კოლეგიის შემადგენლობა:

ლალი ფაფიაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

მაია კოპალეიშვილი – წევრი;

მერაბ ტურავა – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე.

სხდომის მდივანი: მარიამ ბარამიძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელის წარმომადგენელი – გიორგი გოცირიძე; საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წარმომადგენლები – მარიამ კერესელიძე, ნინო ქევხიშვილი, თათია ცეცხლაძე და გიორგი ყაველაშვილი.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 26 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №622) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოდუაძემ. №622 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადაეცა 2015 წლის 27 იანვარს.

2. 2015 წლის 25 ნოემბრის №1/8/622 საოქმო ჩანაწერით №622 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან. №622 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2016 წლის 24 ნოემბერსა და 20 დეკემბერს.

3. №622 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში, ელექტრონულ ფორმატში, ჩანაწერები ინახება მუდმივად.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის თანახმად, „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება“. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულია, რომ ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი, სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია და, ასევე, განსაზღვრულია აღნიშნულ უფლებაში შესაძლო ჩარევის კონსტიტუციურსამართლებრივი საფუძვლები.

6. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე ედიშერ გოდუაძე 2007 წლის 31 ოქტომბერს ფოთის საქალაქო სასამართლომ ცნო ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედებისთვის, ე.ი. ექიმის რეცეპტის გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისთვის. სახდელის დადებიდან 5 წლის შემდეგ მოსარჩელე სათანადო ნარკოლოგიური გამოკვლევების შედეგად მოხსნილი იქნა ნარკოლოგიური აღრიცხვიდან. მიუხედავად ამისა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს ერთიან საინფორმაციო ბანკში კვლავ რჩება ინფორმაცია მოსარჩელისთვის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრების თაობაზე.

7. მოსარჩელის განმარტებით, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობა გამოიხატება საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში პირისთვის დაკისრებული ადმინისტრაციული სახდელის შესახებ ინფორმაციის უვადოდ შენახვის შესაძლებლობის არსებობაში. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა გამორიცხავს პირის შესაძლებლობას, მიმართოს სახელმწიფოს მის შესახებ არსებული ინფორმაციის წაშლის მოთხოვნით, მონაცემების შენახვიდან გონივრული ვადის გასვლის შემდგომ.

8. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით დაცულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას, ვინაიდან პიროვნების თავისუფალი განვითარება, იმავდროულად, გულისხმობს პირის მიერ გარესამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას. სადავო ნორმა ინდივიდს არ ანიჭებს შესაძლებლობას, მოითხოვოს წარსულში ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის შესახებ მის მიმართ არსებული ინფორმაციის განადგურება, ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლიდან გამომდინარე, ადამიანს აქვს უფლება, რომ სახელმწიფოსთან ურთიერთობისას მისი პიროვნების გაიგივება არ ხდებოდეს კონკრეტულ სამართალდარღვევასთან.

9. მოსარჩელე განმარტავს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან პირად ცხოვრებაში ჩარევა სახელმწიფოს მიერ ხდება მუდმივად და არა შეზღუდული, მკაცრად გაწერილი ვადით. მოსარჩელის აზრით, კონსტიტუციის მე-20 მუხლის მოთხოვნას წარმოადგენს კანონმდებლობით პირად ცხოვრებაში თვითნებური შეჭრისაგან დაცვის გარანტიების მკაცრი განსაზღვრა, მათ შორის, ისეთი გარანტიის, როგორიც არის პერსონალური მონაცემების შენახვის ვადა, რომლის კონტროლის შესაძლებლობაც სასამართლოს ექნება. იმავდროულად, პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევის დასადგენად მნიშვნელობა არ აქვს, სახელმწიფო გამოიყენებს ან გაავრცელებს თუ არა პერსონალურ მონაცემებს, ჩარევის ფაქტი არსებობს სახელმწიფოს მიერ ამგვარი მონაცემების შეგროვების და შენახვის მომენტიდან. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენიდან განსაზღვრული დროის გასვლის შემდეგ, ამ ინფორმაციის შენახვა და, განსაკუთრებით, მისი გამოყენება ჩაითვლება ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევად, ვინაიდან ამგვარი ინფორმაცია სენსიტიურია ინდივიდისთვის და არსებობს მისი საიდუმლოების დაცვის გონივრული მოლოდინი.

10. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა შესაძლოა ემსახურებოდეს განსაზღვრული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, კერძოდ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ან დანაშაულის პრევენციას, მოქალაქის შესაბამისობის დადგენას საჯარო სამსახურში დასაკავებელ თანამდებობასთან და სხვა. ამასთან, გამოსაყენებელი ღონისძიება მიზნის მისაღწევად ვარგისია. აღნიშნულის მიუხედავად, სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის ორ დამატებით მოთხოვნას, გამომდინარე იქიდან, რომ სადავო ნორმა ბლანკეტურად, ერთმანეთისგან თვისობრივად და საშიშროების თვალსაზრისით განსხვავებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი პირების მიმართ ადგენს ერთნაირ შეზღუდვას. ასევე, არ არსებობს მონაცემის პირველადი, ავტომატური დამუშავებიდან განსაზღვრული პერიოდის გასვლის შემდეგ ან მონაცემთა სუბიექტის მოთხოვნით, მონაცემთა შენახვის შესახებ გადაწყვეტილების პერიოდული გადასინჯვის მექანიზმი. შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის მოთხოვნას იმის გამო, რომ ადგენს მონაცემების ყოვლისმომცველ და არადიფერენცირებულ შენახვას, ხოლო მიზნის მიღწევა შესაძლებელია პირის უფლებების ნაკლებად შემზღუდველი საშუალებით. იმავდროულად, დაცული არ არის ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის.

11. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელის წარმომადგენელმა დამატებით აღნიშნა, რომ სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირება ეწინააღმდეგება პირის მოლოდინს, მის მიერ ჩადენილი დაბალი ინტენსივობის უმართლობის ჩადენის შესახებ ინფორმაცია აღარ იყოს შენახული სახელმწიფოს მიერ, რის მნიშვნელობასაც ხაზს უსვამს „მსუსხავი ეფექტის“ არსებობა ადმინისტრაციული სამართალდამრღვევის მიმართ საჯარო სექტორში დასაქმების ძიებისას, ვინაიდან სამართალდამცავ ორგანოებს გააჩნიათ წვდომა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში არსებულ მონაცემთა ბაზაზე. მოსარჩელის მითითებით, ხსენებულ პრობლემას კიდევ უფრო ამძაფრებს სადავო ნორმის ბლანკეტური ხასიათი, რაც გამოიხატება იმაში, რომ რეგულირებით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში შენახვას ექვემდებარება ყველა ხასიათის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ოქმი მათი საზოგადოებრივი ხასიათის ან შემდგომ სასამართლო წარმოების შედეგის გათვალისწინების გარეშე.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია და ძალადაკარგულად უნდა იქნეს ცნობილი.

13. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა ითვალისწინებს პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევას, თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების შესახებ ინფორმაციის შენახვის მუდმივობა მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ კონკრეტული სამართალდარღვევის კონტექსტში, მისი განმეორებით ჩადენის მიმართ შესაბამისი რეაგირების მიზნით, არამედ იგი ასევე ემსახურება საერთო საზოგადოებრივ ინტერესს - მოხდეს არსებულ მონაცემთა განზოგადება, სავარაუდო რისკებისა და საფრთხეების გამოკვეთა და ძირითადი კანონსაწინააღმდეგო ტენდენციების გამოვლენა, რაზეც სახელმწიფომ უნდა დააფუძნოს რეაგირების სტრატეგია. ამასთან, სადავო ნორმა ასევე იცავს მონაცემთა სუბიექტის კანონიერ ინტერესებს, ვინაიდან მონაცემთა სრული მოცულობით წაშლის შემთხვევაში შეუძლებელი იქნებოდა რაიმე სახის შეცდომის გასწორება. გამომდინარე აქედან, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ უფლებაში ჩარევა წარმოადგენს თანაზომიერ საშუალებას მითითებული ლეგიტიმური მიზნების უზრუნველყოფის მიზნით.

14. მოპასუხის პოზიციით, სადავო ნორმის ხასიათის დასადგენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მნიშვნელოვანია გაითვალისწინოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში არსებულ მონაცემთა ბაზაზე წვდომის მქონე დაწესებულებათა შეზღუდული და ამომწურავი სია. ამასთან, მითითებული ბაზიდან ინფორმაციის მოპოვების პროცედურა, რომელიც ითვალისწინებს აღნიშნული ინფორმაციის არასანქცირებული და არამიზნობრივი მოპოვებისა და გამოყენების მაქსიმალურად მზღუდავ მექანიზმებს.

15. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა კონსტიტუციურია.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. წინამდებარე დავის ფარგლებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე დგას „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობის შეფასების საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. შესაბამისად, სასამართლო ცალ-ცალკე შეაფასებს სადავო ნორმების შესაბამისობას კონსტიტუციის ხსენებულ დებულებებთან.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან მიმართებით

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშე, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“. მითითებული კონსტიტუციური ნორმა იცავს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებას სახელმწიფოს გაუმართლებელი ჩარევისაგან.

3. ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ერთ-ერთი ფუნდამენტური კონსტიტუციური გარანტიაა. „პირადი ცხოვრების კონსტიტუციური უფლება თავისუფლების კონცეფციის განუყოფელს ნაწილს წარმოადგენს. ეს არის პიროვნების უფლება მისი შეხედულებით ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, განსაზღვროს საკუთარი ადგილი, დამოკიდებულება და კავშირი გარე სამყაროსთან. პირადი ცხოვრების უფლება არის თითოეული ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძველი“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-4). „ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”). მითითებული უფლება წარმოადგენს ადამიანის სხვა კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა ეფექტური განხორციელების საფუძველს და, შესაბამისად, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ადამიანს ჰქონდეს საშუალება, საკუთარი პირადი ცხოვრება და მისი განვითარება წარმართოს მისი შეხედულებებისა და პრეფერენციების მიხედვით, დაცული იყოს სახელმწიფოს მხრიდან გაუმართლებელი ჩარევისაგან.

4. როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავში მოცემული ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ერთ-ერთი უმთავრესი წინაპირობა სწორედ ადამიანის პიროვნული თავისუფლება, პირადი ცხოვრებისა და თვითგანვითარების დაუბრკოლებელი განხორციელების შესაძლებლობაა, გამომდინარე აქედან, აღნიშნული უფლების მოქმედების სფერო არ შემოისაზღვრება მხოლოდ კონსტიტუციის მე-20 მუხლის ჩანაწერით, რასაც საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი. „შეცდომა იქნებოდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მთელი შინაარსის საქართველოს კონსტიტუციის მხოლოდ მე-20 მუხლით შემოფარგვლა. პირადი ცხოვრებას განკუთვნილი ცალკეული საკითხები დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი მუხლით, როგორებიცაა: მე-16, 36-ე, 41-ე და სხვა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის განჩინება N1/7/454 საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1). აღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველი საქმის ფარგლებში აუცილებელია, გამოიკვეთოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების უფლების მოქმედების სფერო.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის ტექსტში ჩამოთვლილია პირადი ცხოვრების ამ ნორმით დაცული კომპონენტები, კერძოდ: „პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი“. როგორც იკვეთება ნორმა პირადი ცხოვრების უფლების კომპონენტთა კონკრეტულ ჩამონათვალს იძლევა, თუმცა იგი ასევე იხსენიებს პირად ცხოვრებას როგორც ზოგად ტერმინს.

6. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „...მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში პირადი ცხოვრების მთელ რიგ უფლებრივ კომპონენტებთან ერთად თავშივე მოხსენიებულია ზოგადად «პირადი ცხოვრება», რაც თითქოს იმის ვარაუდს ქმნის, რომ ეს ცნება გულისხმობს პირადი ცხოვრების მთელ სფეროს ამომწურავად, შესაბამისად, მე-20 მუხლი მოიცავს პირადი ცხოვრების ყველა უფლებრივ კომპონენტს, მათ შორის იმათაც, რომელთა დასაცავადაც კონსტიტუციაში არის სხვა სპეციალური ნორმები. …ბუნებრივია, იმის უგულებელყოფა არ შეიძლება, რომ პირადი ცხოვრების ნებისმიერი კომპონენტის ხელყოფისას ირღვევა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება ზოგადად, თუმცა ეს გარემოება არ იძლევა იმის მტკიცების უფლებას, რომ ნებისმიერი ასეთი უფლებრივი კომპონენტის დარღვევით, აუცილებლად ირღვევა მე-20 მუხლი. ამ დროს გასათვალისწინებელია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის რეგულირების კონსტიტუციაში მოცემული კონსტრუქცია. ამის გათვალისწინების გარეშე მაღალია პირადი ცხოვრების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტის შინაარსის, მათში დასაშვები ჩარევის ფარგლების არასწორი განმარტების საფრთხე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის განჩინება N1/7/454 საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1-2).

7. ზემოთ მითითებული განმარტებიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული სფერო არ მოიცავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასთან დაკავშირებულ საკითხებს სრულად, მითითებული ნორმის მიზანს წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ჩამოთვლილ უფლებრივ კომპონენტთა დაცვა სახელმწიფოს არალეგიტიმური ჩარევისაგან. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის მიზანი უკავშირდება მასში ჩამოთვლილი სიკეთის ხელშეუხებლობის დაცვას. რაც შეეხება ზოგადად “პირადი ცხოვრების“ ხსენებას, იგი ემსახურება იმ ინტერესის ხაზგასმას, რის გამოც პირადი მიმოწერის, სახლის ან სამუშაო ადგილის ხელშეუხებლობა არის დაცული“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე„საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-17). „პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე). აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა), ისე განსაზღვრულ პირთა წრე, ვისთანაც პირს სურს კომუნიკაცია, ვისაც ის ირჩევს კონკრეტული ურთიერთობისათვის, ასევე საკითხები, რომელთა ანონიმურობა და ხელშეუხებლობა ან პირთა მხოლოდ კონკრეტულ წრეში განსაჯაროებაც სურს პირს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

8. საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ, მიუხედავად ზემოთ ჩამოყალიბებული მსჯელობისა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული სფეროს განმარტება არ ხდება მხოლოდ ვიწრო და ფორმალური თვალსაზრისით. „თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარების კვალდაკვალ შეიქმნება ახალი ინსტიტუტები, რაც პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მატარებელი იქნება, ეს ზოგადი ფრაზა ჩამონათვალს გახსნის და იმ მოვლენების დაცვის საშუალებას მისცემს სასამართლოს, რაც ნორმაში პირდაპირ ჩამოთვლილი არ არის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე„საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-17). აღნიშნულის მაგალითია პირადი ჩხრეკა, რომელიც მითითებული კონსტიტუციური ნორმით დაცული პირადი ცხოვრების ჩამოთვლილ კომპონენტებში არ მოიხსენიება, თუმცა ნათელია, რომ პიროვნების პირადი სფეროს მატერიალური შემოწმება დაცულია სწორედ ამ ნორმის კონტექსტში.

9. განსახილველ საქმეში სადავო ნორმას წარმოადგენს „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, ,,ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიან საინფორმაციო ბანკში, ელექტრონულ ფორმატში ჩანაწერები ინახება მუდმივად.“ შესაბამისად, სადავო ნორმა განსაზღვრავს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში მიღებული ინფორმაციის შენახვის წესს. შენახული ინფორმაცია მოიცავს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი პირის საიდენტიფიკაციო მონაცემებს და მის მიერ ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ხასიათს.

10. სადავო ნორმით განსაზღვრული წესი გულისხმობს პერსონალური მონაცემების შენახვას სახელმწიფოს მიერ მუდმივად, განსაზღვრულ არქივში. მოსარჩელე კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებისას მიუთითებს მხოლოდ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის შენახვის წესის მუდმივობის არაპროპორციულ მზღუდავ ხასიათზე და არა მისი სხვა სახის დამუშავებით გამოწვეულ პრობლემებზე. ზოგადად, არ გამოირიცხება, რომ პირის მიერ ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის შენახვა მართლაც უკავშირდებოდეს გარკვეულ დისკომფორტს. აღნიშნული ინფორმაციის შენახვის წესი კი - თავის მხრივ, შესაძლოა საკუთარ თავში მოიაზრებდეს პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვის საფრთხეს, თუმცა სადავო ნორმა მხოლოდ ადმინისტრაციულ ორგანოს ხელთ არსებული მონაცემების შემდგომი შენახვის შესაძლებლობას ადგენს. კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცულია პირადი ცხოვრების ისეთი კომპონენტები, რომლებიც იცავს პირს სახელმწიფოს მიერ ინფორმაციის შეგროვების, ფარული მიყურადების, საცხოვრებელი ან სამუშაო ადგილის ან/და პირადი ჩხრეკის გაუმართლებლად განხორციელებისაგან. სადავო ნორმა ადგენს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, შეინახოს ინფორმაცია პირის შესახებ და არ ქმნის პირის კერძო სივრცეში ჩარევის, პირადი კომუნიკაციის ინფორმაციაზე წვდომის საკანონმდებლო საფუძველს. უშუალოდ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება სცდება სადავო ნორმის მოწესრიგების სფეროს. შესაბამისად, სადავო რეგულირება არ ატარებს მზღუდავ ხასიათს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში ჩამოთვლილი პირადი ცხოვრების კომპონენტების მიმართ.

11. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული წესი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით

12. მოსარჩელე სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას ასევე ასაჩივრებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებულია პიროვნების განვითარების თავისუფლება, „რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს ადამიანის პიროვნული თვითგამორკვევისა და ავტონომიურობის უფლებას. სწორედ პიროვნულობა განსაზღვრავს ადამიანის არსს, მიუთითებს მის ინდივიდუალურ და სხვებისგან განმასხვავებელ მახასიათებლებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-54). მითითებული კონსტიტუციური ნორმა თავისი არსით წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, უზრუნველყოფს რა ადამიანის პირადი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი და უზოგადესი ასპექტის, პიროვნების თავისუფალი განვითარების, ჩამოყალიბების, მისი ცხოვრების ინდივიდუალური წარმართვის თავისუფლებას სამართლიანი სახელმწიფოს ფარგლებში.

13. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით „...დაცულია პირის უფლება, აკონტროლოს საკუთარი თავის წარმოჩენა საზოგადოების თვალში და პიროვნული განვითარებისა და რეალიზაციისათვის აუცილებელი მოქმედებების განხორციელების თავისუფლება. პიროვნების ავტონომიურობის, მისი თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება როგორც გარე სამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას, ასევე ინდივიდის ფიზიკურ და სოციალურ იდენტობას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-3).

14. პიროვნების თავისუფალი განვითარება უდავოდ უზოგადესი ხასიათის უფლებაა, მისი შეუფერხებელი რეალიზება გულისხმობს მრავალი სხვადასხვა სახის გარანტიისა და უფლებრივი ინსტრუმენტის ერთობლივ მოქმედებას. პიროვნების თავისუფალი განვითარებისათვის ასევე მნიშვნელოვან გარანტიას შეიცავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დეკლარირებული სხვადასხვა უფლებებიც, მათ შორის, რწმენისა და გამოხატვის თავისუფლება, განათლების უფლება და ა.შ. დასახელებულ ფუნდამენტურ უფლებათა უზრუნველყოფის გარეშე ინდივიდის ავტონომიური განვითარების, თვითრეალიზაციის არსი დაიკარგებოდა და კონსტიტუციის მე-16 მუხლი მხოლოდ ფორმალური ხასიათის ჩანაწერად გადაიქცეოდა. თუმცა აღნიშნული, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარებისათვის მნიშვნელოვანი თითოეული უფლებრივი კომპონენტი კონსტიტუციის მე-16 მუხლითაა დაცული. „კონსტიტუციის მე-16 მუხლის მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-16 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-55). აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლი იცავს ადამიანის პიროვნული განვითარებისათვის, მათ შორის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უზრუნველყოფისათვის მნიშვნელოვან ისეთ უფლებრივ კომპონენტებს, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა მუხლებით დაცულ სფეროში.

15. მოცემული მსჯელობიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლს აქვს შემავსებელი ფუნქცია და იცავს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უზოგადესი უფლების ისეთ ასპექტებს, რომლებიც არ არის დაცული აღნიშნული უფლების კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლებით გათვალისწინებულ ცალკეულ სეგმენტებში. შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნებისმიერი წესი, რომელიც პიროვნების ინდივიდუალურ განვითარებას, მისი ქმედებების ავტონომიურობას ან პიროვნების მიმართ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს დამოკიდებულების, მისი არჩევანის შესაბამისად განსაზღვრის პრინციპს ზღუდავს, შემხებლობაშია საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ადამიანის პიროვნულ განვითარებასა და პირადი ცხოვრების უფლებებთან. ამავე დროს როგორც აღინიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ადამიანის პირადი ცხოვრების სხვადასხვა სეგმენტს იცავს საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი დებულება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე„საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“). ამავე დროს სასამართლოს მიერ უკვე დადგენილია, რომ სადავო ნორმა, რომელიც სახელმწიფოს მიერ უკვე მოპოვებული პერსონალური მონაცემების შენახვას არეგულირებს, არ ზღუდავს კონსტიტუციის მე-20 და 41-ე მუხლებით დაცულ უფლებებს (იხ საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/5/625, 640 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), ამავე დროს აშკარაა, რომ სადავო ნორმა საერთოდ არ მიემართება ადამიანის ოჯახურ ცხოვრებას და შემხებლობა არ აქვს კონსტიტუციის 36-ე მუხლით დაცულ უფლებასთან. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირადი ცხოვრების კომპონენტი, რომელიც ზღუდავს სახელმწიფოს შესაძლებლობას,შეინახოს პირის შესახებ ინფორმაცია, არ ექცევა კონსტიტუციის სხვა მუხლებით დაცულ სფეროში და, შესაბამისად, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით.

16. საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული უფლების შესაბამისი კომპონენტის განსაზღვრის შემდეგ საკონსტიტუციო სასამართლო მიმოიხილავს სადავო ნორმით მოწესრიგებულ ურთიერთობას და შეისწავლის განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმით დადგენილი შეზღუდვის ფორმასა და მოცულობას.

17. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის ელექტრონული წესით შენახვის მუდმივობას. აღნიშნული ბრძანების საკანონმდებლო საფუძველს ამავე ბრძანების პირველი მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, წარმოადგენს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 270-ე მუხლი, რომლის მე-2 ნაწილი ავალდებულებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შემდგენ და საქმის განმხილველ ორგანოებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შედგენიდან ან/და დადგენილების გამოტანიდან 10 დღის ვადაში აცნობონ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შესაბამის სტრუქტურულ ქვედანაყოფს (ერთიან საინფორმაციო ბანკს), ხოლო ამავე მუხლის შენიშვნა განსაზღვრავს, რომ „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემაში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის წესს დაინტერესებულ სამინისტროებთან შეთანხმებით ამტკიცებს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი“.

18. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანებით დამტკიცებულია სხვადასხვა ტიპის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების შესახებ ოქმის ფორმები (დანართები N1-12), სადაც უნდა მიეთითოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი პირის პერსონალური ინფორმაცია, კერძოდ, პირის საიდენტიფიკაციო მონაცემები (სახელი, გვარი, პირადი ნომერი, სამსახური/თანამდებობა და ა.შ.) და ინფორმაცია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ (სამართალდარღვევის ხასიათი და საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის შესაბამისი მუხლი).

19. სადავო ნორმის თანახმად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის საინფორმაციო ბანკში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ოქმის სახით შესული პერსონალური ინფორმაცია ინახება მუდმივად. აღსანიშნავია, რომ, როგორც მოპასუხის წარმომადგენელმა საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე აღნიშნა, შენახვის მუდმივობა სადავო ნორმის კონტექსტში გულისხმობს როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ოქმში განთავსებული პერსონალური მონაცემების შენახვას მონაცემთა სუბიექტის სიცოცხლის განმავლობაში, ისე მისი გარდაცვალების შემდგომ.

20. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარემ ასევე განმარტა, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაცია საწყის ეტაპზე ინახება აქტიური სტატუსით 4 წლის განმავლობაში, რაც წარმოადგენს განმეორებით ჩადენილ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე სამინისტროს უფლებამოსილი პირების მიერ კანონმდებლობით გათვალისწინებული სამართლებრივი რეაგირების მოხდენისათვის აუცილებელ გონივრულ მინიმუმს, ხოლო ამ პერიოდის შემდგომ აღნიშნული მონაცემები არქივდება მუდმივად, განუსაზღვრელი ვადით.

21. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით ხდება პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის შენახვა სახელმწიფო ორგანოების მიერ და სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა. პირის შესახებ ინფორმაციის შენახვისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები არ არის უსაზღვრო და მსგავსი რეგულირების შემოღება კონსტიტუციურსამართლებრივ გამართლებას საჭიროებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

22. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი მონაცემთა ბანკების შექმნის გასამართლებლად სახელმწიფო, პირველ რიგში, ვალდებულია დაასაბუთოს, რომ სადავო რეგულირება ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს, ანუ არსებობს ხსენებული ინფორმაციის შენახვის საჭიროება.

23. როგორც აღინიშნა, სადავო რეგულაცია შეეხება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებთან დაკავშირებული ინფორმაციის შენახვას. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-10 მუხლის თანახმად, „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად (გადაცდომად) ჩაითვლება სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი წესრიგის, საკუთრების, მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების, მმართველობის დადგენილი წესის ხელმყოფი მართლსაწინააღმდეგო, ბრალეული (განზრახი ან გაუფრთხილებელი) მოქმედება ან უმოქმედობა, რომლისთვისაც კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა“. ნათელია, რომ აღნიშნული განმარტების შესაბამისად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად დაკვალიფიცირებული ნებისმიერი ქმედება შეიცავს გარკვეულ სამომავლო სოციალურ საფრთხეს. სამართლებრივ სახელმწიფოში მართლწესრიგის და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით, ლოგიკურად შეიძლება არსებობდეს ნებისმიერი საფრთხის შემცველი ქმედების შესახებ ინფორმაციის აღრიცხვის საჭიროება. სახელმწიფოს უნდა გააჩნდეს აღნიშნული საფრთხეების პრევენციისათვის საჭირო ეფექტური სამართლებრივი ბერკეტები. სწორედ სოციალური საფრთხის შემცველი ქმედების რეციდივის, განმეორებითი ჩადენის პრევენციის მიზნით, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ითვალისწინებს პირისათვის ადმინისტრაციულ სახდელდადებულის სტატუსის მინიჭებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის შემთხვევაში. აღნიშნული სტატუსი კანონით განსაზღვრული დროის მონაკვეთში სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში სამართალდარღვევების რეციდივის პრევენციის მიზნით, იწვევს უფრო მეტად მკაცრი პასუხისმგებლობის დაკისრებას, იქნება ეს უფრო მძიმე ადმინისტრაციული სახდელი თუ დადგება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. სამართალდარღვევების რეციდივის თავიდან აცილება, თავის მხრივ, მართლწესრიგისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ემსახურება.

24. სახელმწიფომ ნათელი ზღვარი უნდა გაავლოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში მისაღებ ქცევასა და სამართალდარღვევას შორის, რათა უმართლობის ჩადენის შემთხვევებზე მოახდინოს ეფექტური, ქმედების ინტენსივობის შესაბამისი რეაგირება. აღნიშნული ვალდებულების განხორციელებისათვის ხელისუფლებას ესაჭიროება ქმედითი ინსტრუმენტები, მათ შორის, სადავო ნორმით განსაზღვრული წესით შენახვას დაქვემდებარებული ინფორმაცია და მისი შემდგომი დამუშავების შესაძლებლობა. სახელმწიფოს უდავოდ ესაჭიროება ინფორმაციის ფლობა ხსენებული სამართალდარღვევების შესახებ, რათა უზრუნველყოს ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიმართ სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში განსხვავებული სანქციის გამოყენება.

25. აღნიშნულის მიუხედავად, მართლწესრიგისა და საზოგადოების დაცვის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციის შესრულებისას სახელმწიფო არ მოქმედებს შეუზღუდავად. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის დასადგენად ლეგიტიმური მიზნის არსებობასთან ერთად აუცილებელია შემოწმდეს უფლების შეზღუდვის პროპორციულობა. წინამდებარე საქმეზე სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირების კონტექსტში მოსარჩელისთვის პრობლემურია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის შენახვის მუდმივობა, რაც, მისი მტკიცებით, წარმოადგენს პირადი ცხოვრების უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას.

26. შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მნიშვნელოვანია, შესაფასებელი ურთიერთობა სათანადო კონტექსტში იქნეს განხილული. მხედველობაშია მისაღები სისხლის სამართალში ნასამართლობის გაქარწყლებისა და მოხსნის ინსტიტუტი, ისევე როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 39-ე მუხლით დადგენილი წესი, რომლის თანახმადაც, „თუ ადმინისტრაციულ სახდელდადებულს სახდელის მოხდის დღიდან ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია ახალი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იგი ჩაითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად“. ჩადენილი გადაცდომისთვის პასუხისგების შემდგომ პირს აქვს რეაბილიტაციის უფლება უსაფუძვლო დიფერენცირებისგან თავისუფალ გარემოში, რაც ასევე გულისხმობს სახელმწიფოს წინაშე მისი განსხვავებული სტატუსის განსაზღვრას მხოლოდ გონივრული, კანონმდებლობის და სასჯელის მიზნების შესაბამისი ვადით.

27. პირის პერსონალური მონაცემების ფლობა სახელმწიფოს მიერ, არასანქცირებული წვდომისა და არამიზნობრივი გამოყენებისაგან მისი დაცულობის ხარისხის მიუხედავად, ყოველთვის შეიცავს გარკვეულ რისკს, მონაცემები დამუშავდეს ისე, რომ მოახდინოს სუბიექტის მიმართ სხვადასხვა ურთიერთობებში სახელმწიფოს დამოკიდებულების განსაზღვრა. ასეთი შეზღუდვა ქმნის საფრთხეს, რომ მოხდეს პირის სტიგმატიზება და გარკვეულ შემთხვევებში გამოიწვიოს მის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. მითითებული რისკები იზრდება მაშინ, როდესაც პერსონალური მონაცემები შეეხება პირის სამართლებრივ გადაცდომას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ჩადენილი ქმედების შესახებ ინფორმაციის სახელმწიფოს ხელთ არსებობა, თვით ამ მონაცემების სუბიექტს უქმნის განწყობას, რომ, მიუხედავად პასუხისმგებლობის მოხდისა, იგი რჩება სახელმწიფოს წინაშე მუდმივად სამართალდამრღვევად, რაც თავისთავად ართულებს პირის მორალურ რეაბილიტაციას. არსებული რისკების გათვალისწინებით, სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის შენახვის კონტექსტში თანაზომიერების პრინციპის დაცვას განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.

28. თანაზომიერების პრინციპის უმთავრესი მოთხოვნაა, რომ უფლების შეზღუდვა არ განხორციელდეს იმაზე მეტად, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არის საჭირო. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება სახელმწიფოს მიერ პირის შესახებ რაიმე ინფორმაციის ფლობას, აუცილებელია თანაზომიერების პრინციპის დასახელებული მოთხოვნის განუხრელად დაცვა. კერძოდ, დასაშვებია სახელმწიფომ პირის შესახებ ინფორმაცია შეინახოს მხოლოდ იმ გონივრული ვადითა და მოცულობით, რაც აუცილებელია შესაბამისი ლეგიტიმური საჯარო მიზნების მისაღწევად. სხვა შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ პირის თაობაზე ინფორმაციის შეგროვებას გამოეცლება ლეგიტიმური საფუძველი და არაკონსტიტუციურად ჩაითვლება.

29. განსახილველ საქმეზე მოპასუხის მიერ დასახელებულ იქნა ადმინისტრაციული სახდელის სათანადოდ აღსრულებისა და ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის პრევენციის ლეგიტიმური მიზნები. მოქმედი კანონმდებლობის, კერძოდ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 39-ე მუხლის თანახმად, თუ ადმინისტრაციულ სახდელდადებულს სახდელის მოხდის დღიდან (ჯარიმის დაკისრების შემთხვევაში, ჯარიმის დაკისრების დღიდან) ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია ახალი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იგი ჩაითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად. ამასთან, ყველაზე ხანგრძლივად მოქმედებს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 30-ე მუხლით გათვალისწინებული სახდელი - მართვის უფლების შეჩერება 3 წლამდე ვადით. რაც შეეხება ადმინისტრაციული სახდელის აღსრულების უზრუნველყოფას, ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ დადგენილება აღსრულდება მისი გამოტანის მომენტიდან, განსხვავებული ვადა, შესაძლოა, სხვადასხვა გარემოებას უკავშირდებოდეს (მაგალითად, საჩივრის შეტანის შემთხევაში აღსრულების გადადება ერთ თვემდე ვადით). ამასთან, დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის შესახებ არ აღსრულდება, თუ იგი მიქცეული არ იყო აღასასრულებლად დადგენილების გამოტანიდან ექვსი თვის ვადაში. მოცემული გარემოებების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ადმინისტრაციული სახდელის სათანადოდ აღსრულებისა და ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ სამართალდარღვევის პრევენციის ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად მოცემულ რეალობაში არ არის აუცილებელი სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის მუდმივად შენახვა. აღნიშნულის გათვალისწინებით, აშკარაა, რომ სახელმწიფო პირის შესახებ ინფორმაციას ინახავს იმაზე ბევრად უფრო ხანგრძლივად (უვადოდ), ვიდრე ეს საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვის მისაღწევად არის აუცილებელი.

30. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხემ მიუთითა, რომ სადავო ნორმით დადგენილი წესით მონაცემების უვადოდ შენახვა ემსახურება საერთო საზოგადოებრივ ინტერესს, მოხდეს არსებულ მონაცემთა განზოგადება, სავარაუდო რისკების საფრთხეების გამოკვეთა, ძირითადი კანონსაწინააღმდეგო ტენდენციების გამოვლენა, რაზეც სახელმწიფომ უნდა დააფუძნოს რეაგირების სტრატეგია, რაც ასევე მნიშვნელოვანია მონაცემთა სუბიექტის უფლებების დასაცავად, რათა გასწორდეს ადმინისტრაციულ ორგანოთა მიერ დაშვებული შეცდომები. საკონსტიტუციო სასამართლო არ იზიარებს მოპასუხის პოზიციას და მიუთითებს, რომ შესაბამისი ტენდენციების გამოვლენა და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებზე რეაგირების სფეროში პოლიტიკის შემუშავება შესაძლებელია პირის პერსონალური მონაცემების შენახვის გარეშე, უშუალოდ სამართალდარღვევის ფაქტის თაობაზე ინფორმაციის შენახვის გზით. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ყოველგვარი კატეგორიზების გარეშე, პირის პერსონალური მონაცემების შემცველი ინფორმაციის ბლანკეტურად, მუდმივი შენახვა არ წარმოადგენს მითითებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებას. ამგვარად, ჩამოთვლილი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა შესაძლებელია ნაკლებადმზღუდველი საშუალების გამოყენებითაც.

31. ამასთანავე, უფლების შემზღუდველი ნორმა, მისი ზოგადი ხასიათის გამო არ უნდა ქმნიდეს ინდივიდუალურ შემთხვევებში უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის საფრთხეს. მნიშვნელოვანია, შემზღუდველი ნორმა ჩამოყალიბდეს საკმარისი სიცხადით და შესაძლებლობას იძლეოდეს, გათვალისწინებული იქნეს ინდივიდუალური გარემოებები, რათა არ მოხდეს უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა. ამგვარად, ამა თუ იმ სამართალდარღვევის პრევენციის მიზნით გარკვეული სამართალდამრღვევის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებისას, ცხადია, მაქსიმალურად უნდა იქნეს მიღებული მხედველობაში სამართალდარღვევის ხასიათი, სიმძიმე და სოციალური საშიშროება. მონაცემთა შენახვის წესი უნდა განისაზღვროს არა ზოგადი ფორმით, არამედ სამართალდარღვევათა ბუნების გათვალისწინებითა და ინდივიდუალური საჭიროებების მხედველობაში მიღებით.

32. განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმა არ ახდენს დაყოფას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებს შორის სოციალური საფრთხის შესაბამისად და ითვალისწინებს იდენტურ მოწესრიგებას ნებისმიერი სამართალდარღვევის მიმართ. მოპასუხის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციით არ დასტურდება, რომ ყველა სამართალდარღვევა ერთნაირი ხარისხის საზოგადოებრივი საფრთხის მატარებელია და თითოეული სამართალდარღვევის შემთხვევაში არსებობს ინფორმაციის მუდმივად შენახვის საჭიროება. ამასთანავე, სამართალდამრღვევის შესახებ ინფორმაცია ინახება მუდმივად მაშინაც კი, როდესაც მის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტი აქტუალობას და სამართლებრივ მნიშვნელობას კარგავს ანდა საკანონმდებლო ცვლილებებისა თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შესაბამისად, კონკრეტული ქმედება სამართალდარღვევად აღარ ითვლება. აღნიშნული ფაქტი მიუთითებს ნორმის ზოგად ხასიათზე და ხაზს უსვამს შეზღუდვის არათანაზომიერებას.

33. ზემოთ მოყვანილი გარემოებების ანალიზის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესით სახელმწიფო უვადოდ, იმაზე მეტი ვადით ინახავს ნებისმიერი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად არის აუცილებელი და არღვევს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას.

34. ყოველივე ზემოაღნიაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტი ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, მე-11 და მე-13 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი №622 („საქართველოს მოქალაქე - ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებით.

2. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი №622 („საქართველოს მოქალაქე - ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ერთიანი აღრიცხვის, საინფორმაციო ბანკის ფუნქციონირებისა და სააღრიცხვო-ანალიტიკური საქმიანობის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2006 წლის 1 მარტის №271 ბრძანების მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. არაკონსტიტუციური ნორმა ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

6. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

7. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ლალი ფაფიაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

მაია კოპალეიშვილი

მერაბ ტურავა