კოლეგიის შემადგენლობა:

იაკობ ფუტკარაძე (სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე);

ვახტანგ გვარამია;

ნიკოლოზ შაშკინი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

2004 წლის 15 და 29 იანვრის ღია სასმართლო სხდომებზე, რომლებშიც მონაწილეობდნენ: მოსარჩელე გიორგი წაქაძე, მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი, საქართველოს პარლამენტის აპარატის იურიდიული დეპარტამენტის მოწვეული სპეციალისტი მარინე (ქეთევან) რობაქიძე, მოწმე - ქ. თბილისის ვაკე-საბურთალოს რაიონის ვაკის ადვოკატურის ადვოკატი დავით დეკანოიძე, სპეციალისტი - ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დეკანის მოადგილე, სამოქალაქო სამართლის კათედრის დოცენტი, იურიდიულ მეცნიერებათა კანდიდატი ზურაბ ძლიერიშვილი ,

განიხილა საქმე - ,,საქართველოს მოქალაქე გიორგი წაქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

დავის საგანია - კონსტიტუციურია თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის (,,სასამართლოს უარი იმ პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი”) მე-2 ნაწილის პირველი წინადადება - ,,სასამართლოს განჩინება ასეთი უარის შესახებ არ გასაჩივრდება”. საქართველოს მოქალაქის გიორგი წაქაძის კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში 2002 წლის 27 მაისს შემოვიდა (რეგისტრაციის N186). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას იგი იმავე წლის 31 მაისს გადმოეცა არსებითი განხილვისათვის მიღების საკითხის გადაწყვეტის მიზნით. 2002 წლის 10 ივნისს გაიმართა ღია განმწესრიგებელი სხდომა და სასამართლო კოლეგიამ 13 ივნისს კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიიღო (საოქმო ჩანაწერი N1/5/186).

კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ“ ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

კონსტიტუციურ სარჩელში დავის საგნად დასახელებული იყო და არსებითი განხილვისათვის მიღებული იქნა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე და 440-ე მუხლების კონსტიტუციურობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით. 97-ე მუხლის პირველი ნაწილით, ,,სასამართლოს შეუძლია უარი თქვას იმ პირის პროცესში წარმომადგენლად დაშვებაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი, თუ მიიჩნევს, რომ ამ უკანასკნელს არ გააჩნია საკმარისი მონაცემები იმისათვის, რომ წარმოადგინოს მხარე და დაიცვას მისი უფლებები”. მე-2 ნაწილით კი, ,,სასამართლოს განჩინება ასეთი უარის შესახებ არ გასაჩივრდება. ის მოქმედებები, რომლებიც საპროცესო წარმომადგენელმა გადაყენებამდე აწარმოვა, ძალაში რჩება”. 440-ე მუხლის ახალი – 2003 წლის 2 ივნისის რედაქციით, ,,პირებს, რომლებსაც გავლილი არა აქვთ ადვოკატთა ტესტირება, 2006 წლის 1 ივნისიდან ეკრძალებათ წარმომადგენლის უფლებამოსილების განხორციელება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკასაციო პალატასა და საოლქო სასამართლოში” (თავდაპირველი - 2001 წლის 20 ივნისის რედაქციით, აკრძალვა იწყებოდა 2003 წლის 1 ივნისიდან უზენაესი სასამართლოს საკასაციო პალატაში, ხოლო 2004 წლის 1 იანვრიდან - აგრეთვე საოლქო სასამართლოში).

საქმის არსებითად განხილვის დროს გამოვლენილ ცალკეულ გარემოებათა გათვალისწინებით მოსარჩელე გიორგი წაქაძემ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე შეამცირა სასარჩელო მოთხოვნის მოცულობა და საბოლოოდ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მხოლოდ 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობის შემოწმება მოითხოვა.

კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულია დაცვის უფლება. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, სასამართლოს უფლება აქვს პროცესში წარმომადგენლად არ დაუშვას პირი, რომელიც არ არის ადვოკატი და არ გააჩნია საკმარისი მონაცემები, რათა წარმოადგინოს მხარე და დაიცვას მისი უფლებები. კანონმდებელი არ განსაზღვრავს, თუ რა იგულისხმება „საკმარის მონაცემებში“ და შეფასების კრიტერიუმების დადგენა მხოლოდ სასამართლოს სუბიექტურ ნებაზეა დამოკიდებული. ასეთ პირობებში, მოსარჩელის აზრით, არაა გამორიცხული იმის შესაძლებლობა, რომ სასამართლო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის პირველი ნაწილის ბოროტად გამოყენებით შეეცდება მისთვის არასასურველი წარმომადგენლის თავიდან მოცილებას, რასაც მოჰყვება მხარის უფლებების შელახვა. სადავო ნორმით კი განჩინება წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ გასაჩივრებას არ ექვემდებარება.

მოსარჩელის სიტყვით, სამოქალაქო სამართალწარმოების შეჯიბრებითობის და დისპოზიციურობის ფონზე, სადავო ნორმა „აშკარა იურიდიული ანაქრონიზმია და პირდაპირ ხელყოფს მხარის – საქართველოს მოქალაქის – უფლებას თვითონვე აირჩიოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გარანტირებული დაცვის უფლების განხორციელების გზა“. გამოსავლად ვერ ჩაითვლება ის, რომ მხარეს შეუძლია განჩინება შესაბამის საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებასთან ერთად გაასაჩივროს. საქმე ისაა, რომ ასეთი გასაჩივრება არაა დაშვებული ყველა შემთხვევაში (სააპელაციო და საკასაციო საჩივრები დასაშვებია, თუ მათი ღირებულება შესაბამისად აღემატება 500 და 1000 ლარს), თანაც, წარმომადგენლის გარეშე დარჩენილი მხარე ეფექტურად ვეღარ დაიცავს თავის ინტერესებს და მან შეიძლება დაუშვას ისეთი შეცდომები, რომლებსაც სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების შეტანით ვეღარ გამოასწორებს.

ამასთან ერთად მოსარჩელე მიუთითებს აგრეთვე, რომ აუცილებელია ნორმატიული აქტის შეხამება მისი გამოცემის მომენტისათვის არსებულ რეალობასთან – „საქართველოს მოქალაქეების უმრავლესობას არა აქვს შესაძლებლობა დაიქირავოს ადვოკატი და სასამართლოში წარმომადგენლად მოჰყავს საღად მოაზროვნე ახლობელი“.

მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას და იმის შესაძლებლობის დაკანონებას, რომ გასაჩივრდეს სასამართლოს განჩინება წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ.

მოპასუხე მხარის – საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა მარინე რობაქიძემ არ ცნო სასარჩელო მოთხოვნა. მისი აზრით, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმა სრულად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს. მართალია, დაწესებულია გარკვეული შეზღუდვა, მაგრამ იგი აუცილებლობას წარმოადგენს ორმხრივი ინტერესების დაცვის პრინციპის გათვალისწინებით. ერთი პირის (მოსარჩელის) კანონით დაცული ინტერესები არ უნდა ხელყოფდეს მეორე პირის (მოპასუხის) ინტერესებს. მოსარჩელეს უფლება აქვს აირჩიოს წარმომადგენელი და ამაში იგი შეზღუდული არ არის. თუ მას არა აქვს ფინანსური საშუალება, შუამდგომლობით უნდა მიმართოს მოსამართლეს, რათა სახაზინო წესით დაუნიშნონ ადვოკატი. სადავო ნორმა კი არ არღვევს, არამედ პირიქით, იცავს მოსარჩელის უფლებას. თუ მოსარჩელის მიერ დანიშნული წარმომადგენელი ვერ იცავს მის ინტერესებს, სასამართლომ უნდა ჩამოაშოროს იგი პროცესს. ეს ხდება სწორედ მოსარჩელის ინტერესებიდან გამომდინარე, რათა არ დაირღვეს მისი უფლებები. სასამართლოს გადაწყვეტილება გამოაქვს შესაბამისი მტკიცებულებების საფუძველზე, მაგრამ მაინც არ არსებობს იმის სრული გარანტია, რომ თავიდან იქნეს აცილებული შეცდომები. ამიტომაც, საპროცესო კანონმდებლობა არ აწესებს, რომ განჩინება არა ადვოკატი პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ საერთოდ არ შეიძლება გასაჩივრდეს. დაინტერესებული მხარე მას ასაჩივრებს არა გადაწყვეტილებისაგან დამოუკიდებლად და განცალკევებით, არამედ ძირითად გადაწყვეტილებასთან ერთად, რის გამოც „სავსებით რეალურია რწმენა, რომ პირველი ინსტანციის დაშვებული შეცდომა ნამდვილად გამოსწორდება“.

საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის აზრით, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით სრულიად არაადეკვატურია და კონსტიტუცური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

მოწმემ – თბილისის ვაკე-საბურთალოს რაიონის ვაკის ადვოკატურის ადვოკატმა დავით დეკანოიძემ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას და მასთან სრულ შესაბამისობაშია. იგი არ ლახავს ადამიანის უფლებას. სასამართლოს საბოლოო გადაწყვეტილება გასაჩივრების შემთხვევაში მაინც ხდება განხილვის საგანი და შემდეგ შეიძლება დადგინდეს – დაირღვა თუ არა დაცვის უფლება. მოსარჩელე სასამართლოს ანდობს განახორციელოს არბიტრის ფუნქცია, მაშინ რატომ უნდა გახდეს საეჭვო, რომ მოსამართლე არასწორ გადაწყვეტილებას მიიღებს? საფუძვლიანი ეჭვის არსებობისას შეიძლება დაისვას დისციპლინური დევნის საკითხი. მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა ჩამოაშოროს საქმეს წარმომადგენელი, რომელიც ვერ შეასრულებს თავის ფუნქციას. ამით მოსამართლე, პირიქით, იცავს მხარის უფლებას. გასაჩივრება იმიტომ იკრძალება, რომ არ მოხდეს საქმის გაჭიანურება. მოწმე მიიჩნევს, რომ სასამართლო განხილვის პროცესში ადვოკატთა გარდა სხვას საერთოდ არ უნდა ჰქონდეს წარმომადგენლად მონაწილეობის უფლება ( აშშ-ში და ინგლისში არავის არ მოუვა აზრად, რომ წარმომადგენლად დაიყენოს თავისი ნათესავი). სადავო ნორმით არ იზღუდება სამოქალაქო საპროცესო ქმედუნარიანობა იმიტომ, რომ არ იკრძალება საქმეში მონაწილეობის უფლება. მოწმის აზრით, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა არაფერს არ შეცვლის, გასაჩივრების უფლება მაინც არ იქნება დაშვებული – ეს კონკრეტულად უნდა იყოს მითითებული კანონში.

სპეციალისტი – თსუ იურიდიული ფაკულტეტის დეკანის მოადგილე, სამოქალაქო სამართლის კათედრის დოცენტი, იურიდიულ მეცნიერებათა კანდიდატი ზურაბ ძლიერიშვილი სრულად ეთანხმება მოსარჩელეს იმაში, რომ არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო დებულება. სპეციალისტის განმარტებით, კანონმდებლის მიერ არ არის დადგენილი არა ადვოკატი წარმომადგენლის მონაცემების შეფასების ლეგალური კრიტერიუმები. ამგვარი შეფასება მხოლოდ სასამართლოს სუბიექტურ ნებაზეა დამოკიდებული. ამიტომაც შეიძლება, რომ სადავო ნორმა ზოგჯერ გამოყენებული იქნეს არასასურველი წარმომადგენლის პროცესიდან ჩამოცილების საფუძვლად და ამით შეილახოს მხარის უფლება. აქედან გამომდინარე, სპეციალისტი მიზანშეწონილად მიიჩნევს შესაბამისი განჩინების კერძო საჩივრით გასაჩივრების შესაძლებლობის დაკანონებას, მის პირდაპირ მითითებას კანონში. განჩინების გასაჩივრების უფლება არ გამოიწვევს საქმის გაჭიანურებას. გასაჩივრების უფლების ჩამორთმევა იწვევს საპროცესო ქმედუნარიანობის ერთგვარად შეზღუდვას. ასეთი აკრძალვა წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის შესაბამის დებულებასთან (სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება). არის შემთხვევები, როცა მხარეს არ აქვს მატერიალური შესაძლებლობა ადვოკატის ასყვანად და თავისი ინტერესების დაცვას ახლობელს, ნათესავს ანდობს. ეს არ უნდა იყოს იმის საფუძველი, რომ მხარე აღმოჩნდეს არათანასწორ პირობებში.

სპეციალისტი მიუთითებს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლზე. მართალია, ამ მუხლის მიხედვით სააპელაციო სასამართლოს განხილვის საგანი შეიძლება იყოს სასამართლოს ის განჩინებები, რომლებიც გამოტანილია საქმის პირველ ინსტანციაში განხილვასთან დაკავშირებით და რომლებიც წინ უსწრებს სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანას, იმისგან დამოუკიდებლად, დასაშვებია თუ არა მათ მიმართ კერძო საჩივრის შეტანა; მაგრამ განსაზღვრულია სააპელაციო სასამართლოში სააპელაციო საჩივრის დასაშვებობის პირობები და ერთ-ერთი მათგანია საპროცესო კოდექსის 365-ე მუხლით დადგენილი წესი – სააპელაციო საჩივარი დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მისი ღირებულება აღემატება 500 ლარს. მაშასადამე, ყველა გადაწყვეტილება და, შებამისად, განჩინებაც არ ექვემდებარება სააპელაციო წესით გასაჩივრებას. ამიტომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლი საწინააღმდეგო არგუმენტად ვერ გამოდგება.

საბოლოოდ, სპეციალისტი მიზანშეწონილად თვლის, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადება გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით, დაშვებული იქნეს შესაბამისი განჩინების კერძო საჩივრით გასაჩივრების შესაძლებლობა და პარლამენტმა შეიტანოს სათანადო ცვლილება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ საქმის არსებითად განხილვის საფუძველზე გააანალიზა მოქალაქე გიორგი წაქაძის კონსტიტუციური სარჩელის მონაცემები, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მონაწილეთა გამოსვლები, მოწმის ჩვენება, სპეციალისტის დასკვნა და მტკიცებულებათა ურთიერთშეჯერების შედეგად დაადგინა გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო გარემოებანი.

საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმის მასალებიდან გამომდინარე, მოქალაქე გიორგი წაქაძის 186-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტან მიმართებით უნდა დაკმაყოფილდეს.

სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს მოსარჩელე მხარის გონივრულ მიდგომას სადავო საკითხებისადმი, რამაც მნიშვნელოვნად განსაზღვრა საქმის განხილვის უფრო საგნობრივად და რაციონალურად წარმართვა.

მოსარჩელემ გაითვალისწინა საქმის არსებითად განხილვის დროს გამოთქმული ცალკეული მოსაზრებები და მინიმუმამდე შეამცირა თავისი სასარჩელო მოთხოვნა. კერძოდ კი, მან საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმათა რიცხვიდან გამოთიშა 97-ე მუხლის ძირითადი დებულება მისი (ამ მუხლის) პირველი ნაწილის სახით – „სასამართლოს შეუძლია უარი თქვას იმ პირის პროცესში წარმომადგენლად დაშვებაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი, თუ მიიჩნევს, რომ ამ უკანასკნელს არ გააჩნია საკმარისი მონაცემები იმისათვის, რომ წარმოადგინოს მხარე და დაიცვას მისი უფლებები“.

თავისი ასეთი პოზიცია მოსარჩელემ შემდეგნაირად აუხსნა სასამართლო კოლეგიას: წარმომადგენლად დანიშნული პირის პროცესში დაშვებაზე უარის თქმის შედეგად შესაბამისი მხარის საპროცესო უფლებების შესაძლო დარღვევით შექმნილი მდგომარეობიდან ,, იოლი იქნებოდა გამოსავლის მონახვა, 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილი რომ არ არსებობდეს“.

ამგვარად, დავის საგნის მაქსიმალურად შემცირება და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მხოლოდ მე-2 ნაწილის პირველი წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა მოსარჩელის მხრივ ამავე მუხლის პირველი ნაწილის მოქმედებით გამოწვეული სავარაუდო ნეგატიური შედეგების განეიტრალებისა და დაცვის კონსტიტუციური უფლების გარანტირების მოტივმა განაპირობა.

მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა საფრთხეს უქმნის კონსტიტუციით გარანტირებულ დაცვის უფლებას: არსებობს იმის შესაძლებლობა, რომ სასამართლომ უსაფუძვლოდ თქვას უარი მხარის მიერ დანიშნული პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე, სადავო ნორმის ძალით კი ასეთი განჩინება არ გასაჩივრდება. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელი არ ეთანხმება მოსარჩელეს და მიუთითებს, რომ განჩინება შეუფერებელი წარმომადგენლის პროცესიდან ჩამოშორების შესახებ სასამართლოს სწორედ შესაბამისი მხარის ინტერესების გათვალისწინებით გამოაქვს სათანადო მტკიცებულებების საფუძველზე და მისი გასაჩივრების აკრძალვით დაცვის უფლების დარღვევა გამორიცხულია. ასეთივე პოზიცია გამოხატა აგრეთვე მოწმემ, ხოლო სპეცილისტმა მოსარჩელის მოსაზრების მხარდაჭერა დაადასტურა.

სასამართლო კოლეგია მიიჩნევს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო წინადადება ნამდვილად ხელყოფს დაცვის უფლებას, რომელიც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით.

განჩინება წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს იმ მოტივით, რომ შესაბამის პირს არ გააჩნია საკმარისი მონაცემები, რათა წარმოადგინოს მხარე და დაიცვას მისი უფლებები. სასამართლო კოლეგია აღნიშნავს, რომ კანონმდებელი არ განმარტავს, თუ რას ნიშნავს „ საკმარისი მონაცემები“. მისი შინაარსის გაგება მთლიანად მოსამართლის მიხედულობაზე, სასამართლოზე არის დამოკიდებული. აქედან გამომდინარე, მართლაც შესაძლებელია, რომ განჩინება პროცესში წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ ზოგჯერ უსაფუძვლოდ და დაუსაბუთებლადაც იქნეს მიღებული. ამგვარი განჩინების გასაჩივრების აკრძალვა კი, წარმომადგენლის ფუნქციის, მისი დანიშნულების გათვალისწინებით, შესაბამისი მხარის დაცვის კონსტიტუციური უფლების სერიოზული შეზღუდვის მომასწავებელია.

ასეთი ვითარების თავიდან ასაცილებლად, მისი გამორიცხვისა და დაცვის კონსტიტუციური უფლების უზრუნველყოფის მიზნით საჭიროა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადების ნაცვლად დაკანონდეს კერძო საჩივრის დასაშვებობა, იმის შესაძლებლობა, რომ გასაჩივრდეს ამავე (97-ე) მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით გამოტანილი განჩინება წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ.

სასამართლო კოლეგია ვერ გაიზიარებს იმ არგუმენტს, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევაში გამოტანილ განჩინებასთან მიმართებით დაცვის უფლების უზრუნველსაყოფად საკმარისია ამავე კოდექსის 377-ე მუხლით დადგენილი წესი: „ სააპელაციო სასამართლოს განხილვის საგანი შეიძლება იყოს . . . სასამართლოს ის განჩინებები, რომლებიც გამოტანილია საქმის პირველ ინსტანციაში განხილვასთან დაკავშირებით და რომლებიც წინ უსწრებს სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანას, იმისგან დამოუკიდებლად, დასაშვებია თუ არა მათ მიმართ კერძო საჩივრის შეტანა“ ( ნაწილი მე-3).

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლით განსაზღვრული წესის გამოყენება 97-ე მუხლთან მიმართებით ვერ უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის იმ დებულების განხორციელებას, რომ ,,დაცვის უფლება გარანტირებულია“.

ჯერ ერთი, ამ შემთხვევაში მხარე შეიძლება წარმომადგენლის გარეშე დარჩეს და ამის გამო სათანადო გავლენა ვერ მოახდინოს სასამართლო პროცესზე და სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე.

მეორეც, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 365-ე მუხლის ძალით, სააპელაციო საჩივარი დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მისი ღირებულება აღემატება 500 ლარს. ამგვარად, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლით დადგენილი წესის გამოყენებით 97-ე მუხლის საფუძველზე გამოტანილი განჩინება წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ ყოველთვის და უგამონაკლისოდ შესაბამისი სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგაც კი ვერ გასაჩივრდება.

დაცვის უფლება საქმის განხილვის დროს საჭიროებისამებრ სათანადო აქტების გასაჩივრების - სასამართლოსადმი საჩივრით მიმართვის შესაძლებლობასაც გულისხმობს და ამ უფლების ამკრძალავი სამართლებრივი ნორმა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადების სახით საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესატყვის დანაწესადაც ვერ ჩაითვლება.

იმ განჩინების გასაჩივრების აკრძალვით, რომლითაც სასამართლო პროცესში არ დაიშვება წარმომადგენლად დანიშნული ადვოკატის სტატუსის არამქონე პირი, ერთგვარად იზღუდება აგრეთვე შესაბამისი მხარის სამოქალაქო საპროცესო ქმედუნარიანობა. ასეთ ვითარებაში არაა გამორიცხული, რომ მას მოცემულ კონკრეტულ შემთხვევაში წაერთვას, უსაფუძვლოდ აღეკვეთოს შესაძლებლობა განახორციელოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 81-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლება - „დაავალოს საქმის წარმოება წარმომადგენელს“. შეზღუდულ მატერიალურ შესაძლებლობათა გამო მხარე არაიშვიათად უარს ამბობს ადვოკატის აყვანაზე და წარმომადგენლად თავის ახლობელს, ნათესავს ნიშნავს, რაც ურთიერთდახმარებისა და თანადგომის ქართული ისტორიული ტრადიციის თავისებური გამოხატულებაა. ასეთი პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე უსაფუძვლოდ უარის თქმისა და სათანადო განჩინების გასაჩივრების აკრძალვის შედეგად შეიძლება შესაბამისი მხარე აღმოჩნდეს არათანასწორ პირობებში.

სადავო ნორმასთან მიმართებით სასამართლო კოლეგია ითვალისწინებს სამოქალაქო მართლმსაჯულების განხორციელების ძირითად დებულებებს, როგორიცაა, კერძოდ, დისპოზიციურობა და შეჯიბრებითობა. სამოქალაქო სამართალწარმოების პრინციპების შესაბამისად უზრუნველყოფილი უნდა იყოს მხარის უფლება, რომ სასამართლოში საქმე აწარმოოს თავისი ნება-სურვილით შერჩეული წარმომადგენლის მეშვეობით. ამიტომაც, სასამართლოს განჩინებაზე ადვოკატის სტატუსის არამქონე პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ უნდა შეიძლებოდეს კერძო საჩივრის შეტანა. ამით მხარეს ექნება ასეთი განჩინების გასაჩივრების უფლება შესაბამისი გადაწყვეტილებისაგან განცალკევებით და მის გამოტანამდე. ეს იქნება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის იმ პრინციპის შესატყვისი, რომლის თანახმადაც კერძო საჩივრის შეტანა შეიძლება საქმის განხილვის დამაბრკოლებელ განჩინებებზე.

მართალია, ასეთი წესი ცალკეულ შემთხვევებში რამდენადმე გაახანგრძლივებს სასამართლო პროცესს, მაგრამ ეს არსებითად იქნება არა საქმის განხილვის გაჭიანურება, არამედ ისეთი აუცილებლად საჭირო საპროცესო მოქმედების შესრულება, რომელიც ხელს უწყობს ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დაცვასა და სამოქალაქო სამართალწარმოების სწორად წარმართვას.

სასამართლო კოლეგია მიუთითებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 414-ე მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის მიხედვითაც „კერძო საჩივრის შეტანა შეიძლება სასამართლოს მიერ გამოტანილ განჩინებებზე, მხოლოდ ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში“. მაშასადამე, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობით პირდაპირ, უშუალოდ არ შეიქმნება პროცესში წარმომადგენლად ადვოკატის სტატუსის არამქონე პირის დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ მიღებული განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობა. ამისთვის საჭიროა, რომ კერძო საჩივრის შეტანის უფლება კონკრეტულად იყოს მითითებული კანონში.

ზემოაღნიშნულ გარემოებათა ერთობლივად გათვალისწინებით, ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს:

1. დაკმაყოფილდეს საქართველოს მოქალაქის გიორგი წაქაძის კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ და საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტან მიმართებით ცნობილი იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის („სასამართლოს უარი იმ პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი“) მე-2 ნაწილის პირველი წინადადება – „ სასამართლოს განჩინება ასეთი უარის შესახებ არ გასაჩივრედება“;

2. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97-ე მუხლის მე-2 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობილი წინადადება იურიდიულად ძალადაკარგულია ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან;

3. ეთხოვოს საქართველოს პარლამენტს – ამ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილიდან და სარეზოლუციო ნაწილის პირველი და მე-2 პუნქტებიდან გამომდინარე, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში გაითვალისწინოს კერძო საჩივრის შეტანის შესაძლებლობა სასამართლოს განჩინებაზე იმ პირის პროცესში წარმომადგენლად დაშვებაზე უარის თქმის შესახებ, რომელიც არ არის ადვოკატი;

4. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

6. ამ გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტსა და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

7. გადაწყვეტილება 7 დღის ვადაში გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“.

კოლეგიის შემადგენლობა

იაკობ ფუტკარაძე (თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე)

ვახტანგ გვარამია

ნიკოლოზ შაშკინი