თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი; საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი; "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე და 31 პრიმა მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31 პრიმა მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე ბარიშ ინანი არის თურქეთის მოქალაქე, რომელიც წლების განმავლობაში მუშაობდა გრაფიკულ დიზაინერად. დიზაინერად მუშაობის შემდეგ მან თავად გახსნა გრაფიკული დიზაინის კომპანია და წლების განმავლობაში თანამშრომლობდა დიდ კომპანიებთან. 2012 წლის შემდეგ მოსარჩელემ დაიწყო ინვესტირება კრიპტო ვალუტაში, რომლის მეშვეობითაც შეძლო საკუთარი ბიზნესის გაფართოება და ამჟამად დაკავებულია ბიზნეს საქმიანობით დიდ ბრიტანეთში, დუბაისა და თურქეთში. ფლობს ორ იტალიურ რესტორანს, სუპერმარკეტს ინგლისში, გრაფიკული დიზაინის კომპანიასა და მანქანების გაქირავების კომპანიას. მოსარჩელეს საქართველოსთან შეხება ჰქონდა 2018 წელს, როდესაც მის ოჯახთან ერთად დროებით საცხოვრებლად გადმოვიდა ქალაქ ბათუმში. გარკვეული პერიოდით საქართველოში ცხოვრების შემდგომ, მოსარჩელე დაბრუნდა თურქეთში და გააგრძელა საქმიანობა გრაფიკული დიზაინისა და კრიპტო ვალუტაში ინვესტირების განხრით.

ამჟამად მოსარჩელე ბარიშ ინანის (BARIS INAN) წინააღმდეგ მიმდინარეობს სისხლის სამართლის საქმე საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულზე. ბრალის შესახებ დადგენილების (იხ. დანართი 1) მიხედვით: „ბარიშ ინანმა ჩაიდინა უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია, ესე იგი დაუსაბუთებელი ქონებისათვის კანონიერი სახის მიცემა(ქონებით სარგებლობა, ფლობა და სხვა მოქმედება), მისი დაუსაბუთებელი წარმოშობის დაფარვის მიზნით, აგრეთვე მისი ნამდვილი ბუნების, წარმოშობის წყაროს დამალვა და შენიღბვა, რასაც თან ახლდა განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავლების მიღება. მითითებული ქმედებით ბარიშ ინანმა მოახდინა დაუსაბუთებელი შემოსავლისათვის კანონიერი სახის მიცემა, რითაც შესაძლებელი გახადა მიღებული არალეგალური შემოსავლების კანონიერად გამოყენება და უზრუნველყოფილი იქნა ამ ქონების თავისუფლად განკარგვის შესაძლებლობა, შედეგად კი მან მიიღო განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავალი. მან ჩაიდინა დანაშაული გათვალისიწნებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის შემდეგი კვალიფიცკაციით: 194-3-გ“. აღსანიშნავია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისიწნებულია ორი ალტერნატიული დანაშაულის დისპოზიცია - უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაცია და დაუსაბუთებელი ქონების ლეგალიზაცია. პროკუტატურა მოსარჩელეს ედავება არა უკანონო ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემას, არამედ დაუსაბუთებელი ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემას.

ამ ეტაპისთვის ბარიშ ინანს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული აქვს პატიმრობა თბილისის საქალაქო სასამართლოს საგამოძიებო და წინასასამართლო სხდომის კოლეგიის 2022 წლის 5 დეკემბრის განჩინებით (იხ. დანართი 2). ასევე, თბილისის საქალაქო სასამართლოს საგამოძიებო და წინასასამართლო სხდომის კოლეგიის 2022 წლის 21 დეკემბრის განჩინებით ყადაღა ადევს მოსარჩელის ყვალა სახის საბანკო ანგარიშს.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ გასაჩივრებული ნორმებით მის წინააღმდეგ მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმეზე მტკიცების ტვირთი ბრალდებულს ეკისრება, რითაც ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტი. ამასთან, მოსარჩელის პოზიციით, გასაჩივრებული ნორმები ითვალისწინებს ბრალდებულის მიმართ თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას მაშინ, როდესაც არ არსებობს პრედიკატიული დანაშაული - შესაბამისად, 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ქმედების შემადგენლობა, რის გამოც ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე წარმოადგენს სათანადო პირს იდავოს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 და 31-ე მუხლებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

დავის საგანი და სასარჩელო მოთხოვნა

წინამდებარე საქმეში დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და შენიშვნის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლსა და მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს არა მთლიანად 194-ე მუხლს, არამედ მის კონკრეტულ ნორმატიულ შინაარსს, რომელზე მსჯელობაც ქვემოთ იქნება განვითარებული.

მოსარჩელე ბარიშ ინანის(BARIS INAN) წინააღმდეგ მიმდინარეობს სისხლის სამართლის საქმე საქართველოს სისხლის სამართლის 194-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულზე. ბრალის შესახებ დადგენილების(იხ. დანართი 1) მიხედვით: „ბარიშ ინანმა ჩაიდინა უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია, ესე იგი დაუსაბუთებელი ქონებისათვის კანონიერი სახის მიცემა(ქონებით სარგებლობა, ფლობა და სხვა მოქმედება), მისი დაუსაბუთებელი წარმოშობის დაფარვის მიზნით, აგრეთვე მისი ნამდვილი ბუნების, წარმოშობის წყაროს დამალვა და შენიღბვა, რასაც თან ახლდა განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავლების მიღება“. ბრალის დადგნეილებაში პროკურორი მიუთითებს: „საქმეზე ჩატარებული გამოძიებით დადგინდა შემდეგი: ბარიშ ინანმა განიზრახა საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებული დაუსაბუთებელი ფულადი თანხებისთვის, საქართველოში არსებულ საბანკო სისტემის გამოყენებით სახის მიცემა და ამ მიზნით მათი ფულად-საკრედიტო სისტემაში განთავსება. განზრახვის სისრულეში მოსაყვანად, იგი 2018 წელს გახდა სს „საქართველოს ბანკის“ სოლო კლიენტი, ხოლო 2021 წლიდან მან დაუსაბუთებელი და არალეგალური შემოსავლის ნამდვილი ბუნების წარმოშობის წყაროს დამალვისა და შენიღბვის მიზნით, საბანკო და ვადიან დეპოზიტის ანგარიშზე დაიწყო განსაკუთრებით დიდი ოდენობით თანხების განთავსება. ამასთან ბარიშ ინანი ბანკს აწვდიდა ყალბ ნასყიდობის ხელშეკრულებებს. კერძოდ, ბარიშ ინანმა ბანკში წარადგინა 2022 წლის 8 მარტის, ჩრდილოეთ კვიპროსში შესრულებული უძრავი ქონების ნასყიდობის ყალბი ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც მყიდველმა ფ. ე-მ ნასყიდობის თანხა 580,000 აშშ დოლარი, ნაღდი ანგარიშწორებით ბარიშ ინანს თითქოს გადასცა ქალაქ ბათუმში. ასევე, მან ბანკს წარუდგინა ჩრდილოეთ კვიპროსში შესრულებული უძრავი ქონების ნასყიდობის მეორე ყალბი ხელშეკრულება, რომლის თანახმადაც ნასყიდობის თანხა 462,000 აშშ დოლარი ისევ ფ.ე-მ, ნაღდი ანგარიშწორებით თითქოს გადასცა ქალაქ ბათუმში. ეს უკანასკნელი ხელშეკრულება, ბარიშ ინანმა იგივე მხარეების, ნასყიდობის იმავე საგნის მითითებით და შეცვლილი ნასყიდობის თანხით დაუსაბუთებელი შემოსავლის ბუნების, წარმოშობის წყაროს დამალვისა და შენიღბვის მიზნით, დამატებით წარუდგინა გამოძიებას. დაუსაბუთებელი ქონების დასამალად და შესანიღბად, ზემოაღნიშნული ხერხით, 2021-2022 წლებში, ბარიშ ინანმა სს „საქართველოს ბანკ“-ის ვადიან დეპოზიტების ანგარიშზე განათავსა 7,025,839 ლარი, ხოლო საბანკო ანგარიშებზე 34,443,88 ლარი და 20,408,57 აშშ დოლარი. მითითებული ქმედებებით ბარიშ ინანმა მოახდინა დაუსაბუთებელი შემოსავლისათვის კანონიერი სახის მიცემა, რითაც შესაძლებელი გახდა მიღებული არალეგალური შემოსავლების კანონიერად გამოყენება და უზრუნველყოფილი იქნა ამ ქონების თავისუფლად განკარგვის შესაძლებლობა, შედეგად კი მან მიიღო განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავალი“.

ზემოთ მითითებული ბრალის შესახებ დადგენილებიდან იკვეთება, რომ მოსარჩელეს საქართველოს პროკურატურა ედავება დაუსაბუთებელი ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემას, რითაც შესაძლებელი გახდა არალეგალურად მიღებული შემოსავლის კანონიერად გამოყენება.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით კრიმინალიზებულია უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაცია - ფულის გათეთრება. უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია დანაშაულებრივი გზით შეძენილი ქონებისთვის ლეგიტიმური სახის მიცემას გულისხმობს. დანაშაულის ტრანსნაციონალური ბუნებიდან გამომდინარე, შექმნილია მასთან ბრძოლის საერთაშორისო მექანიზმებიც. კერძოდ, 1990 წლის 8 ნოემბერს ევროსაბჭომ მიიღო კონვენცია დანაშაულებრივი საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლების გამოვლენის, ამოღებისა და კონფისკაციის შესახებ, რომლის რატიფიცირება საქართველოს პარლამენტმა 2004 წელს განახორციელა, ამჟამად ამ დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის მთავარ საერთაშორისო სააგენტოს Financial Action Task Force(FATF) წარმოადგენს.

აღნიშნული დანაშაული აუცილებლად გულისხმობს წინასწარი, პრედიკატიული დანაშაულის არსებობას, რომლის შედეგადაც მოიპოვება არალეგალური ფული/ქონება და რომელსაც გათეთრება ესაჭიროება[1]. შესაბამისად, პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად აუცილებელია დამნაშავემ იცოდეს, რომ ტრანზაქციის განხორციელებით იგი დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ფულის წარმომავლობას ფარავს და სურს ამის განხორციელება. უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის პრედიკატიული დანაშაული რეალურ ხასიათს უნდა ატარებდეს. უკანონო შემოსავლის საგანს მრავალჯერადი დანაშაულის შედეგად რეგულარულად მოპოვებული ქონება უნდა წარმოადგენდეს. პრედიკატიული დანაშაული ორგანიზებული ხასიათისაა და როგორც წესი ტრეფიკინგს, ნარკოდანაშაულს რეკეტსა და სხვა მსგავს ორგანიზებულ დანაშაულს მოიცავს.[2] წინამდებარე საქმის ფარგლებში მნიშვნელოვანია იმის გაანალიზება თუ როგორ განმარტავენ საერთო სასამართლოები 194-ე მულით გათვალისწინებულ დანაშაულის შემადგენლობას და რა როლი აქვს მასში პრედიკატიული დანაშაულის არსებობას.

მაგალითად, 2019 წლის 21 ოქტომბრის თბილისის სააპელაციო სასამართლის სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის საქმე N1ბ/390-11: „ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდებაში მითითებულია, რომ რუსეთის ფედერაციაში არსებულ სს/კბ, --- კორესპონდტენტი ბანკების ანგარიშზე მობილიზებული თანხებისათვის კანონიერი სახის მიცემის გზით ე. --- მიერ საქართველოს ეროვნულ ბანკში გადარიცხული იქნა 1,230,244 აშშ დოლარი. გამოძიებას პირველ რიგში უნდა დაედგინა სწორედ ამ თანხების დანაშაულებრივი გზით მოპოვების ფაქტი, უნდა ემსჯელა იმ „პრედიკატ დანაშაულზე“, რომლის მეშვეობითაც მიღებულ იქნა ეს თანხები და ამის შემდეგ უკვე დასაბუთებული იქნებოდა მსჯელობა უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციასთან დაკავშირებით, რასაც კონკრეტულ შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია. პალატა ვერ გაიზიარებს ბრალდების მხარის მტკიცებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მოცემულ შემთხვევაში „პრედიკატ დანაშაულს“ წარმოადგენს სესხის გაცემისათვის საჭირო დოკუმენტაციის გაყალბება, ვინაიდან ზემოაღნიშნული თანხების დანაშაულებრივი გზით მოპოვების დამტკიცების შემთხვევაში „გაყალბება“, როგორც ქმედება იქნებოდა უკვა ამ გზით მიღებული შემოსავლის ლეგალიზაციის ერთ-ერთი ხერხი და არა „პრედიკატი დანაშაული“ [...] ამდენად, პალატა მიიჩნევს, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის, როგორც დანაშაულის შემადგენლობა არ არსებობს (დანართი 3).

თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2018 წლის 7 ივნისის განაჩენში მითითებულია: ბრალდების მხარის მიერ წარმოდგენილი ფორმულირება ბრალდების ამ ნაწილში საკმაოდ ბუნდოვანია, ხოლო საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებები არ იძლევა ქმედების, როგორც კონკრეტული დანაშაულებრივი შემადგენლობის, სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას. თუ დაშვების დონეზე განვიხილავთ, რომ ბრალდების მხარე ბრალდებულებს ედავება უკანონოდ მოჭრილი ხე-ტყისათვის კანონიერი სახის მიცემას, აღნიშნული სასამართლოს შეფასებით, სულ სხვა დანაშაულის შემადგენლობას გვაძლევს და არა ლეგალიაზაციას. სასამართლოსათვის გაუგებარია, რა წარმოადგენდა ლეგალიზაციამდე პრედიკატ დანაშაულს, აღნიშნული არ არის ზუსტად და სრულად ფორმულირებული პირის ბრალდების შესახებ დადგენილებაში. ხოლო თუ ამ შინაარსით, ყალბი დოკუმენტის დამზადებაა მიჩნეული პრედიკატ დანაშაულად, ამ შემთხვევაში სახეზე გვაქვს ქმედების სწორი კვალიფიკაციის პრობლემა, ვინაიდან განსხვავებით სსკ-ის 194-ე მუხლისგან, რომელიც ზოგად ნორმას წარმოადგენს, სსკ-ის 210-ე მუხლი სპეციალური ნორმაა, რაც დანაშაულებრივი ქმედების ხასიათიდან გამომდინარე, გარკვეულ წილად თუნდაც ყალბად, ,,უფლებადამდგენი’’ ნორმაცაა, რაც გულისხმობს, სწორედ ყალბი დოკუმენტის დამზადებით რეალურად არარსებული ქონებრივი უფლებამოსილების დადასტურების შესაძლებლობასაც და შესაბამისად, ერთი ქმედების ფარგლებში, ზოგადი და სპეციალური ნორმების კონკურენციის პირობებში, როდესაც სახეზე არ არის დანაშაულთა იდეალური ერთობლიობა, არ უნდა მომხდარიყო ქმედების ორი სხვადასხვა მუხლით დაკვალიფიცირება“ (დანართი 4).

მითითებული განაჩენებიდან გამომდინარე, ცალსახაა, რომ საერთო სასამართლოები რიგ შემთხვევებში ქმედების 194-ე მუხლით კვალიფიცირებისთვის აუცილებლად მიიჩნევენ პრედიკატიული დანაშაულის არსებობას. თუმცა, საერთო სასამართლოებში არსებობს ამისგან განსხვავებული პრაქტიკაც, კერძოდ: თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლოს სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2018 წლის 13 ივლისის განაჩენში მოსამართლე მიუთითებს: „დანაშაულის საშიშროებიდან გამომდინარე, 2007 წლის 4 ივლისს განხორციელებული ცვლილებით, კანონმდებელმა გააფართოვა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საზღვრები (გააფართოვა დანაშაულის საგნის განმარტება) და ლეგალიზაციის საგნად აღიარა უკანონო ან/და დაუსაბუთებელი ქონება, შესაბამისად, საქართველოს სსკ-ის 194-ე მუხლით ქმედების დაკვალიფიცირებისათვის, აუცილებლობას არ წარმოადგენს პრედიკატული სისხლის სამართლის დანაშაულის არსებობა, არამედ მოიაზრა ნებისმიერი სამართალდარღვევა, მათ შორის, ადმინისტრაციული გადაცდომა ან სამოქალაქო დელიქტიც. ამდენად, ქმედება, რომელიც წინ უსწრებს ლეგალიზაციას, შეიძლება იყოს მართლსაწინააღმდეგო, მაგრამ არა აუცილებლად სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ქმედება. იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლი პრედიკატულ დანაშაულს არ ითვალისწინებს, მოცემულ შემთხვევაში რ--- ----- ფ---–-----ს მიერ საქართველოს სსკ-ის 210-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენა (ყალბი საგადასახადო დოკუმენტის დამზადება-გამოყენება), რამაც ხელი შეუწყო უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის რთული და კარგად დამუშავებული დანაშაულებრივი სქემის წარმატებით განხორციელებას, წარმოადგენს დამოუკიდებელ დანაშაულს და შესაბამისად, რ-------- ფ---–-----ს დანაშაულებრივი ქმედება უნდა დაკვალიფიცირდეს დანაშაულთა ერთობლიობით - საქართველოს სსკ-ის 210-ე და 194-ე მუხლებით. ამასთან, ვინაიდან რ-------- ფ---–-----ს დანაშაულებრივ ქმედებას თან ახლდა 12 მილიონ ლარზე მეტი შემოსავალი, რაც სსკ-ის 194-ე მუხლის შენიშვნის მე-3 ნაწილის თანახმად, წარმოადგენს განსაკუთრებით დიდ ოდენობას, რ-------- ფ---–-----ს დანაშაულებრივი ქმედების სამართლებრივი შეფასება საქართველოს სსკ-ის 194- ე მუხლის მე-3 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით (ორი ეპიზოდი), სწორია“.

