მოსარჩელე გივი კაპანაძე: მოგახსენებთ, რომ გივი კაპანაძე მუშაობს თბილისის N113 საჯარო სკოლაში პროგრამული მენეჯერის თანამდებობაზე. 2014 წლის 11 აპრილს შეეძინა მეორე შვილი, რის გამოც მიმართა დამსაქმებელს და მოითხოვა საქართველოს შრომის კოდექსის 27-ე მუხლით გათვალისწინებული ბავშვის მოვლის გამო შვებულება, რომელ მოთხოვნაზეც მითითებული სკოლის მიერ ეთქვა ზეპირსიტყვიერი უარი. აღნიშნულის შემდგომ მოსარჩელე გივი კაპანაძემ მიმართა საქართველოს სახალხო დამცველს დახმარებისთვის.

სახალხო დამცველის აპარატიდან 2014 წლის 27 მაისს, N113 საჯარო სკოლისთვის გაგზავნილ წერილში აღნიშნულია, რომ გივი კაპანაძემ მიმართა სახალხო დამცველს, ხოლო სახალხო დამცველი ითხოვდა ფაქტობრივი გარემოებების გამორკვევას, კერძოდ მიმართა თუ არა გივი კაპანაძემ დამსაქმებელს ბავშვის მოვლის გამო შვებულების აღების მოთხოვნით და რა ღონისძიებები გაატარა სკოლამ აღნიშნულ მოთხოვნასთან დაკავშირებით. სწორედ სახალხო დამცველის ჩარევის შემდგომ, კერძოდ 2014 წლის 4 ივნისის N1/კ-28 ბრძანებით მიიღო გადაწყვეტილება სკოლამ, რომ დაეკმაყოფილებინა გივი კაპანაძის მოთხოვნა ბავშვის მოვლის გამო შვებულების აღების შესახებ.

მიუხედავად იმისა, რომ გივი კაპანაძეს მიეცა ბავშვის მოვლის გამო შვებულება, ამგვარი უფლების რეალიზაცია ვერ ჩაითვლება იმ სტანდარტად, რომელიც უნდა გააჩნდეს კანონმდებლობას რათა ჩაითვალოს, რომ ცხადია კონკრეტული უფლებების არსებობა ნორმის ადრესატებისთვის. ფაქტია, რომ სკოლა მხოლოდ სახალხო დამცველის მიმართვის შემდგომ გახდა იძულებული დაეკმაყოფილებინა ბავშვის მოვლის გამო შვებულებასთან დაკავშირებული მოთხოვნა და არა იმის გამო, რომ კანონმდებლობით ამგვარი უფლება ბავშვის მამისათვის უდავოდ არის გაწერილი.

გარდა აღნიშნულისა, N113 საჯარო სკოლამ, 2014 წლის 10 სექტემბერს მიმართა გლდანი-ნაძალადევის რაიონის სოციალური მომსახურების ცენტრის უფროსს და მოითხოვა გივი კაპანაძისთვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურება. დასახელებული მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდა სოციალური მომსახურების სააგენტოს გლდანი-ნაძალადევის ტერიტორიული სამსახურის 2014 წლის 13 ოქტომბრის N04/83180 წერილის თანახმად უარი განაცხადა მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე, რის სამართლებრივ საფუძვლადაც მიეთითა კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი სადავო ნორმები. დამატებით, მოსარჩელეს არსებული კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე განემარტა, რომ მართალია საქართველოს შრომის კოდექსით განსაზღვრული „ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო, ახალშობილის შვილად აყვანის გამო და ბავშვის მოვლის გამო დამატებითი შვებულებით სარგებლობის უფლება განსაზღვრულია ზოგადად დასაქმებულზე, თუმცა ამავე თავის შესაბამისი მუხლების (27-30) ანალიზი ცხადჰყოფს, რომ მამაკაცს შეუძლია, ისარგებლოს მათ შორის მხოლოდ ახალშობილის შვილად აყვანის გამო და ბავშვის მოვლის გამო დამატებითი შვებულებით“.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ მოსარჩელეს შეეზღუდა უფლება ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურების მიღების სწორედ სადავო ნორმების მოქმედებით, რომელიც გულისხმობს „ორსულობისულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის, ასევე ახალშობილის შვილად აყვანის გამო შვებულების ანაზღაურების წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის N231/ნ ბრძანების შესაბამის, სადავო ნორმებად მითითებულ რეგულაციებს. რაც შეეხება მატერიალურად ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლების განმტკიცებას შრომის კოდექსში, მოსარჩელე მხარისთვის ცხადია, რომ ვერც ამ უფლებით მოახერხა მან სრულყოფილად სარგებლობა და სახეზეა მისთვის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვა, რის გამოც მიჩნეულ უნდა იქნეს, რომ გივი კაპანაძე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს, იდავოს სადავო ნორმების კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებებთან შესაბამისობის თობაზე.

მოსარჩელე ლაშა ჩალაძე: მოსარჩელე ლაშა ჩალაძე იმყოფება სამოქალაქო ქორწინებაში. ამასთან, იგი არის დასაქმებული კერძო სექტორში. მართალია, კონკრეტული მოსარჩელისთვის სადავო ნორმებს უშუალოდ არ დაურღვევიათ კონსტიტუციური უფლებები, თუმცა მათ პოტენციურად შესწევთ ამგვარი რესურსი, გამომდინარე იქედან, რომ შვილის ყოლის შემთხვევაში მოსარჩელე ვერ შეძლებს საკუთარი კონსტიტუციური უფლებების რეალიზებას. შესაბამისად, ის წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს იდავოს კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე.

მოსარჩელე მარიკა თოდუა: მოსარჩელე მარიკა თოდუას შეეძინა შვილი, რის გამოც მან ისარგებლა საქართველოს შრომის კოდექსის 27-ე მუხლით გათვალისწინებული ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულებით და აგრეთვე მისი ანაზღაურების უფლებით. მიუხედავად აღნიშნულისა, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ბავშვის მამასთან შედარებით, შეეზღუდა კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება, გამომდინარე იქედან, რომ ბავშვის მოვლის გამო მხოლოდ დედისთვის არის კანონმდებლობით გათვალისწინებული შვებულების მიღებისა და მისი ანაზღაურების უფლებები. არსებითად დასაბუთების ნაწილში წარმოდგენილი იქნება არგუმენტაცია, თუ რატომ და რა კუთხით წარმოადგენს დასახელებული რეგულირება სწორედ მოსარჩელის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ უფლებაში ჩარევას.

საქართველოს შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს უფლებას დასაქმებულისთვის, ისარგებლოს შვებულებით, რომელიც გამოწვეულია ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის საჭიროებებით. ამავე კოდექსის 29-ე მუხლის თანახმად, ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურების წესი განისაზღვრება საქართველოს კანონმდებლობით. ამ სახის შვებულებასთან დაკავშირებული პროცედურები და ანაზღაურების გაცემის პირობები მოცემულია საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის (შემდგომში - „მინისტრი“) 2006 წლის 25 აგვისტოს №231/ნ ბრძანებით (შემდგომში - „№231/ნ ბრძანება“), რომელიც ერთი მხრივ, სიტყვასიტყვით იმეორებს შრომის კოდექსის ფორმულირებას მატერიალური უფლების დადგენისას (№231/ნ ბრძანების მე-6 მუხლი), ხოლო მეორე მხრივ, დასახელებული ბრძანების მე-10 მუხლის მე-6 პუნქტი პირდაპირ გამორიცხავს ბავშვის მამას შვებულების უფლებით მოსარგებლე პირთა წრიდან. ხსენებული მე-6 მუხლის პირველი წინადადება ადგენს, რომ „ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის, ასევე ახალშობილის შვილად აყვანის გამო დახმარების გაცემის საფუძველს წარმოადგენს დასაქმებულზე/მოსამსახურეზე შევსებული საავადმყოფო ფურცელი ან ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილება“, ხოლო მე-10 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად „ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულება და, შესაბამისად ანაზღაურება ორსული (მშობიარე) ქალის ოჯახის წევრებს არ მიეცემათ, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მშობიარე ქალის გარდაცვალების გამო ცოცხალი ბავშვის დაბადების შემთხვევაში დახმარებას ღებულობს ბავშვის მამა ან მეურვე პირი“.

არსებული რეგულაციით ორსულობის, მშობიარობის და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების გაცემის საფუძველს წარმოადგენს საავადმყოფო ფურცელი, რომელიც უნდა იქნეს წარდგენილი კომპეტენტურ ორგანოში შესაბამისი მოთხოვნის წარდგენისას. საავადმყოფო ფურცლის გაცემის წესს არეგულირებს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2007 წლის 25 სექტემბრის №281/ნ ბრძანების (შემდგომში - „№281/ნ ბრძანება“), რომლის მე-6 მუხლიც კონკრეტულად ეხება ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის შემთხვევებს. მისი მე-6 პუნქტის თანახმად კი „მშობიარობის შემდეგ დედის სიკვდილის შემთხვევაში საავადმყოფო ფურცელი მიეცემა მამას ან ბავშვის უშუალოდ სხვა მომვლელს 183 კალენდარული დღით, გამოყენებული დღეების გამოკლებით“.

მოყვანილი კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე ცხადი ხდება, რომ ორსულობის, მშობიარობის და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღაურება ბავშვის მამისათვის შესაძლებელია მხოლოდ იმ გამონაკლის შემთხვევაში, თუკი ბავშვის დედა მშობიარობისას გარდაიცვლება. ყველა სხვა შემთხვევაში, კაცისთვის გამორიცხულია ისარგებლოს ანაზღაურებადი შვებულებით შვილის შეძენისას მისი მოვლის გამო.გარდა ამისა, შვებულების ანაზღაურების საკითხთან მიმართებით სწორედ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 25 აგვისტოს №231/ნ ბრძანება არის ის აქტი, რომელიც დამოუკიდებლად განსაზღვრავს ანაზღაურების წესს, რაც შრომის კოდექსის 29-ე მუხლიდან გამომდინარეობს.

რაც შეეხება თავად შვებულების უფლებით სარგებლობას, მართალია საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 25 აგვისტოს №231/ნ ბრძანების „ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის, ასევე ახალშობილის შვილად აყვანის გამო შვებულების ანაზღაურების წესის დამტკიცების თაობაზე“ მე-10 მუხლის მე-6 პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ „შვებულება და, შესაბამისად ანაზღაურება“ ორსული (მშობიარე) ქალის ოჯახის წევრებს არ მიეცემათ, თუმცა ამგვარად ცალსახა ჩანაწერი არ არის თავად შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველ ნაწილში, რომელიც ფორმალურად ნეიტრალური შინაარსისაა და „დასაქმებულს“ ანიჭებს აღნიშნულ უფლებას, რომელიც ამავე კოდექსის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად არის ფიზიკური პირი განურჩევლად მისი სქესისა. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მათ შორის, საქართველოს შრომის კოდექსით არ არის გარანტირებული ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულება კაცებისთვის შემდეგი არგუმენტაციის გამო:

საქართველოს შრომის კოდექსის სადავო ნორმა ჩამოყალიბებულია შემდეგი ფორმულირებით: „დასაქმებულს თავისი მოთხოვნის საფუძველზე ეძლევა ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულება 730 კალენდარული დღის ოდენობით“. მნიშვნელოვანია, რომ ფორმალური თვალსაზრისით, დასახელებული ნორმა არ ითვალისწინებს განსხვავებას ქალსა და კაცს შორის შვებულების გაცემის თვალსაზრისით და მოიხსენიებს მხოლოდ დასაქმებულს, რომელიც ამავე კოდექსის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად „...არის ფიზიკური პირი, რომელიც შრომითი ხელშეკრულების საფუძველზე, დამსაქმებლისათვის ასრულებს გარკვეულ სამუშაოს“, მიუხედავად მისი სქესისა. თუმცა, ნორმა არ უნდა იქნეს წაკითხული მხოლოდ ტექნიკურად, მისი ნამდვილი შინაარსის დადგენის გარეშე.

შრომის კოდექსით გათვალისწინებულია შვებულების უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო „დასაქმებულისთვის“. რაიმე სხვა დათქმა შრომის კოდექსში არ გვხვდება შვებულებით მოსარგებლე სუბიექტებთან დაკავშირებით. მიუხედავად აღნიშნულისა, მნიშვნელოვანია, რომ არსებობს ამ ნორმის განსხვავებული განმარტება. იგულისხმება: მიუხედავად კონკრეტულ ნორმათა ფორმულირებისა, შესაძლოა ის აწესრიგებდეს იმგვარ ურთიერთობას რომელიც ბუნებრივად, ობიექტურად გამორიცხავს კონკრეტულ ჯგუფს ადამიანებისა მისი მოქმედების სფეროდან. ამის თვალსაჩინო მაგალითს სწორედ ორსულობა წარმოადგენს, ვინაიდან ბუნებრივად, მხოლოდ ქალს შეუძლია იყოს ორსულად, რაც თავისთავად, მიუხედავად საკანონმდებლო ჩანაწერისა, გულისხმობს, რომ შვებულება ორსულობის, აგრეთვე მშობიარობის გამო, შესაძლებელია გავრცელდეს მხოლოდ ქალზე. ამდენად, შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველი ნაწილის ჩანაწერში „დასაქმებული“ უდავოდ კაცების მოაზრება არ იქნებოდა სწორი და სიღრმისეული შეფასების შედეგი.

გარდა მატერიალური უფლებისა, რომელსაც სადავო ნორმა ადგენს, ის კონკრეტულ შვებულებას ანიჭებს სამართლებრივ სტატუსს, რაც გამოიხატება შვებულების ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლისთვის დაკავშირებაში.არ არის მიჯნა გავლებულიშვებულების ცალკეულ კომპონენტებს შორის. საუბარია ერთიან შვებულებაზე, რომელიც ეტაპობრივად არის ურთიერთდაკავშირებული და ერთმანეთის ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენს, კერძოდ ორსულობა, მშობიარობა და შემდგომ ბავშვის მოვლა. შეუძლებელია ამ, ან შრომის კოდექსის რომელიმე რელევანტური ნორმით მოხდეს იმის გამიჯვნა, შესაძლებელია თუ არა შვებულების თითოეული დასახელებული კომპონენტით დამოუკიდებლად სარგებლობა. ამ ეჭვს ამყარებს ის გარემოებაც, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრულია ერთიანი, 730 დღიანი პერიოდი, რომლის ფარგლებშიც კოდექსი არ გამიჯნავს დღეთა რაოდენობას თითოეული შვებულების კომპონენტისათვის, კერძოდ რა პერიოდია გათვალისწინებული ორსულობისთვის, მშობიარობისა თუ ბავშვის მოვლისთვის. თუმცა, პრობლემა წარმოიშვება მაშინ, როდესაც ვსაუბრობთ კაცის უფლებაზე, ისარგებლოს შვებულებით ბავშვის მოვლის გამო. კოდექსი არ გამიჯნავს და არ განსაზღვრავს მხოლოდ ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლებას, ასევე მის ხანგრძლივობას.

გარდა აღნიშნულისა, შვებულების დღეებიდან „ანაზღაურებადია 183 კალენდარული დღე, ხოლო მშობიარობის გართულების ან ტყუპების შობის შემთხვევაში - 200 კალენდარული დღე“. ანაზღაურებადი დღეების რაოდენობაც, მსგავსად ზოგადად შვებულების დღეებისა, მოცემულია ერთიანად და მისგან არ არის გამოყოფილი მშობიარობის, ორსულობის ან ბავშვის მოვლის მიზნები. მოყვანილი ფორმულირებიდან ცხადია, რომ ანაზღაურებადი შვებულების ხანგრძლივობა დამოკიდებულია ორსულობის მიმდინარეობაზე, მის სიმძიმეზე და მშობიარობის სირთულის ხარისხზე. ამ კუთხით საინტერესო და ბუნდოვანია ტყუპების შობის შემთხვევაში ანაზღაურებადი შვებულების ხანგრძლივობის გაზრდა ზოგადი წესისაგან განსხვავებით. საუბარია შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის მე-2 პუნქტზე, რომლის თანახმადაც ზოგადი წესის მიხედვით შვებულებიდან ანაზღაურებადია 183 კალენდარული დღე, ხოლო „მშობიარობის გართულების ან ტყუპის შობის შემთხვევაში – 200 კალენდარული დღე“. აქ გარკვეულწილად ბუნდოვანებას ქმნის ტყუპი ბავშვების შობის შემთხვევაში ანაზღაურებადი შვებულების პერიოდის გახანგრძლივება 200 კალენდარულ დღემდე, თუმცა მისი კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში უნდა იგულისხმებოდეს სწორედ მშობიარობისა და თავად ორსულობის პროცესი, გამომდინარე შემდეგიდან:

თავად ნორმის კონსტრუქცია იმგვარად არის მოცემული, რომ ზოგადი წესიდან ითვალისწინებს მხოლოდ 2 საფუძველს გამონაკლისისათვის რომელიც შემდგომში გაზრდილი, 200 დღიანი ანაზღაურებადი შვებულების უფლების საფუძველს წარმოადგენს. ეს საფუძვლებია 1. მშობიარობის გართულება და 2. ტყუპის შობა. პირველ საფუძველთან მიმართებით ცალსახაა, რომ ის დაკავშირებულია სამედიცინო ჩვენებასთან და რამდენად ნორმალურ ვითარებაში, დაგეგმილ რიტმში მიმდინარეობს მშობიარობა. აქვე მნიშვნელოვანია, რომ მიუხედ იმისა, ტყუპის შობის დროს, მშობიარობას თან სდევს თუ არა რაიმე სახის გართულება, ის თავისთავად წარმოადგენს რთულ პროცესს შედარებით ერთი ბავშვის დაბადებასთან, რის გამოც სრულიად ლოგიკური და გასაგები ხდება ამგვარი რეგულაცია.

ჩამოყალიბებული მსჯელობა აგრეთვე საყურადღებოა იმდენად, რამდენადაც ანაზღაურებადი შვებულებისთვის გათვალისწინებული დღეები, როგორც გამოჩნდა, მკაცრად არის დამოკიდებული და დაკავშირებული უშუალოდ მშობიარობის პროცესთან და სამედიცინო საჭიროებებსა თუ სირთულეებთან. ეს უკანასკნელნი ბუნებრივია, შეუძლებელია აღენიშნებოდეს კაცს, ბავშვის მამას. ამგვარი მსჯელობა ჩამოყალიბებულ და შემდგომში გადმოცემულ ანალიზთან ერთობლიობაში, წარმოადგენს კიდევ ერთ მნიშვნელოვან დასაყრდენს, რათა შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის ფარგლებში ზოგადად და მასთან ერთად პირველ პუნქტში მიუხედავად არსებული ჩანაწერისა „დასაქმებული“, შინაარსობრივად მოიცავს მხოლოდ ქალს და არა კაცს.

დასახელებულს გარდა, შესაძლოა შრომის კოდექსის VI თავში გადმოცემულ ნორმათა წყობას, მათ საკანონმდებლო ტექნიკას გაესვას ხაზი. კერძოდ, მისი 28-ე მუხლის სათაურს წარმოადგენს „შვებულება ახალშობილის შვილად აყვანის გამო“ და შესაბამისად, მხოლოდ შვილებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს არეგულირებს. მის მიხედვით, შვებულების ხანგრძლივობა არის ბავშვის დაბადებიდან 550 კალენდარული დღე, საიდანაც ანაზღაურებადია 90 კალენდარული დღე. ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში, უხეშად რომ ითქვას, ნებისმიერი კომბინაციით (როგორც ერთი პირის მიერ, მიუხედავად მისი სქესისა, ბავშვის შვილებისას, ისე მეუღლეების მიერ შვილებისას) საუბარია მხოლოდ ახალშობილის მოვლის საჭიროებაზე, გამომდინარე იქედან, რომ ისინი არ წარმოადგენენ ბიოლოგიურ მშობლებს და ორსულობისა თუ მშობიარობიდან გამომდინარე სამედიცინო ხასიათის საჭიროებები არ არსებობს. შესაბამისად, ახალშობილის შვილად აყვანის გამო შვებულება ცალსახად და მხოლოდ, მიმართულია ბავშვის მოვლის მიზნებისაკენ. მართალია ბიოლოგიური მშობლები და ახალშობილის მშვილებელი მშობლები არსით განსხვავდებიან ერთმანეთისაგან, თუმცა მაშინ, როდესაც საუბარია ბიოლოგიურ მშობელთაგან მხოლოდ მამაზე, რომელსაც ბუნებრივად არ გააჩნია ორსულობისა და მშობიარობის უნარი, ამასთან საკითხი მიმართულია სწორედ ბავშვის დაბადების მომენტიდან მასზე ზრუნვის საჭიროებებისაკენ, ბიოლოგიური სხვაობა ამ ორი კატეგორიის მშობლებს შორის კარგავს მნიშვნელობას და რეალურად ისინი მსგავს მდგომარეობაში აღმოჩნდებიან (რაზეც არგუმენტაციის განმავლობაში დეტალურად იქნება მსჯელობა წარმოდგენილი). მოსარჩელე მხარის ლოგიკა არის შემდეგი: იმ შემთხვევაში, თუკი კანონმდებელს არ სურდა 27-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შვებულების პერიოდის კომპონენტებად გამოყოფა და ეს ერთგვარ საკანონმდებლო უხერხულობას შექმნიდა ბიოლოგიურ მამებთან მიმართებით, შვილად აყვანის შემთხვევაში, ბავშვის მოვლის მიზანთან მიმართებით, შესაძლოა ჩაითვალოს, რომ არანაირი განსხვავება არ არსებობს ამ ორი კატეგორიის პირებს შორის, რომელთა არსებითად თანასწორობის საკითხთან დაკავშირებით შემდგომი მსჯელობის განმავლობაში უფრო ვრცლად იქნება წარმოდგენილი. ამჯერად მნიშვნელოვანია, რომ შეუძლებელია შვილის შეძენის საფუძველი, იქნება ეს ბიოლოგიური თუ სამართლებრივი (შვილება), ვერ გახდებოდა საფუძველი სხვადასხვა ნორმით ბავშვის მოვლისთვის შვებულების უფლების გათვალისწინების. აქ მოსარჩელე მხარის აზრით, უმთავრესად გამოყოფის და ცალ-ცალკე გათვალისწინების აუცილებლობა, საჭიროება ტექნიკურ შინაარსს ატარებს და საკანონმდებლო ტექნიკით უნდა აიხსნას. კერძოდ, 27-ე მუხლში საუბარია შვებულებაზე, რომელიც თავის თავში აგრეთვე აერთიანებს ორსულობასა და მშობიარობას და ამდენად, კანონმდებელმა არ ჩათვალა მართებულად ამ შვებულებაში შემავალი კომპონენტებისათვის ცალ-ცალკე გამოეყო საშვებულებო პერიოდები და გარკვეული არჩევანის თავისუფლება მიანიჭა ბიოლოგიურ დედებს, უშუალოდ იმ ადამიანებს, ვინც არიან ორსულად და მშობიარობენ და ამგვარად არიან შრომისუუნარონი.

მეორეს მხრივ, ორსულობისა და მშობიარობიდან გამომდინარე ბიოლოგიური სჭიროებების არარსებობა შვილად ამყვანი მშობლებისათვის განაპირობებს იმ გარემოებას, რომ მათ შვებულების უფლება გააჩნიათ მხოლოდ ბავშვის მოვლის საჭიროებიდან გამომდინარე და შესაბამისად, ნაკლებია მათთვის გათვალისწინებული საშვებულებო პერიოდი, რომელიც გულისხმობს ნაკლები დღეების რაოდენობას როგორც ზოგადად, ისე ანაზღაურებად შვებულებასთან მიმართებით. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სწორედ ამგვარად ჩამოყალიბებული საკანონმდებლო უხერხულობა, ბუნდოვანება აღინიშნება ბიოლოგიურ მამებთან მიმართებით და დასახელებულ ორ ნორმაში სხვადასხვა შვებულებათა გამოყოფით პირთა ეს კატეგორია, მოსარჩელის მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირები, რჩებიან როგორც 27-ე, ისე 28-ე მუხლის მოქმედების მიღმა და მათთვის არ არის გათვალისწინებული ბავშვის მოვლის გამო შვებულება. იმ შემთხვევაში, თუკი არ იქნებოდა პრობლემა 27-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ შვებულებაში ბიოლოგიური მამების მოაზრებისათვის და მათთვის შესაბამისი ანაზღაურებადი თუ არაანაზღაურებადი შვებულებისთვის შესაბამისი დღების გამოყოფა, ჩნდება კითხვა, რატომ გახდა აუცილებელი ამგვარად გამიჯვნა და დამატებით 28-ე მუხლში შვილად ამყვანი მშობლებისათვის ცალკე შვებულების უფლების გაწერა თუკი მათთვისაც იქნებოდა სამართლებრივად შესაძლებელი ზოგადი შვებულების ფარგლებში ამ უფლების სარგებლობა. მეორე კუთხით, ანალოგიურად გაუგებარია, რატომ არ არის გათვალისწინებული ბიოლოგიური მამების უფლება კოდექსის 28-ე მუხლში, რომლის ვერც ერთი განმარტებით, მის ადრესატად და ამ უფლების მატარებლად ვერ მოიაზრებს დასახელებულ პირებს. შესაბამისად, იქმნება ვითარება, როდესაც ბიოლოგიური მამების უფლება, ინტერესი ისარგებლონ ბავშვის მოვლის შესაძლებლობით, არის სრულიად იგნორირებული და ჩაკარგული უკანასკნელად დასახელებულ კოდექსის ორ ნორმაში.

ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ ფორმალურად შრომის კოდექსის 28-ე მუხლის მხოლოდ ბავშვის მშვილებლებთან დაკავშირება არ არის მართებული. მნიშვნელოვანია ის საფუძვლები და დასაბუთება, რომლის გამოც კანონმდებელმა გადაწყვიტა ცალკე ნორმით დაერეგულირებინა შვებულების საკითხი. დაუშვებელია ჩაითვალოს, რომ ამგვარ დასაბუთებას წარმოადგენდა ერთ შემთხვევაში ბიოლოგიური მშობლ(ებ)ის არსებობის, ხოლო მეორე შემთხვევაში შვილად აყვანის ფაქტი. სამართლისათვის, ორივე შემთხვევაში ყალიბდება მშობლისა და შვილის ურთიერთობა და სამართლის, კანონმდებლობის უპირველეს მიზანს ამ ურთიერთობათა სიმყარე, მათი ბიოლოგიურ კავშირთან მაქსიმალური გაიგივება წარმოადგენს და დაუშვებელია ჩაითვალოს, რომ ამ ყალიბიდან შრომის სამართლის მომწესრიგებელი რომელიმე რეგულაცია, ნორმა არის ამოვარდნილი. ერთადერთი დასაბუთება მათი გამიჯვნისათვის უკვე დასახელებული ტექნიკური, საკანონმდებლო სიმარტივე უნდა იყოს და სწორედ იმიტომ, რომ შვილად ამყვანებს არ გააჩნიათ ორსულობისა და მშობიარობიდან გამოწვეული შრომისუუნარობის სტადია, მათთვის გათვალისწინებული შვებულების პერიოდი განსხვავებულია. ამ მხრივ ამჟღავნებენ მსგავსებას ამ კატეგორიის ადამიანები მოსარჩელეს, მის მდგომარეობაში მყოფ პირებთან, ანუ ბიოლოგიურ მამებთან.

იმის ნათელი მაგალითი, რომ შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველ ნაწილში მოცემული ტერმინი „დასაქმებული“ აუცილებლად არ გულისხმობს მის იმ სრულ შინაარსს, რომელიც ამავე კოდექსით აქვს მინიჭებული და საკუთარი შინაარსიდან გამორიცხავს კაცებს. ამგვარი მიდგომისთვის პარალელი შესაძლოა გავავლოთ „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 41¹ მუხლის პირველ პუნქტთან, სადაც აღნიშნულია, რომ „მოსამსახურეს ეძლევა ანაზღაურებადი შვებულება ორსულობისა და მშობიარობის გამო..“. მიუხედავად იმისა, რომ შრომის კოდექსის მსგავსად, ამ შემთხვევაშიც საუბარია ზოგადად მოსამსახურეზე და არ არის სქესი დაკონკრეტებული, ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ დასახელებული ნორმა მხოლოდ ქალებს მიემართება და ადგენს მათთვის შვებულების უფლებას, გამომდინარე იქედან, რომ შრომის კოდექსისაგან განსხვავებით ეს შვებულება მიმართულია „ორსულობისა და მშობიარობის“ მიზნისაკენ. აქ არ შემოდის შვებულების ისეთი კომპონენტი, როგორიც არის ბავშვის მოვლა. შესაბამისად, ორსულობისა და მშობიარობის საჭიროება და მიზანი გააჩნია სწორედ ქალს, რის გამოც, მიუხედავად კანონის ფართო ჩანაწერისა, უფლების სუბიექტად სწორედ ქალებს მიიჩნევს.

მნიშვნელოვანია, რომ ტექნიკური და პროცესუალური თვალსაზრისითაც არ არსებობს კაცებისთვის შესაძლებლობა ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლების მოთხოვნისათვის. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის №231/ნ ბრძანების მე-10 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „დასაქმებული/მოსამსახურე დახმარების/კომპენსაციის მისაღებად საავადმყოფო ფურცელს ასლთან ერთად წარუდგენს დამსაქმებელს/დაწესებულებას და ითხოვს ანაზღაურებად შვებულებას ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო, რის საფუძველზეც დამსაქმებელი/დაწესებულება ავსებს საავადმყოფო ფურცლის შესაბამის ნაწილს...“. ცხადია, რომ ტექნიკურად, იმისთვის რომ ბიოლოგიურმა მამამ მოითხოვოს ბავშვის მოვლის გამო შვებულებით სარგებლობა, აუცილებელია საავადმყოფო ფურცელი წარადგინოს დამსაქმებელთან, რაც სადავო ნორმათა განმარტების საფუძველზე ნათელია, რომ შეუძლებელია, ვინაიდან საავადმყოფო ფურცელი გაიცემა მხოლოდ ქალზე.

მოსარჩელეების - ლაშა ჩალაძისა და გივი კაპანაძის სასარჩელო მოთხოვნა:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი განამტკიცებს კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის ფუნდამენტურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, წარმოადგენს დემოკრატიული სახელმწიფოს საყრდენს.ის ნებისმიერი უფლების არსებობის, მისი რეალიზაციის საწინდარს ქმნის.

დასახელებული უფლება გულისხმობს დისკრიმინაციის აკრძალვას ნებისმიერი ნიშნით და უზრუნველყოფს უფლებათა განხორციელების პროცესში ნებისმიერი ადამიანის დაცვას დიფერენცირებული მოპყრობისაგან. აკრძალულია არსებითად თანასწორი პირების მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. ამასთან, ნებისმიერი დიფერენცირება არ ჩაითვლება a priori დისკრიმინაციად და მხოლოდ რაციონალურად გაუმართლებელი, დაუსაბუთებელი, არათანაზომიერი შეზღუდვა კონკრეტული პირთა წრის უფლებებისა უნდა იქნეს განხილული როგორც დისკრიმინაციული დიფერენცირება.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან სადავო ნორმათა შეფასებისას, უპირველესად უნდა გამოიყოს შესადარებელი ჯგუფები, რომელთა მიმართაც მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ დადგენილია განსხვავებული მიდგომა. განსახილველ შემთხვევაში ამგვარ შესადარებელ ჯგუფებს წარმოადგენენ ქალები და კაცები, ვინაიდან მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სწორედ ქალებს აქვთ მინიჭებული შვებულებით სარგებლობისა და მისი შესაბამისი ნაწილის ანაზღაურებით სარგებლობის უფლება, ხოლო დასახელებული უფლებებიდან გამორიცხულნი არიან კაცები.

გარდა სქესის მიხედვით ადამიანთა კონკრეტულ უფლებასთან მიმართებით დიფერენცირებისა, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ბავშვის ბიოლოგიური მამა ასევე დიფერენცირებულ და დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში არის ჩაყენებული ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში მშვილებელ მამასთან მიმართებით. საქართველოს შრომის კოდექსის 28-ე მუხლის თანახმად, „დასაქმებულს, რომელმაც იშვილა ერთ წლამდე ასაკის ბავშვი, თავისი მოთხოვნის საფუძველზე ეძლევა ახალშობილის შვილად აყვანის გამო შვებულება ბავშვის დაბადებიდან 550 კალენდარული დღის ოდენობით. ამ შვებულებიდან ანაზღაურებადია 90 კალენდარული დღე“. ამასთან №231/ნ ბრძანების გასაჩივრებული მე-6 მუხლის პირველი წინადადების თანახმად, დახმარების გაცემის საფუძველს წარმოადგენს საავადმყოფო ფურცელი, თუმცა „ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილება“. როდესაც საუბარია ახალშობილის შვილად აყვანაზე, კანონმდებლობა ყოველთვის მიუთითებს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებას მის საფუძვლად, რომელიც ორივე სქესის მშვილებელს მოიცავს. კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება მიემართება როგორც უშუალოდ შვებულების უფლებით სარგებლობის ნაწილს, ისე მის ანაზღაურებას სოციალური მომსახურების სააგენტოს მიერ, შესაბამისად, ამ საფუძვლით დიფერენცირება სასარჩელო მოთხოვნის ორივე ასპექტს თანაბრად ეხმიანება. გამომდინარე აღნიშნულიდან, ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში, როგორც შვებულების, ისე შესაბამისი ანაზღაურების უფლებით სარგებლობს კაცი მშვილებელი, განსხვავებით ბიოლოგიური მამისაგან. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ კიდევ ერთ შესადარებელ ჯგუფს მოსარჩელისა და მის მდგომარეობაში მყოფი პირებისათვის, წარმოადგენენ ახალშობილის შვილად ამყვანი მამები.

შედეგად, გამოიყოფა შესადარებელ პირთა ორი წყვილი: ა) ერთი მხრივ ქალები და მეორე მხრივ კაცები, რომელთა მიმართაც კანონმდებლობა განსხვავებულ რეგულაციებს აწესებს და ბ) ერთი მხრივ ბავშვის ბიოლოგიური მამები და მეორე მხრივ, ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში კაცი მშვილებლები.

მოსარჩელე მხარისათვის აგრეთვე მნიშვნელოვანია განუმარტოს სასამართლოს, რომ დასახელებულ ორივე შესადარებელ წყვილებთან მიმართებით, ინდივიდუალურად, პრობლემურია არა მხოლოდ უშუალოდ ბავშვის მოვლის გამო შვებულების მატერიალური უფლებით სარგებლობა, არამედ აგრეთვე ამ შვებულების შრომის კოდექსით განსაზღვრული ნაწილის ანაზღაურების უფლება, შესაბამისად ორივე წყვილთან მიმართებით, სადავო ნორმები სრულად წარმოადგენს მოსარჩელისათვის პრობლემას. რაც შეეხება დასაბუთებას, მოსარჩელის აზრით, როგორც შვებულებაზე მატერიალურ უფლებასთან, ისე მის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით, არსებობს არსებითად იდენტური პრობლემა, შეზღუდვა, შემდგომი შინაარსობრივი არგუმენტაცია, რის გამოც მათთან მიმართებით დასაბუთება წარმოდგენილი იქნება ერთიანად, გამიჯვნის გარეშე და წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში ჩამოყალიბებული მსჯელობა თანაბრად არის მიმართული როგორც შვებულების უფლების, ისე მისი ანაზღაურების მარეგულირებელი არსებული წესების არაკონსტიტუციურობისაკენ.

შემდგომ ეტაპზე უნდა შეფასდეს, რამდენად წარმოადგენენ შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ პირებს. ამ მიზნით, უპირველესად უნდა დადგინდეს ის კონკრეტული ურთიერთობა, რომლის მიმართაც არსებობს დიფერენცირება. ამგვარ ურთიერთობას წარმოადგენს შვებულების უფლებით სარგებლობა და შესაბამის ანაზღაურებაზე უფლება ბავშვის მოვლის გამო. უპირველესად, მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვის შეძენისას ბავშვის მოვლის როგორც მატერიალური, ისე ნებისმიერი სხვა სახის მოვალეობები ეკისრება არა მხოლოდ ბავშვის დედას, არამედ მამასაც და აღნიშნული ეხება არა მხოლოდ რეგისტრირებულ ქორწინებაში მყოფ პირებს, არამედ ასეთი ქორწინების გარეშე დაბადებულ ბავშვებს და მათ მშობლებს. მშობლის ვალდებულებები და იმავდროულად სურვილი, უშუალოდ იყოს ჩართული საკუთარი შვილის მოვლისა და ზრუნვის პროცესში, თანაბრად მნიშვნელოვანი და ამასთან, აუცილებელია როგორც დედის, ისე მამის შემთხვევაში. ამ მიზანთან მიმართებით არსებითად თანასწორნი არიან როგორც ქალები, ისე კაცები და არ არსებობს რაიმე რაციონალური არგუმენტი იმის სამტკიცებლად, რომ მხოლოდ ბავშვის დედამ უნდა აღზარდოს საკუთარი შვილი და ზრუნავდეს მასზე. შესაბამისად, ბავშვის მოვლის გამო შვებულების ანაზღურების მიზანთან მიმართებით, ქალებიცა და კაცებიც უნდა ჩაითვალნონ არსებითად თანასწორ პირებად.

რაც შეეხება შვილების შემთხვევას, არსებითად თანასწორობის საკითხის გამორკვევამდე, მნიშვნელოვანია რა სახის ურთიერთობას აყალიბებს თავად შვილად აყვანის ინსტიტუტი. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1239-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „შვილება (შვილად აყვანა) დაიშვება მხოლოდ არასრულწლოვანი ბავშვის კეთილდღეობისა და ინტერესებისათვის, თუკი მოსალოდნელია, რომ მშვილებელსა და ნაშვილებს შორის წარმოიშვას ისეთივე ურთიერთობა, როგორიცაა მშობელსა და შვილებს შორის“. დასახელებული კოდექსის 1261-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს, რომ „შვილად აყვანისას მშვილებელს ეკისრება იგივე უფლება-მოვალეობები, რომლებიც ბიოლოგიურ მშობლებს ამ კოდექსის თანახმად“. გარდა ამისა, „შვილად აყვანისა და მინდობით აღზრდის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „რ“ ქვეპუნქტის თანახმად, შვილად აყვანა არის „კანონით დადგენილი წესით მშვილებელსა და ნაშვილებს შორის წარმოშობილი ისეთივე ურთიერთობა, როგორიცაა მშობელსა და შვილს შორის“.

მოყვანილი რეგულაციებიდან გამომდინარე, ცხადი ხდება, რომ ბავშვის შვილად აყვანის შემთხვევაში, მშვილებელსა (მშვილებლებსა) და ნაშვილებს შორის ყალიბდება ურთიერთობა, რომელიც იმავდროულად მოიცავს სამართლებრივი ხასიათის ურთიერთობებსაც, როგორიც არსებობს ბიოლოგიურ მშობლებსა და ბავშვებს შორის და თავად ინსტიტუტის მიზანსაც ამგვარი, სრულყოფილად მშობლის და შვილის ურთიერთობის ჩამოყალიბება წარმოადგენს. მნიშვნელოვანია, რომ შვილად აყვანის შესახებ ცნობების კონფიდენციალურობას ეძღვნება სრულად სამოქალაქო კოდექსის 1263-1264 მუხლები, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს სახელმწიფოს მიდგომას თავად ამ ინსტიტუტის მიმართ. გამომდინარე მოყვანილი ანალიზიდან, ბავშვის როგორც ბიოლოგიური მამა, ისე ბავშვის მშვილებელი ბავშვის მოვლის მიზნებისათვის სრულიად იდენტურ მდგომარეობაში არიან და უნდა ჩაითვალნონ არსებითად თანასწორ პირებად. მათ შორის ერთადერთ განსხვავებას ბიოლოგიური ნათესაობა წარმოადგენს ბავშვთან, რაც მასზე ზრუნვის, მის მიმართ ნაკისრი ვალდებულებებისა თუ უფლებების თვალსაზრისით უმნიშვნელოა. შესაბამისად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ამ შემთხვევაშიც სახეზეა არსებითად თანასწორი პირები.

გამომდინარე იქედან, რომ არსებითად თანასწორ ჯგუფთაგან მხოლოდ ერთს ანიჭებს საქართველოს კანონმდებლობა ბავშვის მოვლის გამო შვებულების და ამ შვებულების ანაზღაურების უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას (გამოყოფილი წყვილებიდან იგულისხმებიან ერთ შემთხვევაში ქალები, ხოლო მეორე შემთხვევაში ახალშობილის შვილად ამყვანი კაცები), სახეზეა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა, რაც ექვემდებარება თანაზომიერებით გასაჩივრებულ რეგულაციათა შემოწმებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა მიდგომა, რომლის თანახმადაც, დიფერენცირებული მიდგომის შესაფასებლად გამოიყენება ორი სახის, „რაციონალური დიფერენციაციისა“ და მკაცრი შეფასების“ ტესტები. მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენების წინაპირობას წარმოადგენს დიფერენცირება „კლასიკური“, კონსტიტუციის მე-14 მუხლში პირდაპირ მოხსენიებული ნიშნის საფუძველზე, ან დიფერენცირების მაღალი ინტენსივობა. განსახილველ შემთხვევაში, გამომდინარე იქედან, რომ განსხვავებული მოპყრობის ადრესატებს წარმოადგენენ ერთი მხრივ ქალები, ხოლო მეორე მხრივ კაცები, სახეზეა სქესის ნიშნით დიფერენცირება, რაც წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში პირდაპირ მოხსენიებულ დისკრიმინაციის აკერძალულ ნიშანს და შესაბამისად, არსებობს მკაცრი ტესტის გამოყენების საფუძველი.

მეორე შესადარებელ წყვილებთან მიმართებით, სახეზეა იდენტური სქესის ადამიანები, თუმცა მათი განმასხვავებელი ნიშანი შესაძლოა იყოს მშობლის სტატუსი, კერძოდ ბიოლოგიური მშობელი და მშვილებელი. ამგვარი ნიშანი არ არის მოხსენიებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში, თუმცა მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სახეზეა მაღალი ინტენსივობით დიფერენცირება, გამომდინარე შემდეგიდან: უპირველესად მნიშვნელოვანია, რომ განსახილველ უფლებათა შეზღუდვა მოსარჩელისა და მის მდგომარეობაში მყოფი პირებისათვის ხდება არა ნაწილობრივ, არამედ სრულად და არ არის კანონმდებლობაში გათვალისწინებული გამონაკლისი შემთხვევები, გარდა მშობიარობისას ბავშვის დედის გარდაცვალების გარემოებისა, რაც ვერ ჩაითვლება უფლებათა შეზღუდვის ინტენსივობის შემამსუბუქებელ გარემოებად ამგვარი ვითარების მნიშვნელობის, მისი სიმძიმის გათვალისწინებით და მხედველობაში მიღებით. გარდა ამისა, ინტენსივობის შეფასებისას მნიშვნელოვანია, რამდენად გააჩნია შესაძლებლობა თავად დიფერენცირებულ მდგომარეობაში მყოფ პირს გავლენის მოხდენისთვის და საკუთარი ძალისხმევით შეუძლია თუ არა განსხვავებულ შედეგებამდე მისვლა. საყურადღებოა, რომ ამგვარი შესაძლებლობა, რაც მნიშვნელობას მიანიჭებდა ბავშვის ბიოლოგიური მამის მხრიდან განხორციელებულ რაიმე ქმედებებს და შესაძლებელს გახდიდა მისი ძალისხმევით სამართლებრივი ვითარების შეცვლას, არ არის გათვალისწინებული და დაშვებული. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ამგვარად ბლანკეტურად და უპირობოდ, ყოველგვარი გამონაკლისის გათვალისწინების გარეშე ბავშვის ბიოლოგიური მამების გამორიცხვა მისი მოვლის გამო შვებულებითა და შესაბამისი დახმარების უფლებით მოსარგებლე პირთა წრიდან, წარმოადგენს მაღალი ინტენსივობით კანონის წინაშე თანასწორობის საყოველთაო უფლებაში ჩარევას და ასევე ექვემდებარება მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენებით მისი კონსტიტუციურობის შემოწმებას.

მკაცრი შეფასების ტესტის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომიდან გამომდინარე, „ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს „სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი’’ (საქართველოსსაკონსტიტუციოსასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და “საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-6) „და ამ მიზნის მიღწევისთვის შერჩეული რეგულაციის ამავე მიზნებთან თანაზომიერების მტკიცება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18).

სქესის ნიშნით დისკრიმინაციის დასაბუთება

მნიშვნელოვანია, სახელმწიფოსთვის არსებული ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მიღწევასაც ისახავს მიზნად არსებული შეზღუდვითა და დიფერენცირებით. მაშინ, როდესაც ბავშვის მშობლებიდან მხოლოდ ქალებს ანიჭებს ბავშვის მოვლის გამო შვებულებისა და მისი ანაზღაურების უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას, არაგონივრულია აქ რაიმე რაციონალური და ლოგიკური ლეგიტიმური მიზნის დასახელება. მოსარჩელე მხარე უპირველესად მიიჩნევს, რომ თანახმად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკისა, რომლის თანახმადაც დაუსაბუთებელი და თვითნებური იქნება თავისთავად ადამიანის უფლებების იმგვარი შეზღუდვა, რომელიც არ არის მიმართული რაიმე ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად. სწორედ ამგვარ ვითარებასთან გვაქვს განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში საქმე, ვინაიდან კანონმდებლობა კონკრეტული სქესის წარმომადგენლებს ართმევს შესაძლებლობას, იზრუნონ საკუთარ შვილზე და არ იკვეთება ამგვარი განსხვავების საფუძვლად არსებული რაციონალი.

არსებობს შეხედულება, რომლის მიხედვითაც ბავშვსა და დედას შორის არსებობს განსაკუთრებული კავშირი, სწორედ დედის მოვალეობას წარმოადგენს ბავშვის აღზრდა. უნდა აღინიშნოს, რომ ბუნებითად, შესაძლოა არსებობდეს გარკვეული განსხვავებული კავშირი ბავშვისა დედასთან, რაც შესაძლოა ფეხმძიმობისა და ორსულობის ეტაპს უკავშირდებოდეს, თუმცა თავისთავად ამგვარი დამოკიდებულება ადამიანურ, ინდივიდუალურ ურთიერთობებში ვერ იქნება მნიშვნელობისა და მით უფრო გავლენის მქონე. საუბარია კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე და ადამიანთა საყოველთაოდ აღიარებულ, ძირითად უფლებაზე, იყვნენ თანასწორნი კანონის მიმართ მიუხედავად მათი სქესისა. დაუშვებელია უკიდურესად ინდივიდუალური ურთიერთობებზე დაყრდნობით იყოს ახსნადი და დასაბუთებადი ოჯახური სფეროს იმგვარად მნიშვნელოვანი ასპექტი, რომელიც მშობლებისა და შვილების ურთიერთობას გულისხმობს და ბავშვის მოვლის მიზანს. ამ კონტექსტში მნიშვნელოვანი იქნება, სასამართლომ მხედველობისა და მსჯელობის მიღმა არ დატოვოს ბავშვის საუკეთესო ინტერესები და მამასთან შვილის ურთიერთობის უაღრესად დიდი მნიშვნელობა.

ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვი იზრდებოდეს ბიოლოგიური მშობლების მიერ, თუმცა დაუშვებელია აქ მოიაზრებოდეს მხოლოდ დედა მარტოოდენ იმ დასაბუთებით, რომ ბუნებრივად მხოლოდ ქალს შეუძლია შვილის გაჩენა. აღნიშნული შეხედულება სრულიად უგულვებელყოფს მამის ასევე განსაკუთრებულ და გამორჩეულ კავშირს ბავშვთან, მათ ურთიერთობას და დამოკიდებულებას, რაც სწორედ ბავშვთან მჭიდრო და ხშირი კონტაქტის შედეგად არის შესაძლებელი რომ ჩამოყალიბდეს. ბავშვის საუკეთესო ინტერესს წარმოადგენს არა მხოლოდ ის, რომ ბიოლოგიური დედა ზრდიდეს და ზრუნავდეს მასზე დაბადებიდანვე, რაც აგრეთვე უაღრესად მნიშვნელოვანია, არამედ ამას ახორციელებდნენ ბიოლოგიური მშობლები ზოგადად ყოველგვარი სქესზე დაფუძნებული გამოცალკევებისა და მშობელთა გამიჯვნის საფუძველზე.

ბავშვზე ზრუნვის, მისი მოვლის ვალდებულებასა და უფლებასთან მიმართებით, გაუმართლებელია მამის გამორიცხვა, რაც იმავდროულად ბავშვის საუკეთესო ინტერესებს ეწინააღმდეგება. ბავშვი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს შესაძლებლობით, იზრდებოდეს და კავშირი ჰქონდეს ორივე მშობელთან და არა მხოლოდ დედასთან მხოლოდ იმ დასაბუთებით, რომ მხოლოდ ქალს შეუძლია ბუნებრივად ბავშვის გაჩენა.

ანალოგიურად დაუსაბუთებელია შვებულების ანაზღაურების საკითხი, კერძოდ იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელე მხარის პოზიციით ბიოლოგიური მამები დედების მსგავსად უნდა იყვნენ უფლებამოსილნი ისარგებლონ ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლებით, თუკი მოხდება აღნიშნულის გაზიარება სასამართლოს მიერ, არ გააჩნია ახსნა და დასაბუთება იმ განსხვავებას, რომლის თანახმადაც, გასაჩივრებული კანონქვემდებარე აქტების შესაბამისი ნორმების თანახმად პირდაპირ არიან გამორიცხულნი კუთვნილი შვებულების კონკრეტული ნაწილის ანაზღაურების უფლებისაგან. ამასთან, ანაზღაურების გარეშე არსებული შვებულება, მაშინ როდესაც ამგვარი ანაზღაურება არის გათვალისწინებული დედებისათვის, არა მხოლოდ ანაზღაურების ნაწილში და კომპონენტში ადგენს დიფერენცირებას, არამედ თავად მატერიალურ უფლების რეალიზაციას აყენებს საფრთხის ქვეშ და აჩენს მნიშვნელოვან საფრთხეს, რომ სწორედ ანაზღაურება გახდეს მამებისაგან სრულიად არაანაზღაურებადი შვებულებით სარგებლობის უფლებაზე უარის თქმის საფუძველი და კვლავაც შენარჩუნდეს არსებული მდგომარეობა, რომელიც მხოლოდ დედების მიერ ანაზღაურებადი შვებულების გამოყენებას გულისხმობს. გამომდინარე აღნიშნულიდან, მათ შორის შვებულების უფლებასთან მიმართებით არსებული არგუმენტაცია სრულად არის მიმართული და აგრეთვე დაკავშირებული ამ შვებულების ანაზღაურების თაობაზე სასარჩელო მოთხოვნასთან.

ბავშვთან მიმართებით ორივე მშობელს გააჩნია თანაბარი ვალდებულებები. ორივე მათგანი თანაბრად არის ვალდებული იზრუნოს მასზე, აღზარდოს, შეუქმნას მას ოჯახური გარემო. დაუშვებელია ბავშვის გამოკვება ან სხვა სახის ყოველდღიური საჭიროებები მოაზრებულ იქნეს მხოლოდ დედის ფუნქციად. მამა არის უფლებამოსილი, საკუთარი სურვილით, სრულად იყოს ჩართული ბავშვის გაზრდისა და აღზრდის პროცესში, ისევე ზრუნავდეს მასზე, როგორც დედა და შეეძლოს სწორედ ისევე ისარგებლოს მასთან შესაფერისი დროის გატარებით, როგორც დედას. ამ კუთხით, სრულიად გაუაზრებელია იმაზე მითითება, რომ ქალს გააჩნია ობიექტური აუცილებლობა შვებულების უფლებით სარგებლობისათვის, ვინაიდან თავად ამ შვებულების დასახელებაშიც კი, ორსულობის და მშობიარობის გარდა გათვალისწინებულია ბავშის მოვლის მიზნები, რომელთან მიმართებითაც დედაც და მამაც თანასწორნი არიან და თანაბრად ვალდებულ პირებს წარმოადგენენ.

შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობის დასაბუთების ნაწილშიც იყო აღნიშნული მამების საჭიროებებზე. მნიშვნელოვანია სასამართლომ იმსჯელოს და ხაზი გაუსვას, რომ არ არსებობს რაციონალური დასაბუთება, რომელიც გაამართლებდა მამის უფლების გამორიცხვასა და იგნორირებას ბავშვის მოვლის ეტაპიდან. არა მხოლოდ ბავშვის საუკეთესო ინტერესს წარმოადგენს იზრდებოდეს საკუთარი ორივე ბიოლოგიური მშობლის მიერ უშუალოდ, არამედ ეს არის მამის უფლება, სახელმწიფომ შეუქმნას გარანტიები, რომლის ფარგლებშიც მას შეეძლება საკუთარი ოჯახური ცხოვრების წარმართვა და ოჯახის წევრებთან შესაბამისი, მტკიცე ნათესაური კავშირების ჩამოყალიბება. ამ კუთხით შეუძლებელია დედა და მამა იყვნენ განსხვავებულნი და დიამეტრალურად განსხვავებულ მდგომარეობაში ჩაყენებულნი. ბუნებრივია ყველა ადამიანი და კონკრეტულად მშობელი, განურჩევლად მათი სქესისა, ინდივიდუალურები არიან, თუმცა ამოსავალ წერტილს წარმოადგენს ის, რომ დაუშვებელია მამის როლი ბავშვის აღზრდის, მასზე მზრუნველობის პროცესში იქნეს იმდენად დაკნინებული, რომ კანონმდებლობა და ზოგადად, სახელმწიფო არ აღიარებდეს და არ ცნობდეს მის უფლებას, უვლიდეს საკუთარ ახალშობილ შვილს, არ აღიარებდეს მამის უფლებას, მოუაროს და ზრუნავდეს საკუთარ შვილზე. ამგვარი მიდგომა სრულიად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გაწერილ უმთავრეს, კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის ფუნდამენტურ იდეას.

მშობლის სტატუსის ნიშნით დისკრიმინაციის დასაბუთება

საქართველოს შრომის კოდექსის 28-ე მუხლით გარანტირებულია მშვილებელი მამისთვის შვებულება და მისი გარკვეული ნაწილის ანაზღაურების უფლება. ამ ლოგიკას განამტკიცებს ისიც, რომ ამ შემთხვევაში შვებულების მიღებისა და ანაზღაურების გაცემის საფუძველს წარმოადგენს არა საავადმყოფო ფურცელი, არამედ სასამართლოს მიერ მიღებული და კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, რომელიც სქესის მიხედვით ნეიტრალურია. შესაბამისად, არ არსებობს კანონმდებლობაში ჩანაწერი, რომელის საწინააღმდეგო დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობას მოგვცემდა.

ამ რეალობაში, როგორც განიმარტა, ბავშვის ბიოლოგიური მამა არ არის გათვალისწინებული შრომის კოდექსის 28-ე მუხლში, რაც გულისხმობს, რომ იმ პირობებში, როდესაც არც 27-ე მუხლი მოიაზრებს შვებულების უფლების მქონე სუბიექტთა შორის ბავშვის ბიოლოგიურ მამას, ამ უკანასკნელთ დასახელებული უფლება სრულიად აქვთ ჩამორთმეული და შესაბამისად, ისინი განსხვავებულ მდგომარეობაში არიან ჩაყენებულნი ბავშვის მშვილებელ მამებთან შედარებით. სრულიად გაუგებარი, ალოგიკური და ირაციონალურია დიფერენცირება მამებს შორის და მხოლოდ მშვილებელთათვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების, ასევე მისი ანაზღაურების უფლების მინიჭება, მაშინ, როდესაც ასეთი უფლება არ გააჩნიათ ბიოლოგიურ მამებს. ამ შემთხვევაში არ არსებობს ის ჰიპოთეტური არგუმენტიც კი, რომელიც თავისთავად ვერ ამართლებს დიფერენცირებას, თუმცა დამოუკიდებლად არგუმენტად შესაძლოა განხილულ იქნეს, რომ ქალებს საკუთარი ფიზიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე ობიექტურად ესაჭიროებათ შვებულება.

უპირველესად, მოსარჩელე მხარისთვის მნიშვნელოვანია სასამართლოსთვის შემდეგის განმარტება: მიუხედავად იმისა, რომ შრომის კოდექსის 28-ე მუხლი მიმართულია ბავშვის აყვანის შემთხვევის მიმართ და არ არეგულირებს ბიოლოგიური შვილის მოვლის გამო შვებულების საკითხს, ამ დროს მნიშვნელოვანია მიზანი, რასაც ემსახურება ამ ნორმით გარანტირებული მატერიალური უფლება. დასახელებული მიზანი ცხადად იკვეთება თავად შვებულების სახელწოდებიდან და ლოგიკურია, რომ ასეთად განხილულ იქნეს ბავშვის მოვლის მიზანი. სწორედ ამგვარ მიზანთან მიმართებით უნდა იქნეს შეფასებული ბიოლოგიური მამისა და მშვილებელი მამის ერთმანეთისაგან დიფერენცირება კონკრეტული, დასახელებული სადავო ნორმის ფარგლებში დადგენილი დიფერენცირება. შესაბამისად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ შრომის კოდექსის 28-ე მუხლი წარმოადგენს სწორედ იმ საკანონმდებლო ნორმას, რომლის ფარგლებშიც ამგვარი რეგულირების დისკრიმინაციულობის შეფასებაა შესაძლებელი.

სასარჩელო მოთხოვნის ამ ნაწილში, სადაც საუბარია შრომის კოდექსის 28-ე მუხლის ფარგლებში წარმოჩენილ დიფერენცირებაზე, სახეზეა ორი კაცი, რომელთაგან ერთი წარმოადგენს ბიოლოგიურ მშობელს, ხოლო მეორე მშვილებელს. ორივე მათგანთან მიმართებით არსებობს თანაბარი მოთხოვნილება და საჭიროება ბავშვის მოვლის მიზნებისათვის, ისევე როგორც მისი კონკრეტული, კანონით გათვალისწინებული ნაწილის ანაზღაურებისთვის. განსხვავებული საჭიროებები არც თავად ბავშვის ასაკის გათვალისწინებით არ იკვეთება, რადგან შრომის კოდექსის 28-ე მუხლის ჩანაწერის თანახმად, შვილებისას 550 კალენდარული დღე, რაც გათვალისწინებულია შესაბამისი შვებულების ხანგრძლივობად, აითვლება სწორედ ბავშვის დაბადებიდან და არა მისი ოფიციალურად შვილების თარიღიდან, სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესვლიდან ან რაიმე სხვა მომენტიდან. აღნიშნული კიდევ ერთხელ მოწმობს, რომ სრულიად იდენტური ასაკის მქონე ბავშვებისთვის როგორც ბიოლოგიური მამის, ისე მშვილებლისთვის შვებულების უფლების მინიჭებას, ასევე, მის ანაზღაურებას, ანალოგიური მიზნები გააჩნია, ხოლო მათი განსხვავებისათვის არ არსებობს რაიმე ახსნა თუ დასაბუთება.

ბავშვის მოვლის მიზანთან მიმართებით, როგორც უკვე განიმარტა, ორივე გამოყოფილი პირი წარმოადგენს არსებითად თანასწორ სუბიექტს. მეტიც, ამ შემთხვევაში, ბავშვის ბიოლოგიურ დედასთან შედარების შემთხვევისაგან განსხვავებით, შვებულების დღეებიც კი არის იდენტური, ვინაიდან 28-ე მუხლით გათვალისწინებული რეგულაცია არ მოიცავს და ობიექტურად მასში ვერც იქნება მოაზრებული შვებულება ორსულობისა და მშობიარობის გამო. მოცემულ შემთხვევაში სახეზეა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ დიფერენცირებული მიდგომა.

რაც შეეხება დიფერენცირების ნიშანს, მასთან დაკავშირებით უკვე იქნა აღნიშნული დასაბუთების ეტაპზე და დასახელებულ იქნა მშობლის სტატუსი. სწორედ ამგვარი სტატუსი წარმოადგენს მათ შორის განსხვავებული მიდგომის გამოყენებისა და ამგვარი რეალობის არსებობის საფუძველს. ამგვარი საფუძველი არ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის მე-14 მუხლში, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ განსახილველ შემთხვევაში პირის, კერძოდ ბიოლოგიური მამის უფლებებში ჩარევა ხდება მაღალი ინტენსივობით. კერძოდ, მას სრულად აქვს ჩამორთმეული ის უფლება, რომელიც მშვილებელ მამას გააჩნია - უფლება, ისარგებლოს ბავშვის მოვლის გამო შვებულებით და მისი ანაზღაურების შესაძლებლობით. გარდა იმისა, რომ სრულიად აქვთ მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფ პირებს დასახელებული უფლებები ჩამორთმეული, მათ საკუთარი ზემოქმედებით არ შეუძლიათ შეცვალონ არსებული სამართლებრივი მდგომარეობა. ეს უკანასკნელი გარემოება საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ვერ გამოდგება ნორმის დისკრიმინაციულობისა და არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად, თუმცა ის გაითვალისწინება და ფასდება სწორედ დიფერენცირების ინტენსივობის ხარისხის დადგენისას. ამ შემთხვევაში, მოსარჩელის კატეგორიის პირებს არ შესწევთ და არ გააჩნიათ არანაირი სამართლებრივი ბერკეტი გავლენა მოახდინონ საკუთარ უფლებრივ მდგომარეობაზე და შეცვალონ ან შეამსუბუქონ იგი. ამგვარად მაღალი ინტენსივობით უფლებაში ჩარევა კი, დამოუკიდებლად იმისა, დიფერენცირებას საფუძვლად უდევს ე.წ. კლასიკური, თუ არაკლასიკური ნიშანი, წარმოადგენს მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენების საფუძველს, რაც შეზღუდვის თანაზომიერების ტესტით შეფასებას გულისხმობს.

ამასთან, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ დაინახავს მაღალი ინტენსივობით ბიოლოგიური მამების უფლებაში ჩარევას, და მას რაციონალური დიფერენციაციის ტესტის გამოყენებით შეაფასებს, ის ცნობილ უნდა იქნეს არაკონსტიტუციურად.

წარმოდგენილი მსჯელობის საფუძველს, ნებისმიერი შეფასების ტესტის გამოყენებისას, წარმოადგენს ის გარემოება, რომ შეზღუდვას და განსხვავებული სტატუსის მქონე მამების ხელოვნურად გამორჩევას არ გააჩნია არანაირი რაციონალური და ლოგიკური ახსნა, ლეგიტიმური საჯარო მიზანი და ამგვარი შეზღუდვა იქცევა თვითმიზნურად.

კანონმდებლობის მოწესრიგება ვერ ჩაითვლება ვერც გამართლებული პოზიტიური დისკრიმინაციის შემთხვევად, როდესაც შვილების ინსტიტუტის მიმართ ადამიანების დაინტერესების მაჩვენებლის ამაღლებას ისახავს სახელმწიფო მიზნად. ამ შემთხვევაში ბავშვთა ინტერესებიდან გამომდინარე, ადამიანების წახალისებისათვის, რათა იშვილონ ბავშვი, პოზიტიური დისკრიმინაციის არგუმენტიც ვერ იქნება ვერც ერთი საფუძვლით გამართლებული, ვინაიდან შვილება თავისი არსით წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან, ადამიანთა სიცოცხლისთვის, მომავლისთვის გადამწყვეტ გარემოებას, რომლის იმ მოტივით განხორციელება, რომ 550 დღის განმავლობაში მშვილებელი ისარგებლებს შვებულების უფლებით, ასევე 90 კალენდარული დღის ოდენობით გამოყენებული შვებულების ანაზღაურება ვერ ჩაითვლება სერიოზული ღირებულების მქონე არგუმენტად.

გამომდინარე იქედან, რომ როგორც წინა ქვეთავის ფარგლებში აღინიშნა, დაუსაბუთებელი და ლეგიტიმური მიზნის გარეშე არსებული შეზღუდვა წარმოადგენს თვითმიზნურ შეზღუდვას უფლების და არაკონსტიტუციურად უნდა ჩაითვალოს, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები დისკრიმინაციულ დიფერენცირებას ადგენს ბიოლოგიურ მამებსა და მშვილებელ მამებს შორის და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი მუხლის თანახმად, „შრომა თავისუფალია“. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ „შრომითი უფლებების დაცვა, შრომის სამართლიანი ანაზღაურება და უსაფრთხო, ჯანსაღი პირობები, არასრულწლოვნისა და ქალის შრომის პირობები განისაზღვრება ორგანული კანონით“. ამ ორ კონსტიტუციურ დებულებასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ„30-ე მუხლის მე-4 პუნქტი უშუალო კავშირშია რა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთან, სხვა საკითხებთან ერთად, შრომითი უფლებების დაცვაზე ახდენს აქცენტირებას და ნორმა, რომელიც წინააღმდეგობაში მოვა მე-4 პუნქტთან, თავისთავად, შეუსაბამო იქნება 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთანაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-19; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის №2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-34).

საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებული დებულება ჩამოთვლის იმ კომპონენტებს, რომლებიც ერთიანდება მისით დაცულ სფეროში, თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ შრომის პირობები მხოლოდ ამგვარად ამომწურავი ჩამონათვალით არ შემოიფარგლება და მისი შინაარსი გაცილებით მრავლისმომცველია. შრომის სამართლიანი პირობების დამდგენი რეგულაციის ფარგლებში მოაზრებულ უნდა იქნეს აგრეთვე უფლება შვებულებაზე როგორც ზოგადად, ისე კონკრეტული სახის შვებულება, როგორიც არის ბავშვის მოვლის მიზნებით შვებულების უფლება.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მნიშვნელოვანი სტანდარტები დაადგინა დასაქმებულთა უფლებების დაცვს კუთხით. უპირველესად მასში აღინიშნა, რომ სრულიად თავისუფალი საკანონმდებლო სივრცე იძლევა დამსაქმებელთა მხრიდან შეუზღუდავი ძალაუფლების გამოყენების საფრთხეს, რაც რიგ შემთხვევებში შესაძლოა ფორმალური და სამართლებრივი თვალსაზრისით დასაქმებულის თავისუფალ არჩევანზე იყოს დაფუძნებული, თუმცა მატერიალურად ის იძულებით შრომასა და შრომის ხელშეკრულების კაბალურ პირობებს გაუტოლდეს. ამასთან, სასამართლომ მნიშვნელოვნად მიიჩნია კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტების ფარგლებში მიზანი, რომ დასაქმებული უზრუნველყოფილი იყოს დააბალანსოს საკუთარი კარიერა, სამუშაოს შესრულება და მეორე მხრივ საკუთარი პირადი, სოციალური, ასევე ოჯახური ცხოვრება და შეძლოს ღირსეულად მათი წარმართვა.

უპირველესად, მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ მსგავსად სხვა კონსტიტუციის წარმოდგენილ სარჩელში მითითებული მუხლებისა, 30-ე მუხლის შესაბამის უფლებრივ კომპონენტებთან მიმართებითაც, შინაარსობრივი არგუმენტაცია მიმართულია როგორც უშუალოდ შვებულებით სარგებლობის მატერიალურ უფლებაზე, ისე მის ანაზღაურებად ნაწილზე. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ გასაჩივრებულ ნორმათა კონსტიტუციის დებულებებთან მიმართებით სადავო ნორმათა შემოწმებისას, არსებითად იდენტურია მოსარჩელე მხარის პოზიცია, მათი პრობლემური ხასიათი, პრობლემურობის საფუძვლები და შემდგომი არგუმენტაცია, რის გამოც არ მიიჩნევს საჭიროდ მათ გამოყოფას, ცალ-ცალკე განხილვას და ერთიანად წარმოგიდგენთ დასაბუთებას.

მნიშვნელოვანია აგრეთვე, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება ეხებოდა თითოეული სამუშაო დღის ფარგლებში დასაშვებ მაქსიმალურ სამუშაო დროის ხანგრძლივობას და არა შვებულების უფლებას, თუმცა ამგვარი სტანდარტიდან გამომდნარე შესაძლოა გარკვეული კონსტიტუციური მოთხოვნები გამომდინარეობდეს აგრეთვე შვებულების უფლებასთან მიმართებით. განსახილველ შემთხვევაში სახეზეა შვებულების კონკრეტული სახე, ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლებით სარგებლობა. ბავშვის შეძენა თითოეული მშობლისათვის, სქესის მიუხედავად, წარმოადგენს მნიშვნელოვან მოვლენას მათ ცხოვრებაში. როდესაც ადამიანისთვის კონსტიტუციურად გარანტირებულია უფლება, ისარგებლოს დაბალანსებული სამუშაო დროით თითოეული „ორდინალური“ დღის განმავლობაში, როდესაც ადგილი არ აქვს რაიმე განსაკუთრებულ მოვლენას მის ცხოვრებაში, ადამიანი ასევე უნდა იყოს უზრუნველყოფილი განსაკუთრებულ ვითარებაში, როგორსაც ამ შემთხვევაში წარმოადგენს ბავშვის შეძენა, შეეძლოს ჯეროვნად დააბალანსოს მან საკუთარი პროფესიული და ოჯახური ცხოვრება, შეძლოს საწყის ეტაპზევე ჩაუყაროს საფუძველი მშობელსა და შვილს შორის განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას. ეს არ არის მხოლოდ სუბიექტურად მნიშვნელოვანი მიზანი, ოჯახურ ურთიერთობებს სამართლებრივადაც გააჩნია განსაკუთრებული დატვირთვა, რომელსაც კანონმდებლობაც აღიარებს. შრომის პირობები არ უნდა ქმნიდეს ვითარებას, როდესაც ადამიანი ვალდებული იქნებოდა გაეკეთებინა არჩევანი შვილის ყოლასა და კარიერას შორის. ბუნებრივია, ამ სფეროში დიდი და მნიშვნელოვანია ადგილი დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის ნებაზე დამყარებული ურთიერთობებისთვის, თუმცა თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს მოყვანილ პრაქტიკაზე დაყრდნობით, აუცილებელია, რომ კანონმდებლობა აზღვევდეს დასაქმებულებს სამართლებრივად/ფორმალურად თავისუფალი, ნებაზე დამყარებული, თუმცა შინაარსობრივად კაბალური და იძულებითი შრომის პირობებისაგან.

შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის დასახელებული დებულება საკუთარ დაცულ სფეროში მოიაზრებს აგრეთვე ბავშვის მოვლის გამო შვებულებაზე მატერიალურ უფლებას, რაც შრომის სამართლიანი პირობების ნაწილს წარმოადგენს. ამ კუთხით აგრეთვე მნიშვნელოვანია, რომ მოქმედი ქართული კანონმდებლობა ზოგადად, ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულების პერიოდს უკავშირებს ადამიანის შრომისუუნარობას. აქ საუბარია არა მხოლოდ ქალის ორსულობასა და მშობიარობის პერიოდზე, როდესაც მართლაც საუბარია ფიზიკურ შეუძლებლობაზე სამსახურებრივ ვალდებულებათა შესრულებისათვის, არამედ ბავშვის მოვლის გამო შვებულებაზე, როდესაც წმინდად ბავშვის მოვლისკენ არის მიმართული გარკვეული პერიოდი ამ ზოგადი შვებულებიდან.

უპირველესად, აუცილებელია აღინიშნოს ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც საფუძვლად უდევს სადავო შეზღუდვას. ასეთ მიზნად მოპასუხე მხარემ შესაძლოა დაასახელოს უპირველესად დამსაქმებელი ფიზიკური ან იურიდიული პირის ინტერესები, რათა საფრთხე არ შეექმნას მის გამართულ, სტაბილურ ფუნქციონირებას, ფინანსურ სტაბილურობას და როდესაც გარდაუვალი და ობიექტურად, საკუთარი ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე არ ხდება აუცილებელი, არ გაითვალისწინოს დასაქმებულებისათვის დამატებითი შვებულების უფლება. გარდა ამისა, შესაძლოა სახელმწიფოსთვის ამგვარი შეზღუდვის დაწესება საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვასთან იყოს დაკავშირებული.

ორივე დასახელებულ მიზანთან მიმართებით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ის აკმაყოფილებს გამოსადეგობის კრიტერიუმს, გამომდინარე იქედან, რომ კაცებისთვის შვებულების უფლების შეზღუდვის შემთხვევაში, დამსაქმებელი არ ხდება ვალდებული კაცები გაუშვას შვებულებაში, რაც იმავდროულად გულისხმობს, რომ დასაქმებულზე დაკისრებულ ვალდებულებათა შესასრულებლად მას არ ესაჭიროება დამატებითი დახმარება და პირის დაქირავება ან სხვა დასაქმებულებზე გადანაწილება. ამასთან, ანაზღაურებადი შვებულების უფლების არარსებობა იწვევს ბიუჯეტით მისი ანაზღაურებისთვის გასაწევი ხარჯების დაზოგვას, რა კუთხითაც, ბუნებრივია არჩეული საშუალება წარმოადგენს გამოსადეგ საშუალებას.

ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლების არარსებობა შესაძლოა ეჭვქვეშ დადგეს მისი აუცილებლობის კრიტერიუმით შეფასებისას. ამ დროს, უნდა გამოიკვეთოს, რამდენად წარმოადგენს გასაჩივრებული რეგულაცია აუცილებელ და უკიდურეს გზას ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და რამდენად არის იგი ყველაზე ნაკლებად მზღუდველი საშუალება. ამ კომპონენტის შეფასება, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ უკეთესია მოხდეს ორივე დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანთან დამოუკიდებლად.

 

დამსაქმებლის სტაბილური და გამართული ფუნქციონირების საჯარო ლეგიტიმური მიზანი.

უპირველესად, როდესაც საუბარია დამსაქმებლის ინტერესებზე, არსებული შეზღუდვის საპირისპიროდ, უფლების გაცილებით ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას წარმოადგენს დროებით, შვებულების ვადით ახალი თანამშრომლის მოძიება და ბავშვის მოვლის პერიოდში სწორედ მის მიერ შვებულებით მოსარგებლე პირზე დაკისრებული სამსახურებრივი მოვალეობების შესრულება. ამგვარ შესაძლებლობას იცნობს საქართველოს შროის კოდექსი, კერძოდ მისი მე-6 მუხლის 1² ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტი, რომლის თანახმადაც, „...შრომითი ხელშეკრულება განსაზღვრული ვადით იდება მხოლოდ მაშინ, როცახდება შრომითი ურთიერთობის შეჩერების საფუძვლით სამუშაოზე დროებით არმყოფი დასაქმებულის ჩანაცვლება“. ამასთან, ამავე კოდექსის 36-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, „შრომითი ურთიერთობის შეჩერების საფუძვლებია: შვებულება ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო, შვებულება ახალშობილის შვილად აყვანის გამო და დამატებითი შვებულება ბავშვის მოვლის გამო“. შესაბამისად, დასახელებული ნორმათა ერთობლიობა ცალსახად ქმნის შესაძლებლობას, დროებით, ამ მიზნით შვებულებაში მყოფი პირის სხვა პირით ჩანაცვლებისათვის.

დამატებითი თანამშრომლის დაქირავება ზოგადად დაკავშირებულია დამატებით ხარჯებთან კონკრეტული საწარმოსა თუ ნებისმიერი სხვა დამსაქმებლისათვის, თუმცა, აქ აუცილებელია ხაზი გაესვას არსებულ ნორმატიულ რეგულირებას, კერძოდ საქართველოს შრომის კოდექსის უკვე ნახსენებ 29-ე მუხლის თანახმად, ანაზღაურება დასაქმებულის შვებულებისათვის ხდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან და ამ თანხას არ გაიღებს დამსაქმებელი. შესაბამისად, თავისთავად ის ფაქტი, რომ კონკრეტული დასაქმებული ბავშვის მოვლის გამო ისარგებლებს ანაზღაურებადი შვებულებით ბავშვის მოვლის გამო, დამსაქმებლისთვის ვერ გამოიწვევს ვერც საწარმოო/სამუშაო პროცესის შეფერხებას (გამომდიარე შესაძლებლობით, აიყვანოს დროებით ახალი თანამშრომელი) და ვერც დამატებითი ხარჯების გამომწვევი იქნება მისთვის. ამ კუთხით აგრეთვე მნიშვნელოვანია გარემოება, რომ ორსულობა წარმოადგენს ხანგრძლივ პროცესს, რომლის შესახებ ცოდნაც ადამიანებს ბავშვის დაბადებისა და მისი მოვლის საჭიროების დადგომის მომენტამდე გაცილებით ადრე გააჩნიათ. შესაბამისად, ნებისმიერ დამსაქმებელს გააჩნია ობიექტურად საკმარისი დრო იმისთვის, რომ იზრუნოს დროებითი შემცვლელის კანდიდატურის მოძიებაზე, რათა მისი ინტერესები არ დადგეს საფრთხის ქვეშ და დასაქმებულის პოზიცია არ დარჩეს ვაკანტური.

შესაბამისად, არსებული რეგულაცია, რომელიც ერთი კონკრეტული გამონაკლისის გარდა, სრულიად გამორიცხავს ბავშვის ბიოლოგიური მამისთვის შესაძლებლობას, ისარგებლოს ბავშვის მოვლის გამო შვებულებისა და ამ შვებულებიდან კანონით გათვალისწინებული ნაწილის ანაზღაურების უფლებით, არ წარმოადგენს უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას და მიჩნეულ უნდა იქნეს არაკონსტიტუციურად.

მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელე მხარის აზრით, შვებულების უფლებით სარგებლობა არ არის აუცილებელი და იმავდროულად ყველაზე ნაკლებად მზღუდველი საშუალება, იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო არ გაიზიარებს აღნიშნულ არგუმენტაციას, წარმოგიდგენთ ალტერნატიულ დასაბუთებას პროპორციულობის პრინციპით შეფასების შედეგად დიფერენცირების დისკრიმინაციულობის დასასაბუთებლად.

განსახილველ შემთხვევაში, ერთ მხარეს დგას სახელმწიფოს მიზანი, იზრუნოს დამსაქმებლების ინტერესებზე და არ დაუშვას მათი ფუნქციონირების რისკის ქვეშ დაყენება კაცებისთვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლების დადგენით, ხოლო მეორე მხარეს დგას დასაქმებულის ინტერესები, ისარგებლოს შვებულების უფლებით, რომელიც ბავშვის მოვლის აუცილებლობიდან გამომდინარეობს.

უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფოს დასახელებული მიზანი ნებისმიერ შემთხვევაში ეჭვქვეშ დგება ა) ნებისმიერი სახის შვებულების უფლების არსებობისას და ბ) ქალისთვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლების მინიჭებისას. იმ ვითარებაში, როდესაც საუბარია შვებულებაზე ორსულობის ან მშობიარობის გამო, აქ შესაძლოა არსებობდეს გარკვეული ობიექტური, ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე საჭიროება შვებულების გაცემისა, თუმცა ბავშვის მოვლა მათგან არსობრივად განსხვავდება.

მართალია შრომის კოდექსით დადგენილი სადავო შვებულების სახე წარმოადგენს უნიფიცირებულ მოცემულობას, სადაც ერთიანდება როგორც ორსულობისა და მშობიარობის, ისე ბავშვის მოვლის პერიოდიც, მათგან არ არის თითოეული კომპონენტისათვის გამოყოფილი შვებულების დღეების ხანგრძლივობა, თუმცა კონკრეტულ დღეთა ოდენობასთან მიმართებით განსახილველი სარჩელის ფარგლებში არ არის სადავო და მისკენ არც იქნება არგუმენტაცია მიმართული. აქ საუბარია მატერიალურ უფლებაზე, რომელთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების პროცესშიც მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველი ნაწილი საკუთარ თავში ორსულობასა და მშობირობასთან ერთად, მოიაზრებს აგრეთვე მხოლოდ და წმინდად ბავშვის მოვლის მიზნებს, როდესაც არც ქალის სარეაბილიტაციო პერიოდია განმსაზღვრელი და შვებულების გარკვეული ნაწილი მხოლოდ ბავშვის მოვლაზე არის მიძღვნილი. ამგვარი დასკვნის არგუმენტად შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს აგრეთვე შრომის კოდექსის 28-ე მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს შვებულებას ახალშობილის შვილად აყვანის შემთხვევაში. ამ ვითარებაში კანონმდებლობა მყარ გარანტიებს ადგენს ორივე სქესის მშობლისათვის, ისარგებლოს შვებულების უფლებით და არარაციონალურია ამ შემთხვევაში იმის მტკიცება, რომ დასახელებული მუხლით გათვალისწინებული ხანგრძლივობიდან (ბავშვის დაბადებიდან 550 კალენდარული დღე, საიდანაც ანაზღაურებადია 90 კალენდარული დღე), რაიმე პერიოდი გათვალისწინებულია ქალის რეაბილიტაციის ან ჯანმრთელობის მდგომარეობის მიზნებისათვის. ეს არის შვებულება, რომელიც ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად არის მიმართული ბავშვის ინტერესებისკენ და მისი მოვლის საჭიროებები უდევს საფუძვლად.

გარდა აღნიშნულისა, იმ შემთხვევაში, თუკი კაცის მიერ დაკავებულ პოზიციაზე დასაქმებული იქნებოდა ქალი, დამსაქმებელი ვალდებული იქნებოდა უზრუნველყო ეს უკანასკნელი ბავშვის მოვლის გამო შვებულებით, რაც თავშივე გამორიცხავს და არალოგიკურს ხდის მოპასუხე მხარის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზანს, კერძოდ საწარმოს და სხვა დამსაქმებლის გამართულ, სტაბილურ ფუნქციონირებას.

 

საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი.

რაც შეეხება უშუალოდ შვებულების ანაზღაურების უფლებას, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ამ უფლების შეზღუდვა კაცებისთვის საბიუჯეტო სახსრების ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებით, წარმოადგენს როგორც გამოსადეგ, ისე აუცილებელ საშუალებას და ექვემდებარება თანაზომიერების ტესტით შეფასებას.

უპირველესად, საბიუჯეტო სახრების დაზოგვის მიზანთან უნდა აღინიშნოს, რომ გარკვეულწილად მცირდება სახელმწიფოს მიერ გასაღები ფინანსური რესურსი გამომდინარე თავად წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში ასახული სასარჩელო მოთხოვნიდან. იგულისხმება: სასარჩელო მოთხოვნა მიმართულია არა შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მთელი, 730 დღიანი პერიოდისთვის, არამედ მხოლოდ იმ ნაწილისთვის, რომელიც მიმართულია უშუალოდ ბავშვის მოვლის მიზნებისაკენ და რომელიც კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში იქნება კანონმდებლის კომპეტენცია, სხვადასხვა გზებით გამოყოს ამგვარი პერიოდი. ნებისმიერ შემთხვევაში, არსებულ რესურსებს აკლდება ის ნაწილი, რომელიც ორსულობის/მშობიარობის მიზნებს ემსახურება და გარკვეულწილად ასუსტებს ამ ლეგიტიმურ მიზანს.

მიუხედავად აღნიშნულისა, ბუნებრივია გარკვეული დამატებითი ხარჯების გაღება აუცილებელი გახდებოდა სახელმწიფოს მხრიდან, თუმცა თანაზომიერების ფარგლებში სწორედ ამგვარი ხარჯების დაზოგვის ინტერესის დაპირისპირება უნდა მოხდეს ბიოლოგიური მამის ინტერესთან - ზრუნავდეს საკუთარ შვილზე მისი დაბადების უადრეს პერიოდში. ეს ინტერესი მჭიდროდ არის დაკავშირებული ოჯახის კეთილდღეობისა და კაცის, როგორც მამის ინტერესებთან, დაამყაროს საკუთარ შვილთან მჭიდრო, მამა-შვილური კონტაქტი და ეს მოხდეს არა ლიმიტირებულად, და ბიოლოგიური დედისაგან განსხვავებულ საკანონმდებლო რეალობაში, არამედ სრული მოცულობით. აღნიშნულ საკითხზე კიდევ უფრო ფართო არგუმენტაცია წარმოდგენილია კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან სადავო ნორმათა წინააღმდეგობის დასაბუთების ნაწილში, თუმცა აღნიშნული არ გამორიცხავს, რომ ეს ფაქტორი მნიშვნელოვანი იყოს შრომის უფლებასთან კორელაციაში. ამ შემთხვევაში, ნებისმიერი სახის შვებულების უფლების უკან დგას გარკვეული მიზნები, რიგ შემთხვევაში ამგვარი მიზანი არის წმინდად გარკვეული და ვიწროდ განსაზღვრული მიზნებით დეტერმინირებული, ხოლო სხვა შემთხვევებში შესაძლოა ამგვარი მიზანი არ იყოს მკაცრად იდენტიფიცირებადი, როგორი შვებულების მაგალითიც შესაძლოა იყოს ორდინალური, შრომის კოდექსის 21-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შვებულება.

მიუხედავად იმისა, რა სახის მიზანი დგას ამ უფლების მიღმა, მნიშვნელოვანია, რომ თუკი სასამართლო ჩათვლის, რომ კონკრეტული უფლება და ინტერესი წარმოადგენს კონსტიტუციური დაცვის ღირს ინტერესს, ამ შემთხვევაში შვებულება, უკვე ხდება შრომითი უფლებების ნაწილი და ექვემდებარება სწორედ კონსტიტუციის 30-ე მუხლის რელევანტური დებულებების ფარგლებში შეფასებას.

რაც შეეხება ინტერესს, მის შესახებ არაერთხელ იქნა აღნიშნული წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში და ცხადია, რომ შეუძლებელი და სრულიად დაუშვებელია, სახელმწიფო არად აგდებდეს და უარს ამბობდეს ბიოლოგიური მამის ინტერესის დანახვაზე საკუთარ შვილთან მიმართებით ვალდებულებებზე, ისევე როგორც უფლებებზე. ის განუზომლად დიდი პასუხისმგებლობა, რასაც შვილის შეძენის, მისი აღზრდის ფაქტი აკისრებს მშობლებს, საჭიროებს სახელმწიფოს მხრიდან გარკვეული სახის ხელშეწყობას, როგორც მინიმუმ, ამ პროცესში მისთვის ხელშეშლისგან თავის შეკავებას მხოლოდ იმ მოტივაციით, რომ დაზოგოს ფინანსური რესურსი. თავად საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ უპირველესად, სახელმწიფოს ბიუჯეტი ადამიანის უფლებების დაცვის, მათი რეალიზაციისკენ უნდა იყოს მიმართული და ამასთან, მარტოოდენ საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის მიზანი ვერ გამოდგება კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვისთვის.

განსახილველ შემთხვევაში კი იქმნება მდგომარეობა, როდესაც სახელმწიფოს არ გააჩნია (როგორც მინიმუმ, მოსარჩელე მხარისათვის ბუნდოვანი და გაუგებარია ამგვარი დამატებითი ლეგიტიმური მიზანი) არც ერთი სხვა ლეგიტიმური მიზანი, გარდა საკუთარი სახრების დაზოგვისა, რომელიც გაამართლებდა მამებისთვის საკუთარ ახლადშეძენილ შვილებზე ზრუნვის, მათი მოვლის უფლების ჩამორთმევას და რაციონალურს გახდიდა მას.

გამომდინარე ყოველივე აღნიშნულიდან, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა არის დაუსაბუთებელი, ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების მოთხოვნებს და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებს, რის გამოც არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ქორწინება ემყარება მეუღლეთა უფლებრივ თანასწორობასა და ნებაყოფლობას“. მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში საკმაოდ დაუმუშავებელია ამ ნორმის შინაარსი და მისით გათვალისწინებული დაცული უფლების სფერო. ამასთან, არ არის მყარად განსაზღვრული „ქორწინების“, აგრეთვე „მეუღლეების“ ცნება, თუმცა მაინც არსებობს განმარტება, რომელიც იძლევა შესაძლებლობას ამ უფლებრივი სფეროს კონტურების დასახვისთვის. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტი მრავალმხრივი მნიშვნელობის ნორმაა. აქ კონსტიტუციურ დონეზეა დაცული და განმტკიცებული ისეთი ტრადიციული და საზოგადოებისათვის სასიცოცხლო ეთიკური და ეგზისტენციალური მნიშვნელობის ინსტიტუტები და ფასეულობები, როგორიცაა ქორწინება და ოჯახი. კონსტიტუცია იცავს ქორწინებისა და ოჯახის ინსტიტუტებს სახელმწიფოს მხრიდან ისეთი მოქმედებებისაგან, რაც ხელყოფდა და გამოფიტავდა მათ არსს, მნიშვნელობას, უმთავრეს პრინციპებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 23 ივნისის №2/2/425 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე სალომე წერეთელი-სტივენსი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-2). მნიშვნელოვანია, რომ კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ გადაწყვეტილებაში შეაფასა და გარკვეული განმარტება გააკეთა არა მხოლოდ ქორწინების, არამედ ასევე ოჯახის ცნებასთან მიმართებით და ორივე მათგანი დაუკავშირა „ტრადიციულ ინსტიტუტს“. ამ კუთხით მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ არსებობს დასახელებულ ორ ცნებას შორის გარკვეული მიჯნის გავლების აუცილებლობა, წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება განსახილველ საქმეში, ისევე როგორც შემდგომ პრაქტიკაში მკაფიო განსხვავების დანახვა და განმწესრიგებელი ეტაპისთვის ნათელის მოფენა, თუ რა კატეგორიის საქმეებსა და გარემოებებს აქვს მიმართება ერთი მხრივ კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველ, ხოლო მეორე მხრივ ამავე მუხლის მე-2 პუნქტთან. ქორწინების ცნებაში მათ შორის ოჯახის მოაზრებით ამ უკანასკნელის ფარგლების დავიწროვება და კანონმდებლობით აღიარებულ კავშირთან მისი ხელოვნურად გათანაბრების საფრთხე იქმნება, რაც გაუმართლებლად მიაჩნია მოსარჩელე მხარეს, ვინაიდან ოჯახის ცნება გაცილებით ფართო შინაარსის მატარებელია და ის არ დადის მხოლოდ სამოქალაქო ქორწინების შედეგად ჩამოყალიბებული ერთობის შინაარსზე. ოჯახთან და მის ფარგლებთან დაკავშირებით არგუმენტაცია კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით იქნება წარმოდგენილი, თუმცა თავად ქორწინებასთან დაკავშირებით, მისი საზღვრების დასადგენად კიდევ ერთი ჩანაწერი იქნებოდა საინტერესო, რომელიც მოყვანილ გადაწყვეტილებაში გვხვდება: „საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სიკეთე არ არის პირთა ქორწინების მსგავსი ან ქორწინების გარეშე თანაცხოვრება. აქ საუბარია ქორწინების სამართლებრივად დადგენილ და აღიარებულ ფორმაზე(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 23 ივნისის №2/2/425 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე სალომე წერეთელი-სტივენსი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-6). გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიზნები და შინაარსი გაცილებით ფართოა, ვიდრე ეს მისი სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობიდან გამომდინარეობს. ამ მუხლით დაცული სფერო საკმაოდ ვრცელია და მოიცავს როგორც დაქორწინებას, ასევე, საოჯახო თანაცხოვრებასა და განქორწინებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 23 ივნისის №2/2/425 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე სალომე წერეთელი-სტივენსი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-4).

შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით შესაძლოა დასკვნის გაკეთება, რომ 36-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია კანონმდებლობით დადგენილი კავშირი, რომელსაც ქორწინებას უწოდებს კანონმდებლობა და რომელსაც გარკვეულ უფლებრივ, აგრეთვე ვადებულებით შედეგებს უკავშირებს. გარდა ამისა, გარკვეულ რეგულაციებს აწესებს, რაც აგრეთვე გამართლებულად ჩათვალა საკონსტიტუციო სასამართლომ, თუმცა იმავდროულად დაუშვა მათი შესაბამისი სტანდარტებით კონსტიტუციურობის გადამოწმება. დასახელებული კონსტიტუციური უფლება ვრცელდება არა მხოლოდ ქორწინების სამოქალაქო წესით ოფიციალური რეგისტრაციის ეტაპზე მხოლოდ, არამედ აგრეთვე, ქორწინების მთელი პერიოდის განმავლობაში, ისევე როგორც განქორწინების ეტაპზე.

მეორე ტერმინი, რომელიც ამ ნორმაშია მოცემული და რომელთან დაკავშირებითაც საკონსტიტუციო სასამართლოს არ გააჩნია პრაქტიკა, არის „მეუღლეები“. განსახილველი საქმის სპეციფიკიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ უნდა მოიაზრებოდნენ ის პირები, რომლებიც განმარტებული სახით არსებული ქორწინების მონაწილე პირებს წარმოადგენენ, იგივე დაქორწინებული პირები. შესაბამისად, ამ ადამიანების მიმართ კონსტიტუცია ადგენს გარანტიას, რომ სრული ქორწინების განმავლობაში, მათთვის უზრუნველყოფილია უფლებრივი თანასწორობა და ნებაყოფლობითობა.

ვიდრე წარმოგიდგენდეთ შინაარსობრივ არგუმენტაციას სადავო ნორმათა კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველ პუნქტთან წინააღმდეგობის წარმოსაჩენად, მოსარჩელე საჭიროდ მიიჩნევს იმ საკითხის განმარტებას, თუ როგორია ურთიერთმიმართება კონსტიტუციის ამ დებულებასა და მე-14 მუხლით გათვალისწინებულ უფლებას შორის. განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში წარმოდგენილი სასარჩელო მოთხოვნები არ იმეორებს არაკონსტიტუციურად მიჩნეულ პრობლემატიკას და როგორც მე-14 მუხლთან, ისე 36-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, დამოუკიდებელი შინაარსი გააჩნიათ. ცალსახად იკითხება კონსტიტუციის ტექსტიდან, რომ 36-ე მუხლის პირველი პუნქტი ვრცელდება მხოლოდ ქორწინებიდან გამომდინარე მეუღლეთა ურთიერთმიმართებაზე და მას ნეიტრალური შინაარსი გააჩნია და არ ეხება არც ერთ სხვა სახის ურთიერთობას, მათ შორის შვილებთან მიმართებით. კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფარგლებში უზრუნველყოფილია ზოგადად, არსებითად მსგავსი პირების, შესადარებელი ჯგუფების მიმართ თანაბარი, ხოლო არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. განსახილველი კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში კი მე-14 მუხლთან მსჯეობის ამოსავალ წერტილს ბიოლოგიური მშობლების, მიუხედავად მათი სქესისა, საკუთარ ახლადშეძენილ ბავშვებთან ურთიერთობა, მათზე ზრუნვისა და მოვლის ინტერესები წარმოადგენს. 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში კი შეუძლებელია ამგვარად განზოგადებული მსჯელობა, აქ არის საუბარი ქორწინების ფარგლებში წარმოშობილ ურთიერთობაზე, სადაც კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებრივი თანასწორობა მხოლოდ ქორწინებაში მყოფი მეუღლეების მიმართ მოქმედებს და მათთვის ადგენს კონსტიტუციურ გარანტიებს. შესაბამისად, ეს არის ნორმა, რომელიც მართალია მოიცავს გარკვეულ ელემენტს კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის ნორმა-პრინციპისა, თუმცა მას სპეციფიკური ხასიათი გააჩნია და საუბრობს სახელმწიფოს მიერ აღიარებული კავშირის მონაწილე პირების - მეუღლეების ერთმანეთთან მიმართებით თანასწორობაზე.აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ამ ორ კონსტიტუციურ დებულებას გააჩნია სრულიად დამოუკიდებელი დაცული სფერო, რომელიც არ ფარავს ერთმანეთს და სადავო ნორმათა შეფასებაც ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, ორივე მათგანთან არის შესაძლებელი.

კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან საკონსტიტუციო სასამართლომ დაინახა სახელმწიფოს როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური ვალდებულება, რომ მან არ დაადგინოს გაუაზრებელი და ირაციონალური ბარიერები ადამიანთა ნების გამოვლენის სფეროში, რათა მოახდინონ საკუთარი ქორწინების უფლების რეალიზაცია. „პირის თავისუფალი განვითარების უფლება, რომლის ერთერთ გამოხატულებასაც ქორწინების თავისუფლება წარმოადგენს, მოიცავს როგორც პოზიტიური, ასევე, ნეგატიური ქცევის თავისუფლებას. ამდენად, დაცულია ქორწინების როგორც პოზიტიური, ასევე, ნეგატიური თავისუფლება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 23 ივნისის №2/2/425 გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქე სალომე წერეთელი-სტივენსი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-4).

რელევანტური დაცული სფეროს განმარტების შემდგომ, მნიშვნელოვანია ცალსახად აღნიშვნა, რომ ქორწინების განმავლობაში ამ კავშირის მონაწილე პირები, კონსტიტუციით უზრუნველყოფილნი არიან, იყვნენ ურთიერთობაში, რომელიც დამყარებულია მათი ნების თავისუფლებაზე და თანასწორობაზე. ქორწინების შედეგად შექმნილი მეუღლეთა კავშირი წარმოადგენს გარკვეულ ავტონომიას, სადაც მისი მონაწილე პირები სარგებლობენ სრული თავისუფლებით, თავად მიიღონ გადაწყვეტილებები ამ კავშირიდან გამომდინარე საკითხებთან მიმართებით და წარმართონ საკუთარი ცხოვრება საკუთარი სურვილისა და შეხედულებების თანახმად ამ სახის ურთიერთობებში.

აგრეთვე მნიშვნელოვანია აღნიშნვა, რომ განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელში დაყენებული სასარჩელო მოთხოვნებიდან არ გამომდინარეობს სახელმწიფოსთვის ქორწინებით შექმნილ ერთეულში ჩარევის დავალდებულება. პირიქით, სახელმწიფოს უნდა ევალებოდეს მიანიჭოს მეუღლეებს მათთვის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება და შექმნას შესაძლებლობა თავად მიიღონ გადაწყვეტილებები ქორწინებაშორის ურთიერთობებში. სადავო ნორმების ანალიზით დგინდება, რომ მხოლოდ ქორწინების მონაწილე ერთი წევრი, არის უფლებამოსილი ისარგებლოს უფლებით, რომელსაც ბავშვის მოვლის გამო შვებულება წარმოადგენს. ეს არის ერთგვარად ირიბი იძულების მექანიზმი, როდესაც სახელმწიფო, საკუთარი საკანონმდებლო უფლებამოსილებიდან გამომდინარე, მეუღლეებს განუსაზღვრავს, თუ რომელ მათგანს გააჩნია მათი შვილის მოვლის საფუძვლით შვებულებით სარგებლობის უფლება და ზოგადად, ბავშვის მოვლის, მასზე ადრეულ ასაკში ზრუნვის ფაქტობრივი შესაძლებლობა. ეს ჩანაწერი ატარებს ბლანკეტურ ხასიათს და არ ითვალისწინებს ლავირების შესაძლებლობას. ამგვარად ხისტად ჩამოყალიბებული რეგულაციით, სახელმწიფო არ ტოვებს არეალს მეუღლეთათვის, რომ მათ ქორწინების ფარგლებში სრულად ისარგებლონ და განახორციელონ ქორწინებაში თანასწორობისა და ნებაყოფლობითობის უფლებები.

ბუნებრივია, მოსარჩელე მხარე არ უარყოფს შესაძლებლობას და ალბათობას, რომ სწორედ მეუღლეთა თავისუფალი ნების გამოვლინების შედეგად სწორედ ქალს მიენიჭოს ბავშვის მოვლის უფლება და ასე გადაწყვიტონ სწორედ მეუღლეებმა, თუმცა მნიშვნელოვანია მომენტი, რომ ამგვარად წარმართვა ურთიერთობის სწორედ მათ თავისუფალ ნებას უნდა ეფუძნებოდეს და კანონმდებლობის მონაწილეობის აუცილებლობა ამ კონტექსტში სრულიად არ იკვეთება, ხოლო მეორე მომენტს წარმოადგენს ის, რომ იმ მეუღლეების შემთხვევაში, რომელთაც როლების ამგვარად გადანაწილება არ აკმაყოფილებთ და საკუთარი ცხოვრების განსხვავებული ფორმით წარმართვა სურთ, კანონმდებლობა მათ არ აძლევს ამის განხორციელების შესაძლებლობას და იმპერატიულად განუსაზღვრავს, რომ ბავშვის მოვლის უფლება უნდა მიენიჭოს ქალს, ხოლო მისგან ამ უფლებისა და იმავდროულად ვალდებულებაზე უარის თქმის შემთხვევაში, სრულიად აუქმებს ამ უფლებას და არც კი განიხილავს კაცს მის სუბიექტად.

დღევანდელ საზოგადოებაში კვლავაც მყარად არის დამკვიდრებული სტერეოტიპი, რომელიც გულისხმობს ქალისა და მამაკაცის როლების განსხვავებას და მათ მნიშვნელობას ოჯახში და მათ შორის ქორწინების ფარგლებში. ამგვარი სტერეოტიპი არის ის, რომ ოჯახის მოვლა, მასზე ზრუნვა ისევე როგორც ბავშვების ყოველდღიური, ყოფითი საჭიროებების დაკმაყოფილება სრულიად არის ქალის ვალდებულება, ხოლო კაცი ოჯახში ასრულებს ოჯახის მატერიალურად უზრუნველმყოფი რგოლის როლს, რომელიც უნდა მუშაობდეს და მართავდეს მას. ასევე საზოგადოების განვითარების კვალდაკვალ, იცვლება მისი წევრების განვითარება და დღეს მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს ქალებისა და კაცების უფლებრივი თუ სხვა სახის თანასწორობა ზოგადად და მათ შორის, ქორწინებით წარმოქმნილ ურთიერთობებში. ამგვარი თანასწორობა, მოსარჩელის აზრით წარმოადგენს ორივე მეუღლის უფლებას, რომ მათ მიერ ჩამოყალიბებული კავშირი იყოს სრულიად თანასწორი, რომლის მთავარ დასაყრდენს წარმოადგენს ნებელობაზე დაფუძვნებული ურთიერთობა და მათ ოჯახურ ცხოვრებაში არანაირი ფორმით არ ერეოდეს სახელმწიფო. ამ ორი უფლების მიმართება არის იმგვარი, რომ სახელმწიფომ შორს უნდა დაიჭიროს თავი ქორწინების სფეროში ჩარევისაგან და მასში გარკვეულ რეგულაციათა შეტანისაგან.

სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, არ მოექცეს ამგვარი სტერეოტიპების გავლენის ქვეშ და კანონმდებლობა იმგვარად ჩამოაყალიბოს, რომლის თვითმიზანიც არ იქნება საზოგადოებისთვის მისაღები/მოსაწონი ფორმით კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობების არსებობა, არამედ უპირველეს ამოსავალ წერტილად აღებულ იქნება ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი პიროვნული განვითარება ოჯახური ცხოვრების სფეროში, რომელიც მოიცავს როგორც შვილებთან, ისე მეუღლეებთან ურთიერთობის კომპონენტს და რომლებიც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციით და აღიარებულია მათი უზენაესობა.

ამ კუთხით არსებული კანონმდებლობა არის გენდერულად სრულიად არამგრძნობიარე და არ აღიარებს განსხვავებული სქესის ადამიანთა უფლებრივ თანასწორობას, რაც იმავდროულად კონსტიტუციის პირდაპირი ჩანაწერიდანაც ცხადად გამომდინარეობს. გარდა იმისა, რომ მხოლოდ ქალს ანიჭებს ამ შემთხვევაში სადავო ნორმები მათით გათვალისწინებულ შვებულებისა და მისი ანაზღაურების უფლებას, მნიშვნელოვანი დისბალანსი შეაქვს შრომითსამართლებრივ ურთიერთობებში, რაც 30-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით ცალკე იქნა დახასიათებული, თუმცა 36-ე მუხლის ფარგლებში მნიშვნელოვანია ხაზგასმა, რომ გამომდინარე ამგვარი დისბალანსიდან, თავად მეუღლეთა შორის ყალიბდება არათანასწორი დამოკიდებულება, როდესაც მხოლოდ ქალი თმობს საკუთარ კარიერასა და სამსახურს ბავშვის მოვლის მიზნებისათვის. აღნიშნული არ შეიძლება განხილულ იქნეს მხოლოდ ქალის უფლების შელახვად, როდესაც ოჯახური ცხოვრების სფეროზეა საუბარი. მათ შორის კაცის უფლებას წარმოადგენს, მეუღლეთა ურთიერთობა და ცხოვრება იყოს უფლებრივად დაბალანსებული და სახელმწიფო მათ ერთმანეთის თანასწორ სუბიექტებად განიხილავდეს.

სადავო ნორმებით დადგენილია, რომ ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლებით სარგებლობის უფლება გარანტირებულია მხოლოდ ქალისთვის, უხეშად რომ ითქვას, ადამიანისთვის, ვინც აჩენს ბავშვს, რაც კვლავაც სქესზე გადის ბიოლოგიური ფაქტორებიდან გამომდინარე და სწორედ ქალს ანიჭებს დასახელებულ უფლებას, ასევე ამ შვებულების განსაზღვრული პერიოდის ანაზღაურების შესაძლებლობას. იმ კონკრეტულ შემთხვევებში, როდესაც ქორწინებაში მყოფ ადამიანებს შეეძინებათ ბავშვი, მხოლოდ ქალი არის უფლებამოსილი ისარგებლოს შვებულეით ორსულობის და მშობიარობის გამო თავისთავად, თუმცა ამავდროულად ბავშვის მოვლის გამო შვებულებითაც. აქ კანონმდებლობა არ ადგენს არანაირ ალტერნატივას, მეუღლეებმა საკუთარი ოჯახური მდგომარეობის, ერთმანეთის სურვილისა და ნების თავისუფლების საწყისზე გადაწყვიტონ, რომელი მათგანი უნდა უვლიდეს საკუთარ ახალშობილს დაბადების საწყის ეტაპზე, ისევე როგორც, ორივე მათგანი ერთდროულად. კანონმდებლობა a priori, ამ ვალდებულებითა და იმავდროულად უფლებით აღჭურავს ქალს, ბავშვის დედას და არ ტოვებს არჩევანის შესაძლებლობას. ერთადერთი ალტერნატივა, როგორც ითქვა, გათვალისწინებულია იმ შემთხვევაში, როდესაც მშობიარობისას ქალი გარდაიცვლება, თუმცა,ბავშვი დაიბადება. ეს „გზა“ არ არის ალტერნატივა, ის არ არის არჩევანი და მისი არაეთიკურობის გათვალისწინებით, შეუძლებელია ჩაითვალოს რომ ეს ზოგადად წარმოადგენს რაიმე სახის დამაბალანსებელ ჩანაწერს კანონმდებლობაში. გარდა აღნიშნულისა, ეს უკანასკნელი ჩანაწერი საინტერესოა იმდენად, რამდენადაც ზოგადად, კანონმდებლობის სულისკვეთებიდან ცხადად ჩანს, რომ კაცს მხოლოდ ქალის არყოფნის შემთხვევაში აკისრებს შვილთან მიმართებით როგორც უფლებებს ისე ამ პასუხისმგებლობიდან გამომდინარე ვალდებულებებს. ქალის არსებობის შემთხვევაში კი სრულიად გამორიცხავს კკაცის როლს და ფუნქციებს შვილის მოვლის სფეროდან. კანონმდებლის მიზანს წარმოადგენს, რომ ბავშვის დაბადებიდან, საწყის ეტაპზე, მისი საუკეთესო ინტერესებიდან გამომდინარე, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ფაქტობრივად იზრდებოდეს მისი მშობლების მიერ. კანონმდებლობა კი ამ საკითხში სწორედ საზოგადოებაში ფართოდ დამკვიდრებული სტერეოტიპების, ტრადიციების გამოვლინებას წარმოადგენს და კიდევ უფრო ამძაფრებს შეხედულებას, რომლის თანახმადაც ქალი, დედა არის ვალდებული და უფლებამოსილი იზრუნოს და უვლიდეს ბავშვს. ამ პროცესში კი მამა, წარმოადგენს ოჯახის მატერიალურად უზრუნველმყოფ პირს, რომელსაც არ გააჩნია ბავშვთან მიმართებით მისი გაზრდის ვალდებულება და ამავე დროს უფლება. სწორედ აქ იკვეთება, რომ მეუღლეებს არსებული კანონმდებლობა არ განიხილავს თანასწორუფლებიან სუბიექტებად და არ აძლევს არანაირი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას. ამგვარი როლების გადანაწილება დამახასიათებელი იყო განვლილი პერიოდების საზოგადოებისათვის, თუმცა თანამედროვე მსოფლიოში, სადაც აღიარებულია ყველა პირის განურჩევლად მათი სქესისა, თანასწორობა და კონსტიტუციის სამსჯელო დანაწესიც სწორედ იმავეს განამტკიცებს, დაუშვებელია მხოლოდ ქალი, ბავშვის დედა იყოს ამგვარი უფლებით აღჭურვილი, რაც იმავდროულად ვალდებულებადაც გადაიქცევა.

მართალია განსახილველი კონსტიტუციური უფლება არ მიეკუთვნება აბსოლუტურ უფლებათა კატეგორიას და შესაძლებელია ამ უფლებაჩი ჩარევა, თუმცა სასამართლოს განმარტებით, ნებისმიერი ასეთი ჩარევა უნდა იყოს კონსტიტუციურ-სამართლებრივად გამართლებული, რისთვისაც აუცილებელია ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არსებობა, რის გარეშეც უფლების შეზღუდვა ატარებს თვითმიზნურ ხასიათს და ვერ იქნება გამართლებული რაიმე არგუმენტით.

განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე ვერ ხედავს ვერანაირ ლეგიტიმურ მიზანს სახელმწიფოსთვის, რომლის მიღწევასაც შესაძლოა ისახავდეს მიზნად სადავო შეზღუდვა. რეგულაცია, რომელიც ზღუდავს მეუღლეთა თავისუფალი ნების საფუძველზე მათ ქმედებებსა და არღვევს მათი უფლებრივი თანასწორობის პრინციპს, მოითხოვს ძალიან მნიშვნელოვანი მიზნის არსებობას, რომელიც არ იკვეთება სადავო ნორმების შემთხვევაში და გამომდინარე ყოველივე აღნიშნულიდან, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ ისინი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

 

საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად „სახელმწიფო ხელს უწყობს ოჯახის კეთილდღეობას“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებასთან მიმართებით არ გააჩნია მდიდარი პრაქტიკა და მისი შინაარსი არ არის ამომწურავად განმარტებული. „36–ე მუხლი განამტკიცებს სახლემწიფოს ვალდებულებას ხელი შეუწყოს ოჯახის კეთილდღეობას. აღნიშნული მუხლების შინაარსისა და ფარგლების დადგენა საკონსტიტუციო სამართლო პრაქტიკის განვითარების კვალდაკვალ მოხდება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქეები _ დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-21). მნიშვნელოვანია განიმარტოს „ოჯახის“ კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შინაარსი. განსხვავებით კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტისაგან, სადაც საუბარია „ქორწინების“ ინსტიტუტზე და მისიდან გამომდინარე საკითხები სასამართლომ ქორწინებაში მყოფ პირებს დაუკავშირა, დაუშვებელია, რომ ოჯახის ცნება ამოიწურებოდეს მხოლოდ მეუღლეთა ურთიერთობიდან გამომდინარე საკითხებით. ოჯახი გაცილებით ფართო ცნებაა ვიდრე ქორწნება. ოჯახის ცნება სხვადასხვა ასპექტების მომცველია და შესაძლებელია განსხვავებული კრიტერიუმების გამოყენებით მისი დეფინირება, თუმცა განსახილველი დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას ოჯახის სრული და ამომწურავი განმარტების წინაშე. უმნიშვნელოვანესია, რომ ოჯახის ცნებაში, ყველა სხვა მის კომპონენტთან ერთად, გარდაუვლად მოიაზრება მშობლებისა და შვილების ურთიერთობა, მისი როგორც სამართლებრივი, ისე სოციალური თუ სხვა სახის ასპექტები. აქ საუბარია უფლება-მოვალეობებზე, ამ ურთიერთობის მნიშვნელობაზე როგორც სახელმწიფოსთვის, ისე კონკრეტული ინდივიდებისა და ზოგადად საზოგადოებისთვის.

რაც შეეხება ოჯახის კეთილდღეობის ცნებას, ის ძალზედ ფართო შინაარსის მქონე ტერმინია და შეუძლებელია მისი მნიშვნელობა მხოლოდ მატერიალურ კეთილდღეობამდე იქნეს დაყვანილი. ოჯახის ერთიანობა სწორედ სახელმწიფოს ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მიზანს უნდა წარმოადგენდეს. ამ კონტექსტში, ოჯახის კეთილდღეობის უზრუნველყოფა, მისი შენარჩუნება სხვა მრავალ ფაქტორთან ერთად, გულისხმობს ოჯახის წევრთა ურთიერთდამოკიდებულებასა და მათ შორის მყარი ოჯახური კავშირების ჩამოყალიბებისთვის ხელშეწყობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს ციტირებული მონაკვეთიდან იკითხება სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, რათა იზრუნოს ოჯახის კეთილდღეობაზე, თუმცა უმთავრესი არის ის, რომ სახელმწიფოს კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმა, აკისრებს უპირველესად ნეგატიურ ვალდებულებას, საკუთარი ქმედებებით არ მოახდინოს ოჯახის კეთილდღეობაში, მის განვითარებაში ჩარევა. არ შეუშალოს ხელი საკუთარი რეგულაციებით მის ჯანსაღი ფორმით არსებობას და ამგვარად არ მოახდინოს ინტერვენცია ადამიანებისთვის უკიდურესად პირად სივრცეში.

წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარი ნორმები ზღუდავენ მამის უფლებას, ისარგებლოს შვებულების და მისი ანაზღაურების უფლებით ბავშვის მოვლის გამო. აღნიშნული რეგულაციები ბავშვის მამას მეტწილად გამორიცხავს ბავშვის დაბადების პერიოდიდანვე მასთან მუდმივი კონტაქტის, მასზე ზრუნვის, მის აღზრდა-გაზრდაში სრულფასოვანი მონაწილეობის მიღებისაგან, რაც შესაძლოა უარყოფითად აისახოს მამასა და შვილს შორის შემდგომში ჩამოყალიბებულ ურთიერთობებზე.ამასთან, ამგვარი რეგულაცია აყალიბებს ერთგვარად ფორმალური, შორეული ხასიათის დამოკიდებულებას მამასა და შვილს შორის.

მნიშვნელოვანია, რომ სადავო ნორმებიდან გამომდინარე, ბავშვის მამა დგება არჩევანის წინაშე (აქ საგულისხმოა კავშირი შრომის უფლებასთან სადავო ნორმათა წინააღმდეგობის დასაბუთებასთან), გააკეთოს არჩევანი ორ ძირითად უფლებას შორის, რომელთაგან ორივე უმნიშვნელოვანესი წყაროა მომავლის დაგეგმარების, ოჯახის კეთილდღეობის, ერთიანობის შენარჩუნებისა თუ პიროვნული განვითარების უფლებებისათვის, კერძოდ მამა იძულებული ხდება საკუთარი შვილის მოვლის უფლების (იმავდროულად ვალდებულების) დათმობით შეინარჩუნოს სამსახური, რომელიც შესაძლოა სასიცოცხლოდ აუცილებელი იყოს მთელი მისი ოჯახის, მათ შორის შვილისათვის. ადამიანთა ცხოვრების ნებისმიერ ეტაპზე, ოჯახი და სამსახური განსაკუთრებით მნიშვნელოვან ფუნქციებს ასრულებს, რომლებიც გარკვეულწილად ავსებენ ერთმანეთს და სახელმწიფო მაქსიმალურად უნდა ცდილობდეს, უწყობდეს ხელს, რომ მათ სწორედ შემავსებელი ფუნქცია გააჩნდეთ და არ იქნეს ისინი განხილული ხელშემშლელ და ურთიერთგამომრიცხავფაქტორებად. თითოეულ შობელსა და შვილს შორის ჩამოყალიბებული ურთიერთობები განსხვავებული და ინდივიდუალურია. თუმცა აქ საუბარია არა შვებულების და ბავშვის მოვლის დავალდებულებაზე, არამედ სწორედ თავისუფალ ნებაზე, როდესაც მამას ამგვარი სურვილი გააჩნია, მას არ აქვს არანაირი ალტერნატივა და შესაძლებლობა, ისარგებლოს გარკვეულ პერიოდით ანაზღაურებადი შვებულებით და ეს დრო დაუთმოს ბავშვის მოვლას.

საინტერესოა აგრეთვე გარემოება, რომ მოქმედი ქართული კანონმდებლობა უმეტესწილად ბავშვის დედას, ისევე როგორც მამას თანაბარ უფლებებსა და ვალდებულებებს განუსაზღვრავს. ამის საილუსტრაციოდ შესაძლოა დასახელებულ იქნეს საქართველოს შრომის კოდექსი, რომლის 1197-ე მუხლის თანახმადაც „შვილების მიმართ მშობლებს თანაბარი უფლება-მოვალეობები აქვთ“. ამავე კოდექსის 1198-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს, რომ „მშობლები უფლებამოსილი და ვალდებული არიან, აღზარდონ თავიანთი შვილები, იზრუნონ მათი ფიზიკური, გონებრივი, სულიერი და სოციალური განვითარებისათვის, აღზარდონ ისინი საზოგადოების ღირსეულ წევრებად, მათი ინტერესების უპირატესი გათვალისწინებით“. ამასთან, მთელ იმ თავში, სადაც სწორედ ბავშვთან მიმართებით უფლება-მოვალეობებია დადგენილი მშობლების, კანონმდებელი არ ახდენს დედისა და მამის გამოყოფას და მოიხსენიებს ზოგადად მშობლებს. სადავო ნორმებით დადგენილი გამოყოფილი მიდგომა მამების მიმართ არის ის იშვიათი გამონაკლისი, სადაც კანონმდებლობა ბავშვთან მიმართებით მამისთვის შეზღუდულ უფლებას ითვალისწინებს, რაც ვერ ჩაითვლება ოჯახის კეთილდღეობისთვის ხელშეწყობად.

მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ ამგვარი შეზღუდვისთვის არ არსებობს რაციონალური ლეგიტიმური მიზანი. ასეთად შესაძლოა კვლავაც საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა იქნეს განხილული, თუმცა თავისთავად, საბიუკეტო სახსრების დაზოგვასთან არაერთხელ აღინიშნა, რომ მოსარჩელე მხარე მას არ მიიჩნევს იმ საჯარო მიზნად, მარტოოდენ რომლის არსებობაც შესაძლოა ამართლებდეს ბავშვის მამისთვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების უფლებით სარგებლობის შეზღუდვას.

 

მოსარჩელე - მარიკა თოდუას სასარჩელო მოთხოვნა:

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო ნორმები არეგულირებენ ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო შვებულებასთან, აგრეთვე ამ შვებულების ანაზღაურებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. არსებული რეგულაციით, გასაჩივრებულ ნორმათა ფორმულირებითა და კონსტიტუციურ სარჩელში უკვე წარმოდგენილი არგუმენტაციით, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მხოლოდ ქალებს, ახალშობილის ბიოლოგიურ დედებს გააჩნიათ ბავშვის მოვლის გამო (კონსტიტუციური სარჩელი არ ეხება სადავო შვებულების ორსულობისა და მშობიარობის აპექტს და მხოლოდ გარკვეულ შემთხვევებში, საჭიროებისამებრ იშველიებს არგუმენტად ცალკეულ საკითხთა განმარტებისათვის) შვებულებით სარგებლობის უფლება, მაშინ, როდესაც ამ უფლების ადრესატთა წრიდან სრულიად არიან გამორიცხულნი ბიოლოგიური მამები, კაცები. ანალოგიურია სიტუაცია შვებულების კანონით გაწერილი ნაწილის ანაზღაურებასთან მიმართებით, სადაც პირდაპირ არის სადავო ნორმებში ფორმულირებული, რომ კაცი, ბავშვის მამა მხოლოდ იმ შემთხვევაშია უფლებამოსილი, აიღოს ბავშვის მოვლის გამო შვებულება, როდესაც ქალი გარდაიცვლება. სხვა არც ერთ გამონაკლის შემთხვევაში არ ენიჭება კაცს ბავშვის მოვლის გამო შვებულების აღების, აგრეთვე მისი კანონით გათვალისწინებული ნაწილის ანაზღაურების უფლება.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ შემთხვევაში კანონმდებლობა მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფ ნებისმიერ პირს ანიჭებს განსახილველ უფლებებს მათ შესადარებელ ჯგუფებისგან განსხვავებით, მნიშვნელოვანია, რამდენად არსებობს თუნდაც ამგვარად უფლებისმიმნიჭებელ ნორმაში შემზღუდველი ხასიათი სწორედ მოსარჩელისა და მისი კატეგორიის პირებისათვის?!

იმისთვის, რომ მოხდეს დასმული საკითხის სრულყოფილი ანალიზი, აუცილებელია შეფასდეს ურთიერთობა, რომელთან მიმართებითაც მოსარჩელე მხარისათვის სადავო ნორმები იწვევს დიფერენცირებას. განსახილველი შვებულების განხილვა დაუშვებელია იმ მიზნისაგან მოწყვეტილად და გამოცალკევებით, რომლის გამოც არსებობს იგი. ამ მიზანს კი წარმოადგენს ახალშობილის მოვლის, მასე ზრუნვის ინტერესი. საუბარია პერიოდზე, როდესაც ჩვილს ესაჭიროება მუდმივი ყურადღება, მზრუნველობა. მშობლისა და შვილების სფეროს უკიდურესად სპეციფიკური ხასიათის გათვალისწინებით, უნდა აღინიშნოს, რომ მართალია, დამოუკიდებლად - შვებულება წარმოადგენს უფლებას, თუმცა დასახელებულ მიზანთან კორელაციაში, გარდა იმისა, რომ ყველას უნდა გააჩნდეს დაუბრკოლებლად საკუთარ შვილთან ურთიერთობის, მასზე სრუნვის შესაძლებლობა, დაუშვებელია, რომ ამგვარად მზრუნველობა ჩაითვალოს მხოლოდ უფლებად ყოველგვარი ვალდებულებითი ელემენტის გარეშე. მშობლებს ეკისრებათ ვალდებულება, პასუხისმგებლობა ზრუნავდნენ საკუთარ შვილზე. ამგვარი ვალდებულება კავშირშია აგრეთვე ბავშვთა დაცვისა და მათ საუკეთესო ინტერესებთან, რაც გულისხმობს, რომ არა მხოლოდ მისი პირველადი და აუცილებელი საჭიროებების დაკმაყოფილება ხდებოდეს, არამედ ის იზრდებოდეს და მასზე ზრუნავდნენ ბიოლოგიური მშობლები.

პერიოდი, რომელიც გათვალისწინებულია ორსულობის, მშობიარობისა და ბავშვის მოვლის გამო ანაზღაურებადი შვებულებისათვის, არის 183 დღე, რომელთაგან მხოლოდ ბავშვის მოვლის მიზნებისათვის კიდევ უფრო ნაკლებია და მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლობა ამ პერიოდის ათვლის წერტილად განიხილავს ბავშვის დაბადებას. შესაბამისად, როდესაც ვსაუბრობთ ბავშვის მოვლის გამო შვებულებაზე, მასში მოვიაზრებთ ყველაზე ადრეულ პერიოდს ბავშვის დაბადებიდან, სულ რამოდენიმე თვეს. ეს არის ის პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც ყველაზე მეტად არის საჭირო, აუცილებელი და მშობლებისათვის უპირველესად სავალდებულო, რომ ზრუნავდნენ მასზე და მუდმივად აქცევდნენ ყურადღებას.

ბავშვთა უფლებების თაობაზე 1989 წლის კონვენციის (The Convention on the Rights of the Child (CRC))თანახმად,[1] სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ორივე მშობლის თანაბარი პასუხისმგებლობა ბავშვის აღზრდასა და განვითარებაში. კონვენცია ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის თაობაზე (The Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women) იმეორებს, რომ ქალსა და მამაკაცს თანაბარი პასუხისმგებლობა ეკისრება საოჯახო თუ ბავშვის აღმზრდელობით საქმიანობაშო, ხოლო სახელმწიფო ხელს უწყობს აღნიშნულის იმპლემენტაციას.[2] ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი (ICESC) მოუწოდებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ბავშვზე ზრუნვის ფალგრებში მოახდინონ ოჯახების დახმარება და მათი ხელშეწყობა.[3] შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის კონვენცია ქალისა და მამაკაცის თანაბარი შესაძლებლობებისა და თანასწორი მოპყრობის თაობაზე (Convention 156 on Equal Opportunities and Equal Treatment for Men and Women Workers) განამტკიცებს მათ თანაბარ ვალდებულებას ბავშვის მოვლისას; ამისათვის კი, სახელმწიფო მათ თანაბარ შესაძლებლობებს ანიჭებს.[4]

მოყვანილი საერთაშორისო ნორმები მნიშვნელოვან სტანდარტებს და მოთხოვნებს აყალიბებს მშობლებსა და შვილებს შორის არსებული ურთიერთობებისათვის. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვის მოვლა არ წარმოადგენს მარტოოდენ უფლებას. მშობლის სტატუსი წარმოადგენს პასუხისმგებლობას, ვალდებულებას და სწორედ ამგვარი პასუხისმგებლობის პრაქტიკულ რეალიზებად უნდა იქნეს განხილული არსებული, სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულირება. გარდა აღნიშნულისა, ბავშვთან დაკავშირებით ვალდებულებები, საყოველთაოდ მიჩნეული და აღიარებულია, როგორც არა მხოლოდ დედის, არამედ ორივე მშობლის ვალდებულებადა და პასუხისმგებლობად.

აღნიშნული ლოგიკა ცალსახად ანახებს, რომ ბავშვის მოვლის საჭიროებიდან წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობები გარკვეული სპეციფიკით ხასიათდება და არ უნდა იქნეს განხილული კლასიკური გაგებით უფლებად ან ვალდებულებად. შესაბამისად, ამ კუთხით უფლება დასახელებული მიზნით შვებულებაზე, წარმოადგენს ვალდებულებას, პასუხისმგებლობას და სწორედ ამ მსჯელობიდან იკვეთება და მომდინარეობს მოსარჩელისა და მისი კატეგორიის პირთა უფლების, კერძოდ კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების შელახვა.

იმისათვის, რომ არსებობდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა, აუცილებელია სადავო ნორმა ახდენდეს დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ პირებს/პირთა ჯგუფებს შორის. შესადარებელ ჯგუფებს მოცემულ შემთხვევაში წარმოადგენენ ქალები - ბავშვის ბიოლოგიური დედები და მეორე მხრივ კაცები - ბიოლოგიური მამები. დასახელებულ პირებს შორის არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს კონკრეტულ ურთიერთობასთან - ბავშვის მოვლის მიზანთან მიმართებით. ზემოთ მოყვანილი საერთაშორისო აქტებიც, ისევე როგორც მთელი შიდა კანონმდებლობის სულისკვეთება ნათლად მიანიშნებს, რომ ბავშვის მოვლა არ წარმოადგენს მხოლოდ დედის „საქმეს“, მის ვალდებულებას. ბავშვის ბიოლოგიური მშობლები სრულიად თანაბარნი არიან მათზე ზრუნვის, მათთვის შესაბამისი გარემოს შექმნისა და მათი განვითარების, მათი სწორი ჩამოყალიბებისთვის. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე ვერ ხედავს არგუმენტს, რომლის მიხედვითაც ბავშვის დედა და მამა, მისი მოვლის მიზანთან მიმართებით, შესაძლოა ჩათვლილიყვნენ ერთმანეთის არათანასწორ პირებად.

გამოყოფილ შესადარებელ ჯგუფებს შორის დიფერენცირებული მიდგომა მდგომარეობს იმაში, რომ არსებული კანონმდებლობა მხოლოდ ქალებისთვის ითვალისწინებს შვებულებით სარგებლობის, აგრეთვე მისი ანაზღაურების შესაძლებლობას, ხოლო დასახელებული უფლებებიდან (მოსარჩელის არგუმენტაციით აგრეთვე ვალდებულებიდან) სრულიად გამორიცხავს მამაკაცებს. აღნიშნული მიდგომა იწვევს უმნიშვნელოვანეს ურთიერთობებში რასაც შვილის გაზრდა, აღზრდა, მასზე ზრუნვა წარმოადგენს, მთელი პასუხისმგებლობის ქალებზე დაკისრებას და ამ ტვირთის ქალების მიერ ტარების დავალდებულებას.

კიდევ ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს ის გარემოება, რომ არსებული კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ცალსახად ვალდებულებას, რომ ქალებმა ისარგებლონ გათვალისწინებული შვებულების უფლებით და ეს ცალსახად არის მათ ნებაზე დამოკიდებული, თუმცა ამგვარი მსჯელობით რჩება მხოლოდ შესაძლებლობა, რომ საერთოდ თქვან უარი ადამიანებმა შვილის ყოლაზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მშობლებს ობიექტურად ესაჭიროებათ გარკვეული, სამსახურისაგან თავისუფალი დრო, რათა შეძლონ და დააბალანსონ კარიერული და ოჯახური ცხოვრება.

ამგვარ პირობებში, მხოლოდ ქალებისათვის დასახელებულ ვალდებულებათა დაკისრება, იწვევს მათი კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებაში ჩარევას, გამომდინარე იქედან, რომ მშობლებიდან მხოლოდ ერთი კატეგორიისათვის შვებულებით სარგებლობის უფლების მინიჭება, მიუხედავად იმისა, რომ ის არ უნდა იქნეს განხილული პირდაპირ ვალდებულებად, თავისთავად არის შემცველი აგვარი ვალდებულებითი ხასიათის, ვინაიდან ფაქტობრივი საკანონმდებლო რეალობა ქმნის ამგვარ უთანასწორობას და ერთი შეხედვით ნორმის ადრესატის ნებაზე დამყარებული უფლებით სარგებლობა ფაქტობრივად აღარ წარმოადგენს არჩევანს, არამედ ის იქცევა ფაქტობრივ ვალდებულებად, იძულებად ახალშობილის მოვლის, მასზე ზრუნვის ინტერესებიდან გამომდინარე.

აგრეთვე მნიშვნელოვანია გარემოება, რომ მოსარჩელის მდგომარეობაში მყოფი პირებისათვის პრობლემას ქმნის და დიფერენცირებას იწვევს არა მხოლოდ თავისთავად ვალდებულებათა არათანაბარი, არადაბალანსებული გადანაწილება მათსა და მათ შესადარებელ ჯგუფებზე, კერძოდ კაცებზე, არამედ მას ირიბი დისბალანსი შეაქვს ცხოვრების ისეთ მნიშვნელოვან სფეროებში, როგორიც არის კარიერული, პროფესიული წინსვლა. კანონმდებლობა მხოლოდ ქალებს ავალდებულებს ბავშვის მოვლის ინტერესისათვის გარკვეული მნიშვნელოვანი ვადით დათმოს სამსახურებრივ ვალდებულებათა შესრულება, ამავე პერიოდით შეაფერხოს საკუთარი კარიერული წინსვლა მაშინ, როდესაც იგივე ვალდებულება ეკისრებათ ბავშვის მამებსაც, თუმცა ისინი სრულიად არიან გათავისუფლებულნი შესაბამისი პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღების და ამგვარი ტვირთის გაზიარებისაგან. კანონმდებლობა არ უტოვებს მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფ ადამიანებს - ქალებს სხვა არჩევანს, არ ტოვებს შესაძლებლობას ბავშვის მამებთან ურთიერთშეთანხმების შედეგად მოხდეს საბოლოო მიზნის - ბავშვის მოვლის საჭიროების დაკმაყოფილება და თავად განსაზღვრავს ტვირთის მზიდველ მხარეს ქალების სახით.

მოცემულ შემთხვევაში დიფერენცირებას საფუძვლად უდევს სქესი, რომელიც პირდაპირ არის მოხსენიებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში, შესაბამისად ის წარმოადგენს „კლასიკურ“ ნიშანს და გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკიდან, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმეთა კონსტიტუციასთან შესაბამისობა ექვემდებარება მკაცრი შეფასების ტესტით გადამოწმებას.

პირველ რიგში უნდა დადგინდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომლის მიღწევასაც კანონმდებელი მიზნად ისახავს ბიოლოგიური მშობლებიდან მხოლოდ დედებისთვის ბავშვის მოვლის გამო შვებულების, აგრეთვე მისი კანონმდებლობით გათვალისწინებული ნაწილის ანაზღაურების უფლების მინიჭებით, ხოლო ამ უფლების ადრესატთაგან მამების გამორიცხვით. მოსარჩელე მხარე ვერ ხედავს იმ რაციონალურ, ლოგიკურ ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს, რომლის მისაღწევადაც შესაძლოა სახელმწიფო ბავშვის მოვლის სფეროში ორი ბიოლოგიური მშობლიდან პასუხისმგებლობის, ვალდებულებებისა და უფლებების არათანაბარ გადანაწილებას და ამგვარად უთანასწორო უფლებრივ მდგომარეობას ქმნიდეს, რასაც არა მხოლოდ ბავშვის მოვლის საკითხზე აქვს მნიშვნელოვანი გავლენა, არამედ მტკივნეულად შეიძლება აისახოს აგრეთვე ცხოვრების სხვა სფეროებზე. ამ ეტაპზე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ შინაარსობრივად სხვა მოსარჩელეების სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებში წარმოდგენილი არგუმენტაცია მიესადაგება აგრეთვე განსახილველ საკითხს, რის გამოც დამატებით აღარ ვუთითებთ შემდგომ არგუმენტაციას.