„საქართველოს მოქალაქეები – ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №565 

1. სასამართლო მეგობრის (Amicus Curiae) მოსაზრებით მომართვის უფლებამოსილება

საქართველოს კონსტიტუციის 43–ე მუხლის მეორე პუნქტის მიხედვით:

„სახალხო დამცველი უფლებამოსილია გამოავლინოს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის ფაქტები, შეატყობინოს ამის შესახებ შესაბამის ორგანოებსა და პირებს.“

„საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე–12 მუხლის თანახმად:

„საქართველოს სახალხო დამცველი დამოუკიდებლად ამოწმებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობას, ასევე მათი დარღვევის ფაქტებს როგორც მიღებული განცხადებისა და საჩივრის საფუძველზე, ისე საკუთარი ინიციატივით.“

იმავე კანონის 21–ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით:

„საქართველოს სახალხო დამცველი უფლებამოსილია შემოწმების შედეგების მიხედვით:

....

ე) ცალკეულ შემთხვევებში შეასრულოს სასამართლოს მეგობრის (Amicus Curiae) ფუნქცია საერთო სასამართლოებსა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში;“

2. შესავალი

საქართველოს ორგანული კანონის "საქართველოს შრომის კოდექსის" მე–14 მუხლი განსაზღვრავს სამუშაო დროის ხანგრძლივობას. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტი აყალიბებს, რომ „დამსაქმებლის მიერ განსაზღვრული სამუშაო დროის ხანგრძლივობა, რომლის განმავლობაშიც დასაქმებული ასრულებს სამუშაოს, არ უნდა აღემატებოდეს კვირაში 40 საათს, ხოლო სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში, სადაც წარმოების/შრომითი რეჟიმი ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს, – კვირაში 48 საათს.“ გარდა ამისა, სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგების ჩამონათვალი განსაზღვრულია საქართველოს მთავრობის #329 დადგენილებით, რომელთა შორისაა, სოფლის მეურნეობა, მეთევზეობა, ქიმიური წარმოება, მეტალურგიული მრეწველობა, მშენებლობა, ვაჭრობა, სასტუმროები, ტრანსპორტი, კავშირგაბმულობა, სახელმწიფო მმართველობის სპეციფიკური მიმართულებები, გარემოს დაცვის სხვადასხვა დარგები, და სხვა.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სახეზეა, რომ სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებული პირებისათვის დამსაქმებელს შეუძლია დაადგინოს 48 საათიანი სამუშაო კვირა, რომელიც, ბუნებრივია, არ ითვალისწინებს ზეგანაკვეთურ სამუშაოს. საქართველოს შრომის კოდექსის მე–17 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს შემთხვევებს, როდესაც დასაქმებული ვალდებულია შეასრულოს ზეგანაკვეთური სამუშაო. აღნიშნული შემთხვევებია, სტიქიური უბედურებები (ანაზღაურების გარეშე) და საწარმოო ავარიის თავიდან აცილება ან/და ლიკვიდაცია (სათანადო ანაზღაურებით). გარდა ამისა, ამავე მუხლის მე–3 პუნქტის შესაბამისად, „ზეგანაკვეთურ სამუშაოდ მიიჩნევა მხარეთა შეთანხმებით დასაქმებულის მიერ სამუშაოს შესრულება დროის იმ მონაკვეთში, რომლის ხანგრძლივობა სრულწლოვნისთვის აღემატება კვირაში 40 საათს...“. აქედან გამომდინარე, ყველა დასაქმებულს ზეგანაკვეთური სამუშაოს ანაზღაურების უფლება უნდა წარმოეშობოდეს კვირაში 40–ზე მეტი საათი მუშაობის შემდგომ. თუმცა რეალურად, გარდა იმისა, რომ სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულ პირებს უწევთ სხვა დაწესებულებაში დასაქმებულებთან შედარებით კვირაში 8 დამატებითი საათი მუშაობა, მათ ზეგანაკვეთური სამუშაოსთვის შესაბამისი ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება წარმოეშობათ მხოლოდ აღნიშნულ 48 საათზე გადაჭარბების შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ ზეგანაკვეთური სამუშაოსთვის ათვლის ზღვარი, შრომის კოდექსის მიხედვით, 40 საათია. აღნიშნული, გარდა არათანასწორი მოპყრობისა, შრომის თანაბარი ანაზღაურების პრინციპსაც არღვევს. ამას გარდა, ზეგანაკვეთური სამუშაოს განმარტებიდან გამომდინარე, ვერცერთი წარმოების დარგი ვერ იქნება დაზღვეული დასაქმებულისთვის ზეგანაკვეთური სამუშაოს მოთხოვნისგან (სტიქიური უბედურებები, საწარმოო ავარია). შესაბამისად, ზეგანაკვეთური სამუშაოს საჭიროების დადგომის შემთხვევაში სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოში დასაქმებულ პირებს შესაძლოა მოუწიოთ კვირაში 48 სავალდებულო სამუშაო საათის გადაჭარბება.

საყურადღებოა, რომ საქართველოს შრომის კოდექსის მე–14 მუხლში მოხსენიებულია „სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოები“, ხოლო მთავრობის დადგენილება განსაზღვრავს სპეციფიკურ დარგებს, და არა საწარმოებს. აღნიშნული დარგების ჩამონათვალი საკმაოდ ფართოა. გარდა ამისა, კოდექსში სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმო დაკავშირებულია წარმოების რეჟიმთან, რომელიც „ითვალისწინებს 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს“. თუმცა, კოდექსის ამავე მუხლი უთითებს მთავრობის დადგენილებაზე, რომლითაც განისაზღვრება სპეციფიკური დარგები, ანუ ამ შემთხვევაში, სპეციფიკური რეჟიმის მქონე საწარმო განისაზღვრება წარმოების დარგის შესაბამისად, რაც გარკვეულ ბუნდოვანებას ქმნის კონკრეტული საწარმოსთვის სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის მქონე საწარმოს სტატუსის მინიჭებისას. აღნიშნულის დასარეგულირებლად მთავრობის დადგენილების მე–4 მუხლი საწარმოს განსაზღვრისას მხარეთა შეუთანხმებლობის შემთხვევებისთვის ადგენს, რომ „საკითხს განიხილავს სოციალური პარტნიორობის სამმხრივი კომისია“. ანუ, თუ ისე მოხდა, რომ დამსაქმებელი/საწარმო არის სპეციფიკური რეჟიმის, თუმცა დასაქმებული აღნიშნულს არ ეთანხმება, მათ შეუძლიათ მიმართონ სამმხრივ კომისიას. თუმცა, კომისიის დებულების მე–4 მუხლის (ბ) ქვეპუნქტის თანახმად, კომისიის ერთ–ერთი ფუნქციაა „შრომით და მის თანმდევ ურთიერთობებში სხვადასხვა საკითხზე წინადადებებისა და რეკომენდაციების შემუშავება“. რეკომენდაცია და წინადადება, ბუნებრივია, სავალდებულო ხასიათის ვერ იქნება, შესაბამისად, მაშინაც კი, თუ კომისიამ, საქმის შესწავლის შემდეგ, რეკომენდაციაში აღნიშნა, რომ საწარმოს არ უნდა ჰქონდეს სპეციალური რეჟიმის მქონე საწარმოს სტატუსი, ის ამით ვერ დაავალდებულებს დასაქმებულს შეცვალოს სტატუსი, შესაბამისად კანონმდებლობაში ჩადებული მექანიზმი არაეფექტურია და რეალურად ვერ დაიცავს დასაქმებულის ინტერესებს დამსაქმებელთა თვითნებობის შემთხვევაში.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სპეციფიკური სამუშაო რეჟიმის დარგებში დასაქმებულ პირებს ხშირ შემთხვევაში უწევთ მძიმე ფიზიკური შრომა; გარკვეული სამუშაო აღჭურვილობის ტარება; შეხება აქვთ საშიშ (ქიმიურ) ნივთიერებებთან; ხშირად უწევთ მძიმე კლიმატურ პირობებში მუშაობა და ა.შ. რაც მათ დამატებით სიძნელეებს უქმნის. როგორც წესი, სამუშაო დროის ლიმიტები გათვალისწინებულია ადამიანის ჯანმრთელობისა და შრომითი უსაფრთხოების მიზნებიდან გამომდინარე, შესაბამისად, სამუშაო დროის გაზრდა პირდაპირ გავლენას ახდენს ადამიანის ჯანმრთელობასა და შრომით უსაფრთხოებაზე და ასევე დამატებით მძიმე პირობას ქმნის მუშაობისთვის.

საქართველოს შრომის კოდექსის ზემოთ განხილული რეგულირება ქმნის სიტუაციას, როდესაც გარკვეული ტიპის დაწესებულებაში დასაქმებულთა სამუშაო გრაფიკი 8 საათით მეტია სხვა ყველა დასაქმებულთან შედარებით; შესაბამისად, ქვეყანაში შრომასთან დაკავშირებით არსებულ ზოგად პრაქტიკასთასთან მიმართებით გარკვეულ პირთა წრე იმყოფება არათანასწორ მდგომარეობაში, იმგვარად, რომ მათი შრომა თვეში 32 საათით, ხოლო წელიწადში 384 საათით აღემატება დანარჩენ დასაქმებულთა სამუშაო დროის ხანგრძლივობას, ყოველგვარი დამატებითი ანაზღაურების გარეშე; გარდა ამისა, მათ უწევთ ზეგანაკვეთური სამუშაოს შესრულება, ასეთის აუცილებლობის დადგომის შემთხვევაში.

საყურადღებოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შრომის განმარტების განხილვა. სასამართლო ამ დროს ამოდის ინდივიდის ინტერესებიდან. როგორც საქმეში „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს კონსტიტუციის 30–ე მუხლის პირველ პუნქტზე მსჯელობისას („შრომის თავისუფლება“, რომელშიც მოიაზრება შრომის უფლება), სასამართლომ განმარტა, „შრომად“ შეიძლება გავიგოთ მხოლოდ ისეთი საქმიანობა, რომელიც მატერიალური და სულიერი თვალსაზრისით ემსახურება ადამიანის ცხოვრების საფუძვლის შექმნასა და შენარჩუნებას. შრომა, ერთი მხრივ, წარმოადგენს ადამიანის მატერიალური უზრუნველყოფის, ხოლო, მეორე მხრივ, პიროვნული თვითრეალიზაციისა და განვითარების საშუალებას. ადამიანის პროფესიული საქმიანობა შეიძლება მოიცავდეს რამოდენიმე მიმართულებას, მაგრამ საქმიანობის ნაწილი წარმოადგენს კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს მაშინ, როდესაც ის განგრძობადი და მატერიალური შემოსავლის მომტანია ან მისი ჩამოცილებით აღარ იარსებებდა შემოსავლის მომტანი პროფესიული საქმიანობის ძირითადი მიმართულება.“ აღნიშნული გამარტება მთლიანად ეფუძნება ინდივიდის ინტერესს და მისი მიზნებისთვის სამუშაოს სპეციფიკას არ აქვს მნიშვნელობა. შრომად ჩაითვლება ნებისმიერი საქმიანობა, რომელიც ზემოაღნიშნულ ნიშნებს (განგრძობადი, მატერიალური შემოსავლის მომტანი) აკმაყოფილებს. თუ განვიხილავთ კანონმდებლის მიერ „საქართველოს შრომის კოდექსით“ დაწესებულ დიფერენცირებულ მიდგომას ზემოაღნიშნული განმარტების ჭრილში, ცალსახად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დიფერენცირებული მიდგომა სამუშაო ადგილის მიხედვით ნაკარნახევია სამუშაოს სპეციფიკიდან გამომდინარე და იგი გამორიცხავს ინდივიდის ინტერესების გათვალისწინებას. ანუ, სხვაგვარად რომ გამოვხატოთ შრომის კოდექსის მე–14 მუხლის 1–ლი პუნქტის მიერ შემოთავაზებული განსხვავებული მიდგომა სხვადასხვა სპეციფიკის დარგში მომუშავე პირთათვის, იგი წინა პლანზე აყენებს თავად საწარმოს, წარმოების თუ დარგის სპეციფიკას პიროვნების ინტერესებთან შედარებით. დარგის განვითარება, ბუნებრივია, პრიორიტეტულია დამსაქმებლისა და სახელმწიფოსთვის, თუმცა ამის გამო პიროვნების უფლებათა უგულვებელყოფა ვერ იქნება გამართლებული.

საქმეში „საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა: „საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლი პირდაპირ არ ითვალისწინებს კანონის წინაშე ყველას თანასწორობას „დასაქმების ადგილის“ მიუხედავად, მაგრამ ეს თავისთავად გამომდინარეობს ამ ნორმის არსიდან და მიზნებიდან.“ აქედან გამომდინარე, პირთა გარკვეული ჯგუფის არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენება იმავე კატეგორიის სხვა ჯგუფთან შედარებით წარმოადგენს კონსტიტუციის მე–14 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევას.

3. არათანასწორი მოპყრობის არსი სადავო ნორმასთან მიმართებით

სადავო ნორმით განსაზღვრული პირები, როგორც ზემოთ იყო განხილული, განსხვავდებიან მხოლოდ დასაქმების ადგილის მიხედვით. ანუ, მშრომელთა საერთო მასიდან გამოყოფილია მხოლოდ ერთი ჯგუფი. ერთი შეხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ჩვენს მიერ განსახილველი დაწესებულებების/საწარმოების სპეციფიკიდან გამომდინარე, იქ დასაქმებული პირები შესაძლოა თანასწორნი არ იყვნენ სხვა დაწესებულების თანამშრომლებთან, რადგან შესასრულებელი სამუშაო არის სხვადასხვა ხასიათის, თუმცა ეს ლოგიკა თითოეულ დაწესებულებაში დასაქმებულ პირზე შესაძლოა ცალ–ცალკე გავრცელდეს და დასაქმებული პირები დაყოს ვიწრო ჯგუფებად თითოეული საწარმოს/დაწესებულების მიხედვით. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ თანასწორობის ტესტზე მსჯელობისას აღნიშნა, საქმეში „პოლიტიკური პარტიები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, „ერთი და იგივე პირები გარკვეულ ურთიერთობასთან, ვითარებასთან მიმართებით“ შეიძლება განხილული იყვნენ არსებითად თანასწორად, ხოლო სხვა გარემოებებთან მიმართებით – არა.“ სადავო ნორმასთან მიმართებით, განსახილველი კონკრეტული შემთხვევის მიზნებისთვის, დასაქმებული პირები მათი სამუშაო ადგილის მიუხედავად, არიან არსებითად თანასწორი. ხოლო, თუ არსებითად თანასწორი პირების მიმართ გვაქვს არათანასწორი მოპყრობა უნდა ვიმსჯელოდ რამდენად მართებული და პროპორციულია აღნიშნული მოპყრობა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „ჯანო ჯანელიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ „სოციალურ, სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში კანონმდებლის მიერ მოქალაქეთა საერთო მასიდან გარკვეული ჯგუფის გამოყოფა და მათთვის განსხვავებული, შედარებით არახელსაყრელი სამართლებრივი რეგულირების განსაზღვრა განპირობებული უნდა იყოს არსებითი, გონივრული და ობიექტური მიზეზებით.“ შესაბამისად, ქვემოთ უნდა განვიხილოთ, რამდენად გონივრული და გარდაუვალი იყო სადავო აქტით განსაზღვრული პირთა ჯგუფისთვის არახელსაყრელი რეგულირების განსაზღვრა.

შრომის კოდექსის მე–14 მუხლით განსაზღვრული პირები არიან დასაქმებულები, რომელთა მიმართ განსაზღვრულია დიფერენცირებული მიდგომა დასაქმების ადგილის მიხედვით. თუ კანონმდებლის მიზანი აღნიშნული დიფერენცირებული მიდგომის გამართლებისთვის, იქნებოდა იმ დარგის სპეციფიკა, სადაც პირები არიან დასაქმებულნი, მაშინ უნდა გვევარაუდა, რომ კანონმდებელს უნდა განესაზღვრა სამუშაო დრო თითოეული სამუშაო დარგისთვის ინდივიდუალურად, რადგან თითოეული დარგის სამუშაო სპეციფიკა განსხვავებულია და სხვადასხვა სამუშაოს შესრულებას განსხვავებული დრო სჭირდება. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც კი, დაუშვებელი იქნებოდა არსებითად გაუარესებული და მკაცრი გრაფიკის განსაზღვრა რომელიმე დარგის მუშაკისთვის. გარდა ამისა, შეუძლებელია პირის არსებითად უთანასწორო მდგომარეობაში ჩაყენების გამართლებად საწარმოს მიერ მოთხოვნილი მუშაობის ხანგრძლივობის გამოყენება. მიუხედავად იმისა, რომ თითოეული პირის შრომით ესა თუ ის დარგი ბუნებრივად ვითარდება, ასევე საწარმო თუ დაწესებულება გამართულად მუშაობს იქ დასაქმებული ინდივიდების ხარჯზე, შრომის ძირითადი არსი, როგორც ზემოთ უკვე იყო განხილული, არის არა იმდენად დარგის განვითარება თუ საწარმოს ნორმალური ფუნქციონირება, არამედ ინდივიდის პიროვნული განვითარების და მატერიალური უზრუნველყოფის ძირითადი საშუალება. თუმცა, რასაკვირველია, დარგის განვითარებაც სახელმწიფოს განვითარების მნიშვნელოვანი ნაწილია. მაგრამ, სადავო არათანასწორი მიდგომის გარეშეც შესაძლებელია კანონით გათვალისწინებული მიზნის მიღწევა, ანუ საწარმოს ნორმალური ფუნქციონირება. მაგალითისთვის, სასწრაფო სამედიცინო დახმარების საქმიანობა უნდა იყოს 24 საათიანი, ამის გამო, რასაკვირველია, იქ დასაქმებულს ვერ მოსთხოვს დამსაქმებელი, რომ ყოველ დღე 24 საათის განმავლობაში იმუშაოს, ამ პრობლემის მოსაგვარებლად არსებობს ცვლიანობის გრაფიკი და შესაბამისი რაოდენობის ადამიანიური რესურსი დაწესებულებაში. ასევე, საწარმოს ფუნქციონირება არაა იმაზე დამოკიდებული, ერთი კონკრეტული პიროვნება იმუშავებს 8 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში ერთ კონკრეტულ პოზიციაზე, თუ ერთმანეთს შეენაცვლება რამოდენიმე. თუ დასაქმებულის ინტერესი არის რომ ერთიდაიგივე პირმა იმუშავოს 8 საათზე მეტი ხნის განმავლობაში, შრომის კოდექსი ამის საშუალებასაც იძლევა, დამატებით ნამუშევარი დროისთვის შესაბამისი ზეგანაკვეთური ანაზღაურების გზით. საწარმოს გამართული მუშაობისთვის არსებითი არის ის, რომ მან იმუშაოს იმ დროით, რაც მას ჭირდება, ამისთვის კი შესაძლებელია ადეკვატური რაოდენობის დასაქმებულთა გამოყენება. მაგალითად, თუ საჭიროა საწარმოში დანადგარი მუშაობდეს 16 საათი, დასაქმებულს შეუძლია დაადგინოს, რომ აღნიშნულ დანადგართან იმუშავოს ორმა დასაქმებულმა, რომლებიც შეენაცვლებიან ერთმანეთს და არ გახდება საჭირო დასაქმებულის სამუშაო პირობების დამძიმება და მისთვის ზედმეტი შრომის მოთხოვნა. შესაბამისად, შრომის კოდექსის მე–14 მუხლში რომ არ ყოფილიყო სადავო წინადადება, ამით წარმოების პროცესი არ შეჩერდებოდა და არც დარგის განვითარება შეფერხდებოდა.

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, მთავრობის დადგენილება არ განსაზღვრავს კონკრეტულად საწარმოების ჩამონათვალს. მასში მოცემულია დარგების ზოგადი სია, რასაც სპეციფიკური რეჟიმი უნდა ეხებოდეს. გარდა ამისა, ჩამონათვალში მითითებული ზოგიერთი დარგი შესაძლოა არ იძლეოდეს კონკრეტული საწარმოსა თუ დაწესებულების იდენტიფიცირების საშუალებას ან საკმაოდ აფართოვებდეს არეალს. მაგალითად, „კომუნალური, სოციალური და პერსონალური მომსახურების გაწევა“, პერსონალური, ისევე, როგორც სოციალური მომსახურება შესაძლოა მრავალგვარი იყოს და მრავალი დაწესებულების საქმიანობის სფეროს წარმოადგენდეს. გარდა ამისა, როგორც ზემოთ უკვე განვიხილეთ, დაწესებულებები, რომელთა საქმიანობის რეჟიმი 8 საათზე მეტი ხანგრძლივობის უწყვეტ რეჟიმს მოითხოვს, შესაძლოა შეუფერხებლად საქმიანობდნენ იქ დასაქმებულთა რაიმე განსაკუთრებულ კატეგორიაში მოქცევისა, თუ გაუარესებული სამუშაო რეჟიმის შექმნის გარეშე. ანუ, თუ ვივარაუდებდით, რომ კანონმდებლის მიზანი 48 საათიანი სამუშაო კვირის დაწესებისას, იყო საწარმოს/დაწესებულების ნორმალური ფუნქციონირება, აღნიშნული მიზნის მიღწევა შესაძლებელია თანასწორ პირობებშიც. შესაბამისად, დასაქმების ადგილისა თუ საწარმოს/დაწესებულების მუშაობის რეჟიმის მიუხედავად, ყველა დასაქმებული არის არსებითად თანასწორი, ხოლო განსხვავებული სამუშაო დროის დადგენა არ არის აბსოლუტური აუცილებლობით გამოწვეული. ზემოაღნიშნული დიფერენცირებული მიდგომა დასაქმების ადგილის მიხედვით არსებითად აუარესებს გარკვეული ჯგუფის დასაქმებულთა სამუშაო პირობებს (კვირაში 8 საათით მეტი სამუშაო დრო, რაც წარმოადგენს კვირაში 1 სამუშაო დღით მეტს, თვეში – 4, ხოლო წელიწადში 48–ით მეტ სამუშაო დღეს), რაც საბოლოო ჯამში აყალიბებს არათანასწორ მიდგომას არსებითად თანასწორი პირების მიმართ.

ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან, ცხადია, რომ სადავო ნორმით დაწესებული დიფერენცირებული მიდგომა არ არის აბსოლუტური აუცილებლობით გამოწვეული და იგი არ არის მიზნის პროპორციული, შესაბამისად, სახეზა საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლის დარღვევა.

4. საერთაშორისო პრაქტიკა

საინტერესოა ევროკავშირის კანონმდებლობისა და პრაქტიკის ანალიზი სამუშაო დროის სტანდარტის ჭრილში. გარდა იმისა, რომ „საქართველოს კანონმდებლობის ევროპის კავშირის კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაციის შესახებ“ საქართველოს პარლამენტის 1997 წლის 2 სექტემბრის დადგენილების პირველი პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული ყველა კანონი და სხვა ნორმატიული აქტი უნდა შეესაბამებოდეს ევროპის კავშირის მიერ დადგენილ სტანდარტებსა და ნორმებს“, საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების ხელშეკრულების დანართები განსაზღვრავს იმ კანონმდებლობას, რომელთა ჰარმონიზაციაც სავალდებულო გახდება საქართველოსთვის ასოცირების ხელშეკრულების ხელმოწერის დღიდან დანართების შესაბამისად დადგენილ ვადებში. ევროკავშირის #2003/88/EC დირექტივის „სამუშაო დროის გარკვეული ასპექტების ორგანიზების შესახებ“ შესრულების ვალდებულება საქართველოს დაეკისრება ასოცირების ხელშეკრულების XXX–ე დანართის შრომის სამართლის ქვეთავის შესაბამისად, ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდგომ. აღნიშნული დირექტივის მე–6 მუხლის (b) ქვეპუნქტის შესაბამისად, მუშაობის საშუალო დრო ყოველი შვიდი დღისთვის, ზეგანაკვეთური სამუშაოს ჩათვლით, არ უნდა აღემატებოდეს 48 საათს.

ევროპის კავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს 2004 წლის 5 ოქტომბრის გადაწყვეტილებაში, საქმეზე პფეიფერი და სხვები გერმანიის წითელი ჯვრის წინააღმდეგ, კითხვასთან დაკავშირებით - სამართლიანი არის თუ არა 48 საათიანი სამუშაო კვირის გახანგრძლივება კოლექტიური თანხმობით კონტრაქტის საფუძველზე, თუ საჭიროა ცხადად და თავისუფლად მიცემული თანხმობა თითოეული დასაქმებული ინდივიდის მიერ, სასამართლომ განმარტა, რომ ევროკავშირის #93/104 დირექტივის 18–ე მუხლის 1–ლი პუნქტის (b)(i) ქვეპუნქტის მიხედვით აშკარაა, რომ ის მოითხოვს თანხმობას დასაქმებულისგან ინდივიდუალურად, შესაბამისად კოლექტიური თანხმობა ვერ ჩაითვლება სამუშაო კვირის გახანგრძლივების კანონიერ საფუძვლად. სასამართლომ დააკონკრეტა, რომ აღნიშნული ინტერპრეტაცია გამომდინარეობის დირექტივის მიზნებიდან, რაც გულისხმობს დასაქმებულთა ჯანმრთელობისა და უსაფრთხოების დაცვას, inter alia, კვირაში განსაზღვრული სამუშაო დროის ზედა ზღვარისა და დასვენების მინიმალური პერიოდის სარგებლის უზრუნველყოფით. აქედან გამომდინარე, მინიმალური მოთხოვნებიდან ნებისმიერ გადახვევას თან უნდა ერთვოდეს ყველა საჭირო გარანტია, იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იქნას დასაქმებულის მიერ დირექტივით განსაზღვრული სოციალური უფლებების დათმობა თავისუფლად და ყველა შედეგის გაცნობიერებით. გარდა ამისა, სასამართლომ აღნიშნა, რომ დასაქმებული განხილული უნდა იქნას, როგორც დასაქმების ხელშეკრულების შედარებით სუსტი მხარე, აქედან გამომდინარე, აუცილებელია თავიდან იქნეს აცილებული დამსაქმებლის ისეთ პოზიციაში ყოფნა, როდესაც მას შესაძლებლობა ექნება უგულვებელყოს მეორე ხელშემკვრელი მხარის სურვილები და შეზღუდოს მისი უფლებები.

ევროკავშირის #2003/88/EC დირექტივასთან მიმართებით ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლომ, საქმეში გუნტერ ფუსი ქალაქ ჰალეს წინააღმდეგ (C-429/09), აღნიშნა, რომ დოკუმენტის მიზანი არის მინიმალური მოთხოვნების ჩამოყალიბება დასაქმებულთა საცხოვრებელი და სამუშაო პირობების გამოსასწორებლად ეროვნული კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის საშუალებით, რომლებიც ეხება სამუშაო დროს. სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ ევროკავშირის დონეზე სამუშაო დროის ორგანიზება გამიზნულია უზრუნველყოს დასაქმებულთა ჯანმრთელობისა და უსაფრთხოების უკეთესი დაცვა მათი მინიმალური დასვენების პირობებისა და ადეკვატური შესვენების უფლების დაცვისა და სამუშაო კვირის საშუალო ხანგრძლივობისთვის ზედა ზღვარის დაწესებით (პარა. 43). ზემოაღნიშნული დრიექტივის ფარგლებში „სამუშაო დროის“ კონცეფციაზე მსჯელობისას სასამართლომ განმარტა, რომ დოკუმენტი არ ტოვებს სივრცეს საფუძვლიანი ეჭვისთვის, რომ პრინციპში, მე–6 მუხლის (b) ქვეპუნქტი გამორიცხავს 48 საათიანი (მაქსიმალური სამუშაო დრო კვირაში) ზედა ზღვარის გადაცილების შესაძლებლობას (პარა.57). აღსანიშნავია, რომ სასამართლომ ზემოაღნიშნული დაადგინა გერმანიის საჯარო სახანძრო სამსახურის თანამშრომლების მიერ განხორციელებულ სამუშაოზე მსჯელობისას.

თუ დავაკავშირებთ ზემოთგანხილულ მსჯელობას სადავო ნორმასთან, აშკარაა, რომ შრომის კოდექსის მე–14 მუხლის პირველი პუნქტი აყალიბებს კოლექტიურ მიდგომას და ის არ ითვალისწინებს მოთხოვნას, რომ ინფორმირებული, ცხადი და თავისუფალი თანხმობა გამოხატოს დასაქმებულმა. გარდა ამისა, სადავო ნორმა საშუალებას აძლევს დამსაქმებელს, არ მიიღოს მხედველობაში დასაქმებულის სურვილები და შეზღუდოს ამ უკანასკნელის უფლება კანონის საფუძველზე მეორე მხარის რაიმე თანხმობის გარეშე.

ორმოც საათიანი კვირის შესახებ (Forty-Hour Week Convention) შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის 1935 წლის #47 კონვენციის, პრეამბულაში ნათქვამია, რომ ორგანიზაციამ იმის გათვალისწინებით, რომ უმუშევრობა გახდა ფართოდ გავრცელებული და განგრძობადი პრობლემა, მილიონობით ადამიანი მსოფლიოში განიცდის გაჭირვებას; ასევე იმის გათვალისწინებით, რომ სასურველია დასაქმებულებს, რამდენადაც შესაძლებელია, საშუალება მიეცეთ გაიზიარონ სწრაფი ტექნიკური პროგრესის სარგებელი, რაც თანამედროვე ინდუსტრიის დამახასიათებელია, მიიღო აღნიშნული კონვენცია. კონვენცია ეხება ორმოც საათიანი სამუშაო კვირის პრინციპის დანერგვას ორგანიზაციის წევრ ქვეყნებში. მართალია, დოკუმენტი ვრცელდება მხოლოდ ხელმომწერ ქვეყნებზე, რომელთაც კონვენციის რატიფიცირება მოახდინეს, თუმცა ამ დოკუმენტში ცხადად ჩანს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის მიდგომა სამუშაო დროსთან დაკავშირებით და მისი მისწრაფება შეამციროს სამუშაო დრო დასაქმების ყველა სფეროში იქამდე, სადამდეც ეს შესაძლებელია.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან ილია ლეჟავასა და ლევან როსტომაშვილის საკონსტიტუციო სარჩელი შეიცავს მნიშვნელოვან საკითხს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფის თვალსაზრისით, მიზანშეწონილად მიმაჩნია, მოგმართოთ სასამართლო მეგობრის (Amicus Curiae) მოსაზრებით.