მითითებული სასამართლო პრაქტიკიდან გამომდინარე, სახეზეა საერთო სასამართლოების განსხვავებული პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობისთვის ერთ შემთხვევაში საჭიროა პრედიკატიული დანაშაულის არსებობა, ხოლო მეორე შემთხვევაში პრედიკატიული დანაშაულის არსებობა არ წარმოადგენს აუცილებლობას.

მოსარჩელეს საქართველოს პროკურატურა ედავება მხოლოდ 194-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულის ჩადენას, რაც, პროკურატურის მტკიცებით, გამოიხატება 2021-2022 წლებში საქართველოს ბანკის ვადიან დეპოზიტებსა და ანგარიშებზე თანხის განთავსებაში, ხოლო მათი წარმომავლობის დამადასტურებელ დოკუმენტებად ყალბი უძრავი ქონების ნასყიდობის ხელშეკრულებების გადაცემაში. ამავდროულად, ბრალის დადგენილებიდან არ იკვეთება პრედიკატიული დანაშაულის არსებობა - კერძოდ ის, რომ მოსარჩელის მიერ საქართველოს ბანკის ანგარიშებზე განთავსებული თანხები უკანონო, არალეგალური გზებით არის მოპოვებული. ამდენად, მოსარჩელის წინააღმდეგ მიმდინარე საქმეზე ბრალდების მხარე მოსარჩელეს 194-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენას ედავება პრედიკატიული დანაშაულის არსებობის გარეშე.

ერთი მხრივ საერთო სასამართლოს პრაქტიკისა და მეორე მხრივ მოსარჩელის წინააღმდეგ ბრალის შესახებ დადგენილებიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს ემუქრება 194-ე მუხლით გათვალისიწნებული ქმედებისთვის თავისუფლების აღკვეთა საქმეში პრედიკატიული დანაშაულის არსებობის გარეშე, მაშინ როდესაც პრედიკატიული დანაშაული წარმოადგენს 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის აუცილებელ დანაშაულის შემადგენელ გარემოებას. ამდენად, მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად მიაჩნია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას პრედიკატიული დანაშაულის არ არსებობის შემთხვევაში.

გარდა ამისა, მოსარჩლეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია ასევე 194-ე მუხლის პირველი ნაწილი და შენიშვნის მე-2 ნაწილი, რომელთა ერთი მხრივ კრიმინალიზებული დაუსაბუთებელი ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემა, ხოლო მეორე მხრივ, ამ მუხლის მიზნებისათვის დაუსაბუთებელ ქონებად ითვლება ქონება, აგრეთვე ამ ქონებიდან მიღებული შემოსავალი, აქციები (წილი), რომლის/რომელთა კანონიერი საშუალებებით მოპოვების დამადასტურებელი დოკუმენტები პირს, მისი ოჯახის წევრს, ახლო ნათესავს ან დაკავშირებულ პირს არ გააჩნია ან იგი მოპოვებულია უკანონო ქონების გასხვისების შედეგად მიღებული ფულადი სახსრებით. დამატებით ხაზი უნდა გაესვას იმასაც, რომ განსახილველ შემთხვევაში პროკურატრა მოსარჩელეს ედავება 194-ე მუხლით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის ფაქტს, როგორც პრედიკატული დანაშაულის მითითების, ისე ზოგადად მართლსაწინააღმდეგო ქმედების მითითების გარეშე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, იმისათვის, რათა გასაჩივრებულ ნორმაში ამოკითხულ იქნეს მოსარჩელის მიერ მითითებული სადავო ნორმატიული შინაარსი, იგი „ან ცხადად უნდა გამომდინარეობდეს სადავო ნორმის ტექსტიდან ან/და ამას უნდა ადასტურებდეს სამართალშემფარდებლის ავტორიტეტული განმარტება“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №3/4/858 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლაშა ჩალაძე, გივი კაპანაძე და მარიკა თოდუა საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-4). სისხლის სამართლის კოდექსის მოცემული ნორმის შინაარსიდან ცხადად გამომდინარეობს, რომ მისი ნორმატიული შინაარსი ითვალისწინებს უკანონო შემოსავლის ლეგალიზების საქმეზე მტკიცების ტვირთის დაცვის მხარეზე გადატანას. კერძოდ, ნორმის ტექსტუალური განმარტებიდან გამომდინარე, სწორედ ბრალდებულია ვალდებული ამტკიცოს, რომ მის საკუთრებაში არსებული ქონება კანონიერი საშუალებებით არის მოპოვებული. წინააღმდეგ შემთხვევაში იგი მიიჩნევა დაუსაბუთებელ ქონებად, რაც გამოიწვევს პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას. ამას ასევე ადასტურებს 194-ე მუხლის პირველი ნაწილიც, რომელითაც კრიმინალიზებულია დაუსაბუთებელი ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემა. 194-ე მუხლის პირველი ნაწილის დისპოზიციაში სიტყვები „დაუსაბუთებელი ქონების ლეგალიზაცია“ ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ კრიმინალიზებულია ქმედება, რომელიც გულისხმობს ბრალდებულის მიერ ისეთი ქონების ფლობას, რომლის კანონიერების დამადასტურებელი მტკიცებულებებიც მას არ გააჩნია, ამის მტკიცების ტვირთი კი სწორედ მას ეკისრება. ამდენად, მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად მიაჩნია სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და შენიშვნის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც დაუსაბუთებელი ქონების არსებობა/არ არსებობის მტკიცების ტვირთი ეკისრება დაცვის მხარეს.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელისთვის ცნობილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, რის მიხედვითაც მატერიალური სისხლის სამართლის ნორები განსახილველად არ მიიღება საპროცესო უფლებებთან მიმართებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 იანვრის N2/1/728 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე რევაზ ლორთქიფანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-5”). თუმცა ამის მიუხედავად, მოსარჩელის პოზიციით, სარჩელით გასაჩივრებული სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი შინაარსობრივად წარმოადგენს პროცესუალურ ნორმას, ვინაიდან იგი განსაზღვრავს საკითხს, თუ ვის ეკისრება დაუსაბუთებელი ქონების შესახემ მტკიცების ტვირთი. მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალურად გასაჩივრებული ნორმა მოქცეულია სისხლის სამართლის მატერიალურ ნაწილშ, მას გააჩნია საპროცესო შინაარსი, რის გამოც არსებობს მიმართება გასაჩივრებულ ნორმასა და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტს.

I. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებით

როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციის საქმეში მტკიცების ტვირთი ეკისრება დაცვის მხარეს - ბრალდებულს. იმის დასადგენად არის თუ არა კონსტიტუციური გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი, პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს სახეზეა თუ არა უფლებაში ჩარევა და აკმაყოფილებს თუ არა უფლებაში ჩარევის შემთხვევა თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნებს.

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცული უფლებრივი სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლი გამანტკიცებს საპროცესო უფლებებს. მისი მე-6 პუნქტის მიხედვით, არავინ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალდმდებელს. მოცემული კონსტიტუციური დებულება მჭიდროდ არის დაკავშირებული უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფციასთან. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფცია წარმოადგენს სისხლის სამართლის სახელმძღვანელო პრინციპს, რომელიც მათ შორის გულისხმობს, ყველას მოექცნენ იმ დაშვებით, რომ ის უდანაშუალოა მანამ, ვიდრე ჯეროვანი პროცედურის გავლით, სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით არ დამტკიცდება მისი დამნაშავეობა. შესაბამისად, ჯეროვანი პროცედურის გარეშე დაუშვებელია პირის აღიარება დამნაშავედ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის N3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-62).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტში მოცემული დანაწესი „ემსახურება რა პირის უდანაშაულობის პრეზუმფციას, ადგენს საპროცესო გარანტიას, რომლის თანახმადაც, სისხლის სამართალწარმოებისას მტკიცების ტვირთი ეკისრება ბრალმდებელს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 25 ნოემბრის N1/13/711 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი ლოგუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8). დამატებით, საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „კონსტიტუციის მოთხოვნის გათვალისწინებით, რომლის მიხედვითაც ბრალდების მტკიცების ტვირთი სწორედ ბრალმდებელს ეკისრება, ბრალდების მხარის იმპერატიული ვალდებულებაა სისხლის სამართლის საქმის სრულყოფილი გამოძიების წარმოება, მტკიცებულებათა მოპოვება, მათი გამყარება და პირის ბრალეულობის დასადასტურებლად იმგვარი სამხილების წარმოდგენა, რომელიც გონივრულ ეჭვს მიღმა მიუთითებს პირის მიერ დანაშაულის ჩადენაზე. აღნიშნული მოთხოვნის დაუცველობა, თავისთავად, ზრდის მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში შეცდომის, თვითნებობისა და უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის N2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-103).

უდანაშაულობის პრეზუმფციას და მტკიცების ტვირთის ბრალდების მხარეზე დაკისრების ვალდებულებას ითვალისწინებს ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო და სხვა საერთაშორისო სასამართლოები. მაგალითად, სისხლის სამართლის საერთაშორისო ტრიბუნალი რუანდისთვის საქმეში Prosecutor v Ntagerura et al მიუთითებს, რომ მტკიცების ტვირთის ვალდებულება გულისხმობს ბრალდების მხარის მიერ იმ ფაქტებზე, დანაშაულის ელემენტებზე, და პასუხისმგებლობებზე მითითებას, რომელიც ბრალდებულმა ჩაიდინა და ამტკიცებს მის ბრალეულობას[3]. დამატებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში Telfner v Austria( https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-59347) აღნიშნა, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფცია დაირღვევა იმ შემთხვევაში, როდესაც მტკიცების ტვირთი ბრალდების მხარის ნაცვლად დაეკისრება დაცვის მხარეს(იხ. გადაწყვეტილების მე-15 პარაგრაფი).

აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებით მწირია და მოიცავს მხოლოდ განჩინებებსა და საოქმო ჩანაწერებს. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჯერ არ ჰქონია შესაძლებლობა განემარტა კონსტიტუციის მითითებული დებულების შინაარსი. ამის მიუხედავად, უდავოა, რომ კონსტიტუციის 31-ე მუხლით დაცული უფლება გულისხმობს სახელმწიფოს მხირდან სისხლის სამართლის კანონმდებლობის იმგვარად მოწყობას, რომ ბრალდებულს არ უწევდეს საკუთარი უდანაშაულობის მტკიცება და მტკიცების ტვირთი ეკისრებოდეს ბრალმდებელს.

1.2. უფლებაში ჩარევა

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 194-ე მუხლის შენიშვნის მეორე ნაწილის მიხედვით, 194-ე მუხლით გათვალისწინებულ საქმეებზე დაუსაბუთებელ ქონებად ითვლება ქონება, აგრეთვე ამ ქონებიდან მიღებული შემოსავალი, აქციები, რომელის კანონიერი საშუალებებით მოპოვების დამადასტურებელი დოკუმენტები პირს, მისი ოჯახის წევრს, ახლო ნათესავს ან დაკავშირებულ პირს არ გააჩნია. გასაჩივრებული ნორმის ტექსტუალური შინაარის მიხედვით, თუკი 194-ე მუხლით ბრალდებული პირი ვერ წარადგენს დამადასტურებელ დოკუმენტებს მის საკუთრებაში არსებული ქონების წარმომავლობის შესახებ, სახეზე იქნება მის მიერ დაუსაბუთებელი ქონების ფლობა, რის საფუძველზეც შესაძლებელია მისი სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემა. ამდენად, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის ფარგლებში სისხლის სამართლის კოდექსი მოსარჩელეს აკისრებს მტკიცების ტვირთს, რასაც შესაძლოა შედეგად მოჰყვეს მისი პასუხისგებაში მიცემა. შესაბამისად, ცალსახაა, რომ გასაჩივრებული ნორმით ხდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა.

1.3. უფლებაში ჩარევის გამართლება - ლეგიტიმური მიზანი

უკანონო შემოსავლების, როგორც ტრანსნაციონალური დანაშაულის საშიშროებიდან გამომდინარე, საქართველოს პარლამენტის მხრიდან წინამდებარე დავის ფარგლებში ლეგიტიმურ ინტერესად შესაძლოა დასახელდეს ტრანსნაციონალური დანაშაულის გამოძიებისა და სამართალწარმოების ეფექტიანობა. კერძოდ, იმის გათვალისიწნებით, რომ უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციას, როგორც წესი თან ახლავს ფულის გათეთრების/გარეცხვის მრავალნაირი სქემები, რაც ართულებს თავდაპირველი „შავი ფულის“ პოვნის შესაძლებლობას, მტკიცების ტვირთის შებრუნებამ შესაძლოა გამოძიებას და შემდგომში ბრალდების მხარეს სამართალწარმოებისას გაუმარტივოს დანაშაულის გამოვლენა და პირის პასუხისგებაში მიცემა. ამის მიუხედავად, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ასეთი მნიშვნელოვანი ინტერესის არსებობის მიუხედავად ბრალდებულის მიმართ მტკიცების ტვირთის დაკისრება წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მოთხოვნასთან და ვერ იქნება დასახელებული, როგორც შეზღუდვის ლეგიტიმური ინტერესი. ამასთან, მტკიცების ტვირთის შებრუნებამ, შესაძლებელია გამოიწვიო უდანაშაულო ადამიანის დამნაშავედ ცნობა მხოლოდ იმის გამო, რომ მან ვერ დაასაბუთა საკუთარი უდანაშაულობა (ქონების წარმომავლობის ლეგალურობა). თუ პირი ვერ ასაბუთებს საკუთარი ქონების წარმომავლობის ლეგალურობას, ეს ავტომატურად არ უნდა ნიშნავდეს, რომ მან უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაცია ჩაიდინა.

საქართველოს კონსტიტუცია იერარქიულად ყველაზე მაღლა მდგომ სამართლებრივ დოკუმენტს წარმოადგენს, რომელში მოცემულ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური, დამოუკიდებელი მნიშვნელობა. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის დებულებათა ავტონომიური შინაარსით განმარტების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლომ შეიძლება იხელმძღვანელოს ძირითადი უფლების არსით, რომელთან მიმართებაშიც არის გამოყენებული ესა თუ ის ტერმინი, კონსტიტუციური ნორმების სტრუქტურით, კონსტიტუციის სხვა ნორმებში მოცემული მსგავსი ტერმინების შინაარსის ანალიზით, კონსტიტუციის სისტემური წაკითხვით და სხვა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 სექტემბრის N3/2/1473 გადაწყვეტილება საქმეზე „ნიკანორ მელია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10). კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტში მოცემული საპროცესო გარანტია, მჭიდროდ არის დაკავშირებული უდანაშაულობის პრეზუმფციასთან და იცავს სამართალში საუკუნეების წინ დამკვიდრებულ პრინციპს - ბრალმდებელი ვალდებულია ამტკიცოს ბრალდების ჭეშმარიტება. არასწორი იქნებოდა აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების იმგვარად განმარტება, რომ ზოგიერთ დანაშაულთან მიმართებით მტკიცების ტვირთის ბრალდების მხარიდან დაცვის მხარეზე გადატანა (რასაც თან სდევს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევის რისკი) ნაკლებად მნიშვნელოვანია ვიდრე რომელიმე დანაშაულის ეფექტიანი გამოძიება და მასთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის საქმისწარმოების ეფექტიანობა. არასწორი იქნებოდა კონსტიტუციის იმგვარი განმარტება, რომ მტკიცების ტვირთი და უდანაშაულობის პრეზუმფცია ზოგიერთ დანაშაულში ბრალდებულ პირზე ვრცელდება, ხოლო ზოგიერთზე არა, მისი საშიშროებისა და გამოძიებასთან დაკავშირებული სირთულეებიდან გამომდინარე. გარდა ამისა, თუკი 194-ე მუხლს შევადარებთ სისხლის სამართლის კოდექსში არსებულ სხვა დანაშაულებს (მაგალითად, ადამიანის სიცოცხლის წინააღდეგ მიმართულ დანაშაულებს, წამება, ტერორიზმი), სისხლის სამართლის კოდექსში მოიძებნება არაერთი დანაშაული, რომელიც კატეგორიიდან, მისი სოციალური საშიშროებიდან გამომდინარე უფრო მეტად მძიმეა, ვიდრე უკანონო შემოსავლების მიღება, ანდაც მისი გამოძიება უფრო მეტ სირთულესთანაა დაკავშირებული და სასამართლოში ბრალდებულის დამნაშავეობის შესახებ მტკიცების ტვირთი უფრო მაღალია.

სამართლებრივ სახელმწიფოში იძულებაზე მონოპოლიას ფლობს სახელმწიფო. შესაბამისად, მის ხელშია დანაშაულის გამოსაძიებლად ყველა რეპრესიული ინსტრუმენტიც. სახელმწიფოს ხელთ სწორედ იმიტომ აქვს ძალაუფლება, მათ შორის არაერთი საგამოძიებო ინსტრუმენტი, ფარული მიყურადების გამოყენების შესაძლებლობა თუ სხვა, რომ მან გამოიძიოს ისეთი სირთულის დანაშაულებიც კი, როგორიც არის უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაცია.

უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციის საქმეში მტკიცების ტვირთის შებრუნება აჩენს უსაფუძვლო ბრალდების შემთხვევები მძიმე უთანასწორობის საფრთხეს. შებრუნებული მტკიცების ტვირთის პირობებში, ბრალდების მხარეს შესაძლებლობა აქვს პირის მიმართ დაიწყოს გამოძიება უსაფუძვლო, დაუსაბუთებელი საფუძვლით, რისი არარსებობის მტკიცების ტვირთიც დაცვის მხარეს დაეკისრება და ბრალდებულის წინააღმდეგ სამართლებრივი სისტემის ინსტრუმენტალიზაციის საფრთხეს შექმნის. ასეთ პირობებში უდანაშაულო ადამიანები შესაძლოა აღმოჩნდნენ გადაულახავი მტკიცების ტვირთის წინაშე საკუთარი უდანაშაულობის დასამტკიცებლად, რაც ძირს უთხრის სისხლის სამართლის სამართალწარმოების სამართლიანობის პრინციპს და ეჭვს ქვეშ აყენებს სამართლებრივი სისტემის მიმართ ნდობას.

უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემულ საქმეში სასამართლომ ასევე არ უნდა გამოიყენოს 2005 წლის 13 ივლისის N2/5/309,310,311 გადაწყვეტილებაში დადგენილი სტანდარტები, ვინაიდან მოცემულ საქმეში საკითხი ეხებოდა საჯარო თანამდებობის პირის, ან მისი ოჯახის წევრისთვის დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის საკითხის კონსტიტუციურობას სამართლიანი სასამართლოს უფლებასა და საკუთრების უფლებასთან მიმართებით. წინამდებარე საქმეს N2/5/309,310,311 გადაწყვეტილებისგან განასხვავებს ერთი მხრივ, მოსარჩელის სამართლებრივი მდგომარეობა (იგი არ არის საჯარო მოხელე), ხოლო მეორე მხრივ სარჩელში სადავოდ გამხდარი ნორმების მოქმედების განსხვავებული შინაარსი (მტკიცების ტვირთი) და მათით გამოწვეული განსხვავებული უფლებების დარღვევის ხასიათი (მტკიცების ტვირთის გადანაწილების წესი).

აუცილებელია იმაზე ხაზგასმაც, რომ მტკიცების ტვირთის შებრუნება ფუნდამენტურ წინააღმდეგობაში მოდის უდანაშაულობის პრეზუმფციასთან. საზოგადოება, სადაც ინდივიდები დამნაშავეებად მიიჩნევიან მანამ, სანამ მათი უდანაშაულობა არ დამტკიცდება, შორს დგას სამართლის უზენაესობისა და სამართლის წინაშე თანასწორობის პრინციპთან.

ნებისმიერ დემოკრატიულ საზოგადოებაში უდანაშაულობის პრეზუმფციის შენარჩუნება და მტკიცების ტვირთის ბრალდების მხარეზე დაკისრება არ არის მხოლოდ თეორიული, ტრადიციული საკითხი. აღნიშნული წარმოადგენს სამართლებრივი სისტემის პრინციპულ ვალდებულებას ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად, განსაკუთრებით იმ ადამიანების, რომელნიც მიჩნეულნი არიან ბრალდებულებად.

აღნიშნული არგუმენტების გათვალისწინებით, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს ის მძიმე შედეგები, რომელიც შესაძლოა მოჰყვეს სისხლის სამართლის საქმეებში მტკიცების ტვირთის შეცვლას. აღნიშნულის წინააღმდეგ, უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და მტკიცების ტვირთის კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დადგენილი სტანდარტთან კომპროსმიზე წასვლა იმაზე მეტად დააზიანებს სამართლის სისტემას, ვიდრე ის სიკეთეები, რომელიც შესაძლოა მოპასუხე მხარემ ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელოს.

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უკანონო შემოსავლების საქმეზე ითვალისწინებს მტკიცების ტვირთის დაცვის მხარეზე დაკისრებას, არ შეიძლება შეიზღუდოს რაიმე ლეგიტიმური ინტერესის საპირწონედ. შესაბამისად, გასაჩვრებული შინაარსი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებით.

II. სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად მიაჩნია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას პრედიკატიული დანაშაულის არ არსებობის შემთხვევაში.

გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის შემოწმების მიზნით პირველ რიგში მნიშვნელოვანია მიმოვიხილოთ უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციის, როგორც დანაშაულის შემადგენლობისთვის რა მნიშვნელობა აქვს პრედიკატიული დანაშაულის არსებობას.

2014 წლის 27 ივნისს ხელი მოეწერა ერთი მხრივ, საქართველოსა და მეორე მხრივ ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის ახოცირების შესახებ შეთანხმებას, რომელიც რატიფიცირებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის მიერ. აღნიშნული შეთანხმების მე-19 მუხლი ხაზს უსვამს ფულის გათეთრების პრევენციისა და მის წინააღმდეგ ბრძოლის მნიშვნელობას, რომელიც უნდა შეესაბამებოდეს ფულის გათეთრებაზე ფინანსური მოქმედების სპეციალური ჯგუფის (FATF) და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ დადგენილ სტანდარტებს. ამავე შეთანხმების 116-ე მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, საქართველომ აიღო ვალდებულება ქვეყნის ტერიტორიაზე საერთასორისო სტანდარტების, მათ შორის ფინანსური მოქმედების სამუშაო ჯგუფის - „ორმოცი რეკომენდაცია ფულის გათეთრებაზე“, დაცვაზე.

ზემოთხსენებული საერთასორისო სტანდარტებიდან უმნიშვნელოვანესია FATF-ის (Financial Action Task Force on Money Laundering) მიერ გაცემული რეკომენდაციები. FATF-ის 40 რეკომენდაცია აღიარებულია, როგორც ფულის გათეთრების წინააღმდეგ ბრძოლის საერთასორისო სტანდარტი, რომელიც მიღებული იქნა 2012 წელს, თუმცა არსებული გამოწვევების შესაბამისად, მუდმივად ხდება მისი განახლება და ცვლილებების ასახვა. აღნიშნული რეკომენდაციებში უკანონო შემოსავლების საქმეებში პრედიკატი დანაშაულის არსებობას მნიშვნელოვან გარემოებად მიიჩნევს. ამავდროულად, რეკომენდაციებიდან ერთ-ერთი ეხება სწორედ პრედიკატ დანაშაულთა წრის გაფართოების რეკომენდაციას.

ფულის გათეთრების თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია ასევე გაეროს 2000 წლის 15 ნოემბრის კონვენცია „ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ“. კონვენციის მეორე მუხლის „H“ პუნქტის თანახმად, პრედიკატიული დანაშაული ნიშნავს ნებისმიერ დანაშაულს, რომლის შედეგადაც მიღებული იქნა შემოსავალი, რომელმაც შეიძლება შეადგინოს კონვენციის მე-6 მუხლით განსაზღვრული დანაშაულის შემადგენლობა. თავის მხრივ, აღნიშნული მუხლის მეორე პუნქტის „a” ქვეპუნქტი სახელმწიფოებს ავალდებულებს დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული შემოსავლების ლეგალიზაციის (გათეთრების კრიმინალიზაცია) რაც შეიძლება მეტი პრედიკატი დანაშაულის მიმართ მოხდეს სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელება. დამატებით, საყურადღებოა ევროპის საბჭოს 2005 წლის 16 მაისის კონვენცია „დანაშაულებრივი გზით მიღებული შემოსავლების გათეთრების, მოძიების, ამოღებისა და კონფისკაციის და ტერორიზმის დაფინანსების შესახებ“. აღნიშნული კონვენციის 1-ლი მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად პრედიკატიული დანაშაული ნიშნავს ნებისმიერ სისხლის სამართლის დანაშაულს, რის შედეგადაც მიღებული იქნა შემოსავალი.

ზემოთხსენებული კონვენციები, განსაზღვრავს ფულის გათეთრების საქმეებზე დანაშაულის შემადგენლობის ობიექტურ და სუბიექტურ შემადგენლობას, ხოლო პრედიკატიული დანაშაულის არსებობა დანაშაულის ობიექტური შემადგენლობის აუცილებელი კომპონენტია. ამას ადასტურებს საქართველოს საერთო სასამართლოების პრაქტიკაც. გარდა სარჩელის პირველ პუნქტში მითითებული სასამართლო განაჩენებისა, დამატებით თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2023 წლის 22 ივნისის N1ბ/1643-22 განაჩენის 5.69 პარაგრაფში სასამართლო მიუთითებს: „სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ მ.ქ-მ, კ.ხ-მ და ბ.ხ-მ დაარსეს რა და ხელმძღვანელობდნენ საბროკერო კომპანიას, მომხმარებლებისათვის ცრუ ინფორმაციის მიწოდების გზით, მათ განათავსებინეს თანხები, რისი განკარგვის სრული შესაძლებლობა ჰქონდათ. აღნიშნული კი წარმოადგენს, როგორც ზემოთ აღინიშნა ცალკე აღებულ ორგანიზებულ, პრედიკატულ დანაშაულს, რომელიც აუცილებელია, ამ შემთხვევაში წინ უძღოდეს უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციას (ფულის გათეთრება)“.

შესაბამისად, ცალსახაა, რომ როგორც თეორიულ, ასევე ნორმატიულ დონეზე და საერთო სასამართლოების პრაქტიკაში საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტურ შემადგენლობას პრედიკატული დანაშაულის არსებობა წარმოადგენს. „ფულის გათეთრებისა და ტერორიზმის დაფინანსების, აგრეთვე მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელების დაფინანსების პრევენციის, გამოვლენისა და აღკვეთის ხელშეწყობის შესახებ 2023 − 2026 წლების ეროვნული სტრატეგიისა“ და „ფულის გათეთრებისა და ტერორიზმის დაფინანსების, აგრეთვე მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელების დაფინანსების პრევენციის, გამოვლენისა და აღკვეთის ხელშეწყობის ეროვნული სტრატეგიის განხორციელების 2023 − 2026 წლების სამოქმედო გეგმის“ დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2023 წლის 4 აპრილის N135 დადგენილების თანახმად კი პრედიკატიულ დანაშაულს წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ყველა დანაშაული. აღნიშნულისგან განსხვავებით, ზემოთ მითითებული თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 13 ივლისის განაჩენით, სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა შესაძლოა სახეზე დადგეს მაშინაც კი, თუკი სახეზე არ არის პრედიკატიული დანაშაული. ამავეს მოწმობს მოსარჩელის წინააღმდეგ ბრალის შესახებ დადგენილება, რომელშიც მითითებული არ არის კონკრეტულად რა არის ის პრედიკატი დანაშაული, ან მართლსაწინააღმდეგო ქმედება რომელიც, მოსარჩელემ ჩაიდინა. ეს კი მიუთითებს იმაზე, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსი უშუალოდ შეეხო მოსარჩელეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში სასამართლოს მხრიდან მოსარჩელის წინააღდეგ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა არ იქნებოდა გამოყენებული, რადგან ბრალის შესახებ დადგენილებაში მითითებული გარემოებების არსებობის შემთხვევაშიც კი სახეზე არ არის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობა. ამდენად, სახეზეა საერთო სასამართლოების განსხვავებული პრაქტიკა 194-ე მუხლით გათვალისიწნებული დანაშაულის ობიექტური შემადგენლობის შესახებ, ხოლო მოსარჩელის წინააღმდეგ ბრალის შესახებ დადგენილება ითვალისწინებს მოსარჩელისთვის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული სანქციის - თავისუფლების აღკვეთის საფრთხეს იმ პირობებში, როდესაც მის წინააღმდეგ მიმდინარე საქმეში ბრალდების მხარე საჭიროდ არ თვლის და არ მიუთითებს პრედიკატ დანაშაულზე, როგორც 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტურ მხარეს. ამდენად, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით მოსარჩელეს ემუქრება თავისუფლების აღკვეთა იმ ბრალდების საფუძველზე, რომელიც ვერ ქმნის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტურ შემადგენლობას.

2.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლით დაცული უფლებრივი სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლი განამტკიცებს ადამიანის თავისუფლებას. მისი პირველი პუნქტის მიხედვით, ადამიანის თავისუფლება დაცულია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებს ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობისა და პირადი თავისუფლების უფლებას. აღნიშნული გარანტია ფუნდამენტური უფლებების ერთ-ერთ ძირითად საყრდენს წარმოადგენს და, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, საგანგებო დაცვას ექვემდებარება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). უფრო კონკრეტულად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი გულისხმობს პირის „ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას, თავისუფლად გადაადგილდებოდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, „ფიზიკური თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება უმნიშვნელოვანესია ზოგადად ადამიანის თავისუფლებისთვის, ფართო გაგებით ‒ ადამიანის თავისუფალი განვითარებისთვის, უფლებებით ეფექტურად და სრულყოფილად სარგებლობისთვის. პირადი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა კანონზომიერად, თავისთავად, ჯაჭვურად იწვევს ფუნდამენტური უფლებების უმრავლესობით შეზღუდულ სარგებლობას ან/და ზოგიერთი მათგანით სარგებლობის შეუძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28).

აღნიშნულის გათვალისწინებით, „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს როგორც ultima ratio. თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნაა, სახელმწიფოს მხრიდან იმგვარი საპროცესო სამართლებრივი წესრიგის შექმნა, რომელიც გამორიცხავს ინდივიდისათვის თავისუფლების თვითნებურ შეზღუდვას/აღკვეთას. ფიზიკური თავისუფლებისა და ხელშეუვალობის უფლების კონტექსტში თვითნებობისაგან დაცვის პრინციპის შინაარსი სცდება მარტოოდენ ინდივიდის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერებას, თავისუფლების შეზღუდვის/აღკვეთის ფორმალურსამართლებრივი საფუძვლების არსებობას და მათ თანმიმდევრულ დაცვას. საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისათვის თვითნებობისაგან დაცვის პრინციპი გულისხმობს, მათ შორის, იმგვარი საპროცესოსამართლებრივი სივრცის არსებობას, რომლის პირობებშიც, გამოირიცხება პირისათვის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა/აღკვეთა, როდესაც არ არსებობს თავისუფლების შეზღუდვის/აღკვეთის წონადი და კონსტიტუციურსამართლებრივად გამართლებადი ლეგიტიმური მიზანი, ისევე, როგორც აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების რეალური და ობიექტური საჭიროება(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 24 ივნისის N3/5/1341,1660 გადაწყვეტილება საქმეზე „თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებები საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-8).

2.2. უფლების შეზღუდვა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ თავისუფლების უფლებაში ჩარევა ხდება იმ შემთხვევაში, როდესაც იზღუდება ინდივიდის ფიზიკური თავისუფლება, მათ შორის, მისი პატიმრობაში ყოფნით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 24 ივნისის N3/5/1341,1660 გადაწყვეტილება საქმეზე „თეთრიწყაროს რაიონული სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებები საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-13).

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის პირველი ნაწილის გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი ითვალისწინებს მოსარჩელისთვის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული სანქციის - თავისუფლების აღკვეთის საფრთხეს იმ პირობებში, როდესაც მის წინააღმდეგ მიმდინარე საქმეში ბრალდების მხარე საჭიროდ არ თვლის და არ მიუთითებს პრედიკატ დანაშაულზე, როგორც 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტურ მხარეს. ამდენად, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით მოსარჩელეს ემუქრება თავისუფლების აღკვეთა იმ ბრალდების საფუძველზე, რომელიც ვერ ქმნის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ობიექტურ შემადგენლობას. სხვა სიტყვებით, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი ქმნის იმგვარ სამართლებრივ მოწესრიგებას, რომლის პირობებშიც მოსარჩელეს შესაძლოა დაემუქროს თავისუფლების აღკვეთა, მაშინ, როდესაც გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი ვერ ქნის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების შემადგენლობას. ყოველივე ამის გათვალისწინებით გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის მოსარჩელის საქმეში რეალიზების შემთხვევაში მას შესაძლოა დაეკისროს პასუხისმგებლობა იმ ქმედებისთვის, რომელიც არ აკმაყოფილებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობის ნიშნებს. შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით ირღვევა კონსტიტუციის მე-13-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლება, ვინაიდან ის ითვალისიწნებს პირის თავისუფლების აღკვეთას ქმედებისთვის, რომელიც არ წარმოადგენს დანაშაულს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის მიზნებისთვის(ვერ აკმაყოფილებს დანაშაულის ობიექტური შემადგენლობის კრიტერიუმებს).

2.3. უფლებაში ჩარევის გამართლება - ლეგიტიმური მიზანი

წინამდებარე კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტისას მნიშვნელოვანია უპირველეს ყოვლისა, დადგინდეს, რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება სადავო რეგულირებიდან მომდინარე შეზღუდვა, რადგანაც „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები ‒ თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ , II-15).

როგორც უკვე აღინიშნა, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის მიხედვით, შესაძლებელია პირი დამნაშავედ იქნეს ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის მაშინ, როდესაც საქმეში არ არსებობს პრედიკატი დანაშაული. ამავდროულად, სარჩელში მითითებული სასამართლო პრაქტიკაც და საერთაშორისო კონვენციებიც მიუთითებს, რომ პირის მიერ 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობის ობიექტური მხარის არსებობისთვის საჭიროა პრედიკატი დანაშაული.

მოსარჩელის მოსაზრებით, პირის წინააღმდეგ წარდგენილი ბრალდებით თუკი არ დგინდება მის მიერ ჩადენილი პრედიკატი დანაშაულის არსებობა, ამ დროს ვერ იქნება ჩადენილი 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული. ამ დროს შესაძლოა სახეზე იყოს სხვა დანაშაული, რომელის მაგალითადაც შეგვიძლია განვიხილოთ ზემოთ მითითებული თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა საგამოძიებო, წინასასამართლო სხდომისა და არსებითი განხილვის კოლეგიის 2018 წლის 7 ივნისის განაჩენი: „ბრალდების მხარის მიერ წარმოდგენილი ფორმულირება ბრალდების ამ ნაწილში საკმაოდ ბუნდოვანია, ხოლო საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებები არ იძლევა ქმედების, როგორც კონკრეტული დანაშაულებრივი შემადგენლობის, სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას. თუ დაშვების დონეზე განვიხილავთ, რომ ბრალდების მხარე ბრალდებულებს ედავება უკანონოდ მოჭრილი ხე-ტყისათვის კანონიერი სახის მიცემას, აღნიშნული სასამართლოს შეფასებით, სულ სხვა დანაშაულის შემადგენლობას გვაძლევს და არა ლეგალიაზაციას. სასამართლოსათვის გაუგებარია, რა წარმოადგენდა ლეგალიზაციამდე პრედიკატ დანაშაულს, აღნიშნული არ არის ზუსტად და სრულად ფორმულირებული პირის ბრალდების შესახებ დადგენილებაში. ხოლო თუ ამ შინაარსით, ყალბი დოკუმენტის დამზადებაა მიჩნეული პრედიკატ დანაშაულად, ამ შემთხვევაში სახეზე გვაქვს ქმედების სწორი კვალიფიკაციის პრობლემა, ვინაიდან განსხვავებით სსკ-ის 194-ე მუხლისგან, რომელიც ზოგად ნორმას წარმოადგენს, სსკ-ის 210-ე მუხლი სპეციალური ნორმაა, რაც დანაშაულებრივი ქმედების ხასიათიდან გამომდინარე, გარკვეულ წილად თუნდაც ყალბად, ,,უფლებადამდგენი’’ ნორმაცაა, რაც გულისხმობს, სწორედ ყალბი დოკუმენტის დამზადებით რეალურად არარსებული ქონებრივი უფლებამოსილების დადასტურების შესაძლებლობასაც და შესაბამისად, ერთი ქმედების ფარგლებში, ზოგადი და სპეციალური ნორმების კონკურენციის პირობებში, როდესაც სახეზე არ არის დანაშაულთა იდეალური ერთობლიობა, არ უნდა მოხდარიყო ქმედების ორი სხვადასხვა მუხლით დაკვალიფიცირება“(დანართი 4). აღნიშნული განაჩენიც მიუთითებს, რომ თუ ბრალდების მხარის მიერ ვერ დგინდება პრედიკატიული დანაშაულის არსებობა, სახეზეა ქმედების არასწორი კვლაიფიკაცია.

მოსარჩელის წინააღმდეგ არსებულ ბალდების შესახებ დადგენილებაში მითითებულია, რომ ბარიშ ინანმა ჩრდილოეთ კვიპროსში შესრულებული უძრავი ქონების ნასყიდობის ყალბი ხელშეკრულებები წარუდგინა ბანკს, რომელთა საფუძველზეც სურდა დაედასტურებინა მის დეპოზიტებზე არსებული თანხის წარმომავლობა. მსგავსად ზემოთ მითითებული განაჩენისა, მოსარჩელის წინააღმდეგ ბრალის დადგენილებაშიც უძრავი ქონების ნასყიდობების ,,ყალბი“ დოკუმენტების საფუძველზე 194-ე მუხლით გათვალისწინებული კვალიფიკაცია არასწორია, რადგან ის ვერ იქნება მიჩნეული პრედიკატ დანაშაულად. ამასთან, თავად ბრალდების შესახებ დადგენილებაში არა თუ დასაბუთებელი არ არის, არამედ მითითებაც კი არ არის სისხლის სამართლის კოდექსით რომელიმე სხვა მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულის ჩადენაზე.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ მოსარჩელეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს საგამოძიებო და წინასასამართლო სხდომის კოლეგიის მოსამართლის არსენ კალატოზიშვილის 2022 წლის 5 დეკემბრის N10ა/6533 განჩინებით აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული აქვს პატიმრობა. აღნიშნული აღკვეთის ღონისძიების მიზანშეწონილობის შესახებ იმსჯელა და ძალაში დატოვა მოსამართლე დავით მგელაშვილმა. ამის შემდგომ მოსარჩელის პატიმრობის მიზანშეწონილობაზე 2023 წლის 5 მაისს, 28 ივნისს და 16 აგვისტოს იმსჯელა და ძალაში დატოვა მოსამართლე ლაშა კლდიაშვილმა. სასამართლომ არცერთ შემთხვევაში არ გაიზიარა დაცვის მხარის მიერ შეთავაზებული ალტერნატიული წინადადება - ბარიშ ინანს პატიმრობის ნაცვლად აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებოდა გირაო 250,000 ლარის ოდენობით. 2023 წლის 11 ოქტომბრის სხდომაზე პატიმრობის შეცვლის შუამდგომლობა კვლავ არ დააკმაყოფილა მოსამართლემ შემდეგი არგუმენტაციით: „დღეის მდგომარეობით, ის ადამიანის ძებნაშია, წარდგენილი ჰქონდა ბრალი დაუსწრებლად, პირველი წარდგენისას სასამართლოს მიერ შეფასებული იყო და მის მიმართ გამოტანილ იქნა განჩინება აღკვეთი ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების თაობაზე. პირველი წარდგენიდან დღეის მდგომარეობით მიუხედავას იმისა, რომ დაუსწრებლად იყო, ვითარება ნამდვილად არ არის შეცვლილი, არც ახალი გარემოებაა რაიმე. შესაბამისად, სასამართლომ იხელმძღვანელა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 93-ე, 94-ე და 230-ე პრიმა მუხლებით და დაადგინა ბრალდებულის მიმართ შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიება - პატიმრობა, დარჩეს ძალაში“.

გარდა აღნიშნულისა, თბილისის საქალაქო სასამართლოს საგამოძიებო და წინასასამართლო სხდომის კოლეგიის მოსამართლე ირაკლი ხუსკივაძის 2022 წლის 21 დეკემბრის N12/280887-22 განჩინებით მოსარჩელის ანგარიშებზე არსებულ ფულად თანხებს დაედო ყადაღა. ამასთან, თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე დავით მგელიაშვილმა არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის ადვოკატის კახა კოჟორიძის შუამდგომლობა გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის შესამოწმებლად კონსტიტუციური წარდგინებით მიემართა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის. ზემოთ მითითებული აღკვეთის ღონსძიებების გამოყენებისას სასამართლომ იხელმძღვანელა დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის თანახმად, დასაბუთებული ვარადუდი არის ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტი. შესაბამისად, რამდენიმე მოსამართლემ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებითა და მიზანშეწონილობის შეფასების შემდეგ პატიმრობის კვლავ ძალაში დატოვებით მიიჩნია, რომ მოსარჩელეს შესაძლოა ჩადენილი ჰქონდეს 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული. ამასთან, მოსამართლეებს მოსარჩელის მიერ სხვა დანაშაულის ჩადენაზე ეჭვი ვერ ექნებათ, რადგან ბრალდების შესახებ დადგენილებაში პროკურატურის პოზიციით მოსარჩელის მიერ ჩადენილ ქმედებად მხოლოდ 194-ე მუხლია მითითებული. ამასთან, საქმის გარემოებების მიხედვით პროკურატურა ბარიშს ედავება მხოლოდ 194-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენას, სხვა პრედიკატ დანაშაულზე მითითების გარეშე. შესაბამისად, ზემოთ მითითებულ მოსამართლეებს მიაჩნიათ, რომ 194-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენა შესაძლებელია პრედიკატიული დანაშაულის არსებობის გარეშე, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტიდან გამომდინარე, მოსამართლეები მოსარჩელეს არ შეუფარდებდნენ პატიმრობას - დანაშაულის გარემოებების არ არსებობის გამო. შესაბამისად, გასაჩივრებული სადავო ნორმატიული შინაარსი არა მხოლოდ ქმნის იმის ალბათობას, რომ მოსარჩელის უკანონოდ დამნაშავედ ცნობის შემთხვევაში შესაძლოა დაირღვეს მე-13 მუხლი, არამედ გასაჩივრებულმა ნორმატიული შინაარსის პირობებში მოსარჩელეს უკვე წაერთვა მე-13 მუხლით გათვალისწინებული თავისუფლების უფლება, რადგან მას არასწორად აქვს შეფარდებული პატიმრობა. მოსარჩელის წინააღმდეგ მიმდინარე საქმეზე მოსამართლეები 194-ე მუხლით გათვალისიწნებულ დანაშაულის ჩადენისთვის აუცილებელ გარემოებად პრედიკატი დანაშაულის არსებობას რომ იზიარებდნენ, მის წინააღდეგ არ გამოიყენებდნენ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობას.

შექმნილ მოცემულობაში, იმის გათვალისწინებით, რომ მოსარჩლეს წარდგენილი აქვს ბრალი პრედიკატი დანაშაულის მითითების გარეშე, რომ დაუსწრებლად შეფარდებული აქვს წინასწარი პატიმრობა, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოში საქმის განხილვის ეტაპზე უკვე ხუთჯერ მოხდა აღკვეთის ღონისძიების მიზანშეწონილობის შემოწმება და ხუთჯერვე ძალაში იქნა პატიმრობა დატოვებული; იმის გათვალისწინებით, რომ დაყადაღებულია მოსარჩელის ქონება, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ მის წინააღმდეგ მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმეში 194-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედებისთვის პასუხისმგებლობა შეიძლება დაეკისროს პრედიკატი დანაშაულის არ არსებობის მიუხედავად, რის საფუძველსაც ბრალდების დადგენილების გარდა ქმნის ერთი მხრივ ამ ზემომითითებული სასამართლო აქტები, ხოლო მეორე მხრივ, ზემოთ მითითებული სასამართლოს განმარტება, იმის შესახებ, რომ 194-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენა შესაძლებელია პრედიკატი დანაშაულის არსებობის გარეშეც. მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმის ამგვარი ნორმატიული შინაარსის პრაქტიკაში რეალიზებით დაირღვევა კონსტიტუციით დაცული თავისუფლების უფლება, ვინაიდან მისთვის თავისუფლების აღკვეთა მოხდება იმ ქმედებისთვის, რომელიც სამართლებრივი თვალსაზრისით არ წარმოადგენს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლით გათვალისწინებულ დანაშაულს. შესაბამისად, არ არსებობს რაიმე ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებდა მოსარჩელის თავისუფლების აღკვეთას სადავო ნორმატიული შინაარსის პირობებში.

დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო პრაქტიკა და საერთაშორისო კონვენციები ფულის გათეთრებას განმარტავს, როგორც უკანონო/დანაშაულებრივი გზით მიღებული ფულის/ქონებისთვის კანონიერი სახის მიცემას. გაეროს ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ კონვენცია (პალერმოს კონვენცია) ფულის გათეთრებას, განმარტავს როგორც:

· წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი გზით მიღებული ქონების გასხვისება ან გადაცემა ამ ქონების უკანონო წარმოშობის დაფარვის ან შენიღბვის მიზნით ან ნებისმიერი იმ პირისთვის დახმარების გაწევის მიზნით, რომელიც პრედიკატული დანაშაულის ჩადენის მონაწილეა, რათა თავი აარიდოს პასუხისმგებლობას საკუთარი ქმედების სამართლებრივი შედეგებისთვის;

· წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი გზით მიღებული ქონების ნამდვილი ხასიათის, წარმოშობის, ადგილმდებაროების, განკარგვის ხერხის, გადაადგილების, ქონებაზე უფლების ან მისი მფლობელის დაფარვა ან შენიღბვაა;

· ქონების შეძენა, ფლობა ან გამოყენება, თუ მისი მიღების მომენტისათვის ცნობილია, რომ ასეთი ქონება წარმოადგენს დანაშაულებრივი გზით მიღებულ ქონებას.

პალერმოს კონვენცია იყო პირველი საერთაშორისო სავალდებულო ინსტრუმენტი საერთაშორისო ორგანიზებული დანაშაულის სფეროში. პალერმოს კონვენციამ გააფართოვა "დანაშაულის ჩადენის" კრიმინალიზაციის სფერო ნარკოდანაშაულიდან "სერიოზული დანაშაულის" გაფართოებამდე, სადაც დანაშაულისთვის სასჯელი 4 ან მეტი წლით თავისუფლების აღკვეთაა.

დიდ ბრიტანეთში ფულის გათეთრება ისჯება სისხლის სამართლის კოდექსის 327-ე სექციით, რომლის მიხედვითაც: „პირი ჩაიდენს დანაშაულს, თუ ის მალავს, შენიღბავს, გარდაქმნის ან გადასცემს დანაშაულებრივი გზით მოპოვებულ საკუთრებას ან გაიტანს მას ინგლისიდან და უელსიდან, შოტლანდიიდან ან ჩრდილოეთ ირლანდიიდან“. ფულის გათეთრების საქმეში ქონების უკანონო წარმომავლობის დასაბუთების ვალდებულებაზე მიუთითებს ასევე ამერიკის შეერთებული შტატების სისხლის სამართლის კოდექსი[4].

შესაბამისად, საერთაშორისო კონვენციებით და ბრიტანულ-ამერიკული ეროვნული კანონმდებლობებით, არ არსებობს მოთხოვნა "აუხსნელი" ან "დაუსაბუთებელი" აქტივების გადაადგილების კრიმინალიზებაზე. პირიქით, დებულებები აშკარად არის ფოკუსირებული დანაშაულებრივი ქმედებების შედეგად მიღებული შემოსავლების კრიმინალიზებაზე, რომელთა დადასტურებაც აუცილებელია ქმედების სისხლისსამართლებრივ დანაშაულად მიჩნევისთვის. ამისგან განსხვავებით, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით კრიმინალიზებულია ქმედება, რომელიც პრედიკატი დანაშაულის მითითების გარეშე, ქონების დანაშაულებრივი გზით მოპოვების მტკიცებულებაზე მითითების გარეშე ითვალისწინებს მოსარჩელისთვის პასუხისმგებლობის დაწესებას. ამასთან, ბრალდებულს აკისრებს იმის მტკიცების ვალდებულებას, რომ მას დანაშაული არ ჩაუდენია. შესაბამისად, ამგვარი პრაქტიკა დამატებით ეწინააღდმეგება საერთაშორისო კონვენციებსა და სხვა სახელმწიფოების საკანონმდებლო პრაქტიკას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას პრედიკატიული დანაშაულის არ არსებობის შემთხვევაში.

[1] Unger, B., & Van der Linde, D., Research Handbook on Money Laundering, Edward Egal Publishing, 2013.

[2] Karsten, K., Berkley, A,. & ICC Institute of World Business Law, Arbitration: Money laundering, corruption and fraud, 2003.

[3] ICTR-99-46-A) Judgement 7 July 2006b , ss169-174

[4] In the United States of America, under section 1956 of US Code 18: ‘Whoever, knowing that the property involved in a financial transaction represents the proceeds of some form of unlawful activity, conducts or attempts to conduct such a financial transaction which in fact involves the proceeds specified unlawful activity: with the intent to promote the carrying on of specified unlawful activity; or with intent to engage in conduct constituting a violation of section 7201 or 7206 of the Inland Revenue Code of 1986; or knowing that the transaction is designed in whole or in part to conceal or disguise the nature of, the location, the source, the ownership or the control of the proceeds of specified unlawful activity; or to avoid transaction reporting requirement under State of Federal Law.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა