კოლეგიის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ოთარ სიჭინავა – წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თამაზ ცაბუტაშვილი- წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - თეიმურაზ ჯანაშია და გიული ალასანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: 1) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით; 2) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადებების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელეების, თემურ ჯანაშიას და გიული ალასანიას წარმომადგენლები - ოთარ კახიძე, დავით კაკოიშვილი, ანი ხოჯელანი. მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - ზურაბ მაჭარაძე, თამარ მესხია.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 2 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის N631) მომართეს საქართველოს მოქალაქეებმა – თეიმურაზ ჯანაშიამ და გიული ალასანიამ. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი განსახილველად გადმოეცა 2015 წლის 4 მარტს.

2. N631 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2015 წლის 18 მაისს.

3. N631 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, `საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, `საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

4. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე, ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“.

5. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლი ადგენს ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის დაყენებისა და განხილვის წესს. კერძოდ, 154-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, `მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არაუგვიანეს 48 საათისა ზეპირი მოსმენის გარეშე წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით”.

6. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება”. 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძველს, კერძოდ, `აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის დასაშვებია ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი“.

7. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს”. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად კი, „დაცვის უფლება გარანტირებულია“.

8. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე თეიმურაზ ჯანაშიას საქართველოს ყოფილ პრეზიდენტთან, მიხეილ სააკაშვილთან ერთად 2014 წლის 13 აგვისტოს ბრალი დაედო წინასწარ შეთანხმებული ჯგუფის მიერ სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, მის მართლზომიერ გამგებლობაში არსებული დიდი ოდენობით სხვისი მოძრავი ქონების გაფლანგვაში. 2014 წლის 16 აგვისტოს საქართველოს პროკურატურამ შუამდგომლობით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს და მოითხოვა თეიმურაზ ჯანაშიას, მისი ყოფილი მეუღლისა და შვილების საკუთრებაში არსებული ქონების, ასევე მოსარჩელის საბანკო ანგარიშებისათვის ყადაღის დადება, რადგან არსებობდა საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ მოსალოდნელი ქონებრივი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, მოსარჩელე გაასხვისებდა ან სხვაგვარად გადამალავდა საკუთარ და მასთან დაკავშირებული პირების სახელზე რიცხულ ქონებას, ასევე მის საბანკო ანგარიშებზე არსებულ თანხას. აღნიშნული ხელს შეუშლიდა ბრალდებულის მიერ სახელმწიფოსათვის, როგორც დაზარალებულისათვის, ზიანის ანაზღაურებას.

9. მოსარჩელის მითითებით, სასამართლომ დაყენებული შუამდგომლობა განიხილა ზეპირი მოსმენის გარეშე, მიიჩნია საკმარისად დასაბუთებულად და 2014 წლის 18 აგვისტოს განჩინებით დააკმაყოფილა. მოსარჩელის აზრით, ქონებას დაედო ყადაღა ისე, რომ სასამართლოსათვის წარდგენილი არ იყო არც ერთი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა დაყადაღებული ქონების კავშირს დანაშაულთან. აღნიშნული განჩინება ძალაში დარჩა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით.

10. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე გიული ალასანიას, როგორც საქართველოს ყოფილ პრზიდენტთან მიხეილ სააკაშვილთან დაკავშირებული პირის, ქონების დაყადაღების მოთხოვნით საქართველოს პროკურატურამ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიმართა 2014 წლის 27 აგვისტოს. მოსარჩელის მითითებით, ბრალდების მხარემ სასამართლოს არ წარუდგინა რაიმე სახის მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა კონკრეტული ქონების კავშირს შესაძლო დანაშაულებრივ ქმედებასთან ან აღნიშნული ქონების გასხვისების ან გადამალვის საფრთხეს. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 29 აგვისტოს განჩინებით, საქართველოს პროკურატურის შუამდგომლობა არ დაკმაყოფილდა.

11. თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 29 აგვისტოს განჩინება შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის შესახებ საქართველოს პროკურატურამ გაასაჩივრა 2014 წლის 30 აგვისტოს. მოსარჩელის მითითებით, წარდგენილი საჩივარი იდენტური იყო 27 აგვისტოს თბილისის საქალაქო სასამართლოსათვის წარდგენილი შუამდგომლობისა, თუმცა სააპელაციო სასამართლომ გაიზიარა პროკურატურის არგუმენტაცია და ნაწილობრივ დააკმაყოფილა საჩივარი. კერძოდ, გაუქმდა თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2014 წლის 29 აგვისტოს განჩინება და ყადაღა დაედო მოსარჩელე გიული ალასანიას ქონებას, რომელიც შეძენილი იყო შესაძლო დანაშაულის ჩადენის პერიოდში.

12. მოსარჩელე მხარისათვის სადავო/პრობლემურ საკითხს წარმოადგენს ქონებაზე ყადაღის დადების საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული წესი. აღნიშნული მუხლის პირველი წინადადება `სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული” გაუმართლებლად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებლ საკუთრების ფუნდამენტურ უფლებას, რადგან იგი ითვალისწინებს პირის ქონებისათვის ყადაღის დადების შესაძლებლობას ისე, რომ აღნიშნულ ქონებას შეიძლება კავშირი არ ჰქონდეს ბრალდებულის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან. მოსარჩელის მითითებით, აღნიშნული ნორმა ასევე არ არის განჭვრეტადი და საკმარისად განსაზღვრული, რაც უფლების შემზღუდავი კანონის აუცილებელი კონსტიტუციური მოთხოვნაა.

13. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმით ხდება საკუთრების უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევა, რამდენადაც დაცული არ არის ადამიანის ძირითად უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების კონსტიტუციური კრიტერიუმის - თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნა, რომლის თანახმადაც, უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის გამოსადეგ, აუცილებელ და თანაზომიერ საშუალებას. მოსარჩელის მითითებით, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვის მიზანი თავად ამ ნორმაშია მოცემული - `სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფა”. ტერმინი `სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიება” გათვალისწინებული იყო 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით. მსგავს ღონისძიებებს კოდექსის მოქმედი რედაქცია არ იცნობს. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის აზრით, შეუძლებელია ქონებაზე ყადაღის დადება ემსახურებოდეს არარსებულ მიზანს და მას შესაძლოა ჰქონდეს მხოლოდ ქონების ჩამორთმევის უზრუნველყოფის მიზანი.

14. მოსარჩელის მითითებით, ქონების ჩამორთმევას, როგორც სასჯელის ერთ-ერთ სახეს განსაზღვრავს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლი. კერძოდ, 52-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, პირს სასჯელის სახით შესაძლოა ქონება ჩამოერთვას, თუკი ეს ქონება ა) გამოყენებულია ან არსებობს განზრახვა, გამოყენებულ იქნეს დანაშაულის ჩასადენად; ბ) მოპოვებულია დანაშაულებრივი გზით. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლებელია დაყადაღდეს არა მარტო ქონება, რომელიც დანაშაულთან არის დაკავშირებული, არამედ ის ქონებაც, რომელიც არანაირ კავშირში არ არის პირის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან, მხოლოდ არსებობს ვარაუდი, რომ მას დახარჯავენ. ამგვარად, სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლებელია ყადაღა დაედოს ბრალდებულისა და მასთან დაკავშირებული პირების ქონებას, რომელიც საერთოდ არ უკავშირდება პირის დანაშაულებრივ საქმიანობას. თუკი პირის საკუთრებაში არსებული კონკრეტული ქონება არ არის დაკავშირებული დანაშაულთან, ვერ მოხდება, სასჯელის სახით, აღნიშნული ქონების ჩამორთმევაც. შესაბამისად, სადავო ნორმა უშვებს ისეთი ქონების დაყადაღების შესაძლებლობას, რომლის ჩამორთმევაც ვერ განხორციელდება და, ამდენად, შეზღუდვა არ ემსახურება იმ ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ქონებისათვის ყადაღის დადებას გააჩნია.

15. მოსარჩელე მხარე დამატებით აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა მსგავსი ფორმულირებით არსებობდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1998 წლის რედაქციაში, რომელიც ითვალისწინებდა სისხლის სამართლის საქმისწარმოებისას სამოქალაქო სარჩელის წარდგენის შესაძლებლობას. შესაბამისად, პირისათვის ზიანის ანაზღაურების საკითხი წყდებოდა სისხლის სამართლის პროცესში. ზიანის ანაზღაურებისათვის კი შესაძლებელია, გამოყენებული ყოფილიყო მსჯავრდებულის ნებისმიერი ქონება. მოსარჩელის მითითებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოქმედი რედაქცია მსგავს შესაძლებლობას არ ითვალისწინებს, შესაბამისად, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით, პირმა უნდა იდავოს ცალკე, სამოქალაქო სამართლებრივი წესით.

16. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმის სიტყვები `...სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებების...” და `... მასთან დაკავშირებული პირის...” არ აკმაყოფილებს ნორმის განჭვრეტადობისა და განსაზღვრულობის მოთხოვნებს. კერძოდ, „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების” ცნებას მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ იცნობს და, შესაბამისად, გაუგებარია მოცემულ ტერმინში რა იგულისხმება. მოსარჩელის აზრით, ასევე გაუგებარია, ვინ მოიაზრება ბრალდებულთან დაკავშირებულ პირად, რადგან აღნიშნული ტერმინის განმარტება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში მოცემული არ არის.

17. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმით ხდება საკუთრების უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა.

18. მოსარჩელის აზრით, გასათვალისწინებელია სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის ინტენსიურობა. ქონებაზე ყადაღის დადება წარმოადგენს საკუთრების უფლებაში აშკარად ინტენსიურ ჩარევას, რადგან იგი ქონების მფლობელს ან მესაკუთრეს უკრძალავს ქონების განკარგვას, აუცილებლობის შემთხვევაში კი – აგრეთვე ქონებით სარგებლობას. მესაკუთრემ შესაძლოა თვეების ან წელიწადზე მეტი დროის განმავლობაშიც კი ვერ ისარგებლოს ჯეროვნად კუთვნილი ქონებით.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს.

20. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, იმისათვის, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებამ უზრუნველყოს ადამიანის სრულყოფილი სამართლებრივი დაცვა, იგი უნდა მოიცავდეს შესაძლებლობათა გარკვეულ მინიმუმს, მათ შორის საქმის განხილვის უფლებას ზეპირი მოსმენით. ეს უკანასკნელი მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, რომელიც უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სამართლიანი და სწორი გადაწყვეტილების მიღებას.

21. მოსარჩელე მხარის მითითებით, მნიშვნელოვანია გაირკვეს, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის საფუძველზე, ქონებაზე ყადაღის დადების საკითხის განხილვისას სასამართლო რამდენად დგას ფაქტობრივ გარემოებათა შეფასების საჭიროების წინაშე. მოსარჩელე მიუთითებს გიული ალასანიას ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს განჩინებაში არსებულ არგუმენტაციაზე და აღნიშნავს, რომ ქონებაზე ყადაღის დადების სადავო ნორმით გათვალისწინებული საფუძვლები, თავისი შინაარსით მიუთითებს ფაქტობრივ გარემოებათა შეფასების გარდუვალობაზე. სწორედ კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებათა ერთობლიობა უნდა მიუთითებდეს ბრალდებულის ან მასთან დაკავშირებული პირის საკუთრებაში არსებული ქონების დანაშაულებრივ ხასიათზე ან იმაზე, რომ ქონება შესაძლოა გასხვისდეს ან გადაიმალოს.

22. მოსარჩელე მხარის მითითებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა ასევე წარმოადგენდეს დაცვის მხარის წინასწარ ინფორმირების აკრძალვა, რათა მას არ მიეცეს საშუალება, გადამალოს ან გაასხვისოს შესაბამისი ქონება. თუმცა, მოსარჩელის აზრით, აღნიშნულ მიზანს გამორიცხავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-3 ნაწილის დათქმა, რომლის თანახმადაც, შუამდგომლობის განხილვისას გამოიყენება ამავე კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი. ეს უკანასკნელი კი ითვალისწინებს შუამდგომლობის განხილვის ადგილისა და დროის შეტყობინებას ორივე მხარისათვის. შესაბამისად, შუამდგომლობის განხილვისას, სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის შემტანი პირის მოწვევის შემთხვევაში, ამის თაობაზე ასევე ეცნობება ორივე მხარეს. შედეგად, ქონების მესაკუთრისათვის შესაძლოა ცნობილი გახდეს სასამართლოს მიერ მის ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის ფაქტი, თუმცა მას საშუალება არ აქვს, უშუალო მონაწილეობა მიიღოს განხილვის პროცესში. ყოველივე აღნიშნული, მოსარჩელის აზრით, გამორიცხავს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის არსებობას.

23. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმა ასევე ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულ დაცვის უფლებას. პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. ამ მიზნის მიღწევა, მოსარჩელის აზრით, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე. დაცვის უფლება გულისხმობს არა მხოლოდ ფიზიკურად დამცველის ყოლას, არამედ დაცვისათვის ადეკვატურად მომზადების შესაძლებლობასაც. მოცემულ შემთხვევაში საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა უფლების დარღვევას იწვევს სწორედ იმის გამო, რომ პირს გაუმართლებლად ეზღუდება საკუთრების უფლება და მას საერთოდ არ აქვს მტკიცებულებათა წარდგენის, საკუთარი პოზიციის პირადად ან დამცველის მეშვეობით დაცვის შესაძლებლობა.

24. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადებები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს.

25. მოპასუხის აზრით, ყადაღა, ისევე როგორც ნებისმიერი აღკვეთი ღონისძიება, მათ შორის, გირაოც, მიჩნეულია სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებად. ამასთან, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლით კანონმდებელი უშვებს ყადაღის გამოყენებას, მათ შორის გირაოს შეფარდების შემთხვევაშიც. შესაბამისად, სადავო 151-ე მუხლის მოქმედების ქვეშ ექცევა არა მხოლოდ ის შემთხვევა, როდესაც ხდება განაჩენით სასჯელის, ან სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ღონისძიების სახით ქონების ჩამორთმევის შეფარდება, არამედ ასევე სისხლის სამართლის სხვა საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოყენებისას.

26. მოპასუხე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილზე დაყრდნობით აღნიშნავს, რომ ქონებაზე ყადაღის დადებისას, სასამართლოც და ბრალდების მხარეც უნდა მოქმედებდნენ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით და მნიშვნელობა არ აქვს ამგვარი მითითების არსებობას სპეციალურ მუხლებში, ვინაიდან თავად მითითებული ნორმა ითვალისწინებს ამ მტკიცებულებითი სტანდარტის გამოყენებას აღკვეთის ღონისძიებების მიმართ.

27. იმ პირთა წრესთან დაკავშირებით, ვის საკუთრებას ან მფლობელობაში არსებული ქონებაც ექვემდებარება დაყადაღებას, სადავო ნორმიდან გამომდინარე, მოპასუხე განმარტავს, რომ სადავო ნორმაში დასახელებულ „ბრალდებულის მოქმედებაზე მატერიალურად პასუხისმგებელი პირისა“ და „მასთან დაკავშირებული პირის“ ტერმინების შინაარსი არ არის გაურკვეველი და მათი განმარტება უნდა მოხდეს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში მოცემული ტერმინების გათვალისწინებით, სადაც მატერიალურად პასუხისმგებელ პირად გვევლინება პირი, რომელიც სამოქალაქო სამართლებრივად აგებს პასუხს ბრალდებულის ქმედებაზე, ხოლო დაკავშირებულ პირად მიჩნევისათვის აუცილებელია ამ უკანასკნელს ჰქონდეს იურიდიული დოკუმენტაციის საფუძველზე ჩამორთმევადი ქონება. შესაბამისად, მოპასუხის აზრით, დასახელებული ტერმინების განმარტება ხდება არა სუბიექტური, არამედ ობიექტური ფაქტორების გათვალისწინებით.

28. ყადაღის არსთან დაკავშირებით მოპასუხე უთითებს ზოგადად ამ ინსტიტუტის მიზანზე და აღნიშნავს, რომ იგი საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ყადაღას დაქვემდებარებული ქონების შენარჩუნებას ემსახურება. გარდა ამისა, აუცილებელი შემთხვევის არსებობა, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, უნდა დაადგინოს სასამართლომ და თუკი ეს უკანასკნელი მიიჩნევს, რომ საბოლოო მიზნის, ქონების შენარჩუნების მისაღწევად აუცილებელია მესაკუთრის ან მფლობელისათვის ქონებით სარგებლობის აკრძალვა, უნდა მიიღოს შესაბამისად დაბალანსებული გადაწყვეტილება.

29. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ კანონმდებლობა გარკვეულ დაცვის მექანიზმს სთავაზობს პირებს, რომელთა მიმართაც უკანონოდ, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის დარღვევით იქნება გამოყენებული ქონებაზე ყადაღის დადება, კერძოდ ბრალდებულს და დაყადაღებული ქონების მესაკუთრეს, ან მფლობელს, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 38-ე მუხლის მე-11 ნაწილისა და 92-ე მუხლის თანახმად, უფლება აქვთ სამოქალაქო ან ადმინისტრაციული სამართალწარმოების გზით მოითხოვონ ზიანის ანაზღაურება.

30. მოპასუხე, სისხლის სამართლის საპროცესო მოქმედებების განხორციელების ლეგიტიმურ მიზნად ასახელებს დანაშაულთან ეფექტურ ბრძოლასა და მართლმსაჯულების ჯეროვან განხორციელებას, ხოლო იმ ვითარებაში, როდესაც ყადაღა წარმოადგენს დროებითი ხასიათის ღონისძიებას და გამოირჩევა საკუთრების უფლების შეზღუდვისათვის ნაკლები ინტენსივობით, ამასთან, არსებობს არასწორად შეფარდებული ყადაღის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების შესაძლებლობა, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი საკუთრების შეზღუდვა კერძო და საჯარო ინტერესთა დაბალანსებას ეფუძნება და წარმოადგენს პროპორციულ საშუალებას.

31. მოპასუხის განმარტებით, ზეპირი მოსმენით დასახელებული შუამდგომლობის განხილვა საფრთხის შემცველი იქნება სწორედ ქონების შენარჩუნების მიზნისათვის. შესაბამისად, ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის სასამართლოს მიერ განხილვა წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებით დაცული უფლების გამართლებულ შეზღუდვას.

32. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე კი, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ განსახილველ საქმეში სადავოდ გამხდარი ნორმები შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან, რის გამოც №631 კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

33. საქმეზე სპეციალისტად მოწვეულ იქნა საქართველოს მთავარი პროკურატურის საგამოძიებო ნაწილის საპროკურორო ზედამხედველობის სამმართველოს პროკურორი ქალბატონი მაია ჯვარშეიშვილი, რომელმაც აღნიშნა, რომ პრაქტიკული თვალსაზრისით, ტერმინ „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების“ განმარტებისას არ წარმოიშვება გაურკვევლობა და ის გამოიყენება როგორც უფლებაში ჩარევის კონკრეტული სამართლებრივი საშუალება, მათ შორის აღკვეთის ღონისძიებების სახით. რაც შეეხება ქონების შესაძლო ჩამორთმევას, მასში მოიაზრება როგორც სისხლის სამართლებრივი სასჯელი, ისე სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით განსაზღვრული წესით ქონების ჩამორთმევის შესაძლებლობა.

34. სპეციალისტმა აღნიშნა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო 151-ე მუხლში საუბარია ყადაღის გამოყენების შესაძლებლობაზე სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის მიზნით, რაც გულისხმობს ნებისმიერ ამგვარ ღონისძიებას, მათ შორის გირაოს შეფარდების დროს ყადაღის გამოყენებას. დასახელებულ კონკრეტულ შემთხვევაში, მართალია გირაოს შეფარდებისას ყადაღის გამოყენების საფუძველს წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლი, თუმცა მისი გამოყენების პროცედურული საკითხები რეგულირებულია სწორედ სადავო ნორმაში და ეს უკანასკნელი გამოიყენება ნორმის შემფარდებლის მიერ.

35. სადავო ნორმის დისპოზიციასთან დაკავშირებით, სპეციალისტმა განმარტა, რომ ქონებაზე ყადაღის დადებისათვის აუცილებელია პირველ რიგში არსებობდეს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ქონება დაუსაბუთებელია, ან იგი დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული, ხოლო ყველა სხვა დათქმა კანონმდებლობაში, კერძოდ მისი დახარჯვის, გადამალვის საფრთხე სწორედ ქონების დაუსაბუთებლობასა და უკანონობასთან უნდა იყოს დაკავშირებული.

36. სპეციალისტის ანალიზით, სადავო ნორმაში მითითებული ტერმინი „საკმარისი მონაცემები“, სისხლის საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი ინფორმაციის შინაარსის იდენტურია, რომელიც საბოლოოდ ინფორმაციისა და ფაქტების ერთობლიობამდე მიდის და რომელიც დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს ქმნის. შესაბამისად, მტკიცებულებათა იერარქიაში, ტერმინი „მონაცემები“ დასაბუთებული ვარაუდის ადგილს იკავებს.

37. სპეციალისტის განმარტებით, ტერმინების ბრალდებულთან „დაკავშირებული პირისა“ და მის ქმედებაზე „მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის“ განმარტება მოცემულია როგორც სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში, ისე ორგანიზებულ დანაშაულთან და რეკეტთან ბრძოლის შესახებ კანონმდებლობაშიც. მიუხედავად აღნიშნულისა, განსახილველ შემთხვევაში გამოყენებულ უნდა იქნეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით გადმოცემული განმარტებები, ვინაიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-4 ნაწილში მითითებულია ამ უკანასკნელის გამოყენების შესაძლებლობაზე ყადაღის დადების პროცესში, თუკი სამოქალაქო საპროცესო რეგულაციები არ ეწინააღმდეგება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებებს.

38. საქართველოს პროკურატურის წარმომადგენელი მიიჩნევს, რომ დაკავშირებული პირის ცნება როგორც სისხლის, ისე სამოქალაქო სამართალში იდენტური შინაარსით უნდა განიმარტოს და ის გულისხმობს პირს, რომელსაც იურიდიული დოკუმენტაციით გააჩნია რაიმე ქონება, სარგებლობს ან განკარგავს მას, თუკი ამ ქონების მიმართ არსებობს ეჭვი, რომ ის დაუსაბუთებელია. ამასთან, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს თავად დაუსაბუთებელი ან დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების მესაკუთრის, ან მფლობელის სუბიექტური დამოკიდებულების დადგენის სავალდებულო ხასიათს, მიუხედავად იმისა, არის თუ არა ეს პირი კონკრეტული ქონების შეძენის მიმართ კეთილსინდისიერი. ბრალდების მხარე ვალდებულია, ქონების დაუსაბუთებლობის ან უკანონობის შესახებ ვარაუდის არსებობის შემთხვევაში, მოითხოვოს ამგვარი ქონების ჩამორთმევა.

39. გარდა აღნიშნულისა, სპეციალისტის განმარტებით, ქონებაზე ყადაღის დადება ხორციელდება იმ მოცულობით, რა მოცულობის მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ იგი დაუსაბუთებელია, ან დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული. იმ ფარგლების დასადგენად, რა ფარგლებშიც ქონებას უნდა დაედოს ყადაღა, ირელევანტურია პერიოდი, როდესაც პირმა შეიძინა შესაბამისი ნივთი. თუკი ხდება ქონების ღირებულების ცვლილება, მაგალითისთვის მისი გაზრდა, ყადაღის დადება ხდება არა სრულიად ნივთზე, არამედ მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომლის მიმართაც არსებობს მონაცემები, რომ დაუსაბუთებელია, ან დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.

40. სპეციალისტი აღნიშნავს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი, რომელიც ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის თაობაზე მხარეთა ინფორმირებულობას გულისხმობს, წარმოადგენს მოსამართლის დისკრეციის დამდგენ ნორმას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში თავად გადაწყვიტოს, რამდენად არის აუცილებელი მეორე მხარისათვის ამგვარი ინფორმაციის მიწოდება.

41. სპეციალისტმა ასევე განმარტა, რომ პირის სტატუსის მიუხედავად სისხლის სამართლის პროცესში, ნებისმიერ ადამიანს, რომელსაც რაიმე ფორმით შეეზღუდა ქონებით სარგებლობის ან ფლობის უფლება, შესაძლებლობა გააჩნია მიმართოს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს და მოითხოვოს ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ საკითხის გადახედვა.

42. სპეციალისტის აზრით, ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვას გააჩნია ორი ლეგიტიმური მიზანი. კერძოდ, ერთ შემთხვევაში სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების განხორციელება, ხოლო მეორე მხრივ, ის ემსახურება იმ ქმედებათა თავიდან აცილებას, რაც დაკავშირებულია ქონების გადამალვასა და დახარჯვასთან.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. წინამდებარე დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს: 1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადებით განსაზღვრული ქონებაზე ყადაღის დადების რეგულაციის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებთან მიმართებით. 2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადებით განსაზღვრული ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების მოთხოვნებთან.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების თანახმად, „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“.

3. მოსარჩელე მხარის აზრით, სადავო ნორმა ბუნდოვანია, არ შეიცავს საკმარის მითითებას თუ რა პირობებში და ვის მიმართ შეიძლება ყადაღის გამოყენება და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებს. კერძოდ, მოსარჩელის წარმომადგენელი გამოყოფს რამდენიმე ასპექტს: 1. მოქმედი საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებს ქონებაზე ყადაღის დადების შესაძლებლობას საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის მიზნით, თუმცა კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული საპროცესო იძულების ღონისძიების ცნება და არსი; 2. ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს დანაშაულით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფის მიზნით, რაც, მოსარჩელის აზრით, სამოქალაქო სამართლებრივ დავას მიეკუთვნება; 3. მოქმედი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ქონებაზე ყადაღის დადებით მიყენებული ზიანის მესაკუთრისათვის ანაზღაურების შესაძლებლობას; 4. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ განსაზღვრავს ბრალდებულთან დაკავშირებული პირის ცნებას; 5. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს დასაყადაღებელი ქონების მოცულობას და შესაძლებელია დაყადაღებულ იქნეს ბრალდებულის მთელი ქონება; 6. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ქონებაზე ყადაღის დადების წინაპირობები ალტერნატიულია და ქონების შესაძლო დანაშაულებრივი გზით მოპოვების ფაქტის დასაბუთება არ წარმოადგენს ქონებაზე ყადაღის დადების აუცილებელ წინაპირობას.

4. საკონსტიტუციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა შეაფასოს მოსარჩელე მხარის მიერ მოყვანილი არგუმენტაციის პარალელურად.

5. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

6. საკუთრებაში მოაზრებული უფლებამოსილებები მოიცავს, მათ შორის, საკუთრებაში არსებული ქონების ( მათ შორის მოძრავი და უძრავი ქონება, საბანკო ანგარიშები, ქონებრივი უფლებები) განკარგვას-მათ შორის განადგურებას მესაკუთრის გადაწყვეტილებით, სარგებლობას და მფლობელობასთან ერთად.

7. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებული საკუთრების უფლება არ მიეკუთვნება აბსოლუტურ უფლებათა კატეგორიას. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით,საკუთრების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში და დადგენილი წესით, ისე რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.

8. კონსტიტუცია არ შეიცავს „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ მკაცრ დეფინიციას. ამ ცნების შინაარსის განსაზღვრა ცალკეულ შემთხვევაში დემოკრატიულ სახელმწიფოში კანონმდებლის პრეროგატივას წარმოადგენს და მისი შინაარსი ცვალებადია აქტუალური პოლიტიკური თუ სოციალურ-ეკონომიკური გამოწვევების შესაბამისად. ამასთანავე, „მოქმედება “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები. ამასთანავე, არ არის აუცილებელი, რომ კანონმდებელმა კონკრეტულად მიუთითოს ნორმაში, თუ რა “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” იღებს მას. “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების” არსებობა შეიძლება გაირკვეს ნორმის ანალიზის, მისი განმარტების შედეგად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის # 2/1-370, 382, 390, 402, 405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15). ამგვარად, მოპასუხე მხარემ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა ასაბუთოს საკუთრების უფლების შეზღუდვის არსებობის აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება - ლეგიტიმური მიზანი.

9. მოპასუხის მტკიცებით, სადავო ნორმის მიზანია, სისხლის სამართლებრივი მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელება. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ აღნიშნული მიზანი წარმოადგენს ღირებულ კონსტიტუციურ სიკეთეს, რომლის მისაღწევად კანონმდებელი უფლებამოსილია დაადგინოს გარკვეული უფლებრივი შეზღუდვები. „ეჭვგარეშეა, რომ დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეწყობა სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა. სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიების შეუფერხებელი განხორციელება, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა და დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა უმნიშვნელოვანესი საჯარო ინტერესებია“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II.26).

10. ლეგიტიმური მიზანი, თავისთავად, ვერ იქნება საკმარისი უფლების შეზღუდვის გამართლებისთვის. სადავო ნორმა ასევე უნდა აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. კერძოდ, რეგულირება უნდა იყოს მიზნის მიღწევის ვარგისი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება, უზრუნველყოფდეს გონივრულ და სამართლიან ბალანსს შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანსა და კერძო ინტერესებს შორის. „კონსტიტუციური უფლებების, მათ შორის საკუთრების უფლების, შეზღუდვის შეფასების საზომი, თანაზომიერების პრინციპია. აღნიშნული პრინციპი წარმოადგენს ადამიანის უფლების შეზღუდვისას კანონმდებლის შებოჭვის მექანიზმს და, შესაბამისად, კონსტიტუციური კონტროლის ელემენტს. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-60).

11. 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ითვალისწინებს საკუთრების უფლების შეზღუდვის კუმულატიურად ორ სავალდებულო წინაპირობას: 1. საკუთრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას მხოლოდ კანონის მიერ უფლების შეზღუდვის ფორმალური და მატერიალური კრიტერიუმების განსაზღვრისას და 2. უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას იმგვარად რომ არ დაირღვეს თავად უფლების არსი.

12. ვინაიდან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლი ადგენს საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძველს და წინაპირობას, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფორმალური წინაპირობა- საკუთრების უფლების კანონის საფუძველზე შეზღუდვა დაკმაყოფილებულია.

13. სადავო ნორმა, ქონებაზე ყადაღის დადების მიზნად მიიჩნევს საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფას. მოსარჩელის წარმომადგენლის მტკიცებით, ვინაიდან მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს საპროცესო იძულების ღონისძიებას, სრულიად გაუგებარია რა მოიაზრება აღნიშნულ ტერმინში, რის გამოც სადავო ნორმის შესაბამისი სიტყვები „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების“, ვერ აკმაყოფილებს ნორმის განჭვრეტადობის და განსაზღვრულობის მოთხოვნებს.

14. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე აღნიშნა, რომ როგორც ქონებაზე ყადაღის დადება, ასევე ნებისმიერი აღკვეთის ღონისძიება, მათ შორის, გირაო, მიჩნეულია სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებად და არ გაიზიარა მოსარჩელე მხარის არგუმენტაცია ტერმინის ბუნდოვანებასთან დაკავშირებით.

15. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების შინაარსის კონსტიტუციით დასაშვებ ფარგლებში განსაზღვრისთვის კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

16. საკონსტიტუციო სასამართლო კვლავ მიუთითებს კანონმდებლის ვალდებულებაზე მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი კანონმდებლობა, რომელიც დააკმაყოფილებს განჭვრეტადობის და სამართლებრივი სიცხადის კრიტერიუმებს და გამორიცხავს სამართალშემფარდებლის მხრიდან მანიპულირების და თვითნებობის შესაძლებლობას რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სისხლის სამართალწარმოებაში მონაწილე პირთა უფლებების და თავისუფლებების დასაცავად.

17. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „კანონი შეიძლება ჩაითვალოს განუსაზღვრელად, როცა განმარტების ყველა მეთოდი მოსინჯულია, მაგრამ მაინც გაურკვეველია მისი ნამდვილი შინაარსი, ანდა არსი გასაგებია, მაგრამ გაუგებარია მისი მოქმედების ფარგლები” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” II-19). ამგვარად, სადავო ნორმის ბუნდოვანება ყოველთვის მის არაკონსტიტუციურობაზე არ გადის.

18. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ განსაზღვრავს სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების ცნებას, თუმცა აღნიშნული, თავისთავად, ნორმის ბუნდოვანების არგუმენტი ვერ იქნება, თუ კანონი, განმარტების სხვადასხვა მეთოდოლოგიის გამოყენებით იძლევა მისი შინაარსის განსაზღვრის შესაძლებლობას.

19. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი სადავო ნორმის მიღმა, რამდენჯერმე იყენებს ტერმინს „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიება“, მათ შორის, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 167-ე მუხლის მე-5 ნაწილი, მე-200 მუხლის მე-6 ნაწილი, 273-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, 326-ე მუხლი. აღნიშნული მიუთითებს, რომ განსახილველი ტერმინის არსებობა წარმოადგენს კანონმდებლის მიზანს და მის ქვეშ კონკრეტული ნორმატიული შინაარსია მოაზრებული. ამგვარად, სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას, რომ ვინაიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლი არ ითვალისწინებს საპროცესო იძულების ღონისძიების განმარტებას, ის უნდა მივიჩნიოთ ძველი, 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის „გადმონაშთად.“

20. საპროცესო-სამართლებრივი იძულების ღონისძიებად სამართლებრივ დოქტრინაში მოიაზრება პრევენციული ღონისძიებები რომლებიც უზრუნველყოფენ პროცესის მონაწილეების მხრიდან თავიანთი მოვალეობების ჯეროვნად შესრულებას და მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლის პრევენციას გამოძიების, სისხლის სამართლებრივი დევნის ან/და სასამართლო განხილვის სტადიებზე.

21. სისხლის საპროცესო- სამართლებრივი დოქტრინა და სასამართლო პრაქტიკა სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებად მიიჩნევს ისეთ საპროცესო ინსტიტუტებს, როგორიცაა აღკვეთის ღონისძიებები, დაკავება, მოყვანა, ქონებაზე ყადაღის დადება, თანამდებობიდან გადაყენება, საპროცესო კონფისკაცია, სამგზავრო დოკუმენტის მოქმედების ვადის შეჩერება და სხვა.

22. საპროცესო იძულების ღონისძიებების დამახასიათებელ თავისებურებად მიიჩნევა მათი გამოყენება მხოლოდ სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში; კონკრეტული უფლება-თავისუფლებების შემზღუდველი ხასიათი; საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოყენების წესის, საფუძვლის, უფლებამოსილი სუბიექტის, პროცედურის და გამოყენების ფარგლების მკაცრად რეგლამენტირება საპროცესო კანონმდებლობით; გამოყენება სამართალწარმოების მონაწილე იმ პირების მიმართ, რომელთა არაჯეროვანი ქცევა ან ასეთი ქცევის შესაძლებლობა ქმნის ან შეუძლია შეუქმნას საფრთხე მართლმსაჯულების განხორციელებას; სპეციალური მიზანი, რომელიც გამომდინარეობს სამართალწარმოების მიზნებიდან. მიუხედავად იმისა, რომ განსხვავებულია აღნიშნული ღონისძიებების გამოყენების კონკრეტული მიზნები და საფუძველი, ყველა მათგანს აერთიანებს საპროცესო იძულების ღონისძიებებისათვის დამახასიათებელი საერთო მიზანი - გამოძიებისთვის ხელშეშლის თავიდან აცილება და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორცილებისათვის პირობების შექმნა.

23. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე (სისხლის სამართლის საპროცესო ღონისძიების უზრუნველსაყოფად) ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს გამოყენებისას.

24. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „გირაო არის ფულადი თანხა ან უძრავი ქონება. ფულადი თანხა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – აღსრულების ეროვნული ბიუროს სადეპოზიტო ანგარიშზე შეაქვს ბრალდებულს ან მისი სახელით ან მის სასარგებლოდ სხვა პირს სასამართლოსათვის მიცემული წერილობითი ვალდებულებით ბრალდებულის სათანადო ქცევისა და გამომძიებელთან, პროკურორთან, სასამართლოში დროულად გამოცხადების უზრუნველყოფის თაობაზე. ფულადი თანხის ნაცვლად შეტანილ უძრავ ქონებას ედება ყადაღა. გირაოს მიღების შესახებ დგება ოქმი, რომლის ერთი ასლი გადაეცემა გირაოს შემტანს.“

25. აღნიშნული ნორმა განსაზღვრავს გირაოს სახით შეტანილ უძრავ ქონებაზე ყადაღის დადების სპეციალურ წესს. იგი არ ტოვებს სამართალშემფარდებლის დისკრეციის ფარგლებს დაყადაღების საკითხის გადაწყვეტის თვალსაზრისით. კერძოდ, ქონების გადამალვის თუ გახარჯვის საფრთხის არსებობის, ქონების დანაშაულებრივი/კანონიერი ხასიათის მიუხედავად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს აღნიშნული ქონების დაყადაღების სავალდებულობას. რაც შეეხება გირაოს სახით შეტანილ ფულად თანხას, იგი ინახება საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – აღსრულების ეროვნული ბიუროს სადეპოზიტო ანგარიშზე. შესაბამისად, გირაოს სახით შეტანილ ფულად თანხასთან მიმართებით სადავო ნორმის გამოყენება სამართლებრივ საფუძველს არის მოკლებული.

26. საპროცესო იძულების ღონისძიების განმარტებისთვის მნიშვნელოვანია თავად სადავო ნორმის სულისკვეთება. მაგალითად, გაურკვეველია, რატომ შეიძლება დაედოს დაკავშირებული პირის ქონებას ყადაღა გირაოს, როგორც საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველსაყოფად, ან რატომ არის აუცილებელი ქონების გახარჯვის ან გადამალვის დასაბუთება, იმ პირობებში, როდესაც მე-200 მუხლი ადგენს გირაოს სახით შეტანილი ქონების ავტომატური დაყადაღების წესს; რატომ ადგენს სსსკ 151-ე მუხლი ასევე საბანკო ანგარიშების დაყადაღებას, თუ მე-200 მუხლი გირაოს უზრუნველყოფის ღონისძიებად ითვალისწინებს მხოლოდ უძრავ ქონებაზე ან ფულზე ყადაღის დადებას.

27. ამდენად, გირაოს უზრუნველსაყოფად ყადაღის გამოყენების მატერიალური საფუძველი განსაზღვრულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-200 მუხლით. საქართველოს პროკურატურის წარმომადგენლის განმარტებით, მართალია გირაოს უზრუნველყოფის მიზნით ყადაღის დადების მატერიალურ საფუძველს განსაზღვრავს აღნიშნული მუხლი, მაგრამ ის არ ადგენს მოცემულ შემთხვევაში ქონებაზე ყადაღის დადების პროცედურას. მოწმის აზრით, ეს პროცედურა განსაზღვრულია, მათ შორის, სადავო ნორმით.

28. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება განსაზღვრავს ქონებაზე ყადაღის დადების კონკრეტულ წინაპირობებს, პირებს ვის ქონებასაც შეიძლება დაედოს ყადაღა და მიზანს. იგი არ ადგენს ქონებაზე ყადაღის დადების წესს, პროცედურას. შესაბამისად, დაუსაბუთებელია პროკურატურის წარმომადგენლის განმარტება, რომ სადავო ნორმა ითვალისწინებს/ადგენს ასევე გირაოს სახით შეტანილ ქონებაზე ყადაღის დადების პროცედურას.

29. პროცესზე მოწვეული მოწმის-საქართველოს პროკურატურის წარმომადგენლის განმარტებით, ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს მაშინაც, თუ ის წარმოადგენს ნივთიერ მტკიცებულებას.

30. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განსაზღვრავს მტკიცებულებათა მოპოვების, მოპოვებული მტკიცებულებების შენახვის და მათი ბედის გადაწყვეტის წესს.

31. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 81-ე და 260-ე მუხლები განსაზღვრავენ სისხლის სამართლის საქმეზე წარმოების ფარგლებში მოპოვებული ნივთმტკიცების შენახვა-განადგურების წესს განაჩენის დადგენისას და სისხლის სამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტისას. კერძოდ, 81-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი ადგენს ნივთიერი მტკიცებულების სახით ამოღებული დანაშაულის იარაღის ან საგნის საპროცესო კონფისკაციის საფუძვლებს. ხოლო 260-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს მოსამართლის ვალდებულებას განაჩენის მიღებისას გადაწყვეტოს „შესაძლო საპროცესო კონფისკაციის უზრუნველყოფის ღონისძიებების საკითხი“, რაც მათ შორის გულისხმობს დაყადაღებული ქონების ბედის გადაწყვეტის ვალდებულებასაც, ხოლო ნივთიერი მტკიცებულების ბედის გადაწყვეტა რეგულირდება ამავე მუხლის პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტით.

32. ნივთმტკიცებას ორმაგი ბუნება გააჩნია, ერთ შემთხვევაში ის მიუთითებს დანაშაულთან დაკავშირებულ მტკიცების საგანში შემავალ გარემოებებზე, თუმცა იმავდროულად არ წარმოადგენს არც დანაშაულის ჩადენის საგანს ან/და იარაღს, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნულ ნივთს ან დანაშაულებრივი გზით მოპოვებულ ქონებას[ მაგალითად, შემთხვევის ადგილიდან ამოღებული თითის/ფეხის კვალი], ხოლო მეორე შემთხვევებში ის იმავდროულად, როგორც წესი, წარმოადგენს სსკ 52-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ქონებასაც [მაგ. დანაშაულის საგანი, იარაღი და ა.შ]. ამდენად, ნივთი, რომელიც სადავო ნორმიდან გამომდინარე, შეიძლება ექვემდებარებოდეს ყადაღას, იმავდროულად შეიძლება წარმოადგენდეს ნივთიერ მტკიცებულებას. მართალია ნივთიერი მტკიცებულების სახით ამოღებული ქონება დალუქულია და ინახება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესების შესაბამისად, მაგრამ ამ პირობებშიც კი შეიძლება არსებობდეს აღნიშნულ ქონებაზე საკუთრების უფლების შეცვლის საფრთხე [მაგალითად, უძრავი ქონება, საბანკო ანგარიშები]. მეორე მხრივ, სსკ 52-ე მუხლით მითითებულ ნივთებზე ყადაღის დადების აუცილებლობა ყოველთვის არ არსებობს, ვინაიდან ცალკეულ შემთხვევებში სსკ 52-ე მუხლში მითითებული ნივთების დაცვა უკეთ არის შესაძლებელია ნივთმტკიცებასთან მოპყრობის მარეგლამენტირებელი კანონმდებლობით [რომელიც ითვალისწინებს ნივთმტკიცების დათვალიერების, აღწერის, შეფუთვის, დალუქვის და შენახვის წესს] ყადაღის დადების გამოყენების გარეშე, რაც გამორიცხავს აღნიშნული ნივთებისადმი მესაკუთრის წვდომას [ მაშინ, როდესაც ყადაღის დადება როგორც წესი, ზღუდავს მხოლოდ განკარგვის უფლებას, მაგრამ ტოვებს ქონების დაზიანების, განადგურების რისკს, ვინაიდან როგორც წესი მესაკუთრეს უტოვებს დაყადაღებული ნივთით სარგებლობის შესაძლებლობას]. მეორეს მხრივ, სსკ 52-ე მუხლში მითითებული საგნების/ქონების ნავთმტკიცების სახით დალუქვა-შენახვის შემთხვევაში [ყადაღის დადების გარეშე] მათზე საკუთრების უფლება კვლავ რჩება მესაკუთრეს, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს მომავალში აღნიშნული ნივთის ჩამორთმევას, მათ შორის საპროცესო კონფისკაციის აღსრულებას.

33. იმავდროულად, ქონებაზე ყადაღის დადების მიზანი შეიძლება იყოს არა მხოლოდ უკვე მოპოვებული/აღმოჩენილი ნივთმტკიცების დაცვა მისი შემდგომი ჩამორთმევის მიზნებისთვის, არამედ თავად მტკიცებულების მოძიებაც. კერძოდ, ყადაღის დადების მიზანი შეიძლება იყოს ისეთი საპროცესო იძულების ღონისძიების განხორციელება, რომელიც უკავშირდება მათ შორის მესაკუთრის უფლების შეზღუდვას სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვანი მტკიცებულების აღმოჩენის მიზნით- მესაკუთრისთვის განკუთვნილ გზავნილზე/ამანათზე, შეძენილ მაგრამ ჯერ კიდევ მიუღებელ მოძრავ ქონებაზე, ტექნიკური საშუალებით განხორციელებულ კომუნიკაციაზე[ იხ. მაგალითად, სსსკ 112-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, 135-ე მუხლის მე-3 ნაწილი] და სხვა.

34. სსსკ 151-ე მუხლი ითვალისწინებს ქონებაზე ყადაღის დადებას 2 მიზნით : ა) საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის და ბ) ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფისათვის. შესაბამისად, ქონებაზე ყადაღის დადების მიზანი არ შემოიფარგლება მხოლოდ საპროცესო კონფისკაციას დაქვემდებარებული ნივთმტკიცების [მათ შორის, დანაშაულებრივი ხასიათის მქონე ქონების] ჩამორთმევის უზრუნველყოფით.

35. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტის კონსტიტუციურობა სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების რომელიმე კონკრეტულ სახესთან მიმართებით. სასარჩელო მოთხოვნა, ემყარება მხოლოდ საპროცესო იძულების ღონისძიების ტერმინის ბუნდოვნების მტკიცებას.

36. როგორც აღინიშნა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისა და დოქტრინის მიხედვით, სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებად შეიძლება მივიჩნიოთ ნებისმიერი საპროცესო ინსტიტუტი, რომელსაც თავის მხრივ ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შემზღუდველი ეფექტი გააჩნია და აკმაყოფილებს საპროცესო იძულების ღონისძიებებისათვის დამახასიათებელი ზემოთ აღნიშნული სპეციფიკა.

37. აღნიშნული არ გულისხმობს, რომ ყადაღის გამოყენება კონსტიტუციური იქნება ნებისმიერი სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველსაყოფად, მაგრამ მოსარჩელეს, არ მოუყვანია კონკრეტული შემთხვევა ან/და არგუმენტაცია, რომელიც საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის მიზნით ყადაღის გამოყენების არაკონსტიტუციურობას დაასაბუთებდა.

38. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმით განსაზღვრული ყადაღის დადების მიზნები იმდენად ბუნდოვანია, რომ იგი სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სამოქალაქო სამართლებრივი დავის მიზნებისთვის, კერძოდ, ზიანის ანაზღაურების უზრუნველსაყოფად.

39. სადავო ნორმის მიხედვით ბრალდებულის ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის მიზნით. 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისგან განსხვავებით, მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს სამოქალაქო დავების განხილვას სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში და არ ითვალისწინებს მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფის ინსტიტუტს.

40. სისხლის სამართლის სამართალწარმოებასთან კავშირში, საქართველოს კანონმდებლობა იცნობს ქონების ჩამორთმევის რამოდენიმე შემთხვევას. მათ შორის, სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის თანახმად, „ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ან/და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლო ჩამორთმევას.“ ასევე- გულისხმობს ქონების ჩამორთმევას გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XLIV¹ თავი ითვალისწინებს წარმოებას „რეკეტული ქონების, თანამდებობის პირის, ქურდული სამყაროს წევრის, ადამიანით მოვაჭრის, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობის ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის მსჯავრდებული პირის ქონების ჩამორთმევასა და სახელმწიფოსთვის გადაცემასთან დაკავშირებით.

41. აშკარაა, რომ გამამტყუვნებელი განაჩენის დადგენის და დაყადაღებული ქონების სსკ -ის 52-ე მუხლის საფუძველზე ჩამორთმევის შემთხვევაში ჩამორთმეული ქონება გადაეცემა სახელმწიფოს და არა პირს, რომელსაც რაიმე სახის სამოქალაქო სამართლებრივი მოთხოვნა/პრეტენზია გააჩნია აღნიშნული ქონების თუ მისი მესაკუთრის მიმართ. „დანაშაულებრივი ქმედებით მხოლოდ მატერიალური ზიანის მიყენების ფაქტი არ შეიძლება გახდეს ყადაღის საფუძველი, ვინაიდან საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისგან განსხვავებით, არ იცნობს სამოქალაქო სამართლებრივ მოთხოვნებს სისხლის სამართლის სამართალწარმოებაში. შესაბამისად, არ ითვალისწინებს ზიანის ანაზღაურების უზრუნველსაყოფად ყადაღის გამოყენებას“ (საქართველოს საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 9 იანვრის N12/54-15 განჩინება).

42. სასამართლო ხაზს უსვამს სსს კანონმდებლობით ქონების ჩამორთმევის უზრუნველყოფის მიზნებისათვის [მათ შორის საპროცესო კონფისკაციისათვის] ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტის სამოქალაქო კანონმდებლობით ზიანის ანაზღაურების მიზნებისათვის სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების სახით ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტისგან განსხვავებას. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე შემთხვევაში იზღუდება ქონების მესაკუთრის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული საკუთრების უფლება, ქონებაზე ყადაღის დადების წინაპირობები, მიზნები და საფუძველი არსებითად განსხვავდება.

43. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის თანახმად, „ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას“. „საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა. თუმცა ამ ზოგადი წესიდან შეიძლება რამდენიმე გამონაკლისი არსებობდეს, მათ შორის, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდება, რომ ერთი და იმავე ინსტანციის სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტებები წინააღმდეგობრივია. ასეთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება, რომ საერთო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის შინაარსი საბოლოოდ განისაზღვრა. ნორმის განმარტების არაერთგვაროვანი პრაქტიკა შესაძლოა ასევე ნორმის ბუნდოვანებაზე და მის არაკონსტიტუციურობაზეც მიუთითებდეს. გარდა ამისა, გამონაკლის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უფლებამოსილია, არ მიიღოს საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება, თუ ის აშკარად არაგონივრულია.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის 1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

44. წარმოდგენილი არგუმენტაცია ცხადყოფს, სადავო ნორმის იმგვარი განმარტება, რომ იგი სამოქალაქო სამართლებრივი მოთხოვნების უზრუნველსაყოფად ბრალდებულის ქონებაზე ყადაღის დადებას ითვალისწინებს აშკარად არაგონივრული იქნებოდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიზნებიდან გამომდინარე.

45. მოსარჩელის წარმომადგენელი არასწორად აყენებს ასევე მესაკუთრისათვის ქონების დაყადაღებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურების საკითხსაც. კერძოდ, მოსარჩელის წარმომადგენელი ყურადღებას ამახვილებს იმ გარემოებაზე, რომ პირს, რომელმაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის თანახმად ქონების დაყადაღების შედეგად ზიანი განიცადა არ შეუძლია სამოქალაქო სამართალწარმოების გზით აღიდგინოს პირვანდელი მდგომარეობა და აღნიშნულ საკითხს იხილავს ქონების მესაკუთრესა და ბრალდებულ პირს შორის დელიქტური და სახელშეკრულებო ვალდებულების ჭრილში. შედეგად, მიდის დასკვნამდე რომ გამოირიცხება გამართლებული პირის მიერ მიყენებული ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება მიზეზობრივი კავშირის არ არსებობის და იმის გამო, რომ ქონება რომელიც დაექვემდებარა ყადაღას დანაშაულთან კავშირში არ ყოფილა. აღნიშნული მსჯელობა ემყარება მოსარჩელის წარმომადგენლის მიერ საკითხის არსებითად არასწორად განმარტებას ვინაიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებას აკისრებს არა ბრალდებულს, არამედ სახელმწიფოს.

46. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 92-ე მუხლი ადგენს ზიანის ანაზღაურების უფლების ზოგად საფუძველს და განსაზღვრავს მისი ანაზღაურების წესს სამოქალაქო/ადმინისტრაციული კანონმდებლობის შესაბამისად. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი არც სსსკ 92-ე მუხლის რომელიმე ნორმატიული შინაარსი და არც სამოქალაქო თუ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის შესაბამისი ნორმები.

47. მოსარჩელე მხარეს პრობლემურად მიაჩნია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული პირთა წრე. კერძოდ, მოსარჩელეთა აზრით გაურკვეველია ვის მოიაზრებს კანონმდებელი სიტყვებში „მასთან [ბრალდებულთან] დაკავშირებულ პირებში“, რადგან აღნიშნული ტერმინის განმარტება მოცემული არ არის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში. იმავდროულად, მოსარჩელე სადავოდ არ ხდის საქართველოს სამოქალქო საპროცესო კოდექსით დადგენილ „ბრალდებულთან დაკავშირებული პირის“ განმარტებას.

48. დაკავშირებული პირის ცნებას განსაზღვრავს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹ მუხლის „კ“ ქვეპუნქტი. კერძოდ, „რეკეტირთან, თანამდებობის პირთან, ქურდული სამყაროს წევრთან, ადამიანით მოვაჭრესთან, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობთან ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებულ პირთან დაკავშირებული პირი – პირი, რომელსაც იურიდიული დოკუმენტაციის საფუძველზე საკუთრებაში აქვს ქონება და არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ იგი მიღებულია რეკეტის შედეგად ან მოპოვებულია რეკეტირის, თანამდებობის პირის, ქურდული სამყაროს წევრის, ადამიანით მოვაჭრის, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობის ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებული პირის მიერ ან/და ამ ქონებით სარგებლობს, მას განკარგავს (ან განკარგა) რეკეტირი, თანამდებობის პირი, ქურდული სამყაროს წევრი, ადამიანით მოვაჭრე, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობი ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებული პირი.“

49. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, „ქონებაზე ყადაღის დადებასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტისას შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებები, თუ ისინი არ ეწინააღმდეგება ამ კოდექსს“. აღნიშნული განმარტება არ ეწინააღმდეგება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს. ამასთან, საერთო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ცხადყოფს, რომ დაკავშირებული პირის ამგვარი განმარტება გამოიყენება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹ მუხლის „კ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ დანაშულებთან მიმართებით. სადავო შემთხვევაში მოსარჩელეები მიჩნეულნი იქნენ შესაბამის თანამდებობის პირთან დაკავშირებულ პირებად, რასაც პირდაპირ ითვალისწინებს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356¹ მუხლის ‘კ“ ქვეპუნქტი და პრაქტიკულად არ ტოვებს თავისუფალი არაკეთილსინდისიერი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას.

50. სასამართლო კვლავ ადასტურებს თავის მიდგომას სამართლის ნორმების განჭვრეტადობასთან დაკავშირებით და კვლავაც იმეორებს, რომ კანონმდებელი ვალდებულია მოსამართლეს მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს სამოქმედო ფარგლები, თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს კანონმდებლის ვალდებულებს ყველა ტერმინის უპირობოდ ერთ აქტში განმარტებაზე. წინააღმდეგ შემთხვევაში უნდა დაისვას ბლანკეტური დისპოზიის მქონე სამართლებრივი ნორმების აკრძალვის და მსგავსი შინაარსის სამართლებრივი ინსტიტუტების არაერთ სამართლებრივ აქტში დუბლირების საკითხი, რაც სამართლებრივი ტექნიკის თვალსაზრისით გაუმართლებელია. ნორმა უნდა იძლეოდეს იმ ინსტიტუტების და ცნებების განმარტებას, რომლებიც ან შესაბამისი სამართლებრივი აქტისთვის არის მხოლოდ დამახასიათებელი ან რომლებსაც შესაბამისი სამართლებრივი აქტის მიზნებისათვის სხვა ნორმატიულ აქტებში მოცემულისგან განსხვავებული მნიშვნელობა ენიჭება. საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოთ მითითებულ გადაწყვეტილებაში ყურადღება გაამახვილა სწორედ შესაბამისი აქტით დადგენილი ნორმებით განსაზღვრული უფლება-მოვალეობების გამოყენების წინაპირობების წესის და ფარგლების განჭვრეტადობის და სიცხადის საკითხზე, თუმცა არ და ვერ დაავალდებულებდა / ვერ განუსაზღვრავდა კანონმდებელს სამართლებრივი ტექნიკის რომელი მიდგომა გამოიყენოს ამა თუ იმ აქტის შემუშავებისას, თუ მასში მოცემული კონსტიტუციური უფლებების შემზღუდველი ინსტიტუტის გამოყენების წესი, წინაპირობა, საფუძველი და პროცედურა მკაფიოდ არის გაწერილი. სხვაგვარი მიდგომა გამოიწვევდა სასამართლოს მხრიდან პოზიტიური კანონმდებლის ფუნქციებში შეჭრას.

51. მოსარჩელე სადავოდ ხდის ქონებაზე ყადაღის დადების გამოყენებას „მონაცემების“ საფუძველზე. მისი მტკიცებით, სასამართლო უფლებამოსილია, აღნიშნული პირის ქონებას დაადოს ყადაღა “..თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, ბუნდოვანია ტერმინის („მონაცემები“) შინაარსი. მოსარჩელე მხარე არ იზიარებს მოპასუხის მოსაზრებას, რომ აღნიშნული ტერმინი გულისხმობს „დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს“ და აღნიშნავს, რომ იგი არ ავალდებულებს სასამართლოს, იხელმძღვანელოს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით, რაც, თავის მხრივ, აუცილებელ პირობად მიაჩნია პირის ქონებაზე ყადაღის დასადებად.

52. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის თანახმად, დასაბუთებული ვარაუდი განიმარტება, როგორც „ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტი“. როგორც ზემოთ აღინიშნა, ქონებაზე ყადაღის დადება ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ საკუთრების უფლებას. სსსკ საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედებებით პროცესის მონაწილეთა უფლებების შეზღუდვის თანაზომიერების დაცვისათვის ითვალისწინებს სასამართლო კონტროლის მექანიზმს. კერძოდ, სსსკ 112-ე მუხლის თანახმად, საგამოძიებო მოქმედება, რომელიც ზღუდავს კერძო საკუთრებას, მფლობელობას ან პირად ცხოვრებას ტარდება სასამართლოს განჩინებით. აღნიშნულის განხორციელება დაიშვება სასამართლოს ex post ან ex ante ნებართვით. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს კონსტიტუციური უფლების მზღუდავი საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედების განხორციელებაზე უფლების მიმნიჭებელი სასამართლოს განჩინებისთვის ერთიან მტკიცებით სტანდარტს- დასაბუთებულ ვარაუდს, რაც დასტურდება საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებებითაც. იმავდროულად, სსსკ 155-ე მუხლი გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში სასამართლოს ნებართვის გარეშე ქონებაზე ყადაღის დადების წინაპირობად მიიჩნევს დასაბუთებული ვარაუდის არსებობას ქონების გადამალვის ან განადგურების შესახებ.

53. საერთო სასამართლოების დამკვიდრებული პრაქტიკის ანალიზიც ადასტურებს, რომ საერთო სასამართლოები ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვისას მის საფუძვლიანობას ამოწმებენ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით [ იხ. მაგალითად, ქონებაზე ყადაღის დადების თაობაზე თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიის 10/03/2014 წლის განჩინება საქმეზე # 12/2186, 14/11/2014 წლის განჩინება საქმეზე 12/6986-14, 07/02/2015 წლის განჩინება საქმეზე 12/394, 15/02/2015 წლის განჩინება საქმეზე # 12/498, 02/05/2015 წლის განჩინება საქმეზე # 12/1521-15, 04/05/2015 წლის განჩინება საქმეზე 12/1562-15]. მათ შორის, მოსარჩელეებთან მიმართებით, ყადაღის გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას საერთო სასამართლომ შეისწავლა საქმეზე წარმოდგენილი მონაცემები რამდენად ქმნიდა დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს. მოსარჩელეს არ მოუყვანია არგუმენტი რომელიც წარმოაჩენდა, რომ საერთო სასამართლოს ამგვარი პრაქტიკა აშკარად არაგონივრულია და ეწინააღმდეგება კანონის მოთხოვნებს. შესაბამისად, როგორც სადავო ნორმის სისტემური ანალიზის, ასევე საერთო სასამართლოების პრაქტიკიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ ტერმინი „მონაცემები“ გამოყენებულია საქმისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის კრებსითი ერთობლიობის აღსანიშნავად და მოიაზრებს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტისთვის აუცილებელ მტკიცებულებათა ერთობლიობას.

54. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული. მოსარჩელის განმარტებით, აღნიშნული წინაპირობები ალტერნატიულია და პირის ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს მაშინაც, როდესაც საქმეზე შეკრებილი მტკიცებულებები არ მიუთითებს ქონების შესაძლო დანაშაულებრივი წარმომავლობის შესახებ. კერძოდ, მოსარჩელის მტკიცებით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის აღნიშნული მუხლი ქონებაზე ყადაღის დადების გამოყენებას შესაძლებლად მიიჩნევს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც არსებობს მხოლოდ ქონების გადამალვის ან გახარჯვის საფრთხე.

55. როგორც უკვე აღინიშნა, ქონებაზე ყადაღის დადებას გააჩნია 2 ძირითადი მიზანი: საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფა და ქონების შესაძლო ჩამორთმევა. საპროცესო იძულების ღონისძიების მიზნებისთვის ქონებას ყადაღა შეიძლება დაედოს მხოლოდ კონკრეტული სსსკ-ით განსაზღვრული საპროცესო იძულების ღონისძიების მიზნებისთვის- მაგალითად, კორესპონდენციას, გზავნილს [ კომუნიკაციის ტექნიკური საშუალებებით განხორციელებულ გზავნილზე ყადაღის დადება], ხოლო ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის შემთხვევაში-ნებისმიერ უძრავ- მოძრავ ქონებას, მათ შორის საბანკო ანგარიშებსაც თუ ის მიეკუთვნება სსკ 52-ე მუხლით გათვალისწინებული ქონების კატეგორიას. ვინაიდან წინამდებარე დავის ფარგლებში სწორედ ამ საფუძვლით არის გამხდარი სადავოდ ქონებაზე ყადაღის დადება, დასაყადაღებელი ქონების მოცულობის საკითხს სასამართლო განიხილავს ქონებაზე ყადაღის დადების სწორედ ამ მეორე მიზანთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კავშირი „ან“ ერთმანეთთან აერთიანებს თანაბარი მნიშვნელობის მქონე პირობებს, ამასთან, გულისხმობს მათგან ერთერთის არჩევას დანარჩენების გამორიცხვით, ანუ საუბარია ალტერანტიულ პირობებზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21). საპირისპიროდ „და“ კავშირი გამოიყენება, რამდენიმე კუმულატიური წინაპირობის ერთმანეთთან დასაკავშირებლად, რათა დადგეს ნორმით განსაზღვრული სამართლებრივი შედეგი.

56. სადავო ნორმის თანახმად, სხვა წინაპირობებთან ერთად აუცილებელია იმის მტკიცება, რომ „ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“. გადამალვისა და დახარჯვის შემთხვევას სადავო ნორმა ერთმანეთთან აკავშირებს „ან“ კავშირით, რაც ალტერნატიულ პირობაზე მიუთითებს. აღნიშნულის შემდეგ სადავო ნორმა ადგენს კიდევ ერთ პირობას- ქონების შესაძლოდ დანაშაულებრივად მოპოვებას, რომელიც გადამალვისა და გახარჯვის ალტერნატიულ შემადგენლობას უკავშირდება „ან/და“ კავშირით.

57. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლი ქონებაზე ყადაღის დადების მიზნად ასახელებს ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფას, ხოლო სსკ 52-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ქონების ჩამორთმევა გულისხმობს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ან/და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას. ხოლო დანაშაულებრივი გზით მოპოვებულ ქონებას ამავე მუხლის მე-3 ნაწილი მიაკუთვნებს დანაშაულებრივი გზით მიღებულ ქონებას, ასევე ამ ქონებიდან ნებისმიერი ფორმით მიღებულ შემოსავალს ან მისი ღირებულების ექვივალენტურ ქონებას.

58. ვინაიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლი აკონკრეტებს ქონებაზე ყადაღის დადების მიზანს და ერთერთ ასეთ მიზნად ასახელებს ქონების შესაძლო ჩამორთმევას და არა დანაშაულებრივი ქმედებით მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, შესაბამისად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ქმნის ქონების შესაძლო ჩამორთმევის მიზნით მხოლოდ იმ ქონებაზე ყადაღის დადების შესაძლებლობას, რომლის დანაშაულებრივი ხასიათის შესახებ ბრალდების მხარეს გააჩნია საკმარისი მტკიცებულებები.

59. ამდენად, სადავო ნორმიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ ქონების ჩამორთმევის მიზნით ყადაღის დადება დაიშვება მხოლოდ იმ ქონებაზე, რომელიც შეიძლება დაექვემდებაროს ჩამორთმევას. კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში, გახარჯვის ან გადამალვის საფრთხესთან ერთად აუცილებელია კუმულატიურად იმის მტკიცებაც, რომ იგი შესაძლოდ დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული. კავშირი ან/და მიუთითებს, რომ გახარჯვის ან გადამალვის დასაბუთება არ არის აუცილებელი, თუ საქმეზე წარმოდგენილი მონაცემები დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით მიუთითებს, რომ დასაყადაღებელი ქონება მოპოვებულია დანაშაულებრივად.

60. ამდენად, ყადაღის დადების თვითკმარ საფუძველს წარმოადგენს ქონების „ დანაშაულებრივი ხასიათი“ იმისდამიუხედავად არსებობს თუ არა დასაბუთებული ვარაუდი [საკმარისი მონაცემები] მისი გახარჯვის ან გადამალვის შესახებ; 2. ყადაღა შეიძლება ასევე დაედოს ქონებას, თუ დასაბუთებული ვარაუდით დადასტურებულია [არსებობს საკმარისი მონაცემები], რომ დანაშაულებრივ ქონებას ან გადამალავენ ან დახარჯავენ. ამ შემთხვევაში,გახარჯვის ან გადამალვის საფრთხის პარალელურად ქონებაზე ყადაღის დადებისთვის აუცილებელია მისი შესაძლოდ დანაშაულებრივი გზით მოპოვების მტკიცება, მაგრამ არა პირიქით. სწორედ აღნიშნულზე მიუთითებს სადავო ნორმაში გამოყენებული კავშირი „ან/და“. აქედან გამომდინარე, კეთილსინდისიერი გამოყენების პირობებში ნორმა იძლევა გონივრული განმარტების შესაძლებლობას.

61. მოსარჩელე ასევე ასაჩივრებს ქონების მოცულობას, რომელსაც შეიძლება დაედოს ყადაღა. მოსარჩელე მხარის აზრით, სადავო ნორმის საფუძველზე შესაძლოა ყადაღა დაედოს მოსარჩელის მთელ ქონებას კონკრეტული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებების გათვალისწინების გარეშე.

62. ყადაღის დადება შესაძლებელია გამოყენებული იქნეს როგორც საჯარო-სამართლებრივი მიზნებისთვის სასჯელის აღსრულების უზრუნველყოფის ღონისძიების, ასევე კონკრეტული საპროცესო იძულების ღონისძიების მიზნებისათვის -მტკიცებულების მოპოვება, ნივთმტკიცებას მიკუთვნებული ქონების დაცვა და სხვა. ამასთან, დაუშვებელია ყადაღის თვითნებურად დადება. იგი განპირობებული უნდა იყოს დანაშაულებრივი ქმედებისადმი კონკრეტული პირის შემხებლობით ან ქონების სავარაუდო დანაშაულებრივი ხასიათით, ან შესაბამისი პირის მატერიალური პასუხიმგებლობით ბრალდებულის ქმედებაზე.

63. სადავო ნორმა არ შეიცავს დათქმას სსკ 52-ე მუხლით ქონების ჩამორთმევის აღსრულების უზრუნველყოფის მიზნით დასაყადაღებელი ქონების მოცულობის შესახებ, რაც აიხსნება იმით, რომ ეს ჩანაწერი არ აწესრიგებს ყადაღის ფარგლებთან დაკავშირებულ საკითხებს. იგი მხოლოდ განსაზღვრავს ქონების სახეს, რომელსაც შეიძლება დაედოს ყადაღა. კონკრეტულ შემთხვევაში დასაყადაღებელი ქონების მოცულობა განისაზღვრება თითოეული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების, ყადაღის დადების მიზნის და საფუძვლის მიხედვით. კერძოდ, პროცესის მწარმოებელი ორგანოს გადასაწყვეტია საქმის კონკრეტული გარემოებების საფუძველზე პირის საკუთრებაში არსებული რომელი ქონების/ ქონების რა ნაწილის მიმართ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი მისი შესაძლო დანაშაულებრივი გზით მოპოვების ან დანაშაულებრივი ხასიათის [ მაგალითად, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთი, საგანი, იარაღი]თაობაზე. ამ შემთხევაში, ქონებაზე ყადაღის დადება დაიშვება თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ქონებას გადამალავენ დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული. ამდენად, როდესაც ყადაღა ედება ნებისმიერი სახის და მოცულობის ქონებას, მისი დანაშაულებრივი ხასიათი დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით უნდა იყოს დამტკიცებული საქმეზე შეკრებილი მტკიცებულებებით. სადავო ნორმის გამოყენებისას მოსამართლე ვალდებულია წარმოდგენილი მტკიცებულებების საფუძველზე კონკრეტულად განსაზღვროს დასაყადაღებელი ქონების მოცულობა და ყადაღა დაადოს პირის საკუთრებაში/მფლობელობაში არსებულ მხოლოდ იმ ქონებას, რომლის შესაძლო დანაშაულთან კავშირი არის დადასტურებული.

64. ქონებაზე ყადაღის დადებაზე სასამართლო კონტროლის მიზანია კონსტიტუციით დაცული ღირებულებების ბალანსის უზრუნველყოფა, ქონების მესაკუთრის საკუთრების უფლების არათანაზომიერი მოცულობით ან გაუმართლებელი/დაუსაბუთებელი შეზღუდვის თავიდან აცილება. შესაბამისად, სასამართლო კონტროლი ნებართვაზე უნდა იყო ეფექტური და არა ფორმალური ხასიათის, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს მესაკუთრის უფლებების თანაზომიერი შეზღუდვა მხოლოდ საჯარო მიზნების მიღწევისათვის აუცილებელი მოცულობით მესაკუთრის უფლებებში გადამეტებული ჩარევის გარეშე.

65. დაყადაღების საკითხის გადაწყვეტისას გათვალისწინებული და შეფასებული უნდა იქნეს განაჩენის დადგენისას სსკ 52-ე მუხლის საფუძველზე აღნიშნული ქონების ჩამორთმევის შესაძლებლობა- მათ შორის ქონების კანონიერი/უკანონო წარმომავლობა, ქონების სსკ 52-ე მუხლით განსაზღვრული ხასიათი, მისი კავშირი ბრალდებულისთვის შერაცხულ დანაშაულებრივ ქმედებასთან, საკუთრების უფლების შეზღუდვის საჭიროება მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნებისათვის, სისხლის სამართლის საქმეზე ნივთმტკიცების დაცვის/მოპოვების მიზნებისთვის აღნიშნულ ქონებაზე ყადაღის დადების საჭიროება და სხვა.

66. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ქონებაზე ყადაღის დადებისას სასამართლო უნდა ითვალისწინებდეს და უზრუნველყოფდეს ქონების მესაკუთრისათვის ქონებაზე ყადაღის დადებით მიყენებული ზიანის მინიმიზაციის პრინციპს და ყადაღის დადებას ახდენდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც წარმოდგენილი მტკიცებულებებით აშკარად და ცხადად დასტურდება აღნიშნული საპროცესო იძულების ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობა და არა შესაძლებლობა.

67. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 152-ე მუხლის მიხედვით „ქონებაზე ყადაღის დადება მესაკუთრეს ან მფლობელს უკრძალავს ქონების განკარგვას, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში – აგრეთვე ქონებით სარგებლობას“ მიუხედავად იმისა, რომ სადაო რეგულირება დაკავშირებულია საკუთრების უფლების ინტენსიურ შეზღუდვასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს იმ ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის მიღწევას ემსახურება აღნიშნული შეზღუდვა. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არ არის გამხდარი შემთხვევები, როდესაც სასჯელის დანიშვნისას თუ სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით შესაძლებელია ქონების ჩამორთმევა, ეჭვქვეშ არ დგას ქონების ჩამორთმევის აუცილებლობა, საჭიროება და მართლზომიერება თითოეულ შემთხვევასთან მიმართებით.

68. სადავო ნორმით გათვალისწინებულ ინსტიტუტს რიგი საერთაშორისო სამართლებრივი აქტები მიიჩნევს მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად ისეთ დანაშაულთან საბრძოლველად, როგორიცაა კორუფცია, ტერორიზმი, ფულის გათეთრება, ნარკოტიკული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვა თუ სხვა სახის დანაშაულები. მაგალითად, „კორუფციის წინააღმდეგ“ გაეროს კონვენცია, „ორგანიზებული დანაშაულის შესახებ“ კონვენცია, გაეროს კონვენცია „ნარკოტიკული საშუალებებისა და ფსიქოტროპული ნივთიერების უკანონო ბრუნვის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“, საერთაშორისო კონვენცია „ტერორიზმის დაფინანსების აღკვეთის შესახებ“, უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 1373 (2001), ევროპის საბჭოს კონვენცია „დანაშაულებრივი გზით მიღებული შემოსავლების გათეთრების, მოძიების, ამოღების და კონფისკაციის და ტერორიზმის დაფინანსების შესახებ“ და სხვა.

69. აღნიშნული საერთაშორისო აქტები სახელმწიფოებს აკისრებს ვალდებულებას უზრუნველყონ საქართველოს სსკ 52-ე მუხლით განსაზღვრულის ანალოგიური ქონების სწრაფად გამოვლენა და დაყადაღება ან ამოღება შემდგომი კონფისკაციის აღსრულების გაადვილების მიზნებისთვის. კერძოდ მაგალითად, გაეროს კონვენცია „ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ ყურადღებას ამახვილებს დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონებით სარგებლობის აღსაკვეთად პრაქტიკული ღონისძიებების გატარების აუცილებლობაზე და ამ მიზნით ერთერთ უმნიშვნელოვანეს გზად მიიჩნევს „ძლიერი კონფისკაციის რეჟიმის არსებობის უზრუნველყოფას, რომელიც შესაძლებელს ხდის უკანონოდ მოპოვებული კაპიტალის და ქონების იდენტიფიცირებას, მასზე ყადაღის დადებას, ამოღებას და კონფისკაციას“. ხოლო „ფულის გათეთრების,დანაშაულებრივი გზით მიღებული შემოსავლების მოძიების, ამოღების და კონფისკაციის და ტერორიზმის დაფინანსების შესახებ“ ევროპის საბჭოს კონვენციის თანახმად, ამავე კონვენციის მე-4 მუხლით გათვალისწინებული საგამოძიებო და წინასწარი ზომები „ემსახურება ქონების დახარჯვის რისკების მინიმუმადე შემცირებას რათა უზრუნველყოფილი იქნეს შემდგომი კონფისკაციის მოთხოვნის აღსრულება“.

70. გაეროს კონვენცია „ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“ მიუთითებს უკანონო ქონებით სარგებლობის აღმკვეთი მექანიზმების აუცილებლობაზე, ვინაიდან უკანონო ქონებით სარგებლობამ „ხშირ შემთხვევაში, შესაძლოა, შეინარჩუნოს კრიმინალური გაერთიანებების სიცოცხლისუნარიანობა, [ბრალდებულის] მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის და მსჯავრდებისგანხორციელების მიუხედავად“.

71. ევროკავშირის 2014 წლის 3 აპრილის EU/2014/42 დირექტივის მე-5 მუხლი ყურადღებას ამახვილებს, მინიმალური საკანონმდებლო გარანტიების საჭიროებაზე რათა შესაძლებელი იყოს ფულადი თანხების ანგარიშზე „გაყინვა“ (ყადაღის დადება) და მათი კონფისკაცია.

72. სსსკ 152-ე მუხლი იმპერატიულად ზღუდავს ქონების განკარგვის, მაგრამ არა ქონებით სარგებლობის და შესაბამისი სარგებლის/შემოსავლის მიღების უფლებას. სსსკ მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში ითვალისწინებს ასევე სარგებლობის უფლების აკრძალვასაც, როდესაც ქონების სარგებლობაში დატოვებით [ მაგალითად, ქონების სახის, მისი თავისებურების გათვალისწინებით ან მესაკუთრის წინარე ქმედებიდან გამომდინარე] ობიექტურად არსებობს მისი დაზიანების, განადგურების და ა.შ. საფრთხე. მოსარჩელის წარმომადგენელმა არსებით სასამართლო სხდომაზე განმარტა, რომ ის სადავოდ არ ხდის და არ ასაჩივრებდა ქონებაზე ყადაღის დადებით ქონებით სარგებლობის უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას.

73. ქონებაზე ყადაღის დადებით მესაკუთრის საკუთრების უფლების ინტენსივობის შეფასებისას ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლო ითვალისწინებს საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფორმას, ქონების სახეს, ბუნებას და როლს [ objectum sceleris, instrumentum sceleris, productum sceleris], დაყადაღებული ქონების მოცულობას და მნიშვნელობას მესაკუთრის ნორმალური ფუნქციონირებისათვის, სხვა საკუთრების/შემოსავლის არსებობას, დანაშაულის ხასიათს და სხვა. პრეცედენტული სამართლის თანახმად, სასამართლო უფლებაში მომეტებულ ჩარევად, როგორც წესი, მიიჩნევს შემთხვევებს,როდესაც ქონების განკარგვასთან ერთად მესაკუთრეს ეკრძალება აღნიშნული ქონებით სარგებლობის უფლებაც.

74. მოსარჩელე დაკავშირებული პირის ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტს ასაჩივრებს ზოგადად [ რაც გულისხმობს აღნიშნული კატეგორიის პირების ქონებაზე ყადაღის დადების არაკონსტიტუცურად ცნობას მათ შორის განსაკუთრებით საშიში ორგანიზებული ტრანსსასაზღვრო დანაშაულების შემთხვევაშიც] მის მიერ მითითებული საკითხების მარეგულირებელი სპეციალური ნორმების გასაჩივრების გარეშე და მისი მსჯელობა ეყრდნობა მოსარჩელის მიმართ სადავო ნორმის გამოყენების კერძო შემთხვევას მანკიერი ადმინისტრაციული პრაქტიკის არსებობის მტკიცების გარეშე.

75. მოქმედი კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სადავო რეგულირება დასაყადაღებელი ქონების მოცულობასთან მიმართებით სადავო ნორმების კეთილსინდისიერი განმარტების შემთხვევაში არ ქმნის ზედმეტად ფართო ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას.

76. წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება, ღირებული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის, საკუთრების უფლებას ზღუდავს თანაზომიერად.

77. მოსარჩელე არ აყენებს ქონებაზე ყადაღის დადების ხანგრძლივობის, ქონების მესაკუთრისათვის ყადაღის გამოყენების საჭიროების პერიოდულად გადასინჯვის მოთხოვნის ან ახალი გარემოებების არსებობის საფუძველზე ყადაღის დადების შესახებ განჩინების გადასინჯვის, იმ დანაშაულთა წრის შეზღუდვის საკითხს, რომელთან მიმართებითაც დაიშვება ქონებაზე ყადაღის დადება. შესაბამისად, სასამართლო მოკლებულია ამ ნაწილში შესაბამისი კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას.

78. სასამართლო აღნიშნავს, რომ სსსკ-ით ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტის მარეგულირებელი ცალკეული ნორმები შესაძლებელია ქმნიდეს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ცალკეული უფლებების მომეტებული შეზღუდვის შესაძლებლობას, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ვინაიდან სასამართლო შეზღუდულია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებით ის მოკლებულია აღნიშნულ ინსტიტუტთან დაკავშირებული სსსკ რელევანტური ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას საკუთარი ინიციატივით.

79. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე სასამართლო შებოჭილია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებით და საკუთარი ინიციატივით არ შეუძლია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლების გაფართოვება სასარჩელო მოთხოვნის კორექტირების მიზნებისათვის. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციური დავა შემოიფარგლება მხოლოდ სარჩელით გათვალისწინებული სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 4 აპრილის N1/2/534 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ტრისტან მამაგულაშვილი და ფირუზ ვანიევი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-22).

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

80. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილი განსაზღვრავს ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის ზოგად წესს. კერძოდ, შუამდგომლობა ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ განხილულ უნდა იქნეს ზეპირი მოსმენის გარეშე. მე-2 წინადადება კი განსაზღვრავს გამონაკლისს ზოგადი წესიდან, კერძოდ, მოსამართლეს ანიჭებს უფლებას შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით. ამგვარად, აშკარაა, რომ სადავო ნორმები ზღუდავს დასაყადაღებელი ქონების მესაკუთრის უფლებას მონაწილეობა მიიღოს ყადაღის დადების შუამდგომლობის განხილვაში.

81. სასამართლო კვლავაც ადასტურებს თავის მიდგომას საქმის ზეპირი განხილვის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია. ზეპირი განხილვა უდავოდ უწყობს ხელს როგორც მხარეებს საკუთარი ინტერესების და უფლებების დაცვაში ასევე სასამართლოს კანონიერი და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებაში. ზეპირი მოსმენის არარსებობა ართულებს დაცვის უფლების განხორციელებასაც. განსახილველ შემთხვევაში, მხარეს არ გააჩნია შესაძლებლობა, ზეგავლენა მოახდინოს ყადაღის დადების შესახებ სასამართლოს [ მაგისტრატი მოსამართლის] გადაწყვეტილებაზე საკუთარი მოსაზრებების/მტკიცებულებების წარდგენის გზით, დაიცვას თავისი სამართლებრივი ინტერესები პირადად ან დამცველის მეშვეობით. ამგვარად, ცხადია, რომ სადავო ნორმა ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებით დაცულ უფლებებს.

82. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, უფლება სამართლიან სასამართლოზე არ არის აბსოლუტური და სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც. იმავდროულად, სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ უფლება ზეპირ სასამართლო განხილვაზე არ მიეკუთვნება აბსოლუტურ უფლებათა კატეგორიას და შესაძლებელია შეიზღუდოს ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით, თუ დაცულია თანაზომიერების მოთხოვნა და არ ხდება უფლებაში გადამეტებელი ან/და გაუმართლებელი ჩარევა; შეზღუდვა წარმოადგენს მიზნის მიღწევის აუცილებელ და ვარგის საშუალებას. „მიუხედავად იმისა, რომ საქმის ზეპირი განხილვა, ... , სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, ზეპირი მოსმენის გარეშე საკითხის განხილვა/გადაწყვეტა თავისთავად და ყოველთვის არ ნიშნავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-65).

83. შესაბამისად, გათვალისწინებული უნდა იქნეს სამართალწარმოების მონაწილის საპროცესო სტატუსი, კონსტიტუციით დაცული მისი რომელი უფლების შეზღუდვას ეხება შესაბამისი სამართალწარმოება [საპროცესო/საგამოძიებო მოქმედება], შეზღუდვის მიზანი და უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა. საწინააღმდეგო მიდგომა გამოიწვევდა პროცესის მონაწილის კონსტიტუციური უფლებების მზღუდავი უკლებლივ ყველა საგამოძიებო/საპროცესო მოქმედების განხორციელებაზე სასამართლოს ნებართვის გაცემას საკითხის მხოლოდ ზეპირი მოსმენით შესწავლის საფუძველზე, რაც ცალკეულ შემთხვევებში შესაძლებელია აზრს უკარგავდეს შესაბამისი საპროცესო/საგამოძიებო მოქმედების განხორციელებას[ მაგალითად, ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებს, საბანკო მონიტორინგს და სხვა]. შესაბამისად, სასამართლო კვლავაც ადასტურებს რომ ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე, თუმცა აღნიშნულს არ უკავშირებს მხოლოდ გადასაწყვეტი საკითხის მიკუთვნებას ფორმალურ-სამართლებრივი თუ ფაქტობრივი გარემოებების კატეგორიისადმი.

84. მოპასუხის განმარტებით, შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის მიზანს წარმოადგენს, იმ საფრთხეების პრევენცია, რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას, თუ შესაბამისი ქონების სუბიექტს ექნება ინფორმაცია მისი ქონების შესაძლო დაყადაღების შესახებ.

85. აშკარაა, რომ ქონებაზე ყადაღის დადებამდე შესაბამის პირს აქვს ქონების გადამალვის, განადგურების,ქონების გასხვისების, მისი ღირებულების შემცირების შესაძლებლობა.მით უმეტეს, რომ სსსკ 151-ე მუხლის საფუძველზე ყადაღა შეიძლება დაედოს ქონებას საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის მიზნით ან ქონებას, რომელიც სსკ 52-ე მუხლით ექვემდებარება ჩამორთმევას მათ შორის როგორც დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონება ან დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთი, დანაშაულის საგანი ან იარაღი [რაც იმავდროულად წარმოადგენს მამხილებელ მტკიცებულებას]. შესაბამისად, ზეპირი მოსმენით განხილვამ შეიძლება საფრთხე შეუქმნას, ხოლო ცალკეულ შემთხვევებში-შეუძლებელი გახადოს სსსკ 151-ე მუხლით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა და აზრი დაუკარგოს ქონებაზე ყადაღის დადებას. ამდენად, აშკარაა, რომ სისხლის სამართალწარმოების ფარგლებში დასაყადაღებელი ქონების და ქონებაზე ყადაღის დადების საპროცესო- სამართლებრივი ინსტრუმენტის ბუნებიდან გამომდინარე მოსარჩელის მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზანი, ღირებულ კონსტიტუციურ სიკეთედ უნდა ჩაითვალოს. ამასვე მიუთითებს გაეროს კონვენცია „ტრანსნაციონალური ორგანიზებული დანაშაულის წინააღმდეგ“, რომლის განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ დამნაშავეები, მათ მიმართ გამოძიების ან სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელების შესახებ ინფორმაციის მიღების შემდეგ, შესაძლოა, შეეცადონ ქონების გადამალვას და მის დაცვას კანონის აღსასრულებლად მიმართული ქმედებებისგან. კერძოდ, დამნაშავეები ხშირად ცდილობენ, დანაშაულის შედეგად მიღებული შემოსავალი და დანაშაულის ჩასადენად გამოყენებული საშუალებები გადამალონ საზღვარგარეთ[პ.310].

86. სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის თანაზომიერების პრინციპით შეფასებისთვის აუცილებელია შუამდგომლობის განხილვის წესის ანალიზი. კერძოდ, უნდა გაირკვეს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით განხილვის არსი.

87. 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების თანახმად, „სასამართლო უფლებამოსილია შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით.“ აღნიშნული ნორმა, განსაზღვრავს სასამართლოს დისკრეციულ უფლებამოსილებას მოიწვიოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარე შუამდგომლობაში აღნიშნული გარემოებების დაზუსტებისთვის ან ბუნდოვანების აღმოსაფხვრელად. შუამდგომლობის განხილვა შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით, ვერ იქნება მიჩნეული შუამდგომლობის განხილვად ზეპირი მოსმენით. შუამდგომლობის ავტორის მოწვევის მიზანია ყადაღის დადებასთან დაკავშირებული საკითხების, მათ შორის ქონების მოცულობის, ქონების დანაშაულებრივი ხასიათის, განადგურების საფრთხის და სხვა საკითხების დაზუსტება.

88. 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-3 წინადადების თანახმად, თუ მოსამართლე გადაწყვეტს, რომ შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით, ის ვალდებულია, შუამდგომლობის განხილვისთვის გამოიყენოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული რეგულირება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად” ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” II-36). განსახილველ შემთხვევაში, ქვემოთ მოყვანილი არგუმენტაციის საფუძველზე საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირება არ არის ბუნდოვანი და შესაძლებელია მისი არსის დადგენა.

89. სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს: 1. სსსკ 154-ე და 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული საპროცესო ღონისძიებების ურთიერთგანსხვავებულ ხასიათზე. კერძოდ, სსსკ 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილი შუამდგომლობის განხილვის ძირითად წესად ადგენს შუამდგომლობის განხილვას ზეპირი მოსმენით, თავად შუამდგომლობის შინაარსიდან და მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო განხილვის მიზნებიდან გამომდინარე. კერძოდ, ამ შემთხვევაში დავის საგანი სასამართლო განხილვამდე მხარეებისათვის ცნობილია და არ არსებობს იმ საფრთხეების პრევენციის მიზანი, რაც არსებობს სსკ 52-ე მუხლით ჩამორთმევას დაქვემდებარებულ ქონებაზე ყადაღის დადების საკითხის განხილვისას. 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენით განხილვა შუამდგომლობის დაკმაყოფილებას აზრს არ დააკარგვინებს ვინაიდან არ გამოიწვევს შუამდგომლობის საგნის განადგურების/გადამალვის და სხვა საფრთხეებს. პირიქით, ზეპირი განხილვა შესაძლებლობას მისცემს სასამართლოს გამოარკვიოს მხარის უარის მიზეზები საექსპერტო კვლევის ობიექტის მეორე მხარის ექსპერტისათვის გადაცემაზე საექსპერტო კვლევის მიზნებისათვის [აღნიშნული შესაძლებელია განპირობებული იყოს მათ შორის ობიექტური და არა სუბიექტური ფაქტორებით, მაგალითად, მხარეს თავად სჭირდება კვლევის ობიექტი მიმდინარე ექსპერტიზის დასრულებისთვის], ხოლო სსსკ 154-ე მუხლი შუამდგომლობის განხილვის ძირითად წესად ადგენს შუამდგომლობის განხილვას ზეპირი მოსმენის გარეშე და მხოლოდ გამონაკლისის სახით ცალკეულ შემთხვევაში, ცალკეული გარემოებების დასაბუთების დაზუსტების საჭიროებისას ანიჭებს მოსამართლეს ინიციატორი მხარის მოწვევის შესაძლებლობას; 2. 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მესამე წინადადება ყურადღებას ამახვილებს „ წესზე“. სსსკ 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ადგენს შუამდგომლობის განხილვის 5 წესს: ა) შუამდგომლობის განხილვის ვადას, ბ)შუამდგომლობის განხილვის დროის და ადგილის შეტყობინებას მხარეებისათვის, გ) შუამდგომლობის განუხილველად დატოვებას ინიციატორი მხარის გამოუცხადებლობისას, დ)სასამართლოს უფლებას შუამდგომლობა განიხილოს ზეპირი მოსმენის გარეშე, ე)სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების აკრძალვას.

90. ამდენად, სსსკ 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ადგენს შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენით განხილვის მარეგულირებელ წესებს, მაშინ როდესაც სსსკ 154-ე მუხლის სადავო ფორმულირება საერთოდ გამორიცხავს ზეპირი მოსმენის შესაძლებლობას და სასამართლოს უფლებას აძლევს საჭიროების შემთხვევაში მოიწვიოს მხოლოდ შუამდგომლობის ინიციატორი მხარე, რაც თავად მოსარჩელის წარმომადგენლის განმარტებითვე არ წარმოადგენს ზეპირ მოსმენას. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში კანონმდებლის მიზანი იყო სსსკ 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილ მხოლოდ იმ წესზე მითითება, რაც რელევანტურია ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვისათვის. წინააღმდეგ შემთხვევაში თუ სასამართლო გაიზიარებდა მოსარჩელის მოსაზრებას და 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით შუამდგომლობის ზეპირი განხილვისათვის დადგენილ ყველა წესს უკლებლივ განავრცობს სსსკ 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილზეც, გამოვა რომ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენით განხილვის შემთხვევისათვის გამოყენებული უნდა იქნეს სსსკ 151-158 მუხლებისგან განსხვავებული წესები. კერძოდ, სასამართლომ აღნიშნული შუამდგომლობის განხილვის შესახებ არა მარტო უნდა აცნობოს მხარეებს, არამედ სასამართლოს მიერ ზეპირი განხილვის საფუძველზე მიღებული განჩინებაც არ უნდა დაექვემდებაროს გასაჩივრებას, რაც არასწორია.

91. აღნიშნულიდან გამომდინარე ნათელია, რომ სსსკ 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-3 წინადადება ითვალისწინებს სსსკ 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მხოლოდ იმ წესზე მითითებას, რომელიც ადგენს, რომ შუამდგომლობის ინიციატორი მხარის გამოუცხადებლობის შემთხვევაში შუამდგომლობა არ განიხილება.

92. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა [ისევე როგორც სასამართლოს მიერ შესწავლილი საერთაშორისო პრაქტიკა] ითვალისწინებს 2 სახის სასამართლო განხილვას- ზეპირ მოსმენით ან ზეპირი მოსმენის გარეშე. შესაბამისად, შუამდგომლობის „კვაზი ზეპირი“ განხილვა, როდესაც სასამართლო მხარეებს წინასწარ ატყობინებს შუამდგომლობის განხილვის სხდომის შესახებ და იმავდროულად, სასამართლო განხილვაზე გამოცხადებული მხარეებიდან მხოლოდ ერთს ანიჭებს სასამართლო განხილვაში აქტიური მონაწილეობის, სასამართლოსათვის საკუთარი არგუმენტების/მტკიცებულებების/მოსაზრებების/პროტესტის/აცილების დაყენების და ა.შ. უფლებას, უცნობია საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობისათვის.

93. სასამართლო კვლავ ადასტურებს ზეპირი განხილვის მნიშვნელობას საქმის გარემოებათა ყოველმხრივი და ობიექტური გამოკვლევის, სამართლიანი სასამართლო განხილვის და კერძოდ, შეჯიბრებითობის პრინციპის რეალიზაციის მიზნებისთვის, თუმცა აღნიშნავს, რომ მოსარჩელის მიერ მითითებულ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებიდან ამონარიდებს და განსახილველ შემთხვევას შორის არსებითი სხვაობაა. კერძოდ, აღნიშნული სტანდარტი სასამართლოს მიერ დადგენილია ისეთი კატეგორიის სამართალწარმოებასთან მიმართებით, რომლის შესახებ პროცესის შესაბამისი პირისათვის მისი სტატუსიდან და სასამართლო განხილვის შინაარსიდან გამომდინარე უდავოდ ცნობილია ან უნდა იყოს ცნობილი და საკითხის ზეპირი მოსმენით განხილვა გამოძიების და მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელებას ვერ შეუქმნის არათანაზომიერ საფრთხეს, თუმცა აღნიშნულის მიუხედავად სადავო რეგულირებები ახდენს სამართალწარმოებაში მონაწილე პირის ზეპირ მოსმენაზე უფლების არათანაზომიერ ან/და გაუმართლებელ შეზღუდვას.

94. სადავო შემთხვევაში კი უფლება ზეპირ სასამართლო განხილვაზე იზღუდება სწორედ ბრალდებულის/დაკავშირებული პირების მხრიდან მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის (სსკ 52-ე მუხლით განსაზღვრული ქონების ჩამორთმევის აღსრულებისთვის) ხელის შეშლის პრევენციის მიზნით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ვინაიდან სადავო რეგულირებები ვრცელდება მათ შორის ფულის გათეთრების, ადამიანით ვაჭრობის, იარაღის/ნარკოტიკული ნივთიერებებით უკანონოდ ვაჭრობის, ტერორიზმის დაფინანსების, ექსტრემიზმის, კორუფციული და სხვა მძიმე დანაშაულების შემთხვევებზეც, შესაბამისი პირისათვის ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის სხდომის შეტყობინება (რაც მოქმედი სსსკ თანახმად უნდა განხორციელდეს განხილვამდე გონივრული ვადით ადრე, მათ შორის განხილვის საგნის და საფუძვლის მითითებით)ობიექტურად შექმნის აღნიშნული ქონების გადამალვის/განადგურების შესაძლებლობას.

95. მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილი მასალებიდან ირკვევა ასევე, რომ როგორც თეიმურაზ ჯანაშიას ასევე გიული ალასანიას მიმართ ქონებაზე ყადაღის დადების შუამდგომლობა, როგორც საქალაქო ისე სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიის მიერ განხილულ იქნა ზეპირი მოსმენის გარეშე შუამდგომლობის ინიციატორი მხარის მოწვევის გარეშე.

96. სასამართლო დამატებით მიუთითებს, რომ აღნიშნულ მიდგომას ითვალისწინებს რიგი საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტებიც, რომლებიც წევრ სახელმწიფოებს აკისრებენ ვალდებულებას შემოიღოს პროცედურები, რომლებიც მიმართული იქნება იმ პირების, ვისაც გააჩნია დასაყადაღებელი ქონების მიმართ საკუთრებითი ინტერესი, მხრიდან ამ ქონების გადამალვის ან განკარგვის შესაძლებლობის მინიმიზაციისკენ და ქონებაზე ყადაღის დადების შუამდგომლობის განხილვისათვის ადგენს ex parte წესს [ მაგალითად, G8 Best Practice Principles on Tracing,Freezing and Confiscation of Assets,p.13, 27/04/2005].

97. ევროკავშირის დირექტივა 2014/42/EU „ევროპის კავშირში დანაშაულის საშუალების და დანაშაულის შედეგად ქონების დაყადაღების და კონფისკაციის შესახებ“ ყურადღებას ამახვილებს ქონების მესაკუთრეთათვის სასამართლოს წინაშე წარდგენის უფლების მინიჭებაზე მათი ქონებრივი ინტერესების სასამართლო დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით, მაგრამ აღნიშნულ შესაძლებლობას უკავშირებს ქონებაზე ყადაღის დადების გადაწყვეტილების აღსრულებას. კერძოდ, ადგენს, რომ ქონებაზე ყადაღის შესახებ გადაწყვეტილების თაობაზე უნდა ეცნობოს დაზარალებულ მესაკუთრეს [და იმ მესამე პირებს, რომლებიც მიუთითებენ, რომ არიან ქონების მესაკუთრეები, ან გააჩნიათ ქონებაზე საკუთრების სხვაგვარი უფლება] „გადაწყვეტილების აღსრულებიდან მაქსიმალურად მოკლე დროში. მიუხედავად ამისა, კომპეტენტურმა ორგანოებმა შესაძლოა, გადადონ დაზარალებული პირის ინფორმირება, გამოძიების საჭიროებებიდან გამომდინარე“[ 33].

98. სასამართლო იმავდროულად ითვალსიწინებს რომ სსსკ 156-ე მუხლი განსაზღვრავს ყადაღის დადების შესახებ სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების წესს და პროცედურას. შესაბამისად, თუ მოსარჩელისათვის პრობლემური იყო გასაჩივრების პროცედურის ეფექტიანობა მას უნდა გაესაჩივრებინა სსსკ-ის შესაბამისი ნორმები.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 და მე-6 პუნქტების, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7 და მე-8 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N631 („საქართველოს მოქალაქეები - თეიმურაზ ჯანაშია და გიული ალასანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილებას ერთვის მოსამართლეების ზაზა თავაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი.

5. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.

6. გადაწყვეტილება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია:

ზაზა თავაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების
ზაზა თავაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის
განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2016 წლის 18 აპრილის N2/1/631 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2016 წლის 18 აპრილის N2/1/631 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში - სსსკ) 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების თანახმად, „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“. სადავო ნორმა ადგენს უფლებამოსილებას ქონების დაყადაღებაზე სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების ან/და ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის ერთ-ერთ არგუმენტად ასახელებს მის განუსაზღვრელობას, იგი თვლის, რომ სადავო ნორმა არ შეიცავს საკმარის მითითებას, თუ რა პირობებში და ვის მიმართ შეიძლება იქნეს გამოყენებული ყადაღა.

3. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმა არ წარმოადგენს პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმას. იგი არ მოითხოვს ადამიანებისაგან საკუთარი ქცევის დადგენილი წესის შესაბამისად წარმართვას, რომლის დარღვევას შესაძლოა პირის მიმართ პასუხისმგებლობის დაკისრება ან რაიმე უარყოფითი შედეგები მოჰყვეს. ასეთი ნორმებისათვის განსაზღვრულობის მოთხოვნა შედარებით დაბალია პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებთან მიმართებით, მას ვერ ექნება მსუსხავი ეფექტი პირის თავისუფალი ქცევის მიმართ და ადამიანების მიერ გარკვეული ქცევისაგან თავის შეკავების გამო, მისი შემზღუდავი ეფექტი ვერ იქნება იმაზე უფრო ფართო, ვიდრე კანონმდებელს სურს, რომ დაადგინოს (მსუსხავ ეფექტთან მიმართებით იხილეთ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8, 20-26). სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრას და მის გამოყენებას ახდენს მხოლოდ სასამართლო, პირს საკუთარი ქცევის კანონის შესაბამისად წარმართვისათვის ფაქტობრივად არც კი სჭირდება იცოდეს სადავო ნორმის შინაარსი. მსგავსი ხასიათის ნორმები ბუნდოვანების გამო არაკონსტიტუციური შეიძლება იყოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში მისი რომელიმე ინტერპრეტაცია უფლების დარღვევას იწვევს. „სადავო ნორმის ერთი კონკრეტული შინაარსის კონსტიტუციურობა არ არის საკმარისი მთლიანად ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცებისათვის. კონსტიტუციასთან შეფასებადია სადავო ნორმის კეთილსინდისიერი განმარტების შედეგად განსაზღვრული ყველა შესაძლო შინაარსი და, თუ რომელიმე მათგანი არ შეესაბამება კონსტიტუციის მოთხოვნებს, ნორმა არაკონსტიტუციურია. კანონი მის კეთილსინდისიერ აღმსრულებელს არ უნდა აძლევდეს ადამიანის უფლებების დარღვევის ლეგალურ საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის N2/1/484 გადაწყვეტილება საქმეზე „„საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13)

4. მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო არ დგას ყველა იმ ღონისძიების იდენტიფიცირების საჭიროების წინაშე, რომლის უზრუნველსაყოფადაც შესაძლოა ყადაღა იქნეს გამოყენებული სადავო ნორმების საფუძველზე. აღნიშნულის შეფასებას ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ახდენს სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი მოსამართლე. საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანას წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, თუ რამდენად არის შესაძლებელი სადავო ნორმის საფუძველზე ყადაღა გამოყენებულ იქნეს დაუსაბუთებელად, გაურკვეველი საფუძვლების არსებობის პირობებში.

5. მართალია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ იძლევა იძულების ღონისძიების ზუსტ დეფინიციას, თუმცა როგორი ფართოც არ უნდა იყოს ამ ტერმინის შინაარსი, იგი, უდავოდ, გულისხმობს ადამიანის ნების საწინააღმდეგოდ, მის მიმართ გარკვეული ღონისძიების განხორციელებას. სახელმწიფოს მიერ ადამიანის იძულება (მისი ნების საწინააღმდეგო მოქმედება) თავისთავად იწვევს მისი რომელიმე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას. ამავე დროს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზოგადი პრინციპებიდან გამომდინარე, კონკრეტულად კი ამავე კოდექსის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ „სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავის უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციითა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული სპეციალური ნორმების საფუძველზე". შესაბამისად, უდავოა, რომ სადავო ნორმა მიუთითებს ისეთი ღონისძიების უზრუნველყოფაზე (უზრუნველყოფის მიზნით ყადაღის დადებაზე), რომელიც კანონით არის განსაზღვრული, ანუ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების კანონიერი საფუძველი.

6. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსამართლის მიერ როგორ ფართოდაც არ უნდა იყოს განმარტებული სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების შინაარსი, იგი ვერ გასცდება კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებების ნუსხას. შესაბამისად, კანონის შესაბამისად განსაზღვრადია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში რა მიზნით, რომელი ღონისძიებების უზრუნველსაყოფად შეიძლება იქნეს გამოყენებული ყადაღა. ამავე დროს, ვინაიდან სადავო ნორმა მიუთითებს იძულების ღონისძიების უზრუნველსაყოფად გამოყენებაზე, აშკარაა, რომ ყადაღის გამოყენების საფუძველი არსებობს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი საჭიროა ამა თუ იმ ღონისძიების ეფექტურად განხორციელებისათვის და ყადაღის დაუდებლობა გაართულებს ან შეუძლებელს გახდის მას.

7. ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის ნაწილში ყადაღის გამოყენების შესაძლო შემთხვევების იდენტიფიცირება კიდევ უფრო მარტივია. კანონი განსაზღვრავს, როდის და რა პირობებში არის შესაძლებელი ქონების ჩამორთმევა. ამავე დროს ლოგიკურია, რომ, თუ ქონება ექვემდებარება კანონის საფუძველზე ჩამორთმევას, საქმის გადაწყვეტამდე მისი დაყადაღების უფლებამოსილებაც შეიძლება არსებობდეს. ამ თვალსაზრისით არც მოსარჩელე აყენებს ეჭვქვეშ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას. სადავო ნორმა გამოიყენება იმ მიზნით, რომ უზრუნველყოს ქონების შესაძლო ჩამორთმევა, შესაბამისად, მის საფუძველზე სასამართლო ისეთ ქონებას ვერ დააყადაღებს, რომლის ჩამორთმევაც კანონის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, შესაძლებელი არ არის (ეს წინააღმდეგობაში მოვა თავად უზრუნველყოფის არსთან, თუკი ქონების ჩამორთმევა შეუძლებელია, მაშინ მისი დაყადაღება არაფრის უზრუნველყოფას არ ახდენს).

8. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ გვაძლევს ტერმინების „მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის“ და „მასთან დაკავშირებული პირის“ შინაარსის ცალკე დეფინიციას. თუმცა მათი განმარტება და შინაარსის განსაზღვრა შესაძლებელია იურიდიული ტექნიკის, სამართლის თეორიაში დამკვიდრებული კანონის განმარტების მეთოდების გამოყენებით. იმის გათვალისწინებით, რომ ხსენებული ტერმინების განმარტება გვხვდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსსა და რეკეტის შესახებ კანონში ტერმინების განმარტებისათვის, ასევე შესაძლებელია სისტემური განმარტების მეთოდის გამოყენება. ამავე დროს, იმ ფონზე, რომ განსაზღვრულია (განსაზღვრადია) ის, თუ რა მიზნით და სადავო ნორმის საფუძველზე რომელი ღონისძიებების უზრუნველსაყოფად გამოიყენება ქონებაზე ყადაღის დადება, ამ ტერმინების თუნდაც ძალიან ზოგადი განმარტება, ვერ შექმნის მისი გამოყენების სამართლებრივ პრობლემას. იმ პირობებში, როდესაც ცალსახაა, რომ ქონების დაყადაღება გამოიყენება კანონით განსაზღვრული ღონისძიებების (იძულების ღონისძიება ან ქონების ჩამორთმევა) უზრუნველსაყოფად, ამ შემთხვევაში კანონი აძლევს მოსამართლეს საკმარის მითითებას, რომ ხსენებული ღონისძიება უნდა გამოიყენოს მხოლოდ საჭიროების არსებობისას, მაშინ როდესაც ქონების დაუყადაღებლობა გამოიწვევს ზემოთ ხსენებული ღონისძიებების განხორციელების მნიშვნელოვნად გართულებას ან განუხორციელებლობას.

9. ყოველივე ზემოთ ხსენებულიდან გამომდინარე, ზოგადად ყადაღის გამოყენების შესაძლო შემთხვევების განსაზღვრის თვალსაზრისით, სადავო ნორმას კონსტიტუციასთან შესაბამისობის პრობლემა არ აქვს. იგი საკმარისი სიცხადით განსაზღვრავს იმ პირობებს, რომლის არსებობის შემთხვევაში მოსამართლე უფლებამოსილია, გამოიყენოს ხსენებული ღონისძიება.

10. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ყადაღის გამოყენების შემთხვევების განსაზღვრა არ წარმოადგენს ერთადერთ შემზღუდავ ეფექტს, რომელიც სადავო ნორმას გააჩნია. ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისათვის ასევე მნიშვნელოვანია შეფასდეს თავად უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა. ქონების შესაძლო ჩამორთმევის ან/და სისხლის სამართლის იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის საჭიროებამ შესაძლოა გაამართლოს საკუთრების უფლების დროებითი შეზღუდვა, თუმცა შესაფასებელი მოცემულობა იცვლება უფლების შეზღუდვის ვადის, ინტენსივობის ზრდასთან ერთად.

11. ამ თვალსაზრისით ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 79-ე პუნქტში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, „მოსარჩელე არ აყენებს ქონებაზე ყადაღის დადების ხანგრძლივობის, ქონების მესაკუთრისათვის ყადაღის გამოყენების საჭიროების პერიოდულად გადასინჯვის მოთხოვნის ... საკითხს, ... შესაბამისად, სასამართლო მოკლებულია ამ ნაწილში შესაბამისი კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას“. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელე მხარემ ყადაღის გამოყენების ხანგრძლივობის გამო, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითა საქმის არსებითი განხილვისას. კერძოდ, აღნიშნა: „ეს არ არის უბრალოდ საკუთრების უფლების შეზღუდვა და მასში რაღაც ირიბი ფორმით ჩარევა. ეს არის, პრაქტიკულად, საკუთრების უფლების ნიველირება განუსაზღვრელი დროით. ვინაიდან ჩვენს შემთხვევაში საქმე გვაქვს არასაპატიმრო, ამიტომ არანაირი შეზღუდვა არა აქვს სასამართლოს, გარდა წინასასამართლოს სხდომის გამართვისა“.

12. ამავე დროს არასწორია სასამართლოს მითითება, რომლის თანახმადაც ხსენებულ საკითხზე მსჯელობა სასამართლოს მიერ დავის საგანის გაცდენას წარმოადგენს, რომლის უფლებამოსილებაც მას არ გააჩნია. მოცემულ საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით, შესაბამისად, სასამართლო უფლებამოსილია, იმსჯელოს ხსენებული სადავო ნორმის შედეგად დადგენილი რეგულირების თითოეული ელემენტის მიერ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის დარღვევის შესაძლებლობაზე.

13. ამავე დროს სადავო ნორმა ქმნის ყადაღის გამოყენების საფუძველს, შესაბამისად, ყადაღის არასათანადოდ ხანგრძლივი ვადით გამოყენების გამო, უფლების შესაძლო დარღვევის წყაროსაც თავად ეს ნორმა წარმოადგენს. ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-80 აბზაცში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, „ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტის მარეგულირებელი ცალკეული ნორმები შესაძლებელია ქმნიდეს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ცალკეული უფლებების მომეტებული შეზღუდვის შესაძლებლობას, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან სასამართლო შეზღუდულია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებით, ის მოკლებულია აღნიშნულ ინსტიტუტთან დაკავშირებული სსსკ-ის რელევანტური ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას საკუთარი ინიციატივით“. მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელის მითითების შესაბამისად, ყადაღის გამოყენების ვადის გონივრულობის შეფასების საჭიროება სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტის ფარგლებში არსებობს და სასამართლო ვალდებულია ასეც მოიქცეს.

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში გვხვდება შემთხვევები, როდესაც სასამართლო აფასებს და ხშირ შემთხვევაში არაკონსტიტუციურად ცნობს უფლების შემზღუდველ ნორმას, იმ პირობებში, როდესაც სადავო ნორმით განსაზღვრულ ღონისძიებას არ აქვს პრინციპული წინააღმდეგობა კონსტიტუციასთან, თუმცა არ ითვალისწინებს საკმარის გარანტიებს უფლების დასაცავად ან არის იმაზე უფრო მეტად მზღუდავი, ვიდრე ეს აუცილებელია ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად. მსგავსი შემთხვევის თვალსაჩინო მაგალითია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

15. აღნიშნულ საქმეზეც სადავოდ იყო გამხდარი სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების განმსაზღვრელი ნორმა, რომლის თანახმადაც, „ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიიჩნია, რომ, ზოგადად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან დროებით გადაყენება არ ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მოთხოვნებს, თუმცა არაკონსტიტუციურად ცნო იგი, ვინაიდან გადაყენების ღონისძიება არ იყო დროში შეზღუდული და, ამავე დროს, არ ითვალისწინებდა თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების გადახედვის შესაძლებლობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39,43).

16. სტრუქტურული თვალსაზრისით აშკარაა მსგავსება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობის ნორმასა და სადავო ნორმას შორის. ორივე მათგანი ადგენს ინსტიტუტს, რომლის გამოყენება, ზოგადად, პრინციპულ წინააღმდეგობაში არ მოდის კონსტიტუციასთან. თუმცა ორივე შემთხვევაში არსებობს კითხვის ნიშნები უფლების შეზღუდვის დროში გაგრძელების საკითხთან და შეზღუდვის საჭიროების არსებობის ფაქტის გარკვეული დროის შემდეგ გადამოწმებასთან დაკავშირებით. მივიჩნევთ, რომ მოცემულ შემთხვევაშიც რელევანტურია, საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასოს უფლების შეზღუდვის, ყადაღის გამოყენება ვადის თვალსაზრისით რამდენად არის შესაბამისობაში კონსტიტუციის მოთხოვნებთან.

17. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სსსკ-ის 151-ე მუხლი არ ითვალისწინებს ყადაღის გამოყენების სპეციალურ ვადებს ან შესაძლებლობას, რომ მოხდეს აღნიშნული ღონისძიების გადასინჯვა. მართალია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ადგენს წინასასამართლო სხდომაზე საპროცესო კონფისკაციის უზრუნველყოფის მიზნით შუამდგომლობის ან მხარეთა სხვა შუამდგომლობის განხილვის შესაძლებლობას სსსკ-ის 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის საფუძველზე, თუმცა არ არის ცალსახად განსაზღვრული, აქვს თუ არა ბრალდებულს უფლება, წინასასამართლო სხდომის ფარგლებში მოითხოვოს ბრალდებულის ან დაკავშირებული პირის ქონებაზე დადებული ყადაღის გაუქმება. აღნიშნული უფლება სსსკ-ით ნათლად, ცალსახად არ არის განსაზღვრული. გარდა ამისა, ვინაიდან დაკავშირებული პირი სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში მხარეს არ წარმოადგენს, მას არ აქვს შესაძლებლობა, რომ საქმის განხილვის რომელიმე ეტაპზე მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მის ქონებაზე დადებული ყადაღის გაუქმება.

18. შესაბამისად, ნათელია, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს ბრალდებულის ან მასთან დაკავშირებული პირის უფლებას, სასამართლოს მიმართოს ქონებაზე დადებული ყადაღის გადასინჯვის მიზნით. აღნიშნული შეზღუდვის ინტენსივობას განსაკუთრებით ზრდის ქონებაზე დადებული ყადაღის მოქმედების განუსაზღვრელად დიდი პერიოდით გაგრძელების შესაძლებლობა.

19. კერძოდ, სსსკ-ის 158-ე მუხლის თანახმად, ქონებას ყადაღა ედება განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევამდე, სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტამდე. სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტის საფუძვლებს განსაზღვრავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი. მართალია, აღნიშნული ჩამონათვალი მოცულობითია, თუმცა სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანგრძლივობა რაიმე ვადით განსაზღვრული არ არის. ვადის გასვლის გამო, დევნა შესაძლოა შეწყდეს მხოლოდ სსსკ-ის 169-ე მუხლის მე-8 პუნქტით განსაზღვრულ შემთხვევაში, თუკი წინასასამართლო სხდომის დაწყებამდე პირი ბრალდებულად ცნობილი იყო 9 თვეზე მეტი ვადით. ეს ვადა ექვემდებარება ხელახალ ათვლას, თუ ამ ვადის გასვლამდე ბრალდებულს დანაშაულის სხვა შემთხვევის გამო ახალი ბრალი წარუდგინეს. ასეთი ბრალის წაყენებისას აღნიშნული ვადის დინება წყდება და ვადა აითვლება ახალი ბრალის წაყენების დღიდან. შესაბამისად, წინასასამართლო სხდომამდე სისხლისსამართლებრივი დევნის პერიოდმა პირის მიმართ შესაძლოა მნიშვნელოვნად გადააჭარბოს 9 თვიან ვადას.

20. რაც შეეხება განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევას, სსსკ-ის 279-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, აღნიშნული განაჩენის საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან ხორციელდება. სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს ვადებს, რომლის ფარგლებშიც პირველი ინსტანციის სასამართლომ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება. ამ პერიოდის ათვლა იწყება წინასასმართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემიდან. კერძოდ, სსსკ-ის 185-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი გამოაქვს წინასასამართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებიდან არა უგვიანეს 24 თვისა. ამ მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, 24 თვიანი ვადა არ გამოიყენება იმ სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელშიც ბრალდებული თავს არიდებს სასამართლოში გამოცხადებას ან/და ბრალდებულის მიმართ გამოცხადებულია ძებნა.

21. შესაბამისად, არათუ სისხლის სამართლის საქმის განხილვის, არამედ მხოლოდ წინასასმართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემიდან განაჩენის გამოტანამდე პერიოდი, რომლის მანძილზეც ბრალდებულის/დაკავშირებული პირის წინააღმდეგ გამოყენებულია ყადაღა, შესაძლებელია გაგრძელდეს 24 თვე. უფრო მეტიც, თუ ბრალდებული პირი თავს არიდებს სასამართლოში გამოცხადებას ან მის მიმართ გამოცხადებულია ძებნა, აღნიშნული პერიოდი შესაძლებელია უსასრულოდ გაგრძელდეს.

22. ბრალდებულთან დაკავშირებულ პირს ან მისი ქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელ პირს ქონებაზე დადებული ყადაღის მოქმედების ვადა შესაძლოა უსასრულოდ გაუგრძელდეს მაშინ, როდესაც ბრალდებულის მიმალვასთან დაკავშირებით მათი ბრალეულობა არ იკვეთება. შესაბამისად, ამ პირების ქონება შესაძლოა დაყადაღდეს განუსაზღვრელი ვადით იმ პირობებში, როდესაც მათ არც დანაშაულში ედებათ ბრალი და არც ყადაღის გამოყენების ვადაზე აქვთ რაიმენაირი ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. საკუთრების უფლებაში მსგავსი, უხეში ჩარევის შედეგად, ამ პირებს შესაძლოა განუსაზღვრელი ვადით შეეზღუდოთ როგორც მოძრავი, ისე უძრავი ქონების საბანკო ანგარიშების განკარგვის უფლება ან მეტიც, სარგებლობის უფლებაც, რაც საკუთრების უფლებას არღვევს.

23. აღნიშნულიდან გამომდინარე სსსკ-ის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველო კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს და, ამდენად, არაკონსტიტუციურია.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადებების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

25. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მიხედვით, „მხარე ადგენს და გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს უგზავნის დასაბუთებულ შუამდგომლობას ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციას. მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არა უგვიანეს 48 საათისა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით. ამ შემთხვევაში შუამდგომლობის განხილვისას გამოიყენება ამ კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი”. სწორედ ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ გადაწყვეტილების ზეპირი მოსმენის გარეშე მიღების შესაძლებლობას მიიჩნევს მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად.

26. ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მოსარჩელეები არ წარმოადგენენ სადავო ნორმის სუბიექტებს, ვინაიდან მათ შემთხვევაში არ მომხდარა შუამდგომლობის განხილვა პროკურორის მონაწილეობით. უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ პირებს, რომელთაც უკვე დაერღვათ კონსტიტუციური უფლება ან შესაძლოა, სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, მომავალში დგანან უფლების დარღვევის რისკის წინაშე. საკონსტიტუციო სასამართლო ახორციელებს აბსტრაქტულ კონსტიტუციურ კონტროლს და, შესაბამისად, მოსარჩელეები არ არიან ვალდებული, ყველა შემთხვევაში ამტკიცონ, რომ მათ მიმართ უფლების დარღვევის ფაქტი უკვე დადგა. მოსარჩელეები წარმოადგენენ ბრალდებულს და მასთან დაკავშირებულ პირებს. შესაბამისად, სამომავლოდ, მათ მიმართ სადავო ნორმით გათვალისიწინებული ღონისძიების გამოყენება რეალურია. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელის სუბიექტობის გამოკვლევა ხდება სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტის ეტაპზე იმ მიზნით, რომ გამოირიცხოს actio pupularis გამოყენების სასამართლოს გადატვირთვა. სასამართლომ აღნიშნული სარჩელი არსებითად მიიღო 2015 წლის 18 მაისს N2/3/631 საოქმო ჩანაწერით და, შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე დავის სათანადო სუბიექტებად ცნო მოსარჩელეები.

27. ვიზიარებთ გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, ზეპირი მოსმენა სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს. ხოლო მოცემულ შემთხვევაში ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა ხსენებული უფლების შეზღუდვას იწვევს. ასევე ვიზიარებთ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, ზოგადად, ამგვარი შუამდგომლობის განხილვა ზეპირი მოსმენის გარეშე დასაშვები და მიზანშეწონილია, ვინაიდან, თუ პირისათვის ცნობილი გახდება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის სასამართლოში შეტანის და განხილვის დანიშვნის შესახებ, მიუხედავად კანონმდებლობით შუამდგომლობის განხილვისათვის გათვალისწინებული მცირე ვადისა, მან შესაძლებელია გადამალოს, გახარჯოს ან სხვაგვარად გაასხვისოს ის ქონება, რომელზე ყადაღის დადებაც შუამდგომლობითაა მოთხოვნილი. რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს ამ ღონისძიების ეფექტურობას და გარკვეულ შემთხვევაში აზრს დაუკარგავს მას.

28. ზემოთ ხსენებულის მიუხედავად, იმ პირობებში როდესაც ბრალდებულმა, ან იმ პირმა ვისი ქონების დაყადაღებაც განიხილება, იცის სასამართლო განხილვის მიმდინარეობის შესახებ, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვას აზრი ეკარგება, ქონების გადამალვის თავიდან აცილების მიზანს ვერ აღწევს. მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმის მე-2 წინადადების მიხედვით, მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით. ამ შემთხვევაში შუამდგომლობის განხილვისას გამოიყენება ამ კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი, რომელიც ადგენს, რომ „შუამდგომლობის განხილვის დრო და ადგილი ეცნობება მხარეებს“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონით დადგენილი პროცედურის თანახმად, თუ მოსამართლე გადაწყვეტს შუამდგომლობა განიხილოს პროკურორის მონაწილეობით, მან ამის შესახებ უნდა აცნობოს ბრალდებულს, თუმცა არ მოისმინოს მისი აზრი.

29. ამ პირობებში ზეპირი მოსმენის უფლების შეზღუდვა თვითმიზნურ ხასიათს ატარებს. იგი აღარ წარმოადგენს ქონების გადამალვის თავიდან აცილების მიზნით განხორციელებულ ქმედებას. ამ შემთხვევაში იზღუდება კონსტიტუციური უფლება, ხოლო სანაცვლოდ არ ხდება რაიმე მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა, რაც მას არაპროპორციულ და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურ შეზღუდვად აქცევს.

30. გადაწყვეტილებაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ პროკურატურის მონაწილეობით შუამდგომლობის განხილვა ზეპირი მოსმენის ჩატარებას არ ნიშნავს. თავისთავად, ცალკე აღებული ეს მოსაზრება შეიძლება სწორიც იყოს, თუმცა გაუგებარია, რა კავშირი აქვს მას სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის გამართლებასთან. მოსარჩელე სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის პრობლემად სწორედ იმას მიიჩნევს, რომ არ ტარდება ზეპირი მოსმენა იმ პირობებში, როდესაც საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვას არანაირი დატვირთვა, მიზანი არ გააჩნია. ხოლო სსსკ-ის 154-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ამავე კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესის გამოყენებას უკავშირებს შუამდგომლობის პროკურორის მონაწილეობით განხილვას, იმისდა მიუხედავად, ეს განხილვა ზეპირ მოსმენად დაკვალიფიცირდება თუ არა. ხოლო სსსკ-ის 144-ე მუხლი არაორაზროვნად ადგენს განხილვის მხარეთათვის შეტყობინების ვალდებულებას.

კოლეგიის წევრები:

ზაზა თავაძე

თამაზ ცაბუტაშვილი