სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონით სავალდებულო ყველა რეკვიზიტს.

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი პირების მიერ კონსტიტუციით მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების დარღვეის გამო. კერძოდ, მოსარჩელეს წარმოადგენენ იურიდიული პირები შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება სამაუწყებლო კომპანია „საქართველო“ და შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2, რომელთა კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლების დარღვევის რეალური საფრთხეც არსებობს სადავო ნორმებით. კერძოდ, ქალაქ თბილისის საქალაქო სასამართლოში მიმდინარეობს საქმის განხილვა მოსარჩელეებს ქიბარ ხალვაშსა და შპს „პანორამასა“ და მოპასუხეებს - კონსტიტუციური სარჩელის წარმდგენებს შორის.

შპს სამაუწყებლო კომპანია საქართველო წარმოადგენენ შპს სამაუწყებლო კოპმანია რუსთავი 2-ის პარტნიორს. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში წილი წარმოადგენს საქათველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ სიკეთეს (იური კირაკოსიანი, სპირიდონ ვართანიანი, მარტიროს ჩარდეხჩიანი, პეტრე საფარიანი, სერგო ვართანოვი, ქეთევან ტოტოღაშვილი, ასკან მანუკიანი, როზა პოღოსიანი, სვეტლანა პერეგულკო, ნოდარ გიგაშვილი და შოთა მექვაბიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

განსახილველ სამოქალაქო საქმეზე, მოსარჩელე ქიბარ ხალვაში და შპს „პანორამა“ ითხოვენ გარიგების ბათილობას მათი ამორალურობის გამო, რომლის საფუძვლად მიუთითებენ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლს. მათი აზრით, ბათილობის შედეგს იწვევს ის გარემოება, რომ მათ მიერ წილების გაყიდვისას მყიდველების მიერ გადახდილი ფასი არ არის წილების საბაზრო ღირებულების ადექვატური.

იმის გათვალისწინებით, რომ გვაქვს საფუძლიანი ვარაუდი მოსამართლის მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით, მით უფრო საქმის ფორსირებული განხილვის ფონზე, არსებობს რეალური საფრთხე, რომ მოსამართლე სარჩელის დაკმაყოფილებს და უკანონო და კონსტიტუციასთან შეუსაბამო გადაწყვეტილებას დააფუძნებს 54-ე მუხლზე და 55-ე მუხლის იმ რედაქციაზე, რომელიც სადავო ნორმაში ტექსტუალურად ასახული იყო “საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ” საქართველოს 2012 წლის 8 მაისის კანონის (040000000.05.001.016730, ვებგვერდი, 25/05/2012) მიღებამდე არსებულ რედაქციაში და რომლის პირველი ნაწილის თანახმად “გარიგება შეიძლება ბათილად ჩაითვალოს, თუ გარიგებით განსაზღვრულ შესრულებასა და ამ შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ანაზღაურებას შორის აშკარა შეუსაბამობაა და გარიგება დაიდო მხოლოდ იმის წყალობით, რომ ხელშეკრულების ერთ-ერთმა მხარემ ბოროტად გამოიყენა თავისი საბაზრო ძალაუფლება ან ისარგებლა ხელშეკრულების მეორე მხარის მძიმე მდგომარეობით ან გამოუცდელობით (გულუბრყვილობით).“ ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, მოსამართლე ურთმელიძე გამოიყენებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 55-ე მუხლსა და მე-6 მუხლს. სადავო ნორმები ეწინააღმდეგებიან საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლს, ვინაიდან წარმოადგენენ საქმიანობის საყოველთაო თავისუფლებაში ჩარევის გაუმართლებელ ღონისძიებას, 21-ე მუხლს - ვინაიდან, სადავო ნორმათა საფუძელზე ხდება საკუთრების უფლებისა და კერძო ავტონომიის (მათ შორის სახელშეკრულებო თავისუფლების) დაუშვებელი ხელყოფა და 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტის პირველი წინადადებას - რადგანაც, სადავო ნომები ხელს უშლის თავისუფალი მეწარმეობის განვითარებას.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია. ვინაიდან საკითხი ეხება სადავო ნომების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ძირითად უფლებებთან. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით. სადავო საკითხთან დაკავშირებით არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილება.

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა. სარჩელი შემოტანილია კანონით დადგენილი ვადების დაცვით. არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობის უზრუნველყოფის მიზნით.

 ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი

1. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის სიტყვების „ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს“ და 55-ე მუხლის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლი უცილოდ ბათილად (არარა) გარიგებად მიიჩნევს იმგვარ გარიგებას, რომელიც „ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს“.

აღსანიშნავია, რომ გარიგების მეშვეობით სამართლის სუბიექტები უშუალოდ თვითონ აწესრიგებენ ერთმანეთს შორის ურთიერთობებს, პირველ რიგში, იძენენენ და განკარგავენ ქონებას, ერთმანეთთან შედიან სხვადასხვა სახის სამართლებრივ ურთიერთობებში.

კერძოსამართლებრივი გარიგებების დადება ერთ-ერთი ფუნდამენტური ძირითადი უფლების - ქმედების საყოველთაო თავისუფლების კერძოსამართლებრივი გამოხატულებაა და ბუნებრივია დაცულია საქართველოს კონსტიტუციით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის შესაბამისად, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითრების უფლება, რაც სხვა უფლებებთან ერთდ მოიცავს ქმედების საყოველთაო თავისუფლებასაც. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების ზუსტი და ამომწურავი განმარტება პრაქტიკულად შეუძლებელია. იგი შედგება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან, რომლებიც კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებით არის დაცული. (საქართველოს საკონსტიუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-4). ამავდროულად, კონსტიტუციაში რეგლამენტირებულ კონკრეტულ უფლებებს მიღმა რჩება პიროვნების თავისუფალი განვითარებისათვის აუცილებელი ბუნებითი თავისუფლებების მნიშვნელოვანი სეგმენტი. კონსტიტუციის მე-16 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N 2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი და სხვები საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ”, II-57).

სადავო ნორმა, პირის მიერ გამოვლენილ ნებას არ მიიჩნევს ვარგისად და არ უკავშირებს არავითარ სამართლებრივ შედეგს იმის გამო, რომ ის ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს, ან ზნეობის ნორმას. ამავდროულად უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმა გარდა ზნეობის ნორმებისა და საჯარო წესრიგის წინააღმდეგობისა, ბათლად მიიჩნევს ასევე გარიგებებს თუ ისინი ეწინააღმდეგებიან კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა წარმოადგენს ქმედების საყოველთაო თავისუფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „ საქართველოს კონსტიტუციის მე–16 მუხლი მიუხედავად იმისა, რომ პირდაპირ არ მიუთითებს პიროვნული განვითარების თავისუფლების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობაზე, იგი არ მიეკუთვნება აბსოლუტურ უფლებათა ჯგუფს. აღნიშნულ უფლებაში ჩარევა დასაშვებია, თუ უფლების მზღუდავი რეგულაცია დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის თანაზომიერი საშუალებაა.“ (საქართველოს საკონსტიუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-11). ამავდროულად, „სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შესაფასებლად, სასამართლომ უნდა განსაზღვროს, რამდენად თანაზომიერია ქმედუუნაროდ აღიარებული პირების უფლებებსა და ინტერესებზე ზრუნვის მოტივით სადავო ნორმებით დადგენილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში ჩარევა. სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის თანაზომიერების შეფასების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლო იმსჯელებს უფლებაში ჩარევის ფორმაზე, ხასიათსა და ინტენსივობაზე.“ (საქართველოს საკონსტიუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-17).

გაურკვეველია თუ რა ლეგიტიმურ მიზანს ისახავს სადავო ნორმა. ქმედების თავისუფლების შეზღუდვა დასაშვები უნდა იყოს კანონის საფუძელზე, და არა მოსამართლის მიერ იმგვარი განუსაზღვრელი შინაარსის საფუძელზე, როგორიცაა „საჯარო წესრიგი“ და „ზნეობის ნორმები“. მეორე მხრივ, აშკარად ნათელია, რომ ძირითად უფლებაში იმგვარი ჩარევა, როდესაც ნორმის ადრესატმა შეუძლებელია წინასწარ განსაზღვროს, თუ ესა თუ ის მოსამართლე, რომელ ქმედებას მიიჩნევს ზნეობის ნორმების ან საჯარო წესრიგის საწინააღმდეგო ქმედებად, წარმოადგენს ძირითად უფლებაში ჩარევის გაუმართლებელ ფორმას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის მნიშნელობაზე. სასამართლოს შეფასებით “საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. კონსტიტუცირი პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან“.

სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, გამომდინარეობს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი, რომლის მიხედვით „კანონად შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც კანონის ხარისხის მოთხოვნებს პასუხობს. კანონის ხარისხი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან “(#1/3/407-26.12.2007 გადაწყვეტილება). თავის მხრივ, „სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი გამომდინარეობს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან და გულისხმობს, რომ ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა“ (#2/2-389-26.10.2007 გადაწყვეტილება).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილებებშიც ნათლადაა გამოკვეთილი სამართლებრივი განსაზრულობის პრინციპის მნიშვნელობა. კერძოდ, „არსებობს სამართლებრივი სახელმწიფოს ელემენტები, რომლებიც შეიძლება პირდაპირ არ იყოს გათვალისწინებული კონსტიტუციის რომელიმე ნორმით, მაგრამ არანაკლები დატვირთვა მიენიჭოთ, რადგანაც მათ გარეშე შეუძლებელია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის რეალიზება. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ამგვარ ელემენტს წარმოადგენს ე.წ. „განჭვრეტადობის პრინციპი“, თუმცა მის სრულყოფილად აღსანიშნავად უფრო ტერმინი „განსაზღვრულობის პრინციპია“ შესატყვისი.“ სასამართლოს შეფასებით „განსაზღვრულობის პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან დაკავშრებული სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს“ (2/3/406,408-30.10.2008 გადაწყვეტილება).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს ზემოთაღნიშნულ პრინციპებს. კანონის დებულებიდან ნათლად ჩანს, რომ “საჯარო წესრიგისა და ზნეობის ნორმები” სუბიექტურ შინაარსს ატარებს. ის გაუმართლებლად ფართო დისკრეციას აძლევს მოსამართლეს. ამ მხრივ განსხვავებულია სადავო მუხლის ის დებულება, რომელიც ბათილად აცხადებს გარიგებას რომელიც ეწინააღმდეგება კანონით დადგენილ წესსა და აკრძალვებს. კანონსაწინააღმდეგობა ობიექტურ კრიტერიუმს ეფუძნება. სადავო ნორმის ფორმულირება (ეწინააღმდეგება “საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს”) ერთი მხრივ შეიძლება გამოყენებულ იქნას უამრავი სხვადასხვა შინაარსის მიმართ, ხოლო, მეორე მხრივ განუსაზღვრელია.

სადავო ნორმის აშკარა შეუსაბამობა სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპთან იწვევს აგრეთვე იმას, რომ სასამართლოების მხრიდან განხორციედეს ნორმის სხვადასხვაგვარი, მათ შორის, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო, განმარტება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით „სამართალშემოქმედი კონკრეტული საზოგადოებრივი ურთიერთობის მოწესრიგებისას ვალდებულია, ნათლად და გარკვევით ჩამოაყალიბოს ნორმის იურიდიული შინაარსი. ნორმის რაციონალური განმარტება უნდა გამორიცხავდეს მისი არაკონსტიტუციური შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას. სამართალშემოქმედის მიზანი, მოახდინოს რაციონალური შეზღუდვის დაწესება, ადეკვატურად უნდა იქნეს ასახული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იქმნება უფლების დაღვევის მაღალი საფრთხე, ხოლო სამართალშემფარდებლის მიერ თუნდაც სწორად ჩამოყალიბებული პრაქტიკა, ვერ იქნება საკმარისი აღნიშნული საფრთხის პრევენციისთვის. „ცალკეულ შემთხვევაში კანონმდებელმა შესაძლოა საკმარისი სიზუსტით, სიცხადით და ადეკვატური კონკრეტულობით ვერ გამოხატოს თავისი ნება. შესაბამისად, ამა თუ იმ ნორმის ტექსტი პრაქტიკულად დაშორდება კანონმდებლის რეალურ შეხედულებებსა და სურვილებს მის შინაარსთან დაკავშირებით... (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ).

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ასევე ასევე ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მიუთითა ნორმის შინაარსის განსაზღვრულობის მასშტაბზე. მართალია, „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საერთო სასამართლოების პრაქტიკა სადავო ნორმასთან დაკავშირებით არათუ არ გამოირჩევა ერთგვაროვნებით, არამედ, რაც მთავარია, არ ადგენს რაიმე მნიშნელოვან ორიენტირს იმისა, თუ რა წინაპირობების არსებობსას შეიძება იქნეს ის გამოყენებული და რა გარემოებისას დაუშვებელი იქნებოდა მისი გამოყენება.

იგივე უნდა ითქვას საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 55-ე მუხლის მიმართ. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 55-ე მუხლის პირველი ნაწილის თავდაპირველი რედაქცია, რომელიც ამოღებულ იქნა 2012 წლის 8 მაისის კანონით „საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში“ ცვლილების შეტანის შესახებ“ ითვალისწინებს, რომ „გარიგება შეიძლება ბათილად ჩაითვალოს, თუ გარიგებით განსაზღვრულ შესრულებასა და ამ შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ანაზღაურებას შორის აშკარა შეუსაბამობაა და გარიგება დაიდო მხოლოდ იმის წყალობით, რომ ხელშეკრულების ერთ-ერთმა მხარემ ბოროტად გამოიყენა თავისი საბაზრო ძალაუფლება ან ისარგებლა ხელშეკრულების მეორე მხარის მძიმე მდგომარეობით ან გამოუცდელობით (გულუბრყვილობით).“

მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ გარიგების ბათილად ცნობა იმ საფუძვლით, რომ „გარიგებით განსაზღვრულ შესრულებასა და ამ შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ანაზღაურებას შორის აშკარა შეუსაბამობაა“ ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლს, ვინაიდან წარმოადგენს კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა ქმედების თავისუფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას. მიგვაჩნია, რომ გარიგების მხარეებს სრული შესაძლებლობა უნდა ქონდეთ უშუალოდ განსაზღვრონ გარიგების ფასი, შინაარსი და მათ მიერ გარიგების შესასრულებლად აუცილებელი შესრულების ოდენობა, სახელმწიფოსგან ჩარევის გარეშე. მართალია, სადავო მუხლის ამჟამინდელი რედაქციაში პირდაპირ ასახული არ არის სადავო ნორმის თავდაპირველი რედაქცია, თუმცა, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-6 მუხლთთან ერთობლიობაში, ის მაინც წარმოადგენს მოქმედ ნორმატიულ აქტს. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნული მუხლის თანახმად, „კანონებსა და კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტებს არა აქვთ უკუქცევითი ძალა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ეს პირდაპირ არის კანონით გათვალისწინებული. არ შეიძლება კანონს მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ იგი ზიანის მომტანია ან აუარესებს პირის მდგომარეობას.“ აღნიშნული მუხლის საფუძველზე, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 55-ე მუხლის პირველი ნაწილის თავდაპირველი რედაქციის გამოყენება ხდება ი გარიგებების მიმართ, რომლებიც დადებულ იქნენ საკანონმდებლო ცვლილების განხორციელებამდე. მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2014 წლის 9 ივნისის გადაწყვეტილებით (საქმე #ას-880-838-2013) მიჩნეულ იქნა, რომ იმ გარიგების მიმართ, რომელიც დადებულ იქნა შესაბამისი ცვლილების განხორციელებამდე, გამოყენებული უნდა იქნეს სწორედ 55-ე მუხლის თავდაპირველი რედაქცია. შესაბამისად, კოდექსის 55-ე მუხლის 2012 წლის 8 მაისის საკანონმდებლო ცვლილებამდე მოქმედი რედაქცია, მართალია, ის ფორმალურად არ არის ასახული საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 55-ე მუხლის ამჟამად მოქმედ ტექსტში, თუმცა ის მაინც წარმოადგენს მოქმედ ნორმატიულ აქტს.

როგორც საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლი, ისე 55-ე მუხლის პირველი პუნქტი (მე-6 მუხლთან ერთობლიობაში) დასაშვებად მიიჩნევს გარიგების ბათილობას იმ შემთხვევაში, თუ გარიგებით გათვალისწინებულ შესრულებასა და სანაცვლო შესრულებას შორის არსებობს აშკარა არაპროპორციულობა. მიგვაჩნია, რომ გარიგების მხარეებს სრული შესაძლებლობა უნდა გააჩნდეთ უშუალოდ თვითონ განსაზღვრონ გარიგების ფასი, ასევე გარიგებით გათვალისწინებული შესრულება და სანაცვალგებო შესრულება. სახელმწიფო დაუშვებელია ასრულებდეს გარიგების შინაარსის კონტროლს. განსაკუთრებით ეს შეეხება სახელშეკრულებო ფასის განსაზღვრას. ფასი, როგორც სოციალური კატეგორია არსებობს გაცვლის მიზნებისთვის და გამომდინარეობს სწორედ ქონებრივი რესურსების გაცვლის პროცესიდან. ქონებრივი რესურსების გაცვლა კი შესაძლებელია მხოლოდ გარიგების მხარეებს შორის და არა აბსტრაქტულად.

შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით ნებისმიერი სახის ჩარევა „სამართლიანი ფასის“ თუ „საბაზრო ფასის“ სტანდარტის შემოღებით, ისე რომ გარიგების მხარეთა ნების გამოვლენის ნამდვლილობა დამოკიდებული ხდება ამ გარეგან ფაქტორებზე, არის დაუშვებელი და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ქმედების საყოველთაო თავისუფლებას.

შესაბამისად, მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის სიტყვები „ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს“ და 55-ე მუხლის (მე-6 მუხლის გათვალისწინებით) ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც გარიგება შეიძლება ბათილად ჩაითვალოს თუ „გარიგებით განსაზღვრულ შესრულებასა და ამ შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ანაზღაურებას შორის აშკარა შეუსაბამობაა“ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით.

2. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის სიტყვების „ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს“ და 55-ე მუხლის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით

ცალსახაა, რომ სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ გარიგების მხარეებს არ აქვთ იმის გარანტია, რომ ერთი მხრივ სახელმწიფო მოსამართლის მეშვეობით სამართკებრივი ძალის არმქონედ არ ცნობს მათ მიერ გამოვლენილ ნებას და მისგან გამომდინარე სხვადასხვა მოქმედებებს ქონების შეძენასთან, განკარგვასთან, დატვირთვასთან, ან სხვადასხვა სახის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით, და მეორე მხრივ არაკეთილსინდისიერ მხარეს აძლევს შესაძლებლობას ეჭვის ქვეშ დააყენოს მხარეთა შორის დადებული გარიგება იმ მოტივით, რომ აღნიშნული გარიგება ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს.

საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). 

სრულიად საპირისპირო დასკვნის შესაძლებლობას იძლევა სადავო ნორმა. მასში არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, ნათელია, რომ არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საგულისხმოა, რომ საკითხი ეხება საკუთრების უფლებას, ხოლო „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ ს „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტრესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

„ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

შესაბამისად, მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის სიტყვები „ეწინააღმდეგება საჯარო წესრიგს ან ზნეობის ნორმებს“ და 55-ე მუხლის (მე-6 მუხლის გათვალისწინებით) ის ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც გარიგება შეიძლება ბათილად ჩაითვალოს თუ „გარიგებით განსაზღვრულ შესრულებასა და ამ შესრულებისათვის გათვალისწინებულ ანაზღაურებას შორის აშკარა შეუსაბამობაა“ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.