თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. “ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის 2022 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემის წესის დამტკიცების შესახებ“ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2022 წლის 28 აპრილის №7 დადგენილებით დამტკიცებული “ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის 2022 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემის წესი“

ბ. „ადიგენის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოსახლეობის სააფთიაქო და სამედიცინო მომსახურების სოციალური პროგრამის დამტკიცების შესახებ“ ადიგენის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 7 მაისი №19 დადგენილებით დამტკიცებული (დანართი) „ადიგენის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოსახლეობის სააფთიაქო და სამედიცინო მომსახურების სოციალური პროგრამის დამტკიცების შესახებ“

გ. „მარნეულის მუნიციპალიტეტში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის წესის დამტკიცების შესახებ“ მარნეულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 24 დეკემბერის №53 დადგენილებით დამტკიცებული დანართი #1 („მარნეულის მუნიციპალიტეტში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის წესი“)

დ. „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2020 წლის ბიუჯეტით გათვალისწინებული „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის“ ქვეპროგრამის განხორციელების წესის“ დამტკიცების შესახებ“ ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 9 ივნისის №58-59 დადგენილებით დამტკიცებული დანართი („ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2020 წლის ბიუჯეტით გათვალისწინებული „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის“ ქვეპროგრამის განხორციელების წესი“)

ე. „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტით გათვალისწინებული ჯანმრთელობის დაცვის ქვეპროგრამების განხორციელების წესების დამტკიცების შესახებ“ ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2021 წლის 29 დეკემბრის №5-15 დადგენილებით დამტკიცებული დანართი #2 „გადამდებ და არაგადამდებ დაავადებათა ეპიდემიოლოგიური კონტროლის ქვეპროგრამის განხორციელების წესი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

დავის საგანი

წარმოდგენილ სარჩელში დავის საგანს წარმოადგენს შემდეგი ნორმატიული აქტები:

1. „ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის 2022 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემის წესის დამტკიცების შესახებ“ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2022 წლის 28 აპრილის №7 დადგენილება;

2. „ადიგენის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოსახლეობის სააფთიაქო და სამედიცინო მომსახურების სოციალური პროგრამის დამტკიცების შესახებ“ ადიგენის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 7 მაისი №19 დადგენილების მე-5 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი;

3. მარნეულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 24 დეკემბერის №53 დადგენილებით დამტკიცებული „მარნეულის მუნიციპალიტეტში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის წესის“ მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

4. ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 9 ივნისის №58-59 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2020 წლის ბიუჯეტით გათვალისწინებული „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის“ ქვეპროგრამის განხორციელების წესის“ მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

5. ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2021 წლის 29 დეკემბრის №5-15 დადგენილებით დამტკიცებული „გადამდებ და არაგადამდებ დაავადებათა ეპიდემიოლოგიური კონტროლის ქვეპროგრამის განხორციელების წესის“ მე-2 მუხლის პირველი პუნქტი.

სადავო ნორმების მოქმედება დროში

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმები წარმოადგენენ შესაბამისი მუნიციპალიტეტების 2022 წლის ბიუჯეტის ნაწილს და, სავარაუდოდ, ძალადაკარგულად გამოცხადდებიან მომავალი წლის ბიუჯეტის ამოქმედების შემდეგ. მიგვაჩნია, რომ თუ წინამდებარე სარჩელში გასაჩივრებული ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვები კვლავ იქნება გათვალისწინებული შემდეგი წლის ბიუჯეტით, საკონსტიტუციო სასამართლომ, მაინც უნდა განიხილოს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობა.

ჩვენი ამგვარი პოზიცია ეფუძნება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას, რომლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლომ დასაშვებად მიიჩნია, სასარჩელო მოთხოვნის გაზრდა ან მოდიფიცირება, როდესაც გასაჩივრებული აქტი კარგავს ძალას და მის ნაცვლად მიიღება ახალი ნორმატიული აქტი, რომელიც მოსარჩელისთვის პრობლემურ საკითხის, თავდაპირველად გასაჩივრებული ნორმის/ნორმების ანალოგიურად აწესრიგებს.[1]სასამართლომ დასახელებულ საოქმო ჩანაწერში დამატებით აღნიშნა, რომ „ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი მიიჩნევს, რომ მოსარჩლის მიერ 2022 წლის 4 ივლისს წარმოდგენილი შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა არ გამომდინარეობს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობიდან, აფერხებს მოსარჩელის მიერ უფლების დაცვის ეფექტიანობას და, ამავე დროს, იწვევს სასამართლოს ხელოვნურ გადატვირთვას. ამდენად, გონივრულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის მოსაზრების გაზიარება საკონსტიტუციო სასამართლოს აქამდე დამკვიდრებული პრაქტიკის შეცვლასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი მიიჩნევს, რომ, სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტამდე, სადავო ნორმის გაუქმება a priori არ უნდა იწვევდეს სამართალწარმოების შეწყვეტას, თუ მოსარჩელე მხარე აფიქსირებს უწყვეტ ინტერესს საქმის წარმოების გაგრძელებასთან დაკავშირებით და ითხოვს ძალადაკარგული სადავო ნორმის არსებითად მსგავსი შინაარსის მქონე მოქმედი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას.“[2]

