სიმყარეს, ასევე ისმენს სადავო ნორმის შემოქმედის პოზიციას მოსარჩელე მხარის მიერ წარმოჩენილ რისკებზე. ამავდროულად, სასამართლოს (თითოეულ მოსამართლეს) აქვს შესაძლებლობა, თავად დასვას კითხვები, გამოიკვლიოს სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობის დადგენისათვის რელევანტური არგუმენტაცია/მტკიცებულებები, რაც, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მართლმსაჯულების საბოლოო პროდუქტის - სასამართლოს გადაწყვეტილების, დასაბუთებულობასა და დამაჯერებლობას. ამავდროულად, არსებითი განხილვის ფორმატში სადავო რეგულირების შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლო უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობას თანაზომიერების პრინციპის საფუძველზე ამოწმებს, რაც იძლევა კონსტიტუციური უფლების ფარგლებისა და დიაპაზონის გააზრების შესაძლებლობას, უდავოდ წარმოადგენს კონსტიტუციური წესრიგის თავისთავად შემადგენელს და ყველაზე ეფექტიან მექანიზმს ამავე წესრიგის დასაცავად.

20. ყოველივე ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, მივიჩნევთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არსებითად განსახილველად უნდა მიეღო №1611 კონსტიტუციური სარჩელი „შპს ტაბულა მედიის“ სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება: ა) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით; ბ) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით.

21. ამავდროულად, ბუნებრივია, სადავოდ გამხდარი წესის კონსტიტუციურობის არსებითად შეფასების შემდეგ, გამორიცხული არ იყო, რომ სადავო რეგულირება ჩათვლილიყო კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისად, თუმცა ამისთვის აუცილებელი იყო, სწორედ არსებითი განხილვის ეტაპზე, საკითხის სიღრმისეული ანალიზი და, მხოლოდ ამის შემდეგ, სათანადოდ დასაბუთებული, მოტივირებული გადაწყვეტილების მიღება, რასაც №3/18/1611 განჩინებაში მოცემული დასაბუთება ვერ აკმაყოფილებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრები:

გიორგი თევდორაშვილი

ირინე იმერლიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში