კოლეგიის შემადგენლობა:

ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი– სხდომის თავმჯდომარე;

ოთარ ბენიძე – წევრი;

ლამარა ჩორგოლაშვილი – მომხსენებელი მოსამართლე;

ზაურ ჯინჯოლავა – წევრი.

სხდომის მდივანი: ელენე ლაღიძე

საქმის დასახელება: 1) მოქალაქეები: ლილი თელია, არჩილ მეფარიძე და გურამ თოხაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ; 2) მოქალაქე სერგო გოგიტიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ; 3) მოქალაქე როსტომ ბოლქვაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37¹ მუხლის და 41-ე' მუხლის მე-4 ნაწილის, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის, მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის, VII² თავის და 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 21-ე მუხლთან, მე-40 მუხლის პირველ, მეორე და მესამე პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: 1. მოსარჩელეების: ლილი თელიას, არჩილ მეფარიძის და გურამ თოხაძის წარმომადგენელი ლევან გიორგაძე; 2. მოსარჩელეების: სერგო გოგიტიძის და როსტომ ბოლქვაძის წარმომადგენელი კობა კობახიძე; 3. მოპასუხე - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები: სალომე მეზვრიშვილი და იოსებ ლომაშვილი.

2004 წლის 20 დეკემბრის განმწესრიგებელ სხდომაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის 2004 წლის 13 დეკემბრის რეზოლუციის შესაბამისად, გააერთიანა 309-ე, 310-ე და 311-ე (მოსარჩელეები - ლილი თელია, არჩილ მეფარიძე, გურამ თოხაძე, სერგო გოგიტიძე და როსტომ ბოლქვაძე; მოპასუხე – საქართველოს პარლამენტი) ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელები და არსებითად განსახილველად მიიღო.

სასამართლო კოლეგიამ ცალ-ცალკე იმსჯელა არსებითად განსახილველად წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელების შესახებ და გამოარკვია:

2004 წლის 18 ნოემბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის ¹309) მომართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - ლილი თელიამ, არჩილ მეფარიძემ, გურამ თოხაძემ და მოითხოვეს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის, მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის, VII² თავის, 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მე-4 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მესამე პუნქტთან, მე-40 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მეხუთე პუნქტთან მიმართებით.

კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ "საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში დამატებების შეტანის შესახებ" საქართველოს კანონის 218 -ე მუხლის პირველი ნაწილის საფუძველზე, "თუ სასამართლო ამ თავის 216-ე მუხლის შესაბამისად თანამდებობის პირის, მისი ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის ქონებას ცნობს უკანონოდ ან დაუსაბუთებლად, მოპასუხის ქონება მესამე პირთა კანონიერი ინტერესების დაკმაყოფილების შემდეგ გადაეცემა მის კანონიერ მესაკუთრეს, ხოლო კანონიერი მესაკუთრის დადგენის შეუძლებლობის შემთხვევაში –სახელმწიფოს." მოსარჩელის აზრით, ამ მუხლში არ ჩანს რომელი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის ხდება ნებისმიერი სახის ქონების ჩამორთმევა, თანაც სათანადო ანაზღაურების გარეშე, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მესამე პუნქტს, რომლის შესაბამისად, "აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევა დასაშვებია კანონით პირდაპირ დადგენილ შემთხვევებში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან ორგანული კანონით დადგენილი გადაუდებელი აუცილებლობისას და მხოლოდ სათანადო ანაზღაურებით".

ამავე კანონის 214-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, უკანონოდ და დაუსაბუთებლად მიჩნეული ქონების სახელმწიფოსათვის გადაცემის მოთხოვნის უფლება, მოსარჩელის აზრით, აქვს მხოლოდ პროკურორს, რომელიც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 55-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, თავის ფუნქციებს ახორციელებს საქართველოს სახელით და სასამართლოში იგი არის სახელმწიფო ბრალმდებელი. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ამ შემთხვევაში საუბარია თანამდებობის პირის მიერ სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული ქონების კანონის მოთხოვნათა დარღვევით დაუფლებაზე, რაც განეკუთვნება სისხლის სამართლის სფეროს. სადავო აქტის 216 -ე მუხლის მეორე ნაწილი მტკიცებულების წარდგენის მოვალეობას აკისრებს მოსარჩელეს, ხოლო მოპასუხემ უნდა წარადგინოს ქონების კანონიერი გზით მოპოვების დამადასტურებელი დოკუმენტები, რაც მოსარჩელეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მეორე პუნქტის შეუსაბამოდ მიაჩნია, რომლის თანახმად: "არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს".

მოსარჩელე თვლის, რომ ამ შემთხვევაში მტკიცების ტვირთი გადადის თანამდებობის პირზე, მისი ოჯახის წევრზე, ახლო ნათესავზე ან დაკავშირებულ პირზე და მათ ბრალმდებლის, ანუ პროკურორის მაგივრად უნდა დაამტკიცონ, რომ მათ საკუთრებაში არსებული ქონება არ არის კანონის მოთხოვნათა დარღვევით და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული.

მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ "საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში დამატებების შეტანის შესახებ" კანონს გააჩნია უკუძალა, ანუ მისი მოქმედება დროში არ არის შეზღუდული და იგი ვრცელდება ნებისმიერ პირზე, რომელიც სადავო აქტის 215-ე მუხლის თანახმად, წარმოადგენს ამ ნორმის სუბიექტს, რაც აუარესებს მათ მდგომარეობას და დაუცველი რჩება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით აღიარებული უფლება, რომ "არავინ აგებს პასუხს იმ ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს".

მოსარჩელე თვლის, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლში შეტანილი დამატება, კერძოდ, მისი მე-4 ნაწილი, რომლის თანახმად, სასამართლო უფლებამოსილია პროკურორის სარჩელი განიხილოს და შესაბამისად გამოიტანოს გადაწყვეტილება სისხლის სამართლის საქმის არსებითად განხილვისაგან დამოუკიდებლად - კონსტიტუციის შეუსაბამოა, ვინაიდან კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, "ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით." სადავო ნორმის საფუძველზე კი, შესაძლებელია პირის ქონება ცნობილ იქნეს უკანონოდ და დაუსაბუთებლად და ჩამოერთვას მას მანამ, სანამ მისი დამნაშავეობა დადგინდება კანონით დადგენილი წესით.

ყოველივე ზემოაღნიშულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე ითხოვს საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის, მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის, VII² თავის, 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მე-4 ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მესამე პუნქტთან, მე-40 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მეხუთე პუნქტთან მიმართებით და მათ ძალადაკარგულად გამოცხადებას, ვინაიდან საქართველოს გენერალური პროკურატურის მიერ თბილისის საოლქო სასამართლოში აღძრულია სარჩელი, რომლითაც პროკურატურა ითხოვს უკანონოდ და დაუსაბუთებლად იქნეს ცნობილი მის საკუთრებაში არსებული ქონება.

2. 2004 წლის 6 დეკემბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელებით (რეგისტრაციის №310 და №311) მომართეს საქართველოს მოქალაქეებმა სერგო გოგიტიძემ და როსტომ ბოლქვაძემ, რომლებმაც სასარჩელო განცხადებაში ასევე მოითხოვეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37'' მუხლის და საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII² თავის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 21-ე მუხლთან, მე-40 მუხლთან და 42-ე მუხლის მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით.

კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, ასევე „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მეორე პუნქტი.

სარჩელებში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელეების მიმართ მიმდინარეობს სისხლისამართლებრივი დევნა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის პროკურატურაში და ამ უკანასკნელის მიერ სასამართლოში შეტანილია სარჩელი მათი და მათი ნათესავების ქონების უკანონოდ ცნობისა და შემდგომში ჩამორთმევის თაობაზე.

მოსარჩელეების აზრით, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლს, რომლის თანახმად, დაუშვებელია საკუთრების უფლების გაუქმება და ამდენად, თუ ბრალდებულის ნათესავს ან მასთან დაახლოებულ პირს თუნდაც მისგან ჰქონდა შეძენილი რაიმე ქონება, მაგრამ დაცულია ყველა ფორმალური მხარე და მან არ იცოდა თანამდებობის პირის ბრალეულობის შესახებ, იგი კეთილსინდისიერ შემძენად უნდა ჩაითვალოს და მას უნდა ჩამოერთვას ქონება სათანადო ანაზღაურებით, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ შემძენი განზრახ მოქმედებდა, ქონების დაფარვის მიზნით, მაშინ უნდა დადგეს მისი სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი, ხოლო სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით უნდა გაუქმდეს თვალთმაქცური გარიგება.

მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ სადავო აქტებით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლიც, რომელიც ითვალისწინებს კანონის წინაშე თანასწორობას, განურჩევლად ქონებრივი მდგომარეობისა და პოლიტიკური შეხედულებებისა. მოსარჩელეებს დაუშვებლად მიაჩნიათ ბრალდებულისათვის და მით უფრო, მისი ნათესავებისათვის ქონების ჩამორთმევა სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენის დადგომამდე. მათი აზრით, მხოლოდ სასამართლო გამოძიების დასრულების შემდეგ არის შესაძლებელი აღნიშნული საკითხი განხილულ იქნეს სამოქალაქო წესით.

მოსარჩელეები თვლიან, რომ სადავო ნორმები იძლევა საშუალებას, საერთო სასამართლოებმა წინასწარი გამოძიების პროცესშივე და არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 31-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული წესით, ჩამოართვან ბრალდებულს ქონება, ანუ მოახდინონ, ამ დროისათვის ჯერ კიდევ უდანაშაულო პირის ქონების კონფისკაცია, რომელიც გაუქმებულია ახალი კანონმდებლობით. ვინაიდან სისხლის სამართლის მატერიალურ კოდექსში ვერ იქნა დამკვიდრებული დამნაშავის მდგომარეობის დამამძიმებელი ნორმები, შენიღბული სახით იგი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში იქნა დაკანონებული.

კონსტიტუციურ სარჩელებში აღნიშნულია, რომ სადავო აქტებით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლი, რომლის თანახმად, არავინ არ არის ვალდებული, ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა, ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს და ამასთანავე, ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ. კანონმდებელი კი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37№ მუხლით საკითხს არ წყვეტს ბრალდებულის სასარგებლოდ და პროკურორს აძლევს უფლებას მხოლოდ ეჭვის საფუძველზე აღძრას სარჩელი.

სადავო ნორმებით დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეორე პუნქტი, მიაჩნიათ მოსარჩელეებს, რადგან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 31-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, სამოქალაქო საქმე უნდა განიხილოს და გადაწყვიტოს იმ სასამართლომ, რომლის განსჯადიცაა ამ ბრალდებულთა სისხლის სამართლის საქმეები, მაგრამ ამ კანონიდან გამომდინარე, აღნიშნულ საქმეებს იხილავენ ადმინისტრაციულ საქმეთა მოსამართლეები. დარღვეულია კონსტიტუციის ამავე მუხლის მეხუთე პუნქტიც, რომლის თანახმად, არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა და კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს.

ყოველივე ზემოაღნიშულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეები მოითხოვენ საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის VII² თავის და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37№ მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 21-ე მუხლთან, მე-40 მუხლთან და 42-ე მუხლის მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით.

განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელეების წარმომადგენელმა იშუამდგომლა, დამატებით განხილულიყო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის “ვ” პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობა, რაც დაკმაყოფილდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2004 წლის 20 დეკემბრის № 2/13/310 და №2/14/311 საოქმო ჩანაწერებით.

2005 წლის 8 ივნისის საქმის არსებითად განხილვისას, სასამართლო კოლეგიის მიერ დაკმაყოფილდა მოსარჩელისა და მოპასუხის წარმომადგენლების მიერ დაყენებული შუამდგომლობა - სპეციალისტისა და საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლის მოწმის სახით მოწვევის თაობაზე.

ამას გარდა, 2005 წლის 14 ივნისის ღია სხდომაზე, მოსარჩელე ლილი თელიასა და სხვათა წარმომადგენელმა ლევან გიორგაძემ, ისარგებლა რა “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტით მისთვის მინიჭებული უფლებით, შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა “ამნისტიისა და არადეკლარირებული საგადასახადო ვალდებულებებისა და ქონების” ლეგალიზაციის შესახებ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მეორე პუნქტის “დ” ქვეპუნქტის და ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა მხარი არ დაუჭირა აღნიშნულ შუამდგომლობას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2005 წლის 14 ივნისის №2/309,310,311 განჩინებით არ დააკმაყოფილა აღნიშნული შუამდგომლობა იმ მოტივით, რომ სადავო კანონი წარმოადგენს დამოუკიდებელ ნორმატიულ აქტს და საკონსტიტუციო სასამართლოს ცალკე განხილვის საგანს.

საქმეზე მოპასუხედ მოწვეულ საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლებს, ბათარ ჩანქსელიანს, სალომე მეზვრიშვილსა და იოსებ ლომაშვილს მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში არ მოდიან საქართველოს კონსტიტუციასთან, შემდეგ გარემოებათა გამო:

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი იცავს მართლზომიერი გზით მოპოვებულ საკუთრებას, ხოლო გასაჩივრებულ მუხლებში საუბარია უკანონო და დაუსაბუთებელ ქონებაზე, რაც სცილდება კონსტიტუციით გარანტირებულ დაცვის ფარგლებს.

მოპასუხის წარმომადგენელი თვლის, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37№ მუხლი და 41-ე მუხლის მე-4 ნაწილი შეეხება უკანონო და დაუსაბუთებელ ქონებასთან დაკავშირებით სარჩელის აღძვრასა და საქმის მომავალი პროცესუალური მსვლელობის საკითხებს. მართალია, უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების შეძენა, მისი შინაარსიდან გამომდინარე, არამართლზომიერი ქმედების შედეგია, მაგრამ მოპასუხის აზრით, ამ ქმედების შესახებ საქმის განხილვა წმინდა ქონებრივი შინაარსის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ დავას წარმოადგენს და არსებით კავშირში არ არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციასა და 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისათვის უკუძალის მინიჭების დაუშვებლობასთან. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლი უშუალოდ პიროვნების დაცვის გარანტიაა და არა ქონების.

საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენილი მიუთითებს საკანონმდებლო ნოვაციაზე, რომლის საფუძველზეც გაფართოვდა პროკურორის უფლებამოსილება იმ თვალსაზრისით, რომ მას ადმინისტრაციულ პროცესში დაეკისრა წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება სახელმწიფოს სახელით. მოპასუხის წარმომადგენელი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ ტერმინი “სარჩელი” სისხლის სამართლწარმოებაში არ გამოიყენება. იგი დამახასიათებელია ადმინისტრაციული და სამოქალაქო სამართალწარმოებისათვის. ამდენად, პირი, რომელსაც შეაქვს სასამართლოში სარჩელი, არ შეიძლება იყოს სახელმწიფო ბრალმდებელი, იგი ამ შემთხვევაში არის სახელმწიფოს წარმომადგენელი, ანუ პირი, რომელიც იცავს სახელმწიფოს ქონებრივ ინტერესებს სასამართლოში. ვინაიდან სახელმწიფო იურიდიული პირია, ხოლო ზოგადი ადმინისტრაციული სამართლებრივი პრინციპებიდან გამომდინარე, თუკი პროცესის ერთი მხარე ადმინისტრაციულ ორგანოს წარმოადგენს, მაშინ პროცესიც ადმინისტრაციული სამართაწარმოების გზით ხორციელდება, ამდენად, მოსარჩელეების მითითება იმაზე, რომ პროკურორი ამ შემთხვევაშიც სახელმწიფო ბრალდებას წარმოადგენს არასწორია - თვლის მოპასუხე.

მოპასუხის წარმომადგენელი ასევე არ ეთანხმება მოსარჩელეთა მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-6 მუხლის “ვ” ქვეპუნქტი წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეორე პუნტთან, რადგან, მართალია, ყველა პირი უნდა განსაჯოს იმ სასამართლომ, რომლის იურისდიქციასაც ექვემდებარება მისი საქმე, მაგრამ, მისი აზრით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი სარჩელის დამოუკიდებლად წარდგენისას დაზარალებულს უფლებას აძლევს, თვითონ აირჩიოს განსჯადი სასამართლო.

რაც შეეხება ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის მეორე მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტს, რომელმაც განსაზღვრა, რომ “სასამართლოში ადმინისტრაციული დავის საგანს შეიძლება წარმოადგენდეს თანამდებობის პირის, მისი ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის ქონების კონფისკაცია”, მოპასუხის წარმომადგენელი თვლის, რომ პირთა აღნიშნული კატეგორია არ წარმოადგენს სისხლის სამართლის პროცესის სუბიექტს და სარჩელის წარდგენის უფლებამოსილება მათ მიმართ სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებს სცილდება.

მოპასუხის წამომადგენლისათვის მიუღებელია მოსარჩელეთა მოსაზრება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით, რადგან განხორციელებული ცვლილებები მიზნად ისახავს სახელმწიფოსათვის მიყენებული მატერიალური ზარალის ანაზღაურების შესაძლებლობას და არა პირთა დევნას მათი პოლიტიკური შეხედულებებისა ან ქონებრივი მდგომარეობის გამო.

ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში განხორცილებული ცვლილებები, მოპასუხის აზრით, გულისხმობს არა რომელიმე ქმედების ახალ სამართალდარღვევად გამოცხადებას, არამედ განსაზღვრავს და ადგენს უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ამოღებასა და განაწილებას, რაც, თავისთავად, არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტს.

ამასთანავე, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი აღნიშნავს, რომ, სავარაუდოდ, ის დანაშაულები, რომელთა ჩადენის შედეგადაც იქნა მოპოვებული უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონება, უაღრესად ძნელი გასახსნელია და ე.წ. ლატენტური დანაშაულების რიცხვს მიეკუთვნება. მისი აზრით, ასეთი დანაშაულების გახსნა მათი ჩადენიდან გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ფაქტობრივად შეუძლებელია, რაც უსასრულოდ აჭიანურებს გამოძიების პროცესს და ამავე დროს, თითქმის არასოდეს იძლევა მოხელის საქმიანობის ბოლომდე გამოძიების საშუალებას. სწორედ ამით იქნა განპირობებული აღნიშნული ცვლილებების განხორციელება – თვლის მოპასუხე.

მოპასუხის წარმომადგენელმა თავის შესაგებელში მოიყვანა მაგალითები საერთაშორისო პრაქტიკიდან, კერძოდ, იგი აღნიშნავს, რომ იტალიის, როგორც დემოკრატიული ქვეყნის კონსტიტუცია იცნობს უდანაშაულობის პრეზუმფციას, მაგრამ ამასთანავე, მისი კანონმდებლობა ითვალისწინებს უკანონოდ შეძენილი ქონების ჩამორთმევას სასამართლოს მიერ, რომელიც ხორციელდება სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას, ანუ განაჩენის დადგომამდე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხის წარმომადგენელი თვლის, რომ, როგორც საქართველოს, ასევე საერთაშორისო კანონმდებლობა ითვალისწინებს უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევას და მისი კანონიერი მესაკუთრისათვის დაბრუნებას. ამდენად, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში არ მოდიან საქართველოს კონსტიტუციასთან და, შესაბამისად, წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელები არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულმა ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ადმინისტრაციული სამართლისა და პროცესის კათედრის გამგემ, პროფესორმა ვალერი ლორიამ, თავის დასკვნაში აღნიშნა, რომ სადავო აქტები ვარაუდის საფუძველზე აღიარებენ ქონებას უკანონოდ, ანუ კანონის დარღვევით, დანაშაულებრივი გზით მოპოვებულ ქონებად, სისხლის სამართლის საქმის აღძვრისა და ბრალდების წარდგენის გარეშე, რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტის დებულებას. მოცემულ შემთხვევაში ბრალდება არ არის წარდგენილი დამნაშავე თანამდებობის პირის მიმართ და მოპოვებული ქონების უკანონობა მხოლოდ ვარაუდზეა აგებული, რაც ეწინააღმდეგება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს, რომელიც მოითხოვს ყოველი დანაშაულის გამოძიებას, ბრალდების დასაბუთებას და მხოლოდ ამის შემდეგ პირის პასუხისგებაში მიცემას – თვლის სპეციალისტი.

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმებიდან, სპეციალისტი მხოლოდ 216-ე და 2111-ე მუხლებზე საუბრობს და აღნიშნავს, რომ თანამდებობის ან სხვა შესაბამისი პირის ქონების ცნობა დაუსაბუთებლად და უკანონოდ, “თუ საქმის წარმოების პროცესში მოპასუხემ ვერ წარუდგინა სასამართლოს ქონების ან ამ ქონების შეძენისათვის საჭირო ფინანსური საშუალებების კანონიერი გზით მოპოვების ან ამ ქონებაზე კანონმდებლობით დადგენილი გადასახადების გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტები”, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მეორე პუნქტის დებულებას, რომლის თანახმად “არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს”. ამასთან ერთად, სპეციალისტს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია 2111-ე მუხლი, რომლის შესაბამისად, დაუსწრებელი გადაწყვეტილება აღნიშნული ქონების სახელმწიფოსათვის გადაცემის საქმეზე გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც პირი ვერ გამოცხადდა სასამართლო სხდომაზე, რაც, სპეციალისტის აზრით, ასევე წინააღმდეგობაშია როგორც საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 233_ე მუხლთან, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, ვინაიდან მოპასუხის ახსნა-განმარტების გარეშე, ე.ი. ფაქტობრივად საქმის არსებითად განხილვის გარეშე დადასტურდება პროკურორის სარჩელი.

უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა თანამდებობის პირის ოჯახის წევრებისა და დაკავშირებული პირებისათვის, სპეციალისტის აზრით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტს, რომლითაც არავინ არ არის ვალდებული, მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრეც განსაზღვრულია კანონით.

დაბოლოს, პროფესორი ვალერი ლორია თავის დასკვნაში აღნიშნავს, რომ სადავო კანონების შესაბამისი მუხლების გაუქმება მათი არაკონსტიტუციურობის გამო არ ნიშნავს სისხლისამართლებრივი წარმოების გაუქმებას აღნიშნული კატეგორიის საქმეებზე, მათ შორის მოსარჩელეების მიმართ.

საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულმა ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სისხლის სამართლის პროცესისა და კრიმინალისტიკის კათედრის პროფესორმა, იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორმა აპოლონ ფალიაშვილმა თავის დასკვნაში აღნიშნა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37№ მუხლი უარეს მდგომარეობაში აყენებს თანამდებობის პირს, ვიდრე პროცესის სხვა მონაწილეებს. ამდენად, სპეციალისტი თვლის, რომ აღნიშნული მუხლი გარკვეულ შეუსაბამობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და მე-40 მუხლის მეორე და მესამე პუნქტებთან.

რაც შეეხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მეოთხე ნაწილს, სპეციალისტი თვლის, რომ აღნიშნული მუხლით დადგენილი წესი შეიძლება გამოყენებული იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სარჩელი თანამდებობის პირის მიმართ შეტანილია სისხლის სამართლის საქმის განხილვისაგან დამოუკიდებლად, სხვა შემთხვევაში სარჩელის დასაბუთებულობის თუ უარყოფის საკითხს სასამართლო წყვეტს მხოლოდ განაჩენით და საქმის არსებითად განხილვის საფუძველზე. ამდენად, სპეციალისტი მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მეოთხე ნაწილი წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან.

მოწმედ მოწვეული საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლების განმარტებით, კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა საერთაშორისო საზოგადოებისათვის ერთ-ერთი პრიორიტეტია და ცივილიზებული მსოფლიოს უდიდესი ნაწილი ამ მიმართულებით სისხლის სამართლებრივი მექანიზმების არსებობასთან ერთად ითვალისწინებს საჯარო მოხელეების მიერ ქონებრივი და საფინანსო მდგომარებობის დეკლარირების ვალდებულებას, რაც იძლევა ადმინისტრაციული (სამოქალაქო) სამართალწარმოების გზით თანამდებობის პირისათვის უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის საფუძველს. ახსნა-განმარტებაში მოყვანილია კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ფარგლებში მიღებული მთელი რიგი სამართლებრივი აქტები.

სხდომაზე მოწმეებმა ყურადღება შეაჩერეს იტალიისა და ამერიკის შეერთებული შტატების კანონმდებლობებზე, სადაც აღნიშნული საქმეების განხილვისას გამოიყენება არა სისხლისსამართლებრივი, არამედ სამოქალაქო (ადმინისტრაციული) სამართალწარმოების წესი. ამ შემთხვევაში, ქონების უკანონოდ ან დაუსაბუთებლად ცნობისათვის გამოიყენება მტკიცების სხვა სტანდარტები, კერძოდ, საკმარისია საფუძვლიანი ეჭვის არსებობა, რომ თანამდებობის პირს დაეკისროს ვალდებულება, დაასაბუთოს მისი ქონების საფუძვლიანობა. იტალიის კანონმდებლობის მიხედვით, უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის მიზნით საქმის განხილვისას, ადმინისტრაციული წარმოება მიმდინარეობს სისხლის სამართლის წარმოებისაგან დამოუკიდებლად. უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების დაყადაღებისა და შემდგომ კონფისკაციის თვალსაზრისით, მოწმეს მოჰყავს ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ განხილული საქმე “რაიმონდო იტალიის წინააღმდეგ”, როდესაც სასამართლომ დაადგინა, რომ იტალიის მხრიდან ადგილი არ ჰქონია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის დარღვევას და სახელმწიფო ამ შემთხვევაში სარგებლობს კონვენციით მისთვის მინიჭებული თავისუფლების ფარგლებით. აღნიშნული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მიხედვით, მონაწილე სახლმწიფოებს, ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად და საზოგადოებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, ენიჭებათ უფლებამოსილება, შეზღუდონ საკუთრების უფლება. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მსგავსად, კონვენციის დამატებითი ოქმით დაცულია მხოლოდ კანონიერი (კეთილსინდისიერი) საკუთრება.

საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლებს მაგალითად მოჰყავთ ამერიკის შეერთებული შტატების კანონმდებლობა, რომელიც, კორუფციასთან ბრძოლის ფარგლებში, პირდაპირ ითვალისწინებს ე.წ. “სამოქალაქო კონფისკაციის” ინსტიტუტს. სისხლის სამართლის წარმოებისაგან განსხვავებით, მოცემული პროცედურა შემოიფარგლება საფუძვლიანი ეჭვის არსებობით.

მოწმეთა ჩვენებით, საქართველოს კანონმდებლობამ, გაითვალისწინა რა საერთაშორისო გამოცდილება, ამავე დროს იხელმძღვანელა როგორც საჯარო ინტერესით, ასევე ადამინის ისეთი ფუნდამენტური გარანტიით, როგორიცაა სამართლიანი სასამართლოს უფლება, დაადგინა თანამდებობის პირთა მიმართ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის სპეციალური სამართალწარმოების პროცედურა.

მოწმეთა მიერ წარმოდგენილ ახსნა-განმარტებაში აღნიშნულია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად – ყველა ადამიანი კანონის წინაშე თანასწორია, თუმცა კონსტიტუციაში გამყარებული პრინციპების შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქეებს, რომლებიც თავისი ნებით ირჩევენ საჯარო სამსახურში მოღვაწეობას, საჯარო უფლებამოსილების მინიჭების ხარჯზე, ეკისრებათ დამატებითი ვალდებულებანი. მათი საქმიანობისა და შემოსავლების გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის მიზნით, 1997 წელს მიღებული იქნა “საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობის და კორუფციის შესახებ” საქართველოს კანონი, რომლის შესაბამისი ნორმები თანამდებობის პირს, საქართველოს სხვა მოქალაქეებისაგან განსხვავებით, უწესებს გარკვეული უფლებების შეზღუდვის ვალდებულებებს. მათ შორის მისი და მისი ოჯახის წევრების მფლობელობაში არსებული უძრავ-მოძრავი ქონების და სხვა ფინანსური რესურსების შესახებ ქონებრივი მდგომარეობისა და საფინანსო დეკლარაციების შევსებისა და წარდგენის ვალდებულებას. ამასთან, კანონმდებელი თანამდებობის პირს ავალდებულებს, დაასაბუთოს დეკლარირებული ქონებისა და სხვა ფინანსური რესურსების წარმომავლობა.

აღნიშნული ნორმების გაანალიზებით, ცხადია, რომ საქართველოს მოქალაქე, რომელიც გადაწყვეტს გახდეს საჯარო მოხელე, იღებს ვალდებულებას, დაასაბუთოს თავისი ქონება კანონით დადგენილი წესით, ფაქტობრივად დაამტკიცოს, რომ არის ამ ქონების კანონიერი მესაკუთრე _ თვლის გენერალური პროკურატურის წარმომადგენელი. ამასთანავე იგი აღნიშნავს, რომ საქართველოს კონსტიტუციაში მოყვანილი დებულება - კანონის უკუძალის აკრძალვის შესახებ, ისევე როგორც უდანაშაულობის პრეზუმფცია, თავისი არსით სისხლისამართლებრივი ხასიათისაა და არ შეიძლება გავრცელდეს სხვა, თუნდაც დაკავშირებულ სამართლებრივ ურთიერთობებზე.

რაც შეეხება უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასთან დაკავშირებულ სამართალწარმოებას, გენერალური პროკურატურის წარმომადგენელთა აზრით, მნიშნელოვანია ის ფაქტი, რომ სამართალწარმოება ამ შემთხვევაში მიმდინარეობს მხოლოდ საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით, შეჯიბრებითობისა და დისპოზიციურობის პრინციპების დაცვით და სასამართლო მხარეთა მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებების შეფასების საფუძველზე ადგენს სადავო ქონების კანონიერ მესაკუთრეს, შესაბამისად, ქონებას გადასცემს მას. ამდენად, მოწმეთა აზრით, საქართველოს კანონმდებელმა, სხვა ქვეყნებისაგან განსხვავებით, უფრო მეტად დაიცვა სამართლიანი სასამართლოს პრინციპი, როდესაც აღნიშნული დავა მხარეთა თანასწორობაზე დააფუძნა.

საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის თაობაზე სარჩელის შეტანის ფუნქციის საჯარო ხელისუფლებისათვის, კერძოდ, პროკურორისათვის დაკისრება გამიზნული ნაბიჯი იყო, რადგან, მისი აზრით, ამით კანონმდებელმა თავიდან აიცილა საზოგადოების წარმომადგენლების მიერ ერთმანეთის საწინააღმდეგოდ სარჩელების წარდგენის შესაძლებლობა. თუმცა აქ ხაზგასასმელია ის ფაქტი, რომ პროკურორი ამ შემთხვევაში არის არა სახელმწიფო ბრალმდებელი, არამედ სახელმწიფოს წარმომადგენელი. მოცემული ფუნქციის მატარებელი შეიძლება იყოს სხვა სახელმწიფო ორგანოს წარმომადგენელიც, - აღნიშნავს მოწმე და ამას იმითაც ადასტურებს, რომ პროკურატურის სისტემაში განცალკევებულად არსებობს სპეციალური სამსახური, რომლის პროკურორებიც სასამართლოში გამოდიან ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დროს. შესაბამისად, ამ სამსახურის პროკურორებს არანაირი შეხება არა აქვთ თანამდებობის პირების მიერ ჩადენილ დანაშაულთა გამოძიებასა თუ სისხლისამართლებრივ დევნასთან.

მოწმეთა აზრით, კანონმდებლის მიერ პროკურორზე, როგორც მოსარჩელეზე, ყურადღების შეჩერება მოხდა იმ მოტივითაც, რომ შესაძლო მოპასუხედ ჩათვალა მხოლოდ ის თანამდებობის პირები, რომელთა მიმართ არსებობს გარკვეული დანაშაულის ჩადენის ბრალდება. თანამდებობის პირის მიერ ზემოაღნიშნული დანაშაულის გამო სისხლისსამართლებრივი დევნა არ არის კავშირში ადმინისტრაციული კოდექსით გათვალისწინებულ პროცედურებთან, რაც, მოწმეთა აზრით, დასტურდება თვით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 41-ე მუხლის მეოთხე ნაწილით.

უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დროს მხარეთა შორის დავა მიმდინარეობს მხოლოდ ქონების შესახებ და, შესაბამისად, მხარეები მტკიცებულებებს წარადგენენ მხოლოდ სადავო ქონების თაობაზე, რაც გამორიცხავს პირის ვალდებულებას, ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ამას ადასტურებს ისიც, რომ ამ დავის იურიდიული შედეგი არის მხოლოდ ქონების გადაცემა კანონიერ მესაკუთრეზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს გენერალური პროკურატურის წარმომადგენლებს მიაჩნიათ, რომ მოსარჩელეების მოსაზრებები ფაქტობრივ და სამართლებრივ საფუძვლებს მოკლებულია და ამდენად, სადავო ნორმები არანაირ წინააღმდეგობაში არ არის საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან.

სასამართლო სხდომის დამთავრების შემდეგ, მხარეთა დასკვნითი სიტყვების დაწყების წინ, მოსარჩელეების _ სერგო გოგიტიძის და როსტომ ბოლქვაძის წარმომადგენელმა კობა კობახიძემ “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მეორე პუნქტზე მითითებით, შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მეორე პუნქტის, იმავე კოდექსის 281-ე მუხლის და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა მხარი არ დაუჭირა აღნიშნულ შუამდგომლობას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2005 წლის 4 ივლისის №2/309,310,311 განჩინებით არ დააკმაყოფილა შუამდგომლობა იმ მოტივით, რომ აღნიშნული მოთხოვნა დამოუკიდებელი სარჩელის საფუძველს წარმოადგენს და განსახილველად არ უნდა იქნეს მიღებული.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ კონსტიტუციური სარჩელის მასალების, საქმის არსებითად განხილვის დროს მოწმეთა ჩვენებების, სპეციალისტთა წერილობითი დასკვნების საფუძველზე დაადგინა გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო გარემოებანი.

საქართველოს სისხლის სამართლის და ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსებში 2004 წლის 13 თებერვლის კანონებით შეტანილი იქნა ცვლილებები და დამატებები თანამდებობის პირის, მისი ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის მფლობელობაში არსებული უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასა და სახელმწიფოსათვის გადაცემასთან, პროკურორის მიერ ადმინისტრაციული სამართალწარმოებით განსახილველად სარჩელის აღძვრასთან და სასამართლოს უფლებამოსილებასთან დაკავშირებით, განიხილოს და გამოიტანოს გადაწყვეტილება სისხლის სამართლის საქმის არსებითად განხილვისაგან დამოუკიდებლად.

მოსარჩელეები თვლიან, რომ აღნიშნული ცვლილებებით და დამატებებით მკვეთრად შეილახა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14, 21-ე, მე-40 მუხლები და 42-ე მუხლის მეორე და მეხუთე პუნქტებით აღიარებული მათი უფლებები.

1. საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსარჩელეების მოთხოვნა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებული საკუთრების უფლების დარღვევის შესახებ არ მიაჩნია დასაბუთებულად. ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს უფლებას აძლევს, შეუფერხებლად ისარგებლოს თავისი საკუთრებით და უშვებს ჩამორთმევას მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის.

“ამასთან, ეს დებულებები ვერ ხელყოფს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონი, რომელსაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო ინტერესების შესაბამისად, საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის ან გადასახადების თუ სხვა მოსაკრებელის, ანდა ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად”.

მაშასადამე, ევროპული კონვენცია არ კრძლავს ქონების ჩამორთმევას, თუ: ა) მიზანი არის საზოგადოებრივი ინტერესი; ბ) გამოყენებული ზომა არის მართლზომიერი (ემყარება კანონს და საერთაშორისო სამართლის ზოგად პრინციპებს); გ) გამოყენებული ზომა მიზნის მიღწევის პროპორციულია, ანუ პირისა და საზოგადოებრივ ინტერესებს შორის თანაფარდობა დაცულია.

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მესამე პუნქტიც “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის ქონების ჩამორთმევას...” დასაშვებად მიიჩნევს “კანონით პირდაპირ დადგენილ შემთხვევებში, სასამართლო გადაწყვეტილებით ან ორგანული კანონით დადგენილი გადაუდებელი აუცილებლობისას და მხოლოდ სათანადო ანაზღაურებით”. აქედან გამომდინარე, საკუთრების უფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას და შეიძლება შეიზღუდოს საჯარო ინტერესებიდან გამომდინარე.

საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ სახელმწიფოს მხრიდან უფლების ყოველი შესაძლო შეზღუდვა უნდა განიხილებოდეს იმ თვალსაზრისით, თუ რამდენად არის ეს უფლება კონსტიტუციით დაცული და სად იწყება მისი კონსტიტუციური დაცვის ფარგლები.

სასამართლო კოლეგია ერთმანეთისგან განასხვავებს, ერთი მხრივ, საკუთრების და მასთან დაკავშირებული უფლებების, როგორც კონსტიტუციური დაცვის ობიექტის შეზღუდვასა და ჩამორთმევას, რაც გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, ხოლო მეორე მხრივ, სახელმწიფოს უფლებას, შექმნას და გამოიყენოს ისეთი სამართლებრივი მექანიზმები, რომლებიც საერთო ინტერესების შესაბამისად, უზრუნველყოფენ საკუთრებით სარგებლობას, როდესაც საზოგადოებრივი მოთხოვნილების აუცილებელი დაკმაყოფილება უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე პირის საკუთრების უფლება.

თანამდებობის პირთა უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევისა და სახელმწიფოსათვის უსასყიდლოდ გადაცემის დროს კი სადავოდ არის გამხდარი არა საზოგადოებრივი საჭიროების ან გადაუდებელი აუცილებლობის არსებობა, არამედ ქონების კანონიერება და დასაბუთებულობა, ანუ მოცემულ ქონებაზე საკუთრების კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების გავრცელება.

საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ ზემოაღნიშნული დებულებები ანაზღაურების თაობაზე, შეეხება კანონიერი გზით შეძენილ ქონებას, რომლის საკუთრების უფლება დავას არ იწვევს და ვერ გავრცელდება უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებზე, რადგან ამ შემთხვევაში ითვლება, რომ სწორედ საკუთრების უფლებაა დავის საგანი და მისი არსებობა ეჭვის ქვეშაა დაყენებული. ამ შემთხვევაში არ შეიძლება ჩამორთმევის კონსტიტუციურობის შემოწმება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მესამე პუნქტთან მიმართებით.

სასამართლო კოლეგია დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევას განიხილავს როგორც საკომპენსაციო ღონისძიებას და არა როგორც სასჯელის სახეს, ანუ უკანონოდ შეძენილი ქონების კანონიერი მესაკუთრისათვის დაბრუნებად, რაც მიმართულია კორუფციის ჩადენამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენისაკენ. ამ შემთხვევაში ამ ქონების მფლობელი არ შეიძლება მესაკუთრედ მივიჩნიოთ.

საქმეზე “რაიმონდო იტალიის წინააღმდეგ” სასამართლომ განაცხადა, რომ “მართალია ქონების კონფისკაცია შედეგად ქონების ჩამორთმევას იწვევს, მიუხედავად ამისა, არ არის აუცილებელი აღნიშნული განხილული იქნეს პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის პირველი აბზაცის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით.”

სასამართლო მიიჩნევს, რომ, თუ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების შემთხვევაში, გარკვეული პირობების არსებობისას, შესაძლებელია კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული საკუთრებისა და მასთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვა, ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის მე-2 აბზაცით გათვალისწინებულია არა საკუთრების უფლების შეზღუდვა, არამედ სახელმწიფოს უფლება საკუთარი მიხედულებით, "საერთო ინტერესების" შესაბამისად, განახორციელოს საკუთრებით სარგებლობაზე კონტროლი, ასევე უზრუნველყოს გადასახადების, მოსაკრებლებისა და ჯარიმების გადახდა. ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ ზემოაღნიშნულ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ორ დამოუკიდებელ უფლებასთან, რომელთა შორისაც უნდა არსებობდეს ე.წ. "სამართლიანი წონასწორობა", ასევე, "გონივრული თანაზომიერება" დასახულ მიზანსა და სახელმწიფოს მიერ თავისი უფლებების განხორციელების საშუალებებს შორის, რათა არ მოხდეს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული საერთო შინაარსის ნორმის დარღვევა;

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგია მიუთითებს სახელმწიფოს უფლებაზე, გაუწიოს კონტროლი, ანუ ზედამხედველობა საკუთრების გამოყენებას, მისი "საერთო ინტერესებთან" შესაბამისობის შემოწმებისა და დადგენის მიზნით, რომლის ქვეშ სასამართლო მოიაზრებს სახელმწიფოს საერთო მისწრაფებას, იბრძოლოს კორუფციისა და სხვა უმძიმესი თანამდებობრივი დანაშაულების წინააღმდეგ. სასამართლო კოლეგიას, სახელმწიფოს მშენებლობის ამ ეტაპზე, წარმოუდგენლად მიაჩნია კორუფციისა და სხვა მსგავსი დანაშაულების წინააღმდეგ ბრძოლის ეფექტური განხორციელება სახელმწიფო ხელისუფლების თანამდებობის პირთა პასუხისმგებლობის სპეციალური, განსაკუთრებული სამართლებრივი მექანიზმების შექმნის გარეშე. ამ მხრივ, ასევე აღსანიშნავია "საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ" საქართველოს კანონით თანამდებობის პირისათვის გათვალისწინებული მისი ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარირების ვალდებულება, რომლის დროსაც თანამდებობის პირმა უნდა მოახდინოს არა მხოლოდ ქონების დეკლარირება, არამედ, აგრეთვე დეკლარირებული ქონებისა და ფინანსური რესურსების წარმომავლობის დასაბუთება. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ კორუფცია და სხვა მსგავსი სამართალდარღვევები, როგორც ზემოთ აღინიშნა, მიჩნეულია ე.წ. მაღალი ლატენტურობის მქონე დანაშაულებად, ვინაიდან მასში ხშირად გამოკვეთილი არ არის დაზარალებულის ფიგურა და ამგვარ ურთიერთობაში მონაწილე ორივე მხარისათვის სასურველია დანაშაულის ფაქტის დამალვა, რაც უმეტეს შემთხვევაში, რეალურად შეუძლებელს ხდის დანაშაულის გახსნასა და დამნაშავის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემას.

საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ დაუსაბუთებელი და უკანონო ქონების ჩამორთმევა მიზნად ისახავს საერთო ინტერესს – შეიზღუდოს საეჭვო წარმოშობის ქონებისა და ფინანსური საშუალებების ბრუნვა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად, სასამართლო კვლავ მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე "რაიმონდო იტალიის წინააღმდეგ". ამ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ განაცხადა, რომ მაფიის წინააღმდეგ ბრძოლაში იტალიის საერთო ინტერესთან, საერთო მისწრაფებასთან მიმართებით, პრევენციული სახის კონფისკაცია, რომელიც მოწოდებულია ზუსტად სეჭვო წარმოშობის ფინანსური საშუალებების მოძრაობის შესაზღუდად, წარმოადგენს ერთ-ერთ ეფექტურ საშუალებას ამ დანაშაულთან ბრძოლაში, რაც, თავის მხრივ, სრულ შესაბამისობაშია კონვენციის მიზნებთან;

3. იმისათვის, რომ სახელმწიფოს მხრიდან საკუთრების კონტროლი შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ საკუთრების კონსტიტუციური დაცვის ფარგლებს, ამ კონტროლის მიზნებთან ერთად უნდა არსებობდეს გონივრული თანაზომიერება, პროპორციულობა მისი განხორცილების საშუალებებსა და დასახულ მიზანს შორის.

სასამართლო კოლეგია იზიარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პოზიციას, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული კონტროლის საფუძველზე ქონების ჩამორთმევა არ უნდა იქნეს განხილული კონვენციის საკუთრების უფლების შემზღუდავ დებულებასთან მიმართებით. ამდენად, როგორც ზოგადად საქართველოს კონსტიტუციის, ისე კონკრეტულად მისი 21-ე მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე, სასამართლო ვერ მიიჩნევს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სახელმწიფოს მოქმედების, მისი უფლებამოსილების _ ამ შემთხვევაში კი შესაბამისი კონტროლის განხორციელებას, საკუთრების უფლების კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების შეზღუდვად, თუ, რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული საშუალებები შეესაბამება დასახულ კანონიერ მიზანს და მისი პროპორციულია.

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე ხდება ისეთი ქონების ამოღება, რისი კანონიერი წარმოშობის დასაბუთების ვალდებულებას, საჯარო სამსახურის განსაკუთრებული ხასიათიდან გამომდინარე, თანამდებობის პირებისათვის საქართველოს კანონმდებლობა ისედაც ითვალისწინებდა.

სასამართლო ასევე მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან სახელმწიფო ახორციელებს თავის ძირითად უფლებამოსილებას, დაიცვას საერთო, საჯარო ინტერესი საეჭვო წარმოშობის ქონებისა და ფინანსური საშუალებების ბრუნვით მიყენებული ზიანისაგან, ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანის უფლებათა კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების შეზღუდვად, რასაც ადგილი აქვს სისხლის სამართლებრივი ან ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის _ შესაბამისი სანქციის შემთხვევაში, როდესაც კონკრეტულ პირს სამართლიანად ეზღუდება, მაგალითად, ჯარიმის შემთხვევაში, კანონიერად მოპოვებული ფინანსური საშუალებები. ამასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე "აგოსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ". ხსენებულ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ განაცხადა, რომ სამართლის ზოგადი პრინციპების თანახმად, რომლებიც აღიარებულია კონვენციის მონაწილე ყველა სახელმწიფოში, კონტრაბანდული საქონელი, როგორც წესი, ხდება კონფისკაციის ობიექტი. მიუხედავად ამისა, კომპანია "აგოსი" ამტკიცებდა, რომ ასეთი წესი არ გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც კონფისკაციის ობიექტის მესაკუთრე უდანაშაულოა. სტრასბურგის სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამართლიანი თანაფარდობის შეფასება დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორზე და რომ მესაკუთრის ქმედება (კონტრაბანდასთან მიმართებით), დაუდევრობის (წინდახედულობის) ხარისხის ჩათვლითაც, უნდა იქნეს მხედველობაში მიღებული. შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ შეისწავლა რა მოპასუხე სახელმწიფოს სასამართლო ზედამხედველობის პროცედურა, მიიჩნია, რომ ის აკმაყოფილებდა პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის მოთხოვნებს და არ არსებობდა კომპანია "აგოსის" საკუთრების უფლების დარღვევა.

საქართველოს სახელმწიფოებრივი განვითარების მიმდინარე ეტაპზე, კორუფციასთან ბრძოლის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ კანონმდებელს სრული უფლება ჰქონდა, "საერთო ინტერესებიდან" გამომდინარე, კორუფციულ დანაშაულში ბრალდებული თანამდებობის პირის უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამოსართმევად, შეემუშავებინა და გამოეყენებინა ისეთი მექანიზმი, რაც იქნებოდა ეფექტური კორუფციასთან ბრძოლის მიზნის მისაღწევად და ამავე დროს მისი პროპორციული;

4. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასთან დაკავშირებული საქმეების ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განხილვას იმ მოსაზრებით, რომ იგი სისხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება. სასამართლო არ ეთანხმება მოსარჩელეებს და თვლის, რომ საქართველოს კანონმდებლობა უზრუნველყოფს მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების სასამართლო დაცვას კონსტიტუციური, სამოქალაქო, ადმინისტრაციული და სისხლის სამართალწარმოებით და სამართლიანი მართლმსაჯულების ძირითადი პრინციპები ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაზეც ვრცელდება.

უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა დაიშვება მხოლოდ სასამართლო წესით, რითაც უზრუნველყოფილია სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლება, რომელიც ყველა სხვა უფლებების და თავისუფლებების გარანტიას წარმოადგენს. გარდა ამისა, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოების პროცესშიც მხარე უზრუნველყოფილია ყველა უფლებით: საქმე განიხილება გონივრულ ვადაში, მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ, მისთვის გასაგებ ენაზე, ადვოკატის დახმარებით, გასაჩივრების უფლებით და სხვა. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად: “თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში გამოიყენება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებანი.”

იმავე კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილისა და მე-4 მუხლის შესაბამისად, მხარეები სარგებლობენ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-3 და მე-4 მუხლებით მინიჭებული უფლება-მოვალეობებით, ანუ სამართალწარმოება მიმდინარეობს დისპოზიციურობის, შეჯიბრებითობისა და მხარეთა თანასწორობის პრონციპების შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებას საკონსტიტუციო სასამართლო დაცულად მიიჩნევს.

მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყნის სამოქალაქო კანონმდებლობა, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსიც, უსაფუძვლოდ გამდიდრებულ პირს ავალდებულებს ამ გზით მიღებული ქონების ყველა შემთხვევაში დაბრუნებას, რაც სამოქალაქო და სისხლის სამართალწარმოების წესით ხდება, თუმცა გამორიცხული არ არის განხილვის შედეგად დანაშაულის გამოვლენაც.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამა თუ იმ კატეგორიის საქმის განხილვისას სამართალწარმოების ფორმის შერჩევა, საქმის სამართლიანი განხილვის უფლების დაცვის პირობებში, კანონმდებლის პრეროგატივას წარმოადგენს და სახელმწიფოს არ უნდა წაერთვას უფლება, ებრძოლოს დამალულ შემოსავლებს, შეიმუშავოს კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის საკუთარი გზა. ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით ამ კატეგორიის საქმეთა განხილვა, თავისთავად, არ წარმოადგენს სადავო კანონის საქართველოს კონსტიტუციის შეუსაბამოდ ცნობის საფუძველს, ვინაიდან, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ამ სამართალწარმოებაზეც ვრცელდება ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დებულებები საქმის სამართლიანი განხილვის თაობაზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო კოლეგია არ იზიარებს სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელეების წარმომადგენლისა და სპეციალისტის განცხადებას სისხლის სამართალწარმოების წესით განხილვის უპირატესობაზე. სამართლის დარგების მიხედვით საქმეთა განმხილველი სასამართლოების შედარებით კომპეტენტურობაზე მითითება, როდესაც მათზე თანაბრად ვრცელდება სამართლიანი მართლმსაჯულების ძირითადი პრინციპები, არ ემყარება კანონს და არ შეიძლება გახდეს ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი;

5. მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევასთან დაკავშირებული საქმეების ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განხილვით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლი და 42-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებული ნორმები ძირითადად მოიცავენ უდანაშაულობის პრეზუმფციას, სისხლის სამართალწარმოების დროს მტკიცების ტვირთის განაწილების, ასევე სასამართლოების მიერ საქმეთა განსჯადობისა და მათი იურისდიქციის ზოგად საკითხებს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: "ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით". ე.ი. დადგენილია პირის სისხლის სამართლის დამნაშავედ მიჩნევის პირობები.

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმები არა მარტო არ ადგენენ პირის დამნაშავედ მიჩნევის შესაძლებლობას ზემოაღნიშნული პირობების დაუცველად, არამედ მათში საერთოდ არ არის საუბარი პირის დამნაშავედ მიჩნევაზე. პირიქით, სისხლისსამართლებრივი დევნა შეიძლება დაიწყოს ადმინისტრაციული სამართალწარმოებით საქმის განხილვის შედეგების მიხედვით. კერძოდ, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 219-ე მუხლის თანახმად, თუ ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით საქმის განხილვისას “სასამართლო დაადასტურებს, რომ თანამდებობის პირის, მისი ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის მფლობელობაში იმყოფება უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონება და სასამართლო პროცესის მსვლელობისას თანამდებობის პირის მიერ ჩადენილ ქმედებაში გამოიკვეთა სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნები, პროკურორი იწყებს სისხლის სამართლებრივ დევნას მის წინააღმდეგ”. აღნიშნული მუხლის მითითება იმაზე მიანიშნებს, რომ სარჩელის აღძვრის მომენტში აქცენტი თანამდებობის პირის მხოლოდ შესაძლებელ ბრალზე კეთდება და კანონს ქონების შეძენის მართლზომიერების ფაქტის დადგენის სიმძიმე სამართალწარმოების სხვა, ადმინისტრაციული წესით სარჩელის განმხილველ სასამართლოზე გადააქვს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა არ შეიძლება შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ეთანხმება საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის მოსაზრებას, რომ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის სისხლის სამართლის საქმიდან გამოყოფისა და ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით სარჩელის აღძვრის შემდეგ საქმე გვაქვს წმინდა ქონებრივი შინაარსის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ დავასთან, თანამდებობის პირს მოეთხოვება მის მფლობელობაში არსებული ქონების კანონიერების დასაბუთება და არავითარ შემთხვევაში არ განიხილება უდანაშაულობის ან დამნაშავეობის საკითხი, ესე იგი გამომდინარეობს არა სისხლის სამართლის, არამედ საჯარო მოსამსახურეთა შესახებ საქართველოს კანონმდებლობიდან. იგი უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების დაბრუნების საშუალებაა და არა სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის სახე, ამიტომაც არის მოწესრიგებული საპროცესო და არა მატერიალური კანონმდებლობით.

სასამართლო კოლეგია სარჩელის აღმძვრელ პირს (პროკურორს) სახელმწიფოს წარმომადგენლად, მისი ქონებრივი ინტერესების დამცველად მიიჩნევს და არა სახელმწიფო ბრალმდებელად. სადავო კანონიც პროკურორს მოსარჩელედ მოიხსენიებს.

კანონმდებელმა უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონებისათვის პასუხისმგებლობის საკითხის განხილვის სპეციალური პროცედურა დაადგინა: სისხლის სამართალწარმოებიდან სარჩელის გამოყოფა ადმინისტრაციული წესით განსახილველად და შემდეგ სასამართლო განხილვის შედეგების მიხედვით სისხლის სამართალწარმოების წესით დევნის დაწყება. ორივე შემთხვევაში დაცულია სასამართლო დაცვისათვის მიმართვის კონსტიტუციური პრინციპი – საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილება სასამართლოს მიერ მიიღება, რომლის მიერ საქმის განხილვა, როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, სამართალწარმოების ყველა პრინციპის დაცვით უნდა წარიმართოს.

სასამართლო სხდომაზე მოსარჩელეები და მოწვეული სპეციალისტები სადავო ნორმების კონსტიტუციასთან შეუსაბამობის დასაბუთებისას პროკურორის მიერ საფუძვლიანი ეჭვის საფუძველზე სარჩელის აღძვრის უფლების უკანონობაზე მიუთითებდნენ. სასამართლოს მიაჩნია, რომ ეჭვი და ვარაუდი თავისთავად საბოლოოდ გადაწყვეტას არ ნიშნავს და იგი მხოლოდ სარჩელის აღძვრის საფუძვლად განიხილება, მით უფრო რომ, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 216-ე მუხლის მეორე ნაწილით დადგენილია მოსარჩელის (პროკურორის) ვალდებულება მტკიცებულებათა წარდგენის თაობაზე. მოპასუხეს კი ქონების შეძენის დამადასტურებელი დოკუმენტების წარდგენა ევალება. ზოგადად, საქმეთა უმეტესობა თავდაპირველად არ გამორიცხავს ვარაუდს და სასამართლო შეჯიბრებითობის პრინციპით შეკრებილი მტკიცებულებების საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებას. ქონების წარმომავლობის კანონიერების დაუსაბუთებლობით წარმოშობილი საეეჭვოობა სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს. ამდენად, აღნიშნული ნორმა არ შეიცავს კონსტიტუციის შეუსაბამო რაიმე დებულებას, მით უფრო რომ, სადავო აქტებით დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გარანტირებული ყოველი მოქალაქის უფლება, მოითხოვოს მისი საქმის სასამართლო განხილვა. აღნიშნული უფლება დაფიქსირებულია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-8 მუხლშიც: “ყოველ ადამიანს უფლება აქვს ეფექტურად აღიდგინოს კომპეტენტური ეროვნული სასამართლოების საშუალებით უფლებები კონსტიტუციის ან კანონების მიერ მონიჭებული ძირითადი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში.”

საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ სადავო ნორმები ემყარება ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მოთხოვნას საქმის სამართლიანი, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ განხილვის შესახებ. სადავო კანონები გულისხმობენ სასამართლოს მიერ ამ პრინციპების დაცვით საქმეთა განხილვას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლი და ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მეორე ნაწილი აღიარებს მართლმსაჯულების ერთ-ერთ ძირითად პრინციპს – უდანაშაულობის პრეზუმფციას, რაც იმაში გამოიხატება, რომ “ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით.” მოსარჩელეები, სპეციალისტებიც სასამართლო სხდომაზე განსაკუთრებით ამახვილებდნენ ყურადღებას სადავო კანონებით მართლმსაჯულების აღნიშნული პრინციპის დარღვევაზე.

პრეზუმფცია სამართლის ზოგად პრინციპს წარმოადგენს და სისხლის სამართლის გარდა, სამართლის დარგის თავისებურებათა გათვალისწინებით, სხვა დარგშიც გამოიყენება. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის შესაბამისად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზეც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს. იგივე მითითებას შეიცავს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლი. ზიანის მიყენების დროს საქმე გვაქვს პირის ბრალეულობის პრეზუმფციასთან, როდესაც მოსარჩელე ვალდებულია, დაამტკიცოს გარემოებები, რომლებიც სავარაუდოს ხდის მოპასუხის ბრალს, ხოლო მოპასუხემ უნდა დაამტკიცოს, რომ ბრალის გარეშე მოქმედებდა და მაშასადამე, სამოქალაქო პასუხისმგებლობის პრეზუმფციის საკითხი დგება.

სალაბაიაკის საქმეზე საფრანგეთის წინააღმდეგ ევროპულმა სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა პასუხისმგებლობის პრეზუმფციასა და დანაშაულის პრეზუმფციას შორის განსხვავების შედარებით ბუნებაზე, რომ “ფაქტის ან კანონის პრეზუმფცია ყველა სამართლებრივ სისტემაში არსებობს და კონვენციასთან წინააღმდეგობაში არ მოდის. ხელშემკვრელი სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან ამ თვალსაზრისით დაიცვან გონივრული ზღვარი სისხლის სამართლის დებულებებთან დაკავშირებით.”

ის გარემოება, რომ სარჩელის აღძვრის მომენტში თანამდებობის პირის დანაშაულებრივი ქმედების უტყუარობა დადგენილად არ მიიჩნევა, არსებობს მხოლოდ საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ქონების წარმომავლობის ფაქტის დადგენისათვის სასამართლოზე მიმართვა არ გამორიცხავს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპის დაცვას, ვინაიდან სასამართლოს გზით მტკიცებულებების მოპოვების ინიციატორად თვითონ გამოძიება გამოდის.

ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში იწყება სისხლის სამართლებრივი დევნა, რომელიც სისხლის სამართლის პრინციპების (მათ შორის უდანაშაულობის პრეზუმფციის) დაცვით უნდა წარიმართოს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო თვლის, რომ სადავო ნორმა არ არღვევს კონსტიტუციით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას, რადგან საქმე სისხლის სამართალწარმოების წესით არ განიხილება, ხოლო ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილე პირი არა მარტო უფლებამოსილია, არამედ ვალდებულიცაა, ყველა სტადიაზე დაასაბუთოს ქონების წარმომავლობის შესაბამისობა კანონიერ შემოსავალთან.

6. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, "არავინ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს".

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულია არა პასუხისმგებლობა სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის, არამედ ქონებრივი ხასიათის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი დავა, როდესაც თანამდებობის პირი თავის უდანაშაულობას კი არ ამტკიცებს, არამედ ასაბუთებს, რომ მის მფლობელობაში არსებული ქონება შეძენილია კანონიერი გზით მოპოვებული საშუალებებით. აღსანიშნავია, რომ საკუთარი ქონების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის მტკიცების ვალდებულება თანამდებობის პირებს ისედაც აკისრიათ. "საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-4 თავი ("ეკონომიკური ინტერესების განცხადება და გამოქვეყნება") მთლიანად ასეთი ვალდებულებების დადგენას ეთმობა. კერძოდ, თანამდებობის პირი ავსებს თანამდებობის პირის ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციას, რომელშიც ვალდებულია, დაასაბუთოს დეკლარირებული ქონების და ფინანსური რესურსების წარმომავლობა (მუხ.15.2.); "დეკლარირებული ქონების და ფინანსური რესურსების მფლობელობის დამადასტურებელი დოკუმენტის არარსებობის შემთხვევაში ქონებრივი მდგომარეობის დეკლარაციაში თანამდებობის პირმა უნდა მიუთითოს ასეთი დოკუმენტის არარსებობის გარემოებებზე" (მუხ.15.3.); "თანამდებობის პირი ვალდებულია უზრუნველყოს ქონებრივი წარმომავლობის დასაბუთება, დაასაბუთოს საფინანსო დეკლარაციაში შეტანილი მონაცემები შემოსავლების ან/და მფლობელობაში მიღებული ქონების შესახებ" (მუხ.16.3.).

უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის საკითხები, თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე, გამოყოფილია სისხლის სამართლის საქმიდან და მათზე ვრცელდება ადმინისტრაციული საპროცესო კანონმდებლობა. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, "მოსარჩელე ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი სარჩელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები. მოპასუხე ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი შესაგებელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები".

თანამდებობის პირის ბრალის არარსებობის შემთხვევაში, მას, რომელმაც სხვებზე უკეთ იცის თავისი საქმიანობის სფერო, უფრო მეტი შესაძლებლობა გააჩნია უზრუნველყოს საჭირო მტკიცებულებების წარმოდგენა, ვიდრე ბრალმდებელს. ორივე შემთხვევაში სასამართლო მოვალეა, შეაფასოს ამ პირის ბრალის დამადასტურებელი ან მისი უარყოფის შესახებ წარმოდგენილი მტკიცებულებები.

მტკიცების ტვირთის ეჭვმიტანილზე გადატანა არ გულისხმობს, რომ ეჭვმიტანილს არა აქვს შესაძლებლობა წამოყენებული ფაქტების საპირისპირო მტკიცებისათვის.

შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერც საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით იმსჯელებს სადავო აქტების კონსტიტუციურობაზე;

7. მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ თანამდებობის პირთა ქონების ჩამორთმევის საქმეების ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესის განხილვით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეორე პუნქტი, რომლის თანახმად, “ყოველი პირი უნდა განსაჯოს იმ სასამართლომ, რომლის იურისდიქციასაც ექვემდებარება მისი საქმე.” ამ მოსაზრების საფუძვლად მითითებულია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 31-ე მუხლის მეორე ნაწილი, რომლის შესაბამისად, სამოქალაქო სარჩელებს განიხილავს და წყვეტს ის სასამართლო, რომლის განსჯადიცაა სისხლის სამართლის საქმე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ შეუძლებელია სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება საქართველოს კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ დებულებასთან მიმართებით, ვინაიდან საქართველოს კონსტიტუციაში არ არის დეტალური ინფორმაცია სასამართლო ქვემდებარეობისა და განსჯადობის საკითხებზე. ეს საკითხები არც არის კონსტიტუციით გადასაწყვეტი. კონსტიტუცია იძლევა პრობლემის გადაწყვეტის ზოგად პრინციპებს, რომელთა დაკონკრეტება ხდება კანონმდებლობით.

სასამართლო კოლეგია თვლის, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 31-ე მუხლი სისხლის სამართლის საქმეში სამოქალაქო სარჩელის საგამოძიებო ქვემდებარეობას და განსჯადობას შეეხება, ხოლო სადავო ნორმებით დადგენილია თანამდებობის პირის ქონების ჩამორთმევისა და სახელმწიფოსათვის გადაცემის საქმეთა საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით გადაწყვეტა. თვით სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებაც არ ადგენს იმპერატიულად სისხლის სამართლის საქმეზე სამოქალაქო სარჩელის განსჯადობას, ვინაიდან დაზარალებულს უფლება ეძლევა, წარადგინოს სარჩელი სამოქალაქო სამართალწარმოების წესითაც, რაც საქმის სხვა სასამართლოში განხილვას არ გამორიცხავს.

ამას გარდა, კონსტიტუციასთან მიმართების არარსებობის გამო, სამართლის ნორმების ურთიერთშეუსაბამობის საკითხის გადაწყვეტა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციას;

8. საკონსტიტუციო სასამართლო არ იზიარებს მოსარჩელეების მოსაზრებას მათი მდგომარეობის დამძიმების თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით, რომლის თანახმად, “არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს.”

ჯერ ერთი, მოსარჩელეების მოსაზრების საწინააღმდეგოდ, სადავო ნორმა არ გულისხმობს რაიმე ახალი ქმედების სამართალდარღვევად გამოცხადებას. სახელმწიფო ქონების უკანონოდ დაუფლება ყოველთვის ითვლებოდა არამართლზომიერად და ექვემდებარებოდა სავალდებულო დაბრუნებას. გარდა ამისა, თანამდებობის პირთა მოვალეობა, ფინანსური შემოსავლების კანონიერების დასაბუთების აუცილებლობაზე, სხვა ნორმებითაც არის გათვალისწინებული. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გამორიცხულია ახალი კანონებით ამ პირთა მდგომარების დამძიმებაზე საუბარი და მაშასადამე, უკუძალაზეც მითითება, რომლის გავრცელება კანონმდებლის პრეროგატივას წარმოადგენს;

9. კონსტიტუციური სარჩელების ავტორები მოითხოვენ სადავო აქტების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით იმ მოტივით, რომ იგი უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევით, არღვევს გარკვეული კატეგორიის პირთა კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას.

საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო აქტები შეეხება ყოფილ და მოქმედ თანამდებობის პირებს, რომლებიც საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობის პრინციპიდან გამომდინარე, მათი უფლებებისა და მოვალეობების თვალსაზრისით სახელმწიფოს მიერ განსაკუთრებული რეგულირების სივრცეში იმყოფებიან. ამრიგად, სასამართლოს აზრით, სახელმწიფოს მხრიდან, საჯარო მოსამსახურეთათვის, სადავო ნორმებით განსაზღვრული მექანიზმი სრულ შესაბამისობაშია ზემოაღნიშნულ პრინციპთან;

10. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგია ასევე მიუთითებს კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის თაობაზე არსებულ საერთაშორისო აქტებზე და საზღვარგარეთის იმ ქვეყნების პრაქტიკაზე, რომელშიც გათვალისწინებულია სადავო კანონების ანალოგიური პრაქტიკა.

ასე, მაგალითად, 2000 წლის 15 ნოემბრის "ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის საწინააღმდეგო კონვენცია" მონაწილე სახელმწიფოებს ავალდებულებს, მათი შიდა კანონმდებლობით, კონვენციით გათვალისწინებული ქმედებების საფუძველზე უზრუნველყონ ნებისმიერი გზით მოპოვებული ქონების კონფისკაცია.

ამ თვალსაზრისით, ასევე საინტერესოა იტალიისა და ამერიკის შეერთებული შტატების ანალოგიური შინაარსის კანონმდებლობები. დასახელებულ ქვეყნებში, იმ გარემოებიდან გამომდინარე, რომ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა არ ხორციელდება სისხლის სამართალწარმოების წესით, მასში არ გამოიყენება ის სტანდარტები, რაც სისხლის სამართალწარმოებისათვის არის დამახასიათებელი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ იტალიის შემთხვევაში, მაფიასთან ბრძოლის თავისებურებიდან გამომდინარე, ხშირად შესაბამისი ქონების კონფისკაცია ხორციელდება პრევენციული სახით, სისხლის სამართალწარმოებისაგან დამოუკიდებლად.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, იხელმძღვანელა რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის «ვ» ქვეპუნქტით, «საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ» ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის «ე» ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის «ა» ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტებით, აგრეთვე «საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ» საქართველოს კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს მოქალაქეების: ლილი თელიას, არჩილ მეფარიძის, გურამ თოხაძის, სერგო გოგიტიძის და როსტომ ბოლქვაძის კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 37´-ე მუხლის და 41-ე' მუხლის მე-4 ნაწილის, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მეორე ნაწილის “დ” ქვეპუნქტის, მე-6 მუხლის პირველი ნაწილის “ვ” ქვეპუნქტის, VII² თავის და 22-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 21-ე მუხლთან, მე-40 მუხლის პირველ, მეორე და მესამე პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მეორე და მეხუთე პუნქტებთან მიმართებით;

2. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

4. გადაწყვეტილება გაეგზავნოს საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას, საქართველოს პარლამენტსა და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

5. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ 7 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

ნიკოლოზ ჩერქეზიშვილი

ოთარ ბენიძე

ლამარა ჩორგოლაშვილი

ზაურ ჯინჯოლავა