კოლეგიის შემადგენლობა:

ბესიკ ლოლაძე - სხდომის თავმჯდომარე

ოთარ სიჭინავა - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე

ჯონი ხეცურიანი - წევრი

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ

დავის საგანი: „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს 2004 წლის 21 დეკემბრის კანონის 87-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტებისა და „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრისა და საქართველოს პრეზიდენტის ზოგიერთი ბრძანებულების ნაწილობრივ ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 8 ივნისის №473 ბრძანებულების პირველი, მე-2, მე-3, მე-4 პუნქტებისა და მე-5 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-19 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან, 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, 30-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, 34-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელეები: მაია ნათაძე, თენგიზ სანაძე, თენგიზ კიკაჩეიშვილი, ანზორ ხელაშვილი, ირაკლი ხომერიკი, ზურაბ ჭუმბურიძე, ბიძინა სავანელი, მერაბ ჯიბლაძე, ოთარ მელქაძე, ჯემალ მებონია, ლერი ქურდაძე, თამაზ ჯოლოგუა, გელა დოლიძე, ოლეგ ნამიჩეიშვილი, დავით ქარქაშაძე, ლერი გოგოლაძე, გურამ ასათიანი, ნოდარ ჯანაშია; მოსარჩელეთა წარმომადგენელი მალხაზ პატარაია; მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები ბათარ ჩანქსელიანი, ლევან კასრაძე და იოსებ ლომაშვილი; მოპასუხის – საქართველოს პრეზიდენტის წარმომადგენელი ლადო ქარქაშაძე; მოწმე, საქართველოს პარლამენტის განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის კომიტეტის თავმჯდომარე ნოდარ გრიგალაშვილი.

I

1. მოსარჩელეებმა, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებლებმა, საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №389) მომართეს 2006 წლის 30 მაისს. მოსარჩელეთა უმრავლესობა, 14 მოსარჩელე იყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მართვის უმაღლესი ორგანოს (საქართველოს პრეზიდენტის 2001 წლის 13 ივლისის №277 ბრძანებულებით დამტკიცებული წესდების შესაბამისად) - უნივერსიტეტის დიდი საბჭოს წევრი. მოსარჩელეთა ნაწილი, 13 მოსარჩელე იყო ფაკულტეტის საბჭოს წევრი, ხოლო ერთი მოსარჩელე, ჯ. მებონია - ფიზიკის ფაკულტეტის დეკანი.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ 2006 წლის 22 ივნისს №2/7/389 საოქმო ჩანაწერით არსებითად განსახილველად მიიღო კონსტიტუციური სარჩელი იმ ნაწილში, რომელიც შეეხებოდა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტებისა და „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრისა და საქართველოს პრეზიდენტის ზოგიერთი ბრძანებულების ნაწილობრივ ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტებისა და მე-5 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-19 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან, 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, 30-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, 34-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის მიერ №389 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვა გაიმართა 2007 წლის 23, 24, 31 მაისის და 1, 12, 21, 25, 26 ივნისის სხდომებზე.

3. გასაჩივრებულია „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტები. 87-ე მუხლი შედის კანონის XV თავში - „გარდამავალი დებულებები“ და აწესრიგებს გარდამავალ პერიოდში უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის საკითხებს. 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ძალაში შესვლა იწვევს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის _ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორისა და ფაკულტეტების დეკანების უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას. ამავე პუნქტით არის მოწესრიგებული რექტორისა და დეკანის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის სამართლებრივი გაფორმების საკითხი, თანამდებობაზე დანიშვნისა და თანამდებობიდან გათავისუფლების დროებითი წესი. 87-ე მუხლის მე-3 პუნქტი შეეხება საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოების პირველ არჩევნებს. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონმა გაითვალისწინა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოთა არსებულისაგან განსხვავებული სტრუქტურა, შექმნის წესი და უფლებამოსილება და ამ ორგანოთა პირველი არჩევნების ჩატარების ვადად დაადგინა არა უგვიანეს 2 წელი კანონის ამოქმედებიდან. მე-3 პუნქტის ლოგიკურ გაგრძელებას წარმოადგენს 87-ე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც შეეხება პირველი არჩევნების მომდევნო ეტაპს - იმ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების მიერ, რომელთაც აქვთ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსათვის „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის შესაბამისი ახალი წესდებების დასამტკიცებლად წარდგენას.

4. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრისა და საქართველოს პრეზიდენტის ზოგიერთი ბრძანებულების ნაწილობრივ ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების მიზანია მართვის ახალ ორგანოთა არჩევამდე რექტორისა და დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრა. ბრძანებულების პირველ პუნქტში მითითებულია, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე დანიშნული პირების უფლებამოსილება განისაზღვრება ამავე ბრძანებულების მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად. ბრძანებულების მე-2 პუნქტში, კონკრეტულად კი - „ა“-„წ“ ქვეპუნქტებში, ჩამოთვლილია საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილებანი. საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლება-მოვალეობები განსაზღვრულია სადავო ბრძანებულების მე-3 პუნქტის „ა“-„ლ“ ქვეპუნქტებით. ბრძანებულების მე-4 პუნქტით დადგენილია რექტორისა და დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის მიერ ამავე ბრძანებულების მე-2 და მე-3 პუნქტებით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების განხორციელების ვადა. რექტორის მოვალეობის შემსრულებელი თავის უფლებამოსილებებს ახორციელებს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების შესაბამისი მართვის ორგანოს არჩევამდე, ხოლო დეკანის მოვალეობის შემსრულებელი - ფაკულტეტის შესამაბისი მმართველი სუბიექტის არჩევამდე. ბრძანებულების მე-5 მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ძალადაკარგულად ჩაითვალა ,,ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტატუსის შესახებ~ საქართველოს პრეზიდენტის 2001 წლის 13 ივლისის №277 ბრძანებულების მე-2 პუნქტი, რომლითაც დამტკიცებული იყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის წესდება.

5. მოსარჩელეთა წარმომადგენლის აზრით, კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებად ცნობა და არსებითად განსახილველად მიღება გულისხმობს სადავო ნორმებით კონსტიტუციით დაცული სიკეთეების ხელყოფისა და კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან შემხებლობის აღიარებას. შესაბამისად, არასწორია მოპასუხის მტკიცება იმის თაობაზე, რომ არ განხორციელებულა ჩარევა გარკვეულ უფლებებში. არსებითი განხილვისას მან უნდა დაასაბუთოს უფლებებში ჩარევის კონსტიტუციურობა და არა ის, რომ ჩარევა არ მომხდარა.

უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება უნდა ფუნქციონირებდეს დემოკრატიული პრინციპების საფუძველზე. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება უნდა მოხდეს კონსტიტუციის მე-5 მუხლთან კავშირში. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს წარმომადგენლობითი დემოკრატიისა და სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპები. მოსარჩელეები თვლიან, რომ წარმომადგენლობითი დემოკრატიის პრინციპი „...უდევს საფუძვლად საქართველოში უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების საქმიანობას...“ და სადავო ნორმებმა ხელყვეს „..მოსარჩელეების, როგორც ხალხის შემადგენელი სუბიექტების უფლება იყოს სახელმწიფო ხელისუფლების წყარო...“.

საუნივერსიტეტო ავტონომიის უმთავრეს პირობას წარმოადგენს საუნივერსიტეტო საზოგადოების მონაწილეობა უნივერსიტეტის მართვა-გამგეობაში. სადავო ნორმებით განხორციელდა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ავტონომიის ხელყოფა ორნახევარი წლის განმავლობაში. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ძალაში შესვლის შემდეგ, უნივერსიტეტის დიდი საბჭოს, რომელიც, უნივერსიტეტის მოქმედი წესდების შესაბამისად, იყო მართვის უმაღლესი არჩევითი ორგანო, სამუშაო სხდომები არ მოწვეულა და ფაკულტეტის საბჭოებმაც, ფაკულტეტის თვითმმართველობის ორგანოებმა, შეწყვიტეს ფუნქციონირება. ეს განხორციელდა სწორედ კანონის სადავო ნორმების საფუძველზე. ისინი პირდაპირ არ ითვალისწინებენ მოქმედი ორგანოების აკრძალვას, მაგრამ მათ შესაბამისად განხორციელდა ამ ორგანოების დაშლა და კანონგარეშედ გამოცხადება. მართალია, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ძირითადი ნაწილი ადგენს მართვის ორგანოების ახალ სტრუქტურას, მაგრამ გარდამავალი დებულებებიდან გამომდინარე, ეს ნაწილი ორნახევარი წლის განმავლობაში არ მუშაობს. გარდამავალ პერიოდში უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში შემოდის რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის თანამდებობები. რექტორის მოვალეობის შემსრულებელი ინიშნება პრეზიდენტის მიერ, უნივერსიტეტის აზრის გათვალისწინების გარეშე. მსგავსი ვითარება არის ფაკულტეტზე, სადაც უნივერსიტეტის პროფესორ-მასწავლებლები არ მონაწილეობენ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულების შესაბამისად, ამ თანამდებობის პირთა კომპეტენციაში გადავიდა ყველა საუნივერსიტეტო და საფაკულტეტო საკითხის გადაწყვეტა, რამაც გამოიწვია უკონტროლობა და თვითნებობა უნივერსიტეტის ადმინისტრაციის მხრიდან. ამავე ბრძანებულებით ძალადაკარგულად ჩაითვალა ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ძველი წესდება, იურიდიულად გაუქმდა დიდი საბჭო და ფაკულტეტის საბჭოები, რითაც უარი ითქვა შიდასაუნივერსიტეტო წარმომადგენლობით დემოკრატიაზე. წესდების ძალადაკარგულად გამოცხადებით გაუქმდა უნივერსიტეტის უფლებაუნარიანობისა და იურიდიული პირის სტატუსის განმსაზღვრელი ერთადერთი დოკუმენტი. მოსარჩელეებს შეეზღუდათ რექტორისა და დეკანის არჩევის უფლება. ყველა საუნივერსიტეტო და საფაკულტეტო გადაწყვეტილება მიღებულ იქნა მათი მონაწილეობის გარეშე. ერთ-ერთ მოსარჩელეს, ჯ. მებონიას პირდაპირ შეეხო სადავო აქტი და ის გათავისუფლდა დეკანის თანამდებობიდან.

უნივერსიტეტის წარმომადგენლობით ორგანოებში მონაწილეობა მოსარჩელეთა სამეცნიერო, შემოქმედებითი და პედაგოგიური საქმიანობის ნაწილი და საპატიო მოვალეობა იყო. შესაბამისად, უნივერსიტეტის მართვა-გამგეობაში მონაწილეობის აკრძალვითა და უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტით მოხდა უნდობლობის გამოცხადება სახელმწიფოს მხრიდან, პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის ხელყოფა. ამგვარმა მოპყრობამ მოსარჩელეებში გამოიწვია უსამართლობის განცდა, ძლიერი სულიერი ტანჯვა და ტკივილი. გარდა ამისა, მოხდა მოსარჩელეთა ფიზიკური მთლიანობის ხელყოფა - ისინი საპატრულო პოლიციამ გამოაძევა უნივერსიტეტის შენობიდან, როდესაც გადაწყვიტეს მოეწყოთ მშვიდობიანი შეკრება. მოსარჩელე ბ. სავანელმა, პატივისა და ღირსების განმარტებისას, მიუთითა ოქსფორდის ლექსიკონზე. ღირსება არის ადამიანის ინდივიდუალური თვისება, ნიშანი, რაც იმსახურებს პატივისცემას, პატივი კი ადამიანის შესაბამისი თვისების ან ნიშნის საზოგადოებრივი აღიარების შედეგია. პატივი და ღირსება განუყოფელი ცნებებია, რომლებიც კონსტიტუციამ ერთად მოიხსენია. სადავო ნორმებით დარღვეულია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც მოიცავს პატივისა და ღირსების, როგორც კონსტიტუციურ-სამართლებრივ, ისე სამოქალაქო-სამართლებრივ გაგებასაც.

დაცულია გამოხატვის თავისუფლების არა მხოლოდ არსი, არამედ მისი ფორმაც. გამოხატვის რომელიმე საშუალების ხელყოფა, ჩარევა ან აკრძალვა, ყოველთვის ნიშნავს ჩარევას უფლებაში, მიუხედავად იმისა, რომ შეიძლება არსებობდეს გამოხატვის სხვა ალტერნატიული საშუალება. წარმომადგენლობით ორგანოში მონაწილეობის უფლება თავისი, როგორც გარეგანი, ისე შინაარსობრივი ატრიბუტებიდან გამომდინარე, გამოხატვის უფლების ერთერთ ფორმას წარმოადგენს. აზრის გამოხატვის უფლება კავშირშია საარჩევნო უფლებასთან, არჩევნების გზით ნების თავისუფალ გამოხატვასთან, არჩევითი თანამდებობის დაკავების უფლებასთან. ამ უფლების შეზღუდვა ნიშნავს აზრის გამოხატვის უფლების შეზღუდვას. მოსარჩელეებს არ მიეცათ საშუალება განეხორციელებინათ ძალაუფლება უშუალოდ ან წარმომადგენლების მეშვეობით, მონაწილეობა მიეღოთ ადმინისტრაციისა და საკონკურსო კომისიების მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და გამოეთქვათ თავისი აზრი. ამრიგად, დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლითაც გარანტირებულია ყოველი ადამიანის სიტყვისა და აზრის თავისუფლება და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელიც ამ თავისუფლებათა შეზღუდვას უშვებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის ლახავს სხვათა უფლებებს. ასევე დარღვეულია კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც ყოველ ადამიანს აძლევს უფლებას, თავისუფლად გამოთქვას და გაავრცელოს თავისი აზრი და არ არსებობს ამავე მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული უფლების შეზღუდვის რომელიმე პირობა. არ არის დამაჯერებელი, რეფორმის განხორციელების მოტივით, უნივერსიტეტის თვითმმართველობის დაშლისა და „ავტორიტარიზმის“ დამყარების აუცილებლობა.

შრომის თავისუფლებაში იგულისხმება სახელმწიფოს ვალდებულება, იზრუნოს მოქალაქეთა დასაქმებაზე და დაიცვას მათი შრომითი უფლებები. შრომის თავისუფლება არ ნიშნავს მხოლოდ თავისუფლებას იძულებითი შრომისაგან. შრომითი უფლებების დარღვევაში იგულისხმება: წარმომადგენლობით ორგანოებში უფლებამოსილების, რაც იყო მოსარჩელეთა პროფესიული საქმიანობის ნაწილი, ვადამდე შეწყვეტა და არჩევის უფლების არაპროპორციულად ხანგრძლივი დროით აკრძალვა; საუნივერსიტეტო თანამდებობების დაკავების უფლების ხელყოფა - ხანგრძლივი დროით გაუქმებულია რექტორისა და დეკანის არჩევითი თანამდებობის დაკავების უფლება, ვადაზე ადრე არის შეწყვეტილი მოსარჩელეთა ნაწილის უფლებამოსილება; სადავო აქტების შესაბამისად გამოცემული შიდასაუნივერსიტეტო ადმინისტრაციული აქტებით გამოცხადებული უკანონო კონკურსების შედეგად მოსარჩელეების გათავისუფლება თანამდებობებიდან, მაშინ, როდესაც „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტის თანახმად, უნდა მომხდარიყო გადაყვანა ახალ თანამდებობებზე; სამართლებრივი იდენტიფიკაციის შეუძლებლობა უნივერსიტეტთან, რადგანაც პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულების მე-5 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი იურიდიულად აუქმებს უნივერსიტეტს, ანუ მოსარჩელეთა შრომით ურთიერთობას უნივერსიტეტთან. მართალია, თანამდებობის დაკავების წესის შეცვლა არ გულისხმობს შრომითი უფლებების დარღვევას, მაგრამ გარკვეულ ფარგლებს მიღმა ეს შეიძლება ჩაითვალოს უფლებების დარღვევად. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ხელყოფილია საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტებით დაცული შრომითი უფლებები.

საუნივერსიტეტო ცხოვრება სამეცნიერო, საგანმანათლებლო და აქედან გამომდინარე, კულტურული ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია. „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტიც საგანმანათლებლო უფლებებს კულტურული უფლებების შემადგენელ ნაწილად განიხილავს. სადავო ნორმებმა ხელყვეს მოსარჩელეთა უფლება, მონაწილეობა მიიღონ უნივერსიტეტის, როგორც კულტურული დაწესებულების, ცხოვრებაში. აქედან გამომდინარე, დარღვეულია კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის შესაბამისადაც, სახელმწიფო ხელს უწყობს კულტურის განვითარებას, კულტურულ ცხოვრებაში მოქალაქეთა შეუზღუდავ მონაწილეობას. რაც შეეხება არგუმენტებს, ისინი ანალოგიურია კონსტიტუციის მე-19 და 24-ე მუხლების დარღვევასთან დაკავშირებით წარმოდგენილი არგუმენტებისა.

კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა, ისევე, როგორც სხვა უფლებების ხელყოფა, განხორციელდა წარმომადგენლობითი დემოკრატიის საუნივერსიტეტო არჩევითი ორგანოების საქმიანობის შეჩერებით, უნივერსიტეტის ავტონომიის გაუქმებით. სიტუაციას არ ცვლის ისიც, რომ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, 2006 წლის 26 დეკემბრის კონსტიტუციური კანონით შეიცვალა კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის რედაქცია, რადგანაც ახალი რედაქცია ფაქტიურად მოიცავს ძველი რედაქციის შინაარსსაც.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ხარისხის მიხედვითაც უნდა შეაფასოს სადავო ნორმები. თუ სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმა უხარისხოა, დადგინდება კონკრეტული უფლების დარღვევაც. ხარისხის თვალსაზრისით კანონს წაეყენება გარკვეული მოთხოვნები - ის უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, განჭვრეტადი, არ იძლეოდეს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას. ამ კრიტერიუმებს სადავო ნორმები არ შეესაბამება და სწორედ მათი უხარისხობის გამო მოხდა მოსარჩელეთა უფლებების დარღვევა.

მოსარჩელე ბ. სავანელმა აღნიშნა, რომ ადამიანის უფლებები ზეკონსტიტუციური სამართალია და სწორედ ამ იდეამ ჰპოვა ასახვა საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლში. ეს მუხლი ავალებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, იხელმძღვანელოს ადამიანის უფლებების შესახებ საერთაშორისო აქტებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუციის მე-7 მუხლთან სრულ თანხვედრაშია კონსტიტუციის მე-6 მუხლი. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-6 მუხლით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით და შეამოწმოს, თუ რა ზომები მიიღო ხელისუფლებამ მოსარჩელეთა შრომითი უფლებების დასაცავად. დარღვეულია ამავე პაქტის მე-4 და მე-5 მუხლებიც, ასევე „მოქალაქეობრივი და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-4 და მე-5 მუხლები. უნდა შეფასდეს სადავო ნორმების შესაბამისობა ევროპის სოციალური ქარტიის პირველი მუხლის პირველ პუნქტთანაც, ხოლო მოპასუხემ უნდა დაასაბუთოს, რომ ხელისუფლებამ მიიღო სათანადო ზომები ამ პუნქტში მითითებული მიზნის მისაღწევად. მოსარჩელემ წარმოადგინა ამონარიდები სხვადასხვა აქტებიდან, რომლებიც ხაზს უსვამს უნივერსიტეტის ავტონომიისა და აკადემიური თავისუფლების მნიშვნელობას, მათ გარანტირებულობას. მას მიაჩნია, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი, გარდა სადავო ნორმებისა, კონსტიტუციის შესაბამისია და ჰარმონიზებულია უმაღლესი განათლების დარგში საერთაშორისო სტანდარტებთან, სადავო ნორმები კი არ შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს. მოსარჩელეებს კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებები შეეზღუდათ საგანგებო და საომარი მდგომარეობის გამოუცხადებლად, ლეგიტიმური საფუძვლის გარეშე. კონსტიტუციის მე-6 და მე-7 მუხლებს საქართველოს საკანონმდებლო სივრცეში შემოაქვთ საერთაშორისო აქტები ადამიანის უფლებების შესახებ, რომელთაც უშუალოდ მოქმედი სამართლის ძალა აქვთ და არა სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკა, რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნას დამატებით წყაროდ და არა სამართლის წყაროდ. კონსტიტუციის 84-ე მუხლის შესაბამისად, მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციას და კანონს. კონსტიტუციის არც ერთი ნორმა მინიშნებითაც კი არ უშვებს პრეცედენტული სამართლის გამოყენებას. შეუძლებელია ევროკონვენციის და მისი სასამართლო განმარტების კონსტიტუციისა და მისი სასამართლო განმარტების ერთ სამართლებრივი დონეზე დაყენება. ინგლისურ-ამერიკული სამართლის პრინციპების შემოტანა ხელყოფს კანონის უზენაესობის პრინციპს. დაუშვებელია პოზიტიური სამართლის ნორმის გაიგივება მის განმარტებასთან კონკრეტულ საქმესთან მიმართებაში.

ჯ. მებონიამ აღნიშნა, რომ მოსარჩელეები არ იყვნენ რეფორმის წინააღმდეგი. მათ შენიშვნებიც გამოთქვეს კანონპროექტის მიმართ, რომლებიც არ იქნა გათვალისწინებული. პროფესურა დასაჯეს კანონის დარღვევაზე მითითების გამო. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმების საფუძველზე უნივერსიტეტის ძველი წესდება რომ არ გაუქმებულიყო, მაშინ განხორციელდებოდა პროფესორ-მასწავლებელთა ავტომატური გადაყვანა ახალ თანამდებობებზე ამავე კანონის 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად და ისინი არ დაექვემდებარებოდნენ უკანონო კონკურსს. გაუგებარია, თუ რატომ შეუშლიდა ხელს უნივერსიტეტის დიდი საბჭოს არსებობა რეფორმის განხორციელებას. ,,უმაღლესი განათლების შესახებ~ საქართველოს კანონის 87-ე მუხლი ამოვარდნილია კანონის სულისკვეთებიდან, ვინაიდან მთელი ძალაუფლების გადაცემა ხდება რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და დეკანის მოვალეობის შემსრულებლისათვის, იგნორირებულია პროფესორ-მასწავლებელთა აზრი.

მოსარჩელე ო. მელქაძეს მიაჩნია, რომ ობიექტური გადაწყვეტილების მიღება რთული იქნება, თუ არ მოხდება გარკვევა კანონდარღვევით ჩარატებულ კონკურსებში. დარღვევები კი იმ დონისაა, რომ შეილახა მთელი რიგი ღვაწლმოსილი ადამიანების შრომითი უფლებები, ღირსება და პატივი.

მოსარჩელე თ. სანაძის აზრით, სადავო ნორმების შემოღება იქეთკენაა მიმართული, რომ ქვეყანაში განადგურდეს განათლება და მეცნიერება. ბოლო ორი წლის განმავლობაში უნივერსიტეტი იმართებოდა ერთი პირის, რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის მიერ. ამან მძიმე შედეგები მოიტანა - შემცირდა მეცნიერ-თანამშრომელთა რაოდენობა. ფაკულტეტებს, რამოდენიმე ფაკულტეტის გარდა, 2-3 წელიწადში გაქრობა ემუქრება.

მოსარჩელე მ. ჯიბლაძე თვლის, რომ ჩატარებულმა რეფორმამ მომავალ თაობებს აუკრძალა მაღალი დონის განათლების მიღება. დღეისათვის საქართველოში არა მარტო უნივერსიტეტებში დაეცა სწავლების დონე, არამედ საშუალო სკოლებშიც საგანგაშო მდგომარეობაა.

6. მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები თვლიან, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღება არ ნიშნავს უფლებებში ჩარევის დადგენას და არსებითი განხილვისას მოპასუხის მიერ მხოლოდ ჩარევის ლეგიტიმურობის მტკიცების აუცილებლობას.

კონსტიტუცია არ უზრუნველყოფს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ავტონომიას. მსჯელობა იმაზე, მოხდა თუ არა ავტონომიის შეზღუდვა, გაუმართლებელია, ვინაიდან მოსარჩელეა არა რომელიმე საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულება, არამედ ფიზიკურ პირთა გარკვეული ჯგუფი.

საგანმანათლებლო პოლიტიკის არარსებობა, შემორჩენილი საბჭოური ტრადიციები, არასრულყოფილი საგამოცდო და შეფასების სისტემა, სწავლების მოძველებული მეთოდიკა, კორუფციის მაღალი დონე, ფინანსური რესურსების დეფიციტი, სასწავლო გეგმებისა და პროგრამების შეუსაბამობა თანამედროვე მოთხოვნებთან სერიოზულად აფერხებდა უმაღლესი განათლების სისტემის გარდაქმნასა და განვითარებას. ამით იყო გამოწვეული რეფორმის აუცილებლობა, გარდამავალი პერიოდის გავლა, რომლის განმავლობაშიც განხორციელდებოდა ახალ სისტემაზე გადასვლა. საჭირო იყო საჯარო სამართლის იურიდიული პირების - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების მართვის თანამედროვე, მსოფლიო სტანდარტების შესაბამისი სისტემის ჩამოყალიბება. კანონმდებელმა გარდამავალი პერიოდისათვის შეიმუშავა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტები. კონფრონტაციულმა სიტუაციამ, სახელმწიფოსა და საჯარო ინტერესების წინააღმდეგ აგორებულმა კამპანიამ გამოიწვია ის, რომ მოხდა გარდამავალი პერიოდის დასაწყისისთვის (და არა მთელი გარდამავალი პერიოდისათვის) მართვითი უფლებამოსილებების თავმოყრა რექტორის მოვალეობის შემსრულებლებისა და დეკანის მოვალეობის შემსრულებლების ხელში. ეს საჭირო იყო იმისთვისაც, რომ დროულად და ეფექტურად მომხდარიყო ახალი მართვის ორგანოების არჩევა და საერთოდ, მართვის ახალ სისტემაზე გადასვლა. სადავო ნორმების მიღება შექმნილი სიტუაციიდან ოპტიმალურ, უალტერნატივო გამოსავალს წარმოადგენდა. აღსანიშნავია, რომ გარდამავალი დებულებებით გათვალისწინებული ვადა მაქსიმალურია და ახალ სისტემაზე გადასვლა შესაძლებელი იყო ამ ვადის დასრულებამდეც, კანონის ამოქმედებიდან უმოკლეს დროში.

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას, შესაძლებელია მოხდეს დაყრდნობა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპულ კონვენციაზე, რომელიც საქართველოს საკანონმდებლო სისტემის ნაწილია და მასთან დაკავშირებით არსებულ პრეცედენტულ სამართალზე, რადგანაც კონვენციის ტექსტი არ უნდა იქნეს წაკითხული პრეცედენტული სამართლისაგან განცალკევებით.

პატივისა და ღირსების უფლების შეზღუდვისას სახეზე უნდა იყოს დამამცირებელი მოპყრობა, რომელსაც აქვს შემდეგი კრიტერიუმები: მოპყრობა მსხვერპლში აღძრავს შიშის, ტკივილისა და არასრულფასოვნების განცდას; ეს განცდა ამცირებს და აკნინებს მსხვერპლს; განცდა ტეხს მსხვერპლის ფიზიკურ ან მორალურ მდგომარეობას; მოპყრობის მიზანია მსხვერპლის დამცირება; მოპყრობის ხარისხი აღწევს სიმკაცრის მინიმალურ დონეს მაინც. დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტი უნდა დადგინდეს ობიექტურ გარემოებებზე დაყრდნობით და არა სავარაუდო მსხვერპლის სუბიექტური შეგრძნებებისა და განცდების ანალიზის საფუძველზე. გარდამავალი პერიოდისათვის მართვის საკითხების მოწესრიგებისაკენ გადადგმული ნაბიჯები არ წარმოადგენს მოსარჩელეებისადმი მიმართულ დამამცირებელ მოპყრობას, რადგან სახეზე არ არის ზემოაღნიშნული კრიტერიუმები. პატივისა და ღირსების ხელმყოფი კანონი უნდა შეიცავდეს ნორმებს, რომლებიც იქნებოდა იმდენად მკაცრი, ამორალური და უსამართლო, რომ ისინი ობიექტური თვალსაზრისით მოახდენდნენ: პიროვნების მიერ თავის თვალში საკუთარი მორალური თვისებების შეფასების (ღირსების) ან საზოგადოების მხრიდან პიროვნების შეფასებითი დამოკიდებულების (პატივის) დაკნინებას. სადავო ნორმებს ასეთი ხასიათი არ აქვს. პატივისა და ღირსების კონსტიტუციურ დაცვას აქვს შემდეგი მიმართულებები: ადამიანის სხეულის მთლიანობის, ფიზიკური ხელშეუხებლობის დაცვა; ადამიანის ღირსეულად ცხოვრებისათვის აუცილებელი სამართლიანი სოციალური პირობების უზრუნველყოფა; სამართლებრივი თანასწორობის უზრუნველყოფა; ადამიანის, როგორც ინდივიდის პიროვნულობის დაცვა. სადავო ნორმებით სახელმწიფოს მხრიდან ადგილი არ ჰქონია ამ სიკეთეთა ხელყოფას.

გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს პირის თავისუფლებას: ჰქონდეს შეხედულებები; გაავრცელოს ან მიიღოს ინფორმაცია და მოსაზრებები. სადავო ნორმებში არ არის ჩანაწერი, რომელიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ შეზღუდავდა შეხედულებების ქონის პოზიტიურ თუ ნეგატიურ თავისუფლებას. ასევე არ ხდება მოსარჩელეთა უფლების ხელყოფა, გაავრცელონ ინფორმაცია და მოსაზრებები. სადავო ნორმების მიზანია გარდამავალ პერიოდში მართვის საკითხების მოწესრიგება და არა ცენზურის დაწესება მოსაზრებების გამოხატვასა და ინფორმაციის გავრცელებაზე. უნივერსიტეტის მართვის ორგანოებს არ აქვს სამაუწყებლო თუ საინფორმაციო დანიშნულება და მათი არსებობის დროებით, გარდამავალი პერიოდის საწყისი ეტაპისათვის შეჩერება ვერ ჩაითვლება გამოხატვის უფლებაში ჩარევად. სადავო ნორმები მოსარჩელეებს არ უშლის ხელს მიიღონ ინფორმაცია საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი წყაროებიდან. მოსაზრება, რომ უნივერსიტეტის მართვის ორგანოების არჩევნებსა და საქმიანობაში მონაწილეობა არის გამოხატვის ფორმა, უსაფუძვლოა. არასწორია მტკიცება, რომ გამოხატვის თავისუფლება შეილახა არჩევნებში მონაწილეობის უფლების ხელყოფით. განსხვავებული სამართლებრივი ურთიერთობებია უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოებისა და სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების არჩევნები. შესაბამისად, იმის მტკიცება, რომ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოებში მონაწილეობის უფლების ხელყოფა წარმოადგენს საყოველთაო საარჩევნო უფლებისა და შესაბამისად, გამოხატვის თავისუფლების შელახვას, არასწორია. ეს მსჯელობა უსაფუძვლოა ტექნიკური თვალსაზრისითაც - საყოველთაო საარჩევნო უფლება და არჩევნებში ნების გამოხატვის თავისუფლება გარანტირებულია კონსტიტუციის არა 24-ე, არამედ 28-ე მუხლით. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის მე-19 მუხლის და 24-ე მუხლის პირველი პუნქტებით დაცული სიკეთეების ხელყოფას ადგილი არ ჰქონია და ჩარევის ლეგიტიმურობაზე მსჯელობაც არ არის საჭირო.

შრომის თავისუფლება არ უნდა გავაიგივოთ შრომითი უფლებების ცნებასთან. ის შრომითი უფლებების ერთერთი შემადგენელი ნაწილია და გულისხმობს, რომ არ უნდა მოხდეს ადამიანის იძულებითი შრომის განხორციელება. კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი აღიარებს არა შრომის უფლებას, არამედ თავისუფალი შრომის უფლებას, რაც გულისხმობს: შრომითი საქმიანობის სფეროს თავისუფალEარჩევას; შრომითი საქმიანობის არჩეულ სფეროში იძულების გარეშე ჩაბმას; შრომითი საქმიანობის პროცესში საკუთარი რესურსების იძულების გარეშე განკარგვას. შრომის თავისუფლების პრინციპის უზრუნველყოფით სახელმწიფო ვალდებულებას იღებს არ მოახდინოს ადამიანის იძულებითი დასაქმება დასაქმებულის ნების საწინააღმდეგოდ (ნეგატიური ვალდებულება) და უზრუნველყოს, რომ კერძო სუბიექტებმა არ მოახდინონ ადამიანის იძულებითი დასაქმება დასაქმებულის ნების საწინააღმდეგოდ (პოზიტიური ვალდებულება). სადავო ნორმებით არ განხორციელებულა ზემოაღნიშნული უფლებებისა და სახელმწიფოს ვალდებულებების დარღვევა. 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტს აქვს მითითებითი და არა აღმჭურველი ხასიათი. ის შრომითი უფლებების მინიჭებას კი არ ახდენს, არამედ უზრუნველყოფს, რომ მათი დაცვა განხორციელდეს კანონით, რადგან ეს უფრო მეტ გარანტიას იძლევა. სადავო შემთხვევაში შრომითი ურთიერთობების ცვლილება სწორედ კანონმა გამოიწვია, რომელიც არ არღვევს არცერთ იმ უფლებათაგანს, რაც მოსარჩელეებს საქართველოში მოქმედი შრომითი კანონმდებლობის საფუძველზე აქვთ მინიჭებული.

მოსარჩელეები უნივერსიტეტის მართვის ორგანოებში მონაწილეობით მატერიალურ ანაზღაურებას არ იღებდნენ. შრომის აუცილებელი ელემენტია მატერიალური ანაზღაურება. ფიზიკური თუ გონებრივი რესურსების განკარგვის ისეთი შემთხვევა, რომელიც მატერიალურ საფუძვლებს არ ქმნის, შრომად არ უნდა დაკვალიფიცირდეს. ეს შესაძლოა მიჩნეული იქნეს ქველმოქმედებად, ჰობად ან სხვა რაიმე სახის პირადი სურვილების დაკმაყოფილებად. რაც შეეხება მსჯელობას კონკურსების არაკანონიერების თაობაზე, თუ კანონი კონკრეტულმა პირმა არასწორად გამოიყენა, ეს არ ნიშნავს კანონის არაკონსტიტუციურობას.

კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტით უზრუნველყოფილი კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლება შემდეგ ელემენტებს მოიცავს: კულტურული ფასეულობების დაცვა, შენარჩუნება, კვლევა, გავრცელება, ათვისება, შექმნა, აღდგენა და ინტერპრეტაცია. კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის შეზღუდვა რომ იყოს სახეზე, აუცილებელია სახელმწიფოს მხრიდან განხორციელდეს რომელიმე ამ უფლების ხელყოფა, რაც არ მომხდარა სადავო ნორმებით. მოსარჩელეებს შეუძლიათ მოღვაწეობა კულტურის სფეროში გააგრძელონ იმავე ხარისხითა და ინტენსივობით, როგორც ეს „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის სადავო ნორმების მიღებამდე იყო შესაძლებელი.

საქმის არსებითად განსახილველად მიღებიდან განხილვის დაწყებამდე, 2007 წლის 11 იანვარს, ამოქმედდა კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ახალი რედაქცია. 2007 წლის 10 იანვრისათვის „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონის 87-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს მოქმედება დასრულებული ჰქონდათ. ამიტომ არასწორია მათი შეფასება კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის დღეისათვის მოქმედ რედაქციასთან მიმართებით. რაც შეეხება „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-4 პუნქტს, უმაღლესი სახელმწიფო საგანმანათლებლო დაწესებულების ახლადარჩეული მართვის ორგანოების მიერ მათი არჩევიდან 6 თვის ვადაში ახალი წესდების დასამტკიცებლად წარდგენა არ არის წინააღმდეგობაში კონსტიტუციურ პრინციპთან, რომ „სახელმწიფო უზრუნველყოფს ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის ჰარმონიზაციას საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცეში“. თუკი სადავო ნორმები მაინც იქნება განხილული კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მოქმედ რედაქციასთან მიმართებით, დავინახავთ, რომ ისინი არა თუ არღვევენ მას, არამედ თავის დროზე სწორედ მის რეალიზაციას ემსახურებოდნენ. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი და მათ შორის სადავო ნორმები მიმართულია უმაღლესი განათლების მოძველებული სტანდარტებიდან ახალ, თანამედროვე სტანდარტებზე გასვლისაკენ. სწორედ ეს გადასვლაა ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემის საერთაშორისო საგანმანათლებლო სივრცეში ჰარმონიზაციის ერთ-ერთი გამოვლინება.

7. საქართველოს პრეზიდენტის წარმომადგენელი მიიჩნევს, რომ ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის წესდებამ ძალა დაკარგა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ამოქმედებით. ძალადაკარგულად გამოცხადდა „განათლების შესახებ“ კანონის ის მუხლები, რომლებიც ეწინააღმდეგებოდა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონს. სწორედ ამ დროიდან უნდა იქნეს ძალადაკარგულად მიჩნეული წესდებაც, ვინაიდან იგი „განათლების შესახებ“ კანონის საფუძველზე გამოიცა. კანონმდებლის ნებას ამ კუთხით ადასტურებს „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებები ვალდებულნი არიან ახალი წესდებები დასამტკიცებლად წარადგინონ ამ კანონის შესაბამისი მართვის ორგანოების არჩევიდან არა უგვიანეს 6 თვისა. ახალი წესდების მიღებამდე უნივერსიტეტის საქმიანობის სამართლებრივი საფუძველია „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ კანონი და პრეზიდენტის 2005 წლის 8 ივნისის №473 ბრძანებულება. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონით დაფუძნებულად ჩაითვალა მის ძალაში შესვლამდე დაფუძნებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირები - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებები. ამ შემთხვევაში „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონს, როგორც სპეციალურ და უფრო ახალ კანონს ენიჭება უპირატესი იურიდიული ძალა „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ კანონთან მიმართებით. ამდენად, მცდარია მოსაზრება, რომ წესდების გარეშე უნივერსიტეტი იურიდიულად არ არსებობს.

უნივერსიტეტის საქმიანობის გაგრძელება ძველი წესდებით, რომელიც არსებითად ეწინააღმდეგებოდა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონს, შეუძლებელი იყო. ეს გამოიწვევდა სამართლებრივად წინააღმდეგობრივი გადაწყვეტილებების მიღებას გარდამავალ პერიოდში, რის გამოც აუცილებელი შეიქნა საქართველოს პრეზიდენტის აქტის გამოცემა. კანონმა გარდამავალ პერიოდში გაითვალისწინა ორი ლეგიტიმური მართვის ორგანოს არსებობა. საჭირო იყო მათი ფუნქციების განსაზღვრა-გამიჯვნა. სწორედ ამ მიზანს ემსახურებოდა პრეზიდენტის ბრძანებულება, რომლის გამოცემის კანონიერი საფუძველიც პრეზიდენტს ჰქონდა. სადავო ბრძანებულება არ იძლევა ნებისმიერი სახელმწიფო თუ სხვა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის უწყების მიერ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების საქმიანობაში რაიმე სახის პირდაპირი ფორმით ჩარევის თეორიულ შესაძლებლობასაც კი. რაც შეეხება გარდამავალი პერიოდის ვადას, ის უნდა იქნეს აღიარებული არა კანონის ნაკლად, არამედ მის დადებით მხარედ. კანონმდებელმა თანაზომიერად მოახერხა ის, რომ ერთი მხრივ არ შეზღუდა დროში უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებები და მეორე მხრივ, მაქსიმალური ვადის დაწესებით აღკვეთა პროცესის გაუმართლებელი გაჭიანურება. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მართვის ორგანოები უკვე დაკომპლექტებულია და ამ ნაწილში ბრძანებულებამ თავი ამოწურა.

ბრძანებულების სადავო ნორმებით არ მომხდრა მოსარჩელეთა ღირსების შელახვა. სადავო ნორმებს ეჭვქვეშ არ დაუყენებიათ მოსარჩელეთა მეცნიერული და პედაგოგიური კომპეტენცია, პროფესიული რეპუტაცია. რაც შეეხება პატივს, ის სამოქალაქო-სამართლებრივი ინსტიტუტია, არ არის ღირსების თანასწორი კონსტიტუციური სიკეთე და არ უნდა გახდეს სადავო აქტებთან მიმართებით ფუნდამენტური კონსტიტუციური შეფასების საგანი.

სადავო ნორმები არ უშვებს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებითა და 24-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტებით გათვალისწინებული უფლებების შელახვის ირიბ შესაძლებლობასაც კი. მოსარჩელეთა მიერ გამოხატვის თავისუფლების განმარტება სცდება ამ ნორმების რეალურ დანაწესს და ძალიან ფართოა.

სადავო ნორმებით არ მომხდარა უნივერსიტეტის წარმომადგენლობით ორგანოებში მოსარჩელეთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა. ეს ნორმები ასევე არ ამკვიდრებენ იძულებით შრომას. თუ უნივერსიტეტში გამართული კონკურსი არაკანონიერი იყო, ეს დავის სხვა საგანია და ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა იმის გამო, რომ მის საფუძველზე ადმინისტრაციული აქტის გამოცემისას დარღვეული იქნა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნები, დაუშვებელია. აღსანიშნავია, რომ რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის მიერ კონკურსის გამოცხადებას საფუძვლად დაედო არა პრეზიდენტის ბრძანებულება, არამედ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

უსაფუძვლოა მოსარჩელეთა მითითება სადავო ნორმებით კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევაზე. არ ყოფილა ხელყოფილი ისეთი სიკეთეები, როგორებიცაა კულტურულ ცხოვრებაში მოქალაქეთა შეუზღუდავი მონაწილეობისა და შემოქმედებით პროცესში ჩაურევლობის, მოღვაწეობის თავისუფლებისა და სრული დამოუკიდებლობის პრინციპები. მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ საუნივერსიტეტო ცხოვრება საზოგადოების საგანმანათლებლო, სამეცნიერო და კულტურული ცხოვრების შემადგენელი ნაწილია, რაც საკამათო არ არის, თუმცა სადავო ნორმებით არც სასწავლო-საგანმანათლებლო და არც სამეცნიერო-კვლევითი ურთიერთობის შეზღუდვას ადგილი არ ჰქონია.

გასაჩივრებული ნორმებით არ დარღვეულა კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. რეფორმის მიზანი სწორედ საერთაშორისო სტანდარტებთან უმაღლესი განათლების სისტემის ჰარმონიზაცია იყო. ნიშანდობლივია, ბოლონიის პროცესის ფარგლებში, ქ. ლონდონში განათლების მინისტრთა შეკრებაზე შესაბამისი კომისიის მიერ 2007 წლის 17 მაისს გამოქვეყნებული დასკვნა, რომლითაც მაღალი შეფასება მიეცა და სამაგალითოდ იქნა მიჩნეული საქართველოს განათლების სისტემაში განხორციელებული რეფორმა.

თუ სასამართლო ჩათვლის, რომ საქართველოს პრეზიდენტის №473 ბრძანებულების სადავო ნორმებით განხორციელდა მოსარჩელეთა კონსტიტუციური უფლებების ხელყოფა, ყურადღება უნდა გამახვილდეს თანაზომიერების პრინციპზე. ცალსახაა, რომ სადავო ნორმები წარმოადგენენ მწვავე საზოგადოებრივი აუცილებლობით გამოწვეულ, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის მისაღებ და აუცილებელ საშუალებას. საერთაშორისო სტანდარტების შესატყვისი, ხარისხიანი უმაღლესი განათლება იმდენად მაღალი ღირებულებითი ლეგიტიმური მიზანია, რომ მის მისაღწევად მოსარჩელეთა კონსტიტუციური უფლებების დროებითი შეზღუდვა ცალსახად გამართლებული და პროპორციულია.

8. მოწმემ, საქართველოს პარლამენტის განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის კომიტეტის თავმჯდომარემ ნ. გრიგალაშვილმა მიუთითა, რომ უმაღლესი განათლების სისტემაში ბევრი რამ იყო შესაცვლელი როგორც სტრუქტურული, ინსტიტუციური, ასევე საკადრო თვალსაზრისით. განათლების სისტემა ჩიხამდე იყო მისული. ჯერ კიდევ 2002 წელს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული იქნა დადგენილება უმაღლესი განათლების მიმართულებების შესახებ. ამ დოკუმენტის შემუშავებაში მონაწილეობდნენ უცხოელი ექსპერტები, იმდროინდელი განათლების სამინისტროს მუშაკები, სახელმწიფო უნივერსიტეტის თანამშრომლები და სხვები. 2004 წელს მიღებული კანონი „უმაღლესი განათლების შესახებ“ მთლიანდ ეყრდნობოდა ამ დოკუმენტს.

პარლამენტის მხრიდან იყო არაერთი მცდელობა კანონპროექტზე მუშაობის პროცესში ჩართულიყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესურა, თუმცა ამან შედეგი არ გამოიღო. მოსარჩელეებმა აირჩიეს კონფრონტაციის გზა. ამაზე მეტყველებს თუნდაც ის, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მიღების შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ ის ითვალისწინებდა პრეზიდენტის მიერ რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის დანიშვნას, უნივერსიტეტში მიმდინარეობდა მოქმედებები რექტორის ასარჩევად. თუმცა, რეფორმის მიზანი არ ყოფილა ვინმესადმი უნდობლობის გამოცხადება და სადავო ნორმები განპირობებული იყო არა სუბიექტური ფაქტორით, არამედ ობიექტური აუცილებლობით. თუ შენარჩუნდებოდა ძველი სტრუქტურა, მაშინ კანონი გახდებოდა ფარატინა ფურცელი, ცვლილებები მიიღებდა ფორმალურ ხასიათს და არსებითად არაფერი შეიცვლებოდა.

„უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის სადავო ნორმები ეხება რეფორმის ორგანიზაციულ მხარეს, იმ პერსპექტივით, რომ უმაღლესმა სასწავლებლებმა უნდა მიიღონ სრული ავტონომია. რეფორმის არსი იყო უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ავტონომიის განმტკიცება, არჩევნების ჩატარება, რის საფუძველზეც დაწესებულებები და მათი სტრუქტურული დანაყოფები თავად აირჩევდნენ მართვის ორგანოებს და თანამდებობის პირებს. საჭირო იყო გარდამავალი პერიოდი, რომლის განმავლობაში ეს პროცესები უნდა ჩატარებულიყო. გარდამავალ პერიოდად აღებულ იქნა მაქსიმუმ ორ წლიანი ვადა. ამ საფუძველზე უფლებამოსილება ვადამდე შეუწყდათ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების მოქმედ რექტორებსა და მართვის ორგანოებს. თუ არ იქნებოდა მოსამზადებელი პერიოდი, ორგანიზაციულად დარჩებოდა ძველი სისტემა, რომელსაც უნდა განეხორციელებინა ის მიზნები, რასაც ახალი კანონი ისახავდა. უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმები ითვალისწინებდა რექტორის დანიშვნას იმავე უმაღლესი სასწავლებლიდან და პრეზიდენტი ვერ გასცდებოდა შესაბამისი უმაღლესი სასწავლებლის აკადემიურ წრეს. გარდა ამისა, არსებობდა რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის თანამდებობაზე მოქმედი რექტორის დარჩენის შესაძლებლობა და ბევრმა მათგანმა გააგრძელა კიდეც უფლებამოსილებათა განხორციელება.

ახალი მმართველობითი ორგანოების არჩევნები შესაძლებელი იყო დაწყებულიყო კანონის ამოქმედების დღიდან, პრაქტიკაში ეს პროცედურა გაჭიანურდა, რაც არ მოხდებოდა კონსტრუქციული თანამშრომლობის პირობებში. სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში ამ პროცესებმა უმტკივნეულოდ ჩაიარა.

შეიძლება პრაქტიკაში იყო შეცდომები, თუნდაც საკადრო სფეროში, მაგრამ მათ კავშირი არ აქვთ კანონთან. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტი ითვალისწინებდა პროფესორ-მასწავლებლებისა და მეცნიერ-თანამშრომლების შესაბამის ახალ აკადემიურ თანამდებობებზე გადაყვანის მექანიკურ პროცესს, მაგრამ ეს არასწორად იქნა გაგებული ზოგიერთ შემთხვევაში. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების შტატები ხელოვნურად იყო გაბერილი და ოპტიმიზაციას საჭიროებდა. შესაძლოა, გარდამავალ პერიოდში შეიზღუდა ვინმეს, როგორც თანამდებობის პირის უფლებები, მაგრამ ამას კავშირი არ ჰქონია ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვასთან. შეიცვალა თანამდებობის დაკავების წესი და ეს პიროვნებასთან, მის უფლებებთან კავშირში არ არის.

II

1. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტები წარმოადგენს გარდამავალ დებულებებს. შინაარსიდან ირკვევა მათი მოქმედების ვადა. კერძოდ, 87-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების მოქმედების მაქსიმალური ვადა არის კანონის ამოქმედებიდან ორი წელი. ამ დასკვნის გაკეთების საშუალებას იძლევა კანონის ჩანაწერი „..ამ კანონის ამოქმედებიდან არა უგვიანეს ორი წლისა.“ ამ ვადის განმავლობაში მოქმედებს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის დროებითი, ძირითადისაგან განსხვავებული წესი. რაც მთავარია, კანონის ამოქმედებიდან ორი წლის განმავლობაში უნდა მოხდეს მართვის ორგანოების პირველი არჩევნების ჩატარება. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონი გამოქვეყნდა 2005 წლის 10 იანვარს და ამოქმედდა გამოქვეყნებისთანავე, ე.ი. 10 იანვარს, 24 საათზე. ამდენად, მისი ამოქმედებიდან ორი წელი უკვე გასულია, ხოლო ამ ხნის განმავლობაში შესასრულებელი მოქმედებები კი – განხორციელებული. აქედან გამომდინარე, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტები ძალადაკარგულია იმის გამო, რომ გავიდა ვადა, რომლითაც ისინი იქნა მიღებული.

87-ე მუხლის მე-4 პუნქტიც გარკვეულ ვადას ითვალისწინებს. საჯარო სამართლის იურიდიულმა პირებმა - უმაღლესმა საგანმანათლებლო დაწესებულებებმა ახალი წესდებები საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს უნდა წარუდგინონ „მართვის ორგანოების პირველი არჩევიდან არა უგვიანეს 6 თვისა“. 87-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი 2 წლიანი ვადის გათვალისწინებით, მე-4 პუნქტის მოქმედების მაქსიმალური ვადაა კანონის ამოქმედებიდან 2 წელი და 6 თვე. ეს ვადაც გასულია და შესაბამისად, ნორმა აღარ მოქმედებს.

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრისა და საქართველოს პრეზიდენტის ზოგიერთი ბრძანებულების ნაწილობრივ ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2005 წლის 8 ივნისის №473 ბრძანებულების მე-4 პუნქტი ამავე ბრძანებულების პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების მოქმედების ვადას განსაზღვრავს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვის ორგანოების, ასევე ფაკულტეტის მმართველი სუბიექტის არჩევამდე. როგორც ირკვევა, სადავო ბრძანებულების პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების მოქმედების ვადა გასულია და მათ, ფაქტიურად, ძალა აქვთ დაკარგული. ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ მე-2 პუნქტს „უ¹“ ქვეპუნქტი დაემატა საქართველოს პრეზიდენტის №419 ბრძანებულებით 2006 წლის 14 ივლისს, ხოლო №389 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული 2006 წლის 22 ივნისის №2/7/389 საოქმო ჩანაწერით, ანუ „უ¹“ ქვეპუნქტის მიღებამდე. იქედან გამომდინარე, რომ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისას შეუძლებელია სასარჩელო მოთხოვნის გაზრდა, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს სადავო ბრძანებულების მე-2 პუნქტის „უ¹“ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობაზე.

მიუხედავად ამისა, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის შესაბამისად, სასამართლომ უნდა დაასრულოს კონსტიტუციური სარჩელის განხილვა-გადაწყვეტა, რადგანაც საქმე შეეხება კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს.

2. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხზე მსჯელობისას, სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს რამოდენიმე კონცეპტუალურ კითხვას. უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია განიმარტოს, თუ რა იგულისხმება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაში და რაში მდგომარეობს სასამართლოს ამოცანა კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისას. იღებს რა კონსტიტუციურ სარჩელს არსებითად განსახილველად, სასამართლო თვლის, რომ არსებობს შინაარსობრივი მიმართება ერთი მხრივ, მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებულ ნორმებსა და ამ ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე წარმოდგენილ მტკიცებულებებს, ხოლო მეორე მხრივ კი - კონსტიტუციის იმ ნორმებს შორის, რომლებთან მიმართებითაც არის დამდგარი კონსტიტუციურობის საკითხი. სწორედ ეს მიმართება აძლევს საკონსტიტუციო სასამართლოს საფუძველს, რომ არსებითი განხილვისას მას ექნება ობიექტური შესაძლებლობა იმსჯელოს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის განხილვა-გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლომ თავი უნდა შეიკავოს ისეთ საკითხებზე მსჯელობისაგან, რომლებიც არსებითი განხილვისას გადასაწყვეტია, განსაკუთრებით კი - სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისაგან. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს საოქმო ჩანაწერი კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების თაობაზე გულისხმობს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო იწყებს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმების პროცესს და არა იმას, რომ მან ამ პროცესის უმნიშვნელოვანესი ნაწილი, სადავო ნორმებით ძირითადი უფლებებით დაცულ სფეროში ჩარევის დადგენა უკვე დაასრულა, ჩარევა სახეზეა და მოპასუხემ უნდა დაასაბუთოს ჩარევის კონსტიტუციურობა. დაცულ სფეროში ჩარევის დადგენა არის კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვისა და გადაწყვეტის განუყოფელი ნაწილი, საჭიროებს სადავო ნორმის საფუძვლიან ანალიზს და მისი განხორციელება განმწესრიგებელი სხდომის ფარგლებში შეუძლებელია.

3. საქმის განხილვისას დაისვა კონსტიტუციურ პრინციპებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის საკითხი. საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს.

4. აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელეთა მიერ განხორციელდა დემოკრატიის პრინციპის ძალიან ფართო და არასწორი ინტერპრეტაცია. კონსტიტუციური ტერმინი „ხალხი“ არ არის ადამიანთა ნებისმიერი ერთობის აღმნიშვნელი. აქ იგულისხმება საქართველოს ყველა მოქალაქე, სახალხო სუვერენიტეტის მატარებელი „სახელმწიფო ხალხი“, რომელიც აქვს დამფუძნებელი ხელისუფლება და არ არსებობს სახელმწიფო ხელისუფლების დემოკრატიული ლეგიტიმაციის სხვა წყარო. ამ ცნებასთან ვერ მოხდება კონკრეტული უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების თანამშრომელთა ჯგუფის იდენტიფიცირება. ასევე ერთმანეთისაგან არსებითად განსხვავდება უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მართვისა და სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები. ხალხის მიერ ძალაუფლების განხორციელება, გარდა უშუალო დემოკრატიის ფორმებისა, ხდება სწორედ სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლობით ორგანოებში დემოკრატიული არჩევნების გზით არჩეული წარმომადგენლებისა და არა რომელიმე საჯარო სამართლის დაწესებულების მართვის ორგანოების წევრთა მეშვეობით, რომელთა დანიშნულებაა კონკრეტული დაწესებულების ადმინისტრირება და არა სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით. მით უმეტეს, თუ საქმე შეეხება უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებას, რომლის ორგანოების პოლიტიზირება სრულიად გამორიცხულია. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მოსარჩელეთა მიერ წარმოდგენილ კონტექსტში.

დემოკრატიის პრინციპს უკავშირდება ინფორმაციისა და აზრის თავისუფლება, რადგანაც ინფორმაციული ვაკუუმისა და აზრის შეზღუდვის პირობებში, წარმოუდგენელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და დემოკრატიული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგის სიცოცხლისუნარიანობა. თუმცა, კონსტიტუციის ამ ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობას და ინფორმაციისა და აზრის თავისუფლების დარღვევის საკითხს სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-3 და 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებზე მსჯელობისას შევეხებით.

5. დემოკრატიის პრინციპს უკავშირდება ძირითადი უფლებების, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლის, აღიარება კონსტიტუციის მიერ. კონსტიტუციის მე-7 მუხლი ადგენს ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხისა და სახელმწიფოს შეზღუდვას ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. ეს ჩანაწერი ძირითად უფლებებს ანიჭებს ხელისუფლების მბოჭავ ძალას, იცავს ადამიანს სახელისუფლებო თვითნებობისაგან. ამგვარი მიდგომის არარსებობის შემთხვევაში, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს მხოლოდ დეკლარაციული დატვირთვა ექნებოდა, იქცეოდა გამოფიტულ წინადადებებად, ადამიანი მოკლებული იქნებოდა კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დაცვის საშუალებებს, ხოლო სახელმწიფოს კი თვითნებური მოქმედებისა და ძირითადი უფლებების იგნორირების უკიდეგანო შესაძლებლობები მიეცემოდა, რასაც ისტორიული გამოცდილებაც ადასტურებს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციის მე-7 მუხლი არ ითვალისწინებს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმების მასშტაბებს, რამდენადაც ადგენს ხელისუფლების ბოჭვას და არა ძირითადი უფლების შინაარსს. ამავდროულად, ეს მუხლი არც ცალკე აღებული და არც მე-6 მუხლთან კავშირში, რომელსაც საქართველოს ნორმატიულ სივრცეში შემოჰყავს საერთაშორისო ხელშეკრულებები, არ იძლევა საშუალებას, რომ ფართოდ იქნეს გაგებული საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენცია და სადავო ნორმები გადამოწმდეს საერთაშორისო აქტებთან მიმართებით. №389 კონსტიტუციური სარჩელი განიხილება კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით დადგენილი კომპეტენციის ფარგლებში, რომელიც სპეციალური ნორმაა და არ ითვალისწინებს ნორმატიული აქტების საერთაშორისო ხელშეკრულებებთან შესაბამისობის დადგენას. ერთადერთი აქტი, რომლითაც ამ შემთხვევაში ხელმძღვანელობს საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არის საქართველოს კონსტიტუცია და საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანაა მოახდინოს კონსტიტუციის და არა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების განმარტება.

6. მოსარჩელე აცხადებს, რომ სადავო ნორმებმა გამოიწვიეს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევა „უხარისხობის“ გამო, რითაც თვითნებობის საშუალება მიეცა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ადმინისტრაციას. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დარღვეულია სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი, რომელიც, თავის მხრივ, გამომდინარეობს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან და გულისხმობს, რომ ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის ანალიზისას, უნდა დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას. ამასთან, სადავო ნორმა არ უნდა იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისაგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინება №2/3/412, 05.04.2007წ.). გასათვალისწინებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითება, რომ „ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ სადავო ნორმაში მოცემული სამართლებრივი (ნორმატიული) სინამდვილე და მისი გამოყენების შედეგად დამდგარი ფაქტობრივი სინამდვილე. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია კონსტიტუციასთან მიმართებით შეაფასოს მხოლოდ სადავო ნორმაში გათვალისწინებული დანაწესის კონსტიტუციურობა... მაგრამ თუკი ნორმის რეალურ-პრაქტიკული განხორციელება არ შეესაბამება მის შინაარსს, მაშინ მოსარჩელეთა უფლებების შელახვის წყარო აქ (ნორმის შინაარსში) კი არ არის საძებნელი, არამედ მის პრაქტიკულ განხორციელებაში. საკონსტიტუციო სასამართლო კი ვერ იმსჯელებს სადავო ნორმის გამოყენების კონსტიტუციურობაზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება №1/1/357; 31.05.2006წ.). ამას დავამატებთ, რომ გადამოწმებას ექვემდებარება ის, ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.

7. როგორც საქმის განხილვისას გაირკვა, სადავო ნორმების არსებობა გამოწვეული იყო იმით, რომ ისინი უმაღლესი განათლების რეფორმის წარმატებული განხორციელების ერთერთ წინაპირობას წარმოადგენდნენ. რეფორმის გატარება არის ლეგიტიმური მიზანი, რაც ამოძრავებდა უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოს და საქართველოს პრეზიდენტს გასაჩივრებული ნორმების მიღებისას.

სასამართლოსათვის წარმოდგენილი დოკუმენტაციიდან ირკვევა, რომ უმაღლესი განათლების სისტემა სწრაფ და საფუძვლიან რეფორმირებას საჭიროებდა. უმაღლესი განათლების სისტემის რეფორმირება არ იყო სპონტანურად და გაუთვლელად მიღებული გადაწყვეტილება. მას წინ უძღოდა საკმაოდ ხანგრძლივი მოსამზადებელი პროცესი, არსებული მდგომარეობის შესწავლა და მოქმედების მიმართულებების დასახვა. 2002 წლის 1 მარტს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო №1324-IIს დადგენილება „საქართველოში უმაღლესი განათლების განვითარების ძირითადი მიმართულებების შესახებ“. ეს დადგენილება ასახავს განათლების სისტემაში არსებულ მდგომარეობას, ძირითად პრობლემებს და მათი გადაჭრის გზებს. პარლამენტმა უმაღლესი განათლების თანამედროვე სისტემის ჩამოყალიბება ქართული სახელმწიფოს გადაუდებელ ამოცანად მიიჩნია და მიუთითა, რომ „...ამ პრობლემის დროული გადაწყვეტა ქვეყნის პერსპექტიული განვითარების შესაბამისად დემოკრატიული საზოგადოების აშენების, ეროვნული და მსოფლიო კულტურის ღირებულებებისა და ფასეულობების დაცვის, სიღატაკისა და სოციალური გაუცხოების დაძლევის აუცილებელი წინაპირობაა.“. არსებული სისტემის მთავარ ნაკლოვანებებად ჩაითვალა უკიდურესად ცენტრალიზებული და გეგმური ეკონომიკის შესაბამისი უმაღლესი განათლების ჯერ კიდევ შემორჩენილი ტრადიციები, მცირე დაფინანსება, პერსონალის სიჭარბე, სწავლებისა და კვლევის ცუდი პირობები, მოძველებული სასწავლო გეგმები, დაბალი სასწავლო და პედაგოგიური სტანდარტები, ვიწრო სპეციალიზაცია, უმაღლესი დაწესებულების ძლიერად ცეტრალიზებული სტრუქტურა, არასრულყოფილი საგამოცდო სისტემა, კორუფცია, ელიტურობა და არაელიტური ფენის წარმომადგენლებისათვის უმაღლესი განათლების მიღების ნაკლები შესაძლებლობების მიცემა და ა.შ. დადგენილებაში მითითებულია სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლების სტრუქტურული რეფორმირების აუცილებლობის თაობაზე. უმაღლესი განათლების სრულყოფა მიჩნეულია ქვეყანაში არსებული მძიმე ვითარების დაძლევის ერთერთ საშუალებად, ხოლო რეფორმის ამოცანად ჩაითვალა: „მდგრადი სისტემის შექმნა, რომელსაც საფუძვლად დაედება: 1) განათლების არადისკრიმინაციული ხელმისაწვდომობა; 2) განათლების მაღალი, შემოწმებადი ხარისხი; 3) არსებითი თავსებადობა და შესატყვისობა ევროპულ საგანმანათლებლო სივრცესთან.“. იგივე სულისკვეთება ჩანს იმ მასალებიდანაც, რომლებიც ასახავს საქართველოს პარლამენტში „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონპროექტის მომზადების და განხილვის პროცესს.

როგორც ევროპის უნივერსიტეტების ასოციაციის მოხსენებიდან ირკვევა, საქართველოში მიმდინარე უმაღლესი განათლების რეფორმამ საერთაშორისო ასპარეზზე საკმაოდ მაღალი შეფასება და აღიარება მოიპოვა. მოხსენებაში ნათქვამია: „რეფორმებისათვის აუცილებელი საკანონმდებლო ბაზა შექმნილია, მნიშვნელოვანი ცვლილებები შევიდა საუნივერსიტეტო მართვაში, ფინანსურ და აკადემიურ საკითხებში ძალაუფლების გამიჯვნის და სტუდენტებისათვის უფლებამოსილების გაზრდის ჩათვლით.“. უფრო მეტიც, მითითებულია, რომ „ქვეყნებს, რომლებსაც ესაჭიროებათ განახლებული შემართება და ახალი ხედვა რეფორმების განხორციელების პროცესში, შეუძლიათ თამამად გადაიღონ საქართველოს მაგალითი...“.

საკონსტიტუციო სასამართლო სრულად იზიარებს მსჯელობას უმაღლესი განათლების სისტემის რეფორმირების აუცილებლობის, ძირითადი მიმართულებებისა და ამოცანების თაობაზე და მიიჩნევს, რომ გამართული უმაღლესი განათლების სისტემა დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოს განუყოფელ ელემენტს წარმოადგენს და მისი შექმნა კი - უმაღლესი დონის ლეგიტიმურ მიზანს. ნათელია, რომ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის მთლიანად და კონკრეტულად - მისი გასაჩივრებული ნორმების მიღება იყო შედეგი საკმაოდ ხანგრძლივი და გააზრებული პროცესისა, კანონმდებელს გააჩნდა ობიექტური და ლეგიტიმური მიზნები, რომელიც არ იყო განპირობებული რომელიმე სახელმწიფო უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რეფორმისადმი კრიტიკულად განწყობილი პროფესორ-მასწავლებელთა ჯგუფისადმი სუბიექტური დამოკიდებულებით. იმის თაობაზე, თუ რამდენად იყო სადავო ნორმები შესაბამისი ამ მიზნის მისაღწევად ფორმალური თუ მატერიალური თვალსაზრისით, მათი კონსტიტუციურობის თაობაზე მსჯელობისას დავადგენთ.

8. სახელმწიფო უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებას აქვს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სტატუსი და აქედან გამომდინარე, იმის შესაძლებლობა, რომ დამოუკიდებელ მოსარჩელედ მოგვევლინოს კონსტიტუციურ სამართალწარმოებაში, როდესაც საქმე შეეხება მისი კონსტიტუციური უფლებების დარღვევას. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების მოქმედ თუ ყოფილ თანამშრომელთა ჯგუფი უფლებამოსილია განახორციელოს საკუთარი უფლებების დაცვა, მაგრამ არ შეუძლია იდავოს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ნაცვლად.

9. მოსარჩელეთა მოსაზრება, რომ სადავო ნორმებით მოხდა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების წარმომადგენლობითი ორგანოების გაუქმება, საფუძველს არის მოკლებული. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ძირითადმა დებულებებმა გაითვალისწინა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ორგანოების ახალი და არსებულისაგან ფორმითა და შინაარსით მნიშვნელოვნად განსხვავებული სისტემა. აღსანიშნავია, რომ კანონის ეს ნორმები ძალაში შევიდა გამოქვეყნებისთანავე და უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების წესდებები, რომლებიც ნორმატიული აქტების იერარქიაში უფრო დაბალ საფეხურზე მდგომი აქტით, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულებით იყო დამტკიცებული, წინააღმდეგობაში მოვიდა ახლადამოქმედებულ კანონთან. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ორგანოთა ძველი სისტემა გააუქმა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის ძირითადმა და არა გარდამავალმა დებულებებმა.

10. პრეზიდენტის სადავო ბრძანებულება, განსაკუთრებით კი - მისი მე-5 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი, კანონის მოთხოვნათა შესრულებას ემსახურებოდა. ერთი მხრივ, საჭირო იყო მართვის დროებითი ორგანოების უფლებამოსილებათა დადგენა, ხოლო მეორე მხრივ კი - ბრძანებულების კანონთან შესაბამისობაში მოყვანა. აღსანიშნავია, რომ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდების დამტკიცების ახალი წესიც არსებითად განსხვავდება ადრე მოქმედი წესისაგან - საქართველოს პრეზიდენტი უკვე აღარ არის უფლებამოსილი, დაამტკიცოს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წესდება. საქართველოს პრეზიდენტის გასაჩივრებული ბრძანებულებით არ მომხდარა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების ორგანოთა ლიკვიდაცია, რადგანაც ეს ბრძანებულების გამოცემამდე „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონმა უკვე განახორციელა და საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება სხვა მიზნებს ისახავდა. ამ ბრძანებულების არარსებობის პირობებში შეიქმნებოდა სრული სამართლებრივი ვაკუუმი, რაც უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებების საქმიანობის პარალიზების დიდ საფრთხეს შექმნიდა.

11. სხვა საკითხია, უნდა მოეხდინა თუ არა კანონმდებელს უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ორგანოთა არსებული სისტემის შენარჩუნება გარდამავალ ეტაპზე. როგორც უკვე აღინიშნა, უმაღლესი განათლების სისტემის ერთერთ მთავარ ნაკლად სწორედ არაეფექტური, ხელოვნურად გაბერილი, ზედმეტად ცენტრალიზებული და არც თუ დემოკრატიული მართვის სისტემა იყო მიჩნეული. ცხადია, ეს სისტემა ვერ შეასრულებდა იმ საყრდენის როლს, რომელსაც უნდა დასწოლოდა რეფორმის მთელი სიმძიმე. მანკიერი სისტემა ვერ შექმნიდა, გამართულ და საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამის სისტემას. დიდი იყო იმის საფრთხე, რომ ვერ მოხერხდებოდა უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რეფორმირების საკადრო, სტრუქტურული, საფინანსო, ადმინისტრაციული თუ სხვა ასპექტების განხორციელება და ცვლილებებს მხოლოდ ფორმალური დატვირთვა ექნებოდა. კანონმდებელმა აირჩია ამ სიტუაციაში, ფაქტიურად, ერთადერთი ლოგიკური გამოსავალი - სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლებისათვის შეთავაზებული იქნა ე.წ. „სუფთა ფურცლის“ მოდელი - გაუქმდა ყველა არსებული სტრუქტურა, მათი ფუნქციების განხორციელება დროებით დაეკისრათ კანონით გათვალისწინებულ თანამდებობის პირებს. ამავე დროს, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებს მიეცათ თავიანთი ორგანოების დამოუკიდებლად ფორმირების შესაძლებლობა. გასატარებელი ცვლილებებისა და ღონისძიებების საკმაოდ რთული და შრომატევადი ხასიათიდან გამომდინარე, კანონმდებლის მიერ შემოთავაზებული ვადები გონივრულობის მოთხოვნებს სავსებით შეესაბამება. აქვე აუცილებლად გასათვალისწინებელია, რომ კანონმდებელმა დააწესა მაქსიმალური ვადები და ორგანიზებული მოქმედების პირობებში შესაძლებელი იყო მათ ამოწურვამდე დიდი ხნით ადრეც განხორციელებულიყო ახალ სისტემაზე გადასვლა. ის, თუ რამდენად ორგანიზებულად წარიმართა ეს პროცესი ამა თუ იმ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასების საგანი არ არის.

12. იმისათვის, რომ ვიმსჯელოთ სადავო ნორმების შესაბამისობაზე კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-3, ასევე 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, თავდაპირველად გასარკვევია, თუ რამდენად არის ამ მუხლებით დაცული სიკეთე უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების წარმომადგენლობით ორგანოს არჩევნებში და ამ ორგანოს საქმიანობაში მონაწილეობა, ასევე გარკვეულ თანამდებობაზე ყოფნა. აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელე მხარეს არ დაუყენებია სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან შესაბამისობის საკითხი იმ კუთხით, რომ დარღვეულია სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება, ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლო არ იმსჯელებს ამ საკითხზე.

13. კონსტიტუციის მე-19 და 24-ე მუხლები ერთგვარად ავსებს ერთმანეთს გამოხატვის თავისუფლების კონსტიტუციური უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. თავისუფალი საზოგადოება შედგება თავისუფალი ინდივიდებისაგან, რომლებიც ცხოვრობენ თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეში, თავისუფლად აზროვნებენ, აქვთ დამოუკიდებელი შეხედულებები და მონაწილეობენ დემოკრატიულ პროცესებში, რაც აზრთა გაცვლა-გამოცვლასა და პაექრობას გულისხმობს. ნებისმიერ ადამიანს უფლება აქვს გამოხატოს თავისი აზრი, ან თავი შეიკავოს მისი გამოხატვისაგან. კონსტიტუცია ამ მიმართებით კატეგორიულია - ის კრძალავს ადამიანის დევნას აზრის გამო, ასევე მის იძულებას, რომ გამოთქვას აზრი. ეს არის მკაცრი დანაწესი სახელმწიფოს, მისი ორგანოების მიმართ, რომელიც გამონაკლისს არ უშვებს. დემოკრატიული პროცესის მამოძრავებელია ის ძალა, სულიერი გავლენა, რომელიც აზრისათვის არის დამახასიათებელი. კონსტიტუცია იცავს აზრის გამოხატვისა და გავრცელების პროცესს, მის შინაარსსა და ფორმებს, თუმცა, იმავდროულად, ამ უფლებათა შეზღუდვის ფორმალურ და მატერიალურ პირობებსაც ადგენს.

14. კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლება, მისი თავისუფალი გავრცელება და მიღება საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი წყაროებიდან, ინფორმაციის მატარებლებიდან, რომლებიც გამოსადეგია ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელებისათვის. თავისუფალი ინფორმაციის გარეშე შეუძლებელია თავისუფალი აზრის ჩამოყალიბება. ეს არის ნორმა, რომელიც კრძალავს საზოგადოებისათვის, ადამიანის გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას, რაც დამახასიათებელია არადემოკრატიული რეჟიმებისათვის. თუმცა, აზრის თავისუფლების მსგავსად, ეს უფლებაც კონსტიტუციურ შეზღუდვებს ექვემდებარება, კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად.

15. ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება, რაც გადამწყვეტია დემოკრატიული პროცესისათვის, ასევე, საარჩევნო უფლებები დაცულია კონსტიტუციის 28-ე მუხლით და არა მე-19 და 24-ე მუხლებით. გარდა ამისა, აშკარაა, რომ სადავო ნორმები სრულიად განსხვავებული შინაარსისაა და ისინი არ არეგულირებენ საარჩევნო პროცესს და ამ პროცესში გამოხატვის თავისუფლებასთან დაკავშირებულ საკითხებს.

16. ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დიდი საბჭო იყო საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მართვის უმაღლესი ორგანო. ნებისმიერი ორგანოს, თუ თანამდებობის პირის საქმიანობა, მათი კომპეტენციის ფარგლებში გარკვეული იდეებისა და ამა თუ იმ საკითხზე შეხედულებების გამოთქმის კომპონენტსაც მოიცავს. თუმცა, ამის შეყვანა კონსტიტუციით დაცული უფლებების ფარგლებში არასწორია - ამ დროს ხორციელდება ადმინისტრაციული კომპეტენცია და არა კონსტიტუციით დაცული თავისუფლება. ესა თუ ის ორგანო ან თანამდებობა გამოხატვის ფორმას კი არ წარმოადგენს, არამედ პირის მიერ ადმინისტრაციული უფლებამოსილებების განხორციელების ადგილი და ფორმაა. კონსტიტუციის მე-19 და 24-ე მუხლებით დაცული სიკეთე არ არის საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მართვის ორგანოს საქმიანობაში მონაწილეობის ან გარკვეულ თანამდებობაზე ყოფნის უფლება. მოსარჩელეთა მიერ გამოხატვის ფორმის ფართო ინტერპრეტაცია ძალიან შორს წაგვიყვანდა და ნებისმიერი ადმინისტრაციული ორგანოსა თუ თანამდებობის, სადაც პირი გარკვეულ აზრებსა და იდეებს გამოთქვამს, რეფორმირებას ან გაუქმებას დაუქვემდებარებდა ისეთი გარემოებების არსებობას, როგორიცაა ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, დანაშაულის თავიდან აცილება და ა.შ. კონსტიტუციის მე-19 და 24-ე მუხლების მიზანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში აზრისა და ინფორმაციის თავისუფალი გაცვლა-გამოცვლის პროცესის უზრუნველყოფა და არა რომელიმე ორგანოს ან თანამდებობის სტაბილურობის გარანტირება.

17. სადავო ნორმებიდან არც ერთი, თუნდაც ირიბად, არ ითვალისწინებს, რომ მოსარჩელეებს ეკრძალებათ ან ეზღუდებათ ინფორმაციის მიღება ან გავრცელება. ისევე, როგორც აზრის თავისუფლების შემთხვევაში, ეს ძირითადი უფლებაც არ იძლევა ისეთი ფართო ინტერპრეტაციის საშუალებას, რომ მისი დაცვის ქვეშ მოექცეს რომელიმე ადმინისტრაციული ორგანოს ან თანამდებობის (რომლის საქმიანობის ძირითადი მიმართულება აშკარად არ არის ინფორმაციის გავრცელება) და ამ ორგანოს წევრის ან თანამდებობის პირის ხელშეუხებლობა.

18. საკონსტიტუციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს გასაჩივრებული ნორმების შესაბამისობაზე კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ასევე, 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტთან იმ ნაწილში, რომელიც ითვალისწინებს, რომ შრომითი უფლებების დაცვა განისაზღვრება კანონით. რაც შეეხება 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სხვა მოთხოვნებს, მათზე მოსარჩელეს ყურადღება არ გაუმახვილებია. შრომის უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი განმტკიცება ხაზს უსვამს საქართველოს, როგორც სოციალური სახელმწიფოს არსს, რომლის უმთავრესი ამოცანაა ადამიანის ღირსეული ყოფის უზრუნველყოფა. 30-ე მუხლის პირველი პუნქტის ვიწრო გაგება და 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტის წმინდა ფორმალური განმარტება აკნინებს შრომის უფლების სოციალურ ხასიათს, ახდენს მის გამოფიტვას და ამავდროულად, არღვევს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს, რომელიც სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს. აქ იგულისხმება არა მხოლოდ ის, რომ კანონმდებელმა ფორმალური თვალსაზრისით დააკმაყოფილოს კონსტიტუციის მოთხოვნა და შრომითი უფლებების დაცვა კანონით მოაწესრიგოს, არამედ ისიც, რომ ეს კანონი, მატერიალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით, შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას. საკონსტიტუციო სასამართლო სწორედ ამის გათვალისწინებით მოახდენს გასაჩივრებული ნორმების შემოწმებას.

19. კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი უნდა განიმარტოს მისი მიზნებიდან გამომდინარე, სოციალური სახელმწიფოს პრინციპთან კავშირში, რომელიც არის კონსტიტუციის ერთერთი ფუძემდებლური პრინციპთაგანი და არ იძლევა საშუალებას, რომ 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი გავიგოთ, როგორც მხოლოდ იძულებითი შრომის აკრძალვა. მოქმედი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგი შრომის უფლების დაცვის სფეროში სოციალური სახელმწიფოს მიერ გაცილებით მეტის უზრუნველყოფას ითვალისწინებს, ვიდრე ეს იძულებითი შრომის არდაშვებაა. კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რა თქმა უნდა, იცავს ნებისმიერ ადამიანს იძულებითი შრომისაგან, რაც ადამიანის ღირსების ხელყოფას წარმოადგენს. კონსტიტუციით დაცულია არა მხოლოდ უფლება, აირჩიო სამუშაო, არამედ ასევე უფლება განახორციელო, შეინარჩუნო და დათმო ეს სამუშაო, დაცული იყო უმუშევრობისაგან და ისეთი რეგულირებისაგან, რომელიც პირდაპირ ითვალისწინებს ან იძლევა სამსახურიდან უსაფუძვლო, თვითნებური და უსამართლო გათავისუფლების საშუალებას. 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტი უშუალო კავშირშია რა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთან, სხვა საკითხებთან ერთად, შრომითი უფლებების დაცვაზე ახდენს აქცენტირებას და ნორმა, რომელიც წინააღმდეგობაში მოვა მე-4 პუნქტთან, თავისთავად შეუსაბამო იქნება 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთანაც.

20. ადამიანის ნებისმიერი საქმიანობა ვერ ჩაითვლება „შრომად“ და არ ექვემდებარება დაცვას კონსტიტუციის 30-ე მუხლის საფუძველზე. „შრომად“ შეიძლება გავიგოთ მხოლოდ ისეთი საქმიანობა, რომელიც მატერიალური და სულიერი თვალსაზრისით ემსახურება ადამიანის ცხოვრების საფუძვლის შექმნასა და შენარჩუნებას. შრომა, ერთი მხრივ, წარმოადგენს ადამიანის მატერიალური უზრუნველყოფის, ხოლო, მეორე მხრივ, პიროვნული თვითრეალიზაციისა და განვითარების საშუალებას. ადამიანის პროფესიული საქმიანობა შეიძლება მოიცავდეს რამოდენიმე მიმართულებას, მაგრამ საქმიანობის ნაწილი წარმოადგენს კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს მაშინ, როდესაც ის განგრძობადი და მატერიალური შემოსავლის მომტანია ან მისი ჩამოცილებით აღარ იარსებებდა შემოსავლის მომტანი პროფესიული საქმიანობის ძირითადი მიმართულება. ამ გაგებით, ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დიდი საბჭოსა და ფაკულტეტის საბჭოს წევრობა, როგორც უნივერსიტეტის ძველი წესდებიდან ირკვევა, არ წარმოადგენდა შემოსავლის მომტან საქმიანობას ან მოსარჩელეთა პროფესიული საქმიანობის განუყოფელ ნაწილს. სასამართლოსათვის წარმოდგენილი დოკუმენტაციიდანაც ჩანს, რომ მოსარჩელეების საქმიანობის ძირითად მიმართულებას სხვა თანამდებობები წარმოადგენდა. მათ შეეძლოთ გაეგრძელებინათ პროფესიული საქმიანობა დიდი საბჭოს წევრობის გარეშე, რომელიც ივანე ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მათი მოღვაწეობის დამატებითი, ერთგვარი საპატიო მიმართულება იყო, ასევე ფაკულტეტის საბჭოს წევრობის გარეშეც. აღსანიშნავია, რომ ზოგიერთი მოსარჩელე არ იყო ამ ორგანოების წევრი. მართალია, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ორგანოებში მონაწილეობა იძლევა გარკვეულ შესაძლებლობებს დაწესებულებაში მიმდინარე პროცესებზე უფორ მეტი გავლენის მოხდენის თვალსაზრისით, მაგრამ ეს სცილდება შრომის კონსტიტუციური უფლების დაცვის ფარგლებს, რადგანაც ამ უფლებით დაცულ სიკეთეს არ წარმოადგენს პირის გავლენის მასშტაბები იმ დაწესებულებაში, სადაც ის ახორციელებს პროფესიულ საქმიანობას.

21. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს შრომის უფლების დარღვევის თაობაზე „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტის იმ ნაწილში, რომელიც ითვალისწინებს, კანონის ძალაში შესვლასთან დაკავშირებით, უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას. მოსარჩელეთაგან არც ერთს არ ეკავა რექტორის თანამდებობა და ამ კუთხით, თავიანთი უფლებების დარღვევის საკითხი მათ არც დაუყენებიათ.

22. ერთერთი მოსარჩელე, ჯ. მებონია, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტიდან გამომდინარე, გათავისუფლდა დეკანის თანამდებობიდან. ეს იყო თანამდებობა, რომელიც მოსარჩელეს ეკავა, იღებდა გარკვეულ ანაზღაურებას და შეიძლება ჩაითვალოს „შრომად“. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ შრომის უფლების დაცვის თვალსაზრისით, გადამოწმებას ექვემდებარება მხოლოდ „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და არა სხვა სადავო ნორმები, რომლებიც კანონის ძალაში შესვლისათვის თანამდებობაზე მყოფი დეკანების შრომით ურთიერთობებს არ არეგულირებენ. აუცილებელია, რომ ბოლომდე იქნეს გააზრებული მითითებული ნორმის შინაარსიც. ერთი მხრივ, ეს ნორმა ითვალისწინებს მოქმედი დეკანის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას, მეორე მხრივ, დგინდება დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის თანამდებობის დაკავების დროებითი წესი და მოქმედ დეკანს უნარჩუნდება შესაძლებლობა, რომ პროფესიული საქმიანობა გააგრძელოს დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის თანამდებობაზე, ე.ი. არ ხდება მოქმედი დეკანების უპირობო და გარდაუვალი „მოკვეთა“ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებებიდან.

23. როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი არის ნორმა, რომელიც იცავს შრომის უფლებას, ხოლო 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტი კი მასთან უშუალოდ კავშირში მყოფი ნორმა, რომელიც იძლევა ამ სფეროში მოქმედი ნორმების ფორმალური თუ მატერიალური თვალსაზრისით შემოწმების საშუალებას. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტი აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ფორმალურ-სამართლებრივ მოთხოვნებს - ეს არის კანონი ფორმალური თვალსაზრისით, კანონმდებელს ჰქონდა ამ საკითხების მოწესრიგების კონსტიტუციური უფლებამოსილება და არც კანონის მიღების ფორმალური მხარის დარღვევაზე გამოუთქვამთ პრეტენზიები მოსარჩელეებს.

24. მოპასუხის მოსაზრებისაგან განსხვავებით, „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მატერიალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისითაც უნდა გადამოწმდეს. სადავო ნორმების ლეგიტიმურ მიზანზე სასამართლომ უკვე გაამახვილა ყურადღება. ეს მიზანი, თავისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, კანონმდებელს აძლევდა მოქმედების თავისუფლების ფართო არეალს და მისი მიღწევისათვის შესატყვისი საშუალება სწორედ კანონი იყო. კანონმდებელს უნდა მოეხდინა სიტუაციის შეფასება და შედარება ამ ინტერესებსა და დეკანის თანამდებობაზე მყოფი პირების შრომით უფლებებს შორის. კანონმდებელი არ არის ვალდებული, რომ დაელოდოს რომელიმე თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადის გასვლას და შემდეგ მოახდინოს ამა თუ იმ სფეროში რეფორმის გატარება. როდესაც საუბარია რეფორმისა და კონკრეტული პირის ინტერესზე, განსაზღვრული ვადით ეკავოს თანამდებობა, წინ მოდის რეფორმის ინტერესი. შრომის უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. პირს, რომელიც იკავებს ამა თუ იმ თანამდებობას, უნდა ჰქონდეს შეგნებული, რომ ეს თანამდებობა და შესაბამისი მდგომარეობა მუდმივი არ არის და შესაძლებელია დაექვემდებაროს გონივრულ შეზღუდვებს. სადავო ნორმის მიზანი იყო არა გარკვეულ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა, არამედ გარდამავალი პერიოდისათვის შესაბამისი ორგანიზაციული, საკადრო და სამართლებრივი წინაპირობების შექმნა, რათა მომხდარიყო გადასვლა „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონით გათვალისწინებულ, მოქმედისაგან განსხვავებით გაცილებით პროგრესულსა და დემოკრატიულ მოდელზე. ფაქტია, რომ უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებებს ესაჭიროებოდათ სასწრაფო საკადრო და სტრუქტურული ცვლილებები და ამ თვალსაზრისით, დაყოვნება, ხელშეუხებელი თანამდებობის პირებისა და სტრუქტურების არსებობის დაშვება რეფორმისათვის დამღუპველი იქნებოდა. გარდამავალი დებულებების გარეშე, რომელმაც განსაზღვრა თანამდებობების დაკავების დროებითი წესი, განსაკუთრებით მოხდებოდა რეფორმის საკადრო მიმართულების სრული პარალიზება. მივიღებდით თანამდებობის პირებს, რომელთა მიმართ საკადრო გადაწყვეტილებების მიღება სამართლებრივად შეუძლებელი იქნებოდა. ამ შემთხვევაში, გარკვეული თანამდებობის პირების უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა და თანამდებობის დაკავების წესის დროებით ტრანსფორმაცია კანონის მიზნების მიღწევის უალტერნატივო, აუცილებელ და შესატყვის საშუალებას წარმოადგენდა.

25. „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონისა და „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის მოვალეობის შემსრულებლისა და ფაკულტეტის დეკანის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილების განსაზღვრისა და საქართველოს პრეზიდენტის ზოგიერთი ბრძანებულების ნაწილობრივ ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულების სადავო ნორმების ძირითადი ნაწილი ირიბადაც არ შეეხება საკადრო საკითხების გადაწყვეტას. დეკანებთან დაკავშირებით შრომითი ურთიერთობების მოწესრიგებაზე სასამართლომ უკვე გაამახვილა ყურადღება. რაც შეეხება თანამშრომლების სამსახურში მიღებას, გათავისუფლებას, გადაყვანას და ამ კუთხით, რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილებებს, ისინი განსაზღვრულია სადავო ბრძანებულების მე-2 პუნქტის „თ“ და „ღ“ ქვეპუნქტებით. მოსარჩელეთა მოსაზრებას, რომ ეს ნორმები „უხარისხოა“, სასამართლო ვერ დაეთანხმება. მათში გარკვევით არის მითითებული, რომ აღნიშნული საკითხების გადაწყვეტა უნდა მოხდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, ამაში, უპირველეს ყოვლისა, იგულისხმება კანონი „უმაღლესი განათლების შესახებ“, რომელიც ბრძანებულების მე-2 პუნქტის „ღ“ ქვეპუნქტში პირდაპირაც არის მითითებული. საკადრო საკითხების გადაწყვეტის სფეროში რექტორის მოვალეობის შემსრულებელს თვითნებური და კანონის საწინააღმდეგო მოქმედების მცირედი არეც არა აქვს დატოვებული. გასაჩივრებული ნორმები კონკრეტულად, ნათლად და გასაგებად არეგულირებს რექტორის მოვალეობის შემსრულებლის უფლებამოსილებას საკადრო სფეროში და აკმაყოფილებს განსაზღვრულობის პრინციპიდან გამომდინარე მოთხოვნებს.

26. განსაკუთრებული პრეტენზია მოსარჩელეებმა გამოხატეს იმის მიმართ, რომ არ მოხდა მათი გადაყვანა შესაბამის აკადემიურ თანამდებობებზე „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტის შესაბამისად. ის, რომ კანონი ითვალისწინებდა პროფესორ-მასწავლებლებისა და მეცნიერ-თანამშრომლების გადაყვანას, მოწმის ჩვენებიდანაც ნათელი გახდა. თუმცა, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ადმინისტრაციის მიერ 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტისა და კანონის სხვა ნორმების გამოყენების სისწორეზე და კანონიერებაზე, რადგანაც ეს საერთო სასამართლოების კომპეტენციაა. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას სცილდება უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში ჩატარებული კონკურსების კანონიერებაზე მსჯელობა, რაც, ასევე, საერთო სასამართლოებში უნდა განხორციელდეს. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმებს არ აქვთ კავშირი „უმაღლესი განათლების შესახებ“ კანონის 89-ე მუხლის მე-11 პუნქტის განმარტების საკითხთან და ისინი არ იძლევა იმის მინიმალურ სამართლებრივ შესაძლებლობასაც კი, რომ საკადრო საკითხების გადაწყვეტა ივანე ჯავახიშვილის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ან რომელიმე სხვა უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში კანონის დარღვევით მომხდარიყო.

27. მოსარჩელეებმა დასვეს გასაჩივრებული ნორმების შესაბამისობის საკითხი კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველ პუნქტთან იმ კუთხით, რომ დაირღვა კულტურულ ცხოვრებაში მათი შეუზღუდავი მონაწილეობის უფლება. კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტი ავალებს სახელმწიფოს ხელი შეუწყოს კულტურულ ცხოვრებაში მოქალაქეთა შეუზღუდავ მონაწილეობას. ეს მოიცავს იმასაც, რომ სახელმწიფო მოვალეა ხელი არ შეუშალოს ამ უფლების რეალიზაციას და შექმნას მისი დაცვის რეალური გარანტიები. ცნება „კულტურული ცხოვრება“, ასევე, გულისხმობს სამეცნიერო საქმიანობასაც, რომელიც საზოგადოების კულტურული და სულიერი ყოფის ერთერთი მნიშვნელოვანი ნაწილია. ეს მოსაზრება შეესატყვისება, შესაბამისი საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტებით დაცულ, კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლების ინტერპრეტაციას. უნივერსიტეტების დიდი ქარტიის (ბოლონია, 1988 წლის 18 სექტემბერი) შესაბამისადაც, „უნივერსიტეტი...ქმნის, ამოწმებს, აფასებს და ავრცელებს კულტურას კვლევისა და სწავლების გზით.“. სამეცნიერო საქმიანობისათვის დამახასიათებელია ამა თუ იმ სფეროში ჭეშმარიტების ძიებისა და შემეცნების პროცესი, მეთოდურად ორიენტირებული კრიტიკული აზროვნება, მიღებული ცოდნისა და გამოცდილების გადაცემა. როგორც ვხედავთ, მეცნიერება მოიცავს ერთმანეთთან მჭიდროდ დაკავშირებულ კვლევისა და სწავლების კომპონენტებს. ამ სფეროში თავისუფლების ხარისხი ძალიან მაღალია. დაცულია იმ პირთა უფლებები, რომლებიც მოღვაწეობენ სამეცნიერო ცხოვრებაში. ეს მოღვაწეობა შესაძლებელია წარმოადგენდეს პირის სამსახურებრივ საქმიანობას ან მის შემადგენელ ნაწილს, ასევე, ხორციელდებოდეს სამსახურებრივი საქმიანობის ფარგლებს გარეთ და არ არის სავალდებულო, რომ პირს ფორმალურად ეკავოს რაიმე თანამდებობა შესაბამის დაწესებულებაში. მიზანშეწონილია, გამოვიყენოთ მსგავსი მიდგომა, რომელსაც ზემოთ მივმართეთ პირის საქმიანობის მიმართულების „შრომისათვის“ მიკუთვნებისას. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების თანამშრომლის საქმიანობა სამეცნიერო და აქედან გამომდინარე, კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობას წარმოადგენს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ის მისი სამეცნიერო საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია და ამ საქმიანობის შეწყვეტით პირს ერთმევა შესაძლებლობა მონაწილეობა მიიღოს კულტურულ ცხოვრებაში.

28. ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების თანამშრომელთა საქმიანობის სხვადასხვა ასპექტები. ეს არ არის მხოლოდ სამეცნიერო საქმიანობა და სხვა მიმართულებებს, მათ შორის, მმართველობითი ხასიათის საქმიანობასაც მოიცავს. მოსარჩელეთა ნაწილი იყო ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დიდი საბჭოსა და ფაკულტეტის საბჭოების წევრი. ერთერთ მოსარჩელეს ფაკულტეტის დეკანის თანამდებობაც ეკავა. უნივერსიტეტის ან ფაკულტეტის ორგანოს წევრობა, ასევე, დეკანის თანამდებობა, დაკავშირებულია მმართველობითი ფუნქციების განხორციელებასთან. ეს არ არის სამეცნიერო საქმიანობა იმ გაგებით, რაც ზემოთ აღინიშნა და არც ამ საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია. მოსარჩელეებს შეუძლიათ გააგრძელონ კვლევითი და პედაგოგიური საქმიანობა, იმ პირობებშიც, როდესაც მათ არ უკავიათ რაიმე ადმინისტრაციული თანამდებობა, ან არ არიან რომელიმე ორგანოს წევრები და გასაჩივრებულ ნორმათაგან არც ერთი არ უქმნის მათ დაბრკოლებას ამ მიმართებით.

29. №389 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, 2006 წლის 27 დეკემბერს ცვლილება განიცადა კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტმა, რომელიც ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. ეს ცვლილება გამოქვეყნდა 2007 წლის 11 იანვარს და ძალაშია გამოქვეყნებისთანავე. კანონმდებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ პირდაპირ არ არეგულირებს საკითხს, თუ რა ხდება იმ შემთხვევაში, როდესაც იცვლება კონსტიტუციის ის ნორმა, რომლის მიმართაც იყო წამოჭრილი გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი. აქედან გამომდინარე, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება შესაბამისი კანონმდებლობის ლოგიკურ ანალიზს. როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის განხილვა-გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლომ თავი უნდა შეიკავოს ისეთ საკითხებზე მსჯელობისაგან, რომლებიც არსებითი განხილვისას გადასაწყვეტია. საკონსტიტუციო სასამართლო, ასევე, არ არის უფლებამოსილი, რომ საქმის არსებითი განხილვისას იმსჯელოს განმწესრიგებელ სხდომაზე განსახილველ და გადასაწყვეტ საკითხებზე და პირდაპირ, შინაარსობრივი მიმართებისა და განმწესრიგებელ სხდომაზე დასადგენი სხვა საკითხების გაურკვევლად, გადავიდეს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებაზე. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს №389 კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე კონსტიტუციის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

30. კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის განმარტებისას, სასამართლოსათვის ამოსავალი წერტილი ვერ იქნება პატივისა და ღირსების სამოქალაქო-სამართლებრივი გაგება. როგორც ამ ნორმის მიზნებიდან, ასევე, მისი და მისი მსგავსი ნორმების სხვადასხვა სახელმწიფოთა კონსტიტუციებში შეტანის ისტორიული გამოცდილებიდან და მიზეზებიდან გამომდინარე, ღირსების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი განმარტება განსხვავებულია. კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე. ღირსება ადამიანს აქვს იქედან გამომდინარე, რომ ის ადამიანია და ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ გააჩნია საზოგადოების შეხედულებას მასზე, ან მის სუბიექტურ თვითშეფასებას. ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება და ექსპლუატაციის ობიექტი.

31. ღირსება ასევე არ შეიძლება იქნეს განხილული, როგორც მხოლოდ ერთერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები. პირის სამართლებრივი სტატუსის საფუძველში დევს ღირსების იდეა, ხოლო სამართლებრივი დაცვის პრინციპის, როგორც პიროვნების სოციალურ-სამართლებრივი დაცვის საშუალების, საფუძველი არის პიროვნების ღირსების უზრუნველყოფის პრინციპი. ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას. მოსარჩელეთა მსჯელობიდანაც სწორედ ის ჩანს, რომ მათი ღირსების ხელყოფა, მათივე მსჯელობიდან გამომდინარე, სხვა ძირითადი უფლებების დარღვევას უკავშირდებოდა. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთმოყვანილი არგუმენტაციიდან ირკვევა, ადგილი არ ჰქონდა სადავო ნორმებით კონსტიტუციით დაცული იმ უფლებების დარღვევას, რომელზეც მოსარჩელეები მიუთითებდნენ. თანამდებობის დატოვება შეიძლება იწვევდეს არასასიამოვნო სუბიექტურ განცდებს, მაგრამ საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანა არა მათი შესწავლა, არამედ გასაჩივრებული ნორმების ობიექტური ანალიზია. არც კანონმდებლის და არც პრეზიდენტის მიზანს, სადავო ნორმების მიღებისას, არ წარმოადგენდა პირთა რომელიმე ჯგუფის, მათ შორის მოსარჩელეთა, როგორც სუბიექტების დამცირება და მათი განხილვა მხოლოდ მიზნის მიღწევის საშუალებებად. სახელმწიფოს მოქმედებას გააჩნდა მკაფიოდ გამოხატული მიზანი, რომელზეც უკვე გამახვილებული იქნა ყურადღება და რომელიც, თავის მხრივ, ემსახურება ადამიანის ღირსების დაცვას. გარდა ამისა, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ გასაჩივრებული ნორმების უმრავლესობა გარდამავალ დებულებებს, დროებით ნორმებს წარმოადგენდა და უზრუნველყოფდა უმაღლესი განათლების გადასვლას ძველიდან ახალ სისტემაზე.

III

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-8 პუნქტებით, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით, 25-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, 45-ე მუხლით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს:

1. კონსტიტუციური სარჩელი №389 (საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს.

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები

ბესიკ ლოლაძე

ოთარ სიჭინავა

ჯონი ხეცურიანი