საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის ევა გოცირიძის თანმხვედრი აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 28 მარტის №3/5/744 გადაწყვეტილებაზე

1. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა 2025 წლის 28 მარტის№3/5/744 გადაწყვეტილებით (შემდგომში გადაწყვეტილება) კონსტიტუციასთან შესაბამისად მიიჩნია კანონის ნორმა, რომლითაც საქართველოს საერთო სასამართლოს მოსამართლეებისათვის სავალდებულო საპენსიო ასაკად განსაზღვრულია 65 წელი, რაც გულისხმობს მათთვის მოსამართლის უფლებამოსილების ავტომატურ შეწყვეტას და მოსამართლედ საქმიანობის გაგრძელების შეუძლებლობას. ამ რეგულაციის აშკარად ანტიკონსტიტუციური ბუნება, ვფიქრობ, მართლაც ვერ დადგინდა, თუმცა, მეორე მხრივ, გამიჭირდა გამეზიარებინა მისი კონსტიტუციურობის დასამოწმებლად გადაწყვეტილებაში მოყვანილ არგუმენტთა უმრავლესობა, მიუხედავად ჩემი კოლეგებისა და მათი მოსაზრებებისადმი ღრმა პატივისცემისა.

2. თავიდანვე განვმარტავ, რომ საპენსიო ასაკის განსაზღვრის სფეროში საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაგულისხმები ეროვნული მიხედულობის ფარგლები ფართოა და, მთლიანობაში, ვიზიარებ სასამართლოს საერთო მიდგომას, რომ სახელმწიფოს მიერ მოსამართლეთათვის განსაზღვრული საპენსიო ასაკი მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს არაკონსტიტუციური, თუკი ის არ ემყარება საკმარისად გონივრულ და რაციონალურ საფუძველს; რომ საერთოდ, მიჩნეულ უნდა იქნეს, რომ სახელმწიფო მოქმედებს თავისი მიხედულობის ფარგლებში, სანამ მის მიერ განსაზღვრული საპენსიო ასაკი არ იქნება არაგონივრული (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 53-ე პუნქტი). შეზღუდვის ერთ-ერთი რელევანტური საფუძველი კიდევაც იქნა დასახელებული გადაწყვეტილებაში, კერძოდ, ის გარემოება, რომ ე.წ. გერიატრიული ასაკი სწორედ 65 წლიდან იწყება, თუმცა, ამ საფუძვლის საკმარისობა ეჭვს ბადებს, ვინაიდან გადაწყვეტილებაში მოტანილი სხვა არგუმენტები, ჩემი აზრით, მიზანსაცდენილია, ზოგჯერ წინააღმდეგობრივიც, რის გამოც, არათუ არ არის საკმარისად დამარწმუნებელი, არამედ, პირიქით, დამატებით კითხვებს ბადებს, რომლებიც პასუხს მოითხოვს. მაქვს საერთო ხასიათის შენიშვნებიც. მაგალითად, საერთოდ არ არის განხილული შესაბამისი შიდა სამართლებრივი ინტერიერი, ანუ, საჯარო სამსახურის ფართო კონტექსტი სავალდებულო საპენსიო ასაკის სფეროში, ისევე როგორც, რელევანტური საერთაშორისო პრაქტიკა სავალდებულო საპენსიო ასაკის გონივრულობისა და გამართლებულობის შეფასებისას. გარდა ამისა, ვფიქრობ, უგულებელყოფილია ზოგიერთი საგულისხმო სამართლებრივი მოცემულობა, ხოლო დასაბუთების სქემები და არგუმენტები თანასწორობის (კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მუხლის პირველი პუნქტი) და საჯარო თანამდებობის დაკავების (კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი) უფლებებთან მიმართებაში თითქმის იდენტურია. ქვემოთ ყურადღება გამახვილებულია მხოლოდ ძირითად, პრობლემურ ასპექტებზე.

1. ასაკი, როგორც დისკრიმინაციის არაკლასიკური ნიშანი?

3. ასაკი, რაკი იგი კონსტიტუციის მე-11 მუხლში სახელდებით არ არის მოხსენიებული, კოლეგებმა არ მიიჩნიეს დისკრიმინაციის კლასიკურ ნიშნად (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 21-ე პუნქტი) თუმცა, შეზღუდვის ინტენსიურობის გათვალისწინებით, მაინც მკაცრი ტესტის გამოყენებადობა მიიჩნიეს გამართლებულად (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 29-ე და 31-ე პუნქტები). მართალია, შეფასების ტესტი, საბოლოო ჯამში, სწორად შეირჩა, მაგრამ, ვფიქრობ, რომ ასაკის ჩაუთვლელობა დისკრიმინაციის კლასიკურ ნიშნად, გამართლებული არ არის. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომები მხოლოდ მე-11 მუხლში შესაბამისი ნიშნის მოხსენიებას თუ მოუხსენიებლობას კი არ უნდა ეფუძნებოდეს, არამედ საკუთრივ ნიშნის ბუნებას, რასაც ეფუძნება განსხვავებული მოპყრობა, ასევე, მასთან მიმართებაში განსხვავებული მიდგომების გამოყენების ტიპურობას სხვადასხვა სამართალურთიერთობაში, რაც სინამდვილეში სძენს დისკრიმინაციის ამა თუ იმ ნიშანს კლასიკურობის მახასიათებელს. კლასიკურია ყველა ის ნიშანი, რომელიც გამოხატავს ადამიანის/ადამიანების გარკვეული ჯგუფისადმი კუთვნილებას, რასაც ხშირად ან არაიშვიათად, უკავშირებს ხოლმე სახელმწიფო მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას იმ ადამიანებთან შედარებით, ვისაც ეს ნიშანი არ ახასიათებს. ამასთანავე, მოცემულ კონტექსტში, მნიშვნელობა არა აქვს, სახელმწიფო ამას გონივრულ საფუძველზე აკეთებს თუ სრულიად გაუმართლებლად. ადამიანთა ასაკი ნამდვილად წარმოადგენს ერთ-ერთ ისეთ გარემოებას, რასაც განსხვავებული მოპყრობა უკავშირდება მრავალ სამართალურთიერთობაში (სრულწლოვანებასთან, ქორწინებასთან, აქტიურ და პასიურ საარჩევნო უფლებასთან, სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის უნარიანობასთან, სხვადასხვა თანამდებობის დაკავებასთან თუ საქმიანობაში დასაქმებასთან, ისევე როგორც, სხვადასხვა სფეროებში სავალდებულო თუ ნებაყოფლობით გადადგომასთან დაკავშირებული ურთიერთობები). ამგვარი განსხვავებული მოპყრობები, შეიძლება, თავის მხრივ, ნაკვები და გაჟღენთილი იყოს საზოგადოებაში არსებული, ფესვგადგმული თუ ხელოვნურად თავსმოხვეული სტერეოტიპებითა და დამოკიდებულებებით, რაც კიდევ უფრო მოწყვლადს ხდის ადამიანთა გარკვეულ ასაკობრივ ჯგუფებს. ასაკი ნამდვილად არის ერთ-ერთი ტიპური ნიშანი ადამიანთა მიმართ განსხვავებული მოპყრობისა, მათ შორის, როგორც გამართლებულ, ისე სრულიად გაუმართლებელ შემთხვევებში. იგი ისეთივე ტიპური ნიშანია, როგორიცაა, მაგალითად, რასობრივი, ეროვნული, ეთნიკური, ენობრივი თუ სხვა კუთვნილება, რასაც კიდევ ის მოწმობს, რომ ადამიანის უფლებათა უნივერსალურ თუ რეგიონულ აქტებში იგი ხშირად არის მოხსენიებული ადამიანთა თანასწორობის განმსაზღვრელ დებულებებში (მაგალითად, ძირითადი უფლებების შესახებ ევროპის კავშირის ქარტიის 21-ე მუხლი სახელდებით კრძალავს ასაკის გამო დისკრიმინაციას).

4. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, რომ ადამიანის ასაკი არის „დისკრიმინაციის კლასიკური ნიშანი“ და რომ საერთოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ უფრო ფართო მიდგომა უნდა გამოიყენოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის ტექსტის გააზრებისას, როდესაც განსხვავებული მოპყრობის ამა თუ იმ ნიშნის „კლასიკურობას“ აფასებს.

2. გერიატრიული ასაკი და ლეგიტიმური მიზნები

5. სასამართლომ ერთი მხრივ, გადაწყვეტილებაში მიუთითა თავისი პრეცედენტული სამართლით დადგენილი (სავსებით სწორი) მიდგომა ასაკობრივ შეზღუდვებთან მიმართებაში.. კერძოდ ის, რომ ამა თუ იმ თანამდებობის დაკავების ან/და საქმიანობის განხორციელებისათვის ასაკთან დაკავშირებული ბლანკეტური შეზღუდვა რაციონალურად შეიძლებოდა მიჩნეული ყოფილიყო მხოლოდ მაშინ, თუ დადგინდებოდა, რომ კონკრეტული საქმიანობის ბუნებიდან გამომდინარე, როგორც წესი, „განსაზღვრული ასაკის პირთა დიდი უმრავლესობა“ (ხაზგასმა ჩემია) ვერ შეძლებდა დაკისრებული ფუნქციების შესრულებას.“[1] (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 43-ე პუნქტი). მანვე მიუთითა: „ის ფაქტი, რომ ზოგადად ასაკის მატების თანმდევ შედეგს წარმოადგენდა ადამიანის ფიზიკური ამტანობის შესუსტება და გარკვეული უნარების დაქვეითება, თავისთავად, ვერ გახდებოდა ასაკთან დაკავშირებული ნებისმიერი ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესების თვითკმარი საფუძველი.[2] (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 43-ე პუნქტი).

6. მეორე მხრივ, სასამართლომ, პრაქტიკულად, ამ მიდგომის საპირისპიროდ იმოქმედა. კერძოდ, სასამართლოს პოზიციით, საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებებით, არ დასტურდებოდა, რომ 65 წლის ასაკს მიღწეულ პირთა უმრავლესობას ექნებოდა იმგვარი ფიზიკური უნარები/მონაცემები და ჯანმრთელობის მდგომარეობა, რომელიც შეუძლებელს გახდიდა მათ მიერ სამოსამართლო ფუნქციების ჯეროვნად განხორციელებას. თუმცა მიუთითა იმ უდავო გარემოებაზე, რომ რომ ასაკის მატებასთან ერთად ხდებოდა ადამიანის შრომითი უნარების დაქვეითება, შესაბამისად, იზრდებოდა რისკი, რომ მოსამართლეთა ნაწილი (ხაზგასმა ჩემია) ვერ შეძლებდა ფუნქციის სათანადოდ შესრულებას. (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 46-ე პუნქტი). საბოლოო ჯამში, მან დადგენილად მიიჩნია შემდეგი გარემოება: ვინაიდან 65 წელი, მეცნიერულად, უკვე მიიჩნეოდა გერიატრიული ასაკის დასაწყისად, გონივრული იყო იმის დაშვება, რომ ამ ასაკის მიღწევის შემდეგ მოსამართლეების ნაწილი ვერ შეძლებდა საქმიანობის სათანადოდ განხორციელებას (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 56-ე პუნქტი). სასამართლოს არ დაუზუსტებია, კერძოდ, რა პროპორციას გულისხმობდა „მოსამართლეების ნაწილი“, რის გამოც, დებულების შინაარსი ბუნდოვანი დარჩა. თუმცა, განმარტებიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ მასში „მოსამართლეთა უმრავლესობა“ ნამდვილად არ იყო ნაგულისხმები. ამგვარად, გამოდის, სასამართლომ თავადვე უარყო აღნიშნული ასაკობრივი შეზღუდვის რაციონალურობა, რადგან შრომითი უნარების დაქვეითება და სამსახურებრივი ფუნქციების ჯეროვნად შესრულების რისკი „მოსამართლეთა ნაწილს“ დაუკავშირა და არა მათ „დიდ უმრავლესობას“, და ამასთან, დაკისრებული ფუნქციების შესრულების შეუძლებლობის ალბათობის უფრო დაბალ ხარისხს. საქმის განხილვის დროს არ დადასტურებულა, რომ სახეზე იყო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტი, კერძოდ ვითარება, როდესაც დადგენილია, რომ „კონკრეტული საქმიანობის ბუნებიდან გამომდინარე, განსაზღვრული ასაკის პირთა დიდი უმრავლესობა, როგორც წესი, ვერ შეძლებდა დაკისრებული ფუნქციების შესრულებას“. ამის მიუხედავად, მან მოსამართლის სამსახურებრივი საქმიანობის გაგრძელების დაწესებული ასაკობრივი ბარიერი კონსტიტუციურად ცნო. ჯერ ერთი, თუკი სასამართლო ამ საკითხში დაცულობის სტანდარტს ამცირებდა საჯარო მოსამსახურეებთან ან მხოლოდ საერთო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში, ამ ცვლილების საჭიროება ცალკე დასაბუთებას იმსახურებდა. მეორე, საქმეც ისაა, რომ სასამართლომ დაადასტურა, რომ იგი იყენებდა მაღალ სტანდარტს (როდესაც შესაბამის პირთა დიდ უმრავლესობას როგორც წესი აღარ შეუძლია დაკისრებული ფუნქციების შესრულება) და სინამდვილეში დაბალი სტანდარტი გამოიყენა (როდესაც მოსამართლეთა ნაწილმა შეიძლება ვეღარ შეძლოს ამ ფუნქციების შესრულება).

7. გარდა იმისა, რომ სასამართლომ „რაციონალურობის“ შინაარსი (შესაბამისი ასაკობრივი ჯგუფის) „დიდი უმრავლესობის“ მაგივრად, „ნაწილს“, და ფუნქციების შესრულების შეუძლებლობის უფრო დაბალ ალბათობას დაუკავშირა, რითაც თავისივე მიდგომიდან ერთგვარად გადაუხვია, იმავდროულად 65 წლის საპენსიო ასაკის გონივრულობა გადაწყვეტილებაში სხვა არგუმენტებითაც ვერ გაამყარა. მართალია, საქმის არსებითი განხილვის დროს, სპეციალისტის[3] ჩვენებით დადგინდა, რომ გერიატრიული ასაკი 65 წლიდან იწყება და ადამიანები 65 წლიდან 74 წლამდე „ახალგაზრდა მოხუცებულებად“ იწოდებიან, თუმცაღა, ისიც ითქვა, რომ 65 წლის ასაკი, თავისთავად, არ მიუთითებდა ადამიანის ჯანმრთელობის განსაკუთრებულ გაუარესებაზე და რომ საშუალოდ, 65 წლის ადამიანს შენარჩუნებული აქვს მენტალურად ყველა ის პირობა, რაც აქვს, მაგალითად, 55 წლის ადამიანს. მანვე დაადასტურა, რომ კლინიკურად, ჯანმრთელობის გაუარესების მკვეთრი გამოხატულება უფრო გვიან ასაკში ვლინდებოდა და დაახლოებით 75 წლის ასაკიდან იწყებოდა (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 44-ე პუნქტი). მეტიც, საკუთრივ სასამართლოს არგუმენტაციით, ის შორს იყო მოსაზრებისგან, რომ 65 წლის ასაკის მიღწევა ავტომატურად შეუსაბამოს ხდიდა პირს მოსამართლის თანამდებობისათვის და რომ მოსამართლეთა დიდი ნაწილის მიერ საქმიანობის 65 წლის შემდეგ გაგრძელება თავისთავად გამოიწვევდა მართლმსაჯულების სისტემის ეფექტიანი ფუნქციონირების შეფერხებას (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 53-ე პუნქტი). ამის გათვალისწინებით, საბოლოოდ მივიღეთ მოცემულობა, სადაც 65 წლის ასაკობრივი ბარიერის გონივრულობა, დაემყარა არა დადასტურებულ ფაქტს, რომ „შესაბამისი ასაკის დიდ უმრავლესობას სამსახურებრივი ფუნქციების შესრულება როგორც წესი, არ შეუძლია“, არამედ მხოლოდ იმ დაშვების გონივრულობას, რომ 65 წლის მიღწევის შემდეგ მოსამართლეების ნაწილი სავარაუდოდ ვერ შეძლებს საქმიანობის სათანადოდ განხორციელებას, რაკი ზოგადად გერიატრიული ასაკი 65 წლიდან იწყება და ასაკის მატებასთან ერთად, საერთოდ, შრომითი უნარებიც ქვეითდება. ცალკე აღებული ეს ლოგიკაც, საპირისპიროა იმისა, რასაც სასამართლო ადრე იყენებდა - რომ „ასაკის მატების კვალობაზე ადამიანის ფიზიკური ამტანობის შესუსტება და გარკვეული უნარების დაქვეითება, თავისთავად, ვერ გახდებოდა ასაკთან დაკავშირებული ნებისმიერი ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესების თვითკმარი საფუძველი“.

8. ამგვარად, მოსამართლეთათვის დაწესებული ასაკობრივი ბარიერის რაციონალურობის თაობაზე გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი დასაბუთება კონტრადიქტორულია და იგი ვერც სხვა რაიმე ხელშესახები არგუმენტებით არის გამყარებული. საზოგადოდაც, იოლი არ არის იმის უარყოფა, რომ სამოსამართლო საქმიანობის სპეციფიკა, მოსამართლის თანამდებობის მნიშვნელობა და სტატუსი ჩვეულებრივ, უფრო მაღალ ასაკობრივ ბარიერს ხდის მათთვის შესატყვისად. პრაქტიკული საქმიანობით დაგროვილი ცოდნა, სამოსამართლო უნარ-ჩვევები, სასამართლო დავების გადაწყვეტის გამოცდილება მით უფრო მდიდარი და ფასეულია, რაც უფრო ხანგრძლივი საქმიანობის შედეგია ისინი. ეს ცოდნა და გამოცდილება არ არის იოლად ჩანაცვლებადი ფასეულობა და, წესით, სახელმწიფო, საზოგადოება, დაინტერესებული უნდა იყოს მისი გამოყენებით. როდესაც სახელმწიფო უარს ამბობს მის გამოყენებაზე, იგი, ცხადია, მოქმედებს თავისი მიხედულობის ფარგლებში, მაგრამ სრულიად სხვა საკითხია იმის მტკიცება, რომ ჯეროვანი მართლმსაჯულების ინტერესები რეალური საფრთხის ქვეშ დადგება, თუკი სახელმწიფო სწორედ ასე არ მოიქცევა.

9. ზემოაღნიშნულის გამო, გადაწყვეტილების მიხედვით, გასაგები ვერ გახდა, რატომ უზრუნველყოფს დაწესებული ასაკობრივი ბარიერი „ჯეროვანი მართლმსაჯულების განხორციელებას“ ანდა „სასამართლოსადმი საზოგადოების ნდობის განმტკიცებას“, თუკი სასამართლო სისტემას ნაადრევად გამოაკლდება გამოცდილი მოსამართლეები ისეთ პირობებში, როდესაც მათ დიდ უმრავლესობას, შენარჩუნებული აქვს (რაკი საპირისპირო ვერ იქნა დადგენილი) სამოსამართლო ფუნქციების ჯეროვნად განხორციელების შესაძლებლობა,

10. კიდევ უფრო მიზანსაცდენილია სხვა მსჯელობები, მაგალითად, იმის თაობაზე, რომ სასამართლო ხელისუფლება მთლიანობაში უნდა პასუხობდეს მის წინაშე მდგარ მთავარ გამოწვევას – „უზრუნველყოს სამართლიანი მართლმსაჯულება, რისთვისაც ის აღჭურვილი უნდა იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზაციისთვის აუცილებელი ყველა საჭირო, ადეკვატური და საკმარისი ბერკეტით.“(იხ. სამოტივაციო ნაწილის 51-ე პუნქტი).გასაგები არ არის, რა პირდაპირი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირია მართლმსაჯულების სამართლიანობასა და 65 წლის სავალდებულო საპენსიო ასაკად განსაზღვრას შორის. კიდევაც დადასტურებულად მივიჩნიოთ ის გარემოება, რომ 65 წელზე მეტი ხნის მოსამართლეების სასამართლო სისტემაში დარჩენა, რამდენადმე აუარესებს მართლმსაჯულების ეფექტიანობას, მას მაინც არ აქვს პირდაპირი კავშირი სამართლიანი სასამართლოს პროცედურული უფლების რეალიზაციასთან.

11. სასამართლოს ლეგიტიმურ მიზნად პირდაპირ არ დაუსახელებია სასამართლო სისტემაში თაობათა ცვლა, თუმცა, შეზღუდვის პროპორციულობაზე მსჯელობისას იგი შეზღუდვით დაცულ სიკეთედ მოიხსენია. კერძოდ, სასამართლოს განმარტებით, „მოსამართლის ფიქსირებული სავალდებულო საპენსიო ასაკი (ხაზგასმა ჩემია) ხელს უწყობს სასამართლო ხელისუფლებას, ეფექტიანად და შეუფერხებლად დაგეგმოს საკადრო პოლიტიკა, გზა გაუხსნას ახალგაზრდა პროფესიონალებს დაიკავონ მოსამართლის ვაკანტური თანამდებობა, რაც, საბოლოო ჯამში, ემსახურება ჯეროვანი მართლმსაჯულებისა და სასამართლოსადმი საზოგადოების ნდობის განმტკიცების ინტერესებს“. (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 53-ე პუნქტი.) თუმცა, შემდეგ, ამ პოზიციიდანაც რამდენადმე უკან დაიხია და მიუთითა: „საკონსტიტუციო სასამართლო მოკლებულია შესაძლებლობას, შეაფასოს, თაობათა ცვლის პროცესის ხელშეწყობას, სასამართლო სისტემის ეფექტურ ფუნქციონირებასა თუ მოსამართლის მიერ საქმიანობის ჯეროვნად განხორციელებას, საპენსიო ასაკად 65 წლის განსაზღვრა უკეთ უზრუნველყოფს, თუ, მაგალითად 67, ან 70“. (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 53-ე პუნქტი).

12. თუკი ახალგაზრდა პროფესიონალებისთვის გზის გახსნის საქმეში გამოსავალი მოსამართლის ფიქსირებული სავალდებულო საპენსიო ასაკის დაწესებაა, გაუგებარია, რა მიმართებაშია მასთან უშუალოდ 65 წლის ასაკი, რადგან ნებისმიერი სხვა სხვა საპენსიო ასაკი - 65-ზე ნაკლებიც და მასზე მეტიც - ასეთივე წარმატებით იქნებოდა „ფიქსირებული სავალდებულო საპენსიო ასაკი“. მით უფრო, სასამართლომ თავადვე დაადასტურა, რომ მოკლებული იყო შესაძლებლობას, შეეფასებინა, თაობათა ცვლის პროცესის ხელშეწყობას საპენსიო ასაკად 65 წლის განსაზღვრა უკეთ უზრუნველყოფს, თუ, მაგალითად 67, ან 70. ცხადია, თაობათა ცვლა პერიოდულად უნდა ხდებოდეს და სასამართლო კორპუსი მუდმივად და თანდათანობით უნდა ახლდებოდეს, მაგრამ ეს თავისთავად ვერ გახდება საპენსიო ასაკად 65 წლის განსაზღვრის გონივრულობის მაჩვენებელი.

13. ვფიქრობ, რომ ვინაიდან არ დადასტურდა 65 წლის ასაკს მიღწეულ მოსამართლეთა „უმრავლესობის“ (მით უმეტეს, „დიდი უმრავლესობის“) მხრიდან სამოსამართლო მოვალეობების შესრულების შეუძლებლობა, მაშინ სასამართლოს უნდა ეჩვენებინა, რომ ეს სტანდარტი მოსამართლეებთან მიმართებაში შესაბამისი და ადეკვატური არ არის და ჯეროვნად დაესაბუთებინა უფრო დაბალი სტანდარტის გონივრულობა და რაციონალურობა, ნაცვლად იმისა, რომ წინააღმდეგობრივი მსჯელობები წარმოედგინა.

3. 65 წლის ასაკობრივი ბარიერი, როგორც ყველაზე ნაკლებად შემზღუდველი ღონისძიება?

14. დამკვიდრებული საერთო მიდგომების მიხედვით, რაზედაც სასამართლომ წინამდებარე გადაწყვეტილებაშიც მიუთითა, შეზღუდვის პროპორციულად მისაჩნევად, საჭიროა, არ არსებობდეს ნაკლებად შემზღუდველი საშუალებით ლეგიტიმური მიზნის იმავე ეფექტიანობით მიღწევის გონივრული შესაძლებლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის, რაც თანაზომიერების პრინციპის საწინააღმდეგოა. (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 37-ე პუნქტი).

15. 65 წლის სავალდებულო საპენსიო ასაკთან მიმართებაში სასამართლომ გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ გამოკვეთილი არ იყო „რაიმე უფრო მსუბუქი საშუალება, რომელიც ამ ლეგიტიმურ მიზნებს იგივე ეფექტურობით მიაღწევდა“ (იხ. სამოტივაციო ნაწილის 48-ე პუნქტი). შესაბამისად, მან 65 წლის ასაკობრივი ბარიერი ყველაზე ნაკლებად შემზღუდველ ღონისძიებად მიიჩნია მართლმსაჯულების ეფექტიანობისა და სტაბილურობის, სასამართლო სისტემაში თაობათა ცვლის ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად.

ამგვარ შეფასებას ვერ დავეთანხმები.

ჯერ ერთი, 65 წლის ზემოთ ნებისმიერ სხვა ასაკთან (66, 67, 68.. წელი) უფლებამოსილების შეწყვეტის დაკავშირების ყველა შემთხვევა იქნებოდა, სადავო ღონისძიებასთან შედარებით ნაკლებად შემზღუდველი. გარდა ამისა, არსებობს ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო უფლებამოსილების შეწყვეტის შესაძლებლობა: როდესაც მოსამართლე ბოლო 12 თვის განმავლობაში 4 თვეზე მეტ ხანს ვერ ახორციელებდა თავის უფლებამოსილებას და არსებობს შესაბამისი სამედიცინო დასკვნა, რომლის თანახმადაც, იგი მომავალშიც ვერ შეძლებს მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელებას. ამ პირობის არსებობისას, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებით, შესაძლებელია, რომ მას კანონის თანახმად, შეუწყდეს უფლებამოსილება. ამიტომ, ცხადია, საპენსიო ასაკის ერთი ან მეტი წლით გადაწევა, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო უფლებამოსილების შეწყვეტის შესაძლებლობასთან ერთობლიობაში, ნამდვილად წარმოადგენს სადავო შეზღუდვაზე ნაკლებად მზღუდავ და, იმავდროულად, ეფექტიან საშუალებას.

16. გარდა ამისა, სხვა ღონისძიებებიც არსებობს, რომლებიც არა მარტო ნაკლებად შემზღუდველი, არამედ, არანაკლებ გამოსადეგი და ეფექტიანი იქნებოდა დასახული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. მაგალითად, თაობათა ცვლის ხელშეწყობას და კიდევ იმის პრევენციას, რომ სასამართლოს სისტემას ტვირთად არ დააწვეს 65 წლის ასაკს მიღწეული ის მოსამართლეები, ვისი შრომითი უნარებიც მართლაც შეიძლება იყოს რამდენადმე გაუარესებული, სხვაგვარი მისაგებელი ესაჭიროება. მაგალითად, ამგვარი საშუალება იქნებოდა ნებაყოფლობითი (უფრო ადრინდელი, მაგალითად, 65 წლიდან) საპენსიო ასაკისა და სავალდებულო (უფრო გვიანდელი, მაგალითად, 70 წლის მიღწევისას) საპენსიო ასაკის ერთგვარი კომბინაცია ორივე შემთხვევაში სოციალური პირობების სრულად შენარჩუნებით; ცხადია, ამასთანავე იმის უზრუნველყოფით, რომ ეს პირობები იყოს იმგვარი, რომელიც მოსამართლეს სამსახურის დატოვებისაკენ განაწყობს და არა მისი შენარჩუნებისკენ იმ სირთულეების მიუხედავად, რასაც იგი, თავისი გაუარესებული შრომითი უნარების გამო შეიძლება განიცდიდეს სამსახურებრივი ფუნქციების შესრულებისას. ამ მისაგებელში უწინარესად, ვგულისხმობ მოსამართლის გასამრჯელოს ოდენობის საპენსიო უზრუნველყოფას. ეს ორი კომპონენტი, ერთობლიობაში, ასევე წარმოადგენს ნაკლებად შემზღუდველ ღონისძიებას, რომლის არსებობა არ იქნა მხედველობაში მიღებული. აღარაფერს ვამბობ კიდევ უფრო ნაკლებად შემზღუდველ შემთხვევებზე, როდესაც მოსამართლე დანიშნულია უვადოდ და მხოლოდ ასაკის გამო მას ვერ შეუწყდება უფლებამოსილება. ზემოაღნიშნულ ნაკლებად შემზღუდველ ღონისძიებათა ეფექტიანობა სასამართლოს არ შეუფასებია და ამიტომ დებულება, თითქოს „არ არსებობდა რაიმე უფრო მსუბუქი საშუალება, რომელიც ლეგიტიმურ მიზნებს იგივე ეფექტურობით მიაღწევდა“ , საფუძვლიანი და დამაჯერებელი არ არის.

4. მოსამართლის თანამდებობის განსაკუთრებულობის და თანამედროვე ასაკობრივი რეალიების გაუთვალისწინებლობა

17. ვფიქრობ, სასამართლოს უფრო სიღრმისეულად უნდა ემსჯელა და გაეთვალისწინებინა მოსამართლის თანამდებობის სპეციფიკა და ის გარემოება, თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს მოსამართლის პროფესიონალიზმს, გამოცდილებასა და სამოსამართლო უნარ-ჩვევებს, რაც სწორედ წლების განმავლობაში, სამოსამართლო საქმიანობის განხორციელების დროს ყალიბდება და მუდამ მდიდრდება ახალი გამოცდილების კვალობაზე. საზოგადოდ, სწორედ ის სისტემაა ეფექტიანი, რომელიც კარგად მომზადებულ კადრს, თავისი საქმის პროფესიონალს იქამდე შეინარჩუნებს, ვიდრე იგი ეფექტიანად საქმიანობს საზოგადოების სასიკეთოდ. დემოკრატიულ საზოგადოებაში, მათ შორის, საქართველოშიც, ჩვეულებრივ, დიდი რესურსი იდება მართლმსაჯულების სფეროში, შექმნილია და ფუნქციონირებს მოსამართლეთა მუდმივი პროფესიული ზრდისა და გადამზადების სისტემები, რაც გულისხმობს ყოველწლიურად, მათ რამდენიმე განსხვავებულ სასემინარო, სასწავლო თუ სატრენინგო პროგრამებში მონაწილეობას როგორც მათი უშუალო პროფესიული ინტერესების მხედველობაში მიღებით, ისე იმ მიმართულებებით, სადაც ხარვეზები აღენიშნებათ, ანდა, სადაც სამართლებრივი სიახლეები ინერგება და მკვიდრდება. ის უზარმაზარი ძალისხმევა და რესურსი, რაც მოსამართლეთა კორპუსის მუდმივ პროფესიულ ზრდასა და სრულყოფას ხმარდება, მოსამართლეთა ხარისხიანი საქმიანობით უნდა დაუბრუნდეს საზოგადოებას. ამიტომ, გონივრული არ არის, იმაზე ადრე თქვას სახელმწიფომ მათ შრომაზე უარი, ვიდრე ნამდვილად არ დადგინდება მისი არაეფექტიანობა და ხარვეზიანობა.

18. ვფიქრობ, ჯეროვან ყურადღებას იმსახურებდა ასაკთან დაკავშირებული თანამედროვე რეალიებიც, რომელიც არსებითად განსხვავდება რამდენიმე ათეული წლის წინ არსებული რეალიებისაგან. ასაკი, როგორც ეს სპეციალისტმაც განუმარტა სასამართლოს, მართლაც ფარდობითი ცნებაა და თანამედროვე ეპოქაში სიცოცხლის ხანგრძლივობის გაზრდის, ცხოვრების წესის, ჯანმრთელობის დაცვის სფეროში არსებული მიღწევებისა და სხვა ფაქტორების გავლენით, რადიკალურად არის შეცვლილი მოხუცებულობის ასაკის აღქმა და მასთან დაკავშირებული სტერეოტიპები. ამ რეალიების ცვალებადობასთან ერთად, შეიმჩნევა სავალდებულო საპენსიო ასაკის გაზრდის ტენდენციაც. მაგალითად, 2021 წელს, გაერთიანებულ სამეფოში 70 წლიდან 75 წლამდე აიწია ამ ზღვარმა და გადაწყდა, რომ მოსამართლეებს, მაგისტრატებსა და კორონერებს შეეძლებათ სამსახურში დარჩნენ 75 წლის ასაკის მიღწევამდე. მთავრობამ განმარტა, რომ არ სურდა, ფასეული მოსამართლეების დაკარგვა და ამიტომ მოქნილი მექანიზმები შესთავაზა იმ მოსამართლეებს, ვისაც არ სურდა სამსახურიდან წასვლა 70 წლის ასაკში. ვფიქრობ, ზემოაღნიშნული თანამედროვე რეალიები და ტენდენციები ნამდვილად იყო ის სააზროვნო მასალა, რასაც მონაწილეობა უნდა მიეღო დაწესებული საპენსიო ასაკობრივი ბარიერის გონივრულობის შეფასებისას.

5. შიდა ფართო ინტერიერის და უცხოური ექსტერიერის გაუთვალისწინებლობა

ა) საჯარო სამსახურში დასაქმებულებთან მიმართება

19. ცნობილია, რომ 2015 წლიდან საქართველოში, საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის მიერ საპენსიო ასაკის მიღწევა აღარ წარმოადგენს სამსახურიდან გათავისუფლების საფუძველს.[4] „საჯარო სამსახურის შესახებ“ 2015 წლის 27 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული კანონის საფუძველზე ჩამოყალიბდა საქართველოს საჯარო სამსახურის ახალი მოდელი, რომლის ფარგლებშიც გაუქმდა საჯარო სამსახურში დაწესებული ყოფნის ზღვრული ასაკი ქალებისთვის (60 წელი) და მამაკაცებისათვის (65 წელი). აღნიშნულ კანონს საფუძვლად დაედო სავსებით გონივრული მოსაზრებები, რომ ადამიანის სამსახურში ყოფნა უნდა განისაზღვრებოდეს მისი კომპეტენციის, გამოცდილების, ცოდნის და შრომისუნარიანობის და არა ასაკის მიხედვით. კანონპროექტის განმარტებით ბარათში მითითებული იყო, რომ კანონპროექტის მიზანს წარმოადგენდა საჭიროების შემთხვევაში „საპენსიო ასაკში მყოფი პროფესიონალი პირების საჯარო სამსახურში მიღების და მათი გამოცდილების გამოყენების ხელშეწყობა“ (ხაზგასმა ჩემია). ვფიქრობ, საპენსიო ასაკში მყოფი პროფესიონალი პირების გამოცდილების გამოყენება მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზანია, და ამასთან, ორმხრივად სასარგებლო, როგორც საპენსიო ასაკში მყოფი პირების, ისე საზოგადოებისათვის. ვფიქრობ, სასამართლოს გამოკვეთილად უნდა დაესაბუთებინა, თუ მოსამართლეების შემთხვევაშისაპენსიო ასაკში მყოფი პროფესიონალი პირების გამოცდილების გამოყენება რატომ იყო ნაკლებადმნიშვნელოვანი, თანაც იმდენად, რომ არ უნდა ყოფილიყო მხედველობაში მიღებული დაპირისპირებულ ინტერესთა შორის სამართლიანი ბალანსის ძიებისას.

20. სავალდებულო საპენსიო ასაკთან მიმართებით საჯარო სამსახურში არსებული ვითარება „ნაწილისა“ და „მთელის“ კონტექსტის მიხედვითაც არის ყურადსაღები. სასამართლო სისტემა საჯარო სამსახურის ნაწილია. შესაბამისად, გვაქვს „მთელისა“ და „ნაწილის“ ურთიერთმიმართება; კერძოდ, მათთან მიმართებაში განსხვავებული მიდგომები: მოცემულობა, სადაც საჯარო სამსახურში 65 წლის ასაკის მიღწევა არ იწვევს სამსახურიდან წასვლას, ხოლო სასამართლო სისტემაში, რომელიც მისი ნაწილია - იწვევს. ამ კონტექსტის დაყენებით, სრულიადაც არ ვგულისხმობ იმას, რომ მათ შორის ნებისმიერი განსხვავების დაშვება უსწორო და მიუღებელია. ნამდვილად არსებობს ისეთი სფეროები საჯარო სამსახურში, სადაც სამსახურის სპეციფიკა დასაქმებულთა განსხვავებულ ფიზიკურ თუ გონებრივ მობილიზაციას მოითხოვს. მათთან მიმართებაში უნდა იყოს და არის კიდევაც დაწესებული განსხვავებული საპენსიო ასაკი, მაგალითად, პოლიციის/შინაგან საქმეთა, შეიარაღებულ ძალებში/სამხედრო სფეროში დასაქმებულებისათვის. არც იმას ვამტკიცებ, რომ რაკი საჯარო სამსახურში საპენსიო ასაკის მიღწევა არ არის გათავისუფლების საფუძველი, ასევე უნდა ყოფილიყო სასამართლო სისტემაშიც. სრულიად დასაშვებია, რომ მიდგომები განსხვავებული იყოს და ამის კონსტიტუციასთან თავსებადობაც ეჭვს არ იწვევდეს. ჩემი კრიტიკა მხოლოდ იმას შეხება, რომ ეს კონტექსტი საერთოდ არ იყო სასამართლოს მიერ განხილული, არადა, ჯობდა, ეს ურთიერთმიმართება და განსხვავებულობა ახსნილი და ნაპასუხევი ყოფილიყო.

ბ) საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართება

21. კიდევ უფრო მეტ უპასუხო კითხვებს აჩენს ეს მეორე კონტექსტი, კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართება. აქ კავშირისა და მიდგომების ერთგვაროვნების მოლოდინი გაცილებით უფრო მეტია, ვიდრე ზემორე შემთხვევაში. კონსტიტუცია ადგენს მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლედ განწესების ქვედა აუცილებელ ასაკობრივ ზღვარს (35 წელი), ხოლო ორგანული კანონი კი არ შეიცავს დებულებას, რომ 65 წლის ასაკს მიღწეულ მოსამართლეს უფლებამოსილება უნდა შეუწყდეს. მეტიც, კანონმდებლობა იმასაც უშვებს (რაკი არ გამორიცხავს), რომ არამარტო 65 წლის, არამედ გაცილებით მეტი ასაკის პირიც შეიძლება გამწესდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლედ და მან მომდევნო 10 წელი შეუფერხებლად განახორციელოს მოსამართლის ფუნქციები „გერიატრიული ასაკისა“ და, წლების მატების კვალობაზე, სავარაუდოდ, უნარების სულ უფრო და უფრო გაუარესების მიუხედავად. ამ კონტექსტის დაყენებით, ისევე როგორც ზემოხსენებულ შემთხვევაში, არ ვისახავ მიზანს, ვამტკიცო, რომ ამ შემთხვევაში მაინც, რაკი საქმე სასამართლოებს შეეხება, განსხვავება არ უნდა არსებობდეს და რომ საკონსტიტუციო და საერთო სასამართლოების სისტემაში აუცილებლად ერთგვაროვანი მიდგომები უნდა იყოს. თუმცა, ის კი უნდა ითქვას, რომ ეს მიდგომები მოცემულ შემთხვევაში - საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში - მართლაც რადიკალურად განსხვავებულია და ეს განსხვავებულობა არ არის იოლად ახსნადი და ლოგიკური. შესაბამისად, ბუნდოვანი რჩება, თუკი საერთო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში 65 წლის ასაკობრივი ბარიერის ლეგიტიმურობა ამ ასაკის გერიატრიულობას ემყარება და იმის პრეზუმფციას გულისხმობს, რომ ამ ასაკის ადამიანის ფიზიკური და გონებრივი შესაძლებლობები დაქვეითებულია, მაშინ რატომ კარგავს ეს ფაქტორი სრულად თავის მნიშვნელობას საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში. სასამართლოს ისეთი დასაბუთება უნდა შემოეთავაზებინა, რომელიც სამომავლოდ ჩიხში არ შეიყვანს მას, როდესაც მოუწევს იმაზე პასუხის გაცემა, არიან თუ არა საკონსტიტუციო და საერთო სასამართლოს მოსამართლეები თანასწორი სუბიექტები მოსამართლედ სამსახურის გაგრძელების ინტერესთან მიმართებაში; მოქმედებს თუ არა გერიატრიული ასაკი მათზე ერთგვაროვნად; რატომ შეიძლება დავუშვათ რომ, საერთო სასამართლოს მოსამართლეებისაგან განსხვავებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებად განწესებულ პირების არც „დიდ უმრავლესობას“ და არც „ნაწილს“ არ ემუქრება შრომითი უნარების გაუარესება, ანდა, ემუქრება, მაგრამ კონსტიტუციური მართლმსაჯულების ეფექტიანად განხორციელებისა და სასამართლოსადმი ხალხის ნდობის შენარჩუნების ლეგიტიმური ინტერესები მაინც არ დადგება საფრთხის ქვეშ.

22. მართალია, თანასწორობის კონტექსტში საკითხი არ ყოფილა დაყენებული უშუალოდ საკონსტიტუციო და საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან მიმართებით განსხვავებული მოპყრობის პრიზმაში, და პლენუმს არ ევალებოდა სიღრმისეული მსჯელობა განევითარებინა ამ მიმართულებით. თუმცა, ისიც უდავოა, რომ საზოგადოდ, სასამართლომ კონსტიტუციის თითოეული ნორმა უნდა განმარტოს თანმიმდევრულად, იმგვარად, რომ კონსტიტუციურ დებულებათა შინაარსი, პრინციპები და მიდგომები ურთიერთშეთავსებადი იყოს, ჰარმონიულად ერწყმოდნენ ერთმანეთს და არ ამკვიდრებდნენ წინააღმდეგობრივ მიდგომებს. ასე რომ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში არსებული წესი, სულ მცირე, პერიფერიული მხედველობის არეში მაინც უნდა ჰქონოდა სასამართლოს, როდესაც საერთო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებაში მისგან განსხვავებული მიდგომის კონსტიტუციურობას დაადასტურებდა.

გ) საერთაშორისო - სამართლებრივი ექსტერიერი

23. კიდევ ერთი კონტექსტი, რომელსაც კარგი იქნებოდა, რომ გადაწყვეტილება შეხებოდა, უკავშირდება სხვა დემოკრატიული ქვეყნების პრაქტიკას, ისევე როგორც საერთაშორისო სასამართლოებში არსებულ წესებს. ჩვეულებრივ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საფუძვლიანად იკვლევს ხოლმე შესაბამის სფეროში საერთაშორისო მიდგომებსა და პრაქტიკას, თუმცა, წინამდებარე საქმეში ეს არ გაუკეთებია.

24. ცხადია, გერიატრიული ასაკი მთელს მსოფლიოში 65 წლის ასაკიდან იწყება, მაგრამ, როგორც ჩანს, ამ ასაკს არ უკავშირებენ შრომითი უნარების a priori გაუარესებას, ანდა ისეთი ხარისხით გაუარესებას, რომელიც შეუძლებელს ხდის სამოსამართლო ფუნქციების ჯეროვნად განხორციელებას. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-15 ოქმით გადაწყდა, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში 65 ასაკის მიღწეულ პირს არა თუ მხოლოდ შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს ევროპული სასამართლოს მოსამართლის კონკურსში, არამედ, დაინიშნოს სრული 9 წლიანი ვადით და იმუშაოს ამ თანამდებობაზე 74 წლის ასაკამდე. ევროპის კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოში მოსამართლედ შეიძლება არჩეულ იქნეს პირი, რომელსაც ჯერ არ შესრულებია 65 წელი, ხოლო მისი უფლებამოსილება შეწყდება 70 წლის ასაკის მიღწევისას. რაც შეეხება ეროვნულ სასამართლოებს, არსებული პრაქტიკა მოწმობს, რომ მართალია, არც თუ იშვიათია მოსამართლეთათვის 65 წლის საპენსიო ასაკის განსაზღვრა (მაგალითად, ასეთი ქვეყნებია: ავსტრია, შვეიცარია, ინდოეთი, ბულგარეთი, ისლანდია, საბერძნეთი, მონტენეგრო), თუმცა გაცილებით ხშირია უფრო მაღალი ასაკის დაწესება: 67 წელი (გერმანია, იტალია), 70 წელი (დანია, ნორვეგია, ნიდერლანდები, ირლანდია, იაპონია, ისრაელი), 75 წელი (გაერთიანებული სამეფო, ბრაზილია, კანადა), 75 წელი, რომელიც შეიძლება კიდევ გახანგრძლივდეს 5 წლით (არგენტინა), უვადოდ, ანუ სავალდებულო საპენსიო ბარიერის გარეშე (აშშ, საფრანგეთი). არსებობს დიფერენცირებული მიდგომებიც, როდესაც უმაღლესი ინსტანციის მოსამართლეებისათვის უფრო მაღალი ასაკობრივი ბარიერია დაწესებული ქვედა ინსტანციების მოსამართლეებთან შედარებით (მაგალითად, სერბეთში დადგენილია შესაბამისად, 65 და 67 წელი, ბელგიაში 65 და 70 წელი, სლოვაკეთი- 67 და 72 წელი). კოლეგებს ცხადია, შეეძლოთ არ გაეთვალისწინებინათ უცხოური გამოცდილება, რაც მათ შორის, იმასაც ადასტურებს, რომ მიდგომები განსხვავებულია და ამ სფეროში მართლაც ფართოა სახელმწიფოთა შეფასების თავისუფლება. თუმცა, საერთაშორისო პრაქტიკისათვის გვერდის ავლას, აჯობებდა უფრო სიღრმისეულად გამოკვლეულიყო დაწესებული ასაკობრივი ბარიერის გონივრულობა, ვიდრე 65 წლის ასაკში შრომითი უნარების გაუარესებაზე გააკეთებდა სასამართლო მთელ ფოკუსირებას და მის საფუძველზე დაადგენდა ამ ასაკობრივი ბარიერის გამართლებულობას. ეს კონტექსტი განსაკუთრებით აქტუალური იყო კონსტიტუციის 25-ე მუხლის ფარგლებში, რადგან აქ სასამართლოს შედარებითში კი არა, აბსოლუტურ განზომილებაში უნდა შეეფასებინა 65 წლის სავალდებულო საპენსიო ასაკის გონივრულობა საერთო სასამართლოების მოსამართლეებთან მიმართებაში.

6. კონსტიტუციის მე-11 და 25-ე მუხლის კონტექსტში დასაბუთების ერთგვაროვნება

25. რამდენიმე სიტყვა იმის თაობაზე, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის დასაბუთება, გადაწყვეტილების მიხედვით, კონსტიტუციის მე-11 და 25-ე მუხლებთან მიმართებაში სრულიად ერთგვაროვანია, მაშინ როდესაც, პირველი კონტექსტი შედარებით მზომელობას გულისხმობს, მე-2 კი - აბსოლუტურ განზომილებაში შეფასებას: კონსტიტუციის მე-11 მუხლის ფარგლებში, სასამართლო უნდა საუბრობდეს არა „უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნებზე“, არამედ „არსებითად თანასწორ სუბიექტებს შორის განსხვავებული მოპყრობის ლეგიტიმურ მიზნებზე“ (1); სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებაც იმ გეგმით და ტერმინოლოგიით კი არ უნდა ხორციელდებოდეს, „არის თუ არა შეზღუდვა პროპორციული ვიწრო გაგებით“, „აღემატება თუ არა სადავო ნორმით დაცული ინტერესი, საკუთარი მნიშვნელობით, შეზღუდულ ინტერესს“, ანდა, „არის თუ არა სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვის ინტენსივობის ეფექტი იმ ხარისხის, რომ გადაწონოს გასაჩივრებული ნორმით დაცული ლეგიტიმური მიზნები“, არამედ შედარებითი ასპექტებისათვის დამახასიათებელი სქემით და ტერმინოლოგიით, რომელშიც ასახული იქნება დისკრიმინაციასთან დაკავშირებული სპეციფიკა: არის თუ არა სახეზე განსხვავებული მოპყრობა, არიან თუ არა შესადარებელი სუბიექტები არსებითად თანასწორი (ან იმყოფებიან თუ არა ერთგვაროვან ან მსგავს ვითარებაში) და არსებობს თუ არა განსხვავებული მოპყრობის ობიექტური და გონივრული გამართლება (2).

26. თანასწორობის უფლებასთან მიმართებაში დასაბუთების არასწორ სქემაზე, რაც, სამწუხაროდ, დანერგილია საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში, ადრეც მაქვს ჩემი პოზიცია გამოთქმული, თანაც უფრო სიღრმისეულად და დაწვრილებით, ამიტომ მასზე ამჯერად მეტს არ შევჩერდები.[5]

საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე

ევა გოცირიძე

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 22 თებერვლის №2/2/863 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ გუჩა კვარაცხელია, გივი ცინცაძე, გიორგი თავაძე, ელიზბარ ჯაველიძე და სხვები (სულ 17 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24).

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 22 თებერვლის ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება, II-23).

[3] იგულისხმება თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის გერიატრიის დეპარტამენტის ასოცირებული პროფესორი, ირინე ანდრონიკაშვილი,

[4] ვგულისხმობ 2015 წლის 27 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონს „საჯარო სამსახურის შესახებ“, რომლითაც საჯარო სამსახურის ახალი მოდელი ჩამოყალიბდა.

[5] იხ. ევა გოცირიძის განსხავავებული აზრი №811 კონსტიტუციურ სარჩელზე მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.