არ არსებობს სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არ მიღების საფუძველი, ვინაიდან:

ა) კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ

გ) სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკითხი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ე) ქვეპუნქტის მიხედვით არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი ჯერჯერობით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სადავო საკითხი შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებულ საკითხს

ვ) კანონმდებლობა კონკრეტულ შემთხვევაში არ ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ვადას სარჩელის წარსადგენად ;

ზ) სადავო აქტი საკანონმდებლო აქტია და მის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 332-ე მუხლის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

ა) თანასწორთა მიმართ არათანასწორი მოპყრობა და დიფერენციაციის ნიშანი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას და, ამავდროულად, წარმოადგენს „თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც, ზოგადად, გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას.“[1]აღსანიშნავია, რომ „კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“[2]. საბოლოო ჯამში კი, კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ძირითადი არსს წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით“[3].

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „იდენტური საპროცესო მდგომარეობის (სტატუსის) მქონე პირები მიჩნეული უნდა იქნენ არსებითად თანასწორებად“.[4] აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „საქართველოს მოქალაქეები- ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ დაადგინა, რომ ძველი და ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოქმედების დროს ბრალდებული პირები არსებითად თანასწორები იყვნენ და მათ ასეთად მიჩნევის აუცილებლობას განაპირობებდა სწორედ მათი არსებითად ერთნაირი საპროცესო მდგომარეობა- ისინი იყვნენ ბრალდებულები, ხოლო იმას, თუ რა დანაშაულის ჩადენისათვის ჰქონდათ მათ ასეთი სტატუსი, განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ მიანიჭა.

სადავო ნორმების თანახმად, 2018 წლის 1 იანვრამდე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 108-ე (განზრახ მკვლელობა); 109-ე (განზრახ მკვლელობა დამამძიმებელ გარემოებაში); 115-ე (თვითმკვლელობამდე მიყვანა); 117-ე (ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება); 126¹(ოჯახში ძალადობა); 178-ე (ძარცვა); 179-ე (ყაჩაღობა); 276-ე (ტრანსპორტის მოძრაობის უსაფრთხოების ან ექსპლუატაციის წესის დარღვევა); 323-ე–323² (ტერორისტული აქტი, ცეცხლსასროლი იარაღის, საბრძოლო მასალის, ფეთქებადი ნივთიერების ან ასაფეთქებელი მოწყობილობის მართლსაწინააღმდეგო შეძენა, შენახვა, ტარება, დამზადება, გადაზიდვა, გადაგზავნა ან გასაღება, ჩადენილი ტერორისტული მიზნით, საერთაშორისო ტერორიზმში მონაწილეობა); 325-ე–329-ე (საქართველოს სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირზე თავდასხმა, საერთაშორისო დაცვით მოსარგებლე პირზე ან დაწესებულებაზე თავდასხმა, ტერორისტული ორგანიზაციის წევრობა, ტერორისტული ორგანიზაციის საქმიანობაში მონაწილეობა, ტერორისტული ორგანიზაციის შექმნა ან ხელმძღვანელობა, ტერორისტულ ორგანიზაციაში გაწევრებისათვის ან ტერორისტული საქმიანობის განხორციელებისათვის გადაბირება, უცხო ქვეყნის ტერორისტულ ორგანიზაციაში ან უცხოეთისკონტროლისადმი დაქვემდებარებულ ტერორისტულ ორგანიზაციაში გაერთიანება ანტერორისტულ საქმიანობაში მისი დახმარება, მძევლად ხელში ჩაგდება ტერორისტული მიზნით) და 378²(პენიტენციურ დაწესებულებაში, თავისუფლების შეზღუდვის დაწესებულებაში ან მოთავსების სხვა ადგილას, გაყვანისას/გადაყვანისას ან ექსტრადიციისას ბრალდებულის/მსჯავრდებულის მიერ, აგრეთვე დროებითი ყოფნის იზოლატორში ან ჰაუპტვახტში მოთავსებული პირის მიერ აკრძალული საგნის შეძენა, შენახვა, ტარება, მოხმარება ან/და ამ საგნით სარგებლობა) მუხლებით გათვალისწინებულ დანაშაულთა გამოძიების დროს.

თავის მხრივ სსსკ-ს 332-ე მუხლის პირველ ნაწილში მითითებულია, რომ „...გამოძიებისას დაკითხვა წარმოებს საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით (გარდა 305-ე მუხლის მე-6 ნაწილისა) დადგენილი წესით.“

სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკისა და განმარტებების გათვალისწინებით, მოცემული დავის ფარგლებში, ყველა პირი, რომელსაც აქვს მოწმის სტატუსი, მიუხედავად იმისა თუ რა საქმესთან/დანაშაულთან დაკავშირებით იკითხება იგი, არსებითად თანასწორად უნდა იქნეს მიჩნეული. მათ მიმართ არათანასწორი მოპყრობა კი ამ შემთხვევაში გამოიხატება იმაში, რომ ნაწილის მიმართ მოქმედებს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული მოწმის დაკითხვის წესი, ხოლო ნაწილის მიმართ 2009 წელს მიღებულ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში და 2015 წლის 18 დეკემბერის ცვლილებებით დადგენილი მოწმის დაკითხვის ახალი წესი.

ამგვარად, აღნიშნული პირები არიან არსებითად თანასწორი პირები, რომელთა მიმართ, სადავო ნორმის საფუძველზე, ხდება არათანასწორი მოპყრობა და არათანასწორ მოპყრობას განაპირობებს ის, თუ სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ რა დანაშაულთან მიმართებაში აქვთ მათ მოწმის სტატუსი მინიჭებული.

ბ) დიფერენცირებული მოპყრობის დისკირმინაციულობის შეფასებისათვის გამოსაყენებელი ტესტი

სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად, იმის მიხედვით თუ რა ნიშნითა თუ ინტესივობით ხდება უფლებაში ჩარევა , გამოიყენება შეფასების სხვადასხვა ტესტი. მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენციაციის ნიშანი არ არის ეგრეთ წოდებული კლასიკური ნიშანი, რომელიც მითითებული იქნებოდა კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ჩამონათვალში. შესაბამისად, ის თუ რა ტესტის გამოყენებით უნდა მოხდეს ნორმის შეფასება, უნდა დადგინდეს უფლებაში ჩარევის (დიფერენციაციის)ინსტესივობის მიხედვით.აღნიშნულის ფარგლებში სასამართლოს შეფასებით გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა ის, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში ექცევიან, ანუ დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად აცილებს თანასწორ პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისგან.“[5]

მოცემულ შემთხვევაში, იმისთვის, რომ შევაფასოთ თუ რამდენად მკვეთრად აცილებს სადავო ნორმა თანაბარი შესაძლებლობებისგან სხვადასხვა დანაშაულთან დაკავშირებით მოწმის სტატუსის მქონე პირებს, აუცილებელია, შევადაროთ 1998 წლის 20 თებერვლის სსსკ-თი დადგენილი და 2009 წლის სსსკ-თი შემოღებული (2015 წლის 18 დეკემბრის ცვლილებების ჩათვლით) მოწმის დაკითხვის წესები.

1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად, მოწმე ვალდებული იყო გამოცხადებულიყო არამხოლოდ სასამართლოში, არამედ საგამოძიებო ეტაპზე გამომძიებლის ან/და პროკურორის წინაშე, რასაც დაცვის მხარე არ ესწრებოდა. ამავდროულად, დაბარების შემთხვევაში, მოწმე ვალდებული იყო გამოცხადებულიყო და მიეცა ჩვენება, ხოლო არასაპატიო მიზეზით გამოუცხადებლობის შემთხვევაში, მოწმე შეიძლება იძულებით მიეყვანათ. გამოუცხადებლობის, თავმჯდომარის განკარგულებათა შეუსრულებლობის, საქმის გამოძიებისა და სასამართლო განხილვის დროს წესრიგის დარღვევისა და სასამართლოს უპატივცემულობისათვის მოწმეს შეიძლება დაკისრებოდა ასევე ფულადი სახდელი.[6] 

აღნიშნული წესი უკვე წლებია სერიოზულ კრიტიკას იწვევს ფართო საზოგადოებაში, ვინაიდან ერთი მხრივ იგი შესაძლებლობას იძლევა, რომ მოწმეზე უკანონო ზემოქმედება განხორციელდეს სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან, მეორე მხრივ კი, აღნიშნული, თავის მხრივ, მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს ბრალდებულის მდგომარეობაზე და მის მიმართ საბოლოო განაჩენის გამოტანაზე.

ამასთან, უკვე წლებია ყურადღება მახვილდება საგამოძიებო ორგანოებში არსებულ მანკიერ პრაქტიკაზე, როდესაც მოწმის სახით განცხადებების წარმოდგენის შემდეგ, გამომძებლები ხშირად აცხადებენ პირებს ბრალდებულად და ყველა მასალას, რომელიც პირმა მოწმის სახით წარმოადგინა, იყენებენ მის წინააღმდეგ.[7] ამის შესაძლებლობას კი, სწორედ ზემოთ ნახსენები საკანონმდებლო ნორმები იძლევა.

ევროკავშირის სპეციალური მრჩეველი საქართველოში საკონსტიტუციო და სამართლებრივი რეფორმების და ადამიანის უფლებების საკითხებში- ტომას ჰამერბერგი საქართველოს შესახებ 2014 წლის დასკვნაში აღნიშნავდა, რომ საქართველოში არსებობს კრიტიკა არათანასწორ შესაძლებლობებზე ბრალდებისა და დაცვის მხარეს შორის. იგი მათ შორის საუბრობდა„გამოძიების საეჭვო მეთოდებზე“ და „დაკავებული პირების იძულებაზე აღიაროს დანაშაული ან ამხილოს სხვები.“[8] მოწმეთა დაკითხვის ძველი წესის პრობლემურობაზე ყურადღებას ამახვილებდა ასევე ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა კომისარი ნილს მუიჟნიეკსი.[9]

რაც შეეხება 2009 წელს მიღებულ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს, მან პრიორიტეტად აღიარა კონსტიტუციით გარანტირებული მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი და 1998 წლის საპროცესო კოდექსისგან განსხვავებით, სისხლის სამართლის მართლმსაჯულება, ნაცვლად ინკვიზიციური მოდელისა, შეჯიბრებით მოდელს დააფუძნა.ახალი კოდექსის ერთ-ერთ მთავარ პრინციპად იქცა მოწმის დაკითხვის ნებაყოფლობითობის და მისი დაცვის, ამასთან ბრალდებისა და დაცვის მხარეს შორის თანასწორობის უზრუნველყოფა.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოქმედი წესით მოწმის დაკითხვა აღარ ხდება საგამოძიებო ორგანოებში, არამედ შესაძლებელია მხოლოდ მისი გამოკითხვა პირის სურვილი შემთხვევაში, ხოლო მოწმის დაკითხვა ხორციელდება სასამართლო პროცესზე. აღნიშნული წესიდან არსებობს გამონაკლისი, კერძოდ ქვემოთ ჩამოთვლილი საფუძვლებიდან ერთ-ერთის არსებობის შემთხვევაში, შესაძლოა, მოწმის დაკითხვა მოხდეს გამოძიების სტადიაზე მაგისტრატ მოსამართლესთან ერთ-ერთი მხარის შუამდგომლობით. ასეთი საფუძვლებია:

ა) არსებობს მისი სიცოცხლის მოსპობის ან ჯანმრთელობის გაუარესების რეალური საფრთხე, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მის მოწმედ დაკითხვას სასამართლოში საქმის არსებითი განხილვის დროს; ბ) იგი დიდი ხნით ტოვებს საქართველოს;გ) არსებითად განსახილველად საქმის სასამართლოში წარმართვისათვის აუცილებელი მტკიცებულების სხვა წყაროებიდან მოპოვება არაგონივრულ ძალისხმევას საჭიროებს;დ) ეს აუცილებელია დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით. ე) საქართველოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულების დროს.

აღნიშნულ გამონაკლისებს 2015 წლის 18 დეკემბრის ცვლილებებით, რომელიც 2016 წლის 20 თებერვალს ამოქმედდა, დაემატა ახალი წესი. კერძოდ, იმ შემთხვევაში თუკი გამოსაკითხი პირი უარს იტყვის ინფორმაციის მიწოდებაზე, პროკურორს შეუძლია შუამდგომლობით მიმართოს სასამართლოს და ეს პირი მოწმის სახით დაკითხოს საგამოძიებო ეტაპზე მაგისტრატ მოსამართლესთან, თუკი არსებობს ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა დასადგენად საჭირო ინფორმაციის შესაძლო ფლობის ფაქტი.

ამრიგად, 1998 წლის საპროცესო კოდექსით და 2009 წლის კოდექსით დადგენილი მოწმის დაკითხვის წესები საგრძნობლად განსხვავდება ერთმანეთისგან. აღსანიშნავია, რომ მოწმეთა დაკითხვის ძველი წესის ხარვეზიანობაზე საუბრობენ საქართველოს საკანონმდებლო ორგანოშიც. საქართველოს პარლამენტის ადამიანის უფლებათა კომიტეტი, საკუთარ დასკვნაში აღნიშნავს, რომ შემოღებული მოწმეთა დაკითხვის ახალი წესი არის წინგადადგმული მნიშვნელოვანი ნაბიჯი, რადგან საგრძნობლად უმჯობესდება დასაკითხი პირის უფლებრივი მდგომარეობა, - მოწმის დაკითხვა აღარ მოხდება საგამოძიებო ორგანოებში და დაკითხვის დროს მისი უფლებების დაცვის გარანტი იქნება პროცესში ჩართული მოსამართლე.[10] 

ამდენად, სახელმწიფო თავადვე აღიარებს იმას, რომ მოწმეთა დაკითხვის ახალი და ძველი წესი არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან და განსხვავებით წინა წესისგან, რომელიც ზემოთ ნახსენებ მანკიერი პრაქტიკის განვითარების წყაროდ იქცა, ახალი წესი მნიშვნელოვნად ამცირებს ასეთი პრაქტიკის განვითარების შესაძლებლობებს და ქმნის მოწმეთა დაცვის რეალურ გარანტიებს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით არსებითად თანასწორი პირები საგრძნობლად შორდებიან ერთმანეთს თანაბარი შესაძლებლობებისგან, ვინაიდან ერთ შემთხვევაში მოწმე ყველა შემთხვევაში ვალდებულია გამოცხადდეს საგამოძიებო ორგანოში, აუცილებლად მისცეს ჩვენება და, ამავდროულად, მისი ჩვენება უნდა იყოს სწორი, მაშინ როდესაც, 2009 წლის კოდექსით, პირის მოწმედ ქცევა არ არის დამოკიდებული მხოლოდ ბრალდების მხარის ნებაზე.

კერძოდ, პირს შესაძლებლობა აქვს, ნებაყოფლობით მისცეს ჩვენება ან უარი თქვას გამოკითხვაზე, ხოლო ამის შემდგომ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 114-ე მუხლის საფუძველზე, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, მოსამართლე წყვეტს, რამდენად საჭიროა ამა თუ იმ პირის მოწმედ ქცევა კონკრეტული სისხლის სამართლის სამართალწარმოების მიზნებისთვის. შესაბამისად, ნათელია, რომ გასაჩივრებული ნორმა, არსებითად თანასწორ პირებს მკვეთრად აცილებს ერთი და იმავე სამართულურთიერთობას.

ამასთან, მართალია სადავო ნორმა წარმოადგენს დროებით ღონისძიებას, თუმცა ერთი მხრივ, არსებობს რისკი, რომ მისი მოქმედება კვლავ გაგრძელდება (აქვე მხედველობაშია მისაღები, რომ 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი მოწმის დაკითხვის წესი რამდენჯერმე გადავადდა და საბოლოოდ შეცვლილი სახით ამოქმედდა), მეორე მხრივ კი გასათვალისწინებელია, რომ ღონისძიების დროებითობა ვერ იქნება უფლების დარღვევის შემამსუბუქებელი გარემოება და იგი ზეგავლენას ვერ მოახდენს უფლებაში ჩარევის ინტესივობაზე.

აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად, დიფერენციაციის ინტესივობის შესაფასებელი ერთ-ერთი გარემოება შეიძლება იყოს ის თუ რამდენად შეუძლიათ დიფერენცირებულ პირებს საკუთარი ძალისხმევით შეამცირონ დიფერენციაციის ხარისხი ან აღმოფხვრან ის.[11] 

ამ საკითხთან დაკავშირებით, განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების ზაზა თავაძისა და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 28 ოქტომბრის №2/5/560 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. მოსამართლეებმა აღნიშნულ საქმეში („საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) მიიჩნიეს, რომ უფლებაში ჩარევა იყო მაღალი ინტესივობის, ვინაიდან სადავო ნორმის საფუძველზე შეზღუდვა დადგენილი იყო ადამიანის სტატუსიდან გამომდინარე, ისეთ კრიტერიუმზე მითითებით, რომლის შეცვლის ან მასზე რაიმე ფორმით ზემოქმედების შესაძლებლობა არ არსებობდა.[12] 

მოცემულ შემთხვევაშიც, პირი ამა თუ იმ დანაშაულთან მიმართებაში მოწმის სტატუსს იძენს მისი ნება-სურვილისგან დამოუკიდებლად, რაზეც მას არ აქვს არანაირი კონტროლი და ძალაუფლება. მოწმე არ ირჩევს იმას, თუ რა დანაშაულზე დაიკითხება იგი. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ დიფერენცირებულ მოპყრობას ასეთი პირები ვერც შეამცირებენ და ვერც აღმოფხვრიან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, დიფერენციაციის ინტესივობა არის მაღალი და სასამართლომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა ე.წ. „მკაცრი ტესტის“ გამოყენებით უნდა შეაფასოს.

გ) დაუძლეველი ინტერესი და თანაზომიერება

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად, მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენებისას სასამართლო ამოწმებს თუ რამდენად არსებობს დაწესებული შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც სახელმწიფოსთვის წარმოადგენს დაუძლეველ ინტერესს და ამდენად ამართლებს დიფერენცირებულ მოპყრობას.[13] ამასთან, აღნიშნულის მტკიცების ტვირთი მოპასუხე მხარეს აკისრია.

მოცემულ შემთხვევაში, მოპასუხის მხრიდან ლეგიტიმურ მიზნად, შესაძლოა, დასახელდეს სახელმწიფოს უსაფრთხოება და გამოძიების ეფექტიანად განხორციელება განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება იმ დანაშაულებრივ ქმედებებს, რომელთა ცხელ კვალზე გახსნაც გადამწყვეტი მნიშვნელობის შეიძლება იყოს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმეთან დაკავშირებულ განმარტებით ბარათში მითითებულია სწორედ ის, რომ მითითებული დანაშაულების ჩადენისთანავე „სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან დანაშაულზე იმწუთიერი რეაგირებისა და მთელი რიგი საგამოძიებო მოქმედებების, მათ შორის მოწმის დაკითხვის, მყისიერად განუხორციელებლობამ, შესაძლოა, შექმნას მტკიცებულებათა განადგურების, შემთხვევის ადგილის დაზიანებისა და მოწმეთა მიმალვის საფრთხე შესაბამისად, რისკის ქვეშ დააყენოს ამ დანაშაულების ეფექტიანი გამოძიება და შეასუსტოს ქვეყანაში დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ბერკეტები.“

აღსანიშნავია, რომ დანაშაულთა ჩამონათვალთან დაკავშირებით, შენიშვნები ჰქონდა საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტს, რომელიც საკუთარ დასკვნაში მიუთითებს, რომ ძველი კოდექსით დადგენილი წესი უნდა გავრცელედეს მხოლოდ იმ დანაშაულებრივ ქმედებებზე, რომლებზეც გამოძიების ცხელ კვალზე წარმოებას არსებითად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს (სავარაუდოდ კომიტეტი გულისხმობდა ტერორიზმთან დაკავშირებულ დანაშაულებებს)

სამწუხაროდ, აღნიშნული შენიშვნის გათვალისწინება საბოლოოდ არ მომხდარა. შესაბამისად,სადავო გარდამავალი დებულება ეხება როგორც იმ დანაშაულებს, რომელთა ცხელ კვალზე გახსნის განსაკუთრებული ინტერესის არსებობს, არამედ სხვა დანაშაულებიც, როგორიცაა მაგალითად ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება.

ნებისმიერ შემთხვევაში, თუნდაც სადავო დებულება მოიცავდეს მხოლოდ ტერორიზმთან დაკავშირებულ დანაშაულთა ვიწრო ჩამონათვალს, გაურკვეველია, სახელმწიფოს მიდგომა, თუ რატომ ქმნის მოწმეთა დაკითხვის ახალი წესი პრობლემას დანაშაულის ცხელ კვალზე გახსნის თვალსაზრისით ახლა და არ შექმნის პრობლემას მაშინ, როდესაც გარდამავალი დებულებით გათვალისწინებული დროებითი ღონისძიება 2017 თუ 2018 წლის 1 იანვრის შემდგომ გაუქმდება და მათზეც გავრცელდება მოწმეთა დაკითხვის ახალი წესი.

აღნიშნული მით უფრო საეჭვო ხდება მაშინ, როდესაც სადავო ნორმაში მითითებულია სხვა დანაშაულებიც, რომელთა მიმართაც ცხელ კვალზე დანაშაულის გახსნას არ აქვს ისეთივე მნიშვნელობა როგორიც ეს ტერორისტული მიზნით ჩადენილი დანაშაულების შემთხვევაშია. მათ შორისაა, მაგალითად ძარცვა, თვითმკვლელობამდე მიყვანა, ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება და სხვ.

ამგვარად, ცხადია, ზოგადად, სახელმწიფოს უსაფრთხოება და გამოძიების ეფექტიანად განხორციელება, შესაძლოა, წარმოადგენდეს მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, თუმცა ზემოაღნიშნული ფაქტორების გათვალისწინებით სადავო ნორმებთან მიმართებაში შეუძლებელია იგი ჩაითვალოს სახელმწიფოს დაუძლეველ ინტერესად. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „ვერც ერთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა თავისთავად ვერ გაამართლებს უფლებაში იმაზე უფრო მკაცრ ჩარევას, ვიდრე ეს აუცილებელი და საკმარისია ამ მიზნის მისაღწევად.[14]

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული განსხვავებული მოპყრობის მიმართება შესაძლო ლეგიტიმურ მიზანთან და შესაბამისად მისი აუცილებლობა და პროპორციულობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას სწორედ იმის გათვალისწინებით, რომ განსხვავებული მოპყრობა წარმოადგენს დროებით ღონისძიებას. სახელმწიფო ამბობს, რომ ძველი დაკითხვის წესს მხოლოდ გარკვეულ ვადამდე გამოიყენებს, ხოლო შემდგომ უკვე ამ დანაშაულებებზეც ამოქმედდება ახალი წესი. ამგვარად, სახელმწიფო თავადვე აღიარებს, რომ ახალი წესით მოწმეთა დაკითხვის გზითაც, შესაძლებელია გამოძიების ეფექტიანად წარმოება, შესაბამისად, ახალი წესიც წარმოადგენს მიზნის მიღწევის ვარგის საშუალებას. აღნიშნული, თავის მხრივ, მეტყველებს იმაზე, რომ დღეს მოქმედი განსხვავებული მოპყრობა არ წარმოადგენს არც სახელმწიფოს დაუძლეველ ინტერესს და არც აუცილებლობას, იმისათვის, რომ სახელმწიფომ გამოძიების განხორციელება შეძლოს ეფექტიანად.

წლების განმავლობაში მოწმეთა დაკითხვის ახალი წესის ამოქმედებას სახელმწიფო გაურბოდა იმ მოტივით, რომ საგამოძიებო ორგანოები არ იყვნენ მზად ახალი წესით ეწარმოებინათ მოწმეთა დაკითხვა და მთლიანად გამოძიება, მაგრამ აღნიშნული რიტორიკა შეიცვალა.

კერძოდ, 2016 წლის 20 თებერვალს ამოქმედებულ ცვლილებებთან დაკავშირებულ განმარტებით ბარათში ასეთი მიზეზი აღარაა ნახსენები. მეტიც, განმარტებით ბარათში პირდაპირაა მითითებული, რომ „კანონპროექტით ერთხელ და სამუდამოდ უქმდება 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი გამოძიების დროს მოწმის დაკითხვის წესი.“ ამდენად, სახელმწიფომ დეკლარირებულად გამოაცხადა საკუთარი მიზანი, გააუქმოს ძველი დაკითხვის წესი.

თუნდაც განსხვავებული მოპყრობის მიზეზი იყოს სწორედ საგამოძიებო ორგანოების მოუმზადებლობა, გაურკვეველია, თუ რატომ არის ეს მიზეზი დაკავშირებული მხოლოდ სადავო ნორმებში აღნიშნულ დანაშაულებრივ ქმედებებთან და არა სხვა დანაშაულებებთან. ანუ თუკი სხვა დანაშაულებებთან მიმართებაში სახელმწიფომ აამოქმედა ახალი წესი და ამით ფაქტობრივად მიანიშნა, რომ შესაბამისი ორგანოები მზად არიან ამისათვის, რატომ არიან ისინი მოუმზადებელები იგივე წესით იხელმძღვანელონ იმ დანაშაულებებთან მიმართებაში, რომელიც სადავო ნორმებითაა გათვალისწინებული? მეტიც, შეუძლებელია დიფერენცირებული მოპყრობის გამართლების და შესაბამისად ნორმის კონსტიტუციურობის საფუძვლად მიჩნეულ იქნეს ამა თუ იმ ორგანოს მოუმზადებლობა, აწარმოოს გამოძიება ახალი წესით, მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ უკვე წლებია სამართალდამცავი ორგანოები საქმის კურსში არიან სახელმწიფოს მიერ დეკლარირებულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით, ამოქმედდეს მოწმეთა დაკითხვის ახალი წესი.

ამდენად, როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ღონისძიება (შეზღუდვა) დროებითია, რაც იმას ნიშნავს რომ სახელმწიფო დეკლარირებულად აცხადებს გარკვეული ვადის შემდეგ სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ დანაშაულებებთან მიმართებაშიც მოწმის დაკითხვის ახალი წესის ამოქმედებას, რაც იმას ნიშნავს რომ თავის მხრივ, მოწმის დაკითხვის ახალი წესიც არის მიზნის მიღწევის ვარგისი და ეფექტური საშუალება. შესაბამისად, სახელმწიფო ვერ ადასტურებს ძველი წესის შენარჩუნების და დისკრიმინაციული მოპყრობის აუცილებლობას. თუკი დისკრიმინაციული მოპყრობა (ძველი წესის გავრცელება რიგ დანაშაულებებთან მიმართებაში) განპირობებულია იმით, რომ საგამოძიებო ორგანოები ამ ეტაპზე მოუმზადებლები არიან, ეს არგუმენტიც თავის მხრივ ასევე ბუნდოვანი და წინააღმდეგობრივია ზემოაღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით.

აღნიშნული ბუნდოვანებები და სახელმწიფოს ურთერთსაწინააღმდეგო ქმედებები თუ რიტორიკა მიუთითებს სწორედ იმაზე, რომ უფლებაში ჩარევა არ არის თანაზომიერი და რომ რეალურად არ დგას სხვადასხვა დანაშაულებთან მიმართებაში მოწმის სტატუსის მქონე პირთა მიმართ განსხვავებული მოპყრობის დაწესების აუცილებლობა.

დ) საერთაშორისო სტანდარტები

მიუხედავად იმისა, რომ საერთაშორისო სტანდარტების გათვალისწინებით მოწმეები არ განიხილებიან სისხლის სამართლის პროცესში სამართლიანი სასამართლოს უფლების სუბიექტებად, სამართალწარმოების პროცესში (მის ნებისმიერ ეტაპზე) მათზე ვრცელდება მთელი რიგი უფლებები, სიცოცხლის უფლების, წამების აკრძალვის და პირადი ცხოვრების პატივისცემის უფლებების ჩათვლით. საერთაშორისო ასპარეზზე დღითიდღე იგრძნობა მოწმეთა უფლებების აღიარების და მათი საერთაშორისო დონეზე დაცვის ტენდენცია[15].

ამ მხრივ, აღსანიშნავია ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია No. R (97)13 წევრი ქვეყნებისათვის მოწმეთა დაშინების და დაცვის უფლების შესახებ, ასევე ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია Rec(2005)9 წევრ სახელმწიფოებისათვის მოწმეთა დაცვისა და მათი მართლმსაჯულებასთან თანამშრომლობის შესახებ“ . აღნიშნული რეკომენდაციები წევრ სახელმწიფოებს განუსაზღვრავს მთელ რიგ პრინციპებს მოწმეთა უფლებების დასაცავად. მათ შორის, აღნიშნულია, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა შემოიღონ სათანადო კანონმდებლობა და ღონისძიებები, რაც უზრუნველყოფს მოწმის მიერ ჩვენების თავისუფლად და დაშინების გარეშე მიცემას.

აღსანიშნავია, რომ წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის საკითხებში გაეროს სპეციალურმა წარმომადგენელმა ხუან მენდესმა წარადგინა შუალედური ანგარიში, რომელიც შეეხება საგამოძიებო ორგანოების მიერ მოწმეთა დაკითხვის წესს. სპეციალური მომხსენებელი წუხს იმ ფაქტზე, რომ ჯერ კიდევ ბევრ იურისდიქციაში პრევალირებს არასათანადო მოპყრობა და იძულებითი დაკითხვა.

მომხსენებლის აზრით, არასათანადო მოპყრობისგან დაცვის მთავარ გარანტს წარმოადგენს თავად დაკითხვის წესი.[16] სწორედ ამიტომ, საკუთარ ანგარიშში იგი აყალიბებს დაკითხვის სახელმძღვანელო პრინციპებს. მისი აზრით, დაკითხვის წესი უნდა გამორიცხავდეს პირზე ნებისმიერი უკანონო ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობას, წამებისა, არადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ჩათვლით. აღნიშნულის მიღწევა კი, შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუკი დასაკითხ პირებს ექნებათ მინიმალური გარანტიები (მათი უფლებების შესახებ ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობა, ადვოკატის ყოლის უფლება, დუმილის უფლება საკუთარი თავის ან/და ახლო ნათესავის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემასთან დაკავშირებით და სხვ.) ასევე, უფლებების დაცვის სამართლებრივი მექანიზმები.

ამავდროულად, მნიშვნელოვანია, საგამოძიებო ორგანოების სათანადოდ გადამზადება დაკითხვის პროცესთან დაკავშირებით. ამრიგად, ხუან მენდესი მოუწოდებს სახელმწიფოებს იძულებითი დაკითხვის წესიდან გადავიდნენ დაკითხვის ნებაყოფლობითობაზე და მათთვის სასურველი (გამოძიებისათვის რელევანტური) ინფორმაცია არა დაშინების, მოტყუებისა თუ იძულების გზით, არამედ მოწმესთან თანამშრომლობის შედეგად მოიპოვონ, რომლის მიზანიც იქნება სიმართლის გაგება და არა კონკრეტული პირებისათვის დანაშაულის შერაცხვა.

ამგვარად, საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისად, საქართველოს აკისრია ვალდებულება ჰქონდეს ისეთი კანონმდებლობა, რომელიც გამორიცხავს მოწმეზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობას. იმის გათვალისწინებით რომ ერთი მხრივ, თავად სახელმწიფოს ჩათვლით ყველა თანხმდება 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესის ხარვეზიანობაზე და მეორე მხრივ იმაზე, რომ 2009 წლის საპროცესო კოდექსით დამკვიდრებული წესი მეტ გარანტიებს სთავაზობს მოწმეს, გაუმართლებლად მიგვაჩნია რიგ მოწმეებთან მიმართებაში ძველი დაკითხვის წესის შენარჩუნება. სადავო ნორმით გათვალისწინებულ დანაშაულებებთან დაკავშირებული მოწმეები იმყოფებიან არახელსაყრელ, არსებითად უთანასწორო მდგომარეობაში მოწმის სტატუსის მქონე სხვა პირებთან მიმართებაში. მსგავსი უთანასწორო მოპყრობის დაუძლეველი ინტერესი სახელმწიფოს მხრიდან კი არ არსებობს. ასეთი არსებობის შემთხვევაშიც კი, შეუძლებელია განსხვავებულმა მოპყრობამ გაიაროს თანაზომიერების ტესტი და ჩაითვალოს კონსტიტუციურად, ვინაიდან როგორც ზემოთ აღინიშნა, შეზღუდვა არ არის აუცილებელი და პროპორციული გზა შესაძლო მიზნის მისაღწევად.

იმ შემთხვევაშიც თუ სასამართლო სადავო ნორმებს შეაფასებს რაციონალური დიფერენციაციის ტესტის გამოყენებით, არ არსებობს არც დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობის გამამართლებელი გარემოება და რაციონალური კავშირი დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის[17] სწორედ ზემოთაღნიშნული გარემოებების გამო.