1) „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის სიტყვების „უზრუნველყოფის ღონისძიებები საქართველოშია აღსასრულებელი ან“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან მიმართებით

ა) სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულია საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება. აღსანიშნავია, როომ ამ უფლების განსაკუთრებულობისათვის საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ გაუსვამს ხაზი. მისი შეფასებით საკუთრების უფლება „წარუვალ“ და „უზენაეს ადამიანურ ღირებულებას“ წარმოადგენს, რომელიც დემოკრატიული საზოგადოების და სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფოს ქვაკუთხედია. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის #1/51 გადაწყვეტილება საქმეზე ქ. თბილისის ჩუღურეთის რაიონის სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება). სასამართლოს განმარტებით, „კერძო საკუთრება, როგორც ინსტიტუტი, საბაზრო ეკონომიკის ბირთვს წარმოადგენს. შესაბამისად, ის არის არა მხოლოდ მესაკუთრეებს შორის ეკონომიკური კონკურენციის, არამედ ასევე დემოკრატიული სახელმწიფო და საზოგადოებრივი წყობილების ერთ-ერთი მნიშნელოვანი წინაპირობა.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები- დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალაქიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II.პ.5,6;)

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლი ავალდებულებს სახელმწიფოს „ცნოს“ და „დაიცვას“ ადამიანის უფლებები. ამასთან, ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო სწორედ ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით არიან შეზღუდულნი. სწორედ აღნიშნული ნორმა- პრინციპის საფუძველზე აკისრია სახელმწიფოს კონსტიტუციით გარანტირებული ადამიანის უფლებების დაცვასთან დაკავშირებით პოზიტიური და ნეგატიური ვალდებულებების შესრულებაც.

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებაში სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას წარმოადგენს მათ შორის ის, რომ შექმნას ისეთი საკანონმდებლო სისტემა, რომელიც გაუმართლებლად არ შეზღუდავს კერძო პირთა საკუთრების უფლებას. აღნიშნული ვალდებულება კი ვრცელდება ირიბ- ჰორიზონტალურ ურთიერთობებზეც. კერძო-სამართლებრივ ურთიერთობებში სახელმწიფოს ჩარევა უნდა მოხდეს მხოლოდ იმ ზღვრამდე, რომელიც საჭიროა კონსტიტუციით გარანტირებული ადამიანის უფლებების დასაცავად და გამომდინარეობს კონსტიტუციითვე დაშვებული შეზღუდვის ფარგლებიდან. აღნიშნულთან დაკავშირებით საგულისხმოა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მინორიტარი აქციონერების საქმეში გაკეთებული განმარტება, სადაც სასამართლომ აღნიშნა, რომ „კანონმდებელი კერძოსამართლებრივი ურთიერთობების რეგულირებისას ისევეა შებოჭილი კონსტიტუციის ნორმებითა და პრინციპებით, როგორც საჯაროსამართლებრივი ნორმების დადგენისას.“ შესაბამისად, სასამართლო ცალსახად ამბობს, რომ კონსტიტუციის 21-ე მუხლი ვრცელდება კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მომსწესრიგებელ ნორმებზეც. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის #2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება II.პ.7)

ბ) საკუთრების უფლების შინაარსი

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით საკუთრების უფლება თავის თავში მოიაზრებს მისი გამოყენების, განკარგვის უფლებასაც. სასამართლოს აზრით, „საკუთრების შინაარსი მაშინაა გარანტირებული, როცა მესაკუთრეს შეუძლია საკუთრებაში მოაზრებული უფლებამოსილებების სრულყოფილად განხორციელება საკუთრების ობიექტის ფუნქციით დეტერმინირებული ნების მიხედვით. აქედან გამომდინარე, კანონმდებელი ვალდებულია, მესაკუთრეს მისცეს თავისი საკუთრების დანიშნულებისამებრ გამოყენების შესაძლებლობა, რაც , პირველ რიგში, გულისხმობს საკუთრების ობიექტებთან თავად მესაკუთრის პირად ურთიერთობას. სწორედ ეს წარმოადგენს საკუთრების, როგორც სანივთო უფლების პოზიტიური შინაარსის გამოვლინებას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილება II.პ.26) .

მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა დაკავშირებულია უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენების შესაძლებლობასთან იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც თავად დავა უცხო ქვეყნის სასამართლოში მიმდინარეობს. კერძოდ, სადავო ნორმა საქართველოს სასამართლოებს ანიჭებს უფლებამოსილებას, იმსჯელონ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შესახებ, თუკი უზრუნველყოფის ღონისძიებები საქართველოშია აღსასრულებელი. ასეთ შემთხვევაში საერთო სასამართლოები იყენებენ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილ ნორმებს სარჩელის უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 პუნქტში ჩამოთვლილი სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებების აბსოლუტური უმრავლესობა კი სწორედ საკუთრების უფლების შეზღუდვასთანაა დაკავშირებული, ვინაიდან თავად სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების ძირითად არსს წარმოადგენს სწორედ იმის უზრუნველყოფა, რომ მოსარჩელის სასარგებლოდ დავის დასრულების შემთხვევაში მოპასუხე მხარე შეძლებს მისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას. შესაბამისად სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებებით ხდება ამა თუ იმ ფორმით მოპასუხის საკუთრების უფლების შეზღუდვა დავის დასრულებამდე.

ჩვენს შემთხვევაში თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2016 წლის 24 მარტის განჩინებით კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ სარჩელის უზრუნველყოფის სახით გამოიყენა ყადაღა. კერძოდ, ყადაღა დაედო კონსტიტუციური მოსარჩელის საბანკო ანგარიშებზე განთავსებულ ფულად სახსრებს 7 400 000 აშშ დოლარის ფარგლებში.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით სადავო ნორმა ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ საკუთრების უფლებას.

გ) საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფარგლები

აღსანიშნავია, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძვლად, საქართველოს კონსტიუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მიუთითებს მხოლოდ ერთ საფუძველზე- ასეთი შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის და მხოლოდ იმგვარად, რომ არ დაირღვეს თავად საკუთრების უფლების არსი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების” განსაზღვრისას დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა არის საკუთრების უფლების ობიექტი, როგორია მისი ბუნება და სოციალური დატვირთვა. ამ თვალსაზრისით, ის გარემოებები, რომლებიც წარმოადგენენ “აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას” საკუთრების ერთი ობიექტის მიმართ, ასეთ საჭიროებას შეიძლება არ წარმოადგინონ სხვა ობიექტის მიმართ. “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების” შინაარსს კონკრეტულ შემთხვევაში კანონმდებელი განსაზღვრავს. მოქმედება “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები.“ („საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის #2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება, II.პ.14–15;)

როგორც წესი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების დასასაბუთებელ ძირითად არგუმენტს სახელმწიფოს მხრიდან წარმოადგენს ლეგიტიმური საჯარო ინტერესების არსებობა, რომელიც ამართლებს შეზღუდვას. სწორედ ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტციურობის შეფასებისას ასევე ამოწმებს ლეგიტიმური მიზნის არსებობას (რომელიც, თავის მხრივ, უნდა ჩაითვალოს აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად კონსტიტუციის 21–ე მუხლის მეორე პუნქტის მიზნებისათვის) და იმას, თუ რამდენად არის დაცული თანაზომიერების პრინციპი. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება, II.პ.19;)

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას მაშინ აქვს გამართლება, როცა ლეგიტიმური მიზანი ისე მიიღწევა, რომ არ მოხდება შეზღუდვას დაქვემდებარებული სიკეთისა და მისი მატარებელი სუბიექტის ერთმანეთისაგან გაუცხოება. შეზღუდვა გულისხმობს ინტერესთა სამართლიან დაბალანსებას და არა ისეთ შემთხვევას, როცა ერთი ინტერესის ადგილს მეორე იკავებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილება, II.პ.27)

დ) სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით

დ.ა) უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების ზოგადი წესი

სსკ-ს 191-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „მოსარჩელეს შეუძლია მიმართოს სასამართლოს სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ განცხადებით, რომელშიც მითითებული უნდა იყოს გარემოებები, რომელთა გამოც სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოუყენებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის გადაწყვეტილების აღსრულებას ან გამოიწვევს ისეთ ზიანს, რომელიც კომპენსირებული ვერ იქნება მოპასუხისათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრებით. აღნიშნული განცხადება უნდა შეიცავდეს ასევე დასაბუთებას, თუ სარჩელის უზრუნველყოფის რომელი ღონისძიების გამოყენება მიაჩნია მოსარჩელეს აუცილებლად. თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოუყენებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის გადაწყვეტილების აღსრულებას ან გამოიწვევს ისეთ ზიანს, რომელიც კომპენსირებული ვერ იქნება მოპასუხისათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრებით, იგი გამოიტანს განჩინებას სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ. სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება ემყარება სასამართლოს ვარაუდს, რომ სარჩელი შეიძლება დაკმაყოფილდეს. ასეთი ვარაუდი გავლენას არ ახდენს სასამართლოს შემდგომი გადაწყვეტილების შინაარსზე.“

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის, ისევე როგორც საერთო სასამართლოების მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების ძირითად მიზანს, მის მთავარ პრინციპს წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება აღსრულდება. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმატებით, „სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება ... წარმოადგენს იმ დროებითი ღონისძიების სახეს, რომელიც მიმართულია დავის საგნის დაცვისა და მართლმსაჯულების განხორციელების გზით მისაღები სამართლებრივი სიკეთის ხელყოფისაგან დაცვისკენ, მას გააჩნია სპეციალური მიზანი, ქვეყნის სახელით მიღებული გადაწყვეტილების რეალური აღსრულების შესაძლებლობა, შემდგომი გართულებების თავიდან აცილება.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2015 წლის 6 ნოემბრის განჩინება №ას-929-879-2015 საქმეზე, პ.5).

ამასთან, როგორც თბილისის სააპელაციო სასამართლო აღნიშნავს თავის ერთ-ერთ განჩინებაში, „სარჩელის უზრუნველყოფის არსიდან გამომდინარე, სასამართლო არჩევს უზრუნველყოფის ღონისძიებას სასარჩელო მოთხოვნის ხასიათიდან და მოცულობიდან გამომდინარე. უზრუნველყოფის ღონისძიებით შეზღუდული უფლება უნდა იყოს სასარჩელო მოთხოვნის მოცულობის ადეკვატური. დაუშვებელია, უზრუნველყოფის ღონისძიებით მოპასუხის უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვა და ამგვარად, მხარეთა არათანაბარ პირობებში ჩაყენება. ამასთან, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება უნდა იყოს განპირობებული იმ ვარაუდით, რომ სარჩელის საფუძვლად მითითებული გარემოებები იურიდიულად ქმნის სარჩელის დაკმაყოფილების თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის შესაძლებლობას. ამასთან, უფლების დროებით შეზღუდვის დროს მნიშვნელოვანია გონიერი ბალანსის დაცვა დაცულ სიკეთესა და შეზღუდულ უფლებას შორის.“ (თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2016 წლის 20 აპრილის განჩინება №2ბ/6144-15 საქმეზე). ამგვარად, სააპელაციო სასამართლოს განმარტებით, ყადაღის დადებაზე გადაწყვეტილების მიღებისას სასამართლომ ორივე მხარის ინტერესები უნდა დააბალანსოს, მათ შორის უნდა შეფასდეს დავის შინაარსი, და სასარჩელო მოთხოვნისა და მოთხოვნილი უზრუნველყოფის ღონისძიების მიმართება ერთმანეთთან. (თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა პალატის 2011 წლის 4 აგვისტოს განჩინება #2ბ/2441-11 საქმეზე).

ამრიგად, თავისთავად უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებაზე სასამართლოს მსჯელობა არ არის განყენებული და სრულიად დამოუკიდებელი პროცესი. მან მხედველობაში უნდა მიიღოს მთელი რიგი გარემოებები და საკითხი მხარეთა ინტერესების სამართლიანი დაბალანსების გზით გადაწყვიტოს. თუმცა ეს მსჯელობა რელევანტურია მხოლოდ მაშინ, როდესაც საუბარია იმ სასარჩელო მოთხოვნაზე, რომელიც საქართველოს სასამართლოებში იხილება.

შეუძლებელია ზემოაღნიშნული მიდგომა გავრცელდეს იმ შემთხვევაში, როდესაც საუბარია უცხო ქვეყანაში მიმდინარე დავაზე, რომელთან დაკავშირებითაც უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებას საქართველოს სასამართლო წყვეტს. ვინაიდან წარმოუდგენელია სასამართლომ ადეკვატურად შეაფასოს და სამართლიანად გადაწყვიტოს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხი, თუკი არ ეცოდინება რეალურად დავის არსი, სასარჩელო მოთხოვნა, დავის მიმდინარეობის ეტაპი. აღნიშნულის გარეშე მას ასევე ვერ შეექმნება წარმოდგენა იმის შესახებ, არის თუ არა სარჩელი იმდენად საფუძვლიანი, რომ არსებობდეს მისი დაკმაყოფილების რაიმე შესაძლებლობა, მათ შორის იმის გამო, რომ იგი არ იცნობს დავის განმხილველ ქვეყანაში არსებულ წესებსა თუ პრაქტიკას.

დ.ბ.) კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ გამოყენებული უზრუნველყოფის ღონისძიება

სადავო ნორმის შეფასებისას აუცილებლად გასათვალისწინებელია კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილი განჩინების მოტივაცია, რომელიც ნათელ წარმოდგენას გვიქმნის იმაზე, თუ რა სახის არაკონსტიტუციურ შესაძლებლობას აძლევს სადავო ნორმა სასამართლოს.

თბილისის საქალაქო სასამართლო 2016 წლის 24 მარტის განჩინებაში უთითებს სწორედ „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლზე, ხოლო შემდგომ მსჯელობს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე-198-ე მუხლებზე დაყრდნობით. სასამართლოს განმარტებით, სსსკ-ს 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საკითხს იმის შესახებ, თუ უზრუნველყოფის რომელი ღონისძიება უნდა იქნეს გამოყენებული და უნდა იყოს თუ არა იგი გამოყენებული, წყვეტს სასამართლო მოთხოვნის ხასიათისა და მისი შინაარსიდან გამომდინარე. კერძოდ, გადაწყვეტილების მიღება უნდა მოხდეს დავის საგნის მოცულობის, მისი ოდენობის გათვალისწინებით. ამასთან, სასამართლოს განმარტებით, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებას სასამართლო იყენებს იმ შემთხვევაში, თუ მის გამოყენებას მიზანშეწონილად ჩათვლის. თუმცა აღნიშნული მიზანშეწონილობის დასადგენად იგი ამ შემთხვევაში დაეყრდნო მხოლოდ განცმხადებლის მიერ წარმოდგენილ განცხადებას, რომელშიც წარდგენილი ინფორმაცია მან მიიჩნია აპრიორი სიმართლედ და საკმარისად დასაბუთებულად იმისათვის, რომ გამოეყენებინა უზეუნველყოფის ღონისძიება კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ.

აღსანიშნავია, რომ განმცხადებელმა უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შესახებ განცხადებაში მიუთითა მცდარი ფაქტები და ინფორმაცია კვიპროსში დავის მიმდინარეობასთან დაკავშირებით, რასაც თბილისის საქალაქო სასამართლო დაეყრდნო და ყადაღა დაადო კონსტიტციური მოსარჩელის საბანკო ანგარიშებზე განთავსებულ ფულად თანხას. კერძოდ, როგორც განმცხადებელი მიუთითებს კვიპროსში, ნიქოზიის სასამართლოში განიხილება „CBR CAPITAL LIMITED“-ის სარჩელი მოპასუხის მიმართ ზიანის ანაზღაურების თაობაზე. დავის საგანი შეადგენს 7 400 000 აშშ დოლარს , რომელიც გამომდინარეობს მხარეთა შორის 2006 წლის 24 ნოემბერს დადებული აქციათა ნასყიდობის ხელშეკრულების პირობების დარღვევის გამო მოპასუხის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით. ხაზგასასმელია, რომ განმცხადებლის მიერ სასამართლოსთვის მიწოდებული ზემოაღნიშნული ინფორმაცია არის მცდარი და არ შეესაბამება სინამდვილეს. მართალია კვიპროსის სასამართლოში ნამდვილად მიმდინარეობს დავა განმცხადებელსა და მოპასუხეს შორის, თუმცა დავის საგანს არ წარმოადგენს 2006 წლის 24 ნოემბერს დადებული ნასყიდობის ხელშეკრულების პირობების დარღვევით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურება. მეტიც, აღნიშნული ხელშეკრულება უკვე რამდენიმე წელია შეწყვეტილია და აღარ არსებობს.

სინამდვილეში კვიპროსში მიმდინარე დავის ფარგლებში ზაქარია ყიფშიძის შუამდგომლობით მთელი რიგი უზრუნველყოფის ღონისძიებების გამოყენება მოხდა „CBR CAPITAL LIMITED“ მიმართ, ამ უკანასკნელის მიერ 2012 წლის 13 სექტემბერს ზაქარია ყიფშიძესთან დადებული ხელშეკრულებით ნაკისრი ვალდებულების შეუსრულებლობის გამო. ხოლო თავის მხრივ „CBR CAPITAL LIMITED“-ის სასარჩელო მოთხოვნას კვიპროსის სასამართლოში წარმოადგენს მის მიმართ გამოყენებული სასარჩელო უზრუნველყოფის ღონისძიების გამო მიყენებული ზიანის ანაზღაურება, რომლის საერთო ოდენობა შეადგენს 7 400 000 აშშ დოლარს.

ამრიგად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული კომპეტენციის საფუძველზე, სასამართლომ საკითხი გადაწყვიტა იმდაგვარად, რომ მას არათუ არ შეუმოწმებია სარჩელის საფუძვლიანობა, არამედ მისი რეალისტურობაც კი. თუმცა გასათვალისწინებელია ის, რომ ასეთ ვალდებლებას არ ითვალისწინებს არც კანონმდებლობა და რეალურად ამის შესაძლებლობა მას ფაქტობრივად არც ჰქონდა, ვინაიდან იგი ვერ მოახდენდა სარჩლის საფუძვლიანობის შეფასებას იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ შეუძლებელია მან იცოდეს უცხო ქვეყნის სასამართლოში მიმდინარე დავის საფუძვლიანობა იმ კანონმდებლობასთან მიმართებაში, რომელიც ამ ქვეყანაში მოქმედებს. სწორედ ამიტომ ამ პროცესში ჩნდება იმის მაღალი რისკი, რომ პირს, რომლის მიმართაც მოხდა უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება, გაუმართლებლად შეეზღუდება საკუთრების უფლება. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 193-ე მუხლის თანახმად, „განცხადებას სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ გადაწყვეტს ამ სარჩელის განმხილველი სასამართლო განცხადების შეტანიდან ერთი დღის ვადაში“

კონსტიტუციური მოსარჩელის შემთხვევაში საქმე სწორედ ამ მიმართულებით განვითარდა. კერძოდ, თბილისის საქალაქო სასამართლოს არ ჰქონდა რეალური და სწორი ინფორმაცია კვიპროსში მიმდინარე დავის შესახებ, ამიტომ მან გადაწყვეტილება საქმის გარემოებათა სრულყოფილი გამოკვლევის გარეშე მიიღო და ამით გაუმართლებლად შეზღუდა კონსტიტუციური მოსარჩელის საკუთრების უფლება.

გამომდინარე აქედან არაკონსტიტუციურია სასამართლოსათვის ისეთი კომპეტენციის მინიჭება, რომელიც აპრიორი არახელსაყრელს მდგომარეობაში აყენებს მოპასუხე მხარეს და ამით მას გაუმართლებლად უზღუდავს საკუთრების უფლებას .

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, თუნდაც ჩავთვალოთ, რომ ამ შემთხვევაში შეზღუდვის ლეგტიმურ მიზანს წარმოადგენს სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების უზრუნველყოფა (რომელიც თავის მხრივ არის უზრუნველყოფის ღონისძიების, როგორც სამართლებრივი ინსტიტუტის ძირითადი მიზანი) და იგი რელევანტურია, დარღვეულია თანაზომიერების პრინციპი, ვინაიდან გამოყენებული საშუალება არის უვარგისი და არაპორპორციული ამ მიზნის მისაღწევად. შეუძლებელია საქართველოს სასამართლომ იმსჯელოს ამ მიზნის მიღწევაზე (რომ სასამართლოს გადაწყვეტილება აღსრულდება), იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მას არ აქვს არანაირი წარმოდგენა იმაზე, თუ რა გადაწყვეტილება შეიძლება მიიღოს უცხო ქვეყნის სასამართლომ და საერთოდ დადგება თუ არა გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხი. შესაბამისად, მას ასეთი კომპეტენცია საერთოდ არ უნდა ჰქონდეს.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ 21-ე მუხლის მე-2 ან მე-3 პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი ან საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც.“ (საქართველოს საკონსტიტუციოს სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის #2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება, II.პ.6)

სწორედ ამიტომ სადავო ნორმა ამ შემთხვევაშიც ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 ასევე პირველ პუნქტს.

2) „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის სიტყვების „ უზრუნველყოფის ღონისძიებები საქართველოშია აღსასრულებელი ან“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

ა) სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლი ადგენს სახელმწიფოს კონსტიტუციურ ვალდებულებას „ცნოს“ და „დაიცვას“ ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებები და თავისუფლებები, როგორც წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებები. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სახელმწიფოს მიერ მათი ცნობა, პირველ რიგში, გულისხმობს, მათი, როგორც ყოველი ადამიანის თანმდევი სიკეთის აღიარების ვალდებულებას. დაცვა კი გულისხმობს ამ უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის უზრუნველმყოფელი ყველა საჭირო ბერკეტის გარანტირებას, მათ შორის, ამ უფლებების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის ჩათვლით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.3;). შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული სამართლიანი სასამართლოს უფლება წარმოადგენს სწორედ სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ვალდებულების გამოვლინებას - სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის გზით გახადოს შესაძლებელი ინდივიდთა მიერ უფლებების დაცვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ცალსახად აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14). ამასთან, უდავოა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება მჭიდროდაა დაკავშირებული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან და მნიშვნელოავნწილად განსაზღვრავს მის არსს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, პ.I). აღნიშნული მიდგომა ცალსახად მიანიშნებს ამ უფლების დაცვის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე და მიუთითებს იმაზე, რომ სამართლიანი სასამართლოს გაუმართლებელმა შეზღუდვამ შესაძლოა გამოუსწორებელი შედეგები მოიტანოს უფლებათა რეალიზაციისა და დაცვის კუთხით და შესაბამისად საფრთხე შეუქმნას სამართლებრივი სახელმწიფოს ჩამოყალიბებასაც.

ბ) საქმის განხილვა დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ და სადავო ნორმის წინააღმდეგობა „მიუკერძოებელი სასამართლოს“ პრინციპთან

სამართლიანი სასმართლოს უფლება თავის მხრივ მოიცავს რამდენიმე მნიშვნელოვან უფლებრივ კომპონენტს, მათ შორის უფლებას, საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა და მიუკერძოებელმა სასამართლომ.

საკონსტიტუციო სასამართლო ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის გათვალისწინებით სასამართლოს მიუკერძოებლობას განმარტავს სუბიექტური და ობიექტური ტესტით. „....სუბიექტური ტესტი კონკრეტული საქმის მიმართ მოსამართლის პირად დამოკიდებულებას, მრწამსს ასახავს. ზოგადად, ითვლება, რომ მოსამართლე მიუკერძოებელია, ვიდრე საპირისპირო არ დამტკიცდება ანუ წარმოდგენილი უნდა იქნეს კონკრეტული მტკიცებულებები, რომლითაც დადასტურდება, რომ მოსამართლე მოქმედებდა მიკერძოებით, განმცხადებლის ინტერესების საწინააღმდეგოდ, მაგალითად, გამოხატავდა არაკეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას მის მიმართ ან პირადი მიზნებიდან გამომდინარე, საქმის განხილვა დაიქვემდებარა.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.3;)

რაც შეეხება ობიექტურ ტესტს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ „ობიექტური ტესტით უნდა დამტკიცდეს, რომ მოსამართლის ქცევისგან დამოუკიდებლად არის ფაქტები, რომლებმაც შეიძლება გამოიწვიონ ეჭვი მისი მიკერძოების შესახებ. ამასთან დაკავშირებით, მიკერძოების გარეგნულ ნიშნებსაც შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა. ობიექტური მიუკერძოებლობის დასადგენად განმცხადებლის ვარაუდი მიკერძოების შესახებ მნიშვნელოვანია, მაგრამ არა გადამწყვეტი. მთავარია, შესაძლებელია თუ არა აღნიშნული ეჭვის ობიექტურად გამართლება.“ (იქვე) (Micallef v. Malta [GC], §§ 93):

სუბიექტურ ტესტთან მიმართებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა იმას, რომ მოსამართლე უნდა იყოს არამხოლოდ კანონმდებლობის კარგად მცოდნე იურისტი, არამედ მისი ასევე უაღრესად მნიშვნელოვანი პასუხისმგებლობაა საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოების სამართლიანად, ობიექტურად და ადეკვატურად შეფასება. აღნიშნული პირდაპირ კავშირშია მოსამართლის შინაგანი რწმენის ჩამოყალიბებასთან, რომლის საფუძველზეც მოსამართლემ საბოლოოდ ობიექტური გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს. თუმცა, შეუძლებელია მოსამართლემ მიიღოს ობიექტური გადაწყვეტილება, თუკი მისი შინაგანი რწმენა არ იქნება დაფუძნებული საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემოების სამართლიანად და ობიექტურად შეფასებაზე. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.3;)

აღსანიშნავია, რომ ამავე საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე თანდართულ განსხვავებულ აზრში მოსამართლეები დამატებით მიუთითებენ იმას, რომ კანონმდებელმა პირველ რიგში უნდა განსაზღვროს ნორმატიული ბაზა, რომლის ფარგლებშიც მოსამართლეს ექნება იმის შესაძლებლობა, რომ მიიღოს ობიექტური გადაწყვეტილება. „მოსამართლე, როგორც ადამიანი, შეიძლება შეცდეს, მაგრამ არ შეიძლება ამაში მას ხელს უწყობდეს თავად ნორმატიული სინამდვილე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, სასამართლოს წევრების ბესარიონ ზოიძის და ვახტანგ გვარამიას პოზიცია, პ.3;).

ამგვარად, მოსამართლის „მიუკერძოებლობას“ პირველ რიგში უნდა უზრუნველყოფდეს თავად კანონმდებლობა, რომელიც მისცემს მას საშუალებას საქმე ობიექტურად, სამართლიანად და ადეკვატურად შეაფასოს, შესაბამისად, მისი შინაგან რწმენა ამ შეფასებას დააყრდნოს. მხოლოდ ასეთი გადაწყვეტილება შეიძლება იყოს ობიექტური და შესაბამისი მოსამართლის „მიუკერძოებლობის“ კრიტერიუმთან. იმ შემთხვევაში თუკი არ იარსებებს ასეთი კანონმდებლობა, ვერ დაკმაყოფილდება „მიუკერძოებლობის ობიექტური ტესტი“, ხოლო თავის მხრივ ეს გავლენას ახდენს მოსამართლის „სუბიექტურ მიუკერძოებლობაზეც“. აღნიშნული მსჯელობა გულისხმობს იმასაც, რომ კანონმდებლობა არ უნდა ანიჭებდეს სასამართლოს ისეთ კომპეტენციას, რომელთან დაკავშირებითაც შეუძლებელია სასამართლომ მიიღოს ობიექტური გადაწყვეტილება, იმის გამო, რომ იგი ფაქტობრივად ვერ გამოიკვლევს საქმესთან დაკავშირებულ ყველა მნიშვნელოვან გარემოებას, ანუ მას ობიექტურად ვერ ექნება იმის უნარი, რომ საქმე სამართლიანად გადაწყვიტოს.

მოცემულ შემთხვევაში მიუკერძოებლობის ობიექტური ტესტის გათვალისწინებით, სადავო ნორმა მოსამართლეს აძლევს კომპეტენციას გადაწყვიტოს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხი იმ საქმეზე, რომლის საფუძვლიანობას, შინაარს, დავის მიმდინარეობის ეტაპს და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებს მოსამართლე არ იცნობს. ასეთ მოცემულობაში, ზემოაღნიშნული მსჯელობის გათვალისწინებით, შეუძლებელია მოსამართლე ობიექტურად იყოს მიუკერძოებელი. ამავდოულად მოსამართლე ვერ იქნება ასევე სუბიექტურად მიუკერძოებელი, ვინაიდან შეუძლებელია მან მიიღოს ობიექტური გადაწყვეტილება იმ შინაგანი რწმენის საფუძველზე, რომელიც არ ეფუძნება საქმის გარემოებათა სრულყოფილ გამოკვლევას.

ამგვარად, სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს იმ კრიტერიუმებს, რომელიც საჭიროა „მიუკერძოებელი სასამართლოს“ განსაზღვრისათვის და ამდენად წინააღმდეგობაში მოდის სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთანაც.

გ) წინააღმდეგობა მხარეთა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპთან

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად, შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპი წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელ ელემენტს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 29 სექტემბრის № 3/1/608,609 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 297-ე მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე.“ [შემდგომში „უზენაესი სასამართლოს წარდგინება“] II.პ. 16); (Dombo Beheer B.V. v. the Netherlands, § 33, Feldbrugge v. the Netherlands, § 44)

კერძოდ, „თანასწორობის მოთხოვნა უზრუნველყოფს, რომ მხარეები ერთმანეთთან მიმართებით არ დაექვემდებარონ განსხვავებულ მოპყრობას და რომელიმე არ აღმოჩნდეს არახელსაყრელ მდგომარეობაში.“ (უზენაესი სასამართლოს წარდგინება II.პ.19) ხოლო აღნიშნული, თავისმხრივ განაპირობებს, იმას, რომ პროცესი შეჯიბრებითობის პრინციპის დაცვით წარიმართება. ეს უკანასკნელი გულისხმობს სწორედ „მხარეებისთვის თანაბარი შესაძლებლობის მინიჭებას, წარადგინონ მათი პოზიციის სასარგებლო მტკიცებულებები, არგუმენტები და ამ გზით მოახდინონ გავლენა გადაწვეტილების მიღებაზე.“ (უზენაესი სასამართლოს წარდგინება II.პ.21). შესაბამისად, „შეჯიბრებითობის პრინციპი, სხვა საპროცესო გარანტიებთან ერთად, წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლო განხილვის და საქმეზე “სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების” მიღების უზრუნველყოფის საშუალებას, ინსტრუმენტს.“ (უზენაესი სასამართლოს წარდგინება II.პ.2).

ამგვარად, სამართლიანი მართლმსაჯულება მოითხოვს, რომ კანონმდებლობა ორივე მხარესთვის იყო თანაბრად ხელსაყრელი და არც ერთს არ ანიჭებდეს რაიმე პრივილეგიას, რაც მეორე მხარეს ჩააყენებს არასახარბიელო მდგომარეობაში და საბოლოოდ განაპირობებს არასამართლიანი, არაობიექტური გადაწყვეტილების მიღებას.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას, აუცილებელია მოსამართლემ დაიცვას სამართლიანი ბალანსი ორივე მხარის ინტერესებს შორის, რაც თავის მხრივ სწორედ თანასწორობის პრინციპის დაცვას განაპირობებს. მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმით დარღვეულია აღნიშნული პრინციპი, ვინაიდან სასამართლოსათვის მსგავსი კომპეტენციის მინიჭებით მხარე, რომლის მიმართაც უნდა მოხდეს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება, აპრიორი არახელსაყრელ მდგომარეობაშია განმცხადებელთან შედარებით. სწორედ იმის გამო, რომ სასამართლოს არ აქვს არც ვალდებულება და არც შესაძლებლობა საქმის სრულყოფილი გამოკვლევის გზით გადაწყვიტოს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საკითხი, განმცხადებელი ექცევა უპირატეს მდგომარეობაში, ვინაიდან სასამართლოს მხოლოდ მიერ მიერ წარდგენილი დოკუმენტაციის საფუძველზე გამოაქვს გადაწყვეტილება. სასამართლო ფაქტობრივად მინდობილია მხოლოდ განმცხადებლის მიერ წარმოდგენილ პოზიციასა და დოკუმენტებზე, რომელიც შესაძლოა სულაც არ შეესაბამებოდეს სინამდვილეს, თუმცა სასამართლოს მისი გადამოწმების ბერკეტი არ აქვს. მეორე მხარე კი ამ პროცესში საერთოდ ვერ ერთვება. სწორედ ასეთ შემთხვევას ჰქოდა ადგილი კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ, რასთან დაკავშირებითაც უფრო ვრცლად საუბარი კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან დაკავშირებით არსებულ მსჯელობაშია.

მართალია, ზოგადად უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების შეფასებისას სასამართლო გადაწყვეტილებას ზეპირი მოსმენის გარეშე, მეორე მხარისათვის შეუტყობინებლად იღებს, თუმცა ამ შემთხვევაში სადავო ნორმა პრობლემურია იმ თვალსაზრისით, რომ განსხვავებით საქართველოში მიმდინარე დავისგან, უცხო სახელმწიფოში მიმდინარე დავასთან დაკავშირებით სასამართლოს არ აქვს სრულყოფილი ინფორმაცია წარდგენილ სარჩელთან, დავის მიმდინარეობის ეტაპთან და მთელ რიგ გარემოებებთან დაკავშირებით, რომლის გაანალიზების საფუძველზეც სასამართლო მიიღებდა სამართლიან და ობიექტურ გადაწყვეტილებას.

ამასთან, მართალია არსებობს მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა, თუმცა აღნიშნული თავის მხრივ ვერ გამოდგება იმ არგუმენტის გასაბათილებლად, რომ დარღვეულია მხარეთა თანასწორობა, მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით რომ, განჩინების გასაჩივრება არ აჩერებს გადაწყვეტილების აღსრულებას, ხოლო გასაჩივრება თავის მხრივ დამატებით დროსა და ხარჯებს მოითხოვს.

საბოლოო ჯამში, მიუხედავად იმისა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება გარკვეულ შემთხვევებში ექვემდებარება შეზღუდვას, მოცემულ შემთხვევაში შეუძლებელია მსგავსი შეზღუდვის გამართლებისათვის რაიმე ლეგიტიმური მიზნის მისადაგება. თუმცა, თუნდაც ლეგიტიმური მიზნის არსებობის შემთხვევაშიც, მსგავსი ბლანკეტური, არაპროპორციული შეზღუდვა არღვევს თანაზომიერების პრინციპს.

მართალია ნებისმიერი სასამართლო დავისას მნიშვნელოვანია მოსარჩელის/განმცხადებლის ინტერესების გათვალისწინება და იმის უზრუნველყოფა, რომ დავის მოგების შემთხვევაში მისი მოთხოვნები რეალურად დაკმაყოფილდება. თუმცა ამ ინტერესების გათვალისწინება არ უნდა მოხდეს მოპასუხის უფლებების გაუმართლებელი შეზღუდვის და მისი ინტერესების მთლიანად უგულებელყოფის ხარჯზე. ასეთი ჩარევა არის მაღალი ინტესივობის და იმაზე მეტად შემზღუდველი, ვიდრე ეს დაშვებულია საქართველოს კონსტიტუციით. სადავო ნორმა მისი სისტემტური (სხვა ნორმებთან ერთობლიობაში) განმარტების შემთხვევაშიც კი, არ იძლევა იმის რეალურ ბერკეტს, რომ მოპასუხის ინტერესები რაიმე ფორმით გათვალისწინებული იქნება და მას არ დაერღვევა სამართლიანი სასამართლოს უფლება. საბოლოოდ, შეუძლებელია კონსტიტუციურად ჩაითვალოს ისეთი შეზღუდვა, რომელიც ითვალისწინებს მხოლოდ ერთი მხარის ინტერესებს და მთლიანად უგულებელყოფს მეორე მხარეს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნტთან, კერძოდ მის ისეთ ელემენტებთან, როგორიცაა მიუკერძოებელი სასამართლო და მხარეთა თანასწორობა.