საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების - ზაზა თავაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 18 აპრილის N2/1/631 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2016 წლის 18 აპრილის N2/1/631 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში - სსსკ) 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების თანახმად, „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“. სადავო ნორმა ადგენს უფლებამოსილებას ქონების დაყადაღებაზე სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების ან/და ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის ერთ-ერთ არგუმენტად ასახელებს მის განუსაზღვრელობას, იგი თვლის, რომ სადავო ნორმა არ შეიცავს საკმარის მითითებას, თუ რა პირობებში და ვის მიმართ შეიძლება იქნეს გამოყენებული ყადაღა.

3. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმა არ წარმოადგენს პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმას. იგი არ მოითხოვს ადამიანებისაგან საკუთარი ქცევის დადგენილი წესის შესაბამისად წარმართვას, რომლის დარღვევას შესაძლოა პირის მიმართ პასუხისმგებლობის დაკისრება ან რაიმე უარყოფითი შედეგები მოჰყვეს. ასეთი ნორმებისათვის განსაზღვრულობის მოთხოვნა შედარებით დაბალია პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებთან მიმართებით, მას ვერ ექნება მსუსხავი ეფექტი პირის თავისუფალი ქცევის მიმართ და ადამიანების მიერ გარკვეული ქცევისაგან თავის შეკავების გამო, მისი შემზღუდავი ეფექტი ვერ იქნება იმაზე უფრო ფართო, ვიდრე კანონმდებელს სურს, რომ დაადგინოს (მსუსხავ ეფექტთან მიმართებით იხილეთ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8, 20-26). სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრას და მის გამოყენებას ახდენს მხოლოდ სასამართლო, პირს საკუთარი ქცევის კანონის შესაბამისად წარმართვისათვის ფაქტობრივად არც კი სჭირდება იცოდეს სადავო ნორმის შინაარსი. მსგავსი ხასიათის ნორმები ბუნდოვანების გამო არაკონსტიტუციური შეიძლება იყოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში მისი რომელიმე ინტერპრეტაცია უფლების დარღვევას იწვევს. „სადავო ნორმის ერთი კონკრეტული შინაარსის კონსტიტუციურობა არ არის საკმარისი მთლიანად ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცებისათვის. კონსტიტუციასთან შეფასებადია სადავო ნორმის კეთილსინდისიერი განმარტების შედეგად განსაზღვრული ყველა შესაძლო შინაარსი და, თუ რომელიმე მათგანი არ შეესაბამება კონსტიტუციის მოთხოვნებს, ნორმა არაკონსტიტუციურია. კანონი მის კეთილსინდისიერ აღმსრულებელს არ უნდა აძლევდეს ადამიანის უფლებების დარღვევის ლეგალურ საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის N2/1/484 გადაწყვეტილება საქმეზე „„საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13)

4. მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო არ დგას ყველა იმ ღონისძიების იდენტიფიცირების საჭიროების წინაშე, რომლის უზრუნველსაყოფადაც შესაძლოა ყადაღა იქნეს გამოყენებული სადავო ნორმების საფუძველზე. აღნიშნულის შეფასებას ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ახდენს სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი მოსამართლე. საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანას წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, თუ რამდენად არის შესაძლებელი სადავო ნორმის საფუძველზე ყადაღა გამოყენებულ იქნეს დაუსაბუთებელად, გაურკვეველი საფუძვლების არსებობის პირობებში.

5. მართალია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ იძლევა იძულების ღონისძიების ზუსტ დეფინიციას, თუმცა როგორი ფართოც არ უნდა იყოს ამ ტერმინის შინაარსი, იგი, უდავოდ, გულისხმობს ადამიანის ნების საწინააღმდეგოდ, მის მიმართ გარკვეული ღონისძიების განხორციელებას. სახელმწიფოს მიერ ადამიანის იძულება (მისი ნების საწინააღმდეგო მოქმედება) თავისთავად იწვევს მისი რომელიმე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას. ამავე დროს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზოგადი პრინციპებიდან გამომდინარე, კონკრეტულად კი ამავე კოდექსის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი პირდაპირ მიუთითებს, რომ „სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციითა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული სპეციალური ნორმების საფუძველზე". შესაბამისად, უდავოა, რომ სადავო ნორმა მიუთითებს ისეთი ღონისძიების უზრუნველყოფაზე (უზრუნველყოფის მიზნით ყადაღის დადებაზე), რომელიც კანონით არის განსაზღვრული, ანუ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენების კანონიერი საფუძველი.

6. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსამართლის მიერ როგორ ფართოდაც არ უნდა იყოს განმარტებული სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების შინაარსი, იგი ვერ გასცდება კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებების ნუსხას. შესაბამისად, კანონის შესაბამისად განსაზღვრადია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში რა მიზნით, რომელი ღონისძიებების უზრუნველსაყოფად შეიძლება იქნეს გამოყენებული ყადაღა. ამავე დროს, ვინაიდან სადავო ნორმა მიუთითებს იძულების ღონისძიების უზრუნველსაყოფად გამოყენებაზე, აშკარაა, რომ ყადაღის გამოყენების საფუძველი არსებობს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ იგი საჭიროა ამა თუ იმ ღონისძიების ეფექტურად განხორციელებისათვის და ყადაღის დაუდებლობა გაართულებს ან შეუძლებელს გახდის მას.

7. ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის ნაწილში ყადაღის გამოყენების შესაძლო შემთხვევების იდენტიფიცირება კიდევ უფრო მარტივია. კანონი განსაზღვრავს, როდის და რა პირობებში არის შესაძლებელი ქონების ჩამორთმევა. ამავე დროს ლოგიკურია, რომ, თუ ქონება ექვემდებარება კანონის საფუძველზე ჩამორთმევას, საქმის გადაწყვეტამდე მისი დაყადაღების უფლებამოსილებაც შეიძლება არსებობდეს. ამ თვალსაზრისით არც მოსარჩელე აყენებს ეჭვქვეშ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას. სადავო ნორმა გამოიყენება იმ მიზნით, რომ უზრუნველყოს ქონების შესაძლო ჩამორთმევა, შესაბამისად, მის საფუძველზე სასამართლო ისეთ ქონებას ვერ დააყადაღებს, რომლის ჩამორთმევაც კანონის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, შესაძლებელი არ არის (ეს წინააღმდეგობაში მოვა თავად უზრუნველყოფის არსთან, თუკი ქონების ჩამორთმევა შეუძლებელია, მაშინ მისი დაყადაღება არაფრის უზრუნველყოფას არ ახდენს).

8. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ გვაძლევს ტერმინების „მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის“ და „მასთან დაკავშირებული პირის“ შინაარსის ცალკე დეფინიციას. თუმცა მათი განმარტება და შინაარსის განსაზღვრა შესაძლებელია იურიდიული ტექნიკის, სამართლის თეორიაში დამკვიდრებული კანონის განმარტების მეთოდების გამოყენებით. იმის გათვალისწინებით, რომ ხსენებული ტერმინების განმარტება გვხვდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსსა და რეკეტის შესახებ კანონში ტერმინების განმარტებისათვის, ასევე შესაძლებელია სისტემური განმარტების მეთოდის გამოყენება. ამავე დროს, იმ ფონზე, რომ განსაზღვრულია (განსაზღვრადია) ის, თუ რა მიზნით და სადავო ნორმის საფუძველზე რომელი ღონისძიებების უზრუნველსაყოფად გამოიყენება ქონებაზე ყადაღის დადება, ამ ტერმინების თუნდაც ძალიან ზოგადი განმარტება, ვერ შექმნის მისი გამოყენების სამართლებრივ პრობლემას. იმ პირობებში, როდესაც ცალსახაა, რომ ქონების დაყადაღება გამოიყენება კანონით განსაზღვრული ღონისძიებების (იძულების ღონისძიება ან ქონების ჩამორთმევა) უზრუნველსაყოფად, ამ შემთხვევაში კანონი აძლევს მოსამართლეს საკმარის მითითებას, რომ ხსენებული ღონისძიება უნდა გამოიყენოს მხოლოდ საჭიროების არსებობისას, მაშინ როდესაც ქონების დაუყადაღებლობა გამოიწვევს ზემოთ ხსენებული ღონისძიებების განხორციელების მნიშვნელოვნად გართულებას ან განუხორციელებლობას.

9. ყოველივე ზემოთ ხსენებულიდან გამომდინარე, ზოგადად ყადაღის გამოყენების შესაძლო შემთხვევების განსაზღვრის თვალსაზრისით, სადავო ნორმას კონსტიტუციასთან შესაბამისობის პრობლემა არ აქვს. იგი საკმარისი სიცხადით განსაზღვრავს იმ პირობებს, რომლის არსებობის შემთხვევაში მოსამართლე უფლებამოსილია, გამოიყენოს ხსენებული ღონისძიება.

10. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ყადაღის გამოყენების შემთხვევების განსაზღვრა არ წარმოადგენს ერთადერთ შემზღუდავ ეფექტს, რომელიც სადავო ნორმას გააჩნია. ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისათვის ასევე მნიშვნელოვანია შეფასდეს თავად უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა. ქონების შესაძლო ჩამორთმევის ან/და სისხლის სამართლის იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფის საჭიროებამ შესაძლოა გაამართლოს საკუთრების უფლების დროებითი შეზღუდვა, თუმცა შესაფასებელი მოცემულობა იცვლება უფლების შეზღუდვის ვადის, ინტენსივობის ზრდასთან ერთად.

11. ამ თვალსაზრისით ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 79-ე პუნქტში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, „მოსარჩელე არ აყენებს ქონებაზე ყადაღის დადების ხანგრძლივობის, ქონების მესაკუთრისათვის ყადაღის გამოყენების საჭიროების პერიოდულად გადასინჯვის მოთხოვნის ... საკითხს, ... შესაბამისად, სასამართლო მოკლებულია ამ ნაწილში შესაბამისი კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას“. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელე მხარემ ყადაღის გამოყენების ხანგრძლივობის გამო, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითა საქმის არსებითი განხილვისას. კერძოდ, აღნიშნა: „ეს არ არის უბრალოდ საკუთრების უფლების შეზღუდვა და მასში რაღაც ირიბი ფორმით ჩარევა. ეს არის, პრაქტიკულად, საკუთრების უფლების ნიველირება განუსაზღვრელი დროით. ვინაიდან ჩვენს შემთხვევაში საქმე გვაქვს არასაპატიმრო, ამიტომ არანაირი შეზღუდვა არა აქვს სასამართლოს, გარდა წინასასამართლოს სხდომის გამართვისა“.

12. ამავე დროს არასწორია სასამართლოს მითითება, რომლის თანახმადაც ხსენებულ საკითხზე მსჯელობა სასამართლოს მიერ დავის საგანის გაცდენას წარმოადგენს, რომლის უფლებამოსილებაც მას არ გააჩნია. მოცემულ საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით, შესაბამისად, სასამართლო უფლებამოსილია, იმსჯელოს ხსენებული სადავო ნორმის შედეგად დადგენილი რეგულირების თითოეული ელემენტის მიერ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის დარღვევის შესაძლებლობაზე.

13. ამავე დროს სადავო ნორმა ქმნის ყადაღის გამოყენების საფუძველს, შესაბამისად, ყადაღის არასათანადოდ ხანგრძლივი ვადით გამოყენების გამო, უფლების შესაძლო დარღვევის წყაროსაც თავად ეს ნორმა წარმოადგენს. ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-80 აბზაცში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, „ქონებაზე ყადაღის დადების ინსტიტუტის მარეგულირებელი ცალკეული ნორმები შესაძლებელია ქმნიდეს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ცალკეული უფლებების მომეტებული შეზღუდვის შესაძლებლობას, თუმცა მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან სასამართლო შეზღუდულია სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებით, ის მოკლებულია აღნიშნულ ინსტიტუტთან დაკავშირებული სსსკ-ის რელევანტური ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმების შესაძლებლობას საკუთარი ინიციატივით“. მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელის მითითების შესაბამისად, ყადაღის გამოყენების ვადის გონივრულობის შეფასების საჭიროება სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტის ფარგლებში არსებობს და სასამართლო ვალდებულია ასეც მოიქცეს.

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში გვხვდება შემთხვევები, როდესაც სასამართლო აფასებს და ხშირ შემთხვევაში არაკონსტიტუციურად ცნობს უფლების შემზღუდველ ნორმას, იმ პირობებში, როდესაც სადავო ნორმით განსაზღვრულ ღონისძიებას არ აქვს პრინციპული წინააღმდეგობა კონსტიტუციასთან, თუმცა არ ითვალისწინებს საკმარის გარანტიებს უფლების დასაცავად ან არის იმაზე უფრო მეტად მზღუდავი, ვიდრე ეს აუცილებელია ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად. მსგავსი შემთხვევის თვალსაჩინო მაგალითია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

15. აღნიშნულ საქმეზეც სადავოდ იყო გამხდარი სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების განმსაზღვრელი ნორმა, რომლის თანახმადაც, „ბრალდებულის თანამდებობიდან (სამუშაოდან) გადაყენება შეიძლება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ამ თანამდებობაზე (სამუშაოზე) დარჩენით იგი ხელს შეუშლის გამოძიებას, დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას ან განაგრძობს დანაშაულებრივ საქმიანობას“. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიიჩნია, რომ, ზოგადად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული პირობების არსებობისას ქალაქ თბილისის მერის თანამდებობიდან დროებით გადაყენება არ ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მოთხოვნებს, თუმცა არაკონსტიტუციურად ცნო იგი, ვინაიდან გადაყენების ღონისძიება არ იყო დროში შეზღუდული და, ამავე დროს, არ ითვალისწინებდა თანამდებობიდან გადაყენების შესახებ გადაწყვეტილების გადახედვის შესაძლებლობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39,43).

16. სტრუქტურული თვალსაზრისით აშკარაა მსგავსება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობის ნორმასა და სადავო ნორმას შორის. ორივე მათგანი ადგენს ინსტიტუტს, რომლის გამოყენება, ზოგადად, პრინციპულ წინააღმდეგობაში არ მოდის კონსტიტუციასთან. თუმცა ორივე შემთხვევაში არსებობს კითხვის ნიშნები უფლების შეზღუდვის დროში გაგრძელების საკითხთან და შეზღუდვის საჭიროების არსებობის ფაქტის გარკვეული დროის შემდეგ გადამოწმებასთან დაკავშირებით. მივიჩნევთ, რომ მოცემულ შემთხვევაშიც რელევანტურია, საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასოს უფლების შეზღუდვის, ყადაღის გამოყენება ვადის თვალსაზრისით რამდენად არის შესაბამისობაში კონსტიტუციის მოთხოვნებთან.

17. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ სსსკ-ის 151-ე მუხლი არ ითვალისწინებს ყადაღის გამოყენების სპეციალურ ვადებს ან შესაძლებლობას, რომ მოხდეს აღნიშნული ღონისძიების გადასინჯვა. მართალია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ადგენს წინასასამართლო სხდომაზე საპროცესო კონფისკაციის უზრუნველყოფის მიზნით შუამდგომლობის ან მხარეთა სხვა შუამდგომლობის განხილვის შესაძლებლობას სსსკ-ის 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის საფუძველზე, თუმცა არ არის ცალსახად განსაზღვრული, აქვს თუ არა ბრალდებულს უფლება, წინასასამართლო სხდომის ფარგლებში მოითხოვოს ბრალდებულის ან დაკავშირებული პირის ქონებაზე დადებული ყადაღის გაუქმება. აღნიშნული უფლება სსსკ-ით ნათლად, ცალსახად არ არის განსაზღვრული. გარდა ამისა, ვინაიდან დაკავშირებული პირი სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში მხარეს არ წარმოადგენს, მას არ აქვს შესაძლებლობა, რომ საქმის განხილვის რომელიმე ეტაპზე მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მის ქონებაზე დადებული ყადაღის გაუქმება.

18. შესაბამისად, ნათელია, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს ბრალდებულის ან მასთან დაკავშირებული პირის უფლებას, სასამართლოს მიმართოს ქონებაზე დადებული ყადაღის გადასინჯვის მიზნით. აღნიშნული შეზღუდვის ინტენსივობას განსაკუთრებით ზრდის ქონებაზე დადებული ყადაღის მოქმედების განუსაზღვრელად დიდი პერიოდით გაგრძელების შესაძლებლობა.

19. კერძოდ, სსსკ-ის 158-ე მუხლის თანახმად, ქონებას ყადაღა ედება განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევამდე, სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტამდე. სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტის საფუძვლებს განსაზღვრავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი. მართალია, აღნიშნული ჩამონათვალი მოცულობითია, თუმცა სისხლისსამართლებრივი დევნის ხანგრძლივობა რაიმე ვადით განსაზღვრული არ არის. ვადის გასვლის გამო, დევნა შესაძლოა შეწყდეს მხოლოდ სსსკ-ის 169-ე მუხლის მე-8 პუნქტით განსაზღვრულ შემთხვევაში, თუკი წინასასამართლო სხდომის დაწყებამდე პირი ბრალდებულად ცნობილი იყო 9 თვეზე მეტი ვადით. ეს ვადა ექვემდებარება ხელახალ ათვლას, თუ ამ ვადის გასვლამდე ბრალდებულს დანაშაულის სხვა შემთხვევის გამო ახალი ბრალი წარუდგინეს. ასეთი ბრალის წაყენებისას აღნიშნული ვადის დინება წყდება და ვადა აითვლება ახალი ბრალის წაყენების დღიდან. შესაბამისად, წინასასამართლო სხდომამდე სისხლისსამართლებრივი დევნის პერიოდმა პირის მიმართ შესაძლოა მნიშვნელოვნად გადააჭარბოს 9 თვიან ვადას.

20. რაც შეეხება განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევას, სსსკ-ის 279-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, აღნიშნული განაჩენის საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან ხორციელდება. სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს ვადებს, რომლის ფარგლებშიც პირველი ინსტანციის სასამართლომ უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება. ამ პერიოდის ათვლა იწყება წინასასმართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემიდან. კერძოდ, სსსკ-ის 185-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი გამოაქვს წინასასამართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებიდან არა უგვიანეს 24 თვისა. ამ მუხლის მე-7 ნაწილის თანახმად, 24 თვიანი ვადა არ გამოიყენება იმ სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელშიც ბრალდებული თავს არიდებს სასამართლოში გამოცხადებას ან/და ბრალდებულის მიმართ გამოცხადებულია ძებნა.

21. შესაბამისად, არათუ სისხლის სამართლის საქმის განხილვის, არამედ მხოლოდ წინასასმართლო სხდომის მოსამართლის მიერ საქმის არსებითი განხილვისათვის გადაცემიდან განაჩენის გამოტანამდე პერიოდი, რომლის მანძილზეც ბრალდებულის/დაკავშირებული პირის წინააღმდეგ გამოყენებულია ყადაღა, შესაძლებელია გაგრძელდეს 24 თვე. უფრო მეტიც, თუ ბრალდებული პირი თავს არიდებს სასამართლოში გამოცხადებას ან მის მიმართ გამოცხადებულია ძებნა, აღნიშნული პერიოდი შესაძლებელია უსასრულოდ გაგრძელდეს.

22. ბრალდებულთან დაკავშირებულ პირს ან მისი ქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელ პირს ქონებაზე დადებული ყადაღის მოქმედების ვადა შესაძლოა უსასრულოდ გაუგრძელდეს მაშინ, როდესაც ბრალდებულის მიმალვასთან დაკავშირებით მათი ბრალეულობა არ იკვეთება. შესაბამისად, ამ პირების ქონება შესაძლოა დაყადაღდეს განუსაზღვრელი ვადით იმ პირობებში, როდესაც მათ არც დანაშაულში ედებათ ბრალი და არც ყადაღის გამოყენების ვადაზე აქვთ რაიმენაირი ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. საკუთრების უფლებაში მსგავსი, უხეში ჩარევის შედეგად, ამ პირებს შესაძლოა განუსაზღვრელი ვადით შეეზღუდოთ როგორც მოძრავი, ისე უძრავი ქონების საბანკო ანგარიშების განკარგვის უფლება ან მეტიც, სარგებლობის უფლებაც, რაც საკუთრების უფლებას არღვევს.

23. აღნიშნულიდან გამომდინარე სსსკ-ის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველო კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს და, ამდენად, არაკონსტიტუციურია.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადებების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

25. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მიხედვით, „მხარე ადგენს და გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს უგზავნის დასაბუთებულ შუამდგომლობას ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციას. მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არა უგვიანეს 48 საათისა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით. ამ შემთხვევაში შუამდგომლობის განხილვისას გამოიყენება ამ კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი”. სწორედ ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ გადაწყვეტილების ზეპირი მოსმენის გარეშე მიღების შესაძლებლობას მიიჩნევს მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად.

26. ვერ გავიზიარებთ გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მოსარჩელეები არ წარმოადგენენ სადავო ნორმის სუბიექტებს, ვინაიდან მათ შემთხვევაში არ მომხდარა შუამდგომლობის განხილვა პროკურორის მონაწილეობით. უპირველესად უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ პირებს, რომელთაც უკვე დაერღვათ კონსტიტუციური უფლება ან შესაძლოა, სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, მომავალში დგანან უფლების დარღვევის რისკის წინაშე. საკონსტიტუციო სასამართლო ახორციელებს აბსტრაქტულ კონსტიტუციურ კონტროლს და, შესაბამისად, მოსარჩელეები არ არიან ვალდებული, ყველა შემთხვევაში ამტკიცონ, რომ მათ მიმართ უფლების დარღვევის ფაქტი უკვე დადგა. მოსარჩელეები წარმოადგენენ ბრალდებულს და მასთან დაკავშირებულ პირებს. შესაბამისად, სამომავლოდ, მათ მიმართ სადავო ნორმით გათვალისიწინებული ღონისძიების გამოყენება რეალურია. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელის სუბიექტობის გამოკვლევა ხდება სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადაწყვეტის ეტაპზე იმ მიზნით, რომ გამოირიცხოს actio pupularis გამოყენების სასამართლოს გადატვირთვა. სასამართლომ აღნიშნული სარჩელი არსებითად მიიღო 2015 წლის 18 მაისს N2/3/631 საოქმო ჩანაწერით და, შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე დავის სათანადო სუბიექტებად ცნო მოსარჩელეები.

27. ვიზიარებთ გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, ზეპირი მოსმენა სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს. ხოლო მოცემულ შემთხვევაში ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა ხსენებული უფლების შეზღუდვას იწვევს. ასევე ვიზიარებთ მოსაზრებას, რომლის თანახმადაც, ზოგადად, ამგვარი შუამდგომლობის განხილვა ზეპირი მოსმენის გარეშე დასაშვები და მიზანშეწონილია, ვინაიდან, თუ პირისათვის ცნობილი გახდება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის სასამართლოში შეტანის და განხილვის დანიშვნის შესახებ, მიუხედავად კანონმდებლობით შუამდგომლობის განხილვისათვის გათვალისწინებული მცირე ვადისა, მან შესაძლებელია გადამალოს, გახარჯოს ან სხვაგვარად გაასხვისოს ის ქონება, რომელზე ყადაღის დადებაც შუამდგომლობითაა მოთხოვნილი. რაც მნიშვნელოვნად შეამცირებს ამ ღონისძიების ეფექტურობას და გარკვეულ შემთხვევაში აზრს დაუკარგავს მას.

28. ზემოთ ხსენებულის მიუხედავად, იმ პირობებში როდესაც ბრალდებულმა, ან იმ პირმა ვისი ქონების დაყადაღებაც განიხილება, იცის სასამართლო განხილვის მიმდინარეობის შესახებ, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვას აზრი ეკარგება, ქონების გადამალვის თავიდან აცილების მიზანს ვერ აღწევს. მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმის მე-2 წინადადების მიხედვით, მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით. ამ შემთხვევაში შუამდგომლობის განხილვისას გამოიყენება ამ კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესი, რომელიც ადგენს, რომ „შუამდგომლობის განხილვის დრო და ადგილი ეცნობება მხარეებს“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონით დადგენილი პროცედურის თანახმად, თუ მოსამართლე გადაწყვეტს შუამდგომლობა განიხილოს პროკურორის მონაწილეობით, მან ამის შესახებ უნდა აცნობოს ბრალდებულს, თუმცა არ მოისმინოს მისი აზრი.

29. ამ პირობებში ზეპირი მოსმენის უფლების შეზღუდვა თვითმიზნურ ხასიათს ატარებს. იგი აღარ წარმოადგენს ქონების გადამალვის თავიდან აცილების მიზნით განხორციელებულ ქმედებას. ამ შემთხვევაში იზღუდება კონსტიტუციური უფლება, ხოლო სანაცვლოდ არ ხდება რაიმე მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა, რაც მას არაპროპორციულ და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურ შეზღუდვად აქცევს.

30. გადაწყვეტილებაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ პროკურატურის მონაწილეობით შუამდგომლობის განხილვა ზეპირი მოსმენის ჩატარებას არ ნიშნავს. თავისთავად, ცალკე აღებული ეს მოსაზრება შეიძლება სწორიც იყოს, თუმცა გაუგებარია, რა კავშირი აქვს მას სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის გამართლებასთან. მოსარჩელე სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის პრობლემად სწორედ იმას მიიჩნევს, რომ არ ტარდება ზეპირი მოსმენა იმ პირობებში, როდესაც საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვას არანაირი დატვირთვა, მიზანი არ გააჩნია. ხოლო სსსკ-ის 154-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ამავე კოდექსის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული წესის გამოყენებას უკავშირებს შუამდგომლობის პროკურორის მონაწილეობით განხილვას, იმისდა მიუხედავად, ეს განხილვა ზეპირ მოსმენად დაკვალიფიცირდება თუ არა. ხოლო სსსკ-ის 144-ე მუხლი არაორაზროვნად ადგენს განხილვის მხარეთათვის შეტყობინების ვალდებულებას.

კოლეგიის წევრები:

ზაზა თავაძე

თამაზ ცაბუტაშვილი