თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი;

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე თათია ნიკოლაშვილი არის ოზურგეთის საკრებულოს წევრი, „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობიდან.“ ეს უკანასკნელი დაკავებული იქნა და მიეცა ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში იმის გამო, რომ სცადა ქალაქ ოზურგეთში კოსტავას ქუჩაზე გასამართ სამთავრობო ღონისძიებაში, სადაც უნდა დახვედროდნენ ქვეყნის პრემიერ-მინისტრ ირაკლი ღარიბაშვილს, მონაწილეობის მიღება. საქმეს თან ერთვის ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს 2022 წლის 18 მაისის სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების შესახებ №4-146-22დადგენილება. ამ დადგენილებიდან ირკვევა, რომ თათია ნიკოლაშვილი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად იქნა ცნობილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის (პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) ჩადენის გამო.

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილებაში (9-10 გვერდები) აღნიშნულია: „განსახილველ შემთვევაში საქმეზე გამოკითხულ მოწმეების - გიორგი შარაშენიძის, ირაკლი ცქვიტინიძის და მამუკა გოგელიას (დამკავებელი პოლიციის თანამშრომლები) ჩვენებებით, რომლებიც ურთიერთთანხვედრაშია, დასტურდება, რომ 2022 წლის 13 მაისს, ქ.ოზურგეთში, კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკის ტერიტორიაზე

უნდა გამართულიყო სამთავრობო ღონისძიება, სადაც ჩამოსული იყვნენ პრემიერ-მინისტრი და მინისტრთა კაბინეტის წევრები. პოლიციას ჰქონდა ოპერატიული ინფორმაცია, რომ თათია ნიკოლაშვილი აპირებდა აღნიშნული შეხვედრის ჩაშლას, რის გამოც, უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე, ,,პოლიციის შესახებ’’ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის შესაბამისად, მოსთხოვეს მას ტერიტორიის, კერძოდ, პარკის ცენტრალური შესასვლელის დატოვება, თუმცა იგი არ დაემორჩილა პოლიციელთა არაერთგზის მოთხოვნას, რის გამოც დაკავებული იქნა ადმინისტრაციული წესით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისათვის. პოლიციელთავე განმარტებით, მიღებული ინფორმაციიდან გამომდინარე, ვერ დაელოდებოდნენ მოსალოდნელ შედეგებს და ღონისძიების ჩაშლის თავიდან ასაცილებლად, მოსთხოვეს თათია ნიკოლაშვილს ტერიტორიის დატოვება, თუმცა განსახვევებით იმ პირებისაგან, რომლებიც დაემორჩილნენ პოლიციელთა მოწოდებას ტერიტორიის დატოვების თაობაზე და ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე დატოვეს აღნიშნული ადგილი, თათია ნიკოლაშვილმა უგულებელყო რა პოლიციელთა არაერთი მოთხოვნა, იგი ჯერ განრიდებული იქნა ტერიტორიიდან, შემდეგ კი, მოხდა მისი დაკავება ადმინისტრაციული წესით. მოწმისვე განმარტებით, მათ მიზანს არ წარმოადგენდა თათია ნიკოლაშვილის ტერიტორიიდან გაყვანა. მას მოსთხოვეს კონკრეტული ადგილის დატოვება, რომელიც წარმოადგენდა პარკის ცენტრალურ შესასვლელს, სადაც ღონისძიება უნდა ჩატარებულიყო. იგი რომ მიმდებარე ტერიტორიაზე გადასულიყო, მისი გაყვანის საჭიროება არ იარსებებდა.“

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილების მე-10 გვერდზე ასევე აღნიშნულია: „განსახილველ შემთხვევაში, წარმოდგენილი მტკიცებულებების, მხარეთა ახსნა-განმარტებების და მოწმეთა ჩვენებების ურთიერთშეჯერებით დგინდება, რომ 2022 წლის 13 მაისს, ქ. ოზურგეთში, კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკის ტერიტორიაზე გასამართ სამთავრობო ღონისძიებასთან დაკავშირებით, სამართალდამცავმა ორგანომ მიიღო ოპერატიული ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ პარკის ტერიტორიაზე მყოფი თათია ნიკოლაშვილი აპირებდა ამ ღონისძიების ჩაშლას. ასეთი ინფორმაციის არსებობის ფაქტი დადაასტურეს როგორც სამართალდარღვევის ოქმის შემდგენმა, ასევე სასამართლო სხდომაზე მოწმის სახით დაკითხულმა პოლიციელებმა. ამდენად, ინფორმაცია, რომელიც მიიღეს სამართალდამცავი ორგანოს მუშაკებმა, მიმართული იყო პირის მიერ სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლისკენ, რითაც საფრთხე ექმნებოდა

საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვას. სწორედ ამ ინფორმაციის საფუძველზე, პოლიციამ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25.1 მუხლის შესაბამისად, გასცა კანონიერი

განკარგულება და მოსთხოვა თათია ნიკოლაშვილს პარკის ტერიტორიის დატოვება.“

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილების 10-11 გვერდებზე აღნიშნულია: „ამდენად, 2022 წლის 13 მაისს, საპოლიციო ღონისძიების განხორციელებისას სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების მხრიდან ქ.ოზურგეთში, კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკის ცენტრალურ შესასვლელთან მყოფი თათია ნიკოლაშვილის მიმართ მოთხოვნის კანონიერება განაპირობა სამართალდამცავი ორგანოს მიერ მიღებულმა ინფორმაციამ იმის თაობაზე, რომ არსებობდა აღნიშნულ ადგილზე გასამართი სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლის საფრთხე, რომლის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელი იყო „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25.1 მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიებების გატარება, კერძოდ, პოლიციელი უფლებამოსილი იყო, მოეთხოვა პირისათვის გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აეკრძალა მისთვის კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა. მითითებულ ნორმაზე დაყრდნობით, სასამართლო ვერ გაიზიარებს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის წარმომადგენლის პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, რომ პოლიციის მხრიდან პარკის ტერიტორიის დატოვების მოთხოვნა არ იყო კანონიერი, რადგან თათია ნიკოლაშვილს შეეზღუდა აზრის გამოხატვის თავისუფლება, არ მიეცა შეკითხვის დასმის უფლება. სასამართლო სხდომაზე გამოიკვეთა, რომ იმ საფრთხის თავიდან აცილება, რომელიც მიმართული იყო სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლისკენ, პოლიციელთა მიერ შესაბამისი ღონისძიების გამოყენების - იმ ადგილის დატოვების მოთხოვნისა და კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვის გარეშე, სხვა გზით, სხვა საშუალებით შეუძლებელი იყო, რის გამოც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირი ვალდებული იყო დამორჩილებოდა

პოლიციელთა კანონიერ მოთხოვნას.“

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილების 6-7 გვერდებზე აღნიშნულია: განსახილველ შემთხვევაში დგინდება, რომ თათია ნიკოლაშვილის მიმართ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი შედგენილია საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, რომელიც გულისხმობს სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის … კანონიერი განკარგულებისადმი ან

მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა, ან ამ პირის სიტყვიერი შეურაცხყოფა ან/და მის მიმართ სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების განხორციელება (გარდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით

გათვალისწინებული შემთხვევისა).

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილების მე-7 გვერდზე აღნიშნულია: „სასამართლო განმარტავს, რომ აღნიშნული მუხლით პირის ქმედების კვალიფიკაციისთვის მნიშვნელოვანია დადგინდეს რამდენიმე გარემოებათა ერთობლიობა, კერძოდ: 1) პირი, რომელიც გასცემს განკარგულებას ან მოთხოვნას, უნდა იყოს სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომელი…2) ეს პირი განკარგულების გაცემის დროს

უნდა ასრულებდეს სამსახურებრივ მოვალეობას; 3) პირის მიერ გაცემული განკარგულება ან მოთხოვნა უნდა იყოს კანონიერი და მოქალაქე არ უნდა დაემორჩილოს გამოცემულ განკარგულებას ან მოთხოვნას;

ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ დადგენილების 7-8 გვერდებზე მიუთითა: ზემოაღნიშნული ნორმის გაანალიზების შემდეგ, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ამ შემთხვევაში ოქმის შემდგენი ორგანო ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს ედავება სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომელის მიერ გაცემული კანონიერი განკარგულების/მოთხოვნის დაუმორჩილებლობას. შესაბამისად, იმისათვის, რათა მოხდეს პირის ქმედების მითითებული მუხლით კვალიფიცირება, აუცილებელია დადგინდეს: 1) სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის მიერ გაცემული იყო თუ არა კანონიერი მოთხოვნა/განკარგულება და 2)დაემორჩილა თუ არა მას ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირი.“

ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ დადგენილების მე-8 და მე-9 გვერდზე მიუთითა: აღნიშნული (პოლიციის შესახებ) კანონის მე-18 მუხლი, განსაზღვრავს პოლიციის პრევენციული და სამართალდარღვევაზე რეაგირების ღონისძიებებს, მათ შორის, ამ მუხლის 1-ლი პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პოლიცია საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგისათვის საფრთხის თავიდან აცილების ან მათი დარღვევის აღკვეთის მიზნით თავისი კომპეტენციის ფარგლებში ახორციელებს პრევენციულ ღონისძიებას - ადგილის დატოვების მოთხოვნას და კონკრეტულ ტერიტორიაზე

შესვლის აკრძალვას, ხოლო ამავე კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, პოლიციელი უფლებამოსილია პირს მოსთხოვოს გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აუკრძალოს მას კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა, თუ ეს აუცილებელია საფრთხის თავიდან ასაცილებლად.“

მოცემული ნორმათა შეფასება ცხადყოფს, რომ კანონმდებელი პოლიციის თანამშრომელს კანონით განსაზღვრული უფლებამოსილებების განხორციელებისას, მათ შორის, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვისას, ანიჭებს გარკვეულ უფლებებს, რომელთა გამოყენებაც კონკრეტულ შემთხვევაში მას ეხმარება თავისი მოვალეობების შესრულებაში. საგულისხმოა მხედველობაში იქნეს მიღებული მითითებული საკანონმდებლო აქტის 48-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის დანაწესი, სადაც მითითებულია, რომ პოლიციელი სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას არის სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენელი და

მას იცავს სახელმწიფო. პოლიციელის კანონიერი მოთხოვნის შესრულება ყველასთვის სავალდებულოა.“

ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ „პოლიციის შესახებ“ კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, პოლიციის მოთხოვნა - მოსარჩელეს დაეტოვებინა ქალაქ ოზურგეთში მერაბ კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკის ტერიტორია - იყო კანონიერი და მომჩივანი ამ მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობის გამო ცნობილი იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად. ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ მცირე მნიშვნელობის გამო თათია ნიკოლაშვილი გაათავისუფლა ადმინისტრაციული სახდელისაგან და გამოუცხადა სიტყვიერი შენიშვნა (დადგენილების მე-17 გვერდი).

საქმეს თან ერთვის 2022 წლის 15 სექტემბრის ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის დადგენილება, საიდანაც ირკვევა, რომ მოსარჩელე თათია ნიკოლაშვილმა ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში.

ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ თათია ნიკოლაშვილის საჩივარი არ დააკმაყოფილა და ძალაში დატოვა ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს დადგენილება. ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ თავისი დადგენილების 5-6 გვერდებზე მიუთითა: „განსახილველ შემთხვევაში საქმის მასალებით ირკვევა, რომ 2022 წლის 13 მაისს ქ. ოზურგეთში, კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკში უნდა გამართულიყო

სამთავრობო ღონისძიება, რომლის უსაფრთხოების მიზნით, პარკის შესასვლელთან მყოფ თათია ნიკოლაშვილს განემარტა რა მიმდინარე ღონისძიების არსი, პოლიციელებმა, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის შესაბამისად, მოუწოდეს მას დაეტოვებინა მიმდებარე ტერიტორია.

თათია ნიკოლაშვილი არ დაემორჩილა პოლიციის თანამშრომელთა არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას, კატეგორიული უარი განაცხადა დაეტოვებინა ზემოაღნიშნული ადგილი და გამოხატა აგრესია. ამ ფაქტთან

დაკავშირებით შედგენილი იქნა №ბე 000083098 ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი, რომლითაც თათია ნიკოლაშვილის მიერ ჩადენილი ქმედება დაკვალიფიცირებულია საქართველოს ასკ-ის 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით.“

ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს დადგენილების მე-6 გვერდზე აღნიშნულია: ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა, თათია ნიკოლაშვილმა განმარტა რომ ის არის მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის წევრი და ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრი. მხარე აღნიშნავს, რომ გაკეთებული იყო საჯარო განცხადება იმის შესახებ, რომ ოზურგეთში 2022 წლის 13 მაისს საკრებულოს შენობასთან მდებარე პარკში მოსახლეობას უნდა შეხვედროდა საქართველოს პრემიერ-მინისტრი, მას როგორც საკრებულოს წევრს სურდა, თუ ამის შესაძლებლობა მიეცემოდა, მისი ამომრჩველების ინტერესებიდან გამომდინარე, შეკითხვებით მიემართა პრემიერ-მინისტრისათვის, რა მიზნითაც გაჩერებული იყო პარკის შესასვლთან ტროტუარზე და ელოდებოდა პრემიერ-მინისტრის მოსვლას. ამ დროს მასთან მივიდა ოთხი პოლიციელი, რომლებმაც ყოველგვარი შესავალისა და ახსნა-განმარტების გარეშე მოკიდეს ხელი და ძალის გამოყენებით წაიყვანეს ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული შენობისკენ…“

ამავე გვერდზე აღნიშნულია: „პალატა ვერ გაიზიარებს საჩივრის ავტორის მოსაზრებას და მიუთითებს

,,სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის ,,გ“ პუნქტზე, რომლის თანახმად, სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის დასაცავი პირია საქართველოს პრემიერ-მინისტრი. ამავე კანონის მე-8 მუხლის ,,დ“ პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო დაცვის სპეციალურ სამსახურს უფლება აქვს, კანონის ფარგლებში მოითხოვოს დასაცავი პირებისა და დაცვის ობიექტების უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის საჭირო ქმედებების განხორციელება სახელმწიფო დაწესებულებებისგან, ფიზიკური და იურიდიული პირებისგან, მიუხედავად მათი ორგანიზაციულ- სამართლებრივი ფორმისა.

,,პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, პოლიციელი უფლებამოსილია პირს მოსთხოვოს გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აუკრძალოს მას კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა, თუ ეს აუცილებელია საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული შეზღუდვა შესაძლებელია გაგრძელდეს საფრთხის აღმოფხვრამდე.“

სააპელაციო სასამართლოს დადგენილების მე-7 გვერდზე აღნიშნულია: „პალატა ეთანხმება რაიონული სასამართლოს მსჯელობას იმის თაობაზე, რომ 2022 წლის 13 მაისს, საპოლიციო ღონისძიების განხორციელებისას სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების მხრიდან ქ.ოზურგეთში,

კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკის ცენტრალურ შესასვლელთან მყოფი თათია ნიკოლაშვილის მიმართ მოთხოვნის კანონიერება განაპირობა სამართალდამცავი ორგანოს მიერ მიღებულმა ინფორმაციამ იმის თაობაზე, რომ არსებობდა აღნიშნულ ადგილზე გასამართი სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლის

საფრთხე, რომლის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელი იყო „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 25.1 მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიებების გატარება, კერძოდ, პოლიციელი უფლებამოსილი იყო მოეთხოვა პირისათვის გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აეკრძალა მისთვის კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა.“

ქუთაისის საააპელაციო სასამართლოადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე არის საბოლოო. ამგვარად, საერთო სასამართლოებმა „პოლიციის შესახებ“ კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი გამოიყენეს იმგვარი ნორმატიული შინაარსით, რაც ადამიანს მიმოსვლის თავისუფლებას უზღუდავს ზოგადი და არა სპეციფიკური, კონკრეტული საფრთხის შემცველი ქმედების მომავალში ჩადენის საფრთხეზე მითითებით. ამასთან საერთო სასამართლოებმა სადავო ნორმას იმგვარი ნორმატიული შინაარსი მიანიჭეს, რომ არ შეუფასებიათ ეს საფრთხე რამდენად რეალური და მყისიერი იყო, რამდენად სანდო იყო ინფორმაცია („ოპერატიული ინფორმაცია“ როგორც ამას ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ უწოდა), რომელიც იუწყებოდა მოსარჩელის მხრიდან მომავალ საფრთხეზე.

ამგვარად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, სადავო ნორმა უკვე იქნა გამოყენებული მოსარჩელის მიმართ და თათია ნიკოლაშვილი უფლებამოსილია იდავოს „პოლიციის შესახებ“ კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი და არ არსებობს იერარქიულად უფრო მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების აუცილებლობა (სადავოდ ქცეულ საკითხს არ არეგულირებს ორგანული კანონი).

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1.სადავო ნორმის არსი

„პოლიციის შესახებ“ კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „პოლიციელი უფლებამოსილია პირს მოსთხოვოს გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აუკრძალოს მას კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა, თუ ეს აუცილებელია საფრთხის თავიდან ასაცილებლად.“ პირველ რიგში, უნდა ითქვას ის, რომ „პოლიციის შესახებ“ კანონი სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ კანონმდებლობისგან განსხვავდება იმით, რომ მიმართულია მომავალში მოსახდენი საზიანო ქმედების ასაცილებლად. ამის საპირისპიროდ, სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის კანონმდებლობა ემსახურება უკვე მომხდარ დანაშაულზე ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე რეაგირებას. „პოლიციის შესახებ“ კანონით გათვალისწინებული იძულებით ღონისძიებები ეფუძნება პროგნოზს მომავალში მოსალოდნელ მოვლენებთან დაკავშირებით. ამასთან აღსანიშნავია ის გარემოება, იძულების ღონისძიების გამოსაყენებლად, არ არის აუცილებელი პოლიციელმა მომავალში დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენა იწინასწარმეტყველოს. სადავო ნორმა საუბრობს საფრთხის თავიდან აცილებაზე. საფრთხის ცნება განსაზღვრულია „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტით, სადაც აღნიშნულია: საფრთხე არის ვითარება, როდესაც არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ მოვლენათა მოსალოდნელი განვითარების შეუფერხებელი მსვლელობის შემთხვევაში დიდი ალბათობით ზიანი მიადგება პოლიციის მიერ დასაცავ სიკეთეს;

ამგვარად, საუბარია, ნებისმიერ სამართლებრივ სიკეთეზე და არა მხოლოდ ისეთზე, რაც სისხლის სამართლის კოდექსით ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით არის დაცული. უფრო მეტიც, „პოლიციის შესახებ“ კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ამ კანონის მიზანია, უზრუნველყოს საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვა. მართლწესრიგი, „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტში განსაზღვრულია როგორც საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული ქცევისა და ურთიერთობების სისტემა, რომელიც წესრიგდება საქართველოს კანონმდებლობითა და იმ ადათ-წესებით, ტრადიციებითა და ზნეობრივი ნორმებით, რომლებიც არ ეწინააღმდეგება კანონმდებლობას;

რომ დავუბრუნდეთ მოსარჩელის მიმართ საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლა შესაძლოა არც დანაშაული იყოს, არც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, თუმცა ადათ-წესების, ტრადიციების და ზნეობრივი ნორმების დაცვის ეგიდით, პოლიციამ გამოიყენოს ისეთი პრევენციული ღონისძიება, როგორიცაა ტერიტორიის დატოვების ან კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვა, ღონისძიების ჩაშლისაკენ მიმართული საფრთხე შესაძლოა არ იყოს იმგვარად მომწიფებული, რომ ის თუნდაც კონკრეტული დანაშაულის მომზადებად იქნეს კვალიფიცირებული. ამასთან „პოლიციის შესახებ: კანონით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად საკმარისია ძალიან დაბალი სტანდარტი, ეს არის საკმარისი ვარაუდის სტანდარტი. ეს უკანასკნელი ნიშნავს ფაქტს ან/და ინფორმაციას, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს, გარემოებათა გათვალისწინებით, დასკვნის გასაკეთებლად. ამგვარად, საკმარისი ვარაუდის სტანდარტი უფრო მცირე სტანდარტია, ვიდრე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი. საკმარისი ვარაუდი, რომ ადამიანის ქმედება დანაშაულად ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად გადაიქცევა, შესაძლოა საფუძვლად დაედოს „პოლიციის შესახებ“ კანონით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიებების გამოყენებას.

იმის გათვალისწინებით, რომ პრევენციული ღონისძიებები უკავშირდება მომავლის და არა მიმდინარე საფრთხეს, არსებობს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებით ადამიანის უფლებების დარღვევის დიდი რისკი, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ პოლიციის მიმართ დაკისრებული მტკიცების ტვირთი ძალიან დაბალია. არსებობს იმის ალბათობა, რომ ადამიანის უფლებები დაირღვეს ისეთი საფრთხის გამო, რომლის მტკიცებაც პოლიციელს შეიძლება გაუჭირდეს, შესაბამისად, ადამიანის უფლებებში ჩარევაც უმიზნო და უსაფუძვლო გახდეს. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია ის, რომ პრევენციული ღონისძიების გამოყენების შემთხვევაში, პოლიციას დაეკისროს იმ საფრთხის უტყუარად დამტკიცების ვალდებულება, რომლის თავიდან ასაცილებლადაც იყენებს პრევენციულ ღონისძიებას.

სადავო ნორმის შემთხვევაში გათვალისწინებულია ისეთი საპოლიციო პრევენციული ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობა როგორიცაა კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვა ან ამ ტერიტორიის დატოვება. ოზურგეთის რაიონული და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოების ავტორიტეტული განმარტება აღნიშნულ პრევენციულ ღონისძიებასთან დაკავშირებით არის შემდეგი: ამ ზომის გამოყენება დასაშვებია მაშინ, როდესაც პოლიცია ვერ ხსნის, კონკრეტულად რა ქმედება შეიძლება ჩაიდინოს პირმა სამთავრობო ღონისძიების ჩასაშლელად, წარსული გამოცდილების გათვალისწინებით, რამდენად რეალურია ის, რომ პრევენციულ ღონისძიებას დაქვემდებარებულმა პირმა (მოსარჩელემ) ჩაშალოს სამთავრობო ღონისძიება და რისკის წინაშე დააყენოს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის უსაფრთხოება (პრემიერ-მინისტრის სიცოცხლე, ჯანმრთელობა, ფიზიკური ხელშეუხებლობა), თავისი ფიზიკური უნარების გათვალისწინებით, რამდენად შეუძლია პრევენციულ ღონისძიებას დაქვემდებარებულ პირს რეალური საფრთხე შეუქმნას საჯარო ღონისძიების ჯეროვნად წარმართვის და პრემიერ-მინისტრის უსაფრთხოების დაცვის ინტერესს, წყარო, რომელიც საფრთხის შესახებ იუწყება, რამდენად არის სანდო, რამდენად ხასიათდება ამ წყაროს მიერ გადმოცემული ინფორმაცია სათანადო კონკრეტიკით. ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ ისე მიიჩნიეს კანონიერად პოლიციის მხრიდან მოსარჩელის მიმართ პრევენციული ღონისძიების გამოყენება, რომ პასუხი არ გაუციათ ზემოთ ჩამოთვლილი კითხვებისათვის. აღნიშნული ორი სასამართლოს ავტორიტეტული განმარტებები მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმით დასაშვებია მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა თეორიულ, არარეალურ საფრთხეზე მითითებით, ისეთი ინფორმაციის საფუძველზე, რომლიც არ არის სანდო.

ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს დადგენილებებიდან ირკვევა, რომ პოლიციის მოთხოვნა - მომჩივანს დაეტოვებინა კონკრეტული ტერიტორია (ოზურგეთში მერაბ კოსტავას ქუჩაზე მდებარე პარკი) - ისე იქნა მიჩნეული კანონიერად, რომ სასამართლოს არ შეუსწავლია, რა კონკრეტული ქმედებებით (ყვირილით, ფიზიკური ძალადობით, იარაღის გამოყენებით) აპირებდა თათია ნიკოლაშვილი სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლას და პრემიერ-მინისტრზე თავდასხმას, წარსულში თუ ჩაუდენია თათია ნიკოლაშვილის ძალადობრივი ქმედებები, რაც რეალურს გახდიდა ღონისძიების ჩაშლის ან პრემიერ-მინისტრზე თავდასხმის საფრთხეს, რამდენად იყო სანდო ეს წყარო, რომელიც სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლის შესახებ იუწყებოდა. ოზურგეთის რაიონული სასამართლო მიუთითებდა იმაზე, რომ ეს იყო „ოპერატიული ინფორმაცია,“ თუმცა ოზურგეთის რაიონულ სასამართლოს არ უცდია იმის გარკვევა, რამდენად იყო ეს წყარო სანდო. ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ საკმარისად მიიჩნია ის, რომ მესამე პირმა ამგვარი ინფორმაცია მიწოდა პოლიციას და არ დარწმუნდა იმაში, რომ ამგვარი სანდო ინფორმატორი ნამდვილად არსებობდა. ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ „პოლიციის შესახებ“ კანონის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის ამგვარი განმარტება არის ავტორიტეტული და უნდა ჩაითვალოს სადავო ნორმის ნორმატიულ შინაარსად. შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა სწორედ ამ ნორმატიული შინაარსით უნდა იქნეს შეფასებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

1. კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული უფლების ფარგლები

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ 2021 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში, მე-2 თავის მე-7 პუნქტში განაცხადა: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ ყველას, ვინც კანონიერად იმყოფება საქართველოში, აქვს ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის, საცხოვრებელი ადგილის არჩევისა და საქართველოდან გასვლის უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული თავისუფალი გადაადგილების უფლება პიროვნული ავტონომიისა და თვითგამორკვევის მნიშვნელოვანი კომპონენტია (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის №2/10/1212 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოსა და კანადის მოქალაქე გიორგი სპარტაკ ნიკოლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). შესაბამისად, კონსტიტუციის დასახელებული დებულებით დაცულია პირის შესაძლებლობა, საკუთარი სურვილისამებრ, ნებისმიერ დროს გადაადგილდეს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, დატოვოს ქვეყნის საზღვრები და თავისუფალი ნების შესაბამისად აირჩიოს საცხოვრებელი ადგილი. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი ჩამოთვლის იმ ლეგიტიმურ მიზნებს, რომელთა მისაღწევადაც დასაშვებია გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა და ასევე განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის ფორმას, კერძოდ, გადაადგილების თავისუფლებაში ჩარევა უნდა მოხდეს კანონის საფუძველზე.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ მე-4 დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლით გარანტირებულია იმ სახელმწიფოს ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის უფლება, სადაც ადამიანი იქნა დაშვებული. ასევე, ადამიანის არჩევანის საფუძველზე, ამ სახელმწიფოში მოგზაურობის უფლება (see Khlyustov v. Russia, no. 28975/05, § 64, 11 July 2013, and Baumann v. France, no. 33592/96, § 61, ECHR 2001-V) (CASE OF DE TOMMASO v. ITALY https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-171804 104-ე პუნქტი).

სადავო ნორმით ადამიანს ეზღუდება ქვეყნის მთელს ტერიტორიაზე საკუთარი სურვილით ნებისმიერ დროს გადაადგილების უფლება. სადავო ნორმა პოლიციას აძლევს იმგვარი პრევენციული ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობას, როგორიცაა გარკვეული ადგილის განსაზღვრული დროით დატოვება ან აღნიშნულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვა. ეს სხვა არაფერია, თუ არა საქართველოს ნებისმიერ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის უფლებრივი კომპონენტის შეზღუდვა, რაც გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტით. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული მოთხოვნების დაცვით: მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით.

2. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა პრევენციულ ღონისძიებებთან დაკავშირებით

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს ბევრჯერ მოუწია შეხება პრევენციულ ღონისძიებებთან მიმართებაში. ამ სარჩელში განხილული იქნება ორი საქმე დე ტომაზო იტალიის წინააღმდეგ და შვაბე გერმანიის წინააღმდეგ. პირველ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიმოსვლის თავისუფლების უფლების დარღვევა დაადგინა, ხოლო მეორე საქმეში - ფიზიკური თავისუფლების უფლების დარღვევა. ორივე საქმეში კარგად ჩანს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა პრევენციულ საპოლიციო ღონისძიებებთან დაკავშირებით. ამ გადაწყვეტილებებში მოცემულია პრევენციულ ღონისძიებებთან დაკავშირებული ის სტანდარტები, რასაც სადავო ნორმები არ აკმაყოფილებს.

2.1. DE TOMMASO v. ITALY

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-171804

აღნიშნულ საქმეში ბარის რაიონულმა სასამართლომ მომჩივანის მიმართ გამოიყენა შემდეგი ტიპის ღონისძიებები:

1) კვირაში ერთხელ მის ზედამხედველ პოლიციელთან ანგარიშის წარდგენა

2) ერთი თვის განმავლობაში სამუშაოს შოვნა

3) კასამასიმაში ცხოვრება და სამუშაო ადგილის შეცვლის აკრძალვა

4) პატიოსანი და კანონმორჩილი ცხოვრების წარმართვა და ეჭვის მიზეზის აღძვრისაგან თავის შეკავება

5) ნასამართლევ პირებთან ან ისეთ პირებთან ურთიერთობის გაწყვეტა, რომლებიც დაექვემდებარნენ პრევენციულ და უსაფრთხოების ზომებს

6) სახლში ღამის 10 საათამდე დაბრუნება ან სახლიდან დილის 6 საათის შემდეგ გასვლა, გარდა აუცილებლობის შემთხვევებისა და მხოლოდ მას შემდეგ, რაც წინასწარ შეატყობინებდა ხელისუფლებას სახლიდან აკრძალულ დროს გასვლის თაობაზე;

7) იარაღის შენახვის და ტარების აკრძალვა;

8) ბარებში, ღამის კლუბებში, გასართობ ცენტრებში ან ბორდელებში წასვლის აკრძალვა და მიტინგებზე დასწრების აკრძალვა

9) მობილური ტელეფონის ან რადიო საკომუნიკაციო საშუალებების გამოყენების აკრძალვა;

10) ყოველ წუთს მისი ვალდებულებების დამადასტურებელი დოკუმენტი ქონა და, მოთხოვნის შემთხვევაში, მისი პოლიციისათვის წარდგენა (გადაწყვეტილების მე-17 პუნქტი)

ამ ზომების გამოყენების მიზეზი იყო ის, რომ ბარის სასამართლოს თქმით, მომჩივანი, თავისი ცხოვრების წესით, საფრთხეს უქმნიდა საზოგადოებრივ წესრიგს და უსაფრთხოებას, ჰქონდა დანაშაულის ჩადენისაკენ მიდრეკილება (გადაწყვეტილების მე-16 პუნქტი).

სანამ ადამიანის უფლებათა ევროპული უშუალოდ შეაფასებდა პრევენციული ღონისძიებების შესაბამისობას ევროპულ კონვენციასთან, განხილული იქნა პრევენციული ღონისძიებების ისტორია, კანონმდებლობა და საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა.

Praeter delictum იგივე პრევენციული ღონისძიება იტალიაში თარიღდება მე-19 საუკუნით. ეს ღონისძიება არსებობდა 1861 წლამდე, სანამ იტალია გაერთიანდებოდა. ამ ღონისძიებამ ინკორპორაცია განიცადა 1863 წელს მიღებულ პიკას კანონში, ხოლო მოგვიანებით, 1865 წლის „საზოგადოებრივი უსაფრთხოების შესახებ“ კონსოლიდირებულ კანონში (30-ე პუნქტი).

1948 წელს ძალაში შევიდა იტალიის კონსტიტუცია, სადაც ხაზგასმული იყო ძირითადი უფლებების, მათ შორის ფიზიკური თავისუფლების (მე-13 მუხლი) და გადაადგილების თავისუფლების (მე-16 მუხლი) თაობაზე, ისევე როგორც კანონიერების პრინციპზე სისხლის სამართლის საქმეებთან და უსაფრთხოების ღონისძიებებთან მიმართებაში (კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტები) (გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტი).

1956 წელს მიღებული იქნა ახალი კანონი, რომლითაც, იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი ძირითადი კრიტერიუმის მიხედვით, საერთო სასამართლოებს კანონიერების პრინციპის დაცვაზე ზედამხედველობის უფლებამოსილება დაეკისრათ (გადაწყვეტილების 32-ე პუნქტი).

1956 წლის 27 დეკემბერს 1423 კანონით, რაც ძალაში იყო განსახილველ პერიოდში, პრევენციული ღონისძიებები ეკისრებოდა „ადამიანებს, რომლებიც საფრთხეს უქმნიდნენ უსაფრთხოებას და საზოგადოებრივ წესრიგს“ (33-ე პუნქტი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ რამდენჯერმე იმსჯელა 1423/1956 კანონით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიების ძირითად უფლებებთან შესაბამისობაზე (გადაწყვეტილების 44-ე პუნქტი).

1959 წლის #27 გადაწყვეტილებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა: იმის მიუხედავად, რომ პრევენციული ღონისძიებები ზღუდავენ ადამიანის ძირითად უფლებებს, ეს ზომები აკმაყოფილებენ კონსტიტუციით დადგენილ ლეგიტიმურ მოთხოვნებს: „სოციალური ურთიერთობები წარმართება ჯეროვნად და მშვიდობიან გარემოში. ამგვარი გარემოს არსებობა უზრუნველყოფილია არა მხოლოდ სადამსჯელო სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობით, არამედ პრევენციული ღონისძიებების სისტემის მეშვეობით, რაც მიზნად ისახავს იმას, რომ თავიდან იქნეს აცილებული მომავალში დანაშაულის ჩადენა.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ დაამატა, რომ ამგვარი ღონისძიებები არის ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად აუცილებელი და პროპორციული საშუალება, ვინაიდან პირთა კატეგორია, ვისზეც ეს ღონისძიებები ვრცელდება, კანონით სათანადოდ შეზღუდული და სპეციფიკურია. ამის გამო, იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ პრევენციული ღონისძიება შეესაბამება კონსტიტუციის მე-13 და მე-16 მუხლებით გარანტირებულ კანონიერების პრინციპს, რაც უკავშირდება პირადი თავისუფლების შეზღუდვას (გადაწყვეტილების 46-ე პუნქტი).

1964 წლის №23 გადაწყვეტილებაში იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ პრევენციული ღონისძიება არც კანონიერების პრინციპს არღვევდა, არც უდანაშაულობის პრეზუმფციას. კანონიერების პრინციპი, რაც გათვალისწინებული იყო იტალიის კონსტიტუციის მე-13 მუხლით, და 25-ე მუხლით, ვრცელდება პრევენციულ ღონისძიებაზე. პრევენციულ ღონისძიებებთან მიმართებაში კანონიერების პრინციპის შინაარსი განსხვავებული იყო, პრევენციული მექანიზმის თავისებური ხასიათის და მიზნის გათვალისწინებით. პრევენციული მიზანი ნიშნავს იმას, რომ ღონისძიების გამოყენება არ ხდება იმის გამო, რომ განსაზღვრული ქმედების ჩადენა მოხდა, არამედ ადამიანის ქცევის ერთობლიობა მიუთითებს საზოგადოების წინაშე მომავალში არსებულ საფრთხეზე (გადაწყვეტილების 49-ე პუნქტი).

იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ იმის განსაზღვრისას, თუ რა კატეგორიის ადამიანებზე ვრცელდება პრევენციული ღონისძიებები, საკანონმდებლო ორგანომ უნდა გამოიყენოს იმისგან განსხვავებული კრიტერიუმი, რასაც დანაშაულის შემადგენლობის ნიშნების განსაზღვრისას იყენებს. კრიტერიუმი, რასაც სახელმწიფო პრევენციული ზომების გამოყენებამდე არკვევს, არის ის, რომ ქმედება, რის გამოც ხდება პრევენციული ღონისძიების გამოყენება, ობიექტურად იდენტიფიცირებადი უნდა იყოს. მიდგომას, რასაც სახელმწიფო გამოიყენებს პრევენციული ღონისძიების მიმართ იქნება განსხვავებული, თუმცა იმ მიდგომისაგან ნაკლებად მკაცრი არა, რასაც სახელმწიფო იყენებს დანაშაულისა და სასჯელის განსაზღვრისას. იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ კანონი უნდა შეიცავდეს იმ ქცევების სათანადოდ აღწერას, რაც ითვლება „საზოგადოებისათვის საშიშად.“ (გადაწყვეტილების 50-ე პუნქტი).

რაც შეეხება უდანაშაულობის პრეზუმფციას, იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლო, პირველ რიგში, ადგენს, რომ პრევენციულ ღონისძიებებთან მიმართებაში ეს პრინციპი არ გამოიყენება. ამის მიზეზია ის, რომ პრევენციული ღონისძიებების გამოყენება არ ეფუძნება ადამიანის მიერ დანაშაულის ჩადენის ფაქტის დადასტურების, ამგვარი ღონისძიებები არ იწვევს სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობას. პრევენციული ღონისძიების გამოყენება არ ნიშნავს უდანაშაულობის პრეზუმფციის იმ პრინციპიდან გადახვევას, რომლის მიხედვითაც, მტკიცებულებების არასაკმარისობის საფუძველზე, დამდგარი გამამართლებელი განაჩენი თავისთავად არ ამართლებს ადამიანის საზოგადოებისათვის სახიფათოდ მიჩნევას. დანაშაულში გამამართლებელი განაჩენის მიუხედავად, თუკი გამართლებული ადამიანისაგან მომდინარეობს ხიფათი საზოგადოებისათვის, პრევენციული ღონისძიების გამოყენება დაშვებული იქნება (გადაწყვეტილების 51-ე პუნქტი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ 1969 წლის №32 გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ თავისთავად ის ფაქტი, რომ ადამიანი მიეკუთვნება „საზოგადოებრივი უსაფრთხოების შესახებ“ კანონით განსაზღვრულ პირთა კატეგორიას, არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ ასეთ ადამიანს პრევენციული ღონისძიება დაეკისროს. უფრო მეტიც, აუცილებელია დამტკიცდეს ის, რომ სპეციფიკური ქმედებით ადამიანი ქმნის რეალურ და არა თეორიულ საფრთხეს (გადაწყვეტილების 52-ე პუნქტი).

იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა პრევენციული ღონისძიების სისტემის ცალკეული პროცედურული და მატერიალური ასპექტების შეუსაბამობა კონსტიტუციასთან მიმართებაში (გადაწყვეტილების 53-ე პუნქტი).

1980 წელს № 177 გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო 1956 წლის კანონის იმ დროს მოქმედი პირველი მუხლის სიტყვები „პირები, რომელთა აშკარად გამოხატული ქცევა ქმნის სათანადო საფუძველს იმგვარი დასკვნის გასაკეთებლად, რომ ამ პირებს გააჩნიათ დანაშაულებრივი ქმედებისაკენ მიდრეკილება.“ სასამართლოს თქმით, კანონი არ იყო სათანადო სიზუსტით განსაზღვრული, რის გამოც წინასწარ შეუძლებელი იყო იმის განჭვრეტა, ვინ მოექცეოდა პრევენციული ღონისძიების ზემოქმედების ქვეშ ან რა გარემოებების არსებობის შემთხვევაში იყო დასაშვები პრევენციული ღონისძიებების გამოყენება, იმის გათვალისწინებით რომ ხელისუფლებას ჰქონდა ძალიან ფართო დისკრეცია. საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა კანონიერების პრინციპის დარღვევას, რაც გამომდინარეობდა კონსტიტუციის მე-13 მუხლიდან (პირადი თავისუფლების უფლება) და კონსტიტუციის 25-ე მუხლიდან (უსაფრთხოების ღონისძიება) (გადაწყვეტილების 55-ე პუნქტი).

1956 წლის №2 გადაწყვეტილებაში იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლომ გაწერა ისეთი მნიშვნელოვანი პრინციპები, როგორიცაა სასამართლო ჩარევის მოთხოვნის დაცვა, მაშინ, როცა ხდება პირადი თავისუფლების უფლების დარღვევა. ეჭვი არ შეიძლება გამხდარიყო პრევენციული ღონისძიების დაკისრების საფუძველი. პრევენციული ღონისძიების გამოყენება კანონიერი იქნებოდა მხოლოდ კონკრეტული გარემოებების დადგენის შემთხვევაში (გადაწყვეტილების 56-ეპუნქტი).

1959 წლის №27 გადაწყვეტილებაში იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: „რაც შეეხება 1423/1956 კანონის პირველი მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტებს, სასამართლო გამორიცხავს იმას, რომ პრევენციული ღონისძიება გამოყენებული შეიძლება იქნას უბრალო ეჭვის საფუძველზე. ამის ნაცვლად, პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად აუცილებელია ისეთი ფაქტების ობიექტური შეფასება, რომლითაც ვლინდება ადამიანის ქცევებში გამოვლენილი ჩვევები და ცხოვრების სტანდარტები ან აშკარად გამოხატულია დანაშაულისკენ მიდრეკილებები. ამ გარემოებების დადგენისას გამოირიცხება პრევენციული ღონისძიებების გამოყენება საჯარო ხელისუფლების მხრიდან წმინდა სუბიექტური და გადაუმოწმებელი შეფასებების საფუძველზე (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლოს ადრინდელი გადაწყვეტილებებით, პრევენციული ღონისძიება, რაც სხვადასხვა ხარისხით ზღუდავს პირად თავისუფლებას, ექვემდებარება კანონიერების პრინციპით გამოკვლევას და სასამართლო კონტროლს. ეს ორი პირობა თანაბრად აუცილებელია და ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია. ერთ-ერთი გარანტიის არ არსებობა ყველანაირ ეფექტიანობას ართმევს და მთლიანად ილუზორულს ხდის მეორე გარანტიას (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

პრევენციულ ღონისძიებასთან მიმართებაში კანონიერების პრინციპი გამომდინარეობს კონსტიტუციის მე-13 და 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვებიდან: „კანონით გათვალისწინებული შემთხვევები.“ მართალია, საქმეების უმრავლესობაში, პრევენციული ღონისძიების გამოიყენება მომავალში მოსახდენი მოვლენის შეფასების შემდეგ ხდება, ამგვარი შეფასება უნდა ეფუძნებოდეს, კანონით გათვალისწინებულ „საფრთხის“ ანალიზს. ამით განისაზღვრება სასამართლო კონტროლის ფარგლები, რომლითაც კანონით განსაზღვრული წესით დადგინდება მომავალში საფრთხის არსებობის შესაძლებლობა (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

სისხლის სამართლის საქმეების განხილვის უფლებამოსილება მოიცავს აუცილებელი გარანტიების დაცვით ფაქტობრივი გარემოებების გამოკვლევას და მტკიცებულების სანდოობის შეფასებას. პრევენციული ღონისძიების გამოყენების პროცესში მომავლის საფრთხის დადგენა (რაც მოსამართლის უფლებამოსილებას წარმოადგენს და უდავოდ მოიცავს დისკრეციის ელემენტს) აუცილებლად გულისხმობს ფაქტობრივი გარემოებების გამოკვლევას, რაც გამომდინარეობს კონსტიტუციაში არსებული ჩანაწერიდან „გათვალისწინებულია კანონით“ და ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

ინდივიდის წინააღმდეგ პრევენციული ღონისძიების გამოყენება, რაც მიზნად ისახავს დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილებას, ყოველთვის არ გულისხმობს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენას. დანაშაული და საზოგადოებრივი საფრთხის შემქმნელი ქმედებები შეიძლება განვიხილოთ ერთი გვარის ორ სხვადასხვა სახეობად. მათი დადგენა დაკავშირებულია კანონით დადგენილი წესით საქმის გარემოებების გამოკვლევასთან. საფრთხის შეფასება მოიცავს იმის გარკვევას, ეს საფრთხე არ არის ნავარაუდევი და ის უტყუარად არის დადგენილი საქმის კონკრეტული გარემოებების გამოკვლევით (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

ამგვარად, პრევენციული ღონისძიების გამოყენებისათვის აუცილებელია ის, რომ ფაქტობრივი გარემოებები სათანადო სიზუსტით იყოს განსაზღვრული კანონით, რაც შესაძლებელს გახდის, დადგინდეს, რა სახის საფრთხეს უქმნის ინდივიდი საზოგადოებას (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, პრევენციულ ღონისძიებების გამოსაყენებლად სასიცოცხლო მნიშვნელობა გააჩნია ქმედებების საკანონმდებლო განსაზღვრებას. კანონმა უნდა განსაზღვროს ქცევის ტიპები, რომლის არსებობაც სამომავლოდ ამა თუ იმ მოვლენის დადგომის პროგნოზის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

იმ ქცევის სახეები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც, დასაშვებია პრევენციული ღონისძიებების გამოყენება, შეუძლებელია იმ დანაშაულზე პირდაპირი ან არაპირდაპირი მითითების გარეშე, რომლის თავიდან ასაცილებლად დასაშვებია პრევენციული ღონისძიების გამოყენება. ქცევის ხასიათის აღწერა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რათა საქმის კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე, გაკეთდეს პროგნოზი იმასთან დაკავშირებით, რომ ინდივიდმა მომავალში შესაძლოა ჩაიდინოს ესა თუ ის დანაშაული (გადაწყვეტილების 56-ე პუნქტი).

2007 წლის 25 ოქტომბერს №10281 გადაწყვეტილებით, იტალიის საკასაციო სასამართლოს დიდმა პალატამ მიუთითა, რომ პრევენციული ღონისძიების გამოყენების წინაპირობას წარმოადგენს იმას დადგენა, ქმნის თუ არა ადამიანი იმწუთიერ საფრთხეს საზოგადოებისათვის. ეს საფრთხე შესაძლოა აუცილებლად არ იყოს დაკავშირებული დანაშაულის ჩადენასთან, თუმცა ამ გარემოების დადგენა რელევანტური ფაქტორია პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად. საკასაციო სასამართლოს აზრით, საჭირო იყო იმგვარი ვითარების დადგენა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანი, განსაზღვრული დროის განმავლობაში, თავისი ცხოვრების წესით, ქმნის საფრთხეს საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისათვის. „მყისიერი საფრთხის შეფასება“ ხდება ინდივიდის მიერ ჩადენილი სხვადასხვა ქმედებებიდან გამომდინარე. ეს ქმედებები შესაძლოა არ წარმოადგენს დანაშაულის ჩადენაში ბრალის წარდგენის საფუძველს, თუმცა მიუთითებს საზოგადოების წინაშე არსებულ საფრთხეზე (გადაწყვეტილების 62-ე პუნქტი).

2014 წლის № 23641 გადაწყვეტილებით, იტალიის საკასაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად საფრთხის შეფასება არ მოიცავს სუბიექტური კრიტერიუმის გამოყენებას, არამედ უნდა მოხდეს ფაქტების ისტორიულ პერსპექტივაში გაანალიზება, რაც მიუთითებს იმაზე, შესაბამისი პირი ჯდება თუ არა რომელიმე კრიმინალურ კატეგორიაში.

იტალიის საკასაციო სასამართლოს თქმით, პრევენციული ღონისძიების გამოყენების პროცესში ადამიანის ცნობა ხდება, არა დამნაშავედ ან უდანაშაულოდ, არამედ თავისი წარსული ქმედებიდან გამომდინარე (ეს ქმედებების დგინდება რამდენიმე წყაროსთან ინფორმაციის გადამოწმების გზით), „საფრთხის მქონედ“ ან „საფრთხის არ მქონედ.“ წარსული ცხოვრება არის იმის ინდიკატორი, რომ მომავალში ინდივიდმა შესაძლოა დაარღვიოს სოციალური ან ეკონომიკური წესრიგი. საფრთხის შეფასება კეთდება კანონით განსაზღვრული მკაფიო დებულებების საფუძველზე, სხვადასხვა საფრთხის კატეგორიზების გზით (გადაწყვეტილების 63-ე პუნქტი).

იტალიის საკასაციო სასამართლოს თქმით, ადამიანის ერთ-ერთ კატეგორიაში მოხვედრა, მართალია, საკმარისი არ არის, თუმცა ერთ-ერთი წინაპირობაა ინდივიდის მიმართ პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად. ადამიანების კატეგორიზება, როგორც საზოგადოებისათვის საფრთხის ინდიკატორი, განისაზღვრა 2010 წლის 13 აგვისტოს 136 კანონით (გადაწყვეტილების 64-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მხედველობაში მიიღო რა იტალიის საკონსტიტუციო და საკასაციო სასამართლოს პრაქტიკა, დი ტომაზოს საქმეში დაადგინა მეოთხე დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლის (მიმოსვლის თავისუფლება) დარღვევა, იმის გამო რომ შეზღუდვა არ იყო „გათვალისწინებული კანონით.“ ევროპული სასამართლოს თქმით: „სასამართლო იმეორებს, რომ განჭვრეტადობის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია, როდესაც კანონი ადგენს საჯარო ხელისუფლების თვითნებური ჩარევისაგან დაცვის სამართლებრივ საშუალებებს. კანონი, რომელიც ადგენს დისკრეციას, უნდა შეიცავდეს მითითებას ამ დისკრეციის ფარგლების თაობაზე. ამისათვის არ არის აუცილებელი მატერიალურ კანონმდებლობაში დეტალური პროცედურების და პირობების ასახვა“ (გადაწყვეტილების 109-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მიუთითებს იტალიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე, რომლითაც გაუქმდა ნორმა, სადაც საკმარისი სიცხადით არ იყო განსაზღვრული პირთა კატეგორია, ვისზეც პრევენციული ღონისძიების გამოყენება იყო დაშვებული. კერძოდ, კანონით გათვალისწინებული იყო პრევენციული ღონისძიების გამოყენება იმ პირთა მიმართ, რომელთა გარეგნული ქცევა იძლეოდა იმგვარი დასკვნის გაკეთების საშუალებას, რომ ამ პირებს დანაშაულებრივი მიდრეკილებები ჰქონდათ. ეს დებულება ძალაში არ იყო იმ მომენტისათვის, როდესაც მომჩივანის მიმართ პრევენციული ღონისძიება იქნა გამოყენებული. პრევენციულ ღონისძიებას დაქვემდებარებულ ყველა სხვა კატეგორიის პირებთან მიმართებაში საკონსტიტუციო სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ 1423/1956 კანონი შეიცავდა იმ ქმედებათა საკმარისად დეტალურ ჩამონათვალს, რაც მიჩნეული უნდა ყოფილიყო საზოგადოებისათვის საფრთხედ. საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ კანონის პირველ მუხლში ჩამოთვლილ პირებთან კუთვნილება არ იყო საკმარისი პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად. უფრო მეტიც, უნდა დადგენილიყო სპეციფიკური ქცევა, რაც მიუთითებდა იმაზე, რომ შესაბამისი ინდივიდი რეალურ და არა თეორიულ საფრთხეს ქმნიდა. პრევენციული ღონისძიების გამოყენება არ შეიძლება მოხდეს უბრალო ეჭვის საფუძველზე, არამედ მისი გამოყენება უნდა ხდებოდეს ფაქტობრივი მტკიცებულების ობიექტური შეფასების საფუძველზე. ამ დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადამიანის ცხოვრებისეული ქცევა და ცხოვრების პირობები ან სპეციფიკური გარეგნულად გამოხატული კრიმინალური მიდრეკილებები (გადაწყვეტილების 116-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო რამდენჯერმე ჩაერია, რათა განესაზღვრა ის კრიტერიუმები, რომლებიც უნდა დაცულიყო პრევენციული ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობის შეფასებისას. პრევენციული ღონისძიების გამოყენება დაკავშირებული იყო სასამართლოს მხრიდან მომავალში მოსახდენი მოვლენის პროგნოზირებაზე. არც კანონს, არც საკონსტიტუციო სასამართლოს ცხადად არ განუსაზღვრავს, რას ნიშნავდა „ფაქტობრივი მტკიცებულება“ ან „სპეციფიკური ქცევა,“ რომლის მხედველობაში მიღებით უნდა შეფასებულიყო საკითხი: უქმნიდა თუ არა ადამიანი საზოგადოებას საფრთხეს და, ამიტომ, გამოყენებული უნდა ყოფილიყო თუ არა პრევენციული ღონისძიებები მის მიმართ. ამის გამო, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ კანონი არ შეიცავს საკმარისად დეტალურ დებულებებს, რა ტიპის ქმედება უნდა იქნეს მიჩნეული საზოგადოებისათვის საფრთხის შემცველად (117-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ მომჩივანის მიმართ პრევენციული ღონისძიება გამოყენებული იქნა მისი მხრიდან „აქტიური“ დანაშაულებრივი მიდრეკილების გამო, იმავდროულად არ ყოფილა დაკონკრეტებული, რა სპეციფიკური ქმედებაში ან დანაშაულებრივ საქმიანობაში გამოიხატებოდა ამგვარი კრიმინალური მიდრეკილება. შიდა სასამართლომ მომჩივანის მიმართ პრევენციული ღონისძიების გამოყენების მიზეზად მიუთითა ის, რომ მას არ ჰქონდა „მუდმივი და კანონიერი პროფესია“ და მომჩივანის ცხოვრება ხასიათდებოდა ცნობილ ადგილობრივ კრიმინალებთან მუდმივი კონტაქტით.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, პირველი ინსტანციის სასამართლომ „კრიმინალურ მიდრეკილებასთან“ დაკავშირებული ვარაუდები დააფუძნა იმგვარ კრიტერიუმზე, რაც საკონსტიტუციო სასამართლომ არასაკმარისად მიიჩნია თავისი 1980 წლის #177 გადაწყვეტილებით. ამ კრიტერიუმზე დაყრდნობით. საკონსტიტუციო სასამართლომ აკრძალა პრევენციული ღონისძიების გამოყენება.

ამგვარად, ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ 1956 წლის კანონის პირველი პუნქტი განსახილველ პერიოდში არ სათანადო სიზუსტით არ მიუთითებდა ქვეყნის შიდა სასამართლოსათვის მინიჭებული ფართო დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებზე და ამ უფლებამოსილების განხორციელების საშუალებებზე. შესაბამისად, კანონი არ იყო ფორმულირებული საკმარისი სიზუსტით, რომ მომჩივანი უზრუნველყოფილი ყოფილიყო თვითნებური ჩარევისაგან დაცვის საშუალებით. ასევე მომჩივანს არ ჰქონდა თავისი ქცევის რეგულირების, ასევე სათანადო დონეზე იმის განჭვრეტის შესაძლებლობა, რა შემთხვევაში მოხდებოდა მის მიმართ პრევენციული ღონისძიების გამოყენება (118-ე პუნქტი)

დე ტომაზოს საქმე დავის საგანთან აქტუალურია იმის გათვალისწინებით, რომ დაუშვებელია სადავო ნორმით გათვალისწინებული მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა, თუკი პოლიციელი ზოგადად და არა კონკრეტულად უთითებს დანაშაულის ჩადენის საფრთხეზე, არ ხდება იმის დასაბუთება თუ რა კონკრეტული, სპეციფიკური ქმედების განხორციელებით ჩაშლის ადამიანი სამთავრობო ღონისძიებას ან რისკის წინაშე დააყენებს პრემიერ-მინისტრის უსაფრთხოებას. ადამიანის წარსული ცხოვრებიდან გამომდინარე, რამდენად არსებობს ამ ქმედებების ჩადენის რეალური საფრთხე. გადაადგილების თავისუფლებასთან წინააღმდეგობაშია ისეთი დებულება, რომელიც ამ უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას უშვებს უბრალო ეჭვის და არა სანდო მტკიცებულების საფუძველზე. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ მხოლოდ სპეციფიკურ, კონკრეტულ დანაშაულზე მითითებით პრევენციული ღონისძიების გამოყენებით ადამიანის უფლებების შეზღუდვა თავად ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი კრიტერიუმია, რაც განვითარდა კონვენციის მე-5 მუხლთან დაკავშირებით პრეცედენტული სამართალში. მომდევნო თავში ერთ-ერთ ასეთი საქმე იქნება განხილული.

3.2 CASE OF SCHWABE AND M.G. v. GERMANY

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-107703

2007 წლის 6-დან 8 ივნისამდე დიდი რვიანის სახელმწიფოს და მთავრობის მეთაურები შეხვდნენ გერმნიაში ჰეილიგენდამში, როსტოკის მახლობლად (გადაწყვეტილების მე-6 პუნქტი). ამ სამიტის საწინააღმდეგოდ საპროტესტო აქცია ჩაატარეს ანტიგლობალისტებმა 2007 წლის 2 ივნისს როსტოკის ქალაქის ცენტრში. ეს იყო ძალადობრივი შეკრება, რის შედეგადაც დაშავდა 400 პოლიციელი (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი). 1,112 დემონსტრანტი იქნა დაკავებული. სასამართლომ განიხილა 628 დაკავებულის საქმე, საიდანაც 113 პირს პატიმრობა შეუფარდა (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

დაკავებულთა გათავისუფლების მოთხოვნის და დიდი რვიანის სამიტის მიმართ პროტესტის გამოსახატავად ქალაქ როსტოკისკენ გაემგზავრა ორი მომჩივანი (მე-11 პუნქტი). 2007 წლის 3 ივნისს ღამის 10:15 წუთზე მომჩივანებს პოლიციამ მოსთხოვა პირადობის დამდასტურებელი დოკუმენტი ვალდეკის ციხის პარკირების ადგილას. პირველმა მომჩივანმა ფიზიკური წინააღმდეგობა გაუწია პირადობის მოწმობის შემოწმების პროცესს. პოლიციის განმარტებით, პირველმა მომჩივანმა მხარში დაარტყა პოლიციელს, როცა ეს უკანასკნელი მეორე მომჩივანის პირადობას ამოწმებდა. პირველმა მომჩივანმა ასევე წიხლი ამოარტყა პოლიციელს მუხლში, რათა ხელი შეეშალა მისივე ვინაობის დადგენისათვის. პირველმა მომჩივანმა განაცხადა, რომ მეორე მომჩივანი თავადვე სცემა პოლიციამ, იმის მიუხედავად, რომ მეორე მომჩივანს ხელში ეკავა პირადობის მოწმობა, რათა გადაეცა პოლიციელისათვის შესამოწმებლად. პოლიციამ შეამოწმა მომჩივანების მანქანა და იქ აღმოჩინა ბანერი, რომელზეც დატანილი იყო წარწერა „თავისუფლება ყველა პატიმარს,“ „თავისუფლება ყველას.“ მომჩივანები დააკავეს, ხოლო მათ ჩამოართვეს ბანერები (გადაწყვეტილების მე-12 პუნქტი).

როსტოკის რაიონულმა სასამართლომ 2007 წლის 4 ივნისს ღამის 4 საათსა და 20 წუთზე და 4 საათზე სხვადასხვა გადაწყვეტილება მიიღო თითოეულ მომჩივანთან მიმართებაში, მას შემდეგ, რაც ისინი ციხეში მოინახულა მოსამართლემ. სასამართლომ გასცა მათი დაპატიმრების ბრძანება 2007 წლის 9 ივნისის 12 საათამდე (გადაწყვეტილების 13-ე პუნქტი).

სასამართლო დაეყრდნო მეკლენბურგ-ვესტ პომერანიას „საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და წესრიგის შესახებ“ კანონს. სასამართლოს თქმით, მომჩივნების დაპატიმრება აუცილებელი იყო დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად ან მისი გაგრძელების აღსაკვეთად. მომჩივნები იმყოფებოდნენ ვალდეკის ციხის მახლობლად მანქანაში, სადაც აღმოაჩინეს, საგანი, რომლითაც მომჩივნები პატიმრების გათავისუფლებას ითხოვდნენ. სასამართლო ვარაუდობს, რომ მომჩივანები იყვნენ დანაშაულებრივი ქმედების დამხმარეები (გადაწყვეტილების მე-17 პუნქტი).

რაიონულმა სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ მომჩივნების განგრძობადი პატიმრობა აუცილებელი და პროპორციული იყო. სასამართლო პროცესზე მომჩივნებმა დატოვეს ისეთი შთაბეჭდილება, რომ ისინი გეგმავდნენ სამართალდარღვევის ჩადენას. ვინაიდან მომჩივნებს არ გაუკეთებიათ განცხადება და არ წარუდგენიათ შუამდგომლობა ბრალთან დაკავშირებით, აქედან გამომდინარე, მათ არ შეეძლოთ, თავი ემართლებინათ (გადაწყვეტილების მე-15 პუნქტი). ‘

2007 წლის 4 ივნისს როსტოკის რეგიონულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ორი ცალ-ცალკე წარდგენილი საჩივარი თითოეულ მომჩივანთან მიმართებაში (მე-16 პუნქტი)

რეგიონული სასამართლო დაეთანხმა რაიონული სასამართლოს დასკვნებს იმასთან დაკავშირებით, რომ მომჩივნების დაკავება პასუხობდა კანონით დადგენილ მოთხოვნებს. მომჩივნები აღმოაჩინეს ციხის მახლობლად ბანერით, სადაც იყო მოთხოვნა: „თავისუფლება ყველას.“ მომჩივნების განზრახვას წარმოადგენდა, სხვების წახალისება - მომხდარიყო სხვა პატიმრების ციხიდან ძალით გამოხსნა - რაც ქმნის დანაშაულის შემადგენლობას. საქმეში არსებული მასალების გათვალისწინებით, მომჩივანებმა ხელი შეუშალეს პოლიციას, თავისი უფლებამოსილების განხორციელებაში. მეორე მომჩივანს 2002 წელს ბრალი ედებოდა კონტეინერებით რკინიგზის მოძრაობისათვის ხელის შეშლაში. რეგიონული სასამართლო დაეთანხმა რაიონული სასამართლოს დასკვნას იმასთან დაკავშირებით, რომ მომჩივანების პატიმრობის გაგრძელება იყი აუცილებელი და პროპორციული (მე-17 პუნქტი).

2007 წლის 7 ივნისს როსტოკის სააპელაციო სასამართლომ მომჩივანების საჩივარი ცნო დაუშვებლად. ადვოკატების მეშვეობით წარდგენილ საჩივარში მომჩივანები მიუთითებდნენ, რომ ლოზუნგი მიმართული იყო პოლიციის და ხელისუფლების მისამართით, რათა მათ შეეწყვიტათ უამრავი დემონსტრანტის დაკავება. ამ ბანერით მომჩივანები არ მოუწოდებდნენ სხვებს ციხეებზე თავდასხმისათვის და დაკავებულების ძალისმიერი მეთოდით გათავისუფლებისაკენ. ბანერზე დატანილი ლოზუნგი ფართოდ არ უნდა განმარტებულიყო, რომ მასში ეგულისხმათ ბოლო პერიოდში დაკავებული პირების ციხიდან ძალით გამოხსნა (მე-18 პუნქტი).

სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს დასკვნები პასუხობდა კანონის მოთხოვნებს. მომჩივანების პატიმრობა აუცილებელი იყო საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის დარღვევის საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. ბანერი სახელწოდებით: „გაათავისუფლეთ ყველა“ და ბანერი სახელწოდებით „თავისუფლება ყველა პატიმარს,“ შესაძლოა აღქმული ყოფილიყო, როგორც მოწოდება ციხიდან პატიმრების დასახსნელად. პოლიციას შეეძლო იმგვარი დასკვნის გამოტანა, რომ მომჩივანს ჰქონდა როსტოკში შესვლის და იქ ძალადობრივ შეკრებაზე ბანერის გამოფენის შესაძლებლობა. ამის შედეგად, ხალხის ჯგუფი, რომელიც მზად იყო, გამოეყენებინა ძალა, შესაძლოა წაქეზებულიყო დაკავებული და დაპატიმრებული ადამიანების გამოსახსნელად (მე-19 პუნქტი).

მეორე მომჩივანი ასევე აკმაყოფილებდა „საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის შესახებ“ კანონის მოთხოვნებს. მეორე მომჩივანი 2002 წელს დააკავეს მსგავს ვითარებაში ნავთობით სავსე კონტეინერით რკინიგზის მოძრაობისათვის ხელის შეშლის ბრალდებით. არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა იმ გარემოებას, რამდენად მოხდა მომჩივანის დამნაშავედ ცნობა ამ ქმედებისათვის (მე-20 პუნქტი).

სააპელაციო სასამართლოს თქმით, მომჩივანები არ ხდიან სადავოდ სასამართლოების დასკვნებს. მათ არ გაუკეთებიათ განცხადებები მატერიალურ-სამართლებრივ საკითხებთან დაკავშირებით. პოლიცია ვალდებული იყო, მხედველობაში მიეღო უსაფრთხოების ზოგადი მდგომარეობა 2007 წლის 2-3 ივნისს როსტოკში. ამ დღეებში პოლიციას და დემონსტრანტებს შორის ადგილი ჰქონდა ძალადობრივ შეხლა-შემოხლას ქალაქის ცენტრში. დადასტურდა, რომ მომჩივანები მიდრეკილნი არიან, პოლიციელების მიმართ ძალადობრივი ქმედებებისაკენ (21-ე პუნქტი).

სააპელაციო სასამართლო ასევე ადგენს, რომ ძირითადი კანონით აღიარებული გამოხატვის თავისუფლება არ იძლევა სხვაგვარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას. სასამართლო იზიარებს იმას, რომ ბანერზე არსებული ლოზუნგები შესაძლოა სხვაგვარად ყოფილიყო გაგებული. ამის მიუხედავად, როსტოკში და მის გარეთ არსებული დაძაბული სიტუაციის გათვალისწინებით, პოლიცია უფლებამოსილი იყო, აღეკვეთა ისეთი ბუნდოვანი განცხადებები, რასაც შეეძლო გამოეწვია რისკები საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და წესრიგის მიმართ (22-ე პუნქტი).

მეკლენბურგ-ვესტ პომერანიას „საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის შესახებ კანონის 55-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად.

ადამიანის დაპატიმრება ხდება, თუკი ეს აუცილებელი დანაშაულის მყისიერი საფრთხის პრევენციისათვის ან დანაშაულებრივი ქმედების გაგრძელების აღსაკვეთად, ასევე არსებობს იმის ვარაუდი, რომ ადამიანი ჩაიდენს დანაშაულს ან სხვას დაეხმარება მის ჩადენაში. ეს ვარაუდი უნდა ეფუძნებოდეს იმას, რომ

ა) პირმა განაცხადა თავისი დანაშაულებრივი განზრახვის შესახებ, სხვებს მოუწოდა დანაშაულის ჩადენის შესახებ ან ატარებს ისეთ საგანს, სადაც გამოსახულია ამგვარი მოწოდება;

ბ) მსგავსი საფუძვლით, წარსულში ადამიანი იყო დაკავებული ან გარემოებები მიუთითებს იმაზე, რომ მოსალოდნელია დანაშაულებრივი ქმედების გამეორება (37-ე პუნქტი)

„საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის შესახებ“ კანონის თანახმად, როგორც კი მოხდება ადამიანის დაკავება, ის დაუყოვნებლივ უნდა იყოს სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობით უზრუნველყოფილი. სასამართლო იღებს ადამიანის დაკავების კანონიერების და მისი პატიმრობის ვადის გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილებას. ადამიანის პატიმრობა არ უნდა აღემატებოდეს 10 დღეს. საქმე ექვემდებარება იმ რაიონის სასამართლოს განსჯადობას, სადაც პირის დაკავება მოხდა (38-ე პუნქტი).

საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის შესახებ კანონის 52-ე მუხლის მიხედვით, პირს შეიძლება მოეთხოვოს კონკრეტულ ადგილზე შესვლის და მისი დატოვების უფლება, იმისათვის, რომ რეალური საფრთხე იქნას თავიდან აცილებული, თუკი ფაქტები მიუთითებენ იმის თაობაზე, რომ ადამიანი ჩაიდენს დანაშაულს ამ კონკრეტულ ტერიტორიაზე, ადამიანს შეიძლება აეკრძალოს ამ ადგილას შესვლა 10 თვით (39-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს თავისუფლების და საკუთარი პიროვნების ხელშეუხებლობის უფლება. არავის არ შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება გარდა კანონით განსაზღვრული წესის დაცვით ქვემოთ ჩამოთვლილი შემთხვევებისა:

გ) ადამიანის დაკავება ან დაპატიმრება უფლებამოსილ სამართლებრივ ორგანოსთან მისი წარდგენის მიზნით, თუკი არსებობს დანაშაულის ჩადენის გონივრული ეჭვი ან როდესაც დაკავება ან დაპატიმრება აუცილებელია დანაშაულის პრევენციის ან დანაშაულის ჩადენის შემდეგ გაქცევის თავიდან ასაცილებლად.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით: „კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის მეორე ალტერნატივის თანახმად, ადამიანისათვის თავისუფლების აღკვეთა დასაშვებია, როდესაც ეს გონივრულად აუცილებელია დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად. ეს საფუძველი არც მეტი, არც ნაკლები აძლევს სახელმწიფოს კონკრეტული და სპეციფიკური დანაშაულის თავიდან აცილების შესაძლებლობას. ამ დანაშაულის ჩადენა უნდა მოხდეს კონკრეტულ დროს და ადგილას, უნდა ჰყავდეს კონკრეტული მსხვერპლები. ამგვარი დასკვნის გამოტანის საფუძველს იძლევა მხოლობით რიცხვში ფორმულირებული სიტყვა „დანაშაული“ და კონვენციის მე-5 მუხლის მიზანი, კერძოდ ის, რომ არავის არ უნდა აღუკვეთონ თავისუფლება თვითნებურად (70-ე პუნქტი).

ევროპულმა სასამართლომ უნდა დაადგინოს, „საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის დაცვის შესახებ“ კანონით მომჩივანის დაპატიმრება ემსახურებოდა თუ არა დანაშაულის ჩადენის პრევენციას, რაც არის კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთის ერთ-ერთი დასაშვები საფუძველი (75-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს მთავრობის მითითებას იმასთან დაკავშირებით, რომ დაპატიმრება გამართლებული იყო კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით. ამასთან სასამართლოს აღნიშნავს, რომ მომჩივანებს ეჭირათ ბანერი, წარწერით: „თავისუფლება ყველა პატიმარს“ და „გათავისუფლდეს ახლავე ყველა,“ მომჩივნებს ჯერ არ ჰქონდათ ჩადენილი რაიმე დანაშაული და ამის შემდეგაც არ მომხდარა მათთვის ბრალის წაყენება პატიმრების ძალით გამოხსნის მოწოდების ფაქტზე. მხარეები თანხმდებიან იმაზე, რომ პატიმრობის საკითხი შემოწმებული უნდა იქნას კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის მეორე ალტერნატივის მიხედვით, როდესაც დაპატიმრება გონივრულად არის მიჩნეული დანაშაულის ჩადენის პრევენციისათვის (76-ე პუნქტი).

უნდა განისაზღვროს, დანაშაული, რის ჩადენაშიც ხელისუფლებამ ხელი შეუშალა მომჩივანებს, რამდენად იყო სათანადოდ კონკრეტული და სპეციფიკური, როგორც ამას ითხოვს სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი. კერძოდ, გასარკვევია დანაშაულის ჩადენის ადგილი და დრო, ასევე მსხვერპლები. ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოებს განსხვავებული აზრი ჰქონდათ, იმასთან დაკავშირებით, რა დანაშაულის ჩადენას აპირებდნენ მომჩივნები. როსტოკის რაიონულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ მომჩივნები, ბანერის გამოფენით, მიზნად ისახავდნენ სხვებისთვის მოწოდებას ძალით გაეთავისუფლებინათ პატიმრები ვალდეკის ციხიდან. ეს დასკვნა გაკეთებული იქნა იმის გამო, რომ მომჩივანები იმყოფებოდნენ ვალდეკის ციხის წინ პარკინგზე. ამის საწინააღმდეგოდ, როსტოკის სააპელაციო სასამართლოს მტკიცებით, მომჩივანები მიზნად ისახავდნენ როსტოკის გავლით, ძალადობრივ დემონსტრაციაზე ბანერების გამოფენას და იქ შეკრებილი ხალხის მასისათვის, ბანერის მეშვეობით, იმის მოწოდებას, რომ ძალით გამოეხსნათ პატიმრები (77-ე პუნქტი).

დამატებით, იმის განსაზღვრისათვის, რამდენად იყო მომჩივანების დაპატიმრება „გონივრულად აუცილებელი“ იმისათვის, რომ მათ არ მოეწოდებინათ სხვებისათვის პატიმრების ძალით გათავისუფლება, სასამართლო შენიშნავს, რომ მომჩივანები ხუთი და ნახევარი დღის განმავლობაში იყვნენ დაპატიმრებული პრევენციული მიზნებისათვის. ეს საკმაოდ დიდი დროა. ამასთან სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა, რომ ბანერზე წარწერა სხვადასხვაგვარად შეიძლებოდა ყოფილიყო გაგებული. მომჩივნების ადვოკატმა სხდომაზე განაცხადა, რომ ლოზუნგები მიმართული იყო პოლიციისა და ხელისუფლებისაკენ, მათგან ითხოვდნენ უამრავი დემონსტრანტის დაკავების შეწყვეტას. ადვოკატის განმარტებით, მომჩივნები ბანერებით არავის მოუწოდებდნენ დაპატიმრებული პირების ძალით გათავისუფლებას. უდავო გარემოებას წარმოადგენს ის, რომ მომჩივანები თავად არ ატარებდნენ იარაღს, რითაც შესაძლებელი იქნებოდა პატიმრების ძალადობით გამოხსნა. ამ გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლო ვერ დარწმუნდა იმაში, რომ მომჩივანების განგრძობითი პატიმრობა გონივრულად აუცილებელი იყო სათანადოდ კონკრეტული და სპეციფიკური დანაშაულის პრევენციისათვის. სასამართლო ასევე ვერ დარწმუნდა იმაში, რომ მომჩივანების პატიმრობა აუცილებელი იყო. ნებისმიერ შემთხვევაში საკმარისი იქნებოდა ბანერის ჩამორთმევა, რათა მომჩივანებს გაეთვალისწინებინათ უარყოფითი შედეგები და ბანერის ჩამორთმევის გზით თავიდან ყოფილიყო აცილებული, სხვებისათვის დაუდევრობით პატიმრების გათავისუფლების მოწოდება (78-ე პუნქტი).

შედეგად, მომჩივანის პატიმრობა არ იყო გამართლებული მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტით (მე-80 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში დაადგინა ისიც, რომ სახეზე არ იყო კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირობა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანის დაკავება დასაშვებია ვალდებულების შესასრულებლად. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, „კანონით გაწერილი ვალდებულებები“ უნდა იყოს რეალური და სპეციფიკური, რაც უკვე ეკისრება შესაბამის სუბიექტს და მის მიერ არ არის შესრულებული დაკავების მომენტისათვის. სასამართლო მიუთითებს, რომ ვალდებულება - არ ჩაიდინო დანაშაული უახლოეს მომავალში - არ უნდა იქნეს მიჩნეული სათანადოდ სპეციფიკურ და კონკრეტულ მოთხოვნად, რის აღსასრულებლადაც კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით ნებადართულია თავისუფლების აღკვეთა. ამასთან, მომჩივანს წარსულში არ დაურღვევიათ დანაშაულის ჩადენისაგან თავის შეკავების ვალდებულება. ამის გამო მომჩივანის პატიმრობა არ არის მოცული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით (82-ე პუნქტი).

დე ტომასოსაგან განსხვავებით, შვაბეს საქმე მართალია არ ეხებოდა გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას, არამედ ფიზიკური თავისუფლების უფლებას, თუმცა ეს საქმე უკავშირდებოდა პრევენციული ღონისძიების გამოყენებას მომავალში მოსალოდნელი დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად. ამ საქმეში ძალიან მკაფიო იყო ადამიანის უფლებების ევროპული სასამართლოს მიდგომა: პრევენციული ღონისძიების გამოყენება დასაშვებია, მაშინ, როცა მოსალოდნელი დანაშაულის შესახებ ინფორმაცია არა ზოგადი, არამედ კონკრეტულია. კერძოდ, ცნობილია კონკრეტული დანაშაულებრივი ქმედება, მისი ჩადენის დრო და ადგილი, ასევე მსხვერპლის ვინაობა. ზოგადი, არაკონკრეტიზირებული და არასპეციფიკური მითითება დანაშაულის ჩადენის საფრთხეზე დაარღვევს როგორც კონვენციის მე-5 მუხლის, ისე მეოთხე დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლის მოთხოვნებს, თუკი ამგვარი ზოგადი ინფორმაციის საფუძველზე პირს შეეზღუდება როგორც ფიზიკური თავისუფლება, ისე მიმოსვლის თავისუფლება.

სადავო ნორმის საფუძველზე, ოზურგეთის რაიონულმა და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლომ სწორედ ამგვარი ზოგადი ინფორმაციის საფუძველზე შეუზღუდა მოსარჩელეს მიმოსვლის თავისუფლება - კონკრეტულ ტერიტორიაზე ყოფნის ან მასში შესვლის შესაძლებლობა. ამასთან შვაბეს საქმე მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფომ უნდა დაადგინოს, რა კონკრეტული საშუალებით აპირებენ ადამიანები დანაშაულის ჩადენას (მაგალითად, ფლობენ თუ არა ისინი იარაღს). ოზურგეთის რაიონულ და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოებს არ დაუდგენიათ ერთი ადამიანი - თათია ნიკოლაშვილი - როგორ, რა საშუალების გამოყენებით ჩაშლიდა სამთავრობო ღონისძიებას, რომელსაც იცავდა როგორც სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახური, ისე პოლიცია. ღონისძიების ჩაშლა მოხდებოდა იარაღით თუ უიარაღოდ ფიზიკური ძალის გამოყენებით, რამდენად ჰქონდა თათია ნიკოლაშვილს ფიზიკური მონაცემები ღონისძიების ჩასაშლელად ეძალადა სახელმწიფო დაცვის სამსახურზე, პოლიციაზე და პარკში შეკრებილ უამრავ ადამიანებზე. თათია ნიკოლაშვილის წარსული ხომ არ მიუთითებდა ძალადობის ამგვარ გამოცდილებაზე. საერთო სასამართლოებმა სადავო ნორმა იმგვარად გამოიყენეს, რომ საჭიროდ არ ჩათვალეს ამ გარემოებების დადგენა, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ ტერიტორიის დატოვების მოთხოვნის წარსადგენად პოლიციას არ ესაჭიროება კონკრეტულ და სპეციფიკურ დანაშაულზე მითითება.

3. გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა სანდო და გადმოწმებადი ინფორმაციის საფუძველზე

ოზურგეთის რაიონული და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოები ეყრდნობოდნენ მესამე პირისაგან მიღებულ ინფორმაციას იმასთან დაკავშირებით, რომ მოსარჩელე პრემიერ-მინისტრის მონაწილეობით ოფიციალური ღონისძიების ჩაშლას ცდილობდა. ოზურგეთის რაიონული სასამართლო ამ ინფორმაციას „ოპერატიულ ინფორმაციას“ უწოდებს. არც ერთი სასამართლო არ დაინტერესებულა იმაში, გაერკვია ამგვარი ინფორმაციის რეალურად არსებობის ფაქტი, თუნდაც მოსარჩელის გარეშე, დახურულ სხდომაზე საიდუმლო ინფორმაციის გამოთხოვის გზით. ოზურგეთის რაიონულმა სასამართლომ ნდობა გამოუცხადა პოლიციას, რომელიც აცხადებდა იმას, რომ მას ამგვარი ინფორმაცია ჰქონდა, თუმცა არ დასმულა კითხვა, საიდან ჰქონდა პოლიციას ამგვარი ინფორმაცია და რამდენად იყო ის პირი, ვისგანაც ეს ინფორმაცია მიიღო პოლიციამ, სანდო.

„ოპერატიული ინფორმაციის“ საფუძველზე უფლებაში დაუსაბუთებელი ჩარევის მკაფიო მაგალითს წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მახმუდოვი რუსეთის წინააღმდეგ (https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-81966). ამ საქმეში 2003 წლის 3 სექტემბერს ქალაქ მოსკოვის დასავლეთის რაიონული ადმინისტრაციის პრეფექტმა გააუქმა მის მიერვე გაცემული ნებართვა გარემოსდამცველთა საპროტესტო აქციის ჩატარების შესახებ. უარი დემონსტრაციის ჩატარებაზე ეფუძნებოდა სამართალდამცავი ორგანოებისაგან მიღებულ ოპერატიულ ინფორმაციას მოსკოვში მოსალოდნელი ტერორისტული აქტების შესახებ. რაიონის პრეფექტმა პოლიციას სთხოვა, ზომების მიღება, რათა აღკვეთილიყო 2003 წლის 4 სექტემბერს გარემოს დამცველთა მიერ დაგეგმილი საპროტესტო აქცია (მე-11 პუნქტი).

პრეფექტის გადაწყვეტილების მიუხედავად, დათქმულ ადგილას შეიკრიბა რამდენიმე დემონსტრანტი, მათ შორის მომჩივანიც, რომელიც იყო მოსკოვის ერთ-ერთი რაიონის საკრებულოს წევრი. პოლიციამ ძალის გამოყენებით დაშალა ადამიანთა ჯგუფი (მე-12 პუნქტი). ტერორიზმის საფრთხის მიუხედავად, 2003 წლის 5, 6 და 7 სექტემბერს (პარასკევიდან კვირამდე) აღინიშნა „ქალაქის დღე“ მთელს მოსკოვში. ამ დღეებში არც ერთი ხალხმრავალი ღონისძიება არ იქნა გაუქმებული იმის გამო, რომ ტერორისტული აქტები იყო მოსალოდნელი. მოსკოვის მერიის მიერ დაგეგმილი ყველა ღონისძიება სრულყოფილად წარიმართა. ამ ღონისძიებებს ათასობით ადამიანი დაესწრო (მე-13 პუნქტი).

შეკრების გაუქმების შესახებ გადაწყვეტილება მომჩივანმა გაასაჩივრა პირველი ინსტანციის სასამართლოში. მომჩივანი აცხადებდა, რომ კანონი არ აძლევდა პრეფექტს იმის უფლებას, რომ შეკრების ჩატარებაზე ერთხელ გაცემული ნებართვა გაეუქმებინა, „ოპერატიული ინფორმაციის“ საფუძველზე (გადაწყვეტილების 27-ე პუნქტი).

საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებამდე რაიონულმა სასამართლომ პოლიციიდან გამოითხოვა ოპერატიული ინფორმაცია, რის საფუძველზეც გაუქმდა შეკრების ჩატარებაზე გაცემული ნებართვა. სასამართლომ პოლიციისაგან ამ ინფორმაციის გადაცემაზე მიიღო უარი, ვინაიდან ეს ინფორმაცია იყო გასაიდუმლოებული (გადაწყვეტილების 30-ე პუნქტი). ამ უარის გამო მომჩივანმა რაიონულ სასამართლოს სთხოვა საქმის გადაცემა მოსკოვის საქალაქო სასამართლოსათვის, რომელსაც კანონმდებლობა აღჭურავდა უფლებამოსილებით, განეხილა საქმე, სადაც გასაიდუმლოებული ინფორმაცია ფიგურირებდა. 2004 წლის 30 იანვრის განჩინებით, მოსამართლემ უარი თქვა აღნიშნული შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე. სასამართლოს განმარტებით, დავის საგანს წარმოადგენდა იმ საკითხის გარკვევა, რამდენად კანონიერი იყო პრეფექტის გადაწყვეტილება და არა ის, რამდენად მიიღო პრეფექტმა ინფორმაცია სამართალდამცავი ორგანოებისაგან (გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტი).

2004 წლის 30 იანვარს რაიონულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის სარჩელი. სასამართლომ დაადგინა ის, რომ პრეფექტმა სადავო გადაწყვეტილება მიიღო პოლიციის უფროსის 2003 წლის 2 სექტემბრის წერილის საფუძველზე, რომლიც ითხოვდა პრეფექტისგან აქციის ჩატარების ნებართვის ძალადაკარგულად ცნობას, ვინაიდან პოლიციის უფროსმა სხვადასხვა წყაროებიდან მიიღო ინფორმაცია მოსკოვში მასობრივი თავშეყრის ადგილებში პოტენციური ტერორისტული თავდასხმის საფრთხის თაობაზე. რაიონული სასამართლოს განმარტებით, სამართალდამცავი ორგანოების ხელთ არსებული ინფორმაცია, მოსკოვში მასობრივი თავშეყრის ადგილებში ძირგამომთხრელი და ტერორისტული თავდასხმის თაობაზე. მიუთითებდა არა მხოლოდ იმ პირებთან დაკავშირებით არსებულ საფრთხეზე, რომლებსაც სურდათ მიტინგში მონაწილეობის მიღება, არამედ რისკის წინაშე იდგნენ ის მოქალაქეებიც, რომლებსაც არ ჰქონდათ მასობრივ შეკრებებში მონაწილეობის კონსტიტუციური უფლების განხორციელების განზრახვა. სასამართლოს წინაშე არ ყოფილა წარდგენილი რაიმე სახის მტკიცებულება, რაც გააქარწყლებდა პოლიციის უფროსის წერილში მოყვანილ ინფორმაციას. პრეფექტის 2003 წლის 3 სექტემბრის გადაწყვეტილება კავშირში არ იყო შეკრების ორგანიზატორების მიერ გაკეთებულ გაფრთხილებასთან, არამედ ემსახურებოდა მასობრივი თავშეყრის ადგილებში მოსალოდნელი ტერორისტული აქტისაგან მოსახლეობის უსაფრთხოების დაცვას. სასამართლო აფასებს რა გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებას, მიდის იმგვარ დასკვნამდე, რომ პრეფექტი მოქმედებდა მისი უფლებამოსილების ფარგლებში, მისი ქმედება გამომდინარეობდა მოსალოდნელი საფრთხიდან და შესაბამისობაში მოდის კონსტიტუციასთან (გადაწყვეტილების 32-ე პუნქტი).

მომჩივანმა შეიტანა სააპელაციო საჩივარი. ის მიუთითებდა, რომ „ქალაქის დღის“ აღნიშვნასთან დაკავშირებით მოსკოვის მერიის მიერ ორგანიზებული არც ერთი მასობრივი ღონისძიება არ ყოფილა გაუქმებული ტერორისტული აქტის საფრთხის გამო. მომჩივანის განმარტებით, რაიონულ სასამართლოს არ მიუთითებია შეკრების გაუქმების შესახებ პრეფექტის გადაწყვეტილების კონკრეტულ სამართლებრივ საფუძველზე (გადაწყვეტილების 33-ე პუნქტი). მოსკოვის საქალაქო სასამართლოს 2004 წლის 8 აპრილის განჩინებით მომჩივანის საჩივარი დაუშვებლად იქნა ცნობილი (გადაწყვეტილების 34-ე პუნქტი).

ამ საქმეში მიღებულ გადაწყვეტილებაში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციით გათვალისწინებული პროცედურების გამოყენებისას მტკიცებულების შეფასება ეფუძნება პრინციპს, რომლის მიხედვითაც, მტკიცების ტვირთი ეკისრება იმას, რომელიც ამტკიცებს კონკრეტული ფაქტის არსებობას და არა იმას, ვინც უარყოფს ამ ფაქტის არსებობას. მტკიცება ხდება გაუქარწყლებელი ფაქტების პრეზუმფციიდან გამომდინარე ძლიერი, ნათელი და შეთანხმებული დასკვნებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, მხოლოდ მოპასუხე სახელმწიფოს აქვს წვდომა ისეთ ინფორმაციასთან, რომელსაც შეიძლია დაადასტუროს ან გააქარწყლოს ესა თუ ის ფაქტი. სახელმწიფოს ქმედება, სათანადო ახსნა-განმარტების გარეშე, დამალოს ეს ინფორმაცია, უბიძგებს ევროპულ სასამართლოს, მომჩივანის კარგად დასაბუთებული საჩივრის სასარგებლო დასკვნები გააკეთოს (გადაწყვეტილების 58-ე პუნქტი).

მთავრობამ ევროპული სასამართლოს წინაშე დაადასტურა, რომ სამართალდამცავმა ორგანოებმა პრეფექტს მიაწოდეს ინფორმაცია მოსალოდნელი ტერორისტული აქტის შესახებ. პრეფექტმა მიიღო გადაწყვეტილება მომჩივანის მიმართ გაცემული მიტინგის ჩატარების სანქციის გაუქმების შესახებ. ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ მთავრობის ეს მტკიცება არ ეფუძნება რაიმე მტკიცებულებას. მთავრობას არც რაიმე განმარტება წარმოუდგენია იმასთან დაკავშირებით, რატომ იყო შეუძლებელია მტკიცებულებების წარმოდგენა, რომელიც ტერორიზმის საფრთხის არსებობის შესახებ ინფორმაციას მოჰფენდა ნათელს. ინფორმაციის სენსიტიურობის გათვალისწინებით, მხოლოდ მთავრობას და არა მომჩივან მხარეს ჰქონდა წვდომა ამ ინფორმაციაზე (გადაწყვეტილების 69-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოების მიერ გამოკვლეული არც ერთი მტკიცებულება არ ადასტურებდა მომჩივანისათვის მიტინგის ჩატარებაზე გაცემული ნებართვის გაუქმების აუცილებლობას. თავდაპირველად, რაიონულმა სასამართლომ მომჩივანის სარჩელის გადასაწყვეტად რელევანტურად მიიჩნია ამ მტკიცებულების გამოკვლევა და შეეცადა მის მოპოვებას პოლიციიდან...რაიონული პოლიციის უფროსმა უარი განუცხადა მოსამართლეს ამგვარი ინფორმაციის გადაცემაზე ამ ინფორმაციის კონფიდენციალობის გამო. ამის შემდეგ მომჩივანმა მოითხოვა საქმის ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოსათვის გადაცემა, რომელსაც ჰქონდა კონფიდენციალური ინფორმაციის გამოკვლევის შესაძლებლობა. რაიონულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა ეს შუამდგომლობა, ვინაიდან ამ ინფორმაციის მოპოვება აღარ იყო რელევანტური პრეფექტის გადაწყვეტილების კანონიერების დასადგენად. ამის მიუხედავად, თავის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ გამოთქვა ვარაუდი, რომ ამგვარი ინფორმაცია მართლაც არსებობდა და ივარაუდა, რომ არსებობდა მოსკოვის მკვიდრების მიმართ „ძალადობის საფრთხე.“ რაიონული სასამართლოს განმარტებით, მომჩივანმა ვერ შეძლო მტკიცებულების წარმოდგენა, რომლითაც გააქარწყლებდა ტერორისტული საფრთხის შესახებ ინფორმაციას. ევროპული სასამართლო შენიშნავს, რომ ამ ქმედებით, რაიონულმა სასამართლომ მტკიცების ტვირთი მომჩივანზე გადაიტანა. ამ მტკიცების ტვირთის წარმატებით ტარება შეუძლებელი იქნებოდა, თუკი მომჩივანს არ ექნებოდა წვდომა პოლიციის მასალებთან. რაიონულმა სასამართლომ ისე, რომ არ დაუკონკრეტებია თავის დასკვნის სათანადო მიზეზები, განაცხადა, რომ ტერორიზმის საფრთხე არათუ სავარაუდო, არამედ რეალური იყო, რის გამოც გამართლებული იყო პოლიციის მიერ საჯარო შეკრების ძალით დაშლა, ვინაიდან საფრთხე ემუქრებოდა მოქალაქეების სიცოცხლესა და უსაფრთხოებას. საქმის სააპელაციო წესით განხილვისას საქალაქო სასამართლომ სათანადო დასაბუთების გარეშე დაადასტურა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი. აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ ქვეყნის შიდა სასამართლოების გადაწყვეტილებები, რაც „ტერორიზმის საფრთხის“ შესახებ ინფორმაციის საფუძველზე ითვალისწინებდა მომჩივანის მიტინგის აკრძალვას, ეფუძნებოდა ვარაუდს და არა სათანადოდ გამოკვლეულ ფაქტებს (გადაწყვეტილების 70-ე პუნქტი). ამის გამო, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევა (გადაწყვეტილების 73-ე პუნქტი)

ეს გადაწყვეტილება მეტყველებს იმაზე, რომ როცა სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან საკუთრების დასაცავად აუცილებელია გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა მოხდეს ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე, რომელიც მიუთითებს არა მარტო იმაზე, რომ ამგვარი საფრთხე რეალურია, არამედ უნდა არსებობდეს სასამართლოში ამ ოპერატიული ინფორმაციის სანდოობის გადამოწმების შესაძლებლობა. ოპერატიული ინფორმაციის სანდოობის მტკიცების ტვირთი ეკისრება გადაადგილების ან შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის ინიციატორს - სახელმწიფოს. პოლიციის მტკიცება, რომ ამგვარი ოპერატიული ინფორმაცია არსებობს, მოსამართლის მიერ მისი სანდოობის გამოკვლევის შესაძლებლობის გარეშე, არ უნდა ჩაითვალოს მტკიცების ტვირთის წარმატებულ ტარებად. სხვაგვარად იარსებებს არა მხოლოდ გადაადგილების, არამედ სხვა კონსტიტუციური უფლებების თვითნებური შეზღუდვის მაღალი რისკები, როდესაც პოლიციის მხრიდან ყველასთვის გაუგებარ და უცნობ „ოპერატიულ ინფორმაციაზე“ უბრალო და ზოგადი მითითებითაც კი საკმარისი იქნება კონსტიტუციური უფლების დაუსაბუთებლად შეზღუდვისათვის. სასამართლოს უნდა ჰქონდეს ამგვარი ოპერატიული ინფორმაციის სანდოობის გადამოწმების შესაძლებლობა. ეს სტანდარტები საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვა კონტექსტში უკვე დაადგინა საქმეში გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2020 წლის 25 დეკემბრის N2/2/1276 გადაწყვეტილების მეორე თავის 50-ე პუნქტში:

„ინფორმაცია უნდა იყოს იმგვარი, რომ შეიძლებოდეს მისი სანდოობის გარკვეული ხარისხით გადამოწმება, რათა ობიექტური პირი/მოსამართლე დარწმუნდეს, რომ ინფორმაციის მიმწოდებელი საქმისთვის მნიშვნელოვან მონაცემებს ფლობს, შეუძლია კონკრეტულ ფაქტებზე მითითება ან/და დანაშაულთან დაკავშირებული კონკრეტული მომავალი მოვლენის აღწერა, ან თავად ინფორმაცია ხასიათდება გარკვეული დეტალიზებით. ინფორმაცია უნდა შეიცავდეს სანდოობის გარკვეულ ნიშნებს, მაგალითად, დამნაშავის სამომავლო ქმედებების (თუნდაც მართლზომიერი ქმედებების) ქრონოლოგიის განჭვრეტას, რომელიც მარტივად გამოცნობადი არ უნდა იყოს ყოველი პირისთვის. თუ ოპერატიული ინფორმაცია დანაშაულის შესახებ მომავალ მოვლენას ეხება, იმისთვის, რომ ინფორმაცია დამაჯერებელი იყოს, მინიმალური ხარისხით მაინც უნდა შეიძლებოდეს აღნიშნულ ინფორმაციაში აღწერილი გარემოებების პოლიციელის მიერ ქრონოლოგიურად მიდევნება/გადამოწმება.“ იმ პირობებში, რომ დაცულია წყაროს კონფიდენციალობა, მისი სანდოოობის გადამოწმება ხდება მიწოდებული ინფორმაციის დეტალურობით ან მოვლენათა ქრონოლოგიური თანმიმდევრობის დამთხვევით.

სახელმწიფო მოქმედებს შერჩევით და დისკრიმინაციულად, როდესაც უსაფრთხოების რისკების სერიოზულობისა და რეალურობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების ნაკლებობაა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ზომები მიიღება ოპოზიციურად განწყობილი შეკრების/მასში მონაწილის მიმართ.^[1] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკით, როდესაც ეროვნული სასამართლო საკუთარ გადაწყვეტილებას „ტერორისტულ საფრთხესთან“ დაკავშირებით ვარაუდებზე და არა ფაქტებზე აყრდნობს, არღვევს შეკრების თავისუფლებას და მოქმედებს შერჩევით.^[2]

თათია ნიკოლაშვილის საქმეში სასამართლო დაეყრდნო პოლიციელების არგუმენტს, რომლებმაც ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე, იცოდნენ, რომ თათია ნიკოლაიშვილს სურდა სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლა. სასამართლოს არ შეუსწავლია, რამდენად რეალური და იმწუთიერი იყო საფრთხე^[3] ეროვნული სასამართლო დაეყრდნო მხოლოდ პოლიციელთა ჩვენებებს, რომელთა მიხედვითაც დასტურდებოდა ასეთი ინფორმაციის მიღება. თუმცა, მას არ შეუსწავლია კონკრეტული ფაქტები. შედეგად კი, სასამართლომ ვერ დაიცვა უფლებაში ჩარევისთვის დადგენილი ევროპული სტანდარტი.

არც ოზურგეთის რაიონულ სასამართლოს, არც ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს არ უცდიათ იმის გარკვევა (იმ პირობებში, როდესაც პროცესი ინკვიზიციურია და სამართალდამრღვევად ცნობილი პირი უარყოფდა პრემიერ-მინისტრისათვის რაიმე საფრთხის შექმნის ფაქტს), რამდენად დეტალური იყო კონფიდენციალური წყაროს მიერ მიწოდებული ინფორმაცია ან პოლიციის მიერ სამართალდამრღვევად ცნობილი პირის ქმედების მიდევნების შედეგად, რამდენად გამართლდა ოპერატიული ინფორმაციაში მითითებული მოვლენების ქრონოლოგია. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ჩავთვალოთ, რომ სადავო ნორმას აქვს იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ადამიანისათვის კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვას ან კონკრეტული ტერიტორიის დატოვებას ისეთი საფრთხის თაობაზე ინფორმაციის საფუძველზე, რომლის სანდოობის გადამოწმება არ არის აუცილებელი ან როცა ინფორმაცია არ არის სანდო.

4. არის თუ არა პრემიერ-მინისტრისათვის უსიამოვნო გზავნილის მიწოდება „საფრთხე,“ რომლის თავიდან ასაცილებლადაც დასაშვებია მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა?

ოზურგეთის რაიონული და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილ გარემოებებს წარმოადგენდა ის, რომ მოსარჩელე მოქმედებდა მარტო, მას არ ჰყავდა თანამოაზრეები, ვისთან ერთადაც, სადავო ნორმის მიხედვით, საფრთხეს შეუქმნიდა პრემიერ-მინისტრს და ჩაშლიდა სამთავრობო ღონისძიებას. სასამართლოების მიერ დადგენილი გარემოების მიხედვით, მომჩივანს არ მიეცა ოზურგეთის ერთ-ერთ პარკში ყოფნის და სამთავრობო ღონისძიებაზე დასწრების შესაძლებლობა. ამ ღონისძიებაზე მომჩივანს მოუწევდა ურთიერთობა არა მხოლოდ პრემიერ-მინისტრთან და მის დაცვასთან, არამედ რიგით ადამიანებთან, რომელთა უმრავლესობასაც შესაძლოა არ გაეზიარებინა მოსარჩელის შეხედულებები. ამ პირობებში, პრემიერ-მინისტრის სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, საკუთრების ან სხვა მნიშვნელოვანი სიკეთისათვის ერთი ადამიანის მიერ რაიმე საფრთხე ნაკლებად რეალურად გამოიყურება.

თავად მოსარჩელე საერთო სასამართლოში აცხადებდა, რომ იყო ოზურგეთის საკრებულოს წევრი ოპოზიციური პარტია „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობიდან.“ ეს ინფორმაცია სასამართლოებს სადავოდ არ გაუხდიათ იმის გათვალისწინებით, რომ ოფიციალური წყაროებით, ეს ფაქტი ნამდვილად დასტურდება (https://ozurgeti.mun.gov.ge/?page_id=321). საკრებულოს, როგორც წარმომადგენლობითი ორგანოს, განსაკუთრებით კი ოპოზიციური წევრის ფუნქციას წარმოადგენს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირებთან კომუნიკაციის, მათ წინაშე საჯარო განცხადებების გაკეთების გზით, საკუთარი ამომრჩევლების ინტერესების დაცვა. პარკის გახსნაზე დასწრება საკრებულოს ოპოზიციონერი წევრისათვის იყო შესაძლებლობა, თავისი ამომრჩევლების ხმა მიეწვდინა თბილისიდან ოზურგეთში ჩასული პრემიერ-მინისტრისათვის და ამ გზით დაეცვა საკუთარი ამომრჩევლების ინტერესები. საყოველთაოდ ცნობილ, უდავო გარემოებას წარმოადგენს ის, რომ პრემიერ-მინისტრი წარმოადგენს პარლამენტში უმრავლესობის მქონე პარტია „ქართულ ოცნება - დემოკრატიულ საქართველოს,“ ხოლო მოსარჩელის პარტია „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა“ არის ოპოზიციური პარტია. ამ ორ პარტიას გააჩნიათ ერთმანეთისაგან რადიკალურად განსხვავებული ხედვები და მოსაზრებები ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკურ საკითხებზე. ერთ სივრცეში ამ ორი პარტიის წარმომადგენლების შეკრება უდავოდ გამოიწვევდა, სულ მცირე, აზრთა მწვავე გაცვლა-გამოცვლას, ამის შედეგად კი დისკომფორტს და დაძაბულობას, რაც უდავოდ იმოქმედებდა ოფიციალური ღონისძიების მიმდინარეობაზე. უნდა გაირკვეს ის, რომ პოლიტიკური მოსაზრებების გამოთქმის შედეგად წარმოშობილი დისკომფორტის და დაძაბულობის აღმოფხვრა რამდენად უნდა იქნეს მიჩნეული სათანადო ლეგიტიმურ მიზნად, რასაც შეუძლია მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას შეზღუდული ვართ ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსით და იმ ფაქტობრივი გარემოებებით, რომელთა არსებობისას ამ სასამართლოებმა სადავო ნორმებს გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი მიანიჭეს. საერთო სასამართლოებს არ უთქვამთ ის, რომ პარკში მარტო მყოფ მოსარჩელეს თავად ემუქრებოდა საფრთხე „ქართული ოცნების“ მხარდამჭერებისაგან და ამ საფრთხის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელი იყო მისი პარკიდან გაყვანა. საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, მოსარჩელე თავად უქმნიდა საფრთხეს საზოგადოებრივ წესრიგს და პრემიერ-მინისტრის უსაფრთხოებას. მოსარჩელე ცდილობდა სამთავრობო ღონისძიების ჩაშლას. ვინაიდან სასამართლოებს არ დაუკონკრეტებიათ, რაში გამოიხატებოდა ეს საფრთხე, რაც წარმოადგენს კიდევაც ამ სარჩელით დავის საგანს, უნდა დავადგინოთ ის, რამდენად შეიძლება ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენდეს საჯარო პოლიტიკური განცხადებები ან ამ განცხადებების გაკეთების მანერა (მაგალითად, ხმამაღალი ფორმით) საიმისოდ, რომ საზოგადოებრივი წესრიგი, სამთავრობო ღონისძიების შეუფერხებელი მიმდინარეობა ან სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის უსაფრთხოება იმგვარი რისკის წინაშე დადგეს, რაც გაამართლებს ტერიტორიის დატოვების ან მასში შესვლის აკრძალვის მოთხოვნის წარდგენის გზით მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვას.

განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულებების მქონე პირების მიერ საჯარო ადგილას საპირისპირო პოლიტიკური შეხედულებების გაცვლის უფლება დაცულია კონსტიტუციის მე-17 მუხლით (გამოხატვის თავისუფლება) და 21-ე მუხლით (შეკრების თავისუფლება). სადავო ნორმით უშუალოდ ხდება გადაადგილების თავისუფლებაში ჩარევა, ვინაიდან ადამიანს ეკრძალება კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლა და ევალება კონკრეტული ტეროტორიის დატოვება. შესაბამისად, სადავო ნორმა უშუალოდ მიმართულია მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვისაკენ. ის გარემოება, რომ ადამიანს არა აქვს იმ ტერიტორიაზე აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა, სადაც არ იქნა დაშვებული ან საიდანაც გამოაძევეს, უნდა ჩაითვალოს მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვის გვერდით ეფექტად. სადავო ნორმა ფასდება მიმოსვლის თავისუფლებასთან მიმართებაში, თუმცა ვინაიდან კონსტიტუცია წარმოადგენს ერთიან ორგანიზმს, კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები განხილული უნდა იქნეს ერთმანეთთან კავშირში. კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები ერთმანეთისაგან განუყოფელია და შესაბამისად, თანაზომიერების ეტაპზე, როდესაც ხდება სასწორის პინაზე მყოფი ინტერესების აწონ-დაწონვა, უდავოდ გასათვალისწინებელია არა მხოლოდ მიმოსვლის თავისუფლების მნიშვნელობა, არამედ ამ უფლების შეზღუდვის შედეგად, სხვა კონსტიტუციური უფლებების, მოცემულ შემთხვევაში, გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების მიმართ დამდგარი უარყოფითი გვერდითი ეფექტები.

ერთ სივრცეში განსხვავებული შეხედულებების მქონე ადამიანების თავმოყრა და აზრთა გაცვლა-გამოცვლა მართლაც შეიცავს დისკომფორტის, დაძაბულობის და ზოგჯერ შეხვედრის ჩაშლის ან ძალადობრივი ინციდენტების წარმოშობის საფრთხეს, ამის მიუხედავად, გასარკვევია, რამდენად არის ამგვარი შედეგის თავიდან ასაცილებლად ადამიანისათვის პრევენციული ღონისძიების სახით კონკრეტულ ადგილას ყოფნის აკრძალვა გამართლებული. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად, მიმოვიხილოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლის ჭრილში განხილული სამი საქმე: FÁBER v. HUNGARY, ÖLLINGER v. AUSTRIA და CHRISTIAN DEMOCRATIC PEOPLE’S PARTY v. MOLDOVA (No. 2)

5.1 FÁBER v. HUNGARY

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-112446

2007 წლის 9 მაისს უნგრეთის სოციალისტურმა პარტიამ გამართა დემონსტრაცია ბუდაპეშტში რასიზმისა და სიძულვილის საწინააღმდეგოდ. იმავდროულად, იაკობიკების, კანონიერად დარეგისტრირებული მემარჯვენე პოლიტიკური პარტიის, წევრები შეიკრიბნენ იქვე ახლოს, თავისი უკმაყოფილების გამოსახატად.

მომჩივანი იდგა ჩუმად და მას ხელში ეჭირა არპადის (სამეფო დინასტია შუა საუკუნეების უნგრეთში) ზოლიანი დროშა. მომჩივანთან ერთად იმყოფებოდა რამდენიმე პირი. მომჩივანს აკვირდებოდა პოლიცია. მომჩივანის პროტესტის ადგილი იყო უნგრეთის სოციალისტური პარტიის ღონისძიებასთან ახლოს და რამდენიმე მეტრით მოცილებული მოედნიდან, სადაც იაკობიკის დემონსტრაცია იმართებოდა.

პოლიციის მიერ სასამართლოსათვის შემდგომში მიცემული ჩვენების მიხედვით, მათ მიიღეს მითითება, არ დაეშვათ არპადის ზოლიანი დროშის 100 მეტრით მოახლოება სოციალისტური პარტიის დემონსტრაციასთან. მომჩივანმა და სხვა მოწმეებმა მოგვიანებით სასამართლოში განაცხადეს, რომ სოციალისტური პარტიის აქციის მონაწილეები მომჩივანს არპადის დროშის ხელში ჭერის გამო ეძახდნენ „ფაშისტს“ „ისრის ჯვაროსანს“ („ისრის ჯვარი“ იყო უნგრეთის ფაშისტური რეჟიმი 1944-1945 წლებში). პოლიცია, რომელიც თვალყურს ადევნებდა ამ მოვლენას, მოუწოდებდა მომჩივანს დროშა გადაემალა ან დაეტოვებინა ტერიტორია. მომჩივანმა უარი განაცხადა ამ მოთხოვნის შესრულებაზე. მომჩივანის თქმით, დროშა ისტორიული სიმბოლო იყო და არც ერთი კანონი არ კრძალავდა მის გამოფენას. ბოლოს, მომჩივანი ბუდაპეშტის პოლიციაში წაიყვანეს, სადაც ის იქნა დაკავებული და იკითხებოდა 6 საათის განმავლობაში. გათავისუფლების შემდეგ, ბუდაპეშტის პოლიციის მე-5 რაიონულმა სამმართველომ დააჯარიმა მომჩივანი 50 000 უნგრული ფორნიტით (200 ევრო) პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის. მომჩივანმა საჩივარი შეიტანა პეშტის ცენტრალურ რაიონულ სასამართლოში, თუმცა უშედეგოდ (გადაწყვეტილების მე-6 პუნქტი).

საქმეზე სააპელაციო განხილვა ჩატარდა 2007 წლის 7 დეკემბერს და 2008 წლის 21 თებერვალს. სააპელაციო სასამართლომ ძალაში დატოვა მომჩივანის მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენი. სააპელაციო სასამართლოს თქმით, მომჩივანის ქმედება იყო პროვოკაციული, რასაც შეეძლო გამოეწვია უწესრიგობა სოციალისტების დემონსტრაციაზე. მომჩივანის გამოხატვის თავისუფლება არ მოიცავდა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის უფლებას. ჰერალდიკის ექსპერტების დასკვნის მიუხედავად, რაც მომჩივანმა წარადგინა, იმის დასამტკიცებლად, რომ დროშა იყო ისტორიული, სასამართლომ ჩათვალა, რომ მომჩივანის ქცევა იყო შეურაცხმყოფელი (გადაწყვეტილების მე-7 პუნქტი).

ამ საქმეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში უნგრეთის მთავრობის პოზიცია იყო შემდეგი: საპოლიციო ღონისძიება გამოყენებული იქნა იმისათვის, რომ თავიდან ყოფილიყო აცილებული მტრული და აგრესიული ინციდენტები ორი დაპირისპირებული შეკრების მონაწილეებს შორის. ამგვარად, მიღწეული იქნებოდა საზოგადოებრივი სიმშვიდე. მოსალოდნელი იყო ერთი ჯგუფი თავს დასხმოდა სხვა შეკრების მონაწილეებს. ამის გამო, პოლიციის ძალისხმევა, რომლითაც თავიდან იქნა აცილებული ორი სხვადასხვა დემონსტრაციის მონაწილეებს შორის შეტაკება, სათანადოდ დასაბუთებული იყო (გადაწყვეტილების 23-ე პუნქტი). მთავრობის განმარტებით, მომჩივანს ხელში ეჭირა დროშა, რაც გამაღიზიანებელი იყო სოციალისტების აქციაზე შეკრებილი ადამიანებისათვის, ისინი ამ დროშას ფაშისტურად მიიჩნევდნენ. ამ გარემოებამ პოლიცია მიიყვანა იმ დასკვნამდე, რომ მომჩივანი ხელს შეუშლიდა წინასწარი გაფრთხილების შედეგად მიმდინარე სოციალისტების დემონსტრაციას, ეს მაშინ, როცა თავად მომჩივანს არ ჰქონდა წინასწარი გაფრთხილება შეტანილი უფლებამოსილ ორგანოში კონტრ-დემონსტრაციის ჩატარების თაობაზე (გადაწყვეტილების 23-24 პუნქტები).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გაიმეორა, რომ მე-10 მუხლი იცავს არა მხოლოდ ისეთ „ინფორმაციას“ და „იდეებს“ რომელსაც კეთილგანწყობილად, უმტკივნეულოდ ან გულგრილად ხვდებიან, არამედ ისეთ ინფორმაციას და იდეასაც, რაც შეურაცხმყოფელი, შოკისმომგვრელი ან ამაღელვებელია. ეს არის პლურალიზმის, ტოლერანტობის და აზრთა მრავალფეროვნების მოთხოვნა, რომლის გარეშეც არ არსებობს „დემოკრატიული საზოგადოება.“ (გადაწყვეტილების 34-ე პუნქტი)

მართალია, გამოხატვის თავისუფლება ექვემდებარება შეზღუდვებს, თუმცა შეზღუდვების განმარტება უნდა ხდებოდეს ვიწროდ. ნებისმიერი შეზღუდვის დაწესების აუცილებლობა დამაჯერებლად უნდა იქნეს დამტკიცებული. უფრო მეტიც, სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით, შეზღუდვის დაწესების ფარგლები ვიწროა პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვასა და საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე დებატებთან დაკავშირებით (გადაწყვეტილების 35-ე პუნქტი).

კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებული შეკრების თავისუფლება იცავს ისეთ დემონსტრაციას, რაც აწუხებს ან შეურაცხყოფს საპირისპირო იდეებისა და მოთხოვნების დამცველ ადამიანებს. შეკრების და გამოხატვის ნებისმიერი ფორმით შეზღუდვა მხოლოდ იმის გამო, რომ ხელისუფლებისათვის შოკისმომგვრელი, მიუღებელი აზრების და სიტყვების გამოთქმა ხდება, ცუდ სამსახურს უწევს დემოკრატიას და საფრთხეში აგდებს მას (გადაწყვეტილების 37-ე პუნქტი).

მოწინააღმდეგე ჯგუფებს შორის კრიზისის და დაპირისპირების ყველა ალბათობა დემონსტრაციის აკრძალვას რომ ამართლებდეს, საზოგადოებას აღარ ექნებოდა შესაძლებლობა, მოესმინა განსხვავებული აზრები ისეთ საკითხებზე, რომელიც ეწინააღმდეგება უმრავლესობის მოსაზრებას. სასამართლო ხაზს უსვამს, რომ დემონსტრაციამ შეიძლება გააღიზიანოს ან შეურაცხყოს ის ადამიანები, რომლებიც საპირისპირო იდეების და მოთხოვნების დაკმაყოფილებისკენ მიისწრაფვიან. ამის მიუხედავად, შეკრების მონაწილეებს, ოპონენტების მხრიდან თავდასხმის საშიშროების გარეშე, მაინც უნდა ჰქონდეთ დემონსტრაციის გამართვის შესაძლებლობა (გადაწყვეტილების 38-ე პუნქტი)

უბრალო რისკის არსებობა არასაკმარისია უფლების შეზღუდვისათვის, შეფასების გაკეთებისას ხელისუფლებამ უნდა წარმოადგინოს კონკრეტული პროგნოზი წესრიგის დარღვევის მასშტაბებთან დაკავშირებით იმისათვის, რომ შეფასდეს, რა რესურსებია აუცილებელი ძალადობრივი დაპირისპირების საფრთხის ნეიტრალიზებისათვის (გადაწყვეტილების მე-40 პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იმეორებს, რომ ეროვნულ ხელისუფლებას აქვს ფართო მიხედულება, შეარჩიოს შესაფერისი ღონისძიება შეკრებაზე საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. ამ სიტუაციაში, მოსალოდნელი იყო, რომ ადამიანთა ერთ ჯგუფს ხელი შეშალა სოციალისტების შეკრებისათვის. ევროპული სასამართლო თვლის, რომ პოლიციის მცდელობა, თავიდან აეცილებინა ორი შეკრების მონაწილეთა შორის ფიზიკური დაპირისპირება, ჯდება ხელისუფლებისათვის მინიჭებული შეფასების თავისუფლების ფარგლებში. ეს ღონისძიება ემსახურებოდა ძალადობის თავიდან აცილებას და დემონსტრანტთა დაცვას ძალადობისაგან. ევროპული სასამართლო ამის მიუხედავად, თვლის, რომ მშვიდობიან შეკრებაში მონაწილეობა იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ ის არ შეიძლება შეიზღუდოს იქამდე, თუკი პირი თავად არ ჩაიდენს ძალადობრივ საქციელს. სასამართლო მართალია იზიარებს იმას, რომ დროშის გამოფენას ჰქონდა პროვოკაციული ხასიათი, თუმცა დამატებითი გარემოების არარსებობის პირობებში, მიიჩნევს, რომ დროშის გამოფენა, თავისთავად, წარმოადგენს გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ უფლებას. შესაბამისად, სასამართლო ვერ ხედავს მიზეზს, თუ რატომ უნდა მომხდარიყო მომჩივანის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო იმეორებს, როცა დემონსტრანტები არ არიან ჩართული ძალადობაში, მნიშვნელოვანია ხელისუფლებამ გამოავლინოს განსაზღვრული ხარისხის მოთმინება მშვიდობიანი შეკრების მიმართ იმისათვის, რომ კონვენციის მე-11 მუხლით გარანტირებული მშვიდობიანი შეკრების უფლება საერთოდ არ დაიცალოს მისი შინაარსისაგან. ამ შემთხვევაში არ არსებობდა სოციალისტების მიტინგისათვის ხელის შეშლის მტკიცებადი რისკი (გადაწყვეტილების 47-ე პუნქტი), შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევა.

ეს საქმე მეტყველებს იმაზე, რომ სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულების მქონე პირის მიერ საჯარო სივრცეში განსხვავებული მოსაზრებების გაცვლა არის გამოხატვის თავისუფლებით დაცული უფლება. ეს შესაძლებლობა არ უნდა შეიზღუდოს, თუკი არ დამტკიცდება, რომ არსებობს პოლიტიკური დისკუსიის ძალადობრივ ქმედებებში გადაზრდის რეალური და არა უბრალოდ თეორიული საფრთხე. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების 44-ე პუნქტში მიუთითა დაპირისპირებულ ადამიანებს შორის წარსულში მომხდარი ძალადობის ისტორიაზეც, როგორც ამგვარი რეალური საფრთხის ერთ-ერთ ინდიკატორზე. ჩვენს შემთხვევაში, საერთო სასამართლოებს არ დაუდგენიათ ის, რომ მოსარჩელე თათია ნიკოლაშვილს ჰქონდა ოპონენტზე ძალადობრივი თავდასხმის გამოცდილება. ამ საქმეში საერთო სივრცეში პოლიტიკური ოპონენტისათვის მიუღებელი მოსაზრების გამოხატვით დისკომფორტის შექმნა არ იქნა მიჩნეული საკმარისად საჯარო სივრციდან ამგვარი დისკომფორტის თუ დაძაბულობის შემქმნელი პირის გასაძევებლად, თუკი დისკომფორტთან და დაძაბულობასთან ერთად არ იქმნება ისეთი ძალადობის საფრთხე, რაც რისკის ქვეშ აყენებს სხვების სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან საკუთრებას ან ეს ქმედება მართლაც გამოიწვევს კონკრეტული ღონისძიების ჩაშლას.

ფარბერის საქმე ასევე მეტყველებს იმაზე, რომ განსხვავებული შეხედულებების მქონე ადამიანის ყოფნა და პროტესტის გამოხატვა იმ პირების მიერ ორგანიზებული ღონისძიებაზე, რომლებიც არიან პროტესტის ადრესატები, ავტომატურად არ გულისხმობს იმას, რომ ეს ღონისძიება ამით აუცილებლად იქნება ჩაშლილი. პოლიციას მოეთხოვება მოთმინება, განსხვავებული შეხედულების ადამიანის პროტესტის ფორმაზე დაკვირვება იმის შესაფასებლად, რამდენად იქმნება ღონისძიების ჩაშლის საფრთხე. ფარბერის საქმეში მომჩივანის ყოფნა დემონსტრანტების მახლობლად და დროშის ფრიალი, არ იქნა მიჩნეული იმგვარი პროტესტის ფორმად, რაც სოციალისტების შეკრებას ჩაშლას უქადდა. ამის მსგავსად, პოლიციას, პრევენციული ზომის გამოყენების ნაცვლად, მართებდა პრემიერ-მინისტრთან შეხვედრაზე თათია ნიკოლაშვილის პროტესტის ფორმაზე დაკვირვება და ამის მიხედვით, იმგვარი დასკვნის გაკეთება, აზრის გამოხატვის შერჩეული საშუალება ქმნის თუ არა კონკრეტული შეხვედრის ჩაშლის და პრემიერ-მინისტრის უსაფრთხოების დაცვის რისკებს. პრევენციული ზომების გამოყენება გამორიცხავს პოსტ-ფაქტუმ პოლიციის მხრიდან მოქალაქის მიერ შერჩეული პროტესტის მანერის შეფასების შესაძლებლობას. მოსარჩელე თათია ნიკოლაშვილის მიერ პროტესტის გამოხატვის შეუძლებლობა იყო პარკის ტერიტორიაზე ყოფნის წინასწარი აკრძალვის შედეგი. პროტესტის გამოხატვაზე ამგვარ წინასწარ აკრძალვას ეხება შემდგომში განსახილველი ორი საქმე.

5.2. ÖLLINGER v. AUSTRIA

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-76098

1998 წელის 30 ოქტომბერს მომჩივანმა, ავსტრიის პარლამენტის წევრმა მწვანეთა პარტიიდან, შეკრებების შესახებ კანონის მე-2 მუხლის საფუძველზე, შეიტანა გაფრთხილება ზალცბურგის ფედერალურ პოლიციაში ყველა წმინდანის დღეს, 1998 წლის 1 ნოემბერს დილის 9 საათიდან შუადღის 1 საათამდე ზალცბურგის მუნიციპალური სასაფლაოს წინ მიტინგის ჩატარების თაობაზე. მომჩივანის თქმით, მისი მიტინგი ემთხვეოდა მეოთხე საძმოს შეკრებას, რასაც მომჩივანი უკანონოდ მიიჩნევდა (გადაწყვეტილების მე-8 პუნქტი)

მიტინგის მიზანი იყო მეორე მსოფლიო ომის დროს ეს-ეს-ის მიერ მოკლული ებრაელებისათვის პატივის მიგება. მომჩივანის განცხადებით, 6 ადამიანს ხელში უნდა დაეკავებინა მსხვერპლთა საპატივსაცემო გზავნილი. მომჩივანი აცხადებდა, რომ გამოხატვის არავითარი სხვა საშუალება (მაგალითად, შეძახილები), რაც შეურაცხყოფდა ჭირისუფლებს ან დაარღვევდა საჯარო წესრიგს, არ იქნებოდა სასაფლაოზე გამოყენებული (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი)

ზალცბურგის ფედერალური პოლიციის 1998 წლის 31 ოქტომბრის საპასუხო წერილში მითითებული იყო „შეკრებების შესახებ“ კანონის მე-6 მუხლზე და ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლზე. ამ ნორმების საფუძველზე მეორე მსოფლიო ომში მოკლული ებრაელების საპატივსაცემო მიტინგი აიკრძალა, ვინაიდან ეს შეკრება საფრთხეს უქმნიდა საჯარო წესრიგსა და უსაფრთხოებას (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

ზალცბურგის პოლიციამ მიუთითა მწვანეთა პარტიის სხვა წევრი პარლამენტარის წერილზე, რომელიც პოლიციას ატყობინებდა მეოთხე საძმოს სავარაუდო უკანონო შეკრების შესახებ. მეოთხე საძმოს წევრები ზალცბურგის სასაფლაოზე პატივს მიაგებდნენ ეს-ეს-ის წევრი იმ ჯარისკაცების ხსოვნას, რომლებიც დაიღუპნენ მეორე მსოფლიო ომში. მეოთხე საძმოს ღონისძიების დრო და ადგილი ემთხვეოდა მეორე მსოფლიო ომში დაღუპული ებრაელების საპატივსაცემო მიტინგის დროსა და ადგილს. მწვანეთა პარტიის წევრი პარლამენტარი არ იღებდა ვალდებულებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მეორე მსოფლიო ომის დროს მოკლული ებრაელების ხსოვნის მიტინგი არ შეაფერხებდა მეოთხე საძმოს შეკრებას (გადაწყვეტილების მე-11 პუნქტი).

ზალცბურგის პოლიციამ მიუთითა, რომ მეოთხე საძმო იყო რეგისტრირებული გაერთიანება. სხვა ორგანიზაციის მსგავსად, მეოთხე საძმო ტრადიციულად მართავდა ხსოვნის ცერემონიალს ზალცბურგის მუნიციპალურ სასაფლაოზე ყველა წმინდანის დღეს. ამგვარი ხსოვნისადმი მიძღვნილი ღონისძიებები, „შეკრების შესახებ“ კანონით კვალიფიცირდებოდა სახალხო დღესასწაულად და არა მიტინგად, რაც წინასწარი სანქციას არ საჭიროებდა. ამგვარი ხსოვნის დღესასწაულების ჩაშლა შეურაცხყოფდა საზოგადოების იმ წევრების რელიგიურ გრძნობებს, რომლებიც სტუმრობდნენ სასაფლაოს და მიჩნეული უნდა იქნეს იმ ჯარისკაცების მიმართ უპატივცემულობად, რომლებიც დაიღუპნენ მეორე მსოფლიო ომში. შესაბამისად, დაგეგმილი შეკრება დაუშვებელ პროვოკაციად უნდა ჩაითვალოს. არსებობდა იმის რისკი, რომ სასაფლაოზე მისული შეურაცხყოფილი ჭირისუფლები ღია კონფლიქტში შესულიყვნენ მიტინგის მონაწილეებთან (გადაწყვეტილების მე-12 პუნქტი).

1999 წლის 17 აგვისტოს ზალცბურგის უსაფრთხოების სამსახურმა მომჩივანის ადმინისტრაციული საჩივარი არ დააკმაყოფილა (გადაწყვეტილების მე-14 პუნქტი).

უსაფრთხოების სამსახურის თქმით, მეოთხე საძმო იყო რეგისტრირებული გაერთიანება, რომლის წევრები, უმეტესად, იყვნენ ეს-ეს-ის ყოფილი წევრები. 40 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში ისინი მოიგონებდნენ ეს-ეს-ის ჯარისკაცებს, რომლებიც დაიღუპნენ მეორე მსოფლიო ომში. მეოთხე საძმოს წევრები ყველა წმინდანის ხსენების დღეს ზალცბურგის მუნიციპალურ სასაფლაოზე ომის მემორიალს გვირგვინით ამკობდნენ. ბოლო რამდენიმე წლების განმავლობაში, სხვადასხვა ორგანიზაციამ მოაწყო საპროტესტო აქციები, რომლის მიზანიც იყო, მეოთხე საძმოსათვის ხელი შეეშალა ხსოვნის ცერემონიალის გამართვისათვის. ამ პროტესტმა გამოიწვია მეოთხე საძმოს წევრების და სასაფლაოს სხვა სტუმრებს მწვავე დისკუსია. მათ პოლიციის ჩარევა მოითხოვეს (გადაწყვეტილების მე-15 პუნქტი).

უსაფრთხოების სამსახურმა მიუთითა, რომ დაგეგმილი შეკრებით მომჩივანი მიზნად ისახავდა მეოთხე საძმოსთან კონფრონტაციას, ამის გამო, აკრძალვა აუცილებელი იყო საზოგადოებრივი წესრიგის და მეოთხე საძმოს ხსოვნის ცერემონიალის სათანადოდ ჩასატარებლად (გადაწყვეტილების მე-16 პუნქტი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ შეკრების აკრძალვისას მომჩივანის ინტერესი - გაემართა მიტინგი - აწონ-დაწონა კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ საჯარო ინტერესთან მიმართებაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, დაგეგმილი მიტინგის გაუქმება გამართლებული ვერ იქნება, თუკი მისი ერთადერთი მიზანი იქნება მეოთხე საძმოს ხსოვნის ცერემონიალის დაცვა. საკონსტიტუციო სასამართლომ ეჭვქვეშ დააყენა ხელისუფლების არგუმენტი იმასთან დაკავშირებით, რომ საძმოს ცერემონიალი სახალხო დღესასწაული იყო შეკრებების კანონის მე-5 მუხლის მიზნებისათვის და ამის გამო, წინასწარ სანქცირებას არ საჭიროებდა. ამის მიუხედავად, მომჩივანის მიერ დაგეგმილი მიტინგის აკრძალვა საკონსტიტუციო სასამართლომ გაამართლა სხვა მიზეზით (გადაწყვეტილების მე-18 პუნქტი)

ავსტრიის საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით, ხელისუფლებას მხედველობაში უნდა მიეღო ის გარემოება, რომ წინა წლებში დემონსტრანტებს ჰქონდათ მცდელობა, ჩაეშალათ მეოთხე საძმოს მსვლელობა, რამაც გამოიწვია სასაფლაოს სხვა სტუმრებისათვის შემაწუხებელი ხმაური. ამის გამო გამოძახებული იქნა პოლიცია. ამიტომ ხელისუფლებამ სწორად ივარაუდა ის, რომ მომჩივანის მიერ დაგეგმილი შეკრების აკრძალვა აუცილებელი იყო უწესრიგობისაგან მთლიანად საზოგადოების დასაცავად (გადაწყვეტილების მე-19 პუნქტი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით საკუთარი დასკვნების გასამყარებლად განაცხადა, რომ ყველა წმინდანთა დღე იყო მნიშვნელოვანი რელიგიური დღესასწაული, როდესაც მოსახლეობა ტრადიციულად გადიოდა საფლავზე მიცვალებულთა მოსაგონებლად. როგორც რელიგიური ტრადიცია, მიცვალებულთა მოგონება არის კონვენციის მე-9 მუხლით დაცული უფლება (რელიგიის თავისუფლებას). სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება, დაიცვას ადამიანის უფლება - განაცხადოს თავისი რწმენა - სხვების მიერ ხელშეშლის გარეშე. ამგვარად, შეკრების აკრძალვა აუცილებელი იყო, კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სხვათა უფლებების და თავისუფლებების დასაცავად. აქედან გამომდინარე, ამ აკრძალვას არ დაურღვევია ის კონვენციური უფლებები, რომელსაც მომჩივანი მიუთითებს (მე-20 პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მიუთითებს უამრავ ფაქტორზე, რამაც აკრძალვა მიზნის მისაღწევად არაპროპორციულ საშუალებად აქცია. პირველი და უმთავრესი იყო ის, რომ შეკრება არავითარ შემთხვევაში არ იყო საფლავზე მიმსვლელთა რწმენის გაცხადების წინააღმდეგ მიმართული. უფრო მეტიც, მომჩივანი ელოდა იმას, რომ შეკრებას ეყოლებოდა მცირე რაოდენობის დემონსტრანტი. ისინი გეგმავდნენ მშვიდობიანად და დუმილით თავისი აზრის გამოხატვას. კერძოდ, მომჩივანებს სურდათ გამოეფინათ სამახსოვრო გზავნილები, რაც აშკარად გამორიცხავს შეძახილებს და ხმაურს. ამგვარად, დაგეგმილი ღონისძიება ვერანაირად ვერ მიაყენებდა საფლავზე წამსვლელთა რელიგიურ გრძნობებს შეურაცხყოფას. უფრო მეტიც, მართალია, ხელისუფლება ამტკიცებს იმას, რომ გასულ წელს გაცხოველებული დებატები წარმოშვა დემონსტრაციამ, ხელისუფლება არ მიუთითებს იმაზე, რომ წინა წელს ძალადობრივ ინციდენტებს ჰქონდა ადგილი (გადაწყვეტილების 47-ე პუნქტი).

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო ვერ დარწმუნდა მთავრობის არგუმენტის სისწორეში, რომ ეფექტიანი ალტერნატივა არ იქნებოდა ორივე შეკრების ჩატარება იმგვარად, რომ პოლიცია დაპირისპირებულ მხარეებს არ მისცემდა ერთმანეთთან მიახლოების შესაძლებლობას. ამით, დაცული იქნებოდა მომჩივანის შეკრების თავისუფლება, იმავდროულად, სათანადოდ დაიცავდა სასაფლაოს სტუმრების უფლებებს (გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტი).

ამის ნაცვლად, ხელისუფლებამ უპირობოდ აკრძალა მომჩივანის შეკრების უფლება. სასამართლო ადგენს, სახელწიფოს შიდა ორგანოებმა ძალიან მცირე მნიშვნელობა მიანიჭა მომჩივანის ინტერესს -ჩაეტარებინა დაგეგმილი შეკრება და პროტესტი გამოეხატა მეოთხე საძმოს შეკრების მიმართ, მაშინ როცა ძალიან დიდი მნიშვნელობა მიანიჭა საფლავზე გამსვლელთა ინტერესს - დაცული ყოფილიყვნენ ხმაურისაგან (გადაწყვეტილების 49-ე პუნქტი).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ კონვენციასთან შეუსაბამოდ მიიჩნია ის, რომ ხელისუფლებამ წინასწარ, პრევენციულად ერთ ჯგუფს აუკრძალა ის, რომ ერთ სივრცეში საკუთარი უარყოფითი შეხედულება გამოეხატა სხვა ჯგუფის მიმართ. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გარეშე პირების დაცვა ხმაურისაგან, რაც თან სდევს დაპირისპირებულ ჯგუფებს შორის მოსაზრებების გაცვლას, არ მიიჩნია წონად არგუმენტად, საიმისოდ, რომ აკრძალულიყო მოწინააღმდეგისათვის საკუთარი უარყოფითი დამოკიდებულების ჩვენების შესაძლებლობა. ამასთან ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ შესაძლებლად მიიჩნია სახელმწიფოს ჩარევა მას შემდეგ, რაც წარმოიშობოდა ძალადობის საფრთხე. ეს მოხდებოდა მაშინ, როცა დაპირისპირებულ ჯგუფებს შორის ერთმანეთთან ფიზიკური კონტაქტის მყისიერი საფრთხე გაჩნდებოდა. ფიზიკური დაპირისპირების შემთხვევაში სამართალდამცავი ორგანოები უნდა ჩამდგარიყვნენ მხარეებს შორის და არ მიეცათ ერთმანეთთან მიახლოების შესაძლებლობა. საბოლოო ჯამში, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ საქმეზე დარღვევა დაადგინა იმის გამო ხელისუფლებამ წინასწარ პრევენციულად აკრძალა პროტესტის გამოხატვა იმის მიუხედავად, რომ წარსულში მსგავსი პროტესტი არასოდეს ყოფილა ძალადობრივ ინციდენტებში გადაზრდილი.

მოსარჩელის შემთხვევაშიც, ვიდრე პრემიერ-მინისტრთან შეხვედრა დაიწყებოდა, პოლიციამ წინასწარ, პრევენციულად გამოარიდა თათია ნიკოლაშვილი შეკრების ჩატარების ადგილს. პოლიცია არ დაელოდა პრემიერ-მინისტრის პარკში მისვლას და იმაზე დაკვირვებას, რამდენად აგრესიული იქნებოდა მოსარჩელის ქცევა პრემიერ-მინისტრის მიმართ, რათა სწორედ ამგვარი ქცევის შეფასების შემდეგ მიეღო ზომები მოსარჩელის მიმართ. სავარაუდოდ, პოლიციამ მოსარჩელის მიმართ იმ დრომდე გამოიყენა პრევენციული ღონისძიებები, ვიდრე მოსარჩელე ხმამაღალი შეძახილებით დისკომფორტს შეუქმნიდა როგორც პრემიერ-მინისტრს, ისე ღონისძიებაზე დამსწრე სხვა პირებს. პოლიტიკური მოსაზრებების გაცვლით წარმოშობილი ხმაურისა და დისკომფორტის არიდების ინტერესს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, უპირობო უპირატესობა არ გააჩნია პოლიტიკური საკითხზე გამოხატვის თავისუფლების მიმართ და ოლინგერი ავსტრიის წინააღმდეგ საქმე ამის ნათელი დასტურია.

5.3 CHRISTIAN DEMOCRATIC PEOPLE’S PARTY v. MOLDOVA (No. 2)

https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-97049

ქრისტიან-დემოკრატიული სახალხო პარტია არის პოლიტიკური პარტია მოლდოვას რესპუბლიკაში. ეს პარტია წარმოდგენილია პარლამენტში და განსახილველ პერიოდში იყო ოპოზიციაში (გადაწყვეტილების მე-5 პუნქტი).

2003 წლის 3 დეკემბერს მომჩივანმა მიმართა კიშინოვის მუნიციპალურ საბჭოს წინასწარი გაფრთხილებით, 2004 წლის 25 იანვარს დიდი ეროვნული ასამბლეის მოედანზე, მთავრობის სახლის წინ, შეკრების გამართვის თაობაზე. საჩივრის მიხედვით, ორგანიზატორები მიზნად ისახავდნენ, გამოეხატათ მათი აზრი მოლდოვაში დემოკრატიული ინსტიტუტების ცუდად ფუნქციონირების, ადამიანის უფლებების დარღვევის, დნესტრისპირეთში მოლდოვასა და რუსეთს შორის კონფლიქტის შესახებ (გადაწყვეტილების მე-6 პუნქტი).

2004 წლის 20 იანვარს კიშინოვის მუნიციპალურმა საბჭოს უარი განაცხადა მომჩივანის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე იმ საფუძვლით, რომ არსებობდა დამაჯერებელი მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ მიტინგზე გაჟღერდებოდა აგრესიული ომის, ეთნიკური შუღლის და ძალადობის მოწოდებები (გადაწყვეტილების მე-7 პუნქტი).

მომჩივანმა ეს უარი გაასაჩივრა სასამართლოში. საჩივარში მითითებული იყო, რომ მიზეზები, რასაც მუნიციპალური საბჭო დაეყრდნო, დაუსაბუთებელი იყო (გადაწყვეტილების მე-8 პუნქტი).

2004 წლის 23 იანვარს კიშინოვის სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის სარჩელი. სასამართლომ დაადგინა, რომ მუნიციპალური საბჭოს უარი ქრისტიან დემოკრატიული სახალხო პარტიისათვის დემონსტრაციის გამართვის სანქცირებაზე იყო გამართლებული, ვინაიდან მომჩივანის მიერ გავრცელებული ბროშურები შეიცავდა შემდეგ ლოზუნგებს: „ძირს ვორონინის ტოტალიტარული რეჟიმი“ და „ძირს პუტინის საოკუპაციო რეჟიმი.“ სააპელაციო სასამართლოს თქმით, ეს ლოზუნგები წარმოადგენდა კონსტიტუციური რეჟიმის ძალადობით დამხობისკენ და რუსი ხალხის მიმართ შუღლის გაღვივებისკენ მოწოდებას. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლომ მიუთითა, რომ წინა დემონსტრაციაზე, რაც ორგანიზებული იყო მომჩივანი პარტიის მიერ რუსეთის შეიარაღებული ძალების დნესტრისპირეთში ყოფნასთან დაკავშირებით, დემონსტრანტებმა დაწვეს რუსეთის პრეზიდენტის ფოტოები და რუსეთის დროშა (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი).

მომჩივანმა პარტიამ ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა. საჩივარში აღნიშნა, რომ ბუკლეტში აღნიშნული ლოზუნგები არ შეიძლება გაგებული ყოფილიყო, როგორც მთავრობის დამხობისკენ მოწოდებად ან ეთნიკური შუღლის გაღვივებად. მიტინგის სანქცირებაზე უარი წარმოადგენდა კონვენციის მე-10 და მე-11 პუნქტების დარღვევას (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

2004 წლის 21 აპრილს უზენაესმა სასამართლომ განსახილველად არ მიიღო მომჩივანი მხარის საჩივარი და ძალაში დატოვა სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება (გადაწყვეტილების მე-11 პუნქტი).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „სასამართლოს, თავის გადაწყვეტილებებში, არაერთხელ უთქვამს, რომ დემოკრატია არა მარტო არის ევროპული საჯარო წესრიგის ძირითადი დამახასიათებელი ნიშანი, არამედ კონვენცია შეიქმნა იმისათვის, რომ გააძლიეროს და შეინარჩუნოს დემოკრატიული საზოგადოების იდეალები და ღირებულებები. სასამართლოს აზრით, დემოკრატია არის ერთადერთი მოდელი, რაც შეთანხმებულია კონვენციით და ერთადერთია, რაც შესაბამისობაშია კონვენციასთან. კონვენციის მე-11 მუხლის მეორე პუნქტის ფორმულირებიდან გამომდინარე, ისევე როგორც კონვენციის მე-8, მე-9 და მე-10 მუხლების საფუძველზე, ზემოხსენებული მუხლებით გარანტირებულ უფლებებში ჩარევას ამართლებს მხოლოდ აუცილებლობა. ჩარევა უნდა გამომდინარეობდეს „დემოკრატიული საზოგადოების“ მოთხოვნებიდან (გადაწყვეტილების მე-20 პუნქტი).

სასამართლო მიუთითებს „დემოკრატიული საზოგადოების“ მახასიათებლებზე და განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს პლურალიზმს. ტოლერანტობას და აზრთა მრავალფეროვნებას. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო ადგენს რომ მართალია, ზოგიერთ შემთხვევაში, ინდივიდუალური ინტერესები შესაძლოა დაექვემდებაროს ჯგუფის ინტერესებს, თუმცა დემოკრატია არ ნიშნავს იმას, რომ უმრავლესობის მოსაზრებები ყოველთვის უპირატესია. ბალანსი მიიღწევა, ერთი მხრივ, უმცირესობის სამართლიანი და სათანადო მოპყრობის, მეორე მხრივ, უმრავლესობის დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების პრევენციის გზით (გადაწყვეტილების 21-ე პუნქტი).

მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებაზე უფლება გარანტირებულია ყველასათვის, რომლებსაც აქვთ მშვიდობიანი დემონსტრაციის ორგანიზების განზრახვა. მოძალადე კონტრ-დემონსტრანტებიდან მომდინარე საფრთხე ან იმის შესაძლებლობა, რომ ძალადობრივი განზრახვის მქონე დემონსტრანტები შეუერთდებიან შეკრებას, არ ართმევს ადამიანს მშვიდობიან დემონსტრაციაზე უფლებას. დემონსტრაციის ორგანიზატორების ძალადობრივ განზრახვაზე მტკიცების ტვირთი ხელისუფლებას ეკისრება (გადაწყვეტილების 23-ე პუნქტი).

პოლიტიკური პარტიები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დემოკრატიის სათანადოდ ფუნქციონირებაში. კონვენციის მე-11 მუხლით პარტიებისათვის დადგენილი შეზღუდვები ვიწროდ უნდა განიმარტოს. მხოლოდ დამაჯერებელი და მწვავე მიზეზები ამართლებს პარტიების კონვენციის მე-11 მუხლით დაცულ უფლებაზე დაწესებულ შეზღუდვას. იმის განსაზღვრისას, რამდენად არსებობს კონვენციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული აუცილებლობა, ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს აქვთ შეზღუდული შეფასების ზღვარი, რაც მკაცრი ევროპული კონტროლის საგანია. მართალია, გამოხატვის თავისუფლება მნიშვნელოვანია ყველასათვის, მაგრამ ის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხალხის არჩეული წარმომადგენლებისათვის. არჩევითი თანამდებობის პირები წარმოადგენენ თავიანთ ამომრჩეველს, ხელისუფლების და საზოგადოების წინაშე მიაქვთ მათი ამომრჩევლის წუხილები, იცავენ თავიანთი ამომრჩევლების ინტერესებს. შესაბამისად, ოპოზიციონერი პარლამენტის წევრის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა მოითხოვს სასამართლოს მხრიდან დეტალურ გამოკვლევას (გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტი).

ევროპულ სასამართლოს ხშირად უთქვამს, რომ კონვენციით გათვალისწინებულია უფლებები არ არის თეორიული და ილუზორული, არამედ ის პრაქტიკული და ეფექტურია. აქედან გამომდინარე, გაერთიანების და შეკრების თავისუფლება ვერ დავიწროვდება სახელმწიფოს ვალდებულებით, თავი შეიკავოს ამ უფლებებში ჩარევისაგან. სახელმწიფოს მხრიდან მხოლოდ ნეგატიური ვალდებულების შესრულება ვერ იქნება ვერც მე-11 მუხლის და ვერც მთლიანობაში კონვენციის მიზნის შესაბამისი. შეკრების და გაერთიანების უფლებებით ეფექტიანი სარგებლობისათვის აუცილებელია პოზიტიური ვალდებულების შესრულებაც. სახელმწიფომ ამ უფლების დაცვა უნდა უზრუნველყოს ინდივიდებს შორის ურთიერთობაშიც. სახელმწიფოს ვალდებულებას წარმოადგენს, უზრუნველყოს პოლიტიკური პარტიების ჯეროვანი ფუნქციონირება, თუნდაც ეს შოკისმომგვრელი და შეურაცხმყოფელი იყოს საპირისპირო შეხედულებების მქონე ადამიანებისათვის, რომლებიც ამ პარტიებისაგან განსხვავებული მოთხოვნების დაკმაყოფილებისაკენ მიისწრაფვიან. პარტიის წევრებს უნდ ჰქონდეთ შესაძლებლობა, ჩაატარონ მიტინგები და არ ჰქონდეთ იმის შიში, რომ ოპონენტების მხრიდან ფიზიკურ ძალადობას დაექვემდებარებიან. ამგვარმა შიშმა შესაძლოა უბიძგოს გაერთიანებებს და პოლიტიკურ პარტიებს ღიად აღარ გამოხატონ მათი მოსაზრებები ისეთ სადავო საკითხებზე, რაც გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე (25-ე პუნქტი).

აღნიშნული საქმის გარემოებების მიხედვით, განსახილველ პერიოდში ქრისტიან-დემოკრატიული სახალხო პარტია იყო ოპოზიცია პარლამენტში, რომელიც ფლობდა საპარლამენტო მანდატების 10 პროცენტს. უმრავლესობაში იყო კომუნისტური პარტია, რომელიც აკონტროლებდა მანდატების 70%-ს. ჩარევა შეეხო დემონსტრაციას, მომჩივანი პარტია აპროტესტებდა ხელისუფლების სავარაუდო ანტი-დემოკრატიულ ქმედებებს და რუსეთის შეიარაღებული ძალების ყოფნას მოლდოვას სეპარატისტულ რეგიონ დნესტრისპირეთში. იმის გათვალისწინებით, რომ ამ თემაზე თავისუფალი გამოხატვის მიმართ არსებობდა საზოგადოებრივი ინტერესი, ხოლო მომჩივანი პარტია იმყოფება საპარლამენტო ოპოზიციაში, სახელმწიფოს შეფასების ზღვარი შესაბამისად, ვიწროა და მხოლოდ მწვავე მიზეზით შესაძლოა გამართლდეს ქრისტიან-დემოკრატიული სახალხო პარტიის გამოხატვის და შეკრების თავისუფლებაში ჩარევა (26-ე პუნქტი).

თავიანთ გადაწყვეტილებებში ხელისუფლების ეროვნულმა ორგანოებმა მიუთითეს ფიზიკური დაპირისპირების რისკზე დემონსტრანტებსა და მმართველი პარტიის მხარდამჭერებს შორის. სასამართლო ადგენს, რომ თუნდაც რომ ყოფილიყო ძალადობრივი შეხლა-შემოხლის თეორიული რისკი დემონსტრანტებსა და კომუნისტური პარტიის მხარდამჭერებს შორის, პოლიციის მოვალეობას წარმოადგენდა ამ ორ ჯგუფს შორის ჩადგომა და საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა. ამის გამო, შეკრების სანქცირებაზე უარის მიზეზი არ შეიძლება ჩაითვალოს რელევანტურად და საკმარისად კონვენციის მე-11 მუხლის მიზნებისათვის (28-ე პუნქტი).

სასამართლო ამგვარ დასკვნამდე მივიდა იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ მომჩივანმა პარტიამ უამრავი დემონსტრაცია ჩაატარა 2002 წელს, რომელიც იყო მშვიდობიანი და სადაც არავითარი ფიზიკური დაპირისპირება არ მომხდარა. აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, ევროპული სასამართლო ადგენს, რომ არაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ მომჩივანი პარტია, თავისი ქმედებით, მიზნად ისახავდა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევას, ხელისუფლებასთან ან მმართველი პარტიის მხარდამჭერებთან დაპირისპირებას (29-ე პუნქტი).

ამის გამო, ევროპული სასამართლო ასკვნის, რომ ჩარევა არ შეესაბამება მწვავე სოციალურ საჭიროებას და არ იყო აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-11 მუხლის დარღვევას (გადაწყვეტილების 30-ე პუნქტი).

ამ საქმის პრინციპები, რომ გადმოვიტანოთ მოსარჩელის ფაქტობრივ გარემოებებთან მიმართებაში, მოსარჩელე წარმოადგენს ხალხის წარმომადგენელს ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის საკრებულოში. თათია ნიკოლაშვილი არის ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიის წევრი და მის ფუნქციას წარმოადგენს საკუთარი ამომრჩევლის წუხილების აღმასრულებელ ხელისუფლებამდე მიტანა. სახელმწიფოს დისკრეციის ფარგლები ძალიან ვიწროა მაშინ, როცა ზღუდავს წარმომადგენლობითი ორგანოს წევრის შესაძლებლობას, საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე დისკუსიის წამოწყების გზით დაიცვას საკუთარი ამომრჩევლის ინტერესები აღმასრულებელი ხელისუფლების წინაშე. მოსარჩელე მარტო იყო დარჩენილი არა მხოლოდ პრემიერ-მინისტრის და მისი დაცვის, არამედ პარკში მყოფი იმ ადამიანების წინაშე, ვინც არ იზიარებდა მოსარჩელის პოლიტიკურ შეხედულებებს, შესაბამისად, არ არსებობდა თათია ნიკოლაშვილის მხრიდან ვინმე მიმართ ძალადობის რეალური საფრთხე. კონსტიტუცია არ აძლევდა პოლიციას ნებას, კრიტიკული მოსაზრების მოსმენით პრემიერ-მინისტრისათვის და იქ დამსწრე პირებისათვის შექმნილი დისკომფორტის აღსაკვეთად, სადავო ნორმების საფუძველზე მოეთხოვა თათია ნიკოლაშვილისათვის პარკის წინასწარ, პრევენციულად დატოვება.

ამასთან თუკი თათია ნიკოლაშვილსა და პრემიერ-მინისტრს შორის დიალოგი წარიმართებოდა იმგვარ ვითარებაში, რომ არა მხოლოდ ღონისძიების ჩაშლა, არამედ ძალადობრივი ქმედებების რისკი წარმოიშობოდა, პოლიციას გაუჩნდებოდა იმის შესაძლებლობა, დაპირისპირებული მხარეები არ დაეშვა ერთმანეთთან. განსახილველი შემთხვევის პრობლემა იმაში მდგომარეობდა, რომ პოლიცია არ დაელოდა მოვლენების განვითარებას, თათია ნიკოლაშვილის მონაწილეობით პრემიერ-მინისტრთან შეხვედრის დაწყებას და ჰიპოთეტური რისკის გამო პრევენციულად დაატოვებინა მოსარჩელეს პარკის ტერიტორია. ეს პრევენციული ღონისძიება პოლიციამ იმის მიუხედავად გამოიყენა, რომ არ არსებობდა მტკიცებულება, რაც ადასტურებდა თათია ნიკოლაშვილის მიერ მსგავს ღონისძიებაზე სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირის ან რიგითი მოქალაქის მიმართ ძალადობის ფაქტს.

5. კანონიერების პრინციპი და თანაზომიერების ტესტი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით.“ ეს კონსტიტუციური დებულება კანონმდებელს ზღუდავს როგორც კანონიერების პრინციპით - გადაადგილების თავისუფლება შეზღუდოს მხოლოდ კანონის შესაბამისად - ისე თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნით - გადაადგილების უფლების შეზღუდოს მხოლოდ ამ დებულებაში ზუსტად ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. სადავო ნორმას ერთდროულად პრობლემა აქვს კანონიერების პრინციპთან და თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნებთან.

კანონიერების პრინციპის პრობლემა გამოიხატება იმაში, რომ სადავო ნორმა არის იმდენად ფართო, რომ ითვალისწინებს ადამიანისათვის კონკრეტული ტერიტორიის დატოვების მოთხოვნას, მაშინაც კი, როცა ადამიანი, რომელსაც პოლიცია ამგვარი ქმედების განხორციელებას სთხოვს, არავითარ რეალურ და მყისიერ საფრთხეს არ უქმნის საზოგადოებას. ასეთ დროს უცნობია, რა კონკრეტული დანაშაულის ან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენას აპირებს ადამიანი, ვინ იქნება ამ ქმედების მსხვერპლი, რა დროს და ადგილას ჩაიდენს ამ ქმედებას, რა საშუალებას გამოიყენებს ადამიანი ამგვარი კანონსაწინააღმდეგო ქმედების ჩასადენად. სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს პრევენციულ ღონისძიებას დაქვემდებარებული პირის მიერ წარსულში ძალადობრივი ქმედების ჩადენის გათვალისწინებას. იმის გამო, რომ სადავო ნორმა არის ძალიან ზოგადი, ითვალისწინებს მიმოსვლის თავისუფლების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, მაშინაც კი როცა საფრთხე არ არის კონკრეტიზებული და რეალური, არსებობს სადავო ნორმით პოლიციისათვის მინიჭებული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხე. სადავო ნორმა, მისი ზოგადი ხასიათის გამო, არ შეიცავს პოლიციის თვითნებობის დაცვისაგან საჭირო სამართლებრივ საშუალებებს.

სადავო ნორმით მინიჭებული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების მაგალითია მომჩივანის საქმე, როცა ძალადობრივი ქმედების გამოცდილების არმქონე თათია ნიკოლაშვილის მიმართ იქნა გამოყენებული სადავო ნორმით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიება. თვითნებობისაგან დაცვის პროცესუალური საშუალებების არ არსებობის დამადასტურებელია ოზურგეთის რაიონული და ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოების დადგენილებები, როდესაც სასამარლოებმა მომჩივანი ისე სცნეს ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად, რომ საჭიროდ არ ჩათვალეს, იმის დადგენა კონკრეტულად რაში გამოიხატებოდა თათია ნიკოლაშვილის მხრიდან პრემიერ-მინისტრისათვის და სამთავრობო ღონისძიებისათვის შექმნილი საფრთხე, რამდენად სანდო იყო „ოპერატიული ინფორმაცია,“ რაც ამგვარ საფრთხეზე მიუთითებდა.

სადავო პრევენციული ღონისძიების გამოყენებისას პოლიციის ფართო მიხედულების, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების გამოცდილების, თვითნებობისაგან დაცვის სამართლებრივი საშუალებების არ არსებობის გათვალისწინებით, არ არის დაკმაყოფილებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნა - „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად.”

ამასთან სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს თანაზომიერების მოთხოვნებს. მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის, ჯანმრთელობის დაცვის ან მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით. სადავო ნორმასთან მიმართებაში ყველაზე რელევანტური შეიძლება იყოს სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზანი. ამის მიუხედავად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, სადავო ნორმით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიების გამოყენება დასაშვებია მაშინაც, როცა საზოგადოებრივ ან სახელმწიფო უსაფრთხოებას თეორიული, არასპეციფიკური და არაკონკრეტიზებული საფრთხე ემუქრება.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული მიზნების განმარტება უნდა ხდებოდეს ვიწროდ. სხვაგვარად, მარტივი იქნებოდა გადაადგილების კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევა. როდესაც კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტი საუბრობს სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დასაცავად მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვაზე, იგულისხმება, რომ აღნიშნული სიკეთეებისათვის შექმნილი საფრთხე ნათელი, კონკრეტული და იმწუთიერია. კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის განმარტება არ უნდა ხდებოდეს იმგვარად, რომ მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვებია სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისათვის ზოგადი, არაკონკრეტული ან არასპეციფიკური საფრთხის არსებობის შემთხვევაში. სხვაგვარად თავად, მიმოსვლის თავისუფლების კონსტიტუციური აღიარება დაკარგავდა აზრს და სახელმწიფო გათავისუფლდებოდა მასში ჩარევის მტკიცების ვალდებულებისაგან. სადავო ნორმის კონტექსტში პოლიციის გათავისუფლება, იმის ვალდებულებისაგან, რომ ადამიანს მიმოსვლის თავისუფლება შეუზღუდოს მხოლოდ ისეთი მტკიცებულების არსებობის შემთხვევაში, რაც სახელმწიფო ან საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას სერიოზულ რისკებს უქმნის, ზრდის პრევენციული საპოლიციო ღონისძიებების გამოყენების მასშტაბებს და შესაბამისად, საპოლიციო სახელმწიფოს შექმნის შესაძლებლობას. ნებისმიერ შემთხვევაში სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისათვის შექმნილი ზოგადი და არასპეციფიკური საფრთხე არ არის ის სიკეთე, რის მისაღწევადაც კონსტიტუცია უშვებს მიმოსვლის თავისუფლების ან ნებისმიერი სხვა უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/4/570 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ნუგზარ ჯაყელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის მე-17 პუნქტში განაცხადა: „მოპასუხის მიერ დასახელებული ნებისმიერი ლეგიტიმური მიზანი ვერ დაედება საფუძვლად პირის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას. კონსტიტუციური უფლების ერთ-ერთი განსაკუთრებული მახასიათებელი ისაა, რომ უფლება შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმ მიზნის გახორციელებისთვის, რომელსაც აქვს უნარი, გაამართლოს თავად ამ უფლების შეზღუდვა. ხოლო მიზნები, რომლებიც უნარიანია, გაამართლოს კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვა, მომდინარეობს დემოკრატიული ღირებულებებისგან, რაზეც სახელმწიფო და საზოგადოება არის დაფუძნებული. ამდენად, ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც per se ნებას რთავს სახელმწიფოს, შეზღუდოს პირის კონსტიტუციურ უფლებები, ამავე დროს, წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვის უმნიშვნელოვანეს გარანტს, არ მოხდეს ამ უკანასკნელის უფლებების შეზღუდვა არარელევანტური მიზნებისა თუ მიზეზების გამო. თუ არ არსებობს შესაფერისი ღირებული მიზანი, ზედმეტია იმ საშუალებების შეფასება, რითიც ეს მიზანი მიიღწევა ან რამდენად აღმატებულია მიზნიდან გამომდინარე სიკეთე იმ ნეგატიურ ეფექტზე, რომელიც შეზღუდული უფლებიდან გამომდინარეობს.“

სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესების თეორიული, ზოგადი ან გონივრულად დაუსაბუთებელი საფრთხის თავიდან აცილება არ არის იმგვარად მიზანი, რომელსაც შეუძლია კონსტიტუციური უფლება შეზღუდოს. მხოლოდ სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისათვის შექმნილ ნათელ, რეალურ, მყისიერ საფრთხეს შეუძლია გამოიწვიოს მიმოსვლის თავისუფლების შეზღუდვა. რეალური საფრთხის არსებობა არ არის აუცილებელი ტერიტორიის დატოვების პრევენციული ღონისძიების გამოსაყენებლად იმ ნორმატიული შინაარსით, რაც სადავო ნორმას საერთო სასამართლოებმა მიანიჭეს. შესაბამისად, უფლების შეზღუდვა არ ემსახურება სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ან მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრული სხვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, ამიტომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტს.

თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო მაინც ჩათვლის, რომ კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოება იმგვარად უნდა განიმარტოს, რომ მოიცვას თეორიული, ზოგადი და არასპეციფიკური საფრთხეები, ამის მიუხედავად, დაკმაყოფილებული ვერ იქნება კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვები: „დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი“ მოთხოვნები. ეს სიტყვები, მათ შორის, გულისხმობს ვიწრო გაგებით პროპორციულობის ტესტის გამოყენებას. ამ დროს ხდება ორი კოლიზიური ინტერესის აწონ-დაწონვა და ერთ-ერთი მათგანისათვის უპირატესობის მინიჭება.

მოცემულ შემთხვევაში ერთ მხარეს დგას სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ზოგადი, არასპეციფიკური, არაკონკრეტიზებული რისკები, რომელიც სანდო მტკიცებულებებით არ დასტურდება, ხოლო მეორე მხარეს, გადაადგილების თავისუფლება, რასაც შედეგად მოჰყვება სიტყვისა და შეკრების უფლების რეალიზაცია. ცხადია, ინტერესთა ასეთი კონფლიქტისას უპირატესობა უნდა მიენიჭოს გადაადგილების თავისუფლებას, ვინაიდან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ზოგადი, არასპეციფიკური, არაკონკრეტიზებული რისკების აღმოსაფხვრელად არავითარ მწვავე სოციალურ აუცილებლობას არ წარმოადგენს ადამიანის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა.

ამგვარად, სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსი, რაც მათ მიანიჭეს საერთო სასამართლოებმა, ზღუდავს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე თავისუფალი მიმოსვლის უფლებას. ეს შეზღუდვა არ არის კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მეორე პუნქტით გამართლებული და ამის გამო ირღვევა როგორც კონსტიტუციის მე-14 მუხლის პირველი, ისე მეორე პუნქტი. აქედან გამომდინარე, ვითხოვთ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად, ძალადაკარგულად ცნობას.

[1] Lashmankin and Others v. Russia, 469.

[2] Makhmudov v. Russia, 70-72.

[3] Schwabe and M.G. v. Germany, 103.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა