კოლეგიის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე - სხდომის თავმჯდომარე;

ოთარ სიჭინავა - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

ლალი ფაფიაშვილი - წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) ილია ლეჟავას სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში - საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. ბ) ლევან როსტომაშვილის სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში - საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე - ილია ლეჟავა და მისი წარმომადგენელი - რაისა ლიპარტელიანი; მოპასუხე - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი - თამარ მესხია; სპეციალისტი - საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების თავმჯდომარის მოადგილე გოჩა ალექსანდრია; მოწმე - საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს შრომისა და დასაქმების პოლიტიკის დეპარტამენტის უფროსის მოვალეობის შემსრულებელი პაატა ჟორჟოლიანი; მოწმე - საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს უფროსი სპეციალისტი ალექსანდრე თორია.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 15 ოქტომბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №565) მომართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - ილია ლეჟავამ და ლევან როსტომაშვილმა. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი განსახილველად გადმოეცა 2013 წლის 18 ოქტომბერს. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2014 წლის 3 აპრილს.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ 2014 წლის 3 აპრილის საოქმო ჩანაწერით (№2/1/565) კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო არსებითად განსახილველად სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით, ხოლო ილია ლეჟავას სასარჩელო მოთხოვნა ასევე იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის” მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს დასაქმებულის სამუშაო დროის დასაშვებ ხანგრძლივობას, რომელსაც კანონის შესაბამისად განსაზღვრავს დამსაქმებელი. სადავო ნორმის მიხედვით: „დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ასრულებს სამუშაოს, არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, – კვირაში 48 საათს. სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალს განსაზღვრავს საქართველოს მთავრობა. სამუშაო დროში არ ითვლება შესვენების დრო და დასვენების დრო”.

5. კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული დოკუმენტებიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელე ლევან როსტომაშვილი ქალაქ თბილისის მერიის სსიპ – საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციების მართვის სააგენტოს მთაწმინდა – კრწანისის რაიონული განყოფილების მორიგე ცვლის უფროსის თანამდებობაზე მუშაობს. ხოლო ილია ლეჟავა არის ელმავლის მემანქანის თანაშემწე თბილისის მახარისხებელ სალოკომოტივო დეპოში. ორივე მოსარჩელის სამუშაო განეკუთვნება სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის ისეთ კატეგორიას, რომლის შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს.

6. მოსარჩელე მხარე კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნავს, რომ სახელმწიფოს მიზანს წარმოადგენს სოციალურ ღირებულებებზე დაფუძნებული საზოგადოება, რომლის ერთ-ერთ ძირეულ პრინციპს კანონის წინაშე თანასწორობა წარმოადგენს და რომელიც სადავო ნორმით ირღვევა იმდენად, რამდენადაც ის დისკრიმინაციული ხასიათისაა და აწესებს განსხვავებულ მოპყრობას სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულ პირთა მიმართ, ვინაიდან მათი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა კვირაში 8 საათით აღემატება ორდინალური ტიპის დაწესებულებებში დასაქმებულ პირთა სამუშაო დროის ხანგრძლივობას.

7. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსით“ გათვალისწინებული სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოს არსებობის არა კრიტერიუმს, არამედ შედეგს წარმოადგენს 8 საათზე მეტი უწყვეტი რეჟიმით მუშაობა, რის გამოც დამსაქმებელი ყოველგვარი კანონით გაწერილი კრიტერიუმის გარეშე უფლებამოსილია, კონკრეტულ საწარმოს მიანიჭოს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის სტატუსი და დასაქმებულებს განუსაზღვროს სადავო ნორმით დასაშვები 48 საათიანი სამუშაო კვირა. ამასთან, მისი აზრით, ერთადერთი განსხვავება მისი კატეგორიის პირებსა და დანარჩენ სრულწლოვან დასაქმებულებს შორის, რომელთათვისაც სადავო ნორმა ითვალისწინებს 40 საათიან სამუშაო კვირას, გამოიხატება შესასრულებელი სამუშაოს სპეციფიკაში. აღნიშულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ განსახილველი დავის ფარგლებში დასახელებული ჯგუფები არსებითად თანასწორებად უნდა იყვნენ განხილულნი.

8. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ თანასწორობის კონსტიტუციური ნორმა-პრინციპი ადამიანებისათვის თანაბარი სამართლებრივი დაცვის გარანტიას უზრუნველყოფს, რომლის საფუძველზეც, დასაქმებულები თანაბრად უნდა იყვნენ დაცულნი შრომით ურთიერთობებში, მიუხედავად მათ მიერ შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათისა თუ სპეციფიკისა.

9. გარდა ამისა, მოსარჩელეების განმარტებით, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის” მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტისა და სადავო ნორმის სისტემური ანალიზის შედეგად დგინდება, რომ სპეციფიკური რეჟიმის საწარმოებში დასაქმებულ პირთა ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ ითვლება ისეთი სამუშაოს შესრულება, რომელიც აღემატება კვირაში 48 საათს, განსხვავებით სხვა ტიპის საწარმოში დასაქმებული პირებისაგან, რომელთა მიერ ზეგანაკვეთურად შესრულებული სამუშაოც ანაზღაურდება 40 საათიდან. მოსარჩელე მხარე დასახელებული ნორმების ამგვარად განმარტების არგუმენტად უთითებს თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 30 მაისის გადაწყვეტილებაზე, რომელმაც სწორედ 48 საათის შემდგომ შესრულებული სამუშაო მიიჩნია ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე სამუშაოს განმახორციელებელი პირების მიმართ.

10. მოსარჩელე მხარის აზრით, როდესაც ხდება კონკრეტული კატეგორიის დასაქმებულთა დავალდებულება, შესადარებელ ჯგუფთან შედარებით, იმუშაონ კვირის განმავლობაში 8 საათით მეტი დროის განმავლობაში, კანონმდებელი ვალდებულია, მოახდინოს დასახელებულ პირთათვის სამართლიანი შრომის ანაზღაურება, რაც გულისხმობს თანაბრად გაწეული შრომის თანაბარი ანაზღაურების უფლებას. მოსარჩელისთვის პრობლემურია ის გარემოება, რომ კანონმდებლობა არ აწესებს მაღალი ანაზღაურების მიცემის ვალდებულებას პირთათვის, რომელთაც დადგენილი აქვთ კვირაში 8 საათით მეტი სამუშაო დრო არასპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებში დასაქმებულ პირებთან შედარებით.

11. მოსარჩელე მხარემ დამატებით აღნიშნა, რომ შესადარებელ ჯგუფებს შორის დიფერენცირების ნიშანი - მართალია, არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებულ კლასიკურ ნიშანს, თუმცა გამომდინარე იქიდან, რომ პირები მნიშვნელოვნად არიან დაცილებული თანასწორი პირებისაგან კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობისგან, დიფერენცირება ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით და მისი შეფასებისას გამოყენებულ უნდა იქნეს მკაცრი შეფასების ტესტი. ამასთან, მოსარჩელის აზრით, არ არსებობს დიფერენციაციის მიზანი, რის გამოც ის ატარებს თვითნებურ ხასიათს.

12. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს, რომელიც კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლებას უზრუნველყოფს.

13. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ შრომის თავისუფლება სოციალური სახელმწიფოს პრინციპთან კავშირში უნდა იქნეს განმარტებული და მასში, იძულებითი შრომის აკრძალვასთან ერთად, მოაზრებულ იქნეს მხარეთა გარანტირება, თანაბრად მიიღონ მონაწილეობა საკუთარი შრომის პირობების დადგენის პროცესში. მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული ვალდებულება კანონმდებელს ეკისრება იმდენად, რამდენადაც შრომით-სამართლებრივ ურთიერთობებში დასაქმებულთან შედარებით დამსაქმებელი ბუნებრივად წარმოადგენს დომინანტ მხარეს და უფლებების სწორედ ეს დისბალანსი უნდა აღმოფხვრას კანონმდებლობამ. მისი მტკიცებით, სადავო ნორმის საფუძველზე დამსაქმებელი უფლებამოსილია, ცალმხრივად დაუდგინოს დასაქმებულს 48 საათიანი სამუშაო კვირა. ამასთან, მოსარჩელის აღნიშვნით, დამსაქმებლის მიერ შინაგანაწესით სამუშაო დროის ცალმხრივად განსაზღვრის შემთხვევაში, დასაქმებულს არ აქვს მასზე ზემოქმედების ან უარის თქმის უფლება, რაც წარმოადგენს შრომის თავისუფლების დარღვევას.

14. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, მოსარჩელე მხარემ განაცხადა, რომ სადავო ნორმა სპეციფიკური რეჟიმის საწარმოებში დასაქმებულ პირებს ავალდებულებს სხვა დაწესებულებებში მომუშავე პირებთან შედარებით კვირაში 8 საათით მეტი იმუშაონ, რის შედეგადაც, მათ აღარ რჩებათ შესაძლებლობა, საკუთარი შეხედულებისამებრ გამოიყენონ ეს დრო, მათ შორის, დაუთმონ ის პირად ცხოვრებას.

15. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე ილია ლეჟავა მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

16. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, მოპასუხე მხარემ აღნიშნა, რომ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპიდან გამომდინარეობს მხოლოდ ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისთვის არსებითად თანასწორი პირების მიმართ თანაბარი შესაძლებლობების შექმნა და პირიქით. მისი აზრით, განსახილველ დავასთან მიმართებით ასეთ კონკრეტულ ურთიერთობად განხილულ უნდა იქნეს შრომითი ურთიერთობა, რომელიც შესასრულებელი სამუშაოს სპეციფიკიდან გამომდინარე, მოსარჩელის კატეგორიის პირებისათვის (ვის მიმართაც სადავო ნორმით მაქსიმალურ სამუშაო კვირად 48 საათია დადგენილი) განსხვავებულია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ მოსარჩელის მიერ გამოყოფილი შესადარებელი ჯგუფები არ არიან კონკრეტულ შრომით ურთიერთობასთან მიმართებით თანასწორნი.

17. ამასთან, მოპასუხე მხარე შესადარებელი ჯგუფების არსებითად თანასწორობის დაშვების პირობებში მსჯელობს, რომ მათ შორის დიფერენცირების საფუძველს წარმოადგენს შესასრულებელი სამუშაოს სპეციფიკა, რაც კონსტიტუციის მე-14 მუხლში გადმოცემულ კლასიკურ ნიშანს არ წარმოადგენს. გარდა ამისა, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არ ადგენს მაღალი ინტენსივობით შესადარებელი ჯგუფების დიფერენცირებას, ვინაიდან დადგენილი სამუშაო საათების განსხვავებული ოდენობები ყოველდღიურად იმდენად არსებითად არ განსხვავდება, რომ იწვევდეს არსებითად თანასწორი პირების ერთმანეთისაგან მნიშვნელოვნად დაცილებას შრომით-სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით. აღნიშნულზე დაყრდნობით, მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ განსახილველ შემთხვევაში გამოყენებულ უნდა იქნეს „რაციონალური დიფერენცირების ტესტი“.

18. მოპასუხე ზეგანაკვეთურ სამუშაოს შესრულებად მიიჩნევს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, აუცილებლობიდან გამომდინარე მხარეთა შეთანხმებას. მისი აზრით, გამორიცხულია ზეგანაკვეთურ სამუშაოზე მხარეთა წინასწარი შეთანხმება, გამომდინარე იქიდან, რომ ამგვარი შეთანხმების არსებობა გულისხმობს არა ზეგანაკვეთურ, არამედ ნორმირებულ სამუშაოს, რომლის შემდგომაც უნდა მოხდეს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურება. მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ გარდა საქართველოს შრომის კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი ორი გამონაკლისი შემთხვევისა, რომლებიც უკავშირდება სტიქიური უბედურების თავიდან აცილებას ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციას, ასევე საწარმოო ავარიის თავიდან აცილებას ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციას, სავალდებულოობის ელემენტი შეუთავსებელია თავად ზეგანაკვეთური სამუშაოს არსთან.

19. მოპასუხე მხარის მტკიცებით, სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოთა არსებობა და ფუნქციონირება აუცილებელია ქვეყნის ნორმალური ეკონომიკური განვითარებისა და მოსახლეობის უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. მისი მითითებით, ამგვარ სამუშაოთა სპეციფიკური ხასიათი და დასახელებულ მიზანთა მიღწევა განაპირობებს განსხვავებული სამუშაო საათების დაწესების აუცილებლობას, რაც ამართლებს სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენცირებას.

20. მოპასუხე მხარე, „8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტი რეჟიმის“ ცნებაზე საუბრისას აღნიშნავს, რომ ეს წარმოადგენს კანონმდებლობით განსაზღვრულ ერთადერთ კრიტერიუმს, რომლის მიხედვითაც უნდა მოხდეს კონკრეტული საწარმოს, სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმოსთვის მიკუთვნება და ის ვერ ჩაითვლება ამგვარი საწარმოს ფუნქციონირების ფაქტობრივ შედეგად.

21. მოპასუხის განმარტებით, სადავო ნორმას არ გააჩნია იმპერატიული ხასიათი, რამდენადაც ადგენს სამუშაო კვირის ხანგრძლივობის მაქსიმალურ ვადას, ზოგადად 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულთათვის 48 საათს, რომლის ფარგლებშიც მხარეები უფლებამოსილი არიან, თავისუფლად შეთანხმდნენ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში და გაითვალისწინონ უფრო ნაკლები სამუშაო დროის ხანგრძლივობა. ამასთან, მოპასუხის მითითებით, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი“ მე-11 და მე-13 მუხლების ერთობლივი წაკითხვით გამომდინარეობს, რომ დასაქმებული არ არის გამორიცხული შრომითი ხელშეკრულების დადებისას შრომის პირობების განსაზღვრის სტადიიდან და მხოლოდ დასაქმებულთან შეთანხმების პირობით არის დამსაქმებელი უფლებამოსილი, შეცვალოს ამგვარი ხელშეკრულების რომელიმე არსებითი პირობა, მათ შორის სამუშაო დროის ხანგრძლივობა.

22. გარდა აღნიშნულისა, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა საერთოდ არ ეხება შრომით-სამართლებრივი ხელშეკრულების დადებისა თუ მისი ცალკეული პირობების განსაზღვრისას დასაქმებულის ნების გამოვლენის საკითხს, შესაბამისად, ის ვერც ამგვარ თავისუფლებას შეზღუდავს.

23. ამასთან, მოპასუხე მხარემ დამატებით აღნიშნა, რომ განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 30-მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობა დამოკიდებულია ამავე მუხლის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან კონსტიტუციურობის დადგენაზე, შესაბამისად, თუკი სასამართლო მიიჩნევს, რომ ის არ არის დისკრიმინაციული მოსარჩელეთა და მათი კატეგორიის პირთა მიმართ, ის არ დაადგენს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ შრომის თავისუფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას.

24. მოყვანილი არგუმენტების საფუძველზე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტი აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ კანონის წინაშე თანასწორობისა და 30-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ შრომის თავისუფლების სტანდარტებს, რის საფუძველზეც მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციური სარჩელი №565 არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

25. საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულმა, საქართველოს პროფკავშირების გაერთიანების თავმჯდომარის მოადგილე გოჩა ალექსანდრიამ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა მიზნად ისახავს დამსაქმებელთათვის დამატებითი ხარჯების თავიდან აცილებას, რასაც, მართალია, ანგარიშგასაწევ არგუმენტად მიიჩნევს, თუმცა, მისი აზრით, ეს მიზანი ვერ ამართლებს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებში დასაქმებული პირების უფლებების შეზღუდვას. მისი მითითებით, სადავო ნორმით დადგენილი ზოგადი 40 საათიანი სამუშაო კვირა წარმოადგენს ერთგვარ მაქსიმუმს, რათა თითოეულმა პირმა მოახდინოს სამუშაოსა და პირადი ცხოვრების დაბალანსება, მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკურ თუ სხვა სახის აქტივობებში. სპეციალისტის მითითებით, მოსარჩელის კატეგორიის პირების მიმართ დაწესებული 8 საათით ხანგრძლივი სამუშაო კვირა გულისხმობს, წელიწადის განმავლობაში, დაახლოებით 2 თვით ხანგრძლივ მუშაობას სხვა დასაქმებულებთან შედარებით.

26. სპეციალისტის აზრით, ზოგადად დადგენილი ნორმირებული სამუშაო კვირის შემდეგ, კერძოდ, კვირაში 40 საათის გადაჭარბებით დასაქმებულის შრომითი საქმიანობა უნდა ჩაითვალოს ზეგანაკვეთურ მუშაობად და მოხდეს მისი დადგენილი პირობებით ანაზღაურება.

27. სპეციალისტის აზრით, სადავო ნორმაში მითითებული „სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 11 დეკემბრის №329 დადგენილება, რომელიც განსაზღვრავს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალს, არაფრის მომცემია გამომდინარე იქიდან, რომ მასში არ არის კანონით განსაზღვრული კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც უნდა ხდებოდეს კონკრეტული საწარმოს, ამ კატეგორიის საწარმოებისთვის მიკუთვნება და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დამსაქმებლის სურვილზეა დამოკიდებული უწყვეტი სამუშაო რეჟიმის შემოღება, საწარმოს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოს რეჟიმში გადაყვანა და, შესაბამისად, სადავო ნორმით, ორდინალურად მიჩნეული 40 საათიანი სამუშაო კვირის 48 საათიან სამუშაო კვირად გადაქცევა.

28. ამასთან, სპეციალისტი დასაშვებად მიიჩნევს თავდაპირველ შრომით ხელშეკრულებაში მხარეების შეთანხმებას ზეგანაკვეთურ სამუშაოზე და შესაბამისი პირობების გაწერას. მისი აზრით, აუცილებელია კანონმდებლის მხრიდან მინიმალური რეგულაციების დაწესება სამუშაო დროის ხანგრძლივობასთან მიმართებით, რათა თავიდან იქნეს აცილებული დამსაქმებელთა თვითნებობა.

29. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს შრომისა და დასაქმებს პოლიტიკის დეპარტამენტის უფროსის მოვალეობის შემსრულებელმა პაატა ჟორჟოლიანმა ევროპის საბჭოს 2003/88/EC დირექტივაზე დაყრდნობით აღნიშნა, რომ სადავო ნორმაში დადგენილ ნორმირებული 40 საათის შემდგომ განხორციელებული სამუშაო უნდა ანაზღაურდეს ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულებისთვის დადგენილი წესების შესაბამისად, მათ შორის სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებული პირებისთვის.

30. მოწმის აზრით, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმის მოქმედებით არ ირღვევა კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპიგამომდინარე იქიდან, რომ, ერთი მხრივ, დიფერენცირების საფუძველს არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე კლასიკური ნიშანი, ხოლო, მეორე მხრივ, სადავო ნორმით დადგენილი 48 საათიანი საგამონაკლისო სამუშაო დროის ხანგრძლივობა მიემართება არა კონკრეტულ პიროვნებებს, არამედ მთავრობის მიერ სპეციფიკურად მიჩნეულ დარგებს, ხოლო შემდგომ ხდება დარგებიდან კონკრეტული საწარმოების და თანამდებობების გამოყოფა.

31. საქმეზე მოწმედ მოწვეული საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს უფროსი სპეციალისტის ალექსანდრე თორიას განცხადებით, ზეგანაკვეთური სამუშაოს არსიდან გამომდინარე, შეუძლებელია ის არსებობდეს მუდმივად, რაიმე კონკრეტული აუცილებლობის გარეშე, შესაბამისად, შეუძლებელია მასზე წინასწარი შეთანხმება. მისი მითითებით, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველ პუნქტში დაშვებული 48 საათიანი სამუშაოს ხანგრძლივობა მოსარჩელეთა და მათ მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ არ მოიცავს ზეგანაკვეთურ სამუშაოს და, შესაბამისად, მის ანაზღაურებას ამავე კოდექსის მე-17 მუხლით დადგენილი წესების თანახმად. მისი აზრით, ასეთი სამუშაოს შესრულებად შესაძლებელია განხილულ იქნეს მხოლოდ 48 საათის შემდგომ კონკრეტული აუცილებლობიდან გამომდინარე შესრულებული სამუშაო.

32. მოწმის განმარტებით, გამომდინარე იქიდან, რომ სპეციფიკური სამუშაოს შესრულება კონკრეტულ თანამდებობებთან არის კავშირში, შეუძლებელია მთავრობის მიერ ამომწურავად მოხდეს ამგვარ საწარმოთა ჩამონათვლის დადგენა. მისი მითითებით, შესასრულებელი სამუშაოს სწორედ ამგვარ სპეციფიკურ ხასიათთან არის დაკავშირებული სამუშაოს უწყვეტად შესრულების საჭიროება. ამასთან, სწორედ სპეციფიკური სამუშაოს შესრულებაზე მითითებით, მოწმე აღნიშნავს, რომ განსახილველ შემთხვევაში საქმე არ გვაქვს არსებითად თანაბარ თანამდებობაზე მყოფი პირების მიმართ კანონმდებლის დიფერენცირებულ მიდგომასთან.

33. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, №565 კონსტიტუციურ სარჩელზე საქართველოს სახალხო დამცველმა წარმოადგინა სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრება.

34. სასამართლოს მეგობრის წერილობით მოსაზრებაში აღნიშნულია, რომ სადავო ნორმა 40 საათიანი ნორმირებული სამუშაო კვირისაგან განსხვავებით, სპეციფიკური სამუშაოს შემსრულებელი პირებისთვის აწესებს არა მხოლოდ 8 საათით ხანგრძლივ სამუშაო დროს, არამედ გულისხმობს ასევე მხოლოდ 48 საათის შემდგომ ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების შესაძლებლობას, ვინაიდან დასახელებული 48 საათი, საქართველოს სახალხო დამცველის მითითებით, არ გულისხმობს 40 საათის შემდგომ დამატებით შესრულებული სამუშაოს ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიჩნევას. გარდა აღნიშნულისა, მოსაზრებაში მითითებულია საქართველოს შრომის კოდექსის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტზე, რომელიც კონკრეტული, ამომწურავად დადგენილი გარემოებების არსებობის შემთხვევაში, დასაქმებულს ავალდებულებს, შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო. სასამართლოს მეგობრის აზრით, დასახელებული ვალდებულების სადავო ნორმასთან ერთიანობაში განხილვისას შესაძლებელია, სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებული იძულებული გახდეს, იმუშაოს 48 საათზე მეტი ოდენობით საკუთარი სურვილის მიუხედავად.

35. სახალხო დამცველის განმარტებით, ბუნდოვანია მექანიზმი, რომლის საფუძველზეც ხდება კონკრეტული საწარმოს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის სტატუსის დადგენა და მინიჭებული სტატუსის შემოწმება. მისი აზრით, არაეფექტურია მთავრობის დადგენილება, რომელიც ჩამოთვლის მხოლოდ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე დარგებს და არ განსაზღვრავს თავად საწარმოსთვის ამგვარი სტატუსის მინიჭების კრიტერიუმებს.

36. სასამართლოს მეგობრის მითითებით, სადავო ნორმა უპირატესობას ანიჭებს კონკრეტული საწარმოს/წარმოებისა თუ დარგის განვითარებას, რაც მნიშვნელოვან მიზნად მიაჩნია, თუმცა ეს არ უნდა ხორციელდებოდეს ინდივიდთა უფლებების უგულებელყოფის საპირწონედ. მისი აზრით, გონივრული იქნებოდა დამსაქმებელთა მიერ ადეკვატური რაოდენობის პერსონალის დასაქმება, დასაქმებულთათვის სამუშაო პირობების დამძიმების გარეშე. სახალხო დამცველის მითითებით, საკითხის ამგვარად მოწესრიგებით, საფრთხე არ შეექმნებოდა შესაბამისი სპეციფიკური დარგისა თუ მასში მოქმედი საწარმოს გამართულ და შეუფერხებელ ფუნქციონირებას.

37. სასამართლოს მეგობრის წერილობით მოსაზრებაში დამატებით აღნიშნულია, რომ დამსაქმებელი არ არის შეზღუდული, დასაქმებულის ინტერესების გაუთვალისწინებლად დაადგინოს მის მიერ განსახორციელებელი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა. სახალხო დამცველი, საკუთარ მოსაზრებაში, საერთაშორისო აქტებსა და პრაქტიკაზე დაყრდნობით მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია და უნდა დაკმაყოფილდეს №565 კონსტიტუციური სარჩელი.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. წინამდებარე კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტა მოითხოვს სადავო ნორმის შესაბამისობის დადგენას არსებითად სხვადასხვა შინაარსის მქონე კონსტიტუციურ უფლებებთან. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობას თითოეულ კონსტიტუციურ უფლებასთან (მე-14 მუხლი, 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი) მიმართებით ცალ–ცალკე შეაფასებს.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

2. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი განამტკიცებს ადამიანთა კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას. მისი ძირითადი არსი და მიზანი არის „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-68; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5;). კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური უფლება ავალდებულებს სახელმწიფოს, არსებითად თანასწორ პირებს მოეპყროს თანასწორად, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით.

3. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დადგენილი უფლება არ შემოიფარგლება მხოლოდ მასში ჩამოთვლილი ნიშნების მიხედვით დისკრიმინაციის აკრძალვით. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ადგენს არა მხოლოდ კანონის წინაშე თანასწორობის ძირითად უფლებას, არამედ კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს. ... ამ მუხლში არსებული ნიშნების ჩამონათვალი, ერთი შეხედვით, გრამატიკული თვალსაზრისით, ამომწურავია, მაგრამ ნორმის მიზანი გაცილებით უფრო მასშტაბურია, ვიდრე მხოლოდ მასში არსებული შეზღუდული ჩამონათვალის მიხედვით დისკრიმინაციის აკრძალვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის გადაწყვეტილება №2/1-392 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2). აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის შემზღუდველი იქნება იმ შემთხვევაში, თუ ის ადგენს განსხვავებულ მოპყრობას არსებითად თანასწორ პირებს შორის ნებისმიერი ნიშნით.

4. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი წინადადების თანახმად, „დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ასრულებს სამუშაოს, არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, – კვირაში 48 საათს“. აღნიშნული ნორმის საფუძველზე, დადგენილია მაქსიმალური სამუშაო დროის ხანგრძლივობა კვირის განმავლობაში, რომელიც განსხვავებულია სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულთათვის, სხვა პირებთან შედარებით. სპეციფიკურ საწარმოში დასაქმებულთა მიმართ დამსაქმებელი უფლებამოსილია, გამოიყენოს უფრო ხანგრძლივი სამუშაო კვირა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა მოსარჩელის კატეგორიის პირთათვის ადგენს განსხვავებულ უფლებას, შესაბამისად, სახეზეა მათ მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა.

5. თავისთავად დიფერენცირების ფაქტის არსებობა საკმარისი არ არის კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევის დასადგენად. ამავე დროს აუცილებელია შეფასდეს, ხდება თუ არა დიფერენცირება არსებითად თანასწორ პირებს შორის. პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხთან დაკავშირებით, სასამართლომ მიუთითა, რომ „მე-14 მუხლზე მსჯელობისას პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-19).

6. განსახილველ შემთხვევაში შესადარებელ ჯგუფებს წარმოადგენენ, ერთი მხრივ, სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებული პირები, რომელთა შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, ხოლო, მეორე მხრივ, ის დასაქმებულები, რომელთა მიერ შესასრულებელი სამუშაოც არ განეკუთვნება სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის კატეგორიას. საქართველოს კონსტიტუციის გარანტირებული შრომის თავისუფლება ერთნაირად ვრცელდება როგორც სპეციფიკურ, ასევე ამგვარი რეჟიმის არმქონე საწარმოში დასაქმებულ პირებზე. სადავო ნორმა წარმოადგენს შრომითი (სახელშეკრულებო) ურთიერთობის მომწესრიგებელ იმპერატიულ წესს, რომელიც დასაქმებულის დაცვის მიზნით ახდენს სამუშაო დროის ხანგრძლივობის შეზღუდვას. შესაბამისად, დიფერენცირება გამოიხატება, შრომითი ურთიერთობის იმპერატიული ნორმებით რეგულირების ფარგლებში, დამსაქმებლისათვის შეზღუდვის დაწესებისას, სპეციფიკურ საწარმოში დასაქმებული პირებისათვის სამუშაო დროის უფრო მაღალი ზღვრული ხანგრძლივობის დადგენაში. არაფერი მიანიშნებს იმაზე, რომ სპეციფიკურ საწარმოში დასაქმებულ პირებს სახელმწიფოსაგან იმპერატიული ნორმების დაცვის უფრო დაბალი ინტერესი გააჩნიათ, არასპეციფიკურ საწარმოში დასაქმებულ პირებთან შედარებით. სასამართლო ვერ ხედავს პირთა ამ ორ წრეს შორის ისეთ განსხვავებას, რომელიც მათი ნორმატიული დაცვისადმი სამართლებრივ ინტერესს იმდენად გაზრდიდა ან/და შეამცირებდა, რომ შესაძლებელს გახდიდა მათ არსებითად არათანასწორებად მიჩნევას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილია დიფერენცირება არსებითად თანასწორ პირებს შორის, რაც საქართველოს კონსტიტიციის მე-14 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევას განაპირობებს.

7. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი არ ადგენს დიფერენცირების აბსოლუტურ აკრძალვას, აღნიშნულ უფლებაში ჩარევა გარკვეულ შემთხვევაში შესაძლებელია გამართლებული იყოს. „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/1/539 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 6 აგვისტოს გადაწტვეტილება №1/4/535 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ავთანდილ კახნიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). სასამართლომ დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის დაადგინა განსხვავებული კრიტერიუმები. კერძოდ, მე-14 მუხლთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს: 1) მკაცრი შეფასების ტესტით; ან 2) „რაციონალური დიფერენციაციის ტესტით“. განსხვავებულია მათი გამოყენების წინა პირობები, საფუძვლები. მკაცრი შეფასების ტესტს სასამართლო იყენებს „კლასიკური”, კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული ნიშნებით დიფერენციაციისას და ასეთ შემთხვევაში ნორმას აფასებს თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით. მკაცრი ტესტის გამოყენების საჭიროებას სასამართლო ადგენს ასევე დიფერენციაციის ინტენსივობის ხარისხის მიხედვით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6). აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს: ა) უკავშირდება თუ არა დიფერენცირება კლასიკურ, კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებულ რომელიმე ნიშანს ბ) ხასიათდება თუ არა დიფერენცირება მაღალი ინტენსივობით.

8. სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირების ნიშნის დასადგენად, უპირველეს ყოვლისა, ზუსტად უნდა განისაზღვროს, რა ტიპის დასაქმებულებზე ვრცელდება 48 საათიანი სამუშაო რეჟიმი, რა კრიტერიუმებზე დაყრდნობით ექცევიან ადამიანები დიფერენცირებულ მდგომარეობაში. სადავო ნორმის თანახმად, 48 საათიანი სამუშაო რეჟიმის გასავრცელებლად საჭიროა დასაქმებული ასრულებდეს სამუშაოს ისეთ საწარმოში, რომელშიც შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტ უწყვეტ რეჟიმს.

9. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი“ ცალკე არ განმარტავს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოს ცნებას. შესაბამისად, მისი შინაარსის დადგენა თავად სადავო ნორმის არსის, მისი მიზნებისა და რეგულირების სფეროს გათვალისწინებით უნდა მოხდეს. ამ კონტექსტში აუცილებელია, სადავო ნორმის ადრესატთა განსაზღვრის მიზნით დადგენილი კრიტერიუმები ერთიანობაში იქნეს გაანალიზებული.

10. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი ნაწილი 48 საათიან სამუშაო კვირას უკავშირებს ისეთ საწარმოს, რომელშიც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ეს ნორმა მიემართება ისეთ საწარმოებს, რომლებიც თავისი სამუშაო სპეციფიკიდან გამოდინარე, საჭიროებენ 8 საათზე მეტი ვადით უწყვეტად მუშაობას და შრომითი პროცესის უწყვეტობა მნიშვნელოვნად განაპირობებს საწარმოს ნორმალურ ფუნქციონირებას. ხოლო უწყვეტობის დარღვევა დაკავშირებული იქნება საწარმოო პროცესის შეფერხებასთან. ამავე დროს სადავო ნორმა მიუთითებს არა მხოლოდ წარმოების, არამედ შრომითი პროცესის უწყვეტობაზე, რაც გულისხმობს, რომ კონკრეტული თანამშრომლთან მიმართებით უნდა არსებობდეს სამუშაო პროცესის უწყვეტობის საჭიროება. 8 საათის გასვლის შემდეგ მისი ჩანაცვლება დაკავშირებული უნდა იყოს სამუშაო პროცესის ეფექტურობის მნიშვნელოვან შეფერხებასთან. მხოლოდ ის ფაქტი, რომ საწარმო უწყვეტად მუშაობს არ არის საკმარისი 48 საათიანი სამუშაო კვირის მის ყველა თანამშრომელზე გასავრცელებლად. ხოლო უწყვეტობის დარღვევა დაკავშირებული იქნება საწარმოო პროცესის შეფერხებასთან. სადავო ნორმით განსაზღვრული სპეციფიკური საწარმოს არსებობა დამოკიდებულია წარმოების პროცესის ბუნებაზე და არა დამსაქმებლის მიერ საკუთარი სურვილით განსაზღვრულ სამუშაო კვირის მოცულობაზე. სადავო ნორმის მიზნებისათვის სპეციფიკურია საწარმო, რომლის ფარგლებში დასაქმებული პირის მიერ შესასრულებელი სამუშაოს სპეციფიკა მოითხოვს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ შრომით რეჟიმს.

11. გარდა სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის განმარტებისა, სადავო ნორმის შინაარსის დასადგენად აუცილებელია მასში გადმოცემული „საწარმოს“ ცნების განსაზღვრა და, შესაბამისად, დადგენა, თუ რა კატეგორიის დასაქმებულებზე ვრცელდება მისი მოქმედება. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი“ არ განმარტავს ტერმინ საწარმოს არსს და მისი მოქმედების ფარგლებს, შესაბამისად, მისი შინაარსის გასარკვევად მნიშვნელოვანია შრომის კოდექსის განსახილველ საკითხთან დაკავშირებულ ნორმებთან პარალელის გავლება და მათი სისტემური განმარტება. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „... სადავო ნორმა არ [უნდა] იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-6; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/1/484 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7)

12. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით, ნორმირებულ სამუშაო დროდ განისაზღვრა კვირაში 40 საათი. ამასთან, კანონმდებელმა, სამუშაო დროის ხსენებული ხანგრძლივობიდან გამონაკლისი გაითვალისწინა მხოლოდ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე იმ საწარმოში დასაქმებული პირებისთვის, რომელთა შრომის პროცესი მოითხოვს 8 საათზე მეტ უწყვეტ რეჟიმში მუშაობას. ამგვარი რეგულირების დადგენისას, ამოსავალ წერტილს შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათი წარმოადგენს, რომელიც განსაკუთრებული სპეციფიკით ხასიათდება და რომლის შესრულებაც მოითხოვს ნორმირებულზე ხანგრძლივი დროით მუშაობას. ამ მიზნისთვის განმსაზღვრელ ფაქტორს არ წარმოადგენს თავად დამსაქმებლის სტატუსი. საწარმოს ცნებაში მხოლოდ კონკრეტული მიმართულების საწარმოებით შემოფარგვლა გამოიწვევდა მისი შინაარსის ხელოვნურ და გაუმართლებელ დავიწროებას, რაც, იმავდროულად, შეეწინააღმდეგებოდა კანონმდებლის ნებას, ვინაიდან ეს ნება დაკავშირებულია შესასრულებელ სამუშაოსთან და არა ამ სამუშაოს გამცემ სუბიექტთან.

13. ამასთან, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-6 მუხლის 1⁴ მუხლი განსაზღვრავს „დამწყები საწარმოს“ ცნებას და ასეთად მიიჩნევს „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ მეწარმე სუბიექტს, თუ მისი სახელმწიფო რეგისტრაციიდან არ გასულა 48 თვე. როგორც ჩანს, მაშინ, როდესაც საწარმოს ცნებაში შრომის კოდექსი მხოლოდ კონკრეტული კატეგორიის იურიდიულ პირს მოიაზრებს, კანონმდებელი ამგვარ დათქმასა და მითითებას თავად ნორმაშივე აკეთებს. თუკი დავუშვებთ, რომ შრომის კოდექსი ყველგან, სადაც „საწარმოს“მოიხსენიებს, გულისხმობს ვიწროდ კომერციულ (სამეწარმეო) იურიდიულ პირებს, ალოგიკური გამოდის დასახელებულ ნორმაში „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრულ საწარმოებზე მითითება.

14. გარდა აღნიშნულისა, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ პირველი მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ეს კანონი აწესრიგებს საქართველოს ტერიტორიაზე შრომით და მის თანმდევ ურთიერთობებს, თუ ისინი განსხვავებულად არ რეგულირდება სხვა სპეციალური კანონით ან საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით“. იმ პირობებში, როდესაც კოდექსი საკუთარ მოქმედებას ავრცელებს ნებისმიერი ტიპის შრომით ურთიერთობაზე, თუკი სპეციალური კანონით ან საერთაშორისო ხელშეკრულებით განსხვავებული წესი არ არის გათვალისწინებული, საფუძველს მოკლებული იქნებოდა მიდგომა, რომ მხოლოდ გარკვეული ტიპის დამსაქმებელთან 8 საათზე მეტ უწყვეტ შრომით რეჟიმში შესრულებული სპეციფიკური სამუშაო მიჩნეულიყო სადავო ნორმის რეგულირების ქვეშ, ვინაიდან ნებისმიერი დამსაქმებლის შემთხვევაში, სადაც არ უნდა ხორციელდებოდეს ამ ტიპის სამუშაო, ანალოგიური იქნება ამ რეგულირების მიზანი. შესაბამისად, სადავო ნორმაში ნახსენები „საწარმოს“ ცნების ქვეშ უნდა მოვიაზროთ ნებისმიერი დამსაქმებელი, რომელთან, კონკრეტული დასაქმებულის შრომით-სამართლებრივ ურთიერთობაზეც ვრცელდება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მოქმედება.

15. იმ საკითხის გამორკვევის შემდგომ, თუ რა კატეგორიის დასაქმებულებზე ვრცელდება 48 საათიანი სამუშაო რეჟიმი, უნდა განისაზღვროს ნიშანი, რომლის საფუძველზეც, შესადარებელი პირების მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა ხორციელდება.

16. მოსარჩელე მხარე, შესადარებელ ჯგუფებს შორის არსებული დიფერენცირების ნიშნად დასაქმებულთა მიერ შესასრულებელი სამუშაოს სპეციფიკურ რეჟიმზე მიუთითებდა. განსახილველ შემთხვევაში, პირთა მიერ შესასრულებელი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა დამოკიდებულია მათ მიერ შესასრულებელ სამუშაოზე, კერძოდ, რამდენად წარმოადგენს კონკრეტული სამუშაო სფეციფიკური რეჟიმის ფარგლებში განხორციელებულ საქმიანობას და რამდენად მოითხოვს ეს სამუშაო 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმში მუშაობას. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმა დიფერენცირებას არ ახდენს გარკვეული პროფესიის ან გარკვეულ სფეროში დასაქმებულ პირებს შორის. 8 საათზე მეტი უწყვეტი შრომითი პროცესი შესაძლებელია დაკავშირებული იყოს ნებისმიერი პროფესიის, განათლების დონის თუ სოციალური სტატუსის მქონე დასაქმებულის მიერ შესრულებულ სამუშაოსთან. სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირება უკავშირდება თავად შესრულებული სამუშაოს ხასიათს და არა სამუშაოს შემსრულებლის პირად მახასიათებელს. სადავო ნორმა არ გამოყოფს დასაქმებულთა გარკვეულ ფენას და არ ადგენს მათ მიმართ უფრო მძიმე სამუშაო პირობებს პიროვნული მახასიათებლების გამო. სადავო ნორმიდან გამომდინარე, შეუძლებელია გარკვეული პირთა წრის იდენტიფიცირება, რომელიც საკუთარი უნარების ან სხვა მახასიათებლის გამო ექცევა დიფერენცირებულ რეჟიმში. დიფერენცირებას განაპირობებს დასაქმებულის მიერ შესასრულებელი სამუშაოს შინაარსი და არა თავად მისი პიროვნული თუ სხვადასხვა მახასიათებლები, შესაბამისად, დიფერენცირება ხდება დასაქმებულის მიერ შესასრულებელი სამუშაოს ხასიათიდან გამომდიანრე და ის არ უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლში მითითებულ რომელიმე ნიშანს.

17. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის კონტექსტში მსჯელობისას ,,საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ „დიფერენციაციის ინტენსივობის შეფასების კრიტერიუმები განსხვავებული იქნება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დიფერენციაციის ბუნებიდან, რეგულირების სფეროდან გამომდინარე. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, გადამწყვეტი იქნება, არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში მოექცევიან, ანუ დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად დააცილებს თანასწორ პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისაგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №2/3/522,553 საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13). „დიფერენციაციის ინტენსივობის შეფასებისთვის ასევე შეიძლება ჰქონდეს მნიშვნელობა შემდეგ გარემოებას: დიფერენცირებულ პირებს რამდენად შეუძლიათ, საკუთარი ძალისხმევით შეამცირონ დიფერენციაციის ხარისხი ან აღმოფხვრან ის. ცხადია, ასეთი ვითარება, თავისთავად, ვერ გამორიცხავს დიფერენციაციის დისკრიმინაციულობას და ვერ უზრუნველყოფს კანონის წინაშე თანასწორობას. რადგან დამოუკიდებლად იმისგან, ადამიანს შეუძლია თუ არა საკუთარი ზეგავლენითა და ძალისხმევით ფაქტობრივი ვითარების შეცვლა, სახელმწიფო არ თავისუფლდება ვალდებულებისაგან, არ მოახდინოს პირთა დაუსაბუთებელი დიფერენციაცია. მაშასადამე, დიფერენციაციის ნეგატიური შედეგების საკუთარი ძალისხმევით აღმოფხვრის/შემცირების შესაძლებლობა დიფერენციაციის არადისკრიმინაციულობას ვერ უზრუნველყოფს, ის მხოლოდ დიფერენციაციის ინტენსივობის შესაფასებლად გამოდგება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/4/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19;)

18. სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება, შესადარებელ ჯგუფებს შორის გამოიხატება ერთი კატეგორიის პირთათვის 40 საათიანი, ხოლო მეორე კატეგორიისათვის 48 საათიანი სამუშაო დროის დადგენით. ამასთან, ეს ვადა არ წარმოადგენს აუცილებელ მინიმუმს და შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში მხარეები უფლებამოსილი არიან, შეთანხმდნენ უფრო ნაკლებ ვადაზე. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „შრომითი ურთიერთობა წარმოიშობა მხარეთა თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე ნების თავისუფალი გამოვლენის შედეგად მიღწეული შეთანხმებით“. ამასთან, ამავე კოდექსის მე-6 მუხლის მე-9 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, სამუშაო დრო წარმოადგენს შრომითი ხელშეკრულების ერთ-ერთ არსებით პირობას, რომელზე შეთანხმებაც სავალდებულოა მხარეთათვის თავად ხელშეკრულების დადების მომენტში. ამ პროცესში დამსაქმებლის თანაბრად მონაწილეობს ასევე პოტენციური დასაქმებული. შესაბამისად, ის თავიდანვე თანახმაა შეთანხმებული სამუშაოს განხორციელების პირობებზე და აქვს კიდეც მოლოდინი იმისა, თუ რა სახით და რა ვადით მოუწევს მას საკუთარ ვალდებულებათა შესრულება. ანუ სადავო ნორმა ადგენს არა დასაქმებულის ვალდებულებას, იმუშაოს კვირაში 48 საათის განმავლობაში, არამედ არ ზღუდავს მხარეთა უფლებას, შეთანხმდნენ კვირაში 48 საათიან სამუშაო რეჟიმზე, ხოლო სამუშაო დროის ზუსტი ოდენობა განისაზღვრება მხარეთა შორის დადებული ხელშეკრულებით.

19. ამავე დროს საყურადღებოა, რომ საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი“ ითვალისწინებს ხელშეკრულების პირობების ცვლილების შესაძლებლობას. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს ხელშეკრულების დადების შემდგომ რამდენად არის დამსაქმებელი უფლებამოსილი, დასაქმებულთან შეთანხმების გარეშე შეიტანოს ცვლილება დასაქმებულისთვის განსაზღვრული სამუშაოს შესრულების დროში. ამ საკითხის გამოსარკვევად მნიშვნელოვანია ამავე კოდექსის მე-11 მუხლის ანალიზი, რომელიც სწორედ შრომითი ხელშეკრულების პირობების ცვლილებას ითვალისწინებს. აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, მხოლოდ მხარეთა შეთანხმებით არის შესაძლებელი შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობების ცვლილება. ამასთან, ეს პუნქტი განსაზღვრავს, რომ რომელიმე არსებითი პირობის ხელშეკრულებაში არარსებობის შემთხვევაში მისი დადგენა შესაძლებელია მხოლოდ დასაქმებულის თანხმობით. დასახელებული მუხლის მე-4 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ხელშეკრულების არსებითი პირობების შეცვლად არ მიიჩნევა სამუშაოს დაწყების ან დამთავრების დროის ცვლილება არა უმეტეს 90 წუთით. არაარსებითი პირობების ცვლილებისას, აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტი არ ითვალისწინებს დასაქმებულთან შეთანხმების აუცილებლობას. ის მხოლოდ დასაქმებულისათვის შეტყობინების ვალდებულებას ადგენს , თუმცა გამოსარკვევია, რამდენად შეიძლება გამოიწვიოს სამუშაოს დაწყების ან დამთავრების დროის ცვლილებამ სამუშაოს ხანგრძლივობის ცვლილება.

20. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს საკითხებს, რომელთა გათვალისწინებაც შესაძლებელია მოხდეს შრომის შინაგანაწესით. ხსენებული მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „შრომის შინაგანაწესი არის წერილობითი დოკუმენტი, რომლითაც შეიძლება განისაზღვროს სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა, ყოველდღიური სამუშაოს დაწყებისა და დამთავრების დრო, ცვლაში მუშაობისას - ცვლის ხანგრძლივობა“. შესაბამისად, კოდექსი ერთმანეთისაგან განასხვავებს სამუშაო კვირის ხანგრძლივობასა და სამუშაოს დაწყება/დამთავრების დროის ცნებებს. რაც შეეხება უშუალოდ შინაგანაწესს, მართალია, ის მოიცავს კონკრეტულ შრომითი ხელშეკრულების არსებით პირობებს, მაგალითად, სამუშაო კვირის ხანგრძლივობას და მისი დადგენის უფლებას. მე-13 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, აღნიშნული უფლება გააჩნია დამსაქმებელს, თუმცა ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, „ბათილია შრომის შინაგანაწესის ის დებულება, რომელიც ეწინააღმდეგება ინდივიდუალურ შრომით ხელშეკრულებას ან კოლექტიურ ხელშეკრულებას ან ამ კანონს“.

21. როგორც აღინიშნა, კანონით ცალსახად არის დადგენილი, რომ დამსაქმებელი არ არის უფლებამოსილი, ცალმხრივად დაადგინოს ან შეცვალოს შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობები, მათ შორის, სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა. შესაბამისად, როგორც შრომითი ხელშეკრულების დადების მომენტში, ისე მისი დადების შემდგომ, კონკრეტულ პირობათა ცვლილების ეტაპზე, დასაქმებული აღჭურვილია შესაძლებლობით, გავლენა მოახდინოს სამუშაო დროის ხანგრძლივობაზე და ამ საკითხზე დამსაქმებელს შეუთანხმდეს საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. აღნიშნული საკითხის რეგულირება და განსხვავებულად მოწესრიგება გასული არ არის დასაქმებულის ნებელობითი სფეროდან. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ განსახილველ შემთხვევაში, ადგილი არ აქვს სპეციფიკური სამუშაოს განმახორციელებელი პირებისათვის რაიმე შრომით-სამართლებრივი უფლების ჩამორთმევას. მხოლოდ საათობრივი განსხვავება და კვირაში 8 საათით მეტი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა კი თანასწორობის უფლებაში მაღალი ინტენსივობის ჩარევად არ უნდა ჩაითვალოს, ვინაიდან ეს მნიშვნელოვნად არ აშორებს არსებითად თანასწორ პირებს შრომით უფლებებში.

22. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველ შემთხვევაში შესადარებელი ჯგუფების მიმართ კლასიკური ნიშნით დიფერენცირება არ ხდება. განსხვავებული მოპყრობა არც ინტენსივობის მაღალი ხარისხით ხასიათდება, რის გამოც სადავო ნორმის დისკრიმინაციულობის შეფასებისას სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს „რაციონალური დიფერენცირების ტესტით“.

23. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „„რაციონალური დიფერენცირების ტესტის” ფარგლებში, „ა) საკმარისია დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობის დასაბუთებულობა, მათ შორის, როდესაც აშკარაა დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა, გარდუვალობა ან საჭიროება; ბ) რეალური და რაციონალური კავშირის არსებობა დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №2/3/522,553 საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 6 აგვისტოს გადაწტვეტილება №1/4/535 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ავთანდილ კახნიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13;).

24. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღნიშნოს, რომ სადავო ნორმა არეგულირებს მხოლოდ კვირის განმავლობაში დასაშვები სამუშაო დროის ოდენობას, იგი საერთოდ არ ეხება სხვა შრომით პირობებს, მათ შორის შრომით გასამრჯელოს. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმა მის დიფერენცირებას ახდენს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების თვალსაზრისით, ვინაიდან, რომ არა კვირაში 48 საათიანი სამუშაო რეჟიმი, მის მიერ 40 საათის ზემოთ შესრულებული სამუშაო ჩიათვლებოდა ზეგანაკვეთურად და დამსაქმებლისათვის იარსებებდა განსხვავებულად ანაზღაურების ვალდებულება. მოსარჩელის ამგვარი მსჯელობა ეფუძნება სადავო ნორმის შინაარსის არასწორ აღქმას. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება არ არეგულირებს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების წესს. ზეგანაკვეთური სამუშაოს გამოყენების წესი და ანაზღაურების საკითხები რეგულირდება ამავე კოდექსის სხვა ნორმებით, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეს სადავოდ არ გაუხდია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ საქმეში სასამართლოს მიერ შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს ის, თუ რამდენად გამართლებულია სპეციალური რეჟიმის საწარმოში დასაქმებულ პირებთან მიმართებით 48 საათიანი სამუშაო კვირის გამოყენება და არა აღნიშნული სამუშაოს შესრულებისათვის განსხვავებული ანაზღაურების წესის დადგენის კონსტიტუციურობა.

25. საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლი ერთი მხრივ მიუთითებს შრომის თავისუფლებასა და შრომითი პირობების კანონით განსაზღვრის აუცილებლობაზე, თუმცა ამავე დროს ადგენს, რომ „სახელმწიფო ვალდებულია, ხელი შეუწყოს თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენცის განვითარებას“. კანონის იმპერატიული ნორმები, რომლებიც დასაქმებულის დაცვის მიზნით შრომით ხელშეკრულებას არეგულირებს, როგორც წესი, წარმოადგენს ბარიერს მეწარმისათვის, ვინაიდან იგი იზღუდება თანამშრომლის დაქირავებისას, უჩნდება დამატებითი ხარჯები და ა.შ. შრომით უფლებების რეგულირება, ისევე როგორც თავისუფალი მეწარმეობის ხელშეწყობა, ორივე წარმოადგენს კონსტიტუციურ ღირებულებას. შესაბამისად, შრომითი ურთიერთობის რეგულირებისას სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას ბალანსი ამ ორ კონსტიტუციურ უფლებას შორის. შრომითი ურთიერთობის მარეგლამენტირებელი ნორმები არ უნდა იყოს იმდენად მძიმედ შესასრულებელი, რომ დამსაქმებლისათვის აკისრებდეს გაუმართლებელ ტვირთს და არსებითად ართულებდეს საწარმოო პროცესს. სადავო ნორმა საშუალებას აძლევს დამსაქმებელს, დასაქმებულთან დადოს ისეთი შრომის ხელშეკრულება, რომელიც ითვალისწინებს 48 საათიან სამუშაო კვირას იმ პირობებში, როდესაც ეს საწარმოო საჭიროებიდან გამომდინარეობს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, იგი აშკარად ემსახურება სპეციალური რეჟიმის საწარმოების ფუნქციონირების უზრუნველყოფის ხელშეწყობას და აშკარად მიმართულია თავისუფალი მეწარმეობის ხელშეწყობის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ.

26. იმისთვის, რომ დასახელებული მიზნები იქნეს რეალიზებული, აუცილებელია, კანონმდებელმა არ დაადგინოს ისეთი რეგულირება, რომელიც ხელს უშლის საწარმოთა ნორმალურ ფუნქციონირებას. საწარმოს ფუნქციონირება დამოკიდებულია მასში დასაქმებული თითოეული პირის მიერ განხორციელებული სამუშაოს, მათზე დაკისრებული ფუნქციების შესრულებაზე. ნებისმიერი დამსაქმებელი, რომელიც აფორმებს შრომით ხელშეკრულებას, მას უკავშირებს საკუთარი საწარმოს ინტერესებს. თითოეული მის მიერ ანაზღაურებული სამუშაო, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, განსხვავებულ, თუმცა დამსაქმებლისთვის მნიშვნელოვანი მიზნების მიღწევას ემსახურება.

27. ბუნებრივია, თავის მხრივ, შესასრულებელი სამუშაოს შინაარსი, მისი მნიშვნელობა თუ ხასიათი, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, განსხვავებულია. განსხვავება აისახება ასევე მისი შესრულებისთვის საჭირო დროის ხანგრძლივობაში. როგორც უკვე აღინიშნა, სამუშაოს განხორციელება, ნებისმიერ შემთხვევაში, დაკავშირებულია კონკრეტული პიროვნებების მიერ განსახორციელებელ ფუნქციებთან და არა ფართოდ, საწარმოს საქმიანობასთან. სადავო ნორმით დადგენილი 48 საათიანი სამუშაო კვირა, რაც მოსარჩელის აზრით წარმოადგენს მისი და მის ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ დისკრიმინაციულ მიდგომას, უკავშირდება სწორედ ისეთი ხასიათის სამუშაოს განმახორციელებელ დასაქმებულებს, რომელთა მხრიდანაც შრომითი პროცესი მოითხოვს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმში მუშაობას.

28. განსახილველი დავის ფარგლებში, სამუშაო დროის ხანგრძლივობის კონტექსტში, სამუშაო საათების გაზრდა, როდესაც ამგვარი საჭიროება გამომდინარეობს ობიექტური გარემოებებიდან, უნდა ჩაითვალოს ლოგიკურ და რაციონალურ რეაქციად სახელმწიფოს მხრიდან, რომელიც ვალდებულია, დასაქმებულთა უფლებების გათვალისწინებასთან ერთად, არ დაუშვას დამსაქმებელთა ინტერესების გაუმართლებელი შელახვა.

29. სახელმწიფოს მხრიდან ნებისმიერი ტიპის სამუშაოს განმახორციელებელი პირების მიმართ, განურჩევლად მათი შინაარსისა, ერთნაირი მიდგომის არჩევის შემთხვევაში, შეიქმნებოდა აუცილებლობა, რომ დამსაქმებელს ეზრუნა დამატებითი კადრების მოძიებაზე. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სპეციალური რეჟიმის საწარმოშიც სამუშაო კვირა უნდა იყოს 40 საათი, ხოლო თუ დამსაქმებელს ესაჭიროება თანამშრომლების მიერ დამატებითი სამუშაოს შესრულება ეს უდნა მოხდეს ზეგანაკვეთური სამუშაოს რეჟიმში. მოცემულ შემთხვევაში 48 საათიანი სამუშაო კვირა უკავშირდება მუდმივ საწარმოო საჭიროებებს და არა, კონკრეტული ვითარებიდან გამომდინარე, თანამშრომლის მიერ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულებას. შესაბამისად, კანონმდებლის მიერ 40 საათის ზემოთ შესრულებული სამუშაოს ზეგანაკვეთურად მიჩნევა იმ პირობებში, როდესაც ასეთი სამუშაოს შესრულების ვალდებულება მუდმივად არსებობს, სამუშაო დროის ხანგრძლივობის თვალსაზრისით, დასაქმებულის უფლებრივ მდგომარეობას არ ცვლის. ხოლო სამუშაო დროის ანაზღაურების ან სხვა შრომით უფლებებთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს სადავო ნორმა საერთოდ არ არეგულირებს. ხოლო, იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებელი 40 საათის ზემოთ სამუშაოს შესრულებას იმპერატიულად დაუკავშირებდა დასაქმებულის ნებას (მიუხედავდ იმისა, თუ რა პირობები იქნებოდა გათვალისწინებული შრომითი ხელშეკრულებით), აღნიშნული მნიშვნელოვნად შეაფერხებდა საწარმოო პროცესს. საწარმოო პროცესის სათანადოდ განხორციელება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დამოკიდებული იქნებოდა დასაქმებულზე, დათანხმდებოდა თუ არა ეს უკანასკნელი სამუშაოს შესრულებას, ხოლო უარის შემთხვევაში კიდევ უფრო დიდი რისკის წინაშე აღნოჩნდებოდა დამსაქმებელი, გამომდინარე იქიდან, რომ არც ახალი კადრი ეყოლებოდა მოძიებული და შესასრულებელი სამუშაოც განუხორციელებული დარჩებოდა, რაც, ბუნებრივია, გამოიწვევდა საწარმოს საქმიანობის შეფერხებას.

30. აშკარაა, რომ სადავო ნორმა მიმართულია საწარმოო საჭიროებებიდან გამომდინარე დამსაქმებლის მიერ 48 სამუშაო საათის ხანგრძლივობის შრომითი კვირის უზრუნველყოფისაკენ. ამავე დროს, იგი არ ადგენს ცალსახა ვალდებულებას, რომ სპეციალური რეჟიმის საწარმოში დასაქმებულებმა უნდა იმუშაონ კვირაში 48 საათის განმავლობაში, მის საფუძველზე დადგენილია მხარეთა უფლება, დადონ ხელშეკრულება, რომელიც 48 საათიან სამუშაო კვირას ითვალისიწნებს. ამავე დროს სადავო ნორმა საერთოდ არ არეგულირებს დასაქმებულის შრომითი ანაზღაურების ან სხვა შრომით პირობებთან დაკავშირებულ საკითხს. მის საფუძველზე უბრალოდ დადგენილია, რომ, თუ საწარმო წარმოადგენს სპეციალური რეჟიმის მქონე დაწესებულებას, მაშინ დასაშვებია, რომ სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა მასში დასაქმებული ზოგიერთი პირისათვის იყოს 48 საათი. აღნიშნულის საწინააღმდეგო რეგულირების დადგენით კანონმდებელი აუკრძალვდა მეწარმეს, დასაქმებულის თანხმობის შემთხვევაში, მასთან დაედო ხელშეკრულება 48 საათიანი სამუშაო კვირის გათვალისწინებით, იმ პირობებში, როდესაც სამუშაო დროის ხსენებული ხანგრძლივობა საწარმოო საჭიროებიდან გამომდინარეობს, მსგავსი რეგულირება განუზომლად გაართულებდა საწარმოს ნორმალურ ფუნქციონირებას.

31. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ სადავო რეგულირება მიმართულია საწარმოო პროცესის ფუნქციონირების უზრუნველყოფისაკენ, რაც ლოგიკურ კავშირშია სახლმწიფოს კონსტიტუციურ ვალდებულებასთან, ხელი შეუწყოს თავისუფალ მეწარმეობას. ამავე დროს, დიფერენცირების ხასიათიდან გამომდინარე, იგი უკავშირდება მხოლოდ საწარმოო პროცესის აუცილებლობის უზრუნველყოფას და ქმნის 48 საათიანი სამუშაო კვირის განმავლობაში მუშაობის ვალდებულებას სამუშაოს ანაზღაურებისა და სხვა შრომითი პირობების რეგულირების გარეშე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლოო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე აღდგენილი დიფერენცირება არ არის არაგონივრული და აკმაყოფილებს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის მოთხოვნებს.

ილია ლეჟავას სასარჩელო მოთხოვნასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

32. საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „შრომა თავისუფალია“. კონსტიტუციის აღნიშნული დანაწესი მიზნად ისახავს შრომის თავისუფლების გარანტირებას, რაც ერთი მხრივ კრძალავს იძულებით შრომას, ხოლო მეორე მხრივ, ავალდებულებს კანონმდებელს, შექმნას ადამიანის არჩევანის ფარგლებში შრომის თავისუფლების უზრუნველყოფის შესაბამისი საკანომდებლო გარანტიები. შრომითი პროცესი, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, დაკავშირებულია დამსაქმებლის დავალების ფარგლებში არაერთჯერადად სამუშაოს შესრულებასთან. იგი მართალია ხორციელდება ორ სამართლებრივად თანასწორ პირს შორის დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე, თუმცა ამავე დროს ახასიათებს დაქვემდებარებული ხასიათი. შრომითი ხელშეკრულების დადებისას მხარეები მოქმედებენ საკუთარი ნების შესაბამისად, თუმცა აშკარაა, რომ დამსაქმებელს უფრო მეტი საბაზრო ძალაუფლება და შრომითი ხელშეკრულების პირობებზე მეტი გავლენის მოხდენა შეუძლია დასაქმებულთან შედარებით. ადამიანის ღირსეული ცხოვრება ხშირ შემთხვევაში მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამუშაოს შესრულებასა და ამ სამუშაოსათვის ანაზღაურების მიღებაზე, შესაბამისად, შრომითი ურთიერთობის შეწყვეტიდან მომდინარე რისკები ხშირ შემთხვევაში უფრო მტკივნეულად აისახება დასაქმებულზე, მისი კეთილდღეობა შეიძლება დიდწილად დამოკიდებულიც იყოს სამუშაოს შესრულებიდან მიღებულ ანაზღაურებაზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკანონმდებლო რეგულირების არარსებობის და შრომითი ურთიერთობის ფარგლებში სრული სახელშეკრულებო თავისუფლების დადგენამ შეიძლება მნიშვნელოვნად შეუშალოს ხელი დასაქმებულის მიერ შრომის თავისუფლების უფლების განხორციელებას.

33. შრომის თავისუფლება, უდავოდ, ფარავს პირის უფლებას, შეთანხმდეს იმ სამუშაოს შესრულებაზე, რომელიც მას სურს და მისთვის არის მისაღები, ხოლო შრომის შედეგად მიღებულ შემოსავალზე პირის სასიცოცხლო დამოკიდებულებამ შეიძლება შექმნას ვითარება, რომლის ფარგლებშიც დასაქმებული იძლებული გახდება, დათანხმდეს მისთვის შემოთავაზებულ, აშკარად კაბალურ სამუშაო პირობებს, რაც სახელშეკრულებო თავისუფლების ფარგლებში დასაქმებულისათვის სამართლებრივი თვალსაზრისით, თავისუფალი არჩევანის არსებობის მიუხედავად, რეალურად შეიძლება შრომით იძულებას წარმოადგენდეს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ადამიანთა შრომის თავისუფლების გარანტირებისათვის, გარკვეულ შემთხვევაში, საჭიროა შრომითი ურთიერთობების სახელმწიფოს მიერ რეგულირება, დასაქმებულის დასაცავად გარკვეული იმპერატიული ნორმების დადგენა, რომელიც დაიცავს მას დამსაქმებლის თვითნებობისაგან და გამორიცხავს დამსაქმებლის შესაძლებლობას, აიძულოს დასაქმებულები, იმუშავონ მათ ღირსებასა და შრომის თავისუფლებასთან არათავსებად პირობებში.

34. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, „კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რა თქმა უნდა, იცავს ნებისმიერ ადამიანს იძულებითი შრომისაგან, რაც ადამიანის ღირსების ხელყოფას წარმოადგენს. კონსტიტუციით დაცულია არა მხოლოდ უფლება, აირჩიო სამუშაო, არამედ ასევე უფლება, განახორციელო, შეინარჩუნო და დათმო ეს სამუშაო, დაცული იყო უმუშევრობისაგან და ისეთი რეგულირებისაგან, რომელიც პირდაპირ ითვალისწინებს ან იძლევა სამსახურიდან უსაფუძვლო, თვითნებური და უსამართლო გათავისუფლების საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-19). აღნიშნული მიდგომა ასევე განმტკიცებულია საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-4 ნაწილში, რომელიც სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, ორგანული კანონით განსაზღვროს „შრომითი უფლებების დაცვა, შრომის სამართლიანი ანაზღაურება და უსაფრთხო, ჯანსაღი პირობები, არასრულწლოვნისა და ქალის შრომის პირობები“. აღნიშნული დანაწესი, რა თქმა უნდა, არ ადგენს მხოლოდ ფორმალურად კანონის მიღების ვალდებულებას, კონსტიტუციური უფლების სრულყოფილად დაცვისათვის აუცილებელია, რომ შრომითი პროცესის მარეგულირებელი კანონი მატერიალურად შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტების მოთხოვნებს. „30-ე მუხლის მე-4 პუნქტი უშუალო კავშირშია რა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთან, სხვა საკითხებთან ერთად, შრომითი უფლებების დაცვაზე ახდენს აქცენტირებას და ნორმა, რომელიც წინააღმდეგობაში მოვა მე-4 პუნქტთან, თავისთავად, შეუსაბამო იქნება 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთანაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №2/2-389 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-19).

35. საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლით დაცული შრომის თავისუფლება მჭიდრო კავშირშია ადამიანის სიცოცხლესა და მის ღირსეულ ყოფასთან. როგორც წესი, მისი განხორციელება ასოცირდება და უზრუნველყოფს მატერიალურ კეთილდღეობას, თუმცა დაუშვებელია, შრომის უფლების რეალიზაცია მხოლოდ შემოსავლის მიღების წყაროდ იქნეს აღქმული. შრომის პროცესში ადამიანი ახდენს საკუთარი უნარ-ჩვევების გამოყენებას, მათ საკუთარი, საზოგადოებისა და სახელმწიფოს ინტერესების შესაბამისად წარმართვას. ეს არის პროცესი, რომლის საშუალებითაც მისი განმახორციელებელი ახდენს სოციალიზაციას, საკუთარი თავის, იდეების, შესაძლებლობების ერთგვარ რეალიზაციას. პიროვნების განვითარებისთვის არსებითია, თავი იგრძნოს საზოგადოების სრულფასოვან, საჭირო წევრად, რაც მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს მის პიროვნებას. შესაბამისად, ეს უფლება გადაჯაჭვულია პიროვნული განვითრების უფლებასთან. შრომის თავისუფლების განხორციელება, ბუნებრივია, არა ერთადერთი, თუმცა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია პირის დამოუკიდებლობისათვის.

36. შესაბამისად, შრომა და ამ უფლების დაცვა არ არის მხოლოდ დასაქმებულის ინტერესების, მისი მოთხოვნილებების საკანონმდებლო რეგლამენტაცია. მისი მნიშვნელობა დიდია ასევე სახელმწიფოსთვის. სწორედ სახელმწიფოს ინტერესებში შედის, თითოეულმა დასაქმებულმა კეთილსინდისიერად განახორციელოს საკუთარი მოვალეობები, ვინაიდან მათი შრომითი საქმიანობის პროდუქტი, საბოლოოდ სახელმწიფოზე, მის განვითარებაზე აისახება. დასაქმებულთა მხრიდან ვალდებულებათა კეთილსინდისიერად შესრულება შეუძლებელია შესაბამისი, არადისკრიმინაციული და ღირსების შემლახველი გარემოსაგან დაცვის, ისევე, როგორც შრომის სამართლიანი პირობების უზრუნველყოფის გარეშე. დასახელებული გარანტიები მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს სამუშაოს განმახორციელებელ პირთა შრომისუნარიანობას, მათ ენთუზიაზმსა თუ პროდუქტიულობას. შესაბამისად, აზრს მოკლებული და ფორმალური იქნებოდა ადამიანებისთვის შრომის უფლების მინიჭება და კონსტიტუციურ დონეზე გარანტირება, თუკი არ მოხდებოდა ამ პროცესში სახელმწიფოსთვის შრომის პირობების სამართლიანად, არადისკრიმინაციულად განსაზღვრის დავალდებულება.

37. აღსანიშნავია, რომ განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელში დასმული პრობლემიდან გამომდინარე, სასამართლო არ დგას შრომითი უფლებების, ისევე როგორც, მისი პირობების შინაარსის ამომწურავად განმარტების წინაშე და საკითხს შეაფასებს მხოლოდ სამუშაო დროის დასაშვები ხანგრძლივობის კუთხით. შესაბამისად, უპირველესად, უნდა გაირკვეს, რამდენად მოიცავს საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლით დაცული სფერო სამუშაო დროის ხანგრძლივობასთან დაკავშირებულ საკითხებს და, მასთან მიმართებით, ადგენს თუ არა რაიმე სახის გარანტიებსა თუ მოთხოვნებს, რომელთაც სადავო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს.

38. როგორც უკვე აღინიშნა საქართველოს კონსტიიტუციის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 მუხლების მიზანია, უზრუნველყოს ადამიანის ღირსებასთან თავსებადი, მეტწილად მისი სურვილით არჩეული შრომითი პროცესი. სამუშაო დროის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანი ელემენტია ადამიანის შრომის თავისულების ეფექტური რეალიზებისათვის. გადაჭარბებულად დიდმა სამუშაო დროის ხანგრძლივობამ, რომელიც არ აძლევს დასაქმებულს ნორმალურად დასვენების და ენერგიის აღდგენის შესაძლებლობას, შეიძლება შეუქმნას საფრთხე მის ჯანმრთელობას ან ნორმალურ სოციალურ ყოფაცხოვრებას. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო არ დაიცავს ადამიანებს ასეთ პირობებში მუშაობისაგან, ის ფაქტობრივად აიძულებს მათ, იმუშაონ საკუთარი ჯანმრთელობის ან სოციალური ცხოვრების ხარჯზე, ან დარჩნენ შემოსავლის გარეშე. აშკარაა, რომ პირის მიერ ასეთ პირობებში მუშაობის არჩევა გამოწვეულია მხოლოდ მისთვის სხვა არჩევანის არარსებობით, შესაბამისად, მის მიერ სამუშაოს შესრულება უფრო მეტად ემსგავსება იძულებას, ვიდრე შრომის თავისუფლების რეალიზებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ გარკვეულ პირობებში საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტები ავალდებულებს სახელმწიფოს, შეზღუდოს დამსაქმებლის მიერ სამუშაო დროის ხანგრძლივობის თავისუფლად არჩევა. ეს უკანასკნელი დასაქმებულისათვის ქმნის მნიშვნელოვან გარანტიას, არ იყოს მსხვერპლი შეუზღუდავი დროის განმავლობაში სამუშაოს განხორციელების იძულებისა, რაც შესაძლებელია, დამსაქმებლის მხრიდან განხორციელდეს როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი ფორმით. გარდა ამისა, მისი მაქსიმალური ხანგრძლივობის საკანონმდებლო რეგლამენტაცია სწორედ დამსაქმებელთა შეუზღუდავი დისკრეციის და საკუთარი ძალაუფლებისა თუ დომინანტური მდგომარეობისთვის ერთგვარ ზღუდედ გვევლინება და განსაზღვრავს იმ საზღვრებს, რომლის ფარგლებშიც დამსაქმებელი თავისუფალია იმოქმედოს.

39. იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებასთან მატერიალურ შესაბამისობაზე მსჯელობა, აუცილებელია, ჩამოყალიბდეს კონსტიტუციური სტანდარტები და კრიტერიუმები, რომელთაც უნდა აკმაყოფილებდეს დასაშვები სამუშაო დროის ხანგრძლივობა.

40. სამუშაო დრო მჭიდრო კავშირშია მისი განმახორციელებელი პირების უსაფრთხო გარემოში მუშაობასა და მათ ჯანმრთელობასთან. უსაფრთხო, ჯანსაღი გარემო არ უნდა იქნეს გაგებული როგორც მხოლოდ სამუშაოს შესრულების ადგილის უსაფრთხოება. არაგონივრულად ხანგრძლივი სამუშაო დრო გავლენას ახდენს პირის შრომით უნარებზე, იწვევს გადაღლას, რაც უარყოფითად აისახება დასაქმებულის ჯანმრთელობაზე.

41. გარდა აღნიშნულისა, სამუშაო დროის დადგენისას მნიშვნელოვან ინტერესს წარმოადგენს დასაქმებულის უფლება, კავშირი იქონიოს გარე სამყაროსთან, იზრუნოს საკუთარი ცხოვრების სხვა ასპექტების განვითარებაზე და მოახდინოს კარიერული თუ პროფესიული და პირადი ცხოვრების დაბალანსება. სამუშაო დროის ხანგრძლივობა უშუალოდ არის დაკავშირებული ადამიანის ცხოვრებასთან. ის ამ დროის განმავლობაში სრულიად არის მოწყვეტილი პირად სივრცეს და ასრულებს მასზე დაკისრებულ მოვალეობას. აღნიშნულ პროცესში მას ესაჭიროება კონცენტრაცია კონკრეტულ შესასრულებელ დავალებაზე. ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში განსხვავებულია ამგვარი სამუშაოს სახე, მისი შესრულების სიმძიმე თუ გავლენა მისი შემსრულებლის ფიზიკურ, ფსიქიკურ მდგომარეობაზე. ამასთან, იმ პერიოდის გახანგრძლივებასთან ერთად, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებულს მოეთხოვება ამ ვალდებულებათა შესრულება, იზრდება ზემოქმედების ინტენსივობაც.

42. გაუმართლებელია, რომ სამუშაოს განხორციელება ადამიანისაგან მოითხოვდეს მისი მთელი დროის დათმობას. პიროვნება უზრუნველყოფილი უნდა იყოს შესაძლებლობით, მონაწილეობა მიიღოს სხვადასხვა საზოგადოებრივ აქტივობებში და ჰქონდეს გარკვეული თავისუფალი დრო, რათა მან განკარგოს ის საკუთარი ინტერესების შესაბამისად. ამგვარი, პირად და ოჯახურ ცხოვრებასთან ბალანსის დაცვა, უპირველეს ყოვლისა, შესაძლებელია სამუშაო დროის გონივრულად განსაზღვრის გზით, როდესაც მისი გადანაწილება და დადგენა ხდება იმგვარად, რომ დასახელებული მიზნებისთვის რჩება დასაქმებულს დრო, თავისუფალი მონაკვეთი, როდესაც ის არ არის შებოჭილი და შემოსაზღვრული დამსაქმებლის ინტერესების შესაბამისად მოქმედების ვალდებულებით და ყოველგვარი მითითებებისა თუ ვალდებულებების გარეშე განკარგავს მას.

43. მაქსიმალური სამუშაო დროისათვის გარკვეული ლიმიტის დაწესება და მყარი რეგულაციების დადგენა მნიშვნელოვანი გარანტიაა დასაქმებულისათვის. ის ემსახურება დასაქმებულთა ინტერესებს, თავს გრძნობდნენ სტაბილურად, რომ არ მოხდება მათთვის იმ ხანგრძლივობის სამუშაო დროის განსაზღვა, რომელიც ზიანს მიაყენებს მის ჯანმრთელობას, მოუსპობს შესაძლებლობას, ღირსეულად წარმართოს საკუთარი პირადი ცხოვრება. შესაბამისად, სახელმწიფოს მოეთხოვება, მაქსიმალური დროის ხანგრძლივობა იყოს გონივრული, რათა დასახელებული მიზნები რელურად იყოს შესრულებადი.

44. სამუშაოს ხანგრძლივობის განსაზღვრისას ანგარიშგასაწევია, რამდენად არის მისი დადგენის მომენტში უზრუნველყოფილი, თავად დასაქმებულის მონაწილეობა. გააჩნია თუ არა მას შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს და ცვლილება შეიტანოს შრომით-სამართლებრივი ხელშეკრულების ამ კონკრეტულ პირობაში. ხომ არ წარმოადგენს ამ საკითხის რეგულირება დამსაქმებლის სრულ დისკრეციას, რაც, თავის მხრივ, გაზრდიდა რისკს, მისი მხრიდან გარკვეული უპირატესი მდგომარეობის გამოყენებისას და შეუქმნიდა დასაქმებულს გამოუვალ მდგომარეობას, რა დროსაც ის იქნებოდა ვალდებული, დათანხმებოდა მისთვის შეთავაზებულ პირობებს ან უარი ეთქვა შესაბამისი პოზიციის დაკავებაზე.

45. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა პრობლემატურია მისი განსაზღვრის პროცესში დასაქმებულის ნების გათვალისწინების გამორიცხვის გამო.

46. საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმის შინაარსთან დაკავშირებით აღნიშნავს, რომ მასში გადმოცემული კონკრეტული, ამ შემთხვევაში 48 საათიანი ვადა, არ უნდა იქნეს აღქმული სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრულ ვადად. ეს წარმოადგენს დროის მაქსიმალურ ხანგრძლივობას, რომლის ფარგლებშიც მხოლოდ მხარეები, საკუთარი თავისუფალი ნებიდან გამომდინარე, განსაზღვრავენ სამუშაო კვირის ხანგრძლივობას. სადავო ნორმით გადმოცემული დროის ოდენობა წარმოადგენს ერთგვარ ბერკეტს, ლიმიტს, რომლის შემდგომაც დამსაქმებელი (და დასაქმებულიც) შეზღუდულია საკუთარი ნების გამოვლენისა და 48 საათზე მეტი სამუშაო დროის დადგენაში. გარდა ამისა, ამ კუთხით, სადავო ნორმა მაქსიმალური სამუშაო დროის ხანგრძლივობის განსაზღვრის გარდა არ არის სხვა დატვირთვისა და შინაარსის მატარებელი. ის არ ითვალისწინებს რაიმე სახის შეზღუდვას, პირობასა თუ მითითებას თავად ხელშეკრულების დადებისა და მხარეთა მიერ ნების გამოვლენის ეტაპზე.

47. ამავე დროს აღსანიშნავია, რომ დასაქმებულის დასაცავად დამსაქმებლის იმპერატიული ნორმებით შეზღუვა არ არის შრომის უფლების გარანტირების ერთადერთი მექანიზმი. საქართველოს შრომის კოდექსი ითვალისწინებს დამსაქმებელზე ზემოქმედების სხვადასხვა ბერკეტებს. იგი საშუალებას აძლევს დასაქმებულებს, კოლექტიურად აწარმოონ მოლაპარაკება დამსაქმებელთან და მოახდინონ, კოლექტიური ხელშეკრულების დადების მეშვეობით, მათთვის სასურველ პირობებზე შეთანხმება (საქართველოს შრომის კოდექსის 41-ე მუხლის მე-3 ნაწილი), კანონით გარანტირებულია პროფკავშირებში გაწევრიანების („პროფესიული კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი), გაფიცვის (საქართველოს შრომის კოდექსის 49-ე მუხლი) და სხვა უფლებები. შრომითი ურთიერთობა სახელშეკრულებო ურთიერთობაა, ხოლო მისი იმპერატიული ნორმებით რეგულირება სახელშეკრულებო თავისუფლების ფარგლებს ამცირებს. შესაბამისად, გარკვეულ შემთხვევებში დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის ძალაუფრებრივი დისბალანსის აღმოსაფხვრელად სახელმწიფოს მიერ დასაქმებულთა ხელშეკრულების პირობებზე მოლაპარაკების უნარის გაძლიერება შეიძლება უფრო ეფექტური და სამართლიანი მექანიზმი იყოს საკანონმდებლო აკრძალვების დაწესებასთან შედარებით. შრომითი უფლებების დაცვა უნდა ეფუძნებოდეს არა მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ დამსაქმებლისათვის გარკვეული აკრძალვების დაწესებას, ასევე დასაქმებულთა კერძო ინიციატივას. შესაბამისად, კანონით შრომის უფლებების დაცვისა და ამავე დროს შრომითი სახელშეკრულებო თავისუფლების უზრუნველყოფას შორის საუკეთესო ბალანსის დასაცავად მნიშვნელოვანია დამსაქმებელზე ზემოქმედების ძირითადი წყარო იყოს არა საკანონმდებლო აკრძალვები, არამედ დასაქმებულთა კერძო ინიციატივა პროფესიული კავშირების, კოლექტიური ხელშეკრულებების გაფორმების თუ სხვა თვალსაზრისით.

48. გარდა აღნიშნულისა, სამუშაო დრო პირდაპირ არის კავშირში დამსაქმებლის ინტერესებთან, ვინაიდან ეს არის დროის მონაკვეთი, როდესაც მის მიერ განსაზღვრულ სამუშაოს ასრულებს და, შესაბამისად, მის ინტერესებში მოქმედებს დასაქმებული. გამომდინარე აქედან, მისი განსაზღვრისას, მართალია, შრომითი ურთიერთობები წარმოადგენს იმგვარ ხელშეკრულებას, რომლის ერთი მხარე, კერძოდ, დამსაქმებელი გარკვეულწილად უპირატეს მდგომარეობაშია, თუმცა ეს არ გულისხმობს, რომ სახელმწიფო თავისუფლდება ვალდებულებისაგან, დაიცვას ამ უკანასკნელის უფლებები და ინტერესები. აღნიშნული ვალდებულება გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტიდან, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს, ხელი შეუწყოს თავისუფალი მეწარმეობის განვითარებას.

49. საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებასთან დაკავშირებით სასამართლომ განმარტა, რომ „მეწარმეობის თავისუფლება ... წარმოადგენს სამოქალაქო ბრუნვის თავისუფლების მნიშვნელოვან გამოვლინებას, ეკონომიკური მართლწესრიგის, ჯანსაღი და სიცოცხლისუნარიანი საბაზრო ურთიერთობების საფუძველს. აღნიშნული ვალდებულებებით სახელმწიფო მხარს უჭერს თავისუფალი ეკონომიკის პრინციპს, რომელშიც არა მარტო მეწარმეობის ასპარეზია თავისუფალი ნებისმიერი ქმედუნარიანი სუბიექტისათვის, არამედ თავად მეწარმეობაა თავისუფალი. მხოლოდ თავისუფალი მეწარმეობის დროსაა შესაძლებელი, მეწარმე სუბიექტი გახდეს კომერციული ურთიერთობის სრულფასოვანი თანამონაწილე და შეძლოს თავისი საქმიანი უნარ-ჩვევების სრულყოფილი გამოვლინება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგიტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-2). ამასთან, „მეწარმეობისადმი სახელმწიფოს მხარდაჭერა არ გულისხმობს მარტო ინსტიტუციურად ამ საქმიანობის თავისუფლების ნორმატიულ აღიარებას. მნიშვნელოვანია მისი მთავარი მოთამაშის, კერძოდ, მეწარმისადმი შეთავაზებული გარანტიები. სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი ნორმატიული გარემო, რომელიც წაახალისებს და ბაზრიდან არ განდევნის სიცოცხლისუნარიან სუბიექტებს, იზრუნებს მათი გაჯანსაღებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგიტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-3).

50. სასამართლომ მეწარმეობის თავისუფლების მნიშვნელობასა და შინაარსთან ერთად განსაზღვრა ის ფარგლები, რომელშიც სახელმწიფო უფლებამოსილია, ჩაერიოს მისი განხორციელების პროცესში. მისი განმარტებით, „როცა თავისუფალ მეწარმეობაზეა საუბარი, საჭიროა გაირკვეს, როდის და რა ფარგლებში შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს მისი განხორციელების პროცესში. როგორც წესი, სამეწარმეო საქმიანობა მეწარმეთა ავტონომიური ნების საფუძველზე ხორციელდება, მაგრამ არ უნდა გამოირიცხოს ამ ნების ჩამოყალიბების პროცესში ჩარევა, როცა არის იმის რეალური საშიშროება, რომ სუბიექტი მინიჭებულ უფლებამოსილებას ბოროტად გამოიყენებს და იმოქმედებს სამოქალაქო ბრუნვაში დამკვიდრებული ტრადიციების საწინააღმდეგოდ. არ შეიძლება, რომ თავისუფალი ნება გახდეს არაეკვივალენტური, არათანაზომიერი და უსამართლო ურთიერთობების ჩამოყალიბების საფუძველი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგიტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-6).

51. ცხადია, სახელმწიფოსთვის, დასაქმებულის ინტერესების გათვალისწინებასა და მათი უფლებების დაცვასთან ერთად, ვალდებულებას წარმოადგენს, იზრუნოს და ხელი შეუწყოს მეწარმეობას, არ დაადგინოს იმგვარი რეგულაციები, რომელიც ხელს შეუშლის ამ ბაზარზე მოქმედ პირთა ფუნქციონირებას. შესაბამისად, სახელმწიფოს ამოცანას წარმოადგენს გონივრული და სამართლიანი ბალანსის დაცვა ერთი მხრივ დასაქმებულთა, ხოლო მეორე მხრივ მეწარმეთა და, ზოგადად, დამსაქმებელთა ინტერესებისა. ამასთან ერთად, კონსტიტუცია სახელმწიფოს ავალდებულებს, აკონტროლოს და, საჭიროების არსებობისას, თავიდან აიცილოს, ამ სუბიექტთა მხრიდან, მათთვის მინიჭებული უფლებამოსილებისა და თავისუფლების ბოროტად გამოყენება.

52. სამუშაო დროის ხანგრძლივობის დადგენის კონტექსტში მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლის მიერ საკითხის მოწესრიგებით, არ იქნეს დადგენილი ერთი მხრივ არაგონივრულად ხანგრძლივი სამუშაო კვირა, რომელიც შეუსაბამო იქნება კონსტიტუციითა და სასამართლოს მიერ დასაქმებულთათვის გარანტორად განსაზღვრულ კრიტერიუმებთან, ხოლო მეორე მხრივ გაუმართლებლად დაბალი სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა, რაც დამატებით ხარჯებთან იქნებოდა დაკავშირებული დამსაქმებლისათვის. ამასთან, დასაქმებულთათვის სამართლიან შრომის პირობებსა და მეწარმეობის თავისუფლებას შორის გონივრული ბალანსის დადგენისას აუცილებელია მისი რეალიზაცია მოხდეს სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების გათვალისწინებით, ვინაიდან სადავო 48 საათიანი სამუშაო კვირის არსებობას სწორედ სპეციფიკური რეჟიმის სამუშაოს განხორციელების აუცილებლობა უდევს საფუძვლად.

53. მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ მას არ გააჩნია შესაძლებლობა, სამუშაოს შესასრულებლად გათვალისწინებული დრო განკარგოს სურვილისამებრ და გამოიყენოს ის პირადი ცხოვრებისთვის. ამასთან, მისთვის პრობლემურია არა მთლიანად 48 საათიანი დროის გამოუყენებლობა, არამედ 40 საათის შემდეგ დამატებით 8 საათის ოდენობით სამუშაო დრო.

54. როგორც აღინიშნა, სასამართლოს მიზანშეწონილად მიაჩნია სამუშაო დროის განსაზღვრისათვის კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნები ერთიან კონტექსტში იქნეს განხილული, ვინაიდან მათ მჭიდრო კავშირი გააჩნიათ ერთმანეთთან. არაგონივრული იქნებოდა კონსტიტუციის მოთხოვნა, რომელიც განსაზღვრავდა წამებისა და წუთების სიზუსტით იმ დროს, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ვალდებულია, შეასრულოს შესაბამისი ხელშეკრულებით განსაზღვრული სამუშაო. წარმოუდგენელია კონკრეტული დროის განსაზღვრა, რომლის შემდგომაც, თუნდაც ერთი საათის გადამატებით მუშაობა საზიანო იქნება ჯანმრთელობისთვის ან ხელს შეუშლის პირადი ცხოვრების განვითარებას. ანალოგიურია მიდგომა ადამიანის პროდუქტიულობასთან მიმართებით. შეუძლებელია ზუსტად განისაზღვროს, კონკრეტული პირისათვის რა ოდენობის სამუშაოს განხორციელების შემდეგ იწყებს მისი შრომითი უნარები შენელებას ან მისი ორგანიზმი დაღლას, გამოფიტვას. თითოეული აღნიშნული ასპექტი მკაცრად ინდივიდუალურ ხასიათს ატარებს და მჭიდროდ არის დაკავშირებული უშუალოდ სამუშაოს განმახორციელებელ პიროვნებასთან, მის აგებულებასა თუ ჯანმრთელობასთან. შესაბამისად, კონსტიტუციურ მოთხოვნას წარმოადგენს ის, რომ ზოგადი, პირთა განუსაზღვრელი წრისადმი დადგენილი რეგულაცია არ იყოს არაგონივრული, რომელიც იქნება დასახელებულ მოთხოვნებთნ აშკარად შეუსაბამო.

55. არაერთხელ აღინიშნა, რომ გაზრდილი სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა გამოწვეულია შესასრულებელი სამუშაოს განსაკუთრებული სპეციფიკით, ვინაიდან ის ობიექტურად საჭიროებს ყოველდღიურად 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმში მუშაობას. გამომდინარე აქედან, თავად სამუშაოს ხასიათი მოითხოვს, რომ შესაბამისად იქნეს გაზრდილი სამუშაო დროის ხანგრძლივობაც. ბუნებრივია, ეს უნდა განხორციელდეს დასაქმებულის უფლებების, მათ შორის, მისი ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების გარეშე. აღნიშნულისამებრ, კონსტიტუციის ერთ-ერთ მოთხოვნას, შრომითი პირობების შესასრულებელ სამუშაოსთან ლოგიკური, მისი ეკვივალენტური შესაბამისობა წარმოადგენს. მას შემდეგ, რაც სასამართლომ მიიჩნია, რომ სადავო ნორმის მოქმედება უარყოფით გავლენას არ იწვევს სპეციფიკური სამუშაოს განმახორციელებელ პირთათვის, ჯანმრთელობის გაუარესებას ან მათთვის უსაფრთხო გარემოს შექმნას, არ არსებობს საფუძველი, რომ ეს შერჩეული რეგულაცია მიჩნეულ იქნეს შესასრულებელი სამუშაოს არაეკვივალენტურად.

56. როგორც აღინიშნა, სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, გონივრულად დააბალანსოს შეპირისპირებული ინტერესები. ამასთან, შრომის თავისუფლებაზე მსჯელობისას, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული 48 საათიანი მაქსიმალური სამუშაო კვირის ხანგრძლივობა, რომლის ფარგლებშიც მხარეები უფლებამოსილი არიან, თავისუფლად შეთანხმდნენ მისგან განსხვავებულ ვადაზე, არ არღვევს დასაქმებულთა უფლებებს და არ არის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ მოთხოვნებთან წინააღმდეგობაში, უნდა ჩაითვალოს, რომ დასახელებულ ორ ინტერესს შორის, კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაცია, წარმოადგენს რაციონალურ და გააზრებულ ზღვარს.

57. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციით, სადავო ნორმა ასევე არაკონსტიტუციურია იმდენად, რამდენადაც არ ითვალისწინებს სამართლიანი ანაზღაურების პრინციპს და დამატებითი ანაზღაურების მიღების შესაძლებლობას. ზეგანაკვეთური სამუშაოს საკითხზე მსჯელობისას აღინიშნა, რომ სადავო ნორმა არ ეხება დასაქმებულთათვის ანაზღაურების საკითხს. ის ვერ დაარღვევს გაწეული სამუშაოსთვის სამართლიანი ანაზღაურების უფლებას, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი ნორმატიული შინაარსი არ ითვალისწინებს სამუშაოს გასამრჯელოსთან დაკავშირებულ არანაირ რეგულაციას. შესაბამისად, სასამართლო ამ მიმართულებით ვერ იმსჯელებს ნორმის კონსტიტუციურობის შესახებ.

58. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულ იმ პირთათვის დადგენილი 48 საათიანი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომელთა შრომითი პროცესიც მოითხოვს 8 საათზე მეტი უწყვეტი რეჟიმით მუშაობას, კონსტიტუციის 30-ე მუხლში სამუშაო დროის ხანგრძლივობასთან მიმართებით ჩამოყალიბებულ არც ერთ მოთხოვნას არ ეწინააღმდეგება.

59. შესაბამისად, არ უნდა დაკმაყოფილდეს №565 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ემუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი №565 (საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ): ა) ილია ლეჟავას სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 30-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. ბ) ლევან როსტომაშვილის სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

ზაზა თავაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის ოთარ სიჭინავას თანმხვედრი აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის NN2/2/565 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებისადმი პატივისცემას. ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ თანმხვედრ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის N2/1/565 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

2. სადავო ნორმის, „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის “სამუშაო დროის ხანგრძლივობა“ პირველი პუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით: „დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ასრულებს სამუშაოს, არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, – კვირაში 48 საათს“.

3. „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის“ მე-4 მუხლის „მონობა და იძულებითი შრომის აკრძალვა“ მე-2 პუნქტის თანახმად ‘’არავის შეიძლება დაეკისროს იძულებითი ან სავალდებულო შრომის შესრულება’’, ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ზემოხსენებული მუხლის გაგებით, „იძულებით ან სავალდებულო შრომად“ არ განიხილება „ნებისმიერი სამუშაო თუ სამსახური, რომელიც ჩვეულებრივ მოქალაქეობრივ ვალდებულებებს განეკუთვნება“ .

4. შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის 1958 წლის კონვენციის „შრომისა და საქმიანობის სფეროში დისკრიმინაციის შესახებ’’ 1-ლი მიუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად დისკრიმინაციად არ მიიჩნევა „ნებისმიერი განსხვავება, დაუშვებლობა ან უპირატესობა გარკვეული სამუშაოს მიმართ, დამყარებული მის სპეციფიკურ მოთხოვნებზე“.

5. „ევროპის სოციალური ქარტიის“ მე-2 ნაწილის მე-2 მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად, შრომის სამართლიან პირობებზე უფლების ეფექტური განხორციელების უზრუნველყოფის მიზნით, მხარეები ვალდებულებას იღებენ უზრუნველყონ გონივრული დღიური და ყოველკვირეული სამუშაო საათების რაოდენობა და სამუშაო კვირის თანმიმდევრული შემცირება, რამდენადაც ამის საშუალებას იძლევა შრომის პროდუქტიულობის გაზრდა და სხვა შესაბამისი ფაქტორები.

6. “დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ” საქართველოს კანონის 1-ლი მუხლის თანახმად „ამ კანონის მიზანია დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრა და ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირისათვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით თანასწორად სარგებლობის უზრუნველყოფა, რასის, კანის ფერის, ენის, სქესის, ასაკის, მოქალაქეობის, წარმოშობის, დაბადების ადგილის, საცხოვრებელი ადგილის, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, რელიგიის ან რწმენის, ეროვნული, ეთნიკური ან სოციალური კუთვნილების, პროფესიის, ოჯახური მდგომარეობის, ჯანმრთელობის მდგომარეობის, შეზღუდული შესაძლებლობის, სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტობისა და გამოხატვის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულების ან სხვა ნიშნის მიუხედავად“. ამავე კანონის მე-2 მუხლის მე-8 პუნქტის შესაბამისად „დისკრიმინაციად არ მიიჩნევა ნებისმიერი განსხვავება, დაუშვებლობა და უპირატესობა განსაზღვრულ სამუშაოსთან, საქმიანობასთან ან სფეროსთან დაკავშირებით, რომელიც სპეციფიკურ მოთხოვნებს ემყარება“.

7. saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს მე-2 მუხლის „შრომითი ურთიერთობა“ მე-4 და მე-5 პუნქტების შესაბამისად: „4. დისკრიმინაციად ჩაითვლება პირის პირდაპირ ან არაპირდაპირ შევიწროება, რომელიც მიზნად ისახავს ან იწვევს მისთვის დამაშინებელი, მტრული, დამამცირებელი, ღირსების შემლახველი ან შეურაცხმყოფელი გარემოს შექმნას, ანდა პირისთვის ისეთი პირობების შექმნა, რომლებიც პირდაპირ ან არაპირდაპირ აუარესებს მის მდგომარეობას ანალოგიურ პირობებში მყოფ სხვა პირთან შედარებით. 5. დისკრიმინაციად არ ჩაითვლება პირთა განსხვავების აუცილებლობა, რომელიც გამომდინარეობს სამუშაოს არსიდან, სპეციფიკიდან ან მისი შესრულების პირობებიდან, ემსახურება კანონიერი მიზნის მიღწევას და არის მისი მიღწევის თანაზომიერი და აუცილებელი საშუალება“.

8. ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებსა და საქართველოს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების დანართი XXX „დასაქმება, სოციალური პოლიტიკა და თანაბარი შესაძლებლობები“ თანახმად, 2003 წლის 4 ნოემბრის ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2003/88/EC დირექტივის „სამუშაო დროის ორგანიზების გარკვეული ასპექტების შესახებ“ დებულებები უნდა შესრულდეს წინამდებარე შეთანხმების ძალაში შესვლიდან ექვსი წლის ვადაში.

9. ევროპარლამენტისა და საბჭოს N2003/88/EC დირექტივის „სამუშაო დროის ორგანიზების გარკვეული ასპექტების შესახებ“ მე-6 მუხლის „ბ“ პუნქტის შესაბამისად, წევრმა სახელმწიფოები უნდა მიიღონ საჭირო ზომები იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მუშაკთა შრომის უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვის მოთხოვნების გათვალისწინებით სამუშაო დროის საშუალო ხანგრძლივობა ყოველი შვიდდღიანი პერიოდისთვის ზეგანაკვეთური სამუშაოს ჩათვლით არ აღემატებოდეს 48 საათს. ამავე დირექტივის მე-14 მუხლის თანახმად, ეს დირექტივა არ გამოიყენება იმ ფარგლებში, რომელშიც ევროკავშირის სხვა ინსტრუმენტები შეიცავენ სპეციფიკურ მოთხოვნებს გარკვეული სამუშაოს ან პროფესიული საქმიანობის სამუშაო დროის ორგანიზაციასთან დაკავშირებით. ამავე დირექტივის მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტის “c” iii და v ქვეპუნქტებისა და “e” ii და iii ქვეპუნქტების თანახმად, მუშაკთა შრომის უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვის მოთხოვნების პრინციპის გათვალისწინებით, წევრ ქვეყნებს შეუძლიათ დააწესონ გამონაკლისები იმ საქმიანობისთვის, რომელიც ხასიათდება წარმოების/შრომითი პროცესის უწყვეტობის უზრუნველყოფის აუცილებლობით, კერძოდ: სახანძრო და სამოქალაქო თავდაცვის სამსახურებისთვის, იმ საწარმოებისთვის, რომლებშიც შრომითი პროცესი არ შეიძლება შეჩერებული იქნას ტექნიკური მიზეზების გამო, რკინიგზაში მომუშავე იმ პირებისთვის, რომლთა სამუშაო მატარებელში ყოფნას ითვალისწინებს სამუშაო დროის განმავლობაში და ასევე რომელთა საქმიანობა დაკავშირებულია ტრანსპორტის გრაფიკთან, მოძრაობის უწყვეტობისა და რეგულარულობის უზრუნველყოფასთან.

10. ქალაქ თბილისის მერიის სსიპ საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციების მართვის სააგენტოს მიერ 2014 წლის 16 იანვარს გაცემული N01/01/37 ცნობის თანახმად 2013 წლის 1 აპრილიდან ლევან როსტომაშვილი მუშაობს ქალაქ თბილისის მერიის სსიპ საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციების მართვის სააგენტოს მთაწმინდა - კრწანისის რაიონული განყოფილების ცვლის უფროსის თანამდებობაზე და მისი სამუშაო განეკუთვნება სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის იმ კატეგორიას, სადაც შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს და მისთვის კვირაში დადგენილი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა შეადგენს 48 საათს.

11. ქალაქ თბილისის მერიის სსიპ საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციების მართვის სააგენტოს 2014 წლის სტატისტიკური მონაცემები შემდეგია: ხანძრებზე სულ 3132, კერძოდ: ხანძრებზე ფიქტიური გასვლა-1203, მეცადინეობებზე-2818, სპეცდავალებებზე-2176, დისლოკაციებზე-2497, სამაშველო გასვლები-2365, ქალაქგარეთ გასვლები-110, სხვა სახის სამუშაოები-1294, ხანძარზე დაღუპული ადამიანი-10, ხანძარზე მიიღეს დამწვრობა -58; შტაბის გასვლა-815; ხანძრებზე გადარჩენილი ადამიანების რაოდენობა-402; სამაშველო სულ 15265, კერძოდ: სამაშველო ფიქტიური გასვლა-7065, სპეცდავალებებზე-569, მეცადინეობებზე-289, დისლოკაციებზე-20, სხვა სახის სამუშაოებზე-442, გადარჩენილ ადამიანთა რაოდეობა ხმელეთზე-17, წყლის მაშველთა შემოვლა-დათვალიერება და გაფრთხილება-2719, წყალზე გადარჩენილი ადამიანების რაოდენობა-289, გვამი წყალზე -15: გარეული და შინაური ცხოველების კონტროლის და რეგულირების სამსახური სულ გამოძახება 9695, კერძოდ: სპეცდავალებებზე-1846, დისლოკაცია-4, სხვადასხვა -190.

12. საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციების სამსახურების საქმიანობის სპეციფიკის ყველასთვის ცხადი საჯარო ინტერესიდან გამომდინარე ნათელია, რომ მათი საქმიანობა მოითხოვს 24 საათიან საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციებზე რეაგირებისთვის მუდმივი მზადყოფნის უწყვეტ რეჟიმს. ცხადია, რომ შრომის სწორი ორგანიზაციისა და საკადრო პოლიტიკის სწორად წარმართვის შემთხვევაში მუდმივი მზადყოფნის ე.წ. მოლოდინის რეჟიმში ყოფნისას საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციის რეალიზებამდე მუშაკთა ჩანაცვლება 8 საათის ამოწუვის შემდგომ შესაძლებელი უნდა იყოს, მაგრამ აღნიშნული შეიძლება შეუძლებალი გახდეს საგანგებო სიტუაციის დადგომისას აღნიშნული სამსახურის მთელი რესურსებისა და ძალების მობილიზაციის პირობებშიც კი და საგანგებო და გადაუდებელი სიტუაციის სირთულიდან გამომდინარე შესაბამისი სამსახურის თანამშრომლებს, შესაძლოა, მცირედი შესვენებებით უწყვეტ რეჟიმში მოუწიოთ მუშაობა (მაგალითად: ომი, მიწისძვრა) აღნიშნული სიტუაციის დასრულებამდე. მაშასადამე, სამუშაო დროის ხანგრძლივობა სამუშაოს სპეციფიკაზე უნდა იყოს მორგებული მუშკთა უფლებების მაქსიმალური და რეალური დაცვით.

13. სს „საქართველოს რკინიგზის“ მიერ 24.01.2014. გაცემული N 440 ცნობის თანახმად ი. ლეჟავა მუშაობს „საქართველოს რკინიგზის სატვირთო გადაზიდ შესაბამისივების ფილიალის“ სალოკომოტივო დეპარტამენტის თბილისი-მახარისხებლის სალოკომოტივო დეპოს მემანქანის თანაშემწის თანამდებობაზე 2010 წლის 27 დეკემბრიდან და “საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 11 დეკემბრის „სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალის დამტკიცების შესახებ“ N329 დადგენილების თანახმად, მისი სამუშაო განეკუთვნება სპეციფიკური სამუშაო რეჟმის დარგს, სადაც შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, თუმცა კვირაში არაუმეტეს 48 საათიანი სამუშაო დროის ხანგრძლივობისა”. ამავე ცნობის თანახმად ი. ლეჟავამ 2013 წლის ოქტომბერში იმუშავა 50,2 საათი, ნოემბერში 90,9 საათი, ხოლო დეკემბერში 66,3 საათი.

14. „საქართველოს რკინიგზის სატვირთო გადაზიდვების ფილიალის“ სალოკომოტივო დეპარტამენტის თბილისი-მახარისხებლის სალოკომოტივო დეპოს საქმიანობას ახასიათებს მუშაობის 24 საათიანი უწყვეტი ხასიათი შეუფერხებელი გადაზიდვების უზრუნველსაყოფად, მაშასადამე, სწორედ აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით ვერ გამოირიცხება ისეთი წარმოების/შრომითი პროცესი, რომელიც ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, თუმცა კვირაში დადგენილი სამუშაო დროის 48 საათიანი ხანგრძლივობა მხოლოდ ობიექტური გარემოებებით შეიძლება იყოს გამოწვეული, მაგალითად, მუშაკის ჩანაცვლების რეალური შეუძლებლობით. აღსანიშნავია, რომ, ერთი მხრივ, მემანქანის თანაშემწის თანამდებობა განეკუთვნება იმ პროფესიათა რიცხვს, სადაც კადრების მოძიება არსებული სამუშაო რეჟიმისა და ანაზღაურების პირობებში სირთულეებთან არის დაკავშირებული, ხოლო, მეორე მხრივ, ქვეყნის ეკონომიკაში აღნიშნული საწარმოს მნიშვნელობიდან და საქმიანობის უწყვეტი ბუნებიდან გამომდინარე საწარმოო პროცესი არ უნდა შეჩერდეს და ასევე შეიძლება ვერ შეჩერდეს ტექნიკური მიზეზების გამო. ბუნებრივია, ზემოაღნიშნული გარემოებები არ უნდა იქცეს მუშაკთა შრომითი უფლებების დარღვევის წყაროდ და, ამასთან ერთად, არ უნდა გახდეს ქვეყნის ეკონომიკისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანი საწარმოს მუშაობის შეფერხებისა ან გაჩერების მიზეზი-ასეთ ვითარებაში შრომის სწორი ორგანიზაცია და სწორი საკადრო პოლიტიკა გადამწყვეტი ფაქტორია მხარეთა ინტერსებს შორის სამართლიანი ბალანსის მისაღწევად.

15. მოსარჩელეების განმარტებით, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი” მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტისა და სადავო ნორმის სისტემური ანალიზის შედეგად დგინდება, რომ სადავო ნორმა დიფერენცირებას ახდენს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების თვალსაზრისით, ვინაიდან სპეციფიკური რეჟიმის საწარმოებაში დასაქმებულ პირთა ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ ითვლება ისეთი სამუშაოს შესრულება, რომელიც აღემატება კვირაში 48 საათს, განსხვავებით არასპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებული პირებისაგან, რომელთა მიერ ზეგანაკვეთურად შესრულებული სამუშაო ანაზღაურდება 40 საათიდან. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში მომუშავე დასაქმებული ვალდებულია იმუშავოს ზედმეტი 8 საათი კვირაში და რომ არა კვირაში 48 საათიანი სამუშაო რეჟიმი, მის მიერ 40 საათის ზემოთ შესრულებული სამუშაო ჩაითვლებოდა ზეგანაკვეათურად და დამსაქმებლისათვის იარსებებდა 40 საათზე ზემოთ შესრულებული სამუშაოს ანაზღაურების ვალდებულება. მოსარჩელეების ამგვარი მსჯელობა ეფუძნება სადავო ნორმის შინაარსის არასწორ აღქმას.

16. ზეგანაკვეთური სამუშაოს განმარტება მოცემულია `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს მე-17 მუხლში „ზეგანაკვეთური სამუშაო“. ზემოაღნიშნული მუხლის 1-ლი პუნქტის თანახმად დასაქმებული ვალდებულია შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო:ა) სტიქიური უბედურების თავიდან ასაცილებლად ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის – ანაზღაურების გარეშე;ბ) საწარმოო ავარიის თავიდან ასაცილებლად ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის – სათანადო ანაზღაურებით. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიიჩნევა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება დროის იმ მონაკვეთში, რომლის ხანგრძლივობა სრულწლოვნისთვის აღემატება კვირაში 40 საათს, 16 წლიდან 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნისთვის – კვირაში 36 საათს, ხოლო 14 წლიდან 16 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნისთვის კვირაში 24 საათს.

17. მოსარჩელეები საქართველოს სრულწლოვანი მოქალაქეები არიან, რომლებიც მათი სამსახურებიდან მოწოდებული ცნობების თანახმად სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებში მუშაობენ და მათ სადავოდ არ გაუხდიათ saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს me-17 muxli საქართველოს კონსტიტუციის რომელიმე მუხლთან მიმართებით, შესაბამისად, სასამართლო მოკლებულია შესაძლებლობას იმსჯელოს აღნიშნული მუხლის კონსტიტუციურობაზე. გარდა ამისა, saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს მე-6 მუხლის მე-9 პუნქტის შესაბამისად დამსაქმებელთან შრომითი ხელშეკრულების დადებისას მოსარჩელეებისთვის ცნობილი უნდა ყოფილიყო შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობები: შესაბამისი საწარმოს სპეციფიკა და განსახორციელებელი სამუშაოს პირობები. ამასთან ერთად, saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს me-17 muxlis მე-3 პუნქტის თანახმად, ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიიჩნევა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება დროის იმ მონაკვეთში,რომლის ხანგრძლივობა სრულწლოვნისთვის აღემატება კვირაში 40 საათს. ზემოაღნიშნული ნორმა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულებისას ზეგანაკვეთური სამუშაოს დაწყების დროის ათვლის მომენტის თვალსაზრისით არ განასხვავებს ერთმანეთისგან სპეციფიკური და არასპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებს და ამ საწარმოებში სამუშაოს ზეგანაკვეთურად მიჩნევისთვის ერთნაირ კრიტერიუმს ადგენს - სპეციფიკური და არასპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებში ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიიჩნევა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება დროის იმ მონაკვეთში, რომლის ხანგრძლივობა სრულწლოვნისთვის აღემატება კვირაში 40 საათს. ამავე კანონის me-14 muxlis სათაურია ”სამუშაო დროის ხანგრძლივობა“, იგი არეგულირებს მხოლოდ სამუშაო დროის ხანგრძლივობას და დასვენების დროის გარკვეულ პირობებს, იგი არ არეგულირებს დასაქმებულის შრომითი ანაზღაურების საკითხს. უშუალოდ სადავოდ გამხდარი ნორმა-საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება, განსაზღვრავს სამუშაო დროის მაქსიმალურ ხანგრძლივობას სპეციფიკური და არასპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოებისთვის და იგი დამოუკიდებლად ან კანონის სხვა ნორმებთან კავშირში გაანალიზებისას არ მოიაზრებს მხარეთა შეთანხმების საფუძველზე სამუშაოს ზეგანაკვეთურად მიჩნევისთვის ამავე კოდექსის მე-17 მუხლის მე-3 პუნქტისგან განსხვავებულ წესს. saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს ზემოაღნიშნული მიდგომა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულებისას ზეგანაკვეთური სამუშაოს დროის ათვლის თვალსაზრისით გარკვეულწილად ეხმიანება 2003 წლის 4 ნოემბრის ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2003/88/EC დირექტივის „სამუშაო დროის ორგანიზების გარკვეული ასპექტების შესახებ“ მე-6 მუხლის „ბ“ პუნქტს, რომლის თანახმად წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ საჭირო ზომები იმის უზრუნველსაყოფად, რომ მუშაკთა შრომის უსაფრთხოებისა და ჯანმრთელობის დაცვის მოთხოვნების გათვალისწინებით სამუშაო დროის საშუალო ხანგრძლივობა ყოველი შვიდდღიანი პერიოდისთვის ზეგანაკვეთური სამუშაოს ჩათვლით არ აღემატებოდეს 48 საათს. ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებსა და საქართველოს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების დანართი XXX „დასაქმება, სოციალური პოლიტიკა და თანაბარი შესაძლებლობები“ თანახმად, 2003 წლის 4 ნოემბრის ევროპარლამენტისა და საბჭოს 2003/88/EC დირექტივის „სამუშაო დროის ორგანიზების გარკვეული ასპექტების შესახებ“ დებულებები უნდა შესრულდეს წინამდებარე შეთანხმების ძალაში შესვლიდან ექვსი წლის ვადაში.

18. სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, სამუშაო დროის ხანგრძლივობა კვირაში არ უნდა აღემატებოდეს 48 საათს, რაც იმას ნიშნავს, რომ დამსაქმებელსა და დასაქმებულს შორის შეთანხმების მიღწევის პირობებში, მას აღნიშნული რეჟიმის საწარმოში შეუძლია იმუშავოს კვირაში 48 ან 40 საათზე ნაკლებიც, მაგალითად, 35 საათი. saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს me-2 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, შრომითი ურთიერთობა წარმოიშობა მხარეთა თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე ნების თავისუფალი გამოვლენის შედეგად მიღწეული შეთანხმებით.saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს მე-6 მუხლით მე-9 პუნქტის თანახმად შრომითი ხელშეკრულების დადებისას არსებითი პირობებია: მუშაობის დაწყების თარიღი და შრომითი ურთიერთობის ხანგრძლივობა, სამუშაო დრო და დასვენების დრო, სამუშაო ადგილი, თანამდებობა და შესასრულებელი სამუშაოს სახე, შრომის ანაზღაურების ოდენობა და გადახდის წესი, ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების წესი, ანაზღაურებადი და ანაზღაურების გარეშე შვებულებების ხანგრძლივობა და შვებულების მიცემის წესი. ამავე მუხლის მე-10 პუნქტის შესაბამისად, ბათილია ინდივიდუალური შრომითი ხელშეკრულების ან ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დოკუმენტის ის პირობა, რომელიც ეწინააღმდეგება ამ კანონს ან იმავე დასაქმებულთან დადებულ კოლექტიურ ხელშეკრულებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ინდივიდუალური შრომითი ხელშეკრულება აუმჯობესებს დასაქმებულის მდგომარეობას. მაშასადამე, მოსარჩელეებისთვის შრომითი ხელშეკრულების დადებისას ცნობილი უნდა ყოფილიყო მათი შრომის არსებითი პირობები და დამსაქმებლის საქმიანობის სპეციფიკა, ამდენად, ამა თუ იმ პროფესიისა და შემდგომში სამუშოს არჩევანი დასაქმებულის თავისუფალ ნებაზეა დამოკიდებული. ამასთან ერთად, ამავე კანონის მე-11 მუხლის „შრომითი ხელშეკრულების პირობების შეცვლა“ 1-ლი პუნქტის თანახმად დამსაქმებელს უფლება აქვს, დასაქმებულისათვის შეტყობინებით დააზუსტოს შრომითი ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სამუშაოს შესრულების მხოლოდ ის ცალკეული გარემოებები, რომლებიც არ ცვლის ხელშეკრულების არსებით პირობებს, ხოლო ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, შრომითი ხელშეკრულების არსებითი პირობების შეცვლა შესაძლებელია მხოლოდ მხარეთა შეთანხმებით და, თუ შრომითი ხელშეკრულება არ ითვალისწინებს რომელიმე არსებით პირობას,ასეთი პირობის განსაზღვრა შესაძლებელია დასაქმებულის თანხმობით.

19. აღსანიშნავია, რომ კანონმდებლობით მკაფიოდ განსაზღვრულ შემთხვევებში დასაქმებული ვალდებულია შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო, კერძოდ, saqarTvelos organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს me-17 muxliს 1-ლი პუნქტით განსაზღვრულ შემთხვევებში დასაქმებულის მხრიდან ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულების ვალდებულება წარმოიშობა მხოლოდ შემდეგ ამომწურავად განსაზღვრულ შემთხვევებში: დასაქმებული ვალდებულია შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო ანაზღაურების გარეშე სტიქიური უბედურების თავიდან ასაცილებლად ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის, ხოლო სათანადო ანაზღაურებით საწარმოო ავარიის თავიდან ასაცილებლად ან/და მისი შედეგების ლიკვიდაციისთვის. ამავე კანონის მე-40 მუხლის „მუშაობის უნებლიე გაგრძელება“ თანახმად, თუ შრომითი ხელშეკრულების ვადა გავიდა, მაგრამ, სამუშაოს ხასიათიდან გამომდინარე, მუშაობის დაუყოვნებლივ შეწყვეტა მნიშვნელოვან ზიანს გამოიწვევს და საფრთხეს შეუქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას, დასაქმებული ვალდებულია გააგრძელოს მუშაობა,სანამ ასეთი ვითარება არ დასრულდება, ხოლო დამქირავებელი ვალდებულია მისცეს მას შრომის ანაზღაურება. აშკარაა, რომ, ამ შემთხვევებში, ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულების ვალდებულების არსებობა დასაქმებულთა ყველა კატეგორიისთვის თანაბრად და რაიმე გამონაკლისის გარეშე განპირობებულია ყველასთვის ცხადი საჯარო ინტერესით, სწორედ ამიტომ, აღნიშნულ შემთხვევებში იზღუდება დასაქმებულთა თავისუფალი ნება - ორივე შემთხვევაში სამუშაოს შესრულების სავალდებულო ხასიათი ორგანული კანონით არის მოწესიგებული და იგი ვერ გახდება მხარეთა შეთანხმების საგანი.

20. ყოველივე ზემოთქმულის საფუძველზე, ცხადია, რომ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის საწარმოში 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის წარმოების/შრომის პროცესის უწყვეტი რეჟიმი ვერ იქნება ერთადერთი სამართლებრივი საფუძველი იმისთვის, რომ მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულებისას ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულებამ „ავტომატურად“ სავალდებულო ხასიათი შეიძინოს, ვინაიდან აღნიშნულისთვის საჭიროა ასევე მხარეთა თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე ნების თავისუფალი გამოვლენის შედეგად მიღწეული შეთანხმება ან საქართველოს organuli kanonis `saqarTvelos Sromis kodeqsi”-ს me-17 muxlის 1-ლი პუნქტით ან მე-40 მუხლით განსაზღვრული გარემოების დადგომა. საქართველოს მთავრობის 2013 წლის 11 დეკემბრის N329 დადგენილების ‘’სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალის დამტკიცების შესახებ’’ მე-2 მუხლის მიხედვით „საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსი“ მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, კვირაში არაუმეტეს 48-საათიანი სამუშაო დროის ხანგრძლივობა გავრცელდეს ამ დადგენილების დანართით დამტკიცებული დარგების იმ საწარმოებზე, სადაც წარმოების/შრომითი პროცესი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს (სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმო)“. ამასთან ერთად, ამავე დადგენილების მე-3 მუხლის თანახმად „ამ დადგენილების მე-2 მუხლის მოქმედება არ ვრცელდება სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულ იმ პირზე, რომლის შრომითი პროცესი არ მოითხოვს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს და სამუშაო არ არის დაკავშირებული სამუშაო/საწარმოო პროცესის უწყვეტობასთან“.

ოთარ სიჭინავა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი