თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის სამსახურის მიერ პატრულირების განხორციელების წესების შესახებ” ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2005 წლის 15 დეკემბერის №1310 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის სამსახურის მიერ პატრულირების განხორციელების წესების შესახებ ინსტრუქცია“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

დავის საგანი და პრობლემის არსი

წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელში დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2005 წლის 15 დეკემბერის №1310 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის სამსახურის მიერ პატრულირების განხორციელების წესების შესახებ ინსტრუქციის“ (შემდგომში ინსტრუქცია) მე-14 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება, რომლის თანახმად, „პატრულ-პოლიციელს უფლება აქვს: ... საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების, სამართალდარღვევაზე რეაგირების, მოქალაქისა და პოლიციელის უფლებების დაცვის, საქმის ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური გამოკვლევის მიზნით, ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით განახორციელოს ვიდეო-აუდიო ჩაწერა კანონმდებლობით დადგენილი წესით.“. კერძოდ კი, ზემოაღნიშნული დებულების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პატრულ-პოლიციელს აძლევს უფლებას არ გამოიყენოს სამხრე ვიდეოკამერა, როდესაც იგი საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელების დროს, ურთიერთობაში შედის მოქალაქესთან.

ინსტრუქციის მე-12 მუხლის შესაბამისად, განწესში ჩართულ პატრულ-პოლიციელს უნდა ჰქონდეს: ა) სამსახურებრივ-საშტატო იარაღი; ბ) სპეციალური ტექნიკური საშუალებები; გ) უკანასკნელ დღეებში ძებნაში გამოცხადებული ავტომანქანების სია; დ) ძებნილ ბოროტმოქმედთა სიტყვიერი პორტრეტები ფოტოსურათებით (ფოტორობოტებით); ე) სამსახურებრივი პირადობის და მძღოლის მოწმობა; ვ) ოქმები, აქტები, ახსნა-განმარტებების ბლანკები, ავტოკალამი, ფანქარი, სახაზავი, ელექტროფანარი; ზ) სამხრე ვიდეოკამერა.

ამგვარად, სამხრე ვიდეოკამერა წარმოადგენს პატრულ-პოლიციელის აღჭურვილობის აუცილებელ ელემენტს, რომლის დანიშნულებისამებრ - მაშასადამე, საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვის, სამართალდარღვევაზე რეაგირების, მოქალაქისა და პოლიციელის უფლებების დაცვის, საქმის ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური გამოკვლევის მიზნით - გამოყენება, სადავო ნორმის საფუძველზე, თვითონ პატრულ-პოლიციელის მიზანშეწონილობაზეა დამოკიდებული. უნდა ითქვას, რომ დასახელებული მიზნების ეფექტური განხორციელება, რასაც, მათ შორის, ინსტრუქციით განსაზღვრული ვიდეოგადაღება ემსახურება, წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს საჯარო ინტერესს. ამიტომ, ბუნებრივია, პატრულ-პოლიციელს, როგორც ზემოაღნიშნული მიზნების განხორციელებაზე პასუხისმგებელ, სახელმწიფოს წარმომადგენელს, ამ მიზნების მისაღწევად, ზოგადად აკისრია საკუთარი უფლება-მოვალეობების კეთილსინდისიერად და სათანადო გულმოდგინებით შესრულების ვალდებულება. წინააღმდეგ შემთხვევაში ზიანდება ამ მიზნებით დაცული ინტერესები.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, რომლის თანახმად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებისას პოლიციელი აღჭურვილი უნდა იყოს ფორმის ტანსაცმელზე დამაგრებული ჩართული ვიდეო-გადამღები ტექნიკით. საგულისხმოა, რომ ამავე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა. ამრიგად, კანონი პოლიციას ავალდებულებს ვიდეო-გადაღების გამოყენებას, როდესაც პოლიცია უშუალოდ ახორციელებს სამართალდამცავ ფუნქციას, მაშასადამე, დანაშაულზე ან სხვა სამართალდარღვევაზე პრევენციულ თუ შემდგომ რეაგირებას. ამდენად, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მიზნების ეფექტურად განხორციელების აუცილებელ ელემენტად სწორედ ვიდეო-გადაღებასაც მოიაზრებს.

ამ მხრივ, ნიშანდობლივია ინსტრუქციის მე-7 მუხლი, რომელიც საპატრულო პოლიციის სამსახურის ფუნქციებს ჩამოთვლის - (ა) დანაშაულის ან სხვა მართლსაწინააღმდეგო ქმედების აღკვეთა და თავიდან აცილება, მის კომპეტენციას მიკუთვნებულ საქმეებზე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით და ამ კოდექსით გათვალისწინებულ ფარგლებში წინასწარი გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება ან მათთვის ხელშეწყობა; (ბ) საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, დასახლებული პუნქტების მიხედვით დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულ და სამართალდამრღვევ პირთა შესახებ მონაცემების მოპოვება და დამუშავება; (გ) ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა აღკვეთა და თავიდან აცილება. თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოება; (დ) დანაშაულისა და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ მიღებულ შეტყობინებებზე კანონმდებლობით გათვალისწინებული ღონისძიებების გატარება; (ე) მოქალაქეთა საჩივარ-განცხადებების განხილვა და კანონმდებლობით გათვალისწინებული ზომების მიღება; (ვ) საგზაო მოძრაობის მონაწილეთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, საგზაო მოძრაობის რეგულირება, სატრანსპორტო საშუალებებისა და ქვეითად მოსიარულეთა მოძრაობის ორგანიზების უზრუნველყოფა ავარიულ-სამაშველო სამუშაოებისა და მასობრივი ღონისძიებების ჩატარების ადგილებში. საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევათა აღკვეთა-აცილების მიზნით შესაბამისი ღონისძიებების გატარება; (ზ) მოპარული ან გატაცებული ავტომობილის ან სხვა მექანიკური სატრანსპორტო საშუალების, აგრეთვე საგზაო-სატრანსპორტო შემთხვევის ადგილიდან მიმალული მძღოლებისა და მათი სატრანსპორტო საშუალებების ძებნაში მონაწილეობა; (თ) საგზაო-სატრანსპორტო ან სხვა უბედური შემთხვევის ადგილზე შესაბამისი ღონისძიებების განხორციელება ადამიანთა ევაკუაციისა და მათთვის პირველადი სამედიცინო დახმარების აღმოჩენის უზრუნველსაყოფად. დაზიანებული სატრანსპორტო საშუალებების ტრანსპორტირებისა და უმეთვალყურეოდ დარჩენილი ქონების დაცვისათვის ხელშეწყობა.

სწორედ ამ მიზნებს ემსახურება პატრულირებაც, რისთვისაც პატრულ-პოლიციელი აღჭურვილია შესაბამისი უფლება-მოვალეობებით, მათ შორის, ვიდეო-გადაღების უფლებამოსილებით. აქვე უნდა ითქვას, რომ პატრულირებას, ზოგადად, პრევენციული ბუნება გააჩნია და ხშირად იგი არ უკავშირდება აქტიურ სამართალდაცვით მოქმედებებს, თუნდაც ისეთს, როგორიცაა უშუალოდ კონკრეტულ დანაშაულზე ან სხვა სამართალდარღვევაზე პრევენციული თუ რეპრესიული რეაგირება. მიუხედავად ამისა, როდესაც პატრულ-პოლიციელი მიიღებს შესაბამის ინფორმაციას, ან ხედავს სამართალდარღვევას, ან მისი ჩადენის საფრთხეს, ან/და მიიღებს შესაბამის დავალებას, იგი ვალდებულია გადავიდეს ისეთ აქტიურ ღონისძიებებზე, რომლებიც, ისვე, როგორც სპეციალური საპოლიციო კონტროლი, შეიძლება წარმოშობდეს, მათ შორის, მათი ვიდეოგადაღების აუცილებლობას - საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების დაცვის, სამართალდარღვევაზე რეაგირების, მოქალაქისა და პოლიციელის უფლებების დაცვის, საქმის ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური გამოკვლევის მიზნების მისაღწევად. ასეთ ვითარებაში კი გაუგებარია სადავო ნორმატიული შინაარსის ლოგიკა, როდესაც იგი, თუნდაც არა სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დროს, თუმცა ანალოგიური ამოცანების მქონე აქტიური ღონისძიებების განხორციელებისას, არ ითვალისწინებს ვიდეოგადაღების ასეთივე ვალდებულებას.

როგორც ითქვა, ამგვარი აქტიური საპოლიციო ღონისძიებების განხორციელების დროს ვიდეოგადაღების მიზანს, მათ შორის, წარმოადგენს მოქალაქისა და პოლიციელის უფლებების დაცვა. საქართველოს სახალხო დამცველის აზრით, პატრულ-პოლიციელთა მიერ სამხრე ვიდეოკამერების გამოყენების საკითხი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, როდესაც შესაბამისი პირი დაობს, რომ მის მიმართ პოლიციის მხრიდან ადგილი ჰქონდა არასათანადო მოპყრობას, ძალის გადამეტებას, ან მისი უფლებების სხვა ფორმით ხელყოფას. ჯერ კიდევ 2018 წელს საქართველოს სახალხო დამცველი აღნიშნავდა, რომ პატრულ-ინსპექტორთა აღჭურვა სამხრე კამერებით ვერ იქნებოდა მიჩნეული არასათანადო მოპყრობისაგან დაცვის საკმარის გარანტიად, ვიდრე ნორმატიულად არ განისაზღვრება მოქალაქეებთან ურთიერთობისას, პოლიციის მიერ ვიდეოგადაღების ვალდებულება.[1]

მიგვაჩნია, რომ პოლიციელთა სამხრე ვიდეოკამერებით აღჭურვა და მოქალაქეებთან პოლიციის ურთიერთობისას ვიდეოჩანაწერების წარმოება არასათანადო მოპყრობისაგან დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა. სახალხო დამცველი წლებია რეკომენდაციით მიმართავს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით განსაზღვროს პოლიციელთა მოქალაქეებთან ურთიერთობის ვიდეოგადაღების ვალდებულება. სამწუხაროდ, პოზიტიური ცვლილებები არ შეეხო პატრულ-პოლიციელის უფლება-მოვალეობების ნაწილს და არსებული რედაქციით, პატრულ-პოლიციელს აქვს უფლება და არა ვალდებულება ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით განახორციელოს ვიდეო-აუდიო ჩაწერა კანონმდებლობით დადგენილი წესით. შესაბამისად, მოქალაქეებთან ურთიერთობის ვიდეოგადაღების ვალდებულება კვლავ არ არის განსაზღვრული და იგი პატრულ-პოლიციელის დისკრეციაზეა დამოკიდებული.[2] საგულისხმოა, რომ სახალხო დამცველი, თითქმის ყოველი წლის საპარლამენტო ანგარიშში მიუთითებს არასათანადო მოპყრობის პრევენციის ამ უმნიშვნელოვანესი მექანიზმის გამოყენების ვალდებულების თაობაზე.[3]

სახალხო დამცველის სპეციალური პრევენციული ჯგუფის მონიტორინგის შედეგებიც ცალსახად აჩვენებს, რომ პრაქტიკაში სამხრე კამერები ძალიან იშვიათად გამოიყენება. გამოკითხული დაკავებულები აღნიშნავდნენ, რომ მათი დაკავებისას პატრულ-ინსპექტორებს სამხრე კამერა ჩართული არ ჰქონდათ (58 დაკავებულიდან 3 დაკავებული აღნიშნავდა, რომ დაკავების პროცესს იღებდნენ, 4 დაკავებულს ზუსტად არ ახსოვდა მიმდინარეობდა თუ არა ვიდეოგადაღება სამხრე კამერით, 4 დაკავებულთან დაკავშირებით ინფორმაცია არ არის, დანარჩენ 47 შემთხვევაში დაკავებულები აღნიშნავდნენ, რომ ვიდეოგადაღება არ მიმდინარეობდა). იგივეს ადასტურებს ადვოკატებთან გასაუბრების და ონლაინ გამოკითხვის შედეგებიც. ადვოკატები აღნიშნავენ, რომ ჩანაწერების გამოთხოვის შემთხვევაში, როგორც წესი, პასუხობენ, რომ კამერა ან გამორთული იყო, ან ჩანაწერი წაიშალა.[4]

მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის მიერ, სხვადასხვა დროს შესწავლილი საქმეები, რომლებიც ძირითადად ქუჩის საპროტესტო აქციების დროს დაკავებულთა მიმართ სავარაუდო ძალის გადამეტების შემთხვევებს შეეხებოდა, სადაც ვიდეო ჩანაწერს შეეძლო გადამწყვეტი როლი ეთამაშა სავარაუდო არასათანადო მოპყრობის შემთხვევების გამოძიებაში. კერძოდ, სახალხო დამცველის აპარატის მიერ, სახელმწიფო ინსპექტორის აპარატიდან და სპეციალური საგამოძიებო სამსახურიდან გამოთხოვილი და შესწავლილი 6 საქმიდან ირკვევა,[5] რომ გამოძიება მიმდინარეობდა სამსახურებრივი უფლებამოსილების ძალადობით გადამეტების ფაქტზე, სსკ-ის 333-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით, თუმცა ვერცერთ შემთხვევაში ვერ იქნა ამოღებული შესაბამისი ვიდეოჩანაწერები. ამ მხრივ, აღსანიშნავია, სახელმწიფო ინსპექტორისა და სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის წარმოებაში არსებული სისხლის სამართლის საქმეები: N199211119001, სს N199221119002, სს N199211119004, სს N199131219001, სს N199130721001 და სს N199301121001 სს N199301121001. დასახელებული მაგალითები ადასტურებენ არასათანადო მოპყრობის ფაქტების დადგენის თვალსაზრისით, რამდენად დიდი მნიშვნელობა გააჩნია ვიდეოჩანაწერის გამოყენებას, როგორც ერთი, ისე მეორე მხარისთვის.[6]

უნდა აღინიშნოს, რომ საერთაშორისო სტანდარტით არ არის დადგენილი სამართალდამცავთა მხრიდან სამხრე კამერების გამოყენების ვალდებულება. ამის მიუხედავად, სამხრე კამერების უპირატესობად მიიჩნევა შემაკავებელი ფაქტორები, საჩივრებისა და სისხლისსამართლებრივი პროცესების მოქნილი გადაწყვეტა, ასევე, სამართალდამცავ სისტემაში გაუმჯობესებული ანგარიშვალდებულება და გამჭვირვალობა. საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენების რისკად კი პირად ცხოვრებაში ჩარევა (განსაკუთრებით, კამერების კერძო საცხოვრებლებში გამოყენებისას) და საპოლიციო უწყებაში დიდი მოცულობით მონაცემების შენახვის, წვდომის და განადგურების საკითხები სახელდება.[7]

ამ მხრივ, ასევე საინტერესოა ცალკეულ სახელმწიფოთა საუკეთესო პრაქტიკის მიმოხილვა. მაგალითად, შეერთებული შტატების იუსტიციის დეპარტამენტმა შეიმუშავა სამხრე კამერების გამოყენების რეკომენდაციები. დოკუმენტი ყურადღებას ამახვილებს პოლიციის უწყებებში სამხრე კამერების გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხების მომწესრიგებელი ერთიანი პოლიტიკის შემუშავების აუცილებლობაზე, რომელიც განსაზღვრავს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა სამხრე კამერით გადაღების უფლებამოსილების მქონე სამართალდამცავთა წრე, ადგილი, ტექნიკური საშუალების ჩართვის და გამორთვის წესები. დოკუმენტი ასევე მოიცავს მონაცემთა შენახვის შესახებ რეგულაციებს. რეკომენდაციების თანახმად, არასაკმარისი რესურსების პირობებში, სამხრე კამერების ტარების უპირატესობა საგზაო და საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებს უნდა მიენიჭოთ. პოლიციელებს სამხრე კამერების ჩართვა მოეთხოვებათ ყველა გამოძახებაზე რეაგირებისა და მართლწესრიგთან დაკავშირებული დაპირისპირების დროს, ინციდენტის ამოწურვამდე, ან ზედამხედველის მიერ გადაღების შეწყვეტაზე განკარგულების გაცემამდე. პოლიციელს ამავე დოკუმენტით უნდა ევალებოდეს მოქალაქის ინფორმირება გადაღებასთან დაკავშირებით. პოლიციელთა მიერ მოპოვებული ვიდეოჩანაწერების შენახვასთან დაკავშირებით, რეკომენდებულია სამხრე კამერებიდან მონაცემების ჩამოტვირთვა ყოველი ცვლის ბოლოს, ვიდეოჩანაწერების კლასიფიკაცია კადრებზე აღბეჭდილი შემთხვევის/ინციდენტის ტიპების მიხედვით და შემუშავებული პოლიტიკის ფარგლებში მონაცემთა გარკვეული ხანგრძლივობით (60-90 დღე) შენახვა. ასევე, ჩანაწერების გადახედვა პერიოდულად უწყების შიდა ზედამხედველობაზე პასუხისმგებელი პირის მიერ, პოლიციელის მუშაობის ეფექტიანობის შესაფასებლად.[8]

ამრიგად, სამხრე კამერებთან დაკავშირებული საერთაშორისო სტანდარტების და საუკეთესო პრაქტიკის ხსენებული მიდგომების ქართულ საპოლიციო პრაქტიკაში ასახვა არასათანადო მოპყრობის თავიდან აცილებისა და ამგვარ დანაშაულებზე რეაგირების ქმედით გარანტიებს შექმნის. განსაკუთრებით საჭიროა სამხრე კამერების გამოყენების არასავალდებულო ხასიათის შეცვლა. მოქალაქესთან კონტაქტის ინტენსივობის გათვალისწინებით, ასევე მნიშვნელოვანია საპატრულო პოლიციის გარდა, სხვა საპოლიციო დანაყოფების ეტაპობრივი აღჭურვაც ამ ტექნიკური საშუალებით, ისევე, როგორც მოპოვებული მონაცემების შენახვის ერთიანი სტანდარტის შემუშავება.[9]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ თავისი უფლებამოსილებების განხორციელებისას, პატრულ-პოლიციელის მიერ სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენებას განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია არასათანადო მოპყრობის როგორც პრევენციის, ისე მათი ეფექტური გამოძიების თვალსაზრისით, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც დაკავებულს, მაგალითად, აღენიშნება დაზიანებები, ხოლო საქმეში კი არ მოიპოვება სხვა ნეიტრალური მტკიცებულებები, გარდა სავარაუდო დაზარალებულის და მისი დამკავებელი პოლიციელის ჩვენებებისა. შესაბამისად, იმის გათვალისწინებით, რომ პატრულირებისას, პატრულ-პოლიციელი სავალდებულო წესით, მუდმივად აღჭურვილია ნეიტრალური მტკიცებულებების მოპოვების ამ ყველაზე ეფექტური საშუალებით, მისი საჭიროებისამებრ გამოუყენებლობა, როდესაც მისი გამოყენების საჯარო ინტერესი აშკარაა, შეუსაბამობაშია პოლიციის მხრიდან არასათანადო მოპყრობისაგან დაცვის პოზიტიური ვალდებულების მიზანთან. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ, მართალია სხვა უფლებასთან მიმართებით, აღნიშნა, მოპოვებული „მტკიცებულების სანდოობისადმი მნიშვნელოვან ეჭვს ასევე აჩენს გარემოება, როდესაც პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვის პირობებში, არსებობდა ... ვიდეო გადაღების რეალური შესაძლებლობა და პოლიციელმა ის არ გამოიყენა.“[10]

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ ინსტრუქციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების სადავო ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც პატრულ-პოლიციელს შესაძლებლობას უტოვებს საჭიროების შემთხვევაში არ გამოიყენოს სამხრე ვიდეო-კამერა, პირდაპირი მიმართება აქვს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის პოზიტიურ ასპექტთან.

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან შესაბამისობა

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, რომ „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა ადამიანებს აბსოლუტურად იცავს ამავე ნორმით აკრძალული ქმედებებისგან. კერძოდ, ადამიანის წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელის გამოყენების კონსტიტუციური აკრძალვა თავისი შინაარსით აბსოლუტურია, რაც იმას გულისხმობს, რომ ადამიანის უფლება, დაცული იყოს ამგვარი მოპყრობისაგან, აბსოლუტური უფლებაა. თავის მხრივ, ეს იმას ნიშნავს, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ყოველგვარ ჩარევას. ნებისმიერი ჩარევა შეუთავსებელია აკრძალვის აბსოლუტურობასთან და, ამდენად, არღვევს კონსტიტუციას. საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ გარემოებას, რომ არასათანადო მოპყრობის აკრძალვა ვრცელდება ომის და საგანგებო მდგომარეობის დროსაც, რაც იმას ნიშნავდა, რომ არ არსებობდა ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება თუ სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება (იხ. „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-19).“[11]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „ადამიანისადმი არასათანადო მოპყრობა, რომელიც კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით არის აკრძალული, იმის მიუხედავად, „ადამიანის წამებას“, როგორც ყველაზე მძიმე ქმედებას შეეხება საქმე თუ გაცილებით ნაკლებად მძიმე „დამამცირებელ მოპყრობას“, ყველაზე უფრო პირდაპირ და უხეშად ლახავს ადამიანის ღირსებას, რომელიც სამართლიანად განიხილება როგორც ადამიანის ყველა უფლების საფუძველთა საფუძველი და რომლის პატივისცემის იდეასაც ეფუძნება ყველა დემოკრატიული ქვეყნის, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუცია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციამ პოტენციური კონფლიქტი ... [ღირსების პატივისცემის პრინციპით] დაცულ სიკეთესა და კონსტიტუციით დასაცავ ნებისმიერ სხვა ღირებულ ინტერესს შორის, რომლის დაცვის მუდმივი ვალდებულებაც ქვეყნის ხელისუფლებას გააჩნია, იმთავითვე და უპირობოდ გადაწყვიტა ადამიანის ღირსების სასარგებლოდ. ცხადია, ხელისუფლება არ თავისუფლდება კონსტიტუციური ვალდებულებისგან, დაიცვას მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესები, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნები (სახელმწიფო უსაფრთხოება, ტერიტორიული მთლიანობა, სხვათა უფლებები, სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება და სხვა), თუმცა ვერც ერთი ამ სიკეთის დაცვა ვერ გაამართლებს ადამიანის წამებას, არაჰუმანურ და სასტიკ მოპყრობას, პატივისა და ღირსების შემლახველ ქმედებას ან სასჯელს” (იხ. „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-19).“[12]

სასამართლოს პოზიციით, „დემოკრატიულ საზოგადოებაში, რომლის საფუძველი და მიზანი თავისუფალი ადამიანია, შეუძლებელია, არსებობდეს ვინმეს წამების, მისდამი არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის საჭიროება და რაიმე გამართლება. შეუძლებელია, წარმოვიდგინოთ ვითარება, სადაც ადამიანისადმი არასათანადო მოპყრობას შეიძლება, თუნდაც ნაწილობრივი გამართლება მოეძებნოს დემოკრატიის ინტერესების დაცვის მიზნით, რამდენადაც სწორედ ადამიანის ღირსების დაცვაა დემოკრატიული ღირებულებების ქვაკუთხედი და ამ ფუნდამენტისგან ყოველი უკანდახევა პრინციპულად შეუთავსებელია დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებთან. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „საფუძველშივე მცდარი და ცინიკურია იმის დაშვება, რომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება მიიღწევა ადამიანის წამებით, არაჰუმანური მოპყრობით, სასტიკი და ღირსების შემლახველი სასჯელებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20).“[13]

ამასთან ერთად, სასამართლომ ისიც აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოქმედების არეალი და მიზანმიმართულება არ ამოიწურება მხოლოდ სახელმწიფოსათვის ნეგატიური ვალდებულების დაწესებით, თავი შეიკავოს ამავე კონსტიტუციური დებულებით გათვალისწინებულ უფლებებში ჩარევისაგან. წამებისა და სხვაგვარი არასათანადო მოპყრობის აკრძალვის აბსოლუტურობა სახელმწიფოს აკისრებს მთელ რიგ პოზიტიურ ვალდებულებებს მისი იურისდიქციის ფარგლებში, მათ შორის, ვალდებულებებს, გაატაროს ეფექტიანი ღონისძიებები როგორც არასათანადო მოპყრობის ფაქტების პრევენციის, ასევე მათზე დროული და ქმედითი რეაგირების თვალსაზრისით. კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლება, მატერიალურ-სამართლებრივ გარანტიებთან ერთად, აწესებს შესაბამის პრევენციულ თუ პროცედურულ გარანტიებს, რომლებიც სწორედ იმას უზრუნველყოფს, რომ არასათანადო მოპყრობის აკრძალვის აბსოლუტურობას ილუზორული ხასიათი კი არ გააჩნდეს, არამედ მან შეიძინიოს რეალური და პრაქტიკული მნიშვნელობა. დასახელებულ კონსტიტუციურ დებულებაში ნაგულისხმები პოზიტიური ვალდებულებები სახელმწიფოსგან მოითხოვს ისეთი სამართლებრივი სივრცის შექმნას, სადაც უზრუნველყოფილი იქნება შესაბამისი საფრთხეების პრევენცია, ყველა იმგვარი ქმედების იდენტიფიცირება და სამართალდარღვევად გამოცხადება, რომლებიც წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის აბსოლუტური აკრძალვის მოთხოვნას ეწინააღმდეგება, ასევე, არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტების დაუყოვნებლივი და სათანადო რეაგირება, ეფექტიანი გამოძიება და პასუხისმგებელ პირთა ადეკვატური დასჯა. სახელმწიფოს მხრიდან მხოლოდ პოზიტიურ ვალდებულებათა განუხრელი შესრულების შემთხვევაში არის შესაძლებელი იმის უზრუნველყოფა, რომ ადამიანებმა რეალურად ისარგებლონ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით მინიჭებული დაცვით.[14]

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, თავისთავად, ის გარემოება, რომ პატრულ-პოლიციელს არ წარმოეშობა სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენების ვალდებულება, არ გულისხმობს per se მისი კონტროლის ქვეშ მყოფი პირის მიმართ არასათანადო მოპყრობას. მიგვაჩნია, რომ იმ პირობებში, როდესაც პატრულ-პოლიციელი უფლებამოსილების განხორციელებისას, სავალდებულო წესით, მუდმივად აღჭურვილია სპეციალური ვიდეო-გადამღები ტექნიკური საშუალებით, მოცემული სარჩელის ფარგლებში უნდა შევაფასოთ: წარმოეშობა თუ არა სახელმწიფოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე პოზიტიური ვალდებულება, საჭიროების შემთხვევებში უზრუნველყოს ვიდეო-გადაღების ვალდებულება. კერძოდ, წარმოშობს თუ არა, არასათანადო მოპყრობისაგან ადამიანის დაცვა (როდესაც პირი სხვადასხვა ინტენსივობით პოლიციელის კონტროლქვეშაა და როდესაც, მათ შორის, პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვის პირობებში, არსებობს ვიდეოგადაღების კანონმდებლობით სპეციალურად გათვალისწინებული, მუდმივად ხელმისაწვდომი და მარტივი შესაძლებლობა) ვიდეოგადაღების ვალდებულებას; წარმოადგენს თუ არა სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენება, ადამიანის მიმართ არასათანადო მოპყრობის ფაქტების პრევენციისა თუ მათზე რეაგირების თვალსაზრისით ისეთ ეფექტიან საშუალებას, რომლის გარეშეც დაკმაყოფილებული ვერ იქნება მოთხოვნა, რომ სახელმწიფომ არ დაუშვას ამგვარი ფაქტები და შექმნას ყველა პირობა იმისათვის, რათა სრულყოფილად იქნეს დაცული არასათანადო მოპყრობისაგან თავისუფლება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნების შესაბამისად.[15]

ამასთან ერთად, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებთან დავის საგნის შეფასებისას, ჩვენი აზრით, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის, თუ სავარაუდო არასათანადო მოპყრობის შემთხვევების გამოძიებისას, რამდენად დიდი მნიშვნელობა გააჩნია ნეიტრალური მტკიცებულებების მოპოვებას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პოლიციელი სწორედ ამ მიზნით, სავალდებულო წესითაა აღჭურვილი შესაბამისი ტექნიკური შესაძლებლობებით.

პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ჩვენ არ ვითხოვთ პატრულირების სრულ ვიდეო-მონიტორინგს. ჩვენს მიზანს წარმოადგენს, მაგალითად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მსგავსად, პატრულ-პოლიციელის მიერ თავისი საქმიანობის ფარგლებში განხორციელებული ისეთი მოქმედებების ვიდეოგადაღების ვალდებულების გაჩენა, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდება ან შეიძლება დაუკავშირდეს ადამიანის უფლებების შეზღუდვას.

როგორც ითქვა, პატრულირებას გააჩნია უფრო მეტად პრევენციული ხასიათი და იგი აქტიურად არ ზემოქმედებს ადამიანის უფლებებზე. თუმცა, როდესაც წარმოიშვება ინსტრუქციის მე-7 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საქმიანობის განხორციელების საჭიროება (მაგალითად, იგივე „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული, დანაშაულისა და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ მიღებულ შეტყობინებებზე კანონმდებლობით გათვალისწინებული ღონისძიებების განხორციელების საჭიროება), ამან შეიძლება გამოიწვიოს ადამიანის უფლების/უფლებების საკმაოდ ინტენსიური შეზღუდვა, მათ შორის პირის დაკავება, გადაადგილების შეზღუდვა და სხვა. ასეთ პირობებში, ადამიანი ექცევა სახელმწიფოს ეფექტური კონტროლის სხვადასხვა ინტენსივობის ქვეშ.

ამ ვითარებაში, ადამიანი შეიძლება მთლიანად სახელმწიფოს, კერძოდ კი პატრულ-პოლიციელების განკარგულებაში და შესაბამისად, მოწყვლად მდგომარეობაში აღმოჩნდეს. ასეთ შემთხვევაში კი, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული მათი უფლებების დაცულობის მიმართ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობაც მატულობს, როგორც არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტების პრევენციის, ისე მათზე დროული და ეფექტიანი სამართლებრივი რეაგირების თვალსაზრისით.[16] მათ შორის, სწორედ ამიტომ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დროს ითვალისწინებს პოლიციელის აუცილებლად ჩართული ვიდეო-ტექნიკით აღჭურვის ვალდებულებას. ნიშანდობლივია, რომ სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების ფარგლებში, პოლიციელი უფლებამოსილია განახორციელოს ამავე კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 მუხლებით გათვალისწინებული პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირული შემოწმება. ამდენად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ფარგლებში ადამიანის უფლებების შეზღუდვის ამ ინტენსივობის (შემოწმება) შემთხვევაშიც კი, სახელმწიფო, მათ შორის, შესამოწმებელი პირის უფლებების დაცვის მიზნით, სავალდებულოდ ითვალისწინებს ვიდეოგადაღებას.

უნდა ითქვას, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ანალოგიური ამოცანების მქონე, სხვა ისეთი საქმიანობის განხორციელების ფარგლებშიც, როგორიცაა, მაგალითად, ინსტრუქციის მე-7 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საქმიანობა, განსაკუთრებით, როდესაც იგი ადამიანის უფლებების შეზღუდვასთან არის დაკავშირებული, სახელმწიფოს ანალოგიურად წარმოეშობა პოზიტიურ ვალდებულებათა მთელი სპექტრი. გამომდინარე აქედან, უფლება-შეზღუდული პირისთვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ უზრუნველყოფილი იქნეს ისეთი გარანტიებით, რომლებიც ეფექტურად მოახდენენ არასათანადო მოპყრობის როგორც პრევენციას, ისე, მასზე ადეკვატურ რეაგირებას.[17] განსაკუთრებით, როდესაც ასეთი გარანტია, კერძოდ კი - სამხრე ვიდეო-კამერა კანონმდებლობით გათვალისწინებულია, თუმცა, მისი გამოყენება მხოლოდ პატრულ-პოლიციელის კეთილსინდისიერებაზეა დამოკიდებული.[18]

მხედველობაშია ასევე მისაღები ის გარემოება, რომ უფლება-შეზღუდული (მაგალითად, დაკავებული) პირი, შესაძლებელია პატრულ-პოლიციელების პირისპირ მარტო აღმოჩნდეს. ასეთ შემთხვევაში, მისი უფლებების დარღვევის პრევენციის ან მასზე სათანადო რეაგირების ერთადერთ ხელშესახებ და ობიექტურ გარანტიად სწორედ სამხრე ვიდეო-კამერა რჩება, რომლის გამოყენების მიზანშეწონილობის განსაზღვრაც, მთლიანად უფლების შემზღუდავ პატრულ-პოლიციელებზეა დამოკიდებული. მაშასადამე, არ გამოირიცხება ისეთი გარემოება, რომ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა დამოკიდებული იყოს ადმინისტრაციის და, კონკრეტულად, მის ცალკეულ თანამშრომელთა კეთილსინდისიერებაზე.[19]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვიდეო-კამერის ჩანაწერი შეიძლება ხშირად ერთადერთი ნეიტრალური მტკიცებულება იყოს სავარაუდო არასათანადო მოპყრობის საქმეთა გამოძიებაში. როგორც უკვე ითქვა, „მტკიცებულების სანდოობისადმი მნიშვნელოვან ეჭვს ასევე აჩენს გარემოება, როდესაც პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვის პირობებში, არსებობდა ... ვიდეო გადაღების რეალური შესაძლებლობა და პოლიციელმა ის არ გამოიყენა.“[20]

მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, ასევე გავაანალიზოთ სადავო ნორმატიული შინაარსით დადგენილი მოწესრიგების მიზანი. როგორც წინა აბზაცში მოყვანილი ციტირებიდან ჩანს, საკონსტიტუციო სასამართლომ, პოლიციის თანამშრომლების მიერ თავისი უფლებამოსილების განხორციელების დროს ვიდეო გადაღების ვალდებულება, გარკვეულწილად, დაუპირისპირა თავად პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვას. სახალხო დამცველი სრულად იზიარებს საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ მიდგომას და აღნიშნავს, რომ უფლებამოსილებების განხორციელებისას, პოლიციელთა უფლებების დაცვა უდავოდ წარმოადგენს ერთ-ერთ მთავარ პრიორიტეტს. მაგალითად, როდესაც პატრულ-პოლიციელზე ხორციელდება მოულოდნელი თავდასხმა და ერთმანეთს უპირისპირდება, ერთი მხრივ, პოლიციელის უსაფრთხოების დაცვის ინტერესი, ხოლო, მეორე მხრივ, ინციდენტის ვიდეოგადაღების აუცილებლობა, უპირატესობა, ერთმნიშვნელოვნად, პოლიციელის უსაფრთხოებას უნდა მიენიჭოს.

დამატებით აღსანიშნავია, რომ ჩართული სამხრე კამერა კარგი საშუალებაა თავად პოლიციელთა ინტერესების დაცვისთვის, რაც მათ უსაფუძვლო ბრალდებისგან იცავს. თუ პირი პასუხისმგებლობისგან თავის არიდების ან სხვა მიზეზის გამო, პოლიციელს აბრალებს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის საწინააღმდეგო არასათანადო მოპყრობას, სამხრე კამერის ჩანაწერი კარგი დამცავი საშუალებაა თავად პოლიციელებისთვისაც.

როგორც უკვე ითქვა, ასევე მნიშვნელოვან მიზანს წარმოადგენს ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის აუცილებლობა, განსაკუთრებით, როდესაც პატრულ-პოლიციელი, თუნდაც გამოძახების საფუძველზე, შედის საცხოვრებელ სახლში. თუ გავითვალისწინებთ სამხრე ვიდეო-კამერებით გადაღებული მასალის შსს-ს ბაზაში შენახვის ვადებსაც, ვიდეოგადაღება წარმოადგენს პირადი ცხოვრების სფეროში უმნიშვნელოვანეს ჩარევას, რაც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შესაბამისი პირის ნებართვით, ან გაფრთხილების საფუძველზე შეიძლება განხორციელდეს. ნიშანდობლივია, რომ გაფრთხილების ვალდებულებას ითვალისწინებს ინსტრუქციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის „ო“ ქვეპუნქტი.

შესაძლებელია თვითონ ინსტრუქციით, ან ცალკე, სპეციალური ნორმატიული აქტით მაქსიმალურად ამომწურავად ჩამოყალიბდეს ის საგამონაკლისო შემთხვევები, მათ შორის, სტრესულ სიტუაციაში მოქმედების თავისებურებები, როდესაც პატრულ-პოლიციელს მოეხსნება ან, მინიმუმ, შეურბილდება სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენების ვალდებულება. ხოლო, შესაბამისი საჭიროების წარმოქმნის შემთხვევაში კი, მან უნდა დაასაბუთოს თუ რატომ არ ან ვერ გამოიყენა ვიდეო-კამერა. შესაძლებელია ასევე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მსგავსად, გარკვეული სავალდებულო შემთხვევების გათვალისწინება, როდესაც პატრულ-პოლიციელი წინასწარ ჩართავს ვიდეო-კამერას, მაგალითად, როდესაც ხდება ქუჩის საპროტესტო აქციების პატრულირება, გამოძახებაზე გასვლა, რომელიმე საპოლიციო ღონისძიების განხორციელების დაწყებისას, როდესაც ეს შესაძლებელია და ა.შ. ამდენად, მიგვაჩნია, რომ ნებისმიერ ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში, სახელმწიფოს ხელში არის იმგვარი ნორმატიული რეგულირების შექმნის შესაძლებლობა, რომელიც მაქსიმალურად დააზღვევს შესაბამის რისკებს და სამართლიანად დააბალანსებს დაპირისპირებულ ინტერესებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ იმ პირობებში, როდესაც პატრულ-პოლიციელი უფლებამოსილების განხორციელებისას, სავალდებულო წესით, მუდმივად აღჭურვილია სპეციალური ვიდეო-გადამღები ტექნიკური საშუალებით, არასათანადო მოპყრობისაგან ადამიანის დაცვა (როდესაც პირი სხვადასხვა ინტენსივობით პოლიციელის კონტროლქვეშაა და როდესაც, მათ შორის, პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვის პირობებში, არსებობს ვიდეოგადაღების კანონმდებლობით სპეციალურად გათვალისწინებული, მუდმივად ხელმისაწვდომი და მარტივი შესაძლებლობა) ერთმნიშვნელოვნად წარმოშობს ამგვარი ხელმისაწვდომი გარანტიის გამოყენების ვალდებულებას. განსაკუთრებით, როდესაც ძალის გადამეტება ხდება სადავო, სახელმწიფოს მინიმუმ იმის ვალდებულება ეკისრება, რომ დაასაბუთოს თუ რატომ არ იქნა გამოყენებული უფლების სავარაუდო დარღვევაში მონაწილე პოლიციელების სავალდებულო აღჭურვილობაში არსებული ვიდეო-კამერა. სადავო რეგულაცია კი, ამგვარი დასაბუთების შესაძლებლობასაც სპობს, პოლიციელს ნებისმიერ შემთხვევაში შეუძლია განაცხადოს, რომ მას უბრალოდ ჰქონდა ამის უფლება.

იმ შემთხვევაში, როდესაც ძალის გადამეტება არის სადავო და არ არსებობს ნეიტრალური მოწმის ჩვენება, ბუნებრივია სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენება წარმოადგენს ადამიანის მიმართ არასათანადო მოპყრობის ფაქტების პრევენციისა თუ მათზე რეაგირების თვალსაზრისით ისეთ ეფექტიან საშუალებას, რომლის გარეშეც დაკმაყოფილებული ვერ იქნება მოთხოვნა, რომ სახელმწიფომ არ დაუშვას ამგვარი ფაქტები და შექმნას ყველა პირობა იმისათვის, რათა სრულყოფილად იქნეს დაცული არასათანადო მოპყრობისაგან თავისუფლება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნების შესაბამისად.

უფრო მეტიც, სადავო ნორმის ზოგადი მიზანმიმართულება ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ ინსტრუქციის ავტორის ნებას, სწორედ საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების, სამართალდარღვევაზე რეაგირების, მოქალაქისა და პოლიციელის უფლებების დაცვის, საქმის ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური გამოკვლევის მიზნით სამხრე ვიდეო-კამერის გამოყენება წარმოადგენს. ამ ვითარებაში, პატრულ-პოლიციელისათვის ვიდეო-კამერის გამოყენება/არგამოყენების სრული თავისუფლების მინიჭება, ვერ პასუხობს თვითონ სამხრე ვიდეო-კამერის არსებობის მიზანს და, შესაბამისად, ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს, რომელთა თანახმად, სახელმწიფო ვალდებულია შექმნას ყველა პირობა იმისათვის, რათა სრულყოფილად იქნეს დაცული არასათანადო მოპყრობისაგან თავისუფალი გარემო.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2005 წლის 15 დეკემბერის №1310 ბრძანებით დამტკიცებული „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის სამსახურის მიერ პატრულირების განხორციელების წესების შესახებ ინსტრუქციის“ (შემდგომში ინსტრუქცია) მე-14 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის სადავო ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პატრულ-პოლიციელს აძლევს უფლებას არ გამოიყენოს სამხრე ვიდეოკამერა, როდესაც იგი საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელების დროს, ურთიერთობაში შედის მოქალაქესთან, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით პოზიტიურ ასპექტს.

[1] საქართველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის საპარლამენტო ანგარიში, გვ. 57. (ხელმისაწვდომია: https://ombudsman.ge/res/docs/2019042620571319466.pdf);

[2] იხ.: იქვე, გვ. 64;

[3] იხილეთ, შესაბამისად, 2019, 2020 და 2021 წლების ანგარიშები;

[4] პრევენციის ეროვნული მექანიზმის 2020 წლის ანგარიში. გვ. 132. (ხელმისაწვდომია: https://ombudsman.ge/res/docs/2021111112020776878.pdf);

[5] სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის 2021 წლის 23 აპრილის NSIS32100008896 და NSIS22100008886 წერილები; სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის 2022 წლის 24 იანვრის NSIS12200001458 წერილი;

[6] იხ.: საპოლიციო დაკავების სტანდარტები, § 39. (ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/16806cea2f);

[7] არასათანადო მოპყრობის პრევენცია პოლიციის საქმიანობაში - „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)“ 2019. გვ. 40. (ხელმისაწვდომია: https://socialjustice.org.ge/uploads/products/pdf/Geo_WEB_1576833205.pdf );

[8] იხ.: იქვე, გვ. 40-41;

[9] იხ.: იქვე;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბერის №2/2/1276 გადაწყვეტილება, II-107;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება, II-1;

[12] იხ.: იქვე, II-2;

[13] იხ.: იქვე, II-3;

[14] იხ.: იქვე, II-5;

[15] შედარებისთვის იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება, II-8,9;

[16] შედარებისთვის იხ.: იქვე, II-16;

[17] შედარებისთვის იხ.: იქვე, II-17;

[18] შედარებისთვის იხ.: იქვე, II-21;

[19] იხ. იქვე;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბერის №2/2/1276 გადაწყვეტილება, II-107;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა