წარმოდგენილი კონსტიტუცური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" ორგანული კანონით და "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონით დადგენილ დასაშვებობის მოთხოვნებს.

კერძოდ, არსებობს აშკარა მიმართება სადავო ნორმებსა და კონსტიტუციის 21-ე და 42-ე მუხლებს შორის რადგან სადავო ნორმებით იზღუდება საკუთრებით თავისუფლად სარგებლობა და ხდება მასში ჩარევა და ამავე დროს გაუმართლებლად იზღუდება სამართლიანი სასამართლოსა და დაცვის უფლებები.

ამასთანავე,

ა) სარჩელი ფორმითა და  შინაარსით შეესაბამება " საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ"  კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს.

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირების (სუბიექტის) მიერ. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 39-ე მუხლის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ,  რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს  საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

მოსარჩელე თეიმურაზ ჯანაშიას საქართველოს ყოფილ პრეზიდენტ მიხეილ სააკშვილთან ერთად 2014 წლის 13 აგვისტოს ბრალი დაედო  წინასწარ შეთანხმებული ჯგუფის მიერ სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, მის მართლზომიერ გამგებლობაში არსებული დიდი ოდენობით სხვისი მოძრავი ქონების გაფლანგვაში. ბრალის შესახებ დადგენილების თანახმად, პროკურატურა მოსარჩელეს ედავებოდა, საქართველოს მაშინდელი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის დავალებით კონკრეტული თანხის დახარჯვაში (8 392 827 ლარი) და აღნიშნული თანხით საქართველოს პრეზიდენტის და მისი ოჯახის წევრების, ასევე მათი სტუმრების შემდეგი ხარჯების დაფინანსებაში: როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ მგზავრობა, ცხოვრება, ვიპ მომსახურება, კოსმეტიკური პროცედურები, კვება, სწავლა, საჩუქრების და სუვენირების შეძენა და სხვა ხარჯები (იხ. დანართი 1).  2014 წლის 16 აგვისტოს პროკურატურამ შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა თეიმურაზ ჯანაშიას, მისი ყოფილი მეუღლის და შვილების საკუთრებაში არსებული ქონებისა და მოსარჩელის საბანკო ანგარიშებისათვის ყადაღის დადება იმ საფუძვლით, რომ არსებობდა საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ მოსალოდნელი ქონებრივი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, ბრალდებული თეიმურაზ ჯანაშია გაასხვისებდა ან სხვაგვარად გადამალავდა მისსა და მასთან დაკავშირებული პირების სახელზე რიცხულ ქონებას, ასევე მის საბანკო ანგარიშებზე არსებულ თანხას, რაც ხელს შეუშლიდა მის მიერ სახელმწიფოსთვის, როგორც დაზარალებულისთვის ზიანის ანაზრაურებას(იხ. დანართი 2).  სასამართლომ ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა ეს შუამდგომლობა, 2014 წლის 18 აგვისტოს განჩინებით დააკმაყოფილა და მითითებული პირების ქონებას დაადო ყადაღა ისე, რომ სასამართლოს წინაშე არ წარდგენილა არც ერთი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა დაყადაღებული ქონების კავშირს დანაშაულთან, რომლის ჩადენასაც მას პროკურატურა ედავებოდა (იხ. დანართი 3). სასამართლომ ყადაღის დადების შესახებ განჩინებაში მიუთითა: "შუამდგომლობაზე დართული მასალები ასაბუთებენ ქონებაზე ყადაღის დადების აუცილებლობას, რადგან არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომ მოსალოდნელი ქონებრივი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, ბრალდებული თეიმურაზ ჯანაშია გაასხვისებს ან სხვაგვარად გადამალავს მისი და მასთან დაკავშირებული პირების სახელზე რიცხულ ქონებას, ასევე გადამალავს მის სახელზე გახსნილ  საბანკო ანგარიშებზე არსებულ თანხებს, რაც ხელს შეუშლის ბრალდებულის, როგორც თანამდებობის პირის მიერ განხორციელებული დანაშაულის ნიშნების შემცველი ქმედებების შედეგად დამდგარი დიდი ოდენობით ზიანის ანაზღაურებას. შესაბამისად, იმისათვის, რომ არ მოხდეს ქონების გასხვისება, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფის მიზნით აუცილებელია ამ ქონების დაყადაღება."  აღნიშნული გადაწყვეტილება ძალაში დარჩა სააპელაციო სასამართლოს მიერ (იხ. დანართი 4). შესაბამისად, სადავო ნორმით ყადაღა დაედო მოსარჩელის და მასთან დაკავშირებულ პირების  საკუთრებაში არსებულ ქონებას, რომელსაც არანაირი შემხებლობა არ ჰქონდა მოსარჩელის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან და რომელთა ჩამორთმევაც მომავალში ვერ მოხდებოდა.

მოსარჩელე გიული ალასანიას ქონების დაყადაღების მოთხოვნით კი  ბრალდების მხარემ სასამრთლოს 2014 წლის 27 აგვისტოს მიმართა (იხ. დანართი 5). პროკურატურა შუამდგმლობას ასაბუთებდა იმით, რომ მიხეილ სააკაშვილს ჰქონდა ფართო კავშირები ეკონომიკური წრის მრავალ წარმომადგენელთან, რომელთა მეშვეობითაც მას შეეძლო გაესხვისებინა ან გადაემალა ქონება. რაც შეეხება ქონების შესაძლო კავშირს დანაშაუთან, პროკურატურამ არგუმენტად მიხეილ სააკაშვილისა და მასთან დაკავშირებული პირების კანონიერ შემოსავლებზე გააკეთა მითითება, თუმცა არ წარმოუდგენია ქონებრივი დეკლარაციები, შეძენილი ქონების ღიერბულების დამადასტურებელი დოკუმენტაცია და ა.შ.. გამომდინარე იქიდან, რომ პროკურატურას სასამართლოს წინაშე არ წარუდგენია რაიმე სახის მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა ქონების კავშირს შესაძლო დანაშაულებრივ ქმედებასთან ან აღნიშნული ქონების გასხვისების ან გადამალვის საფრთხეს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ  29 აგვისტოს პროკურატურის შუამდგომლობა გიული ალასანაიას ქონების დაყადაღების ნაწილში არ დააკმაყოფილა (იხ. დანართი 6). აღსანიშნავია, რომ დაცვის მხარე არ იყო ინფორმირებული საქალქო სასამართლოს შუამდგომლობის განხილვის თარიღის ან ადგილის შესახებ. ამასთან ერთად, პროკურატურამ აღნიშნული განჩინება 2014 წლის 30 აგვისტოს გაასაჩივრა, თუმცა განჩინების ასლი დაცვის მხარეს მხოლოდ 2014 წლის 2 სექტემბერს ანუ განჩინების გამოტანიდან 4 დღის შემდეგ ჩაბარდა, მაშინ, როდესაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 156 მუხლი განჩინების გასაჩივრების უფლების მქონე პირთათვის გადაცემისათვის მხოლოდ 48 საათს ითვალისწინებს (იხ. დანართი 7). 3 სექტემბერს თბილისის სააპელაციო სასამართლომ გამოიყენა მისთვის კანონმდებლობით მინიჭებული დისკრეციული უფლებამოსილება და ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილა პროკურატურის საჩივარი, რომელიც იდენტური იყო 27 აგვსიტოს შუამდგომლობისა. სააპელაციო სასამრთლომ ყოველგვარი ფაქტობრივი მტკიცებულების გარეშე გაიზიარა პროკრატურის არგუმენტები და მიიჩნია, რომ არსებობდა ქონების გასხვისების ან გადამალვის საფრთხე. ამასთან ერთად, სასამრთლომ მიიჩნია, რომ ვინაიდან მიხეილ სააკაშვილისა და მასთან დაკავშირებული პირების მიერ ქონების ნაწილის შეძენა ბრალის დადგენილებით გათვალისიწინებული დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის დროს მოხდა, შესაძლოა ქონება დანაშაულთან ყოფილიყო დაკავშირებული. სააპელაციო სასამართლომ ნაწილობრივ დააკმაყოფილა პროკურატურის საჩივარი, გააუქმა საქალაქო სასამართლოს 29 აგვისტოს განჩინება და სხვა პირების ქონებასთან ერთად, ყადაღა დაადო გიული ალასანიას საკუთრებაში არსებულ ქონებას (იხ. დანართი 8). თავის მხრივ, 2014 წლის 4 სექტემბერს თბილისის საქალაქო სასმაართლო განჩინება გაასაჩივრა დაცვის მხარემ, რომელიც სააპელაციო სასამრთლომ და 8 სექტემბრის განჩინებით საქალაქო სასამართლოს განჩნება დატოვა ძალაში (იხ. დანართი 9).

აქედან გამომდინარე მოსარჩელეებს  პირდაპირ და უშუალოდ დაერღვათ კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული საკუთრების უფლება. გარდა ამისა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლით დადგენილი წესის შესაბამისად, ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვამ მოსარჩელეებს შეუზღუდათ საქართველოს კონსტიტუციის  42-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლოსა და დაცვის უფლება. შესაბამისად, მოსარჩელეები არიან სარჩელის შეტანაზე უფლებამოსილი პირები. 

გ) სარჩელში წარმოდგენილი საკითხები მთლიანად არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი, რადგან იგი ეხება ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის შემოწმებას საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავთან მიმართებით. აღნიშნული საკითხის შემოწმება კი საკონსტიტუციო სასამართლოს პირდაპირი უფლებამოსილებაა.

დ) სარჩელში დასმული სადავო საკითხი ჯერ არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

ე) კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადა არ არის დარღვეული, რადგან კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული რაიმე ვადა წარმოდგენილი საკითხის განხილვისათვის.

ვ) არ არსებობს გასაჩივრებული საკანონმდებლო აქტზე იერარქიულად უფრო მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტი, რომლის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა.

შესაბამისად, სარჩელი აკმაყოფილებს "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მოთხოვნებს, რის გათვალისწინებითაც არ არსებობს სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის კანონმდებლობით დადგენილი საფუძვლები.

 

1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის შესაბამისი წინადადების წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან.

1.1 შესავალი

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, (შემდგომში „სადავო ნორმა“) „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული. თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული, მაგრამ მისი მოძიება ვერ ხერხდება, სასამართლო უფლებამოსილია ყადაღა დაადოს ამ ქონების ეკვივალენტური ღირებულების ქონებას.

აღნიშნული მუხლის პირველი წინადადება „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული".  გაუმართლებლად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ საკუთრების ფუნდამენტურ უფლებას, ითვალისწინებს რა პირის ქონებისათვის ყადაღის დადების შესაძლებლობას ისე, რომ ყადაღადადებული ქონება შესაძლოა არანაირ კავშირში არ იყოს ბრალდებულის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან.  ამასთანავე აღნიშნული ნორმა არ არის განჭვრეტადი და საკმარისად განსაზღვრული, რაც უფლების შემზღუდველი კანონის აუცილებელი კონსტიტუციური მოთხოვნაა.

1.2 კონსტიტუციის 21-ე მუხლი - საკუთრების უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მიხედვით,

„1. საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება.

2. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის დასაშვებია ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.

3. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევა დასაშვებია კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან ორგანული კანონით დადგენილი გადაუდებელი აუცილებლობისას, წინასწარი, სრული და სამართლიანი ანაზღაურების პირობით. ანაზღაურება თავისუფლდება ყოველგვარი გადასახადისა და მოსაკრებლისაგან.“

 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არაერთ გადაწყვეტილებაში მსჯელობს საკუთრების უფლებაზე და მას, საქართველოს კონსტიტუციისა და საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან  გამომდინარე წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებად, საყოველთაოდ აღიარებულ ძირითად  უფლებად მიიჩნევს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება N 1/51. 1997 წლის 21 ივლისი).

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: «საკუთრება ...აღიარებული და უზრუნველყოფილია...». ეს ნორმა ერთდროულად არის კერძო საკუთრების ინსტიტუტის და ადამიანის ძირითადი უფლების გარანტია. უზრუნველყოფს რა კერძო საკუთრების ინსტიტუტის ხელშეუხებლობას, ის მიმართულია აგრეთვე კანონმდებლისადმი და ავალდებულებს მას, შექმნას ნორმათა ისეთი სისტემა, რომელიც ეჭვქვეშ არ დააყენებს ამ ინსტიტუტის არსებობას.

1.3 საკუთრების უფლების შეზღუდვა

საკუთრების, როგორც ძირითადი უფლების გარანტია, პირველ რიგში, ნიშნავს თითოეული მესაკუთრის უფლებას, თავი დაიცვას სახელმწიფოს გაუმართლებელი ჩარევისაგან. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება N1/2/384. 2007 წლის 2 ივლისი).

თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საკუთრების უფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას და მისი შეზღუდვა დასაშვებია. თუმცა შეზღუდვის დასაშვებობის სტანდარტს ადგენს თავად კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, რომელიც მიუთითებს, რომ საკუთრების უფლებაში ნებისმიერი სახით ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ 21‑ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებსა და ფარგლებში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ზაურ ელაშვილი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განმარტა, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვაა ყველა ის შემთხვევა, როდესაც ხდება სახელმწიფოს მიერ საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების დადგენა, ამ მხრივ კონკრეტული რეგულაციის საკანონმდებლო ჩარჩოს განსაზღვრა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება № 2/1-370,382,390,402,405 საქმეზე ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

1.3.1 საკუთრების უფლების შეზღუდვა სადავო ნორმით

სადავო მუხლი ითვალისწინებს დანაწესს, რომლითაც ხდება ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებაზე ყადაღის დადება. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 63 პრიმა მუხლის მიხედვით, „უძრავ ქონებაზე ყადაღის დადება ნიშნავს ქონების აღწერას და მესაკუთრისათვის მისი განკარგვის – ნებისმიერი ფორმით გასხვისების, იპოთეკით, უზუფრუქტით, სერვიტუტით ან აღნაგობით დატვირთვის, მასზე თხოვების, ქირავნობის ან/და იჯარის ხელშეკრულების დადების – აკრძალვას. აღნიშნულიდან ჩანს, რომ სადავო ნორმით ხდება საკუთრების უფლებისათვის ფარგლების დადგენა სახელმწიფოს მხრიდან, რაც გულისხმობს, რომ ხდება საკუთრების უფლებაში ჩარევა, რადგან იმ პირს, რომლის ქონებასაც ყადაღა დაადეს, ერთმევა უფლება ისარგებლოს მთელი რიგი უფლებებით, რომლებსაც საკუთრების უფლება თავის თავში გულისხმობს.

1.4 საკუთრების უფლების შეზღუდვის შეფასება

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, როდესაც სახეზეა საკუთრების უფლებაში ჩარევა, ეს ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ მზღუდავი ნორმა არაკონსტიტუციურია. ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების კონსტიტუციურობის კრიტერიმი არის თანაზომიერების პრინციპი. აღნიშნული პრინციპი კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, ვიდრე ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/393,397). თანაზომიერების შეფასებისას გადამწყვეტია მიზანსა და საშუალებას შორის პროპორციულობის საკითხის გარკვევა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის  2 ივლისის გადაწყვეტილება N1/2/384). კერძოდ, თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60). აღნიშნული გულისხმობს, რომ საკუთრების უფლებაში არ უნდა ხდებოდეს გაუმართლებელი, დაუსაბუთებელი ჩარევა, რომელიც მიზნის მიღწევას ვერ უზრუნველყოფს.

1.4.1 სადავო ნორმით საკუთრების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა

სადავო ნორმის მიერ დაწესებული შეზღუდვის მიზანი თავად ნორმის დასაწყისშია ჩამოყალიბებული, რომელიც ამბობს, რომ შესაბამისი პირების ქონებას სასამართლომ შესაძლოა ყადაღა დაადოს „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად“. გამოდის, რომ ყადაღის დადებას შესაძლებელია ჰქონდეს ორი მიზანი:

1. სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების უზრუნველყოფა; 

2. ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფა.

პირველი მათგანი, ანუ „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებების უზრუნველყოფა“ დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისათვის უცნობი ტერმინია, რადგან ამჟამად მოქმედი რედაქცია არ ითვალისწინებს სისხლის სამართლის საპროცესო  იძულების ღონისძიებებს. „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებები გათვალისწინებული იყო 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, რომლის მეოთხე კარში ჩამოთვლილი იყო აღნიშნული ღონისძიებები და მითითებული იყო მათი გამოყენების პირობები.

ახალმა (დღეს მოქმედმა) სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსმა უარი თქვა აღნიშნულ ტერმინზე, თუმცა სადავო ნორმაში აღნიშნული ჩანაწერი მაინც შემორჩა. თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ ქონებაზე ყადაღის დადების ამჟამად მოქმედი მუხლი ფაქტიურად იდენტურია 1998 წლის კოდექსის 190-ე მუხლისა (ქონებაზე ყადაღის დადების მიზანი და საფუძველი) ძნელი მისახვედრი არაა, რომ ახალ კოდექსში სადავო ნორმის ძველი კოდექსიდან ფაქტიურად უცვლელად გადმოტანა მოხდა, რამაც განაპირობა სადავო ნორმაში ხსენებული ტერმინის შემორჩენა. შესაბამისად, რადგან საპროცესო კოდექსის ამჟამინდელი რედაქცია არ იცნობს სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებებს, შეუძლებელია, ქონებაზე ყადაღის დადება, არარსებულ მიზანს ემსახურებოდეს. ამიტომ, გამოდის, რომ ყადაღის დადებას შეიძლება ჰქონდეს მხოლოდ მეორე მიზანი - ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფა.

ქონების ჩამორთმევა, რასაც შესაძლოა სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა ემსახურებოდეს, წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ სასჯელის ერთ-ერთ სახეს (იხ. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 40).

სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლის თანახმად,

1. ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ან/და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას.

2 [...]

3. დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს [1] მსჯავრდებულისთვის დანაშაულებრივი გზით მიღებული ქონების (ყველა ნივთი და არამატერიალური ქონებრივი სიკეთე, ასევე იურიდიული დოკუმენტები, რომლებიც იძლევა უფლებას ქონებაზე), [2] აგრეთვე ამ ქონებიდან მიღებული ნებისმიერი ფორმის შემოსავლების ან მათი ღირებულების ეკვივალენტური ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას. დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების ჩამორთმევა სასამართლოს მიერ ინიშნება ამ კოდექსით გათვალისწინებული ყველა განზრახი დანაშაულისათვის, იმ შემთხვევაში, თუ დამტკიცდება, რომ ეს ქონება დანაშაულებრივი გზითაა მოპოვებული.

აღნიშნული მუხლიდან ნათლად