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ იმ შემთხვევაში თუ წინამდებარე სარჩელით გათვალისწინებული სადავო ნორმები ძალადაკარგულად გამოცხადდება და მათ ნაცვლად მიღებულ აქტებში ანალოგიური შეზღუდვები იქნება გათვალისწინებული, საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე უნდა შეაფასოს ამ მოქმედი ნორმების კონსტიტუციურობა.

პრობლემის არსი და დავის საგანი

წარმოდგენილი სარჩელით სადაოდაა გამხდარი თვითმმართველი ორგანოების სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამების შესაბამისობა თანასწორობის პრინციპთან. კერძოდ, ბინადრობის ნებართვის მქონე პირთა მიერ ამ პროგრამებით სარგებლობაზე უარის ლეგიტიმურობა.

საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საქართველოში მცხოვრებ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი აქვთ, გარდა კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.

„უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოში ყველა უცხოელი თანასწორია კანონის წინაშე, წარმოშობის, სოციალური და ქონებრივი მდგომარეობის, რასის, ეროვნული კუთვნილების, სქესის, განათლების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, საქმიანობის სფეროს და სხვა გარემოებების მიუხედავად. ხოლო ამავე კანონის 31-ე მუხლის თანახმად, საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ უცხოელს აქვს დახმარების, პენსიისა და სხვაგვარი სოციალური უზრუნველყოფის ისეთივე უფლება, როგორიც – საქართველოს მოქალაქეს.

მაგალითად, ახალქალაქის[3] მუნიციპალიტეტის 2020 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემის წესის მარეგულირებელი დოკუმენტი ასევე განსაზღვრავს სოციალური დახმარების პროგრამების სახეებს, ბენეფიციართა კატეგორიებს, გასაცემი დახმარების ოდენობასა და პროგრამაში ჩასართავად საჭირო დოკუმენტაციას. ამ დოკუმენტის მე-2 მუხლის თანახმად, განმცხადებელმა უნდა წარადგინოს პირადობის მოწმობის ასლი, რაც თავის მხრივ, ყურადღების მიღმა ტოვებს ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს.[4] ასევე, ადიგენის[5] მუნიციპალიტეტში სამედიცინო მომსახურების თანადაფინანსების მისაღებად წარსადგენი დოკუმენტია პირადობის მოწმობა.

მაგალითად, მარნეულის[6] მუნიციპალიტეტში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის წესით, რომლის მიზანია ბენეფიციართა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობა, მათი სოციალური დაცვის უზრუნველყოფა და კულტურულ-შემოქმედებითი ღონისძიებებში ჩართვა, მოსარგებლე პირებად განსაზღვრულია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსის მქონე მარნეულის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქე. ბენეფიციარმა მარნეულის მუნიციპალიტეტს უნდა წარუდგინოს საქართველოს მოქალაქეობისა ან/და პირადობის დამადასტურებელი მოწმობის ასლი, რაც, თავის მხრივ, მუდმივი ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს გამორიცხავს სარგებლის მიღებიდან.

ასევე, ქ. თბილისის[7] მუნიციპალიტეტის მერიის „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის ქვეპროგრამის მოსარგებლეებად განსაზღვრულნი არიან მხოლოდ ქ. თბილისის მუნიციპალიტეტში რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქე - შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები. ბენეფიციარები ვალდებულნი არიან, წარადგინონ საქართველოს მოქალაქეობისა და პირადობის დამადასტურებელი მოწმობა.

თბილისში ასევე მოქმედებს გადამდებ და არაგადამდებ დაავადებათა ეპიდემიოლოგიური კონტროლის ქვეპროგრამა. ქვეპროგრამის მოსარგებლეები არიან საქართველოს მოქალაქეები, ასევე საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე პირები.[8] აღნიშნული ქვეპროგრამის მიღმა რჩებიან მუდმივი ბინადრობის[9] მოწმობის მქონე პირები, რომელთაც სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა აქვთ.

ამდენად, სახელმწიფოს მიდგომა ახდენს არსებითად თანასწორ ჯგუფებს შორის დიფერენცირებას, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც მუდმივი ბინადრობის ნებართვის მქონე პირებსა და საქართველოს მოქალაქეებს მსგავსი საგადასახადო ვალდებულებები აქვთ სახელმწიფოს წინაშე. შესაბამისად, ბიუჯეტიდან დაფინანსებული სოციალური თუ ჯანდაცვის პროგრამა თანასწორად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ამ პირებისათვის. აქედან გამომდინარე, პირადობის მოწმობის ან/და საქართველოს მოქალაქეობის დამადასტურებელი სხვა დოკუმენტების მოთხოვნა სოციალური და ჯანდაცვის პროგრამებით სარგებლობისთვის, დაუსაბუთებელია, ვინაიდან ეს წესი მუდმივი ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს გამორიცხავს სარგებლის მიღებიდან. ამასთანავე, გარკვეული პროგრამების შეთავაზება ბინადრობის მოწმობის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის, არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს სხვა საფუძვლით მუდმივი ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს, რომელთაც სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა აქვთ.

სახალხო დამცველის შეფასებით, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს გააჩნია ფართო მიხედულების ფარგლები ქვეყნის სოციალური პოლიტიკისა და ეკონომიკური სტაბილურობისათვის ფისკალური პოლიტიკის პრიორიტეტების განსაზღვრისას, ფარგლები ვიწროვდება მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს მიდგომა გაუმართლებლად ახდენს არსებითად თანასწორ ჯგუფებს შორის დიფერენცირებას, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც მუდმივი ბინადრობის ნებართვის მქონე პირებსა და საქართველოს მოქალაქეებს მსგავსი საგადასახადო ვალდებულებები აქვთ სახელმწიფოს წინაშე. შესაბამისად, ბიუჯეტიდან დაფინანსებული სოციალური თუ ჯანდაცვის პროგრამა თანასწორად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ამ პირებისათვის.[10]

აქედან გამომდინარე, სახალხო დამცველის აზრით, პირადობის მოწმობის ან/და საქართველოს მოქალაქეობის დამადასტურებელი სხვა დოკუმენტების მოთხოვნა სოციალური და ჯანდაცვის პროგრამებით სარგებლობისთვის, დაუსაბუთებელია, ვინაიდან ეს წესი მუდმივი ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს გამორიცხავს სარგებლის მიღებიდან. ამასთანავე, გარკვეული პროგრამების შეთავაზება ბინადრობის მოწმობის მქონე მოქალაქეობის არმქონე პირებისთვის, არათანაბარ მდგომარეობაში აყენებს სხვა საფუძვლით მუდმივი ბინადრობის მოწმობის მქონე პირებს, რომელთაც სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა აქვთ.[11]

თანასწორობის უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ დიფერენცირებული მოპყრობა ხდება „სხვა ნიშანის“, კერძოდ, შესაბამისი სოციალური და სამედიცინო პროგრამებით სარგებლობის უფლების შეზღუდვა ხდება მოქალაქეობის მიხედვით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“^[12]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „(...) ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“^[13] „(...) თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.^[14]

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, იმისათვის, რომ საკითხი მოექცეს კონვენციის მე-14 მუხლით დაცულ სფეროში, აუცილებელია, რომ განსხვავებული მოპყრობა არსებობდეს ანალოგიურ ან მსგავს სიტუაციაში მყოფი პირების მიმართ. განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია თუ მას არ აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება, ე.ი. არ ისახავს კანონიერ მიზანს ან/და არ არსებობს პროპორციულობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და დასახულ მიზანს შორის.^[15]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“.^[16] ამდენად, პირველ რიგში უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი აკრძალვა არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას. რისთვისაც, უნდა გამოიკვეთოს შესაბამისი შესადარებელი პირები.

შესადარებელ პირთა დიფერენცირება

როგორც უკვე ითქვა, შესაბამისი სოციალური პროგრამები არ ვრცელდება მუდმივი ცხოვრების და შრომითი ბინადრობის უფლების მქონე პირებზე. ამრიგად, სადავო ნორმები სოციალური და სამედიცინო პროგრამებით სარგებლობის უფლების თვალსაზრისით, ერთმანეთისაგან განასხვავებს, ერთი მხრივ, საქართველოს მოქალაქეებს, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ და მომუშავე პირებს.

შესადარებელ პირთა არსებითი თანასწორობა

როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით განაცხადა, „ანალოგიურ სიტუაციაში“ ყოფნის დემონსტრირების მოთხოვნა არ ნიშნავს, რომ შესადარებელი ჯგუფები უნდა იყვნენ იდენტური.^[17] საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით კი, იმისთვის, რომ კონკრეტულ პირთა ჯგუფი, თანასწორობის თვალსაზრისით შესადარებელ კატეგორიებს წარმოადგენდნენ, „ისინი ამა თუ იმ შინაარსით, კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში, ანალოგიურ გარემოებებში უნდა ხვდებოდნენ, არსებითად თანასწორნი უნდა იყვნენ კონკრეტულ ვითარებასა თუ ურთიერთობებში.^[18]

უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენ სადავოდ ვხდით საქართველოში მუდმივად მცხოვრები (შრომითი ბინადრობის ნებართვის მქონე) პირების გამორიცხვას შესაბამისი პროგრამებით მოსარგებლე პირთა წრიდან. ამიტომ, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, დამატებით გავაანალიზოთ ზემოაღნიშნული სტატუსის მქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობა.

უცხოელი, რომელიც, პირობითად, კანონიერი საფუძვლით უწყვეტად ცხოვრობს საქართველოში ბოლო 10 წლის განმავლობაში, თავისუფლად ფლობს საქართველოს სახელმწიფო ენას, საქართველოს ისტორიას და სამართლის ძირითად საფუძვლებს, ამავე დროს, საქართველოში გააჩნია მუდმივი სამუშაო, ან საქართველოს ტერიტორიაზე ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას და საკუთრებაში ფლობს უძრავ ქონებას, საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული მიდგომის გათვალისწინებით, წარმოადგენს ქართულ საზოგადოებაში იმგვარად ინტეგრირებულ წევრს, რომელიც, ერთი მხრივ, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ქვეყნის ყოფა-ცხოვრებაში, მის წინსვლასა და განვითარებაში, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოში არსებული პოლიტიკურ-სამართლებრივი წესრიგის ფორმირება პირდაპირ აისახება მის საქმიანობაზე, არსებობასა თუ განვითარებაზე. ამ პირთა ასეთი ფაქტობრივი მდგომარეობა, ასევე წარმოშობს სახელმწიფოს საპირისპირო ვალდებულებასაც, საკუთარი მოქალაქეების მსგავსად იზრუნოს და ხელი შეუწყოს მათ, რაზეც პირდაპირ მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, საქართველოში მცხოვრებ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი გააჩნია, გარდა კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა. “დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა მოითხოვს მისი თითოეული წევრის უფლების პატივისცემას. საზოგადოების წევრებისათვის განვითარების თანაბარი შესაძლებლობების შექმნას. სწორედ საქართველოში მცხოვრები უცხოელის სახელმწიფოსთან მჭიდრო კავშირი განაპირობებს იმას, რომ კონსტიტუციამ მათ განსაკუთრებული სტატუსი მიანიჭა და კონსტიტუციური უფლებებით სარგებლობის კონტექსტში მნიშვნელოვნად გაუთანაბრა საქართველოს მოქალაქეებს.”[19]

კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოში მცხოვრებ სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეებს და მოქალაქეობის არმქონე პირებს საქართველოს მოქალაქის თანაბარი უფლებანი და მოვალეობანი აქვთ, გარდა კონსტიტუციითა და კანონით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.“

ამ მხრივ მხედველობაშია მისაღები „უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტი, რომლის შესაბამისად, მუდმივი ცხოვრების ნებართვა გაიცემა საქართველოს მოქალაქის მეუღლეზე, არასრულწლოვან შვილზე, საქართველოს არასრულწლოვანი მოქალაქის მშობელზე, ასევე უცხოელზე, რომელიც დროებითი ბინადრობის ნებართვის საფუძველზე საქართველოში ცხოვრობდა ბოლო 10 წლის განმავლობაში.

გარდა ამისა, იგივე კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოში უცხოელს აქვს ისეთივე უფლებები და თავისუფლებები, როგორებიც – საქართველოს მოქალაქეს და აკისრია ისეთივე მოვალეობები, როგორებიც – საქართველოს მოქალაქეს, თუ საქართველოს კანონმდებლობით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული. ხოლო, 30-ე მუხლი კი, პირდაპირ მიუთითებს, რომ საქართველოში უცხოელს აქვს ჯანმრთელობის დაცვის უფლება საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად.

ნიშანდობლივია „უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, საიდანაც ირკვევა, რომ საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ უცხოელს აქვს დახმარების, პენსიისა და სხვაგვარი სოციალური უზრუნველყოფის ისეთივე უფლება, როგორიც – საქართველოს მოქალაქეს.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „საქართველოში მცხოვრები უცხოელები მჭიდროდ არიან დაკავშირებულები სახელმწიფოსთან, ისინი წარმოადგენენ ქართული საზოგადოების წევრებს და საქართველოს მოქალაქეების მსგავსად მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ ქვეყნის ყოფა-ცხოვრებაში, მის წინსვლასა და განვითარებაში. უცხოელები, რომლებიც საქართველოში ცხოვრობენ, ინტენსიურად ექცევიან საქართველოს სამართლებრივი რეგულირების სფეროში და ნორმატიული წესრიგის ფორმირება, როგორც წესი, საქართველოს მოქალაქის თანაბრად ახდენს გავლენას მათ საქმიანობაზე, არსებობასა და განვითარებაზე“.^[20]

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ბინადრობის ნებართვის მქონე პირთა მიერ სოციალური პროგრამებით სარგებლობაზე უარის ლეგიტიმურობა რამდენჯერმე ეჭვქვეშ დააყენა და დაადგინა თანასწორობის უფლების დარღვევა.^[21] საქმეში გეიგუსუზი ავსტრიის წინააღმდეგ (Gaygusuz v .Austria), თურქეთის მოქალაქეს, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში ცხოვრობდა და მუშაობდა ავსტრიაში, უარი ეთქვა გადაუდებელი ფულადი დახმარების გაცემაზე იმ მიზეზით, რომ მსგავსი დახმარება მხოლოდ ავსტრიის მოქალაქეებისთვის იყო განსაზღვრული. ევროპულმა სასამარლომ აღნიშნა, რომ სოციალური შემწეობის მიღების უფლება მჭიდროდ უკავშირდებოდა პირის მიერ უმუშევრობის სარეზერვო ფონდში შეტანილ წვლილს, აღნიშნულ მოთხოვნას კი განმცხადებელი აკმაყოფილებდა და მისი სოციალური შემწეობის მიღების უფლება წარმოადგენდა ქონებრივ უფლებას, რომელიც ხვდებოდა კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის (საკუთრების უფლება) ქვეშ. სოციალური ბენეფიტებით სარგებლობისას განსხვავებულ მიდგომაზე საუბრისას ევროპულმა სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ ბინადრობის ნებართვის მქონე პირი მოქალაქეთა თანასწორად იხდის კანონით დადგენილ გადასახადებს და თავისი წვლილი შეაქვს საზოგადოების კეთილდღეობაში.^[22]

მსგავსი მიდგომა აქვს განვითარებული ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოსაც. ერთ-ერთ საქმეში, მომჩივანი, რომელიც 15 წელზე ნაკლები დროის განმავლობაში ცხოვრობდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ვერ სარგებლობდა სოციალური ბენეფიტებით, ვინაიდან არიზონის შტატის რეგულაციის თანახმად, სოციალური სარგებელის მიღების წინაპირობა აშშ-ის მოქალაქეობა ან აშშ-ს მოქალაქეობის არმქონე პირის მიერ 15 წლიანი ცხოვრების დამადასტურებელი დოკუმენტაციის წარდგენა იყო. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ მიუთითა, რომ მოქალაქეობაზე დაფუძნებული განსხვავება კრიტიკულ შესწავლას საჭიროებს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს ინტერესი, რომ შეინახოს და მწირი სოციალური ბენეფიტები საკუთარ მოქალაქეებზე გადაანაწილოს არ არის უდავო არგუმენტი და საკმარისი მოქალაქეობაზე დაფუძნებული განსხვავებისათვის.^[23] სასამართლომ აღნიშნა, რომ განსხვავებული მოპყრობა უცხოელების მიმართ დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელია, მაშინ როდესაც ბინადრობის ნებართვის მქონე პირები მოქალაქეთა მსგავსად, იხდიან გადასახადებს და ქვეყანაში მოკლე ვადით მყოფი ვიზიტორებისაგან განსხვავებით, მათ შეიძლება მრავალი წელი იცხოვრონ ქვეყანაში, იმუშაონ და ხელი შეუწყონ სახელმწიფოს ეკონომიკურ ზრდას.^[24]

ნიშანდობლივია, რომ „უნარებზე საწარმოთა მოთხოვნის კვლევის“ მიხედვით, 2019 წლის 1 სექტემბრის მდგომარეობით, საქართველოში საწარმოთა 8%-ს (3,989 საწარმო) ჯამში 41,359 უცხო ქვეყნის მოქალაქე ჰყავდა დასაქმებული, რაც მთლიანი დასაქმების 5%-ია. ამასთან, 2015-2018 წლებში უცხოელებზე გაცემული ბინადრობის ნებართვების 40,7% შრომითი ბინადრობის ნებართვები იყო. არსებული სტატისტიკა ცხადყოფს, რომ შრომითი ბინადრობის მქონე უცხოელ პირებს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებასა და სახელმწიფო ბიუჯეტის ფორმირებაში პოზიტიური ფინანსური წვლილი შეჰქონდათ.^[25]

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელიც შეეხება სწორედ საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ და მომუშავე პირებს, რომლებიც ისევე უნდა სარგებლობდნენ სოციალური დახმარებით, როგორც საქართველოს მოქალაქე. როგორც უკვე არაერთხელ ითქვა, ,,უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 31-ე მუხლი პირდაპირ მიუთითებს, რომ საქართველოში მუდმივად მცხოვრებ უცხოელს აქვს დახმარების, პენსიისა და სხვაგვარი სოციალური უზრუნველყოფის ისეთივე უფლება, როგორც საქართველოს მოქალაქეს.

ამდენად, წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის, ერთი მხრივ, მუდმივი და შრომითი ბინადრობის ნებართვის მქონე პირები, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს მოქალაქეები არსებითად მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირები არიან, თუმცა, ისინი არახელსაყრელ მდგომარეობაში იმყოფებიან საქართველოს მოქალაქეებთან შედარებით, რომლებიც სარგებლობენ ზემოაღნიშნული პროგრამებით.

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განსაზღვრა პრინციპი, რომლის თანახმად, რიგ შემთხვევებში, პირმა სახელმწიფოსგან ბენეფიტები შეიძლება მიიღოს, თუნდაც მას კონტრიბუციის სქემაში არ ჰქონდეს მონაწილეობა მიღებული (მოწყვლადი ჯგუფების შემთხვევაში). ამგვარ მოწესრიგებას შესაძლებელია არსებითი ეფექტი ჰქონდეს პირადი და ოჯახურის ცხოვრების უფლებაზე, ასევე სათანადო საცხოვრებლის უფლებაზეც.^[26]

ამდენად, სადავო შემთხვევის მიზნებისთვის, ერთი მხრივ, მუდმივი ბინადრობის უფლების მქონე პიროები, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოს მოქალაქეები არსებითად მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირები არიან, თუმცა, ისინი არახელსაყრელ მდგომარეობაში იმყოფებიან საქართველოს მოქალაქეებთან შედარებით, რომლებიც სარგებლობენ ზემოაღნიშნული სოციალური და სამედიცინო პროგრამებით.

უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“^[27]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა.“^[28]

დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან.“^[29] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა იმპერატიული შინაარსისაა და ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, ვინაიდან, საქართველოს მოქალაქეობის არმქონე, შესაბამისი სტატუსის მქონე პირებს ბლანკეტურად გამორიცხავს, კონკრეტული უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობიდან. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმის შესაბამისობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს მკაცრი ტესტით.

ამდენად, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, სადავო რეგულაცია ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში დიფერენცირების შეფასებისას აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად არის სახელმწიფოს მიერ უთანასწორო მოპყრობა აუცილებელი და არსებობს თუ არა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი.“^[30] „(...) ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდვით დაცული სიკეთე უფლებაში ჩარევის შედეგად ხელყოფილ ინტერესზე აღმატებული იყოს.“^[31]

ამასთან ერთად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“^[32]

უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფოს გააჩნია ფართო მიხედულების ფარგლები ქვეყნის სოციალური პოლიტიკისა და ეკონომიკური სტაბილურობისათვის ფისკალური პოლიტიკის პრიორიტეტების განსაზღვრისას. აქედან გამომდინარე, მწირი სახელმწიფო სახსრების დაზოგვა და მათი მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებზე განაწილების საჯარო ინტერესი, უდავოდ წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს.

გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას, „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი ... ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის - რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.“^[33]

მიგვაჩნია, რომ სადავოდ გამხდარი სახელმწიფო პროგრამებით მოსარგებლე პირთა ჯგუფის შეზღუდვა საქართველოს მოქალაქეებით, უდავოდ წარმოადგენს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის გამოსადეგ საშუალებას, რომელიც უზრუნველყოფს მწირი სახელმწიფო რესურსების უფრო მიზანშეწონილად ხარჯვას.

აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“^[34]

მიგვაჩნია, რომ ვინაიდან სადავოდ გამხდარი სოციალური და სამედიცინო პროგრამების ბენეფიციართა წრის შეზღუდვა მხოლოდ საქართველოს მოქალაქეებით, მიუხედავად მუდმივი (შრომითი) ბინადრობის ნებართვის მქონე პოტენციურ ბენეფიციართა მნიშვნელოვნად მცირე რაოდენობისა (განსაკუთრებით რეგიონებში), წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ადეკვატურ, მაშასადამე, პროპორციულ საშუალებას.

პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თანაზომიერების პრინციპი ასევე მოითხოვს, რომ დაცული იყოს პროპორციულობა ვიწრო გაგებით (stricto sensu). თანაზომიერების პრინციპის აღნიშნული ელემენტის მოთხოვნაა, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43). კერძოდ, სახელმწიფოს მიერ დაცული ინტერესი საკუთარი მნიშვნელობით უნდა აღემატებოდეს სადავო ნორმით შეზღუდულ ინტერესს.“^[35]

განსახილველ შემთხვევაში ერთმანეთს უპირისპირდება, ერთი მხრივ, პროგრამით გათვალისწინებული მწირი სახელმწიფო რესურსების უპირატესად საქართველოს მოქალაქეებს შორის განაწილების ინტერესი, ხოლო, მეორე მხრივ, საქართველოში მუდმივად მცხოვრები და მომუშავე საქართველოს არამოქალაქე პირების ჯანმრთელობის დაცვის ინტერესი.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, რომ 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში მიგრანტების რაოდენობა შეადგენდა 89 996 ადამიანს. ნიშანდობლივია, რომ იმიგრანტების 85.8 პროცენტი შრომისუნარიან ასაკში მყოფ მოსახლეობას (15-64 წლის ასაკობრივი ჯგუფი) წარმოადგენენ.[36] აქვე გასათვალისწინებელია, რომ „უნარებზე საწარმოთა მოთხოვნის კვლევის“ მიხედვით, 2019 წლის 1 სექტემბრის მდგომარეობით, საქართველოში საწარმოთა 8%-ს (3,989 საწარმო) ჯამში 41,359 უცხო ქვეყნის მოქალაქე ჰყავდა დასაქმებული,^[37] რაც, იმიგრანტთა თითქმის 50% შეადგენს. შესაბამისად, თუ მხედველობაში მივიღებთ სახელმწიფო და ადგილობრივი ბიუჯეტის ფორმირებაში მათ წვლილს და შევადარებთ, ამ სარჩელით სადავოდ გამხდარი პროგრამების პოტენციურ იმიგრანტ ბენეფიციართა მცირე რაოდენობას, ჩვენი საზოგადოების კეთილდღეობაში მათ მიერ შეტანილი წვლილი, შეიძლება ითქვას, ერთმნიშვნელოვნად აღემატება იმ პოტენციურ ხარჯებს, რომლებიც შეიძლება დაეკისროს სახელმწიფოს, ამ ჯგუფების სოციალური და სამედიცინო პროგრამებით უზრუნველყოფის თვალსაზრისით.

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ, როგორც უკვე ითქვა, სოციალური ბენეფიტებით სარგებლობისას განსხვავებულ მიდგომაზე საუბრისას, ევროპულმა სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ ბინადრობის ნებართვის მქონე პირი, მოქალაქეთა თანასწორად იხდის კანონით დადგენილ გადასახადებს და თავისი წვლილი შეაქვს საზოგადოების კეთილდღეობაში.[38] ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ მოქალაქეობაზე დაფუძნებული განსხვავებული მოპყრობის გამართლება მხოლოდ ძალიან სერიოზული მიზეზებით არის შესაძლებელი.[39]

მსგავსი მიდგომა აქვს განვითარებული ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაეს სასამართლოსაც. ერთ-ერთ საქმეში, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ მიუთითა, რომ მოქალაქეობაზე დაფუძნებული განსხვავება კრიტიკულ შესწავლას საჭიროებს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ სახელმწიფოს ინტერესი, მოუფრთხილდეს და მწირი სოციალური ბენეფიტები საკუთარ მოქალაქეებზე გადაანაწილოს, არ არის უდავო არგუმენტი და საკმარისი მოქალაქეობაზე დაფუძნებული განსხვავებისათვის. სასამართლომ აღნიშნა, რომ განსხვავებული მოპყრობა უცხოელების მიმართ, დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელია, მაშინ როდესაც ბინადრობის ნებართვის მქონე პირები მოქალაქეთა მსგავსად, იხდიან გადასახადებს და ქვეყანაში მოკლე ვადით მყოფი ვიზიტორებისაგან განსხვავებით, მათ შეიძლება მრავალი წელი იცხოვრონ ქვეყანაში, იმუშაონ და ხელი შეუწყონ სახელმწიფოს ეკონომიკურ ზრდას.[40]

ასევე გასათვალისწინებელია, მაგალითად, „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლი, რომლის შესაბამისად, ეს კანონი ვრცელდება საქართველოში კანონიერ საფუძველზე მუდმივად მცხოვრებ, სპეციალური მზრუნველობის საჭიროების მქონე პირებზე, ღატაკ ოჯახებსა და უსახლკარო პირებზე, თუ ამავე კანონით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები ვერ გადაწონის ამ კატეგორიის პირთა ჯანმრთელობის დაცვის კერძო ინტერესს. შესაბამისად, შეზღუდვა, ამ მხრივ, ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის მოთხოვნას და ეწინააღმდეგა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 8 ივლისის N3/6/1547 საოქმო ჩანაწერი;

[2] იხ. იქვე, II-10;

[3] „ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის 2022 წლის ბიუჯეტიდან სოციალური დახმარების გაცემის წესის დამტკიცების შესახებ“ ახალქალაქის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2022 წლის 28 აპრილის №7 დადგენილება. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/5447412?publication=0 ;

[4] დადგენილებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლის „ა.ბ“ და „ა.გ“ ქვეპუნქტები;

[5] „ადიგენის მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე რეგისტრირებული მოსახლეობის სააფთიაქო და სამედიცინო მომსახურების სოციალური პროგრამის დამტკიცების შესახებ“ ადიგენის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 7 მაისი №19 დადგენილების მე-5 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი. ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/4556326?publication=7 ;

[6] მარნეულის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2019 წლის 24 დეკემბერის №53 დადგენილებით დამტკიცებული „მარნეულის მუნიციპალიტეტში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის წესის“ მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი. ხელმისაწვდომია: https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/4745518?publication=1 ;

[7] ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს 2020 წლის 9 ივნისის №58-59 დადგენილებით დამტკიცებული „ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2020 წლის ბიუჯეტით გათვალისწინებული „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა საზოგადოებაში ინტეგრაციის ხელშეწყობის“ ქვეპროგრამის განხორციელების წესის“ მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4892006?publication=0 ;

[8] ქალაქ თბილისის მუნიციპალიტეტის 2021 წლის 29 დეკემბრის №5-15 დადგენილებით დამტკიცებული „გადამდებ და არაგადამდებ დაავადებათა ეპიდემიოლოგიური კონტროლის ქვეპროგრამის განხორციელების წესის“ მე-2 მუხლის პირველი პუნქტი. ხელმისაწვდომია: https://matsne.gov.ge/ka/document/download/5336595/3/ge/pdf ;

[9] „უცხოელთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა სამართლებრივი მდგომარეობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე15 მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მუდმივი ცხოვრების ნებართვა, რომელიც გაიცემა საქართველოს მოქალაქის მეუღლეზე, მშობელზე, შვილზე. მუდმივი ცხოვრების ნებართვა გაიცემა აგრეთვე უცხოელზე, რომელმაც საქართველოში დროებითი ბინადრობის ნებართვის საფუძველზე იცხოვრა ბოლო 6 წლის განმავლობაში. ამ ვადაში არ ითვლება საქართველოში სწავლის ან მკურნალობის მიზნით ცხოვრებისა და დიპლომატიურ და მათთან გათანაბრებულ წარმომადგენლობებში მუშაობის პერიოდი;

[10] იხ.: „თვითმმართველი ორგანოების სოციალური და ჯანმრთელობის დაცვის პროგრამების შესაბამისობა თანასწორობის პრინციპთან“, გვ. 19. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2021050515544549350.pdf ;

[11] იხ.: იქვე;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[15] ECtHR, Eweida and others v. United Kingdom , nos: 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10, 15/01/2013, § 87-88; Burden v. United Kingdom , no: 13378/05, 29/04/2008, 29/04/2008, § 60;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 10;

[17] „კლიფტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (CASE OF CLIFT v. THE UNITED KINGDOM), ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილება, საჩივარი №25091/07, § 66;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 2;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე “დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-95

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება, II. პ. 94;

[21] ECtHR, Koua Poirrez v France , App. No. 40892/98, 30/09/2003, §§41,49;

[22] ECtHR, Gaygusuz v .Austria, App. no. 17371/90, 16/09/1996, §42;

[23] US Supreme Court, Graham v Department of Pub. Welfare, 403 U.S. 365 (1971), II, 334 U.S. at 334 U. S. 420;

[24] US Supreme Court, Graham v Department of Pub. Welfare, 403 U.S. 365 (1971), II;

[25] საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში „საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ“, 2020წელი. გვ. 459-460. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2021040110573948397.pdf ;

[26] Koua Poirrez v. France, App. no. 40892/98 (ECtHR, 30 September 2003);

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[28] იქვე, II. პ. 5;

[29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 115;

[31] იქვე, II. პ. 117;

[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48;

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება, II. პ. 53;

[36] მონაცემები ხელმისაწვდომია: https://www.geostat.ge;

[37] საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში „საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ“, 2020წელი. გვ. 459-460. ხელმისაწვდომია: https://www.ombudsman.ge/res/docs/2021040110573948397.pdf ;

[38] ECtHR, Gaygusuz v .Austria, App. no. 17371/90, 16/09/1996, §42;

[39] Fawsie v. Greece, App. No.: 40080/07, 28.10.2010, § 35; Gaygusuz v. Austria, App. No.:17371/90, 16/09/1996, § 42;

[40] US Supreme Court, Graham v Department of Pub. Welfare, 403 U.S. 365 (1971), II, 334 U.S. at 334 U. S. 420;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა