თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე არის თემურ კალანდაძე, რომელიც 15 წლიან სასჯელს იხდის ნარკოტიკული საშუალებების დიდი ოდენობით შეძენა-შენახვისთვის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2018 წლის 11 ივნისის გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე. განაჩენი დაეფუძნა მხოლოდ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული პირადი ჩხრეკის შედეგად ამოღებულ ნივთიერ მტკიცებულებას, შესაბამის ქიმიური საექსპერტო დასკვნასა და სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებს. თემურ კალანდაძე საქმის სამართალწარმოების არც ერთ ეტაპზე თავს არ სცნობდა დამნაშავედ. თემურ კალანდაძის უდანაშაულობა წარდგენილ ბრალდებაში გაიზიარა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიამაც. ქვემოთ მოკლედ მიმოვიხილავ მოსარჩელის საქმეზე ამ დრომდე არსებულ სამართალწარმოების ეტაპებს.

თემურ კალანდაძის პირადი ჩხრეკა

თემურ კალანდაძე დააკავეს ჩატარებული პირადი ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნივთიერი მტკიცებულების საფუძველზე ნარკოტიკული საშუალებების დიდი ოდენობით შეძენა-შენახვის ბრალდებით. კალანდაძის პირადი ჩხრეკა განხორციელდა კონფიდენტის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე. კერძოდ, 2017 წლის 3 მაისს გამომძიებელმა გიორგი აბუაშვილმა შეადგინა პატაკი, რომელიც ეყრდნობოდა კონფიდენტის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, რომლის თანახმადაც, თემურ კალანდაძე იყო ნარკოტიკული საშუალებების აქტიური მომხმარებელი და ეწეოდა ნარკოტიკული საშუალებების შეძენა-შენახვას. კონკრეტულ დღეს, მას სტამბოლი-თბილისის რეისით საქართველოში უნდა შემოეტანა ნარკოტიკული ნივთიერებები. გიორგი აბუაშვილმა პატაკით მიმართა ხელმძღვანელობას და დაიწყო გამოძიება. იმავე დღეს შეიქმნა ოპერატიული ჯგუფი და თემურ კალანდაძე დააკავეს თბილისის საერთაშორისო აეროპორტში, სადაც გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძვლით ჩაუტარდა პირადი ჩხრეკა, რა დროსაც ჯინსის შარვლის უკანა მარჯვენა ჯიბიდან (პირადი ჩხრეკის ოქმის მიხედვით) ამოღებული ნივთიერებები აღმოჩნდა ნარკოტიკული ნივთიერება ბუპრენორფინი 0.2513 გრ. ოდენობით. ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნივთიერი მტკიცებულება გახდა მისი ადგილზე დაკავების და ბრალდებულად ცნობის საფუძველი.“[1]

ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვების შესაძლებლობა

მოსარჩელის განმარტებით, მას არანაირი ნარკოტიკული საშუალება არ ჰქონია, შესაბამისად, პირადი ჩხრეკის ორჯერადად ჩატარების, მათ შორის სხეულის სრულად გაშიშვლების შემდგომაც არანაირი ნარკოტიკული საშუალების ამოღებას ადგილი არ ჰქონია. მსჯავრდებული კალანდაძე პოლიციის თანამშრომლებს ნარკოტიკული ნივთიერების „ჩადებაში“ ღიად სდებდა ბრალს, მთელი პროცესის განმავლობაში. დაცვის მხარემ, ბრალდებულის პირად ჩხრეკასთან დაკავშირებით პოლიციელებისა და დაკავებულის ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტებების ფონზე, სასამართლოს მიმართა შუამდგომლობით, რომ მას გაეცა ნებართვა თბილისის საერთაშორისო აეროპორტიდან, ბრალდებულის ჩხრეკისა და დაკავების დღეს, მოფრენის დარბაზში არსებული ვიდეოკამერების ჩანაწერების გამოთხოვის თაობაზე. დაცვის მხარემ შუამდგომლობას დაურთო საქმის მასალებში არსებული განჩინებები და პირადი ჩხრეკის ოქმი, რომელშიც ნათლად იყო მითითებული, ამ საგამოძიებო მოქმედების აეროპორტის კონკრეტულ სივრცეში კონკრეტულ დროს ჩატარების თაობაზე. ამის მიუხედავად, სასამართლომ დაცვის მხარის შუამდგომლობა არ დააკმაყოფილა იმ საფუძვლით, რომ ამისთვის აუცილებელი ინფორმაციათა ერთობლიობა მოცემული არ იყო. სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიამ, აღნიშნული განჩინების გასაჩივრების შემდგომ, იმავე არგუმენტაციით, ძალაში დატოვა უარი აეროპორტიდან ვიდეოკამერების გამოთხოვის ნებართვის გაცემაზე.

წარდგენილ ბრალდებაში თემურ კალანდაძე თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე ლიანა ორკოდაშვილმა 2018 წლის 22 იანვრის განაჩენით (საქმე N1/2516/17) უდანაშაულოდ სცნო. ,,სასამართლომ მტკიცებულებათა ერთობლივი ანალიზის საფუძველზე მიიჩნია, რომ ბრალდების მხარის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებები ვერ აკმაყოფილებს კანონმდებლის მიერ, გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისთვის დაწესებულ, გონივრულ ეჭვს მიღმა არსებულ, მაღალ სამართლებრივ სტანდარტს, რაც სასამართლოს დაარწმუნებდა ბრალდებულ თემურ კალანდაძის მიერ წარდგენილი დანაშაულის ჩადენას”. სასამართლომ მიუთითა, რომ პროკურორის მიერ ბრალდების მხარის მოწმეების ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში მყოფი ჩვენებები, ვერ ადასტურებენ გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით პირის ბრალეულობას.

ამის საპირისპიროდ, მოცემულ საქმეზე, სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის პალატამ გადაწყვეტილება საეჭვო, არასანდო ან სრულიადაც არარსებულ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით მიიღო: როგორც აღინიშნა, კონფიდენტის მოწოდებული ინფორმაციის საფუძველზე, ჩხრეკის დროს ამოღებული ნარკოტიკული ნივთიერება პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი გახდა. სასამართლომ დაცვის მხარის პოზიცია ნარკოტიკული ნივთიერების არქონის თაობაზე, მოსალოდნელი პასუხისმგებლობისგან თავის დაღწევის მცდელობად შეაფასა, პოლიციელთა ჩვენებები კი, წინააღმდეგობების არსებობის მიუხედავად, უპირობოდ გაიზიარა. შედეგად, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ მურმან ისაევის, ლევან თევზაძის და მანუჩარ კაპანაძის შემადგენლობით 2018 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილებით გააუქმა პირველი ინსტანციის გამამართლებელი განაჩენი და წარდგენილ ბრალდებაში თემურ კალანდაძე დამნაშავედ სცნო (სასჯელის ზომად თავისუფლების აღკვეთა 15 წლის ვადით განესაზღვრა).

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ გიორგი შავლიაშვილის , პაატა სილაგაძის და პაატა ქათამაძის შემადგენლობით 2019 წლის 18 იანვრის განჩინებით სრულად გაიზიარა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა და მოსარჩელის საკასაციო საჩივარი დაუშვებლად ცნო.

თემურ კალანდაძის მიმართ არსებული განაჩენის შემდეგ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში გამამტყუნებელ განაჩენის სტანდარტთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ცვლილებები

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 25 დეკემბერს მიიღო N2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, რომლითაც არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში სსსკ) მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების :

· ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისას სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის იმ ჩვენების მტკიცებულებად გამოყენებას, რომელიც ეფუძნება ოპერატიული წყაროს („კონფიდენტი“, „ინფორმანტი“) ან ანონიმური პირის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი ამ გადაწყვეტილების საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

· ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს ჩხრეკის შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას, იმ პირობებში, როდესაც ამოღებული ნივთის ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის ჩვენებებით და ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად, ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი 2021 წლის პირველი ივლისიდან.

თემურ კალანდაძემ 2021 წლის 25 აგვისტოს მიმართა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს და მოითხოვა 2018 წლის 11 ივნისის გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვა ახლად გამოვლენილი გარემოებათა გამო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” ( არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი) პუნქტის საფუძველზე.

თბილისის სააპელაციო სასამართლომ 2021 წლის 6 სექტემბერის განჩინებით არ დააკმაყოფილა თემურ კალანდაძის საჩივარი და ვიწროდ განმარტა კანონის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობა და შეგნებულად უგულებელყო სსსკ-ის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილი, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონში შეტანილი ცვლილებები იწვევს წინათ გამოტანილი საპროცესო აქტის გაუქმებას ან შეცვლას, თუ ამით უმჯობესდება ბრალდებულის (მსჯავრდებულის) მდგომარეობა; აღნიშნული განჩინება მოსარჩელემ საქართველოს უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრა.

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2022 წლის 7 თებერვლის განჩინებით სრულად გაიზიარა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა და განმარტა, რომ საპროცესო-სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან, რასაც სასამართლოს შეფასებით, ამ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია. შესაბამისად, თემურ კალანდაძის მიერ მითითებული გარემოებები არ წარმოადგენს სსსკ-ით გათვალისწინებულ ახლად გამოვლენილ გარემოებას, რაც შეიძლება გახდეს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის გადასინჯვის საფუძველი.

შედეგად, თემურ კალანდაძე სასჯელს იხდის გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე, რომელსაც საფუძვლად უდევს საპროცესო კანონის არაკონსტიტუციური ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არსებითად დაკავშირებულია ქმედების დანაშაულებრიობასა და დასჯადობასთან. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით, კონკრეტული დანაშაულის ჩადენის დასადასტურებლად საკმარისი აღარ არის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული ის მტკიცებულებითი სტანდარტი, რაც ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი. ახალი ნორმატიულ სინამდვილემდე აწესებს კონსტიტუციის შესაბამის სტანდარტს, იმისთვის რომ სასამართლოს მიერ უტყუარად დადასტურდეს კონკრეტული დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა და პირი მიეცეს პასუხისგებაში. შესაბამისად, თემურ კალანდაძე სასჯელს იხდის იმ მტკიცებულების საფუძველზე, რომელთა ერთობლიობაც ახალი ნორმატიული სინამდვილით ვერ აკმაყოფილებს გამამტყუნებელი განაჩენისთვის საჭირო გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს მტკიცებულებათა უტყუარობის არარსებობის გამო.

აქედან გამომდინარე, ახალმა ნორმატიულმა სინამდვილემ ვერ დაიკავა ძველის ადგილი თემურ კალანდაძის სისხლის სამართლის საქმეზე და კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, მის მიმართ სამართლებრივი შედეგი არ ჰქონია, მიუხედავად იმისა, რომ ახალი ნორმის პირობებში მნიშვნელოვნად უმჯობესდება მსჯავრდებულის მდგომარეობა.

ნიშანდობლივია შემდეგი გარემოება: გიორგი ქებურიას კონსტიტუციური სარჩელი სასამართლოს მას შემდეგ წარედგინა, რაც 2017 წლის 9 ივნისს სამართალდამცავებმა ჰიპ-ჰოპ პროექტის, Birja Mafia-ს წევრები, Young Mic და Kay-G დააკავეს ნარკოტიკის უკანონო შეძენა/შენახვის ბრალდებით. რეპერების დაკავებას მაშტაბური საპროტესტო აქციები მოჰყვა და მოგვიანებით, საქმეზე არასაკმარისი მტკიცებულებების არსებობის გამო, პროკურატურამ ორივე დაკავებულის მიმართ შეწყვიტა საქმის წარმოება. გიორგი ქებურიას მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა რომ არ შეწყვეტილიყო და სასამართლოს გამოეტანა გამამტყუნებელი განაჩენი, ეს უკანასკნელი, ნორმის საერთო სასამართლოებში არსებული განმარტებითა და პრაქტიკით არ გადაისინჯებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბერის გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომლის მიხედვითაც არაკონსტიტუციურად ცნობილი იქნა არა მატერიალურ-სამართლებრივი, არამედ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმა. აღნიშნული ჰიპოთეტური დაშვება კიდევ უფრო ცხადყოფს საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის შეუსაბამობას კონსტიტუციის პრინციპებთან, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, როდესაც ნორმა უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს.

შესაბამისად, მოსარჩელე არის პირი, რომელსაც გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე პირდაპირ შეეზღუდა მისი კონსტიტუციური უფლებები.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის 1-ლი და მე-9 პუნქტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის 1-ლი პუნქტით.

ვ) კანონით არ არის დადგენილი კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადა, და, შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი საკანონმდებლო აქტი და მის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიით მასზე მაღლა მდგომი აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე

[1]სისხლის სამართლის საქმის მასალები;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში სსსკ) 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის მიხედვით, განაჩენი ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადაისინჯება, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი; ამ მუხლის მიზნებისთვის გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი მოიცავს, როგორც სისხლის სამართლის კოდექსის, ასევე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს, რადგან სამართალწარმოება კომბინაციაში, როგორც მატერიალური ისე საპროცესო კოდექსის გამოყენებით ხორციელდება. სისხლის სამართლის პროცესი მატერიალური სამართლის ნორმების ეფექტურად ამოქმედების საშუალებაა და ემსახურება მატერიალური სისხლის სამართლის იმპლემენტაცისას.[1] ცხადია, სსსკ-ის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნტის საფუძველზე, საქმის გადასინჯვას არ უნდა იწვევდეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნებისმიერი პროცედურული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა. მოცემულ შემთხვევაში, გასაჩივრებულია სსსკ-ის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა მოხდეს თავად ხსენებული ნორმის შინაარსის დადგენა, რა დროსაც მნიშვნელოვანია, მისი განმარტება მოხდეს სისტემურად, სხვა ნორმებთან კონტექსტში. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა.“[2] ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის განმარტებისას, საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში მიიღებს საქართველოს საერთო სასამართლოების პრაქტიკას. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმასთან დაკავშირებით, არსებობს თბილისის სააპელაციო და საქართველოს უზენაესი სასამართლოების განმარტება.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2021 წლის 6 სექტემბრის განჩინებით მოსარჩელის შუამდგომლობა ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე დაუშვებლად იქნა ცნობილი სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ” ქვეპუნქტის საფუძველზე, ვინაიდან სადავო ნორმა იძლევა გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით მუხლის განმარტების შესაძლებლობას. სასამართლომ მიიჩნია, რომ ,,საქართველოს სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ” ქვეპუნქტის თანახმად, ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის საფუძველი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი (სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლი, მისი ნაწილი, ქვეპუნქტი ან/და მათი ნორმატიული შინაარსი). ხოლო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმის ან მისი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა მხოლოდ მაშინ შეიძლება გახდეს განაჩენის გადასინჯვის საფუძველი, როდესაც ის არსებითად არის დაკავშირებული სისხლის სამართლის კოდექსთან”. მოსარჩელის საჩივარი უზენაესმა სასამართლომ დაუშვებლად ცნო. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ უზენაესმა სასამართლომ იგივე გადაწყვეტილება მიიღო 15 სხვა შემთხვევაშიც (უზენაესი სასამართლოს განჩინებები იხ. N7 დანართად).

განსახილველ შემთხვევაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, რამდენად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია.“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება ,,ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს.“[3] მისი მიზანია კონსტიტუციური უფლებების ეფექტური რეალიზაცია“[4] და სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, ადამიანის სახელმწიფოს თვითნებობისაგან დაცვა.“[5] „ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ.“[6] ,,სამართლიანი სასამართლოს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს.”[7] კანონმდებლის ვალდებულებაა, შექმნას ისეთი ნორმატიული წესრიგი, რომელიც უზრუნველყოფს პირის უფლებას დროულ, სამართლიან და ეფექტიან სასამართლოზე, რათა პირმა სრულყოფილად შეძლოს მისი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა სასამართლოსადმი მიმართვის გზით.“[8]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, მართლმსაჯულების შედეგი სამართლიანობის მიღწევა, აღდგენა, უზრუნველყოფა უნდა იყოს. ,,სამართლიანი სასამართლოს უფლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები უნდა უჩენდნენ ადამიანებს იმის განცდას, რომ ისინი შეძლებენ საკუთარი უფლებების/კანონიერი ინტერესების სასამართლოში დაცვას, ამასთან, უნდა იწვევდნენ სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას საზოგადების მხრიდან.[9] „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან,“[10] „ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.“[11] „სასამართლოსადმი მიმართვა არ იქნება სრულყოფილი უფლების დაცვითი საშუალება, თუ პირი არ იქნება აღჭურვილი სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის შესაძლებლობით.“[12] საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, რა დროსაც იგი გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას ციტირებდა: „გასაჩივრების უფლება სამართალწარმოებაში დაშვებული შესაძლო შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა.”[13] ,,კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების საბოლოობისა და შეუქცევადობის პრეზუმფცია იმთავითვე პირობადებულია ახლად აღმოჩენილი გარემოებებით საქმის განახლების შესაძლებლობით. კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გადაწყვეტილების საბოლოობა დაცულია მანამ, სანამ კანონით განსაზღვრული წესით არ დადგინდება მისი მცდარობა. სათანადო პროცედურის პირობებში, სასამართლოს მიერ კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების მცდარობის დადგენის შემთხვევაში მისი გაუქმება, არათუ ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ ამ უფლების პირდაპირ მოთხოვნას წარმოადგენს.”[14] თავის მხრივ,ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არაერთ გადაწყვეტილებაში უთითებს, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევის აღდგენა შესაძლებელია მხოლოდ საქმის ხელახალი განხილვის უზრუნველყოფით.[15]

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ეფექტი წარსულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე რომ პრობლემური და მწვავე საკითხია, ამას ადასტურებს მიმდინარე ეტაპზე პლენუმის განხილვაში მყოფი ქვემოთ ჩამოთვლილი საქმეებიც. არაკონსტიტუციურად ცნობილი სამოქალაქო საპროცესო ნორმის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილების გადასინჯვის საკითხებს ეხება „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველოს“ №678 და №719 კონსტიტუციური სარჩელები. აღნიშნულ საქმეებზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გადასინჯვის მექანიზმი სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელი მნიშვნელოვანი კომპონენტია და უზრუნველყოფს ადამიანის უფლებების სრულყოფილ დაცვას.

ძალადაკარგული სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების მიზნით, ჯემალ დუმბაძე და ბადრი ბეჟანიძის №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები მოსამართლე გიორგი კვერენჩხილაძის მოთხოვნით გადაეცა პლენუმს განსახილველად. კონსტიტუციური სარჩელებით სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთანაა გასაჩივრებული „სადავო ნორმა, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტის საფუძველზე ადრე გამოტანილი საერთო სასამართლოს განაჩენებისა და გადაწყვეტილებების გაუქმების შესაძლებლობას“. კერძოდ, მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის იმ ნორმატიულ შინაარს, რომელიც ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა, მაშინ, როდესაც ახალი (2009 წლის 9 ოქტომბრის) კოდექსით გათვალისწინებული გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის ანალოგიური ნორმატიული შინაარსი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი. აღნიშნულ საკითხზე ,,გიორგი კვერენჩხილაძის პოზიციით, მართებული არ არის ის, რომ ძალადაკარგული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას სამართლებრივი შედეგი არ მოჰყვება. №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელების დაკმაყოფილებისა და საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, მოსარჩელეებს შესაძლებლობა ექნებათ, დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, მოითხოვონ მათ მიმართ გამოტანილი განაჩენის ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადასინჯვა. ამდენად, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები შეძლებენ საკუთარი უფლებების დაცვას.“ [16]

შესაბამისად, გიორგი კვერენჩხილაძე პირდაპირ აფიქსირებს პოზიციას, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ქმნის განაჩენის გადასინჯვის საფუძველს. გიორგი კვერენჩხილაძის პლენუმისადმი მიმართვის საფუძველი სწორედ ის გახდა, რომ ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადების გამო, მსჯავრდებულებს წაერთვათ შესაძლებლობა სადავოდ გაეხადათ მათ საქმეებზე გამოყენებული გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის კონსტიტუციურობა. თავის მხრივ, გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის კონსტიტუციურობაზე დავის ინტერესი გამომდინარეობს სწორედ იქიდან, რომ პირს არაკონსტიტუციური სტანდარტის საფუძველზე მის მიმართ დამდგარი გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობა მიეცეს. სწორედ ამ ინტერესიდან გამომდინარე დააყენა მოსამართლე გიორგი კვერენჩხილაძემ საქმის პლენუმისათვის გადაცემის საკითხი, და სწორედ ანალოგიური პრობლემის წინაშე დგას წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი, რომელიც ითხოვს მოქმედი კოდექსით გათვალისწინებული გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის არაკონსტიტუციურად ცნობის გამო მისი განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას.

რაც შეეხება, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე განხილულ საქმეს, ,,საქართველოს მოქალაქე ვალერიან გელბახიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, სასამართლომ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის დროში მოქმედების საკითხზე იმსჯელა მათ შორის, სამართლიან სასამართლოს უფლებასთან მიმართებით. აღნიშნულ საქმეზე სასამართლომ მიიჩნია, რომ, რამდენადაც ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ საქმის განხილვა კანონმდებლობით აღიარებული იყო როგორც მართლმსაჯულების განხორციელების ერთ-ერთი ალტერნატივა, და ამ ალტერნატივის სასარგებლოდ არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა, იგი ექცეოდა სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფარგლებში. სასამართლოს მსჯელობის მიხედვით, ამ უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა მხოლოდ იმ პირებისთვის, რომელთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ამოქმედების შემდეგ დაიწყო, არღვევდა თანასწორობის უფლებას, რაც თავის მხრივ, სამართლიანი სასამართლოს უფლების გაუმართლებელ შეზღუდვასაც იწვევდა. აღსანიშნავია, რომ ზემოაღნიშნულ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ დააზუსტა, რომ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის უფლება არ წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზაციის უალტერნატივო წინაპირობას. ამისგან განსხვავებით, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი, რომლის დროში მოქმედების საკითხიც წინამდებარე სარჩელის განხილვის საგანიცაა, საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების უპირობო მოთხოვნაა და ის არ განეკუთვნება ისეთ საკითხს, რომელიც კანონმდებლის ნების მიხედულებით შეიძლება გადაწყდეს. შესაბამისად, იგულისხმება, რომ ნებისმიერი გამამტყუნებელი განაჩენი, რომელიც არღვევს აღნიშნული კონსტიტუციური სტანდარტის მოთხოვნას, იმთავითვე მცდარია, მისი გადასინჯვის მოთხოვნა კი პირის დარღვეული სამართლიანი სასამართლოს უფლების აღდგენის ერთადერთი და აუცილებელი საშუალებაა.

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით (საქმე №83აგ-14), ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვა სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი კომპონენტია. მისი მიზანს, ერთი მხრივ, წარმოადგენს პირის უსაფუძვლო მსჯავრდების პრევენცია, მეორე მხრივ კი საზოგადოებრივი ინტერესის ეფექტიანი უზრუნველყოფა დამნაშავისთვის სამართლიანი სასჯელის დანიშნვნის გზით. ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო საქმის განხილვისას განაჩენი უნდა გადაისინჯოს ახლად გამოვლენილი გარემოების ფარგლებში, ახალი მოცემულობისა და საქმეში არსებული დანარჩენი მტკიცებულებების ურთიერთქმედების კონტექსტში. სასამართლომ უნდა დაადგინოს, თუ რა სახის გავლენა მოახდინა ახალმა გარემოებამ წინაგანმხილველი სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებზე და შეაფასოს საქმეში არსებულ მტკიცებულებათა საკმარისობა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოსატანად.

წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელის კონსტიტუციური უფლების დარღვევას წარმოადგენს მიერ სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ” ქვეპუნქტის იმგვარი განმარტება, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს. მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვას ითხოვდა არაკონსტიტუციურად ცნობილი იმ სსსკ ნორმების გამო, რომლებიც ვერ უზრუნველყოფდნენ მტკიცებულებათა უტყუარობის კონსტიტუციური პრინციპის სავალდებულო დაცვას, რაზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 25 დეკემბრის N2/2/1276 გადაწყვეტილებაში იმსჯელა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დასახელებულ გადაწყვეტილებაში საერთო სასამართლოების პრაქტიკის შეფასების საფუძველზე დაასკვნა, რომ რიგ შემთხვევებში, პირის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა ეყრდნობოდა მხოლოდ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად ამოღებულ ნივთს, ამ ჩხრეკის თანამონაწილე/დამსწრე პოლიციის თანამშრომელთა ჩვენებებს, ჩხრეკისა და დაკავების ოქმებსა და ქიმიურ ექპერტიზას (რომელიც აღწერს ამოღებული ნივთის სახეობას/რაობას და ოდენობას) (II-98). საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა სტანდარტი, რომლის მიხედვითაც, როდესაც პირის მფლობელობაში აღმოჩენილი ნივთი მისი ბრალდების მთავარი საფუძველია, პრეზუმფცია, რომ ეს ნივთი მას ეკუთვნის, პოლიციელთა ჩვენებების გარდა გამყარებულ უნდა იქნეს ნეიტრალური მტკიცებულებებით. ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ პირს, რომელიც ნივთის „ჩადებაზე“ აპელირებს, ჰქონდეს სიმართლის მტკიცების ბერკეტი პოლიციელთა ჩვენებების საპირისპიროდ. საკონსტიტუციო სასამართლო პოლიციელთა ჩვენებების სანდოობის ხარისხის განმსაზღვრელად მიიჩნევს, იმას, თუ რამ გამოიწვია პოლიციელთა მხრიდან ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვების შეუძლებლობა. მაგალითად, როდესაც პოლიციელთა უსაფრთხოების დაცვის პირობებში, არსებობდა ჩხრეკის ვიდეო გადაღების ან/და ნეიტრალური მოწმის დასწრების შესაძლებლობა და პოლიციელმა ის არ გამოიყენა, თავისთავად ჩნდება მტკიცებულების სანდოობისადმი ეჭვის შეტანის საფუძველი.[17]

აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასა კანონმდებლობაში არსებული მექანიზმები რამდენად აძლევდა სისხლის სამართლის საქმის განმხილველ სასამართლოს სათანადო ინსტრუქციას, შეეფასებინა ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულების სანდოობა და გამოერიცხა ისეთი მტკიცებულების გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძვლად გამოყენება, რომლის უტყუარობასთან დაკავშირებით ეჭვები არ იყო გამორიცხული. საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა საკმარის გარანტიას ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულების სანდოობის უზრუნველყოფისა და სამართალდამცავთა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკების თავიდან ასაცილებლად. შესაბამისად, წარმოდგენილი მსჯელობის და განხილული პრაქტიკის შუქზე, ცხადია, რომ სადავო ნორმით ხდება მოსარჩელის სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევა, რადგან იგი ზღუდავს მის მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას.

უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ,,უფლება სამართლიან სასამართლოზე არ არის აბსოლუტური. „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს.“[18] სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით.“[19]

სსსკ-ის 310-ე მუხლით მხოლოდ 2021 წლის 1 ივლისამდე მიღებული განაჩენების გადასინჯვით შემოსაზღვრისათვის ლეგიტიმური მიზანი შესაძლებელია იყოს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი და სასამართლოს გადატვირთულობა/მისი ეფექტური ფუნქციონირება.

გასათვალისწინებელია, რომ გამოვითხოვეთ სტატისტიკური ინფორმაცია, ზუსტი რაოდენობის დასადგენად, თუ რამდენ პირს ეთქვა უარის კონკრეტული საფუძვლით. პასუხები კი შემდეგია:

2021 წლის 1 ივლისიდან 2021 წლის 31 დეკემბრის ჩათვლით თბილისის სააპელაციო სასამართლოში ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე განსახილველად შევიდა 92 შუამდგომლობა, აქედან 46 დაუშვებლად იქნა ცნობილი; 2022 წლის 1 იანვრიდან 2022 წლის 31 დეკემბრის ჩათვლით კი-განსახილველად შევიდა 113 შუამდგომლობა, აქედან 53 დაუშვებლად იქნა ცნობილი (იხ. დანართი N8). 2021 წლის მეორე ნახევარში ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოში შევიდა 47 შუამდგომლობა, საიდანაც 27 დაუშვებლად იქნა ცნობილი. 2022 წელს ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოში შევიდა 46 შუამდლობლობა, აქედან 29 დაუშვებლად იქნა ცნობილი (იხ. დანართი N 9).

შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოებში 1.5 წლის მანძილზე ჯამურად შესულია 298 შუამდგომლობა, საიდანაც ნახევარზე მეტი (155) დაუშვებლად არის ცნობილი. ასევე, გვეცნობა, რომ სტატისტიკური მონაცემების დამუშავება ხდება დადგენილი სტატისტიკური ფორმებით, რომლითაც შუამდგომლობების აღრიცხვა/დამუშავება არ წარმოებს ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის საფუძვლების (პუნქტების) მიხედვით. შესაბამისად, აღნიშნული მონაცემი წარმოადგენს ჯამურ მაჩვენებელს სსსკ-ის 310-ე მუხლის საფუძველზე სასამართლოში შესული და დაუშვებლად ცნობილი საჩივრების. ცხადია, სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის საფუძველზე შესული და დაუშვებლად ცნობილი შუამდგომლობები ჯამურ მონაცემზე მნიშვნელოვნად ნაკლები უნდა იყოს.

შესაბამისად, სასამართლო სისტემის გადატვირთვისა და მისი ეფექტური ფუნქციონირების მიზნით განაჩენის გადასინჯვაზე უარის თქმა მიზანშეუწონელი და დაუსაბუთებელია, ვინაიდან აღნიშნული მონაცემები არ არის იმდენად მოცულობითი, რომ სასამართლოს გადატვირთულობა გამოიწვიოს. იმ შემთხვევაშიც, თუ დასახელებული შუამდგომლობების რაოდენობა გამოიწვევს სასამართლოს გადატვირთვას, აუცილებელია უფლებაში ჩარევა იყოს პროპორციული.

რაც შეეხება, სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის პროპორციულობას, საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“[20] უფრო მეტიც, სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას.”[21]

შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს, თუ რამდენადაა დაცული ბალანსი სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის ინტერესსა და ამ უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნებს (სასამართლოს გადატვირთულობის თავიდან აცილება და სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვა) შორის. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპთან შეპირისპირებისას განსხვავებულია საპირწონე ინტერესი სამოქალაქო და სისხლის სამართალში, რადგან სისხლის სამართალში სამართლებრივი ურთიერთობობების სტაბილურობის საპირწონედ სასწორზე დევს პირის უკანონო მსჯავრდებისგან დაცვა, რაც განსაკუთრებულად მაღალი ღირებულების მქონე სიკეთეა.

პირის მსჯავრდება, კონსტიტუციასთან შეუსაბამო სტანდარტის საფუძველზე კონსტიტუციის და მისი ფუნდამენტური პრინციპების მიუღებელ და უხეშ დარღვევას წარმოადგენს, რომელიც არ შეიძლება ექვემდებარებოდეს გამართლებას დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის საბაბით. სახელმწიფომ უნდა გამოყოს სათანადო ადმინისტრაციული რესურსი, როდესაც გამამტყუნებელი განაჩენი ვერ აკმაყოფილებს უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ პრინციპს იმისთვის, რომ ყველა პირი მსჯავრდებული იყოს კონსტიტუციურ სტანდარტის შესაბამისად.

სასამართლოების ზედმეტი გადატვირთულობისგან დაცვის მიზანი და სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ვერ გადაწონის იმ ინტერესს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული უდანაშაულო პირის მსჯავრდების რისკი. აქედან გამომდინარე, იმ პირისთვის რომლის მიმართაც გამამტყუნებელი განაჩენი არაკონსტიტუციურად ცნობილი სტანდარტის საფუძველზე დადგა, კონსტიტუციური სტანდარტის შესაბამისად მისი საქმის ხელახალი გადასინჯვის მოთხოვნის უფლების შეზღუდვა სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვას წარმოადგენს და შესაბამისად, არაკონსტიტუციურია.

სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმების საფუძველზე პირის უკანონო მსჯავრდებისგან დაცვის ინტერესი რომ გადაწონის სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს, ამას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც ადასტურებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა

ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულების სანდოობასა და მასზე დაყრდნობით გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენის სამართლიანობასთან დაკავშირებით, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების სისტემაში სტრუქტურული პრობლემების არსებობას ადასტურებს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრაქტიკაც. 2019-2021 წლებში, ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ სახელმწიფოს მხრიდან სამართლიანი სასამართლოს უფლების (ევროპის ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-6 მუხლის) დარღვევა დაადგინა საქმეებზე (Megrelishvili v. Georgia, no. 30364/09; Kobiashvili v. Georgia, no. 36416/06, 14 March 2019; Kalandia v. Georgia, no. 57255/10, 22 April 2021), რომლებიც კუმულაციურად მოიცავდა სწორედ ისეთ პრობლემურ საკითხებს, როგორიცაა ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების სანდოობა, ნეიტრალური მოწმის დასწრების უფლების რეალიზაციაზე უარის თქმა და საქმეში ნეიტრალური მტკიცებულებების არარსებობა.

საქმეში „მეგრელიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ“ ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, რომ „ოთხივე ჩხრეკისას დაშვებული პროცედურული დარღვევები, არაადეკვატური სასამართლო მოკვლევა როგორც საქმის სასამართლო განხილვის დაწყებამდე, ისე სასამართლო განხილვის განმავლობაში, მათ შორის ეროვნული სასამართლოების მიერ მომჩივნის ბრალდებების არასაკმარისად გამოკვლევა იმასთან დაკავშირებით, რომ ნარკოტიკები მას არ ეკუთვნოდა, და დამადასტურებელი მტკიცებულებების სისუსტე, მთლიანობაში განაპირობებს მომჩივნის სასამართლო პროცესის უსამართლობას.“[22]

საქმეში ,,კობიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმა, როდესაც ეჭქვეშ დგება მტკიცებულების კონკრეტული წყაროს სანდოობა, შესაბამისად, იზრდება მისი სხვა წყაროებით გამყარების აუცილებლობა.[23] ,,სასამართლოს უკვე განხილული აქვს საქმეები ჩხრეკის სავარაუდო უკანონობასთან დაკავშირებით, რომელიც ჩატარდა სასამართლოს მიერ წინასწარი უფლებამოსილების მინიჭების გარეშე და შედეგად მიღებული მტკიცებულებების არასაიმედოობასთან დაკავშირებით, რის საფუძველზეც მან დაადგინა, რომ მომჩივანების წინააღმდეგ ძირითადი მტკიცებულების მოპოვების გზა ეჭვქვეშ აყენებდა მის საიმედოობასა და სისწორეს.[24] სასამართლომ მიიჩნია, აღნიშნული მტკიცებულების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, რომ ერთობლივად, პროცედურულმა დარღვევებმა მომჩივნების პირადი ჩხრეკის დროს; შეუსაბამო და წინააღმდეგობრივმა მტკიცებულებებმა ჩხრეკის ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით; არაადეკვატურმა სასამართლო მოკვლევამ როგორც სასამართლო პროცესამდე, ისე სასამართლო პროცესის მიმდინარეობის დროს, მათ შორის, იმან, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა საკმარისად ვერ შეისწავლეს მომჩივნების მტკიცებები იმის შესახებ, რომ უკანონო ნივთები მათ არ ეკუთვნოდათ; და დამადასტურებელი მტკიცებულების სისუსტემ, საქმის სასამართლოში განხილვა მომჩივნების წინააღმდეგ მთლიანობაში უსამართლოდ გადააქცია.[25]

შესაბამისად, ზემოაღნიშნულ გადაწყვეტილებებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს მსგავსად, სტრასბურგის სასამართლომაც აღიარა, რომ, იმ პირობებში, როდესაც საკმარისად არ არის გამოკვლეული ბრალდებულის არგუმენტი ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულების ჩადებასთან დაკავშირებით, და აღნიშნული მტკიცებულება არ არის გამყარებული სხვა სანდო მტკიცებულებებით, პირის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ პირის სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების (კონვენციის მე-6 მუხლი) დარღვევის დადგენა ხდება ეროვნული სასამართლოების მიერ ამ პირის წინააღმდეგ გამოტანილი განაჩენების გადასინჯვის საფუძველი.[26] ამრიგად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი აღიარებს, რომ პირის მიმართ სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა, უნდა გახდეს გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის საფუძველი თუ ეს დადგენილია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ, მაგრამ იმავე შესაძლებლობას არ ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საპროცესო ნორმის საფუძველზე პირის სამართლიანი სასამართლოს დარღვევის დადგენის შემთხვევაში, მაშინაც კი, როდესაც ეს პირის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის სტანდარტს ეხება.

დასკვნა

სადავო ნორმის საფუძველზე, მოსარჩელე თემურ კალანდაძე 15 წლიან სასჯელს იხდის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ძალადაკარგული ნორმების საფუძველზე, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებდნენ გამამტყუნებელი განაჩენისთვის აუცილებელ მტკიცებულებათა უტყუარობის სტანდარტს. შესაბამისად, თემურ კალანდაძის მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის უფლებას წარმოშობს, არა უბრალოდ პროცედურული ხასიათის მარეგულირებელი საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, არამედ იმ ნორმის, რომელზეც პირდაპირაა დამოკიდებული პირის მსჯავრდების საკითხი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადაო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის საფუძველს გამორიცხავსს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ ნაწილს.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის 1-ელ პუნქტთან მიმართებით.

2.1 საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დაცული სფერო

კონსტიტუციის აღნიშნული დანაწესის თანახმად, „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით.“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ,,კონსტიტუციის მე-11 მუხლი წარმოადგენს თანასწორობის იდეის ნორმატიულ გამოხატულებას - კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ ,,მოცემული კონსტიტუციური დებულების მიზანია არსებითად თანასწორი პირებისადმი თანასწორი მოპყრობის უზრუნველყოფა და პირიქით. „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან მომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა).“ შესაბამისად, თანასწორობის უფლების შეზღუდვა სახეზე იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს უქმნის განსხვავებულ შესაძლებლობებს და აღჭურავს განსხვავებული უფლებებით.

მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული თანასწორობის უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირებისათვის უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმის კონკრეტული ნორმატიული შინაარსი არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას. ამისათვის, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები.

შესადარებელი პირთა თანასწორობა

თანასწორობის უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირებისას, დიფერენცირების არსებობასთან ერთად, აუცილებელია, დადგინდეს, რამდენად წარმოადგენენ შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ სუბიექტებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები.“

მოცემული დავის ფარგლებში, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, უნდა დადგინდეს, სასარჩელო მოთხოვნის მიზნებისთვის არიან თუ არა შესადარებელი პირები არსებითად თანასწორები. ამ შემთხვევაში, არსებითად თანასწორ სუბიექტებს წარმოადგენენ ის პირები (მათ შორის თემურ კალანდაძე), რომლებიც არაკონსტიტუციურად ცნობილი გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის საფუძველზე იქნენ მსჯავრდებულები და ისინი, რომელთა საქმეებსაც ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგ განიხილავს სასამართლო.

გარდა ამისა, შესადარებელი ჯგუფები არიან ის პირები, რომელთა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა აღიარებულ იქნა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ, და შესაბამისად, აქვთ განაჩენის გადასინჯვის მოთხოვნის უფლება, და ის პირები, რომელთა სამართლიანი სასამართლოს უფლება დაირღვა გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდართან დაკავშირებული არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის საფუძველზე, მაგრამ სადავო ნორმის პირობებში, არ აქვთ განაჩენის გადასინჯვის მოთხოვნის უფლება. ამ პირების არსებითად თანასწორი პირებისთვის, ვერც თავისთავად დროის ფაქტორი და ვერც სხვადასხვა დროს მოქმედი სტანდარტი (საპროცესო წესები) ვერ გამოიწვევს ამ პირების განსხვავებულობას, ვინაიდან პირთა არსებითად მსგავსებას ან განსხვავებას განაპირობებს არა მათდამი მოპყრობა, არამედ მათი მდგომარეობა/სტატუსი პროცესში.

თუ დავუშვებთ, რომ ერთი და იგივე სამართლებრივი სტატუსის მქონე პირების მიმართ განსხვავებული წესების გამოყენება განაპირობებს მათ არსებითად განსხვავებულობას, მაშინ მათდამი მოპყრობის შეფასება, თავისთავად, დარჩება კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მიღმა და იდენტური სტატუსის მქონე პირების მიმართ ნებისმიერი განსხვავებული მოპყრობა თავისთავად გამართლებული იქნება, რაც კანონმდებელს მისცემს შეუზღუდავ შესაძლებლობას, მათ მიმართ დაადგინოს რადიკალურად განსხვავებული ინტენსივობით ჩარევის ფორმები. შედეგად, ადამიანის თავისუფლებაში ისეთი მაღალი ინტენსივობის ჩარევები, როგორსაც კანონზომიერად იწვევს სისხლის სამართლის საპროცესო წესები, ხელოვნურად გავა კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დაცული სფეროდან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დასახელებული პირები არიან არსებითად თანასწორები, რომლებისთვისაც კანონმდებელმა დაადგინა განსხვავებული რეგულაციები მათ მიმართ არაკონსტიტუციური სტანდარტის ამოქმედების თარიღის გათვალისწინებით.

შესადარებელ პირთა დიფერენცირება

როგორც აღინიშნა, 2020 წლის 25 დეკემბრის N2/2/1276 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ სადავო ნორმები ვერ უზრუნველყოფდნენ მტკიცებულებათა უტყუარობის კონსტიტუციური პრინციპის სავალდებულო დაცვას. არაკონსტიტუციურად ცნობილი მტკიცებულებითი სტანდარტი უშვებდა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანას მხოლოდ ოპერატიული ინფორმაციის საფუძველზე ჩატარებული ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნივთის, ამ ჩხრეკის თანამონაწილე/დამსწრე პოლიციის თანამშრომელთა ჩვენებების, ჩხრეკისა და დაკავების ოქმებისა და ქიმიურ ექპერტიზის საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებდა საკმარის გარანტიას ჩხრეკის შედეგად ამოღებული მტკიცებულების სანდოობის უზრუნველყოფისა და სამართალდამცავთა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკების თავიდან ასაცილებლად. აღნიშნული გადაწყვეტილებით აღიარებულ იქნა, რომ დანაშაულის ჩადენის დასადასტურებლად საკმარისი არ არის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული არსებული მტკიცებულებითი სტანდარტი, რის გამოც შესაბამისი ნორმები ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი. ახალმა ნორმატიულმა სინამდვილემ დააწესა კონსტიტუციური სტანდარტი, იმისთვის რომ სასამართლოს მიერ უტყუარად დასტურდებოდეს პირის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა და მოხდეს გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის შესაბამისი გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანა.

აუცილებელია შევაფასოთ, საერთო სასამართლოების არგუმენტაცია, თუ რატომ არ გადაისინჯა სსკ-ის 310-ე მუხლის საფუძველზე თემურ კალანდაძის (და სხვა) განაჩენები 2021 წლის 1-ელ ივლისზე მითითების საფუძვლით. სააპელაციო სასამართლომ თემურ კალანდაძის განჩინებაში (და შემდგომ უზენაეს სასამართლომაც) გადაწყვეტილების ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ ანალიზით დაადგინა, რომ ,,სსსკ-ის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების, 119-ე მუხლის პირველი და მე-4 ნაწილებისა და 121-ე მუხლის პირველი ნაწილის მითითებული ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობა უნდა გავრცელდეს იმ საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებასა და დაკანონებაზე, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოქვეყნების შემდეგ ჩატარ­დება, ხოლო ის საგამოძიებო მოქმედებები, რომლებიც დაიწყო და დასრულდა, ასევე დაკანონდა აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოქვეყნებდამდე უნდა იქნეს მიჩნეული კანონიერად.“ამგვარი დასკვნის საფუძვლად სააპელაციო სასამართლომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ის დათქმა მიუთითა, რომლითაც ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობის აღსრულება გადაავადა 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე, რათა არ შექმნილიყო მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინტერესების დაზიანების საფრთხე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სახელმწიფო ინტერესების დაზიანების საფრთხის საფუძვლით ნორმის აღსრულების 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე გადავადება უკავშირდება N2/2/1276 გადაწყვეტილების იმ ნაწილს, სადაც განისაზღვრა სახელმწიფოს ვალდებულება, ამ პერიოდში სამართალდამცავ ორგანოებს შეემუშავებინათ მკაფიო საკანონდებლო ინსტრუქციები, რათა ეფექტურად მოეხდინათ ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების სათანადო, ნეიტრალური მტკიცებულებით გამყარება. აქედან გამომდინარე, ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობის აღსრულების გადავადებით სასამართლომ კანონმდებელს და შესაბამის ორგანოებს გადაწყვეტილების ადმინისტრირების მიზნით განუსაზღვრა ვადა. აღნიშნული ვადის დაწესებით, სამართლადამცავ ორგანოებს უკვე მიმდინარე გამოძიების ფარგლებში მიეცათ დრო საქმეების კონსტიტუციური სტანდარტის შესაბამისად მომზადებისთვის. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დასახელებული ვადის დაწესება უკავშირდებოდა გადაწყვეტილების ადმინისტრირების საკითხებს და არა N2/2/1276 გადაწყვეტილებით დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტით სარგებლობის (განაჩენის გადასინჯვა) გამორიცხვას იმ მსჯავრდებულებითვის, ვისი განაჩენიც 2021 წლის 1-ელ ივლისამდეა მიღებული.

პირები იდენტური დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, ვერ იქნებიან განსხვავებულები (განსხვავებული სტანდარტით გასამართლებულნი) მხოლოდ იმის გამო, რომ მათ მიმართ განაჩენის გამოტანა მოხდა ერთწლიანი, ერთთვიანი ან ერთდღიანი ინტერვალით. ამ კონტექტსში უცვლელია ნებისმიერი პირის ინტერესი მსჯავრი დაედოს იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობით, რომელიც აკმაყოფილებს უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ პრინციპს. მხოლოდ ის გარემოება, რომ მათ მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი დადგა დროის სხვადასხვა ინტერვალში, ვერ განაპირობებს მათ არსებითად უთანასწოროებად განხილვას.

სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსით გამოწვეული პირთა დიფერენცირება გამოიხატება იმაში, რომ პირებს, რომელთაც მსჯავრი დაედოთ/მათ მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი გამოტანილ იქნა გამამტყუნებელ განაჩენთან დაკავშირებული ნორმების ძალადაკარგულად გამოცხადებამდე, არ აქვთ შესაძლებლობა, ისარგებლონ მტკიცებულებათა უტყუარობის კონსტიტუციის შესაბამისი კონსტიტუციური სტანდარტით, განსხვავებით იმ პირებისგან, რომელთა ბრალდების საქმეებსაც სასამართლო ნორმების ძალადაკარგულად გამოცხადების შემდეგ იხილავს/განიხილა. შესაბამისად, თემურ კალანდაძე ვერ სარგებლობს იმავე დაცვით - გამამტყუნებელი განაჩენისთვის საჭირო მტკიცებულებათა უტყუარობის კონსტიტუციური სტანდარტით, რითაც ისარგებლებდა მისი საქმე სასამართლოს 2021 წლის 1-ლი ივლისის შემდეგ რომ განეხილა.

უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი არ არის აბსოლუტური ხასიათის და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“

„სასამართლომ დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის დაადგინა განსხვავებული კრიტერიუმები. კერძოდ, მე-11 მუხლთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს: 1) მკაცრი შეფასების ტესტით; ან 2) რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით. განსხვავებულია მათი გამოყენების წინა პირობები, საფუძვლები.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, ტესტის გამოყენება დამოკიდებულია დიფერენცირების ნიშანსა და მის ინტენსივობაზე. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლო იყენებს მკაცრი შეფასების ტესტს, თუ დიფერენცირების ნიშანი არის კლასიკური ან თუ დიფერენცირება განსაკუთრებულად მწვავე, მაღალი ინტენსივობით ხასიათდება. სხვა შემთხვევაში სასამართლო დიფერენცირებას რაციონალური ტესტის საფუძველზე აფასებს.

ამასთან, „მიუხედავად იმისა, კონკრეტული საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, შერჩეულ უნდა იქნეს რაციონალური დიფერენცირებისა თუ მკაცრი შეფასების ტესტი, ორივე მათგანის ფარგლებში, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრულ შეზღუდვას გააჩნდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზანი და შერჩეული საკანონმდებლო საშუალება იყოს დასახელებულ მიზანთან რაციონალურ და გონივრულ კავშირში. დიფერენცირებული მოპყრობის გამომწვევი ღონისძიება, რომელიც დასახელებულ მოთხოვნას ვერ აკმაყოფილებს, ჩაითვლება თვითმიზნურად და დისკრიმინაციულად.“

სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოების განმარტების მიხედვით, 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე გამოტანილი განაჩენების გადასნიჯვის შუამდგომლობები აპრიორი დაუშვებლად არის ცნობილი და არ ექვემდებარება რაიმე შინაარსობრივ შემოწმებას. ამ შემთხვევაში, დიფერენციაციის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის, გამოყენებული უნდა იქნეს მკაცრი შეფასების ტესტი, რაც განპირობებულია დიფერენცირების მაღალი ინტენსივობით. არსებითად თანასწორ პირთაგან ნაწილს აქვს კონსტიტუციით გარანტირებული გამამტყუნებელი განაჩენისათვის აუცილებელი მტკიცებულებით სტანდარტით სარგებლობის შესაძლებლობა, ხოლო მეორე ნაწილისთვის (ვისი საქმეც სასამართლომ გამამტყუნებელ განაჩენთან დაკავშირებული საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობამდე განიხლა) ეს შესაძლებლობა მიუწვდომელია საერთოდ, აბსოლუტურად. შესაბამისად, პირებს, რომელთაც კონსტიტუციასთან შეუსაბამო სტანდარტის საფუძველზე მსჯავრდებისას არ აქვთ საქმის გადასინჯვის შესაძლებლობა, რჩებიან უკანონო მსჯავრდებაში ე.ი ხდება მათი უფლების ინტენსიური შეზღუდვა და არსებითად თანასწორი პირები საგრძნობლად, მნიშვნელოვნად არიან დაცილებულნი თანაბარი პირობებისგან.

აღსანიშნავია, რომ საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ არსებითად თანასწორი პირების მიმართ არათანაბარი მოპყრობა არ ეფუძნებოდა „კლასიკურ ნიშანს“, სასამართლომ სადავო ნორმის შეფასებისას ,,მკაცრი ტესტი“ გამოიყენა, რადგან ის არსებითად თანასწორ პირებს საგრძნობლად, მნიშვნელოვნად აცილებს თანაბარი პირობებისგან.[27] მოცემულ საქმეში მოსარჩელე ითხოვდა ახალი (2009 წლის) სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული გაუმჯობესებული შესაძლებლობების, მათ შორის, წინასასამართლო სხდომამდე ბრალდებულად ყოფნის მაქსიმალური 9-თვიანი ვადის და ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით საქმის განხილვის უფლების გავრცელებას ძველი კოდექსის მოქმედების პირობებში ჩადენილ ქმედებებზე.

„მკაცრი ტესტით“ შეაფასა სასამართლომ სადავო ნორმები (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 56-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მე-3 წინადადება და მე-6 ნაწილის მე-3 წინადადება) საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ხვიჩა ყირმიზაშვილი, გია ფაცურია და გვანცა გაგნიაშვილი და „შპს ნიკანი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სადაც დაზარალებულის სტატუსის მინიჭების/გაუქმების შესახებ პროკურორის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების უფლებას ანიჭებდა მხოლოდ განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულის შედეგად დაზარალებულ პირებს და გამორიცხავდა სხვა კატეგორიის დანაშაულით დაზარალებული პირების მიერ იმავე უფლებით სარგებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლომ „მკაცრი შეფასების ტესტი“ გამოიყენა, რადგან ნორმა იწვევდა მაღალი ინტენსივობის დეფერენციაციას, კერძოდ, უთანასწორო მოპყრობის შედეგად, პირთა ერთი კატეგორია სრულად იყო მოკლებული პროკურორის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობას. სასამართლოს შეფასებით, „აღნიშნული ინტერესი ორივე ჯგუფისთვის ერთნაირად მნიშვნელოვანია და ემსახურება ეკვივალენტური სიკეთით სარგებლობას. დაზარალებულის ინტერესი, გააჩნდეს უფლების დაცვის ადეკვატური მექანიზმი, არსებითად არ იცვლება იმის მიხედვით, თუ რომელი კატეგორიის დანაშაული იქნა მის წინააღმდეგ ჩადენილი.“[28]

მკაცრი ტესტის ფარგლებში ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის აუცილებელია, პირველ რიგში, გავარკვიოთ სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმური მიზანი.

როგორც აღინიშნა, მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინტერესების დაზიანების დაცვის მოტივით ძალადაკარგული ნორმის აღსრულების გადავადება მიემართებოდა გადაწყვეტილების პრაქტიკაში განხორციელებისათვის აუცილებელი ინსტრუქციების შემუშავებას და სხვა ადმინისტრაციულ საკითხებს და არა ამ საფუძვლით არსებითად თანასწორი პირებისთვის კონსტიტუციური სტანდარტით სარგებლობის გამორიცხვას. სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ“ პუნქტის შემთხვევაში მხოლოდ გამამტყუნებელ განაჩენთან დაკავშირებული საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობამდე მიღებული განაჩენების გადასინჯვით შემოსაზღვრისათვის ლეგიტიმური მიზანი შესაძლებელია იყოს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი და სასამართლოს გადატვირთულობა/მისი ეფექტური ფუნქციონირება (რაზეც სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის 1-ლი ნაწილთან შესაბამისობის შემთხვევაში, ზემოთ უკვე ვისაუბრეთ). შესაბამისად, დასახელებული ინტერესები ნამდვილად წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის დაცვის აუცილებლობის შემთხვევაშიც უფლებაში ჩარევა შესაძლოა გამართლებული იყოს, თუ, იმავდროულად, ჩარევა იქნება დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული.

სასამართლომ საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ხვიჩა ყირმიზაშვილი, გია ფაცურია და გვანცა გაგნიაშვილი და „შპს ნიკანი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, გადაწყვეტილებაში იმსჯელა ლეგიტიმურ მიზანზეც და აღნიშნა, რომ ,, ...სასამართლოს გადატვირთვისაგან დაცვის ინტერესი ვერც ამ შემთხვევაში გადაწონის შეზღუდულ ინტერესს და დადგენილი ბალანსი არ არის სამართლიანი.“[29]

საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული თანასწორობის უფლების დარღვევა დადგინდა საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სადაც სასამართლომ აღნიშნა რომ პირთა დიფერენციაცია ხდებოდა მათ მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების დროზე დამოკიდებულებით.[30] საკონსტიტუციო სასამართლოს განმატებით, სისხლისსამართლებრივი დევნის არსი და მიზნები არ იცვლება იმის მიხედვით, თუ დროის რა მონაკვეთში ხორციელდება დევნა ან რომელი საპროცესო კანონი გამოიყენება დევნის პროცესში. ... აქედან გამომდინარე, უცვლელი რჩება პირის ინტერესი, მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელების მიმდინარეობისას გააჩნდეს უფლების დაცვის ადეკვატური მექანიზმები.[31] სასამართლოს შეფასებით, არ არსებობს ობიექტური გამართლება იმისა, ერთი და იგივე დანაშაულისთვის ბრალდებულ პირთაგან ნაწილმა რატომ უნდა ისარგებლოს ნაფიცი მსაჯულების ინსტიტუტით და ნაწილმა არა მხოლოდ იმის გამო, რომ მათ დანაშაული სხვადასხვა დროს ჩაიდინეს.“[32]

მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლოების ზედმეტი გადატვირთულობისგან დაცვის მიზანი და სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ვერ გადაწონის იმ ინტერესს, რომ თავიდან იქნეს აცილებული უდანაშაულო პირის მსჯავრდების რისკი. არ არსებობს ობიექტური გამართლება იმისა, რომ ის პირები, ვისი საქმეც სასამართლომ გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტთან დაკავშირბეული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობამდე განიხილა, ეკვივალენტური სიკეთით - კონსტიტუციის შესაბამისი სტანდარტით საქმის განხილვის შესაძლებლობით ვერ სარგებლობენ. აქედან გამომდინარე, დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები არ გამოდგება კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის საპირწონე არგუმენტად. შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ პასუხობს პროპორციულობის მოთხოვნებს და იწვევს არსებითად თანასწორი პირების გაუმართლებელ დიფერენციაციას.

ზემოაღნიშულიდან გამომდინარე, სსსკ-ის 310-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისხლის სამართლის იმ საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი იმ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მიხედვით, არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ იგი არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს. საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება განამტკიცებს კანონიერების პრინციპს და წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ფუნდამენტს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრაქტიკული რეალიზაციისთვის. კანონიერების პრინციპის (Nullum crimen, nulla poena sine lege) გამოვლინებაა კანონის უკუძალის აკრძალვა, რაც კანონთა დროში მოქმედების ერთ-ერთი განმსაზღვრელი გარემოებაა. კონსტიტუციის დასახელებული პუნქტი, ერთი მხრივ, ადგენს, რომ კანონს არა აქვს უკუძალა, მეორე მხრივ კი, განსაზღვრავს იმ გამონაკლის შემთხვევებს, როცა მას შეიძლება მიეცეს უკუძალა. კანონის დროში ასეთი წესით მოქმედების პრინციპის მთავარი მიზანი, დანიშნულება არის კანონის განსაზღვრულობის უზრუნველყოფა, რაც გამომდინარეობს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპიდან და, საბოლოო ჯამში, არსებითად განაპირობებს მისსავე რეალიზაციას.“[33] კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტში განსაზღვრული კანონის დროში მოქმედების წესი უნდა გამოიყენებოდეს ყველა კანონთან მიმართებით, ვინაიდან აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი იყენებს სიტყვას „კანონი“, ეს თავისთავად მიუთითებს როგორც მატერიალურ, ისე საპროცესო კანონმდებლობაზე. შესაბამისად, კონსტიტუციაში განსაზღვრული კანონის უკუძალის გამოყენების პრინციპი ვრცელდება თანაბრად როგორც მატერიალურ, ისე საპროცესო კანონებზე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, როდესაც კანონი წარსულში წარმოშობილი ურთიერთობების მოწესრიგებას ისახავს მიზნად (ან ასეთი თანმდევი ეფექტი გააჩნია), მისი შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ჭრილში უნდა მოხდეს.”[34] საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი კანონის უკუძალის აკრძალვას უკავშირებს ქმედებას და პასუხისმგებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ „უკუძალის აკრძალვის გარანტია მთელი სისხლის სამართლისათვის, როგორც ნორმათა ორგანული კავშირისათვის, გათვალისწინებული გარანტიაა და არა მისი ერთი ნაწილისათვის.“[35] 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მიზნებისთვის პასუხისმგებლობის კატეგორიაზე მსჯელობისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, “პასუხისმგებლობა იქ არის, სადაც სახეზეა სამართალდარღვევა, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ინსტიტუციურ ერთიანობას და, შესაბამისად, მათი შეფასებისას ლოგიკურ ურთიერთგანპირობებულობას...”[36] შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი, კანონის დროში მოქმედების საკითხის გადაწყვეტის გზით, კანონიერების პრინციპის, კანონის უზენაესობისა და სამართლებრივი განსაზღვრულობის, სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და სტაბილურობის უზრუნველყოფას ემსახურება.

იმავდროულად, “საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მე-2 წინადადება ადგენს პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და გამაუქმებელი კანონის უკუძალით გავრცელებისთვის კონსტიტუციურ საფუძველს-კანონის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას, თუ ის გააუქმებს სამართალდარღვევის ჩადენის დროს მოქმედი კანონით გათვალისწინებულ პასუხისმგებლობას ან შეამსუბუქებს მას. მართალია, ის არ ბოჭავს ხელისუფლებას ისეთივე აბსოლუტური, უპირობო ვალდებულებით, როგორსაც წარმოადგენს ამავე ნორმით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის დამდგენი ან დამამძიმებელი კანონის უკუძალით გავრცელების აკრძალვა, მაგრამ, ნამდვილად, დამატებით ზღუდავს სახელმწიფოს თავისუფალი მიხედულების ფარგლებს პრინციპით - არ მოხდეს ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა მაშინ, როდესაც ამის აუცილებლობა არ/აღარ არსებობს და იმაზე უფრო მკაცრად, ვიდრე ეს ობიექტურად აუცილებელია კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნების დასაცავად. „ამ უკანასკნელი დანაწესით კონსტიტუცია გამოხატავს მოქალაქის უფლებებისადმი ჰუმანურ დამოკიდებულებას და ამ გზით ახდენს მათი მხრიდან პოზიტიური ქმედებების სტიმულირებას. ახალი ნორმატიული სინამდვილე იკავებს ძველის ადგილს და შესაბამისად, აძლიერებს სამართალდამრღვევის უფლებების დაცვის გარანტიებს.“[37] შესაბამისად, 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მე-2 წინადადება ამ ნორმითვე ადგენს რომ კანონის უკუძალის აკრძალვა აბსოლუტური არ არის და მიუთითებს კანონის უკუძალით გამოყენებისთვის შესაძლო კონსტიტუციურ ფარგლებზე.

შემამსუბუქებელი კანონის უკუძალით გამოყენების წესი ნიშნავს, რომ ქმედების ჩადენის დროს მოქმედ კანონსა და ქმედების ჩადენის შემდგომ მიღებულ კანონს შორის, რომელიც აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას, არჩევანი უნდა გაკეთდეს ახალი, მსუბუქი კანონის სასარგებლოდ, თუ რაიმე საგამონაკლისო გარემოება არ არსებობს, რომელიც გაამართლებდა მსუბუქი კანონის უკუძალით გამოყენების შეზღუდვას.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის მიხედვით, განაჩენი ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადაისინჯება, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი; მოცემული დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას საჭიროების წინაშე, ამომწურავად დაადგინოს კრიტერიუმები, რომლებზე დაყრდნობითაც მოხდებოდა კანონმდებლობიდან იმ ნორმების იდენტიფიცირება, რომელთა უკუძალით გავრცელებაც კონსტიტუციის მიხედვით აუცილებელია. საკონსტიტუციო სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს შეკითხვას, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი იმ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს და ამ საფუძვლით განაჩენის გადასინჯვა, ექცევა თუ არა კანონის უკუძალით გამოყენების კონსტიტუციურ ფარგლებში.

როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე 310-ე მუხლის ,,დ” პუნქტის საფუძველზე ითხოვდა განაჩენის გადასინჯვას, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლომ 2020 წლის 25 დეკემბერს მიღებული N2/2/1276 გადაწყვეტილებით საქმეზე ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის ის საპროცესო ნორმები, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს. საქმის მასალებით დგინდება, რომ მოსარჩელე წარდგენილ ბრალდებაში გამტყუნებულ იქნა პირადი ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნარკოტიკული ნივთიერების საფუძველზე, რომლის მის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლების ჩვენებებით. ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად (ვიდეო ჩაწერის განხორციელება, ნეიტრალური მოწმის დასწრება, აეროპორტის ტერიტორიაზე განთავსებული კამერების ჩანაწერების ამოღება და ა.შ).

საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/2/1276 გადაწყვეტილებით, სადავო ნორმები ვერ უზრუნველყოფენ მტკიცებულებათა უტყუარობის კონსტიტუციური პრინციპის სავალდებულო დაცვას. სასამართლოს თანახმად, ის ფაქტი, რომ ჩხრეკის შედეგად ნამდვილად მოხდა ბრალდებულის მფლობელობიდან ნივთის ამოღება პოლიციელთა ჩვენებებთან ერთად, უნდა დასტურდებოდეს სხვა ნეიტრალური მტკიცებულებით. ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვების მიზანია პოლიციელთა მხრიდან ნივთის „ჩადებასთან“ დაკავშირებით შესაძლო ეჭვების გამორიცხვა. ამიტომ, ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნივთი ვერ მიიჩნევა სანდო მტკიცებულებად, როდესაც პოლიციელებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ნეიტრალური მტკიცებულების მოსაპოვებლად. საკონსტიტუციო სასამართლო ნეიტრალური მტკიცებულების მაგალითად მოიაზრებს ჩხრეკის პროცესის ვიდეოგადაღებას ან/და მასზე ნეიტრალური მოწმის დასწრებას. შესაბამისად, საქმის გადასინჯვის შემთხვევაში, სასამართლო შეამოწმებდა, შეეძლო თუ არაო პოლიციას ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვება, რისი მტკიცების ტვირთიც საგამოძოები ორგანოს ეკისრება.

სააპელაციო სასამართლომ მოსარჩელეს უარი უთხრა სსკ-ის 310-ე მუხლის “დ” ქვეპუნქტის საფუძველზე ახლად აღმოჩენილი გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე იმ საფუძვლით, რომ ,,მითითებული ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობა უნდა გავრცელდეს იმ საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარებასა და დაკანონებაზე, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოქვეყნების შემდეგ ჩატარდება, ხოლო ის საგამოძიებო მოქმედებები, რომლებიც დაიწყო და დასრულდა, ასევე დაკანონდა აღნიშნული გადაწყვეტილების გამოქვეყნებდამდე უნდა იქნეს მიჩნეული კანონიერად.“ ამგვარი დასკვნის საფუძვლად სააპელაციო სასამართლომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ის დათქმა მიუთითა, რომლითაც ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობის აღსრულება გადავადდა 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე, რათა არ შექმნილიყო მნიშვნელოვანი სახელმწიფო ინტერესების დაზიანების საფრთხე. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2022 წლის 7 თებერვლის განჩინებით სრულად გაიზიარა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მსჯელობა და არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის საკასაციო საჩივარი.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს N2/2/1276 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის შუამდგომლობებზე უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა ბლანკეტურად გამორიცხავს უკუძალის გავრცელებას:

· სასამართლოს კოლეგია მერაბ გაბინაშვილის, შალვა თადუმაძისა და ნინო სანდოძის შემადგენლობით განმარტავს, რომ დასახლებული საფუძვლით განაჩენის გადასინჯვაზე უარის თქმის საფუძველია ის გარემოება, რომ „საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 28 ივნისის კანონის განმარტებითი ბარათი არ ითვალისწინებს უკუძალის მინიჭებას. გარდა ამისა, იგივე კოლეგია სხვა, თუმცა იდენტური სამართლებრივი საფუძვლის მქონე საკასაციო საჩივრის განხილვის ფარგლებში, სამოტივაციო ნაწილს აფუძნებს არა განმარტებით ბარათს, არამედ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის თარიღს.

· სასამართლოს კოლეგიას მამუკა ვასაძის, შალვა თადუმაძის და ლალი ფაფიაშვილის შემადგენლობით, არაკონსტიტუციურად ცნობილი საპროცესო ნორმის საფუძველზე განაჩენის გადასინჯვის საკითხთან მიმართებით უთითებს, რომ N2/2/1276 საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილება ვერ გავრცელდება იმ მსჯავრდებულებზე, რომლებმაც 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე ჩაიდინეს დანაშაული. იგივე პრაქტიკას ავითარებს სასამართლოს კოლეგია მერაბ გაბინაშვილის, შალვა თადუმაძის და ლევან თევზაძის შემადგენლობით.

მაშასადამე, უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზიდანაც დგინდება, რომ იმ მოთხოვნებთან დაკავშირებით, რომლებსაც გააჩნიათ იდენტური სამართლებრივი საფუძველი, განვითარებულია შინაარსობრივად შაბლონური არგუმენტაცია - ნორმის უკუძალით გავრცელების გამორიცხვის სახით.

როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის აღსრულების 2021 წლის 1-ელ ივლისამდე გადავადება უკავშირდება N2/2/1276 გადაწყვეტილების იმ ნაწილს, სადაც განისაზღვრა სახელმწიფოს ვალდებულება, ამ პერიოდში სამართალდამცავ ორგანოებს შეემუშავებინათ მკაფიო საკანონდებლო ინსტრუქციები, რათა ეფექტურად მოეხდინათ ჩხრეკის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულების სათანადო, ნეიტრალური მტკიცებულებით გამყარება. აქედან გამომდინარე, ნორმატიული შინაარსის ძალადაკარგულად ცნობის აღსრულების გადავადებით სასამართლომ კანონმდებელს და შესაბამის ორგანოებს გადაწყვეტილების ადმინისტრირების მიზნით განუსაზღვრა ვადა. აღნიშნული ვადის დაწესებით, სამართლადამცავ ორგანოებს უკვე მიმდინარე გამოძიების ფარგლებში მიეცათ დრო საქმეების კონსტიტუციური სტანდარტის შესაბამისად მომზადებისთვის. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დასახელებული ვადის დაწესება უკავშირდებოდა გადაწყვეტილების ადმინისტრირების საკითხებს და არა N2/2/1276 გადაწყვეტილებით დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტით სარგებლობის (განაჩენის გადასინჯვა) გამორიცხვას იმ მსჯავრდებულებითვის, ვისი განაჩენიც 2021 წლის 1-ელ ივლისამდეა მიღებული.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლი ამომწურავად განსაზღვრავს განაჩენის გადასინჯვის საფუძვლებს. საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2015 წლის 13 მარტს №83აგ-14 საქმეზე ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის ფარგლებთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა. კერძოდ, ,,ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო საქმის განხილვისას განაჩენი უნდა გადაისინჯოს ახლად გამოვლენილი გარემოების ფარგლებში, ახალი მოცემულობისა და საქმეში არსებული დანარჩენი მტკიცებულებების ურთიერთქმედების კონტექსტში. მოცემულ შემთხვევაში სააპელაციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა, თუ რა სახის გავლენა მოახდინა ახალმა გარემოებამ (შემთხვევის ადგილის დათვალიერების ოქმში, რომელიც საფუძვლად დაედო განაჩენს, არასწორი მონაცემი გამოვლინდა) წინაგანმხილველი სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტობრივ გარემოებებზე, ანუ შემთხვევის ადგილის დათვალიერების ოქმის ნაწილის მხედველობაში მიუღებლად უნდა შეეფასებინა საქმეში არსებულ სხვა მტკიცებულებათა საკმარისობა გამამტყუნებელი განაჩენის გამოსატანად. შესაბამისად, ახალი მტკიცებულებებიც (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) უნდა დაშვებულიყო და გამოკვლეულიყო მხოლოდ ახლად გამოვლენილი გარემოების კონტექსტში.“

თემურ კალანდაძის საქმის შემთხვევაში, სააპელაციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა, არათუ რომელიმე მტკიცებულების ამორიცხვით (მაგალითად, ჩატარებული ჩხრეკის უკანონოდ ცნობით) კვლავ იარსებებდა თუ არა გამამტყუნებელი განაჩენის მიღების საფუძველი, არამედ საქმეში არსებული მტკიცებულებები რამდენად იქნებოდა საკმარისი გამამტყუნებელი განაჩენის გამოსატანად ,,გიორგი ქებურია საქართველოს წინააღმდეგ“ საქმით დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტის შესაბამისად.საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილი ნორმატიული შინაარსით კი მოსარჩელეს ბლანკეტურად შეეზღუდა უფლება გადასინჯულიყო მტკიცებულებათა უტყუარობის არაკონსტიტუციურად ცნობილ სტანდარტზე დაყრდნობით მიღებული გამამტყუნებელი განაჩენი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სახელმწიფომ უნდა გამოიჩინოს მომეტებული სიფრთხილე პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შექმნისას, რადგან ასეთი კანონმდებლობა ხასიათდება ადამიანის თავისუფლებაში ინტენსიური ჩარევით. სასამართლოს სიტყვებით, „სამართალი დაკარგავს თავის ფუნქციას, თუ ადამიანები დაისჯებიან ამისათვის შესაბამისი და აუცილებელი საფუძვლის გარეშე.“[38]

ჩარევის კონსტიტუციურობა

წინამდებარე სარჩელის მიზნებისათვის, არსებითია დადგინდეს სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების საკითხი. ძველ სამართლებრივ ურთიერთობებზე ახალი, უფრო მსუბუქი კანონის (lex mitior) გამოყენების პრინციპი, კანონის უკუძალის აკრძალვის პრინციპისგან განსხვავებით, გულისხმობს ახალი კანონის ძველ ურთიერთობებზე გავრცელებას, რათა ინდივიდების უფლებრივი მდგომარეობა გაუმჯობესდეს იმ ცვლილებებით, რომლებიც ახდენენ ქმედების სრულად დეკრიმინალიზაციას, ან ამსუბუქებენ მისთვის დადგენილ სასჯელს. ამდენად, მოცემული პრინციპი რელევანტურია მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც ცვლილება ამსუბუქებს პირის სამართლებრივ მდგომარეობას.

პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი კანონის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობისთვის მხედველობაშია მისაღები, რამდენად არის ის კავშირში უშუალოდ სამართლის ჰუმანურობის ფუნქციასთან და ადამიანის თავისუფლებაში თანაზომიერი ჩარევის აუცილებლობის მიზანთან, რათა პირების პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება არ მოხდეს უსაფუძვლოდ, რაც ასევე ეწინააღმდეგება სამართლის მოთხოვნებს. სწორედ სამართლის/კანონის ფუნქციების თანაარსებობა და მათი მიზნების თანაბრად დაცვა განაპირობებს პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონის უკუძალით გავრცელების დასაშვებ ფარგლებსა და შინაარსს. ამავდროულად, პასუხისმგებლობის გამაუქმებელი კანონის უკუძალით გამოყენების პრინციპი არ არის აბსოლუტური და ექვემდებარება გამართლებას, თუ შეზღუდვა მიზნად ისახავდა სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას ან განპირობებული იყო ობიექტური საჭიროებით.

მოცემულ შემთხვევაში მოპასუხის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და სასამართლოს გადატვირთულობა. დასახელებული ინტერესები ნამდვილად წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის დაცვის აუცილებლობის შემთხვევაშიც უფლებაში ჩარევა შესაძლოა გამართლებული იყოს, თუ, იმავდროულად, ჩარევა იქნება დასაშვები, აუცილებელი და პროპორციული.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წელს განმარტა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონის უკუძალით გამოყენების პრინციპი და იმსჯელა სსსკ ნორმების კანონის უკუძალასთან მიმართებაზე საქმეში „საქართველოს მოქალაქეები ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლეიშვილი და ალექსანდრე - სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.” მოცემულ საქმეში მოსარჩელე ითხოვდა ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული გაუმჯობესებული შესაძლებლობების, მათ შორის, წინასასამართლო სხდომამდე ბრალდებულად ყოფნის მაქსიმალური 9-თვიანი ვადის და ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით საქმის განხილვის უფლების გავრცელებას ძველი კოდექსის მოქმედების პირობებში ჩადენილ ქმედებებზე. სასამართლომ მიიჩნია, რომ სადავო ნორმები არ განსაზღვრავდა სასჯელის მოცულობასა და ფარგლებს, არამედ – პროცედურებს, რომელთა გამოყენების საფუძველზეც უნდა მოხდეს მართლმსაჯულების აღსრულება. ამდენად, გამომდინარე იქიდან, რომ სადავო რეგულირება არ ეხებოდა დანაშაულებრიობის/დასჯადობის გაუქმებას და სასჯელის შემსუბუქებას, სასამართლომ მიიჩნია, რომ იგი არ ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ საპროცესო-სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან. ამიტომ, სასამართლომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა შეაფასოს, სადავო ნორმა გულისხმობს თუ არა დანაშაულებრიობის/დასჯადობის გაუქმებას ან სასჯელის შემსუბუქებას კონსტიტუციის მიზნებისთვის. მხოლოდ ასეთი მკაფიო კავშირის შემთხვევაში შეიძლება ნორმა შეფასდეს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის ფარგლებში.

ამასთანავე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მართალია ამომწურავად არ დაასახელა ის კრიტერიუმები, რომლებზე დაყრდნობითაც მოხდებოდა კანონმდებლობიდან იმ ნორმების იდენტიფიცირება, რომელთა უკუძალით გავრცელებაც კონსტიტუციის მიხედვით აუცილებელია, თუმცა ფართოდ განმარტა “დანაშაულებრიობისა” და “სასჯელის” ცნებები, რის საფუძველზეც დადასტურებულად მიიჩნია, რომ „დანაშაული” და „სასჯელი” არ მოიცავს მხოლოდ სისხლის სამართლის მატერიალური კანონმდებლობის შესაბამის ნორმებს. ამავდროულად, სასამართლომ საკანონმდებლო ნორმები შემოფარგლა მიზნობრიობით, რაც უკავშირდება პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონის უკუძალით გავრცელების პრინციპს. სასამართლოს განმარტებით, ,,ამ სივრცეში მოხვდება არა ზოგადად პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული პირის უფლებრივი მდგომარეობის ნებისმიერი გამაუმჯობესებელი კანონი, არამედ მხოლოდ ის ნორმები, რომლებიც დამოუკიდებლად იმისგან, მოთავსებულია თუ არა სისხლის სამართლის მატერიალურ კოდექსში, გარდაუვლად და შედეგობრივად გავლენას ახდენს მხოლოდ ზემოაღნიშნული მიზნებით სასჯელის შემსუბუქებაზე ან სასჯელისგან გათავისუფლებაზე.”[39]

აქედან გამომდინარე, „საქართველოს მოქალაქეები ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლეიშვილი და ალექსანდრე - სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” გადაწყვეტილებით საკონსტიტუციო სასამართლომ დაუშვა ისეთი სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის არსებობის შესაძლებლობა, რომელსაც პირდაპირი კავშირი აქვს დანაშაულის/სასჯელის განსაზღვრასთან, გარდაუვლად/შედეგობრივად გავლენას ახდენს პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისგან და შესაბამისად, ვრცელდება უკუძალის გამოყენების ვალდებულება. აქვე უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ სსსკ-ის 310-ე მუხლით განაჩენის გადასინჯვის ცალკე საფუძვლადაა გამოყოფილი ისეთი შემთხვევა როდესაც ვ) ახალი კანონი აუქმებს ან ამსუბუქებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას იმ ქმედებისათვის, რომლის ჩადენისთვისაც პირს გადასასინჯი განაჩენით მსჯავრი დაედო. აღნიშნული ნორმის ცალკე საფუძვლად არსებობა 310-ე მუხლში კიდევ უფრო ცხადყოფს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ დასახელებული გადაწყვეტილებით დაადგინა ისეთ საპროცესო ნორმაზე უკუძალის გამოყენების ვალდებულება, რომელსაც პირდაპირი კავშირი აქვს დანაშაულის/სასჯელის განსაზღვრასთან, შესაბამისად, ნორმის შინაარსი გათანაბრებულია მატერიალურ კანონმდებლობასთან, თუმცა არ მიემართება სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,ვ“ პუნქტს.

ვიწრო გაგებით, არსებულ ნორმატიულ სინამდვილეში დეფინიციების: ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის განსაზღვრის ერთადერთ საკანონმდებლო ბაზას წარმოდგენს სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილი. ამ უკანასკნელით განსაზღვრულია დანაშაულთა ცალკეული სახეები და მითითებულია სასჯელის ის სახე, რომელიც გამოყენებულ უნდა იქნეს მისი ჩადენისათვის. სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი შეიძლება განიმარტოს როგორც სისხლის სამართლის კანონით დადგენილ ნორმათა ერთობლიობა, რომელიც განსაზღვრავს დანაშაულად აღიარებული ქმედებათა წრესა და ნიშნებს, ასევე მისი ჩადენისათვის დადგენილ სასჯელის სახესა და ზომას.[40] საპროცესო კანონმდებლობის ძირითად მიზანს/მოწესრიგების საგანს კი წარმოადგენს სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში განხორციელებული მოქმედებებისა და პროცედურების საკანონმდებლო რეგულირება. მაშასადამე, სიტყვისმიერი განმარტებით ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებად ჩაითვლება მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილში შესული ცვლილებები, რომელიც კონკრეტულ ქმედების შემადგენლობას ამორიცხავს ან სასჯელის ზომას ცვლის/აუქმებს. შესაბამისად საპროცესო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობა, მისი შინაარსისა და მიზნის მიუხედავად, ცხადია თავისთავად ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ დააკმაყოფილებს იმ კრიტერიუმებს, რომელსაც ქმედების დანაშაულებრიობის გაუქმების ვიწრო განმარტება აწესებს (კონკრეტული ქმედების შემადგენლობის ამორიცხვა ან სასჯელის ზომის ცვლილება). ,,ქმედების დანაშაულებრიობისა” და ,,დასჯადობის” ამგვარი განმარტება კი სრულიად გამორიცხავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტის რეალურობას, რომლის თანახმადაც საპროცესო-სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან.

სისხლის სამართლის მატერიალურ და პროცედურულ ნორმებს შორის განსხვავების იდენტიფიცირება შესაძლებელია მათი მიზნის გათვალისწინებით. სისხლის სამართლის მატერიალური ნორმის მიზანია, განსაზღვროს, რისთვის არის დასაშვები პირისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება, მაშინ, როდესაც პროცედურული ნორმები ადგენს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების წესს.[41] მაგალითად, ნორმა, რომელიც ადგენს აღკვეთის ღონისძიებასთან დაკავშირებულ წესს, არის პროცედურული ნორმა, ვინაიდან იგი ემსახურება სამომავლოდ პირისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების საკითხის გადაწყვეტის უზრუნველყოფას და არ განსაზღვრავს, თუ რა წარმოადგენს დანაშაულებრივ ქმედებას. ამდენად, მხედველობაშია მისაღები ის მიზანი, რომელსაც ესა თუ ის ნორმა ემსახურება. ამავდროულად, ნორმის შინაარსის დასადგენად, გადამწყვეტი ფაქტორი ვერ იქნება მისი ფორმალურად მოთავსება პროცედურულ ან მატერიალურ კანონმდებლობაში. შინაარსით პროცედურული ნორმა შესაძლოა, მოთავსებული იყოს სისხლის სამართლის მატერიალურ კანონმდებლობაში და პირიქით.[42]

მოცემულ შემთხვევაში,მოსარჩელის შუამდგომლობას ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო განაჩენის გადასინჯვის თაობაზე საფუძვლად დაედო საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სსსკ-ის მე-13 მუხლის (მტკიცებულებები) მარეგულირებელი ნორმების იმ ნორმატიული შინაარსების ძალადაკარგულად ცნობა, რომელიც თავისი არსით განსაზღვრავს დანაშაულებრიობას. კერძოდ, აღნიშნული ნორმები თავისი შინაარსით, სისხლის სამართლის საქმეზე მართლმსაჯულების განხორციელების პროცედურული საკითხების მარეგულირებელ ნორმებს კი არ წარმოადგენს, არამედ განსაზღვრავს ჩხრეკის შედეგად ამოღებულ უკანონო ნივთებთან დაკავშირებით პირის მსჯავრდებისას, ქმედების დანაშაულებრიობის დასადასტურებლად საჭირო მტკიცებულებათა სტანდარტს, რის გარეშეც პირის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი არ უნდა დადგეს. საკონსტიტუციო სასამართლომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის სადავო ნორმატიული შინაარსი არაკონსტიტუციურად ცნო სწორედ იმ საფუძვლით, რომ ეჭვები მტკიცებულებების სანდოობასთან ე.წ ,,ჩადებასთან” დაკავშირებით, გამორიცხული არ იყო, რაც ვერ აკმაყოფილებდა გამამტყუნებელი განაჩენისთვის საჭირო კონსტიტუციურ გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს. მაშინ როდესაც, საქართველოს კონსტიტუცია ერთმნიშვნელოვნად ადგენს, რომ მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულება შეიძლება გახდეს პირის ბრალდების და შემდგომში მისი დამნაშავედ ცნობის საფუძველი. შესაბამისად, საერთო სასამართლოების მიერ დადგენილი ნორმატიული შინაარსი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტს, რომელიც ზურაბ მიქაძის საქმეში განმარტა სასამართლომ: სისხლის სამართლის საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში მტკიცებულება წარმოადგენს ინფორმაციის წყაროს, რომელმაც შეიძლება დაადასტუროს ან უარყოს ბრალდებული პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ფაქტი. მტკიცებულებების მეშვეობით სასამართლო ადგენს, „არსებობს თუ არა ფაქტი ან ქმედება, რომლის გამოც ხორციელდება სისხლის სამართლის პროცესი, ჩაიდინა თუ არა ეს ქმედება გარკვეულმა პირმა, დამნაშავეა თუ არა იგი, აგრეთვე გარემოებებს, რომლებიც გავლენას ახდენს ბრალდებულის პასუხისმგებლობის ხასიათსა და ხარისხზე“ (სსსკ-ის მე-3 მუხლის 23-ე ნაწილი).

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ კონსტიტუციური წარდგინებაში საქმეზე #106აპ-1 ისმჯელა საპროცესო-სამართლებრივი საკითხის-მტკიცებულებების საკმარისობისა და უტყუარობის უშუალო მიმართებაზე როგორც ქმედების შემადგენლობის არსებობა/არსებობის დადგენასთან, ისე გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტთან. აღნიშნული წარდგინება ეხებოდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც გამორიცხავს სასამართლოს შესაძლებლობას, გასცდეს საკასაციო საჩივრის ფარგლებს იმ შემთხვევაში, როდესაც ქმედების ჩადენის შემდეგ მიღებული კანონი აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით. უზენაესი სასამართლოს შეფასებით, ,,საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა, ცხადია, უკავშირდება საპროცესო-სამართლებრივ საკითხებს - მტკიცებულებათა საკმარისობასა და უტყუარობას. იმ შემთხვევაში, როდესაც პირის ქმედება არ წარმოადგენს დანაშაულს, ე.ი. დანაშაულის არსებობა-არარსებობის საკითხი (ქმედების არასწორი სამართლებრივი შეფასება) დგას დღის წესრიგში, ერთი შეხედვით, იგი მხოლოდ სამართლებრივ შეფასებას უნდა ეხებოდეს და არა - მტკიცებულებათა საკმარისობასა და უტყუარობას, თუმცა ცალსახაა, რომ სწორედ მტკიცებულებებიდან გამომდინარეობს კონკრეტული სამართლებრივი შეფასება და საკმარისი ან/და უტყუარი მტკიცებულებების არარსებობის გამო ვერ დგინდება დანაშაულის შემადგენლობის ესა თუ ის ნიშანი, რაც სასამართლოს პირის ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირების შესაძლებლობას უკარგავს. ამდენად, იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც სასამართლოს წინაშე დგას მხოლოდ ქმედების არასწორი სამართლებრივი შეფასების საკითხი, კონსტიტუციით გარანტირებული გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისათვის საჭირო უტყუარი და საკმარისი მტკიცებულებები სამართლებრივი შეფასების განუყოფელი ნაწილია.” [43] აღნიშნული შეფასება კიდევ ერთი მკაფიო დადასტურებაა იმისა, რომ მტკიცებულებების უტყუარობასთან/საკმარისობასთან დაკავშირებული საპროცესო ნორმები შინაარსობრივად ქმნის ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირების საფუძველს, შესაბამისად, უთანაბრდება მატერიალურ სამართლებრივ ნორმას.

ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა ცალსახად მიუთითებს, რომ კონვენციის მე-7 მუხლით (არავითანი სასჯელი კანონის გარეშე) განსაზღვრული წესები ვრცელდება იმ ნორმებზე, რომლებიც ადგენს დანაშაულს და სასჯელს. მიუხედავად ამისა, სასამართლოს დიდმა პალატამ 2009 წელს, საქმეზე Scoppola v. Italy, განმარტა, რომ თუ ქვეყნის კანონმდებლობით განსაზღვრული პროცედურული ნორმა ზეგავლენას ახდენს დაკისრებული სასჯელის სიმძიმეზე, სასამართლოს აზრით, ის შინაარსობრივად უთანაბრდება „მატერიალურ სისხლისსამართლებრივ ნორმას“, რომელზეც ვრცელდება კონვენციის მე-7 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი სტანდარტები.[44] სასამართლოს მიერ შეფასებული ნორმა შეეხებოდა გამარტივებული პროცედურით შესაძლო დასაშვები სასჯელის ოდენობას.[45]

როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ეფექტი წარსულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე პრობლემური და მწვავე საკითხია. მიმდინარე ეტაპზე პლენუმის განხილვაშია არაკონსტიტუციურად ცნობილი როგორც სამოქალაქო[46], ისე სისხლის[47] საპროცესო ნორმის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილების გადასინჯვასთან დაკავშირებული კონსტიტუციური სარჩელები. ჯემალ დუმბაძის და ბადრი კონსტიტუციური სარჩელებზე არსებული 2021 წლის 23 აპრილის საოქმო ჩანაწერით, საქმეები მოსამართლე გიორგი კვერენჩხილაძის მოთხოვნით გადაეცა პლენუმს განსახილველად. დასახელებულ საქმეებში მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (1998 წლის 20 თებერვლის კანონი) მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც ირიბი ჩვენების საფუძველზე გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის შესაძლებლობას იძლევა. გიორგი კვერენჩხილაძის პოზიციით, ,,მართებული არ არის ის, რომ ძალადაკარგული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას სამართლებრივი შედეგი არ მოჰყვება. კონსტიტუციური სარჩელების დაკმაყოფილებისა და საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-10 მუხლის მე-3 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, მოსარჩელეებს შესაძლებლობა ექნებათ, დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, მოითხოვონ მათ მიმართ გამოტანილი განაჩენის ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო გადასინჯვა. ამდენად, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები შეძლებენ საკუთარი უფლებების დაცვას.“ [48] შესაბამისად, გიორგი კვერენჩხილაძე პირდაპირ აფიქსირებს პოზიციას, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ქმნის განაჩენის გადასინჯვის და უკუძალის გავრცელების საფუძველს.

შეჯამება

თემურ კალანდაძის მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის უფლებას და სსსკ ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას წარმოშობს, არა უბრალოდ პროცედურული ხასიათის მარეგულირებელი საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, არამედ ნორმის, რომელზეც პირდაპირაა დამოკიდებული პირის მსჯავრდების საკითხი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სსსკ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მიზანი იყო პირის მსჯავრდების პროცესში ყალბი, არასანდო ან საეჭვო მტკიცებულების დაშვების შესაძლებლობის გამორიცხვა, რაც იმავდროულად, უდანაშაულო პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების შესაძლებლობის დაშვებასაც გულისხმობდა. გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი, რომლის დროში მოქმედების საკითხიც წინამდებარე სარჩელის განხილვის საგანიცაა, არ განეკუთვნება ისეთ საკითხს, რომელიც კანონმდებლის ნების მიხედულებით შეიძლება გადაწყდეს. შესაბამისად, ნებისმიერი გამამტყუნებელი განაჩენი, რომელიც არღვევს აღნიშნული კონსტიტუციური სტანდარტის მოთხოვნას, იმთავითვე მცდარია, მისი გადასინჯვის მოთხოვნა კი პირის დარღვეული უფლებების აღდგენის ერთადერთი და აუცილებელი საშუალებაა.

შესაბამისად,მოცემული დავის ფარგლებში გასაჩივრებული სადავო რეგულირება შინაარსობრივად უთანაბრდება მატერიალურ სამართლებრივ ნორმას, ვინაიდან ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირებისთვის აუცილებელ მტკიცებულებით სტანდარტს განსაზღვრავს.

ამასთანავე, გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის განმსაზღვრელი ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა და ცვლილებები საპროცესო კოდექსში ცხადია, ერთმნიშვნელოვნად უთითებს, რომ შეიცვალა სახელმწიფოს პასუხი კონკრეტული ქმედების დანაშაულად შერაცხვისთვის აუცილებელი მტკიცებულებითი სტანდარტის მიმართ. ცვლილების მიუხედავად, ცხადია, რომ ახალმა ნორმატიულმა სინამდვილემ ვერ დაიკავა ძველის ადგილი თემურ კალანდაძის სისხლის სამართლის საქმეზე და კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, მის მიმართ სამართლებრივი შედეგი არ ჰქონია, მიუხედავად იმისა, რომ ახალი ნორმის პირობებში მნიშვნელოვნად უმჯობესდება მსჯავრდებულის სამართლებრივი მდგომარეობა- იგი შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისაგან. შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსი გარდაუვლად და შედეგობრივად გავლენას ახდენს ზემოაღნიშნული მიზნებით სასჯელის შემსუბუქებაზე ან სასჯელისგან გათავისუფლებაზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სახეზე გვაქვს ძალადაკარგული ნორმის მოქმედების პირდაპირი და უშუალო სამართლებრივი შედეგი- უკანონო და უსამართლო რეალობა - მოსარჩელე 15 წლიან სასჯელს იხდის იმ მტკიცებულების საფუძველზე, რომელთა ერთობლიობაც ახალი ნორმატიული სინამდვილით ვერ არკმაყოფილებს გამამტყუნებელი განაჩენისთვის საჭირო გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს მტკიცებულებათა უტყუარობის არარსებობის გამო.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, სასამართლოების ზედმეტი გადატვირთულობისგან დაცვისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზანი ვერ გადაწონის იმ უფლებრივ სიკეთეს, რომ განაჩენის გადასინჯვის გზით თავიდან იქნეს აცილებული უდანაშაულო პირის მსჯავრდების რისკი. პირის მსჯავრდება, კონსტიტუციასთან შეუსაბამო სტანდარტის საფუძველზე კონსტიტუციის და მისი ფუნდამენტური პრინციპების მიუღებელ და უხეშ დარღვევას წარმოადგენს, რომელიც არ შეიძლება ექვემდებარებოდეს გამართლებას დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის საბაბით. სახელმწიფომ უნდა გამოყოს სათანადო ადმინისტრაციული რესურსი, როდესაც გამამტყუნებელი განაჩენი ვერ აკმაყოფილებს უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურ პრინციპს.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ პასუხობს პროპორციულობის მოთხოვნებს და ვერ ამართლებს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის გამაუქმებელი კანონის უკუძალით გამოყენების პრინციპის შეზღუდვას.

როგორც აღინიშნა, საკითხის სიმწვავისა და უსამართლობის წარმოსაჩენად, საკმარისია ჰიპოთეტური დაშვება: გიორგი ქებურიას მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა რომ არ შეწყვეტილიყო და სასამართლოს გამოეტანა გამამტყუნებელი განაჩენი, ეს საქმე, ნორმის საერთო სასამართლოებში არსებული განმარტებითა და პრაქტიკით აღარ გადაისინჯებოდა. აღნიშნული კიდევ უფრო ცხადყოფს, რომ საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი იმ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, ეწინააღმდოეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტს.

4. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც გამორიცხავს ამ ნორმის კავშირს ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

როგორც აღინიშნა, მოსარჩელე გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვას ახლად გამოვლენილი გარემოებათა გამო ითხოვდა სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,დ” (არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი) პუნქტის საფუძველზე. აღნიშნული შუამდგომლობა ეყრდნობოდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის გადაწყვეტილებას საქმეზე ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” გადაწყვეტილებით, სადაც სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო:

ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს ჩხრეკის შედეგად ამოღებული უკანონო ნივთის მტკიცებულებად გამოყენების შესაძლებლობას, იმ პირობებში, როდესაც ამოღებული ნივთის ბრალდებულის მფლობელობაში ყოფნა დასტურდება მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლების ჩვენებებით და ამავე დროს, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ჩხრეკის სანდოობის დამადასტურებელი ნეიტრალური მტკიცებულებების მოსაპოვებლად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით.

ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანისას სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის იმ ჩვენების მტკიცებულებად გამოყენებას, რომელიც ეფუძნება ოპერატიული წყაროს („კონფიდენტი“, „ინფორმანტი“) ან ანონიმური პირის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2022 წლის 7 თებერვლის განჩინებაში[49] იმსჯელა გადაწყვეტილების ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საფუძველზე, თემურ კალანდაძის მიმართ საპროცესო კანონმდებლობის უკუძალით გამოყენების საკითხზე. უზენაესმა სასამართლომ მოიშველია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომ ,,[...] საპროცესო-სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან,“ [50] რაც სასამართლოს შეფასებით, ამ შემთხვევაში არ გამოკვეთილა. შესაბამისად, სასამართლომ იმსჯელა სსსკ-ის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით და მისი შინაარსი იმგვარად განმარტა, რომ გამორიცხა მისი კავშირი ქმედების დანაშაულებრიობასა და დასჯადობასთან. თავის მხრივ, აღნიშნული განმარტების შედეგად, სასამართლომ უარი თქვა ამ ნორმის წარსულ ურთიერთობებზე უკუძალით გავრცელებაზე.

მაშინ როდესაც, თემურ კალანდაძის მიმართ გამოტანილი გამამტყუნებელი განაჩენის გადასინჯვის უფლებას და სსსკ ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას წარმოშობს, არა უბრალოდ პროცედურული ხასიათის მარეგულირებელი საპროცესო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, არამედ ნორმის, რომელზეც პირდაპირაა დამოკიდებული პირის მსჯავრდების საკითხი. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სსსკ-ის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების არაკონსტიტუციურად ცნობის მიზანი იყო პირის მსჯავრდების პროცესში ყალბი, არასანდო ან საეჭვო მტკიცებულების დაშვების შესაძლებლობის გამორიცხვა, რაც იმავდროულად, უდანაშაულო პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების შესაძლებლობის დაშვებასაც გულისხმობდა. საკანონმდებლო ცვლილებით, ის ფაქტი, რომ ჩხრეკის შედეგად ნამდვილად მოხდა ბრალდებულის მფლობელობიდან ნივთის ამოღება პოლიციელთა ჩვენებებთან ერთად, უნდა დასტურდებოდეს სხვა ნეიტრალური მტკიცებულებით. ნეიტრალური მტკიცებულების მოპოვების მიზანია პოლიციელთა მხრიდან ნივთის „ჩადებასთან“ დაკავშირებით შესაძლო ეჭვების გამორიცხვა. ამიტომ, ჩხრეკის შედეგად ამოღებული ნივთი ვერ მიიჩნევა სანდო მტკიცებულებად, როდესაც პოლიციელებს შეეძლოთ, თუმცა არ მიიღეს სათანადო ზომები ნეიტრალური მტკიცებულების მოსაპოვებლად. ასეთ შემთხვევაში, საკმარისი ან/და უტყუარი მტკიცებულებების არარსებობის გამო ვერ დადგინდება დანაშაულის შემადგენლობის ესა თუ ის ნიშანი, რაც სასამართლოს პირის ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირების შესაძლებლობას უკარგავს. შესაბამისად, მოცემული დავის ფარგლებში გასაჩივრებული სადავო რეგულირება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 მუხლის მოთხოვნას, რომ უკუძალა გავრცელდეს ნორმებზე, „რომლებიც დამოუკიდებლად იმისგან, მოთავსებულია თუ არა სისხლის სამართლის მატერიალურ კოდექსში, გარდაუვლად და შედეგობრივად გავლენას ახდენს მხოლოდ ზემოაღნიშნული მიზნებით [სამართლის ჰუმანურობა და ადამიანის თავისუფლებაში თანაზომიერი ჩარევის აუცილებლობა] სასჯელის შემსუბუქებაზე ან სასჯელისგან გათავისუფლებაზე.“ [51] აქედან გამომდინარე, მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადება ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირებისთვის აუცილებელ მტკიცებულებით სტანდარტს განსაზღვრავს და თავისი არსით პირდაპირ დაკავშირებულია ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან.

ამასთანავე, გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის განმსაზღვრელი ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა და ცვლილებები საპროცესო კოდექსში ცხადია, ერთმნიშვნელოვნად უთითებს, რომ შეიცვალა სახელმწიფოს პასუხი კონკრეტული ქმედების დანაშაულად შერაცხვისთვის აუცილებელი მტკიცებულებითი სტანდარტის მიმართ. ცვლილების მიუხედავად, ცხადია, რომ ახალმა ნორმატიულმა სინამდვილემ ვერ დაიკავა ძველის ადგილი თემურ კალანდაძის სისხლის სამართლის საქმეზე და კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, მის მიმართ სამართლებრივი შედეგი არ ჰქონია, მიუხედავად იმისა, რომ ახალი ნორმის პირობებში მნიშვნელოვნად უმჯობესდება მსჯავრდებულის სამართლებრივი მდგომარეობა- იგი შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისაგან. შესაბამისად, სადავო ნორმატიული შინაარსი პირდაპირი კავშირშია დანაშაულის/სასჯელის განსაზღვრასთან, გარდაუვლად/შედეგობრივად გავლენას ახდენს მოსარჩელის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებაზე და შესაბამისად, ვრცელდება უკუძალის გამოყენების ვალდებულება.

აქედან გამომდინარე და 310-ე მუხლის ,,დ“ ქვეპუნქტის ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით ზემოთ წარმოდგენილი მსჯელობის გათვალისწინებით, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-13 მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს ამ ნორმის კავშირს ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტს.

5. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც გამორიცხავს არაკონსტიტუციურად ცნობილი იმ სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას, რომელიც უშუალოდ მიემართება გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტს, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

თბილისის სააპელაციო სასამართლომ 2021 წლის 6 სექტემბერის განჩინებით არ დააკმაყოფილა თემურ კალანდაძის ადვოკატის მარიამ პატარიძის საჩივარი და ვიწროდ განმარტა კანონის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობა, როდესაც შუამდგომლობის დაუშვებლად ცნობის განჩინება დაასაბუთა. სააპელაციო სასამართლო უთითებს სსსკ-ის მე-2 მუხლის 1-ელ ნაწილს, რომლის თანახმადაც, ,,სისხლის სამართლის პროცესში გამოიყენება ის საპროცესო ნორმა, რომელიც მოქმედებს გამოძიებისა და სასამართლო განხილვის დროს“, თუმცა უგულებელყოფს სსსკ-ის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილს, რომლის მიხედვითაც, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონში შეტანილი ცვლილებები იწვევს წინათ გამოტანილი საპროცესო აქტის გაუქმებას ან შეცვლას, თუ ამით უმჯობესდება ბრალდებულის (მსჯავრდებულის) მდგომარეობა; სწორედ აღნიშნული დანაწესი ქმნის სისხლის სამართლის პროცესში საპროცესო ნორმის უკუძალით გამოყენების სამართლებრივ რეჟიმს და უშვებს, საპროცესო კანონში შეცვლილი ნორმის უკუძალით გავრცელების შესაძლებლობას, თუ ამით უმჯობესდება ბრალდებულის (მსჯავრდებულის) მდგომარეობა;

თავის მხრივ, საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2022 წლის 7 თებერვლის განჩინებით თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 6 სექტემბრის განჩინება უცვლელად დატოვა. ამავდროულად, უზენაესმა სასამართლომ განავრცო მსჯელობა თემურ კალანდაძის მიმართ საპროცესო კანონმდებლობის უკუძალით გამოყენების საკითხზე. სასამართლომ მოიშველია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომ ,,[...] საპროცესო-სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან,“[52]რაც სასამართლოს შეფასებით, ამ შემთხვევაში არ გამოკვეთილა.

მსჯავრდებულ თემურ კალანდაძის ადვოკატის დ.კ-ის მიერ სსკ-ის 310-ე მუხლის ,,ბ“ და ,,დ“ ქვეპუნქტების საფუძველზე შეტანილ საჩივართან დაკავშირებით, საკასაციო სასამართლომ საპროცესო - სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებაზე მსჯელობისას დამატებითი განმარტება გააკეთა. კერძოდ, 2022 წლის 12 ოქტომბრის განჩინებაში სასამართლომ კვლავ აღნიშნა, რომ ,,საპროცესო - სამართლებრივ ნორმებს უკუძალით გამოყენებასთან კავშირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები თავისი არსით იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან. მოცემულ შემთხვევაში კი საპროცესო კანონმდებლობის ცვლილება არ მიუთითებს, რომ შეიცვალა პირის მიერ ჩადენილი ქმედების საზოგადოებრივი საშიშროება და განსხვავებულია სახელმწიფოს პასუხი ამ ქმედების მიმართ“. საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნულ გადაწყვეტილებამდეც და შემდეგაც საქართველოს სსკ-ის 260-ე და 262-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედება - ნარკოტიკული საშუალების უკანონო შეძენა, შენახვა და საქართველოში უკანონოდ შემოტანა - კვლავაც წარმოადგენს დანაშაულს.“(იხ.დანართი N10). ამასთანავე, უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ ,,საქართველოს სსსკ-ის მე-2 მუხლი, რომელიც ადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმების დროში მოქმედების წესს, ვრცელდება საპროცესო-სამართლებრივ ურთიერთობებზე, რომლებიც ახალი ნორმის ამოქმედების დროისთვის, როგორც წესი, არ არის დასრულებული ან აკმაყოფილებს სსსკ-ის 310-ე მუხლით გათვალისწინებულ წინაპირობებს. სხვა შემთხვევაში საპროცესო ნორმის მოქმედებისას მიღებული საპროცესო აქტის გაუქმება ან შეცვლა გათვალისწინებული არ არის“.

ამრიგად, უზენაესმა სასამართლომ სსსკ-ის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით მოწესრიგებული საპროცესო ნორმის უკუძალის საკითხი იმგვარად განმარტა, რომ გამოირიცხა მისი გამოყენების შესაძლებლობა გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის დამდგენი საპროცესო ნორმის ცვლილების შემთხვევაში.მოცემულ შემთხვევაში, კანონის უკუძალით გამოყენების საფუძველს ქმნის არა პროცედურული ხასიათის მარეგულირებელი ნორმის არაკონსტიტუციურობა, არამედ იმ საპროცესო ნორმის ცვლილება, რომელიც ადგენს ქმედების დანაშაულად დაკვალიფიცირებისთვის საჭირო კონსტიტუციურ მტკიცებულებით სტანდარტს. გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის დამდგენ ცვლილებაზე პირდაპირაა დამოკიდებული პირის მსჯავრდების საკითხი. ამავდროულად, გამამტყუნებელი განაჩენის სტანდარტის განმსაზღვრელი ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა და ცვლილებები საპროცესო კოდექსში ცხადია, ერთმნიშვნელოვნად უთითებს, რომ შეიცვალა სახელმწიფოს პასუხი კონკრეტული ქმედების დანაშაულად შერაცხვისთვის აუცილებელი მტკიცებულებითი სტანდარტის მიმართ. ცვლილების მიუხედავად, ცხადია, რომ ახალმა ნორმატიულმა სინამდვილემ ვერ დაიკავა ძველის ადგილი თემურ კალანდაძის სისხლის სამართლის საქმეზე და კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, მის მიმართ სამართლებრივი შედეგი არ ჰქონია, მიუხედავად იმისა, რომ ახალი ნორმის პირობებში მნიშვნელოვნად უმჯობესდება მსჯავრდებულის სამართლებრივი მდგომარეობა-იგი შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისაგან. შესაბამისად სახეზეა საპროცესო ნორმა, რომელიც ინდივიდის სამართლებრივ მდგომარეობაზე ყველაზე მკვეთრ და მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს (ცვლილება პირის უფლებრივ მდგომარეობას აუმჯობესებს, იგი შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისაგან). თემურ კალანდაძის შემთხვევაში კი სსს-ის ცვლილების ეფექტი წარსულ სამართლებრივ მდგომარეობაზე არ გავრცელებულა, შესაბამისად, სახეზე გვაქვს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მოქმედების პირდაპირი და უშუალო სამართლებრივი შედეგი- უკანონო და უსამართლო რეალობა - მოსარჩელე 15 წლიან სასჯელს იხდის იმ მტკიცებულების საფუძველზე, რომელთა ერთობლიობაც ახალი ნორმატიული სინამდვილით ვერ აკმაყოფილებს გამამტყუნებელი განაჩენისთვის საჭირო გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს.

310-ე მუხლის ,,დ“ ქვეპუნქტის ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით ზემოთ წარმოდგენილი მსჯელობის გათვალისწინებით, აგრეთვე იქიდან გამომდინარე, რომ საპროცესო ნორმის უკუძალით გავრცელების საკანონმდებლო ბაზას სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილი წარმოადგენს, მიზანშეწონილია სადავო ნორმატიული შინაარსი დასახელებულ ნორმაშიც არაკონსტიტუციურად შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

[1]Wayne R LaFave , Criminal Procedure , Third Edition , 1 Sections 1.1-2.12. p 143

[2]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის №1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16;

[3]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1

[4]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1.

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59;.

[6]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14.

[7]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „ვახტანგ მასრაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პარ. 1;

[8]საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)“ და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4.

[9]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/2/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59;

[10]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება №1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3;

[11]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე: „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20;

[12]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს წარდგინებასთან დაკავშირებით საქმეზე N3/3/601;

[13]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“;

[14]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 7 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე დავით ძოწენიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, №2/8/765;

[15] Ocalan v. Turkey §210; Sejdovic v. Italy, §125-127; Krasniki v. Czech Republic §93;

[16] 2021 წლის 23 აპრილის საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ,, ჯემალ დუმბაძე და ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, 29;

[17]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის N2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-104;

[18]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, IV;

[19]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15;

[20]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოდ 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 13;

[22] ECHR გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,მეგრელიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”,2020 წლის 7 მაისი, № 30364/09, § I-39

[23] ECHR გადაწყვეტილება საქმეზე ,,კობიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ“ 2019 წლის 14 მარტი, no. 36416/06, §72;

[24]ECHR გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,კობიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ“ 2019 წლის 14 მარტი, no. 36416/06, §§59-73 და ,,მეგრელიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”,2020 წლის 7 მაისი, № 30364/09, §§32-39;

[25]ECHR გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,კობიაშვილი საქართველოს წინააღმდეგ“ 2019 წლის 14 მარტი, no. 36416/06, §§59-73 და ,,მეგრელიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ”,2020 წლის 7 მაისი, № 30364/09, §§39;

[26] სსსკ-ის 310-ე მუხლის ,,ე“ პუნქტი: „არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის ან მისი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით და გადასასინჯი განაჩენი ამ დარღვევას ეფუძნება.“

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 20.

[28] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის გადაწყვეტილება N2/12/1229, 1242, 1247, 1299 საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქეები – ხვიჩა ყირმიზაშვილი, გია ფაცურია და გვანცა გაგნიაშვილი და „შპს ნიკანი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 40.

[29] იქვე, II, 58.

[30] იქვე II, 16.

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 13-14.

[32] იქვე II, 103.

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილება №1/1/428,447,459 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 1.

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე “სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

[35] საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-33.

[36] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის N1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4.

[37] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის გადაწყვეტილება №1/1/428,447,459 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 3.

[38] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-62-64;

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 67;

[40] სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი (წიგნი I) - მზია ლეკვეიშვილი, ნონა თოდუა, გოჩა მამულაშვილი , მეოთხე გამოცემა , თბილისი, 2011;

[41] სისხლის სამართლის მოქმედების ფარგლები- საბა ბრაჭველი, თამარ გეგელია, თეონა გელაშვილი, გიორგი მელაძე, თბილისი, 2021, გვ.218, ასევე, იხ: Hallevy,Modern Treatise on the Principle of Legality in Criminal Law, 50;

[42] იქვე გვ.219, ასევე, იხ: გვ. 50;

[43] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქმე #106აპ-14, 15.09.2014

[44] Scoppola v. Italy (no. 2) [GC], 10249/03, 17.09.2009;

[45] სისხლის სამართლის მოქმედების ფარგლები-ავტორი: საბა ბრაჭველი, თამარ გეგელია, თეონა გელაშვილი, გიორგი მელაძე, თბილისი, 2021, გვ.221;

[46] „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველოს“ №678 და №719 კონსტიტუციური სარჩელები;

[47] „ჯემალ დუმბაძის და ბადრი ბეჟანიძის“ №1458 და №1556 კონსტიტუციური სარჩელები;

[48] 2021 წლის 23 აპრილის საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ,, ჯემალ დუმბაძე და ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, 29;

[49] ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო თბილისის სააპელაციო სასამართლოს მიერ საქმის გადასინჯვის თაობაზე

[50] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-77;

[51]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 66, 67;

[52] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-77;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა