თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

ბ. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 მუხლის ,,ა“ ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი;

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

სისხლის სამართლის კოდექსის კოდექსის 265-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსზე , რომელიც მცენარე კანაფის პირადი მოხმარების მიზნით კულტივირებას დანაშაულებრივ ქმედებად მოიაზრებს არსებობს ვასილ ჟიჟიაშვილისა და შოთა ქობალიას კონსტიტუციური სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების და განამწესრიგებელ სხდომაზე განჩინებით სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის საფუძველი(პირველი სასარჩელო მოთხოვნა). რაც შეეხება მეორე სასარჩელო მოთხოვნას, ამ ნაწილში კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ,შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს.(მეორე სასარჩელო მოთხოვნა)

პირველი სასარჩელო მოთხოვნა

ა) სარჩელი ფორმით შეესაბამება ამ კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ)სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ, რადგან სადავო ნორმატიული შინაარის მიხედვით ყველა პირს, მათ შორის ვასილ ჟიჟიაშვილსა და შოთა ქობალიას ეკრძალებათ მარიხუანას პირადი მოხმარების მიხნით კულტივაცია.

გ)სარჩელში მითითებული სადავო საკითი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი გადაწყვეტილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 30 ნოემბრის N1/13/732 გადაწყვეტილებით.

“საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹შინაარსის თანახმად : „თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმაწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ. ეს განჩინება ძალაში შედის გამოქვეყნების მომენტიდან.“

“დამძლევი ნორმის” ინსტიტუტთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ შეფასებითი კრიტერიუმები ჩამოაყალიბა გადაწყვეტილებაში “ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” :

“სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა.”[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 30 ნოემბრის №1/13/732 გადაწყვეტილებით - საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ არაკონსტიტუციურად ცნო მცენარე კანაფის პირადი მოხმარების სისხლისსამართლებრივ უმართლობად აღიარება. მოცემულ შემთხვევაში გასაჩივრებულია ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც მიზანზე დაფუძნებული დელიქტის კატეგორიაა და არსებითად უკავშირდება მარიხუანას პირად მოხმარებას. კერძოდ, არ არსებობს არსებითი სხვაობა მცენარე მარიხუანას პირადი მოხმარების მიზნით მცენარე მარიხუანას კულტივირებისა და მცენარე მარიხუანას პირადი მოხმარების დასჯადობას შორის არ არსებობს კატეგორიული სხვაობა. ორივე შემთხვევაში გვაქვს სისხლისსამართლებრივი დაცვის იდენტური ობიექტი- იმ პირის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა, რომელიც აღნიშნული ქმედების განხორციელებისთვის შეიძლება დაექვემდებაროს სისხლისსამართლებრივი წესით დასჯას.

მოსარჩელეს მიაჩნია რომ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ უკვე არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული შინაარსი არსებითად მსგავსია და ამდენად, ამ ნაწილში სასამართლომ უნდა გამოიტანოს განჩინება სარჩელის აღნიშნული ნაწილის არსებითად განუხილველობისა და ნორმის არაკოსნტიტუციურად ცნობის თაობაზე.

სახეზეა შემთხვევა, როდესაც სადავო ნორმატიული შინაარსი (1) იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების- პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების, შეზღუდვას, (2) შეიცავს უფლების შეზღუდვის მსგავსს სამართლებრივ საშუალებას- ორივე შემთხვევაში სახელმწიფო ხელმძღვანელობს სისხლისსამართლებრივი დასჯის მექანიზმით (3) არ არსებობს ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს/წინაპირობას შექმნიდა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ ორივე შემთხვევაში სამართლებრივი დაცვის ობიექტს წარმოადგენს პირის სიცოცხლე და ჯანმრთელობა. ასევე, ორივე შემთხვევაში ზიანი შეიძლება მიადგეს მხოლოდ და მხოლოდ ქმედების განმახორციელებელ პირს, არ არსებობს გავლენა სხვათა კანონიერ უფლებასა და ინტერესებზე.

გამომდინარე აქედან, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი “დამძლევი ნორმის” ისნტიტუტიტს გამოყენებით, არსებითად განხილვის გარეშე, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

მიუხედავად ამისა, სარჩელის ფარგლებში წარმოდგენილი იქნება ალტერნატიული მსჯელობა, გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის არსებითად განსახილველად მიღების შემთხვევისთვის.

მეორე სასარჩელო მოთხოვნა

კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს.

არ არსებობს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის არმიღების საფუძვლები, კერძოდ:

ა) სარჩელი ფორმით შეესაბამება ამ კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ)მოსარჩელე უფლებამოსილია წარმოადგინოს სარჩელი:

ვასილ ჟიჟიაშვილი არის 21 წლამდე ასაკის სრულწლოვანი პირი, რაც ნიშნავს იმას, რომ „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45¹ მუხლის მე-4 ნაწილის საფუძველზე მას ეკრძალება ზემოაღნიშნული ქმედების განხორციელება.

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავთან მიმართებით არის სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებულ საკითხზე სასამართლოს არ უმსჯელია;

ე)სადავო საკითხი შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლს

ვ) კანონმდებლობა კონკრეტულ შემთხვევაში არ ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ვადას სარჩელის წარსადგენად;

ზ) სადავო აქტი საკანონმდებლო აქტია და მის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება საქმეზე, ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-12.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45¹ მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებით

(საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლზე მსჯელობისას მოსარჩელე დაეყრდნობა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით)

უფლებით დაცული სფერო

საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის ძველი რედაქციის მე-14 მუხლთან მიმართებით აღნიშნა:

“კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც , ზოგადად, გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას.”[1] “კანონის წინაშე თანასწორობა, ეს არ არის მხოლოდ უფლება, ეს არის იდეა, კონცეფცია, პრინციპი, რომელსაც ეფუძნება სამართლებრივი სახელმწიფო და დემოკრატიული ღირებულებები”[2]იქვე II,1.]

“კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებითსვის... ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.”

თანასწორობა, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ფუძემდებლური პრინციპი, დაცულია კონვენციის მე-14 მუხლით.

გერმანელი სამართლის ფილოსოფოსი გუსტავ რადბრუხი წერდა :

“როცა სამართლიანობისკენ სწრაფვის მცდელობაც კი არ არსებობს, როცა თანასწორობა, როგორც სამართლიანობის ბირთვი, განზრახ უგულებელყოფილია პოზიტიური სამართლის შემუშავებისას, მაშინ კანონი არა მხოლოდ უბრალოდ ნაკლოვანი სამართალია, არამედ თავად მისი ბუნებაც არასამართლებრივია “[3]

დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით აფასებს: (1) სახეზეა თუ არა კონტიტუციური დებულებით გათვალისწინებულ უფლებრივ სფეროში ჩარევა, (2) არის თუ არა ეს ჩარევა გამართლებული.

უფლებაში ჩარევის იდენტიფიცირებისთვის, სახეზე უნდა იყოს დიფერენცირებული მოპყრობა, რაც გულისხმობს ორიდან ერთ-ერთს : 1- სახელმწიფო არსებითად თანასწორ პირებთან მიმართებით განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს ქმნის 2- არსებითად თანასწორ პირებთან მიმართებით ერთნაირ სამართლებრივ რეჟიმს აწესებს.

დიფერენცირება

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45(პრიმა) მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად :

“ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ნარკოტიკული საშუალების 21 წლამდე ასაკის პირის მიერ ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება “ . ხოლო 45-ე მუხლის პირველ ნაწილში მოხსენიებული ნარკოტიკული საშუალებაა- მცენარე კანაფი.

მოცემულ შემთხვევაში დიფერენცირებულ ჯგუფებს წარმოადგენენ ერთი მხრივ, 18 დან 21 წლამდე ასაკის პირები და ,მეორე მხრივ, 21 წლის ასაკს გადაცილებული პირები. კანონმდებელი მცენარე კანაფის ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების ნებას რთავს 21 წლის ასაკს გადაცილებულ სრულწლოვანებს, თუმცა აღნიშნული მოქმედების განხორციელება ეკრძალებათ 21 წლამდე ასაკის სრულწლოვან პირებს. აღნიშნულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით 18 წლამდე და 21 წლამდე ასაკის პირები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს, ვინაიდან მათ არსებითად თანასწორი ინტერესი გააჩნიათ საკუთარი ავტონომიის იმ ფორმით რეალიზებისა, რაც მარიხუანას პირად მოხმარებას გულისხმობს. ის, რომ მარიხუანას პირადი მოხმარება წარმოადგენს კონსტიტუციური დაცვის ღირს ინტერესს და დაცულია პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებით, არაერთხელ აღუნიშნავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს:

“მარიხუანის ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება, ძირითადად, ხორციელდება დასვენებისა და გართობის მიზნით.” “პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება ნებას რთავს ადამიანს, სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე, გადაწყვიტოს, თუ რომელი ტიპის გასართობი თუ რეკრეაციული აქტივობით დაკავდება იგი. ეჭვგარეშეა, რომ ადამიანის გასართობი აქტივობები მიეკუთვნება მისი პირადი ავტონომიის სფეროს. შესაბამისად, პიროვნების ზემოქმედება საკუთარ თავზე და ამგვარად გართობის ან სიამოვნების მიღება თავისთავად ხვდება მისი თავისუფალი განვითარების სფეროში. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ პირის უფლება, თავად შეარჩიოს მისთვის სასურველი განტვირთვის სახე და განახორციელოს შესაბამისი აქტივობა, მათ შორის, მოიხმაროს მარიხუანა, წარმოადგენს პიროვნების პირადი ავტონომიით დაცულ სფეროს.”[4]

შეფასების ტესტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამრთლოს პრაქტიკის თანახმად,[ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის გადაწყვეტილება, საქართველოს მოქალაქეები ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.] თუკი დიფერენცირება ხდება კლასიკური ნიშნის საფუძველზე ან ინტენსიურია, მაშინ სასამართლო თანასწორობის უფლებაში ჩარევის მართლზომიერებას ამოწმებს “მკაცრი შეფასების ტესტის” მიხედვით, ხოლო თუკი სხვა ნიშნით- რაციონალური დიფერენცირების ტესტით. მოცემულ შემთხვევაში დიფერენციაციის ნიშანს წარმოადგენს ასაკი, რომელიც არა არის კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისიწინებული კლასიკური ნიშანი. არც ინტენსიურად უნდა ჩაითვალოს დიფერენცირება, ვინაიდან ურთიერთობაში მონაწილე პირები მკვეთრად არ შორდებიან თანაბარი შესაძლებლობებისგან. გამომდინარე აქედან მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ დიფერენცირება უნდა შემოწმდეს რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით.

რაციონალური შეფასების ტესტის გამოყენებისას სასამართლო ამოწმებს 1- დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობას 2-რეალური და რაციონალური კავშირის არსებობა დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ბოლოდროინდელი პრაქტიკა ასაკობრივი დიფერენციაციის მართლზომიერების შემოწმებას არასტანდარტული რაციონალური დიფერენცირების ტესტით ახორციელებს.

კერძოდ, საქმეში “საქართველოს მოქალაქეები - გუჩა კვარაცხელია, გივი ცინცაძე, გიორგი თავაძე, ელიზბარ ჯაველიძე და სხვები (სულ 17 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”[ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 2/2/863, 2018 წლის 22 თებერვალი] გასაჩივრებული ნორმა კრძალავდა 70 წელს გადაცილებულ მეცნიერებათა აკადემიის წევრების არჩევას აკადემიის პრეზიდენტად ან ვიცე-პრეზიდენტად. სასამართლომ დიფერენცირების რაციონალურობის შესამოწმებლად გადაწყვიტა პასუხი გაეცა შემდეგი კითხვებისთვის :

1.კანონით დადგენილი ასაკის მიღწევა შემთხვევათა უმრავლესობაში იწვევს თუ არა ადამიანის იმ უნარების შესუსტებას, დაქვეითებას, რომელიც აუცილებელია კონკრეტული საქმიანობის განსახორციელებლად.

2.პირველ კითხვაზე დადებითი პასუხის შემთხვევაში, ასაკის საფუძველზე ბლანკეტური შეზღუდვის დაწესება მოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება გამართლებული თუ დასაბუთდება, რომ “შეუძლებელია ან/და არაგონივრულია პირთა უნარების ინდივიდუალური შეფასება და თანამდებობის დაკავების საკითხის მის საფუძველზე გადაწყვეტა”.

გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან, მოსარჩელე, გასაჩივრებული სამართლებრივი ურთიერთობის შინაარსიდან გამომდინარე, მოახდენს ამ ორი ტესტის სინთეზსს და სწორედ ამ ჭრილში წარმოადგენს არგუმენტაციას.

დიფერენცირებას არ გააჩნია რაციონალური მიზანი

ნებისმიერ სამართლებრივ სისტემაში, გამოვლენილი ნების ავთენტურობა და პირის მიერ უფლებებისა და მოვალეობების სრულყოფილი რეალიზების ერთ-ერთი წინაპირობა სწორედ რომ გარკვეული ასაკობრივი ზღვრის გადალახვაა.

სტანდარტულად, ასეთ ასაკობრივ ზღვარს წარმოადგენს “სრულწლოვნების” ინსტიტუტი, რომელიც უკავშირდება სამართლებრივი ავტონომიის მოპოვებას. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-12 მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები პირის სრული ქმედუნარიანობას უკავშირებს 18 წლის ასაკს:

“ 1. ქმედუნარიანობა, ანუ ფიზიკური პირის უნარი, თავისი ნებითა და მოქმედებით სრული მოცულობით შეიძინოს და განახორციელოს სამოქალაქო უფლებები და მოვალეობები, წარმოიშობა სრულწლოვანების მიღწევისთანავე.

2. სრულწლოვანია პირი, რომელმაც 18 წლის ასაკს მიაღწია.”

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი სახელმწიფო დონეზე აქტიური ხმის მიცემის უფლების მინიჭებას სწორედ რომ 18 წელს უკავშირებს. მიუხედავად ამისა კანონმდებელი სხვადასხვა სამართლებრივ ურთიერთობაში შესვლას და კონკრეტული უფლება-ვალდებულებების წარმოშობას ხშირად აწესებს სრულწლოვნების მიღმა ასაკობრივი ზღვრის კატეგორიას. მაგალითად საქართველოს კონსტიტუციის 37-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, პარლამენტის წევრად შეიძლება აირჩეს 25 წლის ასაკს მიღწეული პირი, 50-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს პრეზიდენტი შეიძლება იყოს 40 წლის ასაკს მიღწეული პირი, 63-ე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, საერთო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 30 წლის ასაკიდან.

გამომდინარე აქედან, ნათელია, რომ კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით ასაკობრივი სტანდარტის დადგენა კანონმდებლის დისკრეციას წარმოადგენს, თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ იგი არ ექვემდებარება კონსტიტუციური მიზანშეწონილობის შუქზე კონტროლს.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა გამოიკვეთოს გასაჩივრებული სამართლებრივი ურთიერთობის ბუნება და ის ასპექტი, რომელიც შეიძლება ასაკობრივი დიფერენციაციის რაციონალურობის განსაზღვრისთვის იყოს რელევანტური.

ზემოაღნიშნული კონსტიტუციური დებულებები სრულწლოვნების მიღმა ასაკობრივ შეზღუდვებს აწესებს ისეთი მნიშვნელობის მქონე უფლება-მოვალეობების წარმოშობას, როგორებიცაა- პრეზიდენტი, პარლამენტის წევრი, მოსამართლის თანამდებობა. აღნიშნულ თანამდებობაზე დანიშნული პირები აღჭურვილნი არიან ისეთი უფლება-მოველაობებით, რომლებიც გავლენას ახდენეს პირთა ფართო წრეებზე, მასებზე, მთლიან სახელმწიფოზე. ამ შემთხვევაში პირის ავტონომიურობის რეალიზება გულისხმობს სხვათა ცხოვრების მნიშნველოვან ასპექტებზე გავლენას. თავის მხრივ, ასაკობრივი ზღვრის ინსტიტუტი უკავშირდება ცხოვრებისეული თუ პროფესიული გამოცდილების მიღებას, რასაც კარდინალური მნიშვნელობა გააჩნია, პირობითად, ისეთ თანამდებობებთან დაკავშირებული უფლება-მოვალეობების მისაღებად, როგორიცაა მოსამართლის თანამდებობა.

მოცემული სამართლებრივი ურთიერთობა, მარიხუანას პირადი მოხმარება თვისობრივად განსხვავდება ზემოაღნიშნული შემთხვევებისგან. აღნიშნულ შემთხვევებში პირის გადაწყვეტილება გავლენას ახდენს მხოლოდ საკუთარი ავტონომიურ სფეროზე და შემხებლობა არ აქვს სხვა პირების, საზოგადოების თუ სახელმწიფოს კანონიერ უფლებებსა და ინტერესებზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად :

“კონსტიტუცია იცავს ადამიანს ნებისმიერი მესამე პირისგან მომდინარე საფრთხეებისგან - კერძო პირებისა თუ სახელმწიფოს მიერ უფლებების დარღვევისგან. ამასთან, ხელისუფლებას აქვს კონსტიტუციური ვალდებულება, კონკრეტული ქმედებების რეგულირების გზით მოახდინოს იმ რისკების გამორიცხვა/მინიმიზაცია, რომლებიც შეცდომის დაშვების შედეგად ქმნის, განაპირობებს ადამიანის მიერ საკუთარი თავისთვის ზიანის მიყენების საფრთხეს. თუმცა საკუთარი ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების თავიდან აცილების მიზნით, სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით, პირის თავისუფლების აღკვეთა სასამართლომ გაუმართლებლად მიიჩნია, რადგან საკუთარი თავისთვის ზიანის მიყენების საფრთხის გამო პირისთვის თავისუფლების აღკვეთა ემსახურება მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანს, რომ სხვამაც არ ჩაიდინოს იგივე ქმედება და საკუთარ ჯანმრთელობას ზიანი არ მიაყენოს. შედეგად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მტკიცებით, გამომშრალი მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა/შენახვისთვის სისხლისსამართლებრივი სასჯელის დაწესება, რომელიც შესაძლოა იწვევდეს პირის თავისუფლების აღკვეთას, წარმოადგენს არაპროპორციულ ზომას ჯანმრთელობის დაცვის ზოგადი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.” [ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის განჩინება №3/1/708,709,710 ]

მოცემულ შემთხვევაში დაწესებული ასაკობრივი ლეგიტიმურ მიზანს (რაციონალურობას) შეიძლება წარმოადგენდეს- პირის ჯანმრთელობისა და საზოგადოების უსაფრთხოების დაცვა. რაც , თავისთავად, არ არის საფუძველს მოკლებული და საკონსტიტუციუო სასამართლომ ზემოაღნიშნული მიიჩნია დაცვის ღირს ინტერესად [ ]. ასევე დიფერენცირების ლეგიტიმურ მიზნად შეიძლება იყოს დასახელებული ის, რომ 18 დან 21 წლამდე ასაკის პირები აღნიშნულ ურთიერთობაში განსაკუთრებული საფრთხის პირთა კატეგორიას განეკუთვნებიან, ვიდრე 21 წლის ასაკს გადაცილებული პირები (თუმცა არ არსებობს რაიმე კრიტერიუმი ან სტატისტიკა, რომელიც აღნიშნულს დაამოწმებდა)

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 29-ე მუხლის “ა” პუნქტის თანახმად, სასამართლო პროცესში ნაფიც მსაჯულად მონაწილეობის მიღების უფლება აქვს 18 წლის ასაკს გადაცილებულ პირს.

როგორც არჩევნებში მონაწილეობა, ასევე ნაფიც-მსაჯულად სისხლის სამართლის პროცესში მონაწილეობა უფლებამოსილებათა იმ კატეგორიას განეკუთვნება, რომელიც ძალიან დიდ გავლენას ახდენს სხვა პირების კანონიერ ინტერესებსა და უფლებებზე. მიუხედავად ამისა, კანონმდებელი მაინც მიიჩნევს, რომ 21 წლამდე ასაკის სრულწლოვანს, თუმცა ის შეიძლება იყოს ნაფიც -მსაჯული და მიიღოს არჩევნებში მონაწილეობა, არ შესწევს უნარი თავად გადააფასოს მცენარე კანაფის პირადი მოხმარებიდან მომდინარე დადებითი თუ უარყოფითი შედეგები.

მოცემულ შემთხვევაში აშკარაა, დიფერენცირებას არ გააჩნია რაციონალური გამართლება. თავისთავად მარიხუანის მოხმარების შეზღუდვას შეიძლება გააჩნდეს ზოგადი ლეგიტიმური მიზნები( რაც ზემოთ აღვნიშნეთ) თუმცა ბუნდოვანია რომელი ამ ლეგიტიმური მიზნის რეალიზება ხდება პირთა შორის დიფერენცირებით. ამასთან, დიფერენცირებას რომც გააჩნდეს ლეგიტიმური მიზანი, უფლებაში ჩარევა ვერ აკმაყოფილებს ტესტის მე-2 კრიტერიუმს- არ არსებობს რაციონალური მიმართება დიფერენცირების მიზეზსა და მის შედეგს შორის. დაუსაბუთებელია თუ რა არსებით უნარ-ჩვევებს იღებს 21 წლის ასაკის პირი, რითაც ახერხებს მცენარე კანაფის მოხმარებიდან მომდინარე საფრთხეების (თუკი საერთოდ არსებობს ასეთი საფრთხე) დელიმინაციას და რატომ არ გააჩნია ასეთი უნარ ჩვევები სრული ქმედუნარიანობის მქონე პირს.

ამგვარად მოცემული დიფერენცირება ვერ აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენცირების ტესტსს და სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 265-ე მუხლის პირველი ნაწილის ნორმატიული შინაარსის, რომელიც მცენარე კანაფის პირადი მოხმარების მიზნით კულტივირებას დანაშაულებრივ ქმედებად მოიაზრებს, კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით.

მართალია მოსარჩელემ ზემოთ უკვე დაასაბუთა, რომ სასარჩელო მოთხოვნის ეს ნაწილი დამძლევი ნორმის ინსტიტუტის გამოყენებით განჩინებით უნდა იქნეს ცნობილი არაკონსტიტუციურად, თუმცა იმ შემთხვევაში თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ აღნიშნული ნორმატიული შინაარსი დამძლევი ნორმით არ უნდა იქნეს ცნობილი არაკონსტიტუციურად და უნდა მოხდეს მისი არსებით სხდომაზე შემოწმება, მოსარჩელე ამ შემთხვევისთვის განავითარებს ალტერნატიულ მსჯელობას.

(საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით მსჯელობისას მოსარჩელე დაეყრდნობა 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის მე-16 მუხლთან მიმართებით განვითარებულ სასამართლოს მსჯელობას)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად : “საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებულია პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, „რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს ადამიანის პიროვნული თვითგამორკვევისა და ავტონომიურობის უფლებას. სწორედ პიროვნულობა განსაზღვრავს ადამიანის არსს, მიუთითებს მის ინდივიდუალურ და სხვებისგან განმასხვავებელ მახასიათებლებზე“[5]. „მითითებული კონსტიტუციური ნორმა თავისი არსით წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, უზრუნველყოფს რა ადამიანის პირადი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი და უზოგადესი ასპექტის, პიროვნების თავისუფალი განვითარების, ჩამოყალიბების, მისი ცხოვრების ინდივიდუალური წარმართვის თავისუფლებას სამართლიანი სახელმწიფოს ფარგლებში“[6].

მცენარე მარიხუანას პირადი მოხმარების მიზნით კულტივირების აკრძალვის შედეგად სახეზეა ჩარევა კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში, რაც საჭიროებს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მიზანშეწონილობის ფონზე გაანალიზებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირის თავისუფალი განვითარების უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის და ამ უფლებით სარგებლობა შეიძლება შეიზღუდოს, როდესაც ის ზიანს აყენებს სხვათა უფლებებსა და სხვა მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ ინტერესებს. ამ მხრივ, მნიშვნელოვანია სახელმწიფოს როლი, რომელიც, ერთი მხრივ, ვალდებულია, შექმნას თავისუფალი სივრცე პიროვნების განვითარებისთვის და უზრუნველყოს ამ უფლების ეფექტური რეალიზაცია, ხოლო, მეორე მხრივ, იზრუნოს მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვაზე“[7]

როგორც ამას ცნობილი პოლიტიკის ფილოსოფოსი ჯონ სტიუარტ მილი თავის ცნობილ ესეში “თავისუფლების შესახებ” განმარტავს : “ინდივიდი საკუთარი სხეულის და გონების სუვერენია” “ერთადერთი მიზანი, რომელიც ინდივიდზე სახელმწიფოს მიერ ამოქმედებულ იძულების ბერკეტს გაამართლებდა არის ამ ინდივიდის მხრიდან სხვა ინდივიდებზე მიმართული ზიანის აღკვეთა”[8]

მოდერნული კონსტიტუციის პირობებში სახელმწიფოს მიერ პოლიტიკური ძალის პროექცია ეფუძნება კანონის უზენაესობის პრინციპს, ხოლო ის, რომ ადამიანი სამართლის სუბიექტი უნდა იყოს და არა ობიექტი, ერთგვარ აქსიომატიკას წარმოადგენს. სამართლის სუბიექტობა გულისხმობს, რომ ადამიანი მიზანია თავის თავში, იგი წარმოადგენს საკუთარი თავის სუვერენს, ცხოვრების წესის ავ-კარგიანობის განმსაზღვრელს. მაგ გააჩნია ე.წ. “ნეგატიური თავისუფლებით” შემოსაზღვრული ავტონომიური სფერო, ხოლო სახელმწიფოს მხრიდან იძულების ბერკეტის გამოყენებას გამართლება შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ მაშინ თუკი პირის ავტონომიურობა პირდაპირ ან ირიბად აყენებს ზიანს სხვა პირთა ან საზოგადოების დაცვის ღირს ინტერესს.

მაშინ, როდესაც პირი ახორციელებს მცენარე კანაფის კულტივირებას ან მის რეალიზაციას, იგი ფაქტობრივად ხდება ნარკოტიკული საშუალების ბრუნვის ძირითადი რგოლი, თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც მცენარე მარიხუანის კულტივირებას პირი პირადი მოხმარების მიზნით ახორციელებს. ამა თუ იმ სისხლისსამართლებრივად დასჯადი ქმედების მიღმა არსებული მოტივისა და მიზნის დადგენა სისხლის სამართლის საპროცესო სამართალწარმოების შემადგენელი ეტაპია. სარჩელის დასაბუთებულების მიზნებისთვის რელევანტური არ არის ის მეთოდები და სამართლებრივი მექანიზმები, რითაც ხდება კონკრეტული ქმედების მოტივისა და მიზნის იდენტიფიცირება. თუკი მოცემულობად ვიღებთ იმას, რომ პირი მცენარე კანაფის კულტივირებას ახდენდა პირადი მოხმარების მიზნით და მას არ ამოქმედებდა რეალიზაციის ან სხვა ფორმით მისი გასაღების განზრახვა, მაშინ, დაწესებული შეზღუდვა ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ პრინციპს.

მოცემულ შემთხვევაში, ისევე როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ დაწესებული შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად მოაზრებუი იყო- პირის ჯანმრთელობისა და საზოგადოების უსაფრთხოების დაცვა.

თანაზომიერების პრინციპის მეორე კომპონენტს წარმოადგენს, ის რომ სახელმწიფოს მიერ მიღებული ზომა გამოსადეგი და ეფექტური საშუალება უნდა იყოს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. პირის მიერ პირადი მოხმარების მიზნით მცენარე კანაფის კულტივირება ვერ მოახდენს გავლენას სხვა პირთა ჯანმრთელობაზე და საზოგადოების უსაფრთხოებაზე. ამდენად, არ არსებობს პირდაპირი ლოგიკური კავშირი აღნიშნულ კატეგორიებს შორის.

იმ შემთხვევაშიც თუკი მივიჩნევთ რომ სახელმწიფოს მიერ უფლების შეზღუდვა, წმინდად პატერნალისტურ ნიადაგზე საზრდოობს და ლეგიტიმურ ინტერესს წარმაოდგენს პირის ჯანმრთელობის დაცვა საკუთარი ქმედებიდან მომდინარე საფრთხისგან და ასევე თუკი ვიტყვით, რომ მოცემული შეზღუდვა გამოსადეგი საშუალებაა აღნიშნული მიზნის მისაღწევად, სისხლისსამრთლებრივი სანქციის გამოყენება ვერ ჩაითვლება ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ საშუალებად.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამრთლოს პრაქტიკის თანახმად: „სამართლებრივ სახელმწიფოში სისხლის სამართლის - ქმედების კრიმინალიზაციისა და მისი დასჯადობის ფუნქცია მხოლოდ მაშინაა წარმატებული, როდესაც ის გამოიყენება როგორც ultima ratio. საზოგადოების და ადამიანის ინტერესების დასაცავად სისხლისსამართლებრივი ნორმები უნდა გამოიყენებოდეს როგორც უკიდურესი საშუალება, როდესაც ამოწურულია სამართლებრივ სიკეთეთა დაცვის არასისხლისსამართლებრივი საშუალებები. ამ პროცესის წარმატებულობას უზრუნველყოფს ხელისუფლების მხრიდან შემდეგი პირობების კუმულაციურად დაკმაყოფილება: ა) კანონით დანაშაულად მხოლოდ ისეთი ქმედების მიჩნევა, რომელიც უმართლობის ხარისხის იმ მომეტებული რისკების მატარებელია, რომელთა განეიტრალება და ამ გზით საზოგადოების და ადამიანების დაცვა ობიექტურად სისხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება“[9].

გამომდინარე აქედან, სისხლისამართლებრივი სანქციის გამოყენება, პირადი მოხმარების მიზნით მარიხუანაც კულტივირებისთვის, არ წარმოადგენს ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ საშუალებას , არამედ პიროვნების ავტონომიაში ჩარევის უკიდურესი ფორმის გამოხატულებაა. გამომდინარე აქედან გასაჩივრებული ნორამტიული შინაარსის ფარგლებში მოაზრებული სამართლებრივი რეჟიმი ვერ აკმაყოფიებს თანაზომიერების კონსტიტუციურ პრინციპს.

ამდენად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 265-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც მცენარე კანაფის პირადი მოხმარების მიზნით კულტივირებას დანაშაულებრივ ქმედებად მოიაზრებს, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის27 დეკემბრის გადაწყვეტილება N 1/1/493 საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: “ახალი მემარჯვენეები” და “საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 2.

[2] იქვე., II-1.

[3] გუსტავ რადბრუხი- კანონიერი უმართლობა და ზეკანონური სამართალი, გვ 322.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს2017 წლის 30 ნოემბრის №1/13/732 გადაწყვეტილება საქმეზე. საქართველოს მოქალაქე გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-12.

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-54.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 9 თებერვლის №1/2/622 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოგუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-12.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/4/570 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნუგზარ ჯაყელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13.

[8] Mill J. , On Liberty, Batoche Books, Kitchener 2001, 13

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-37.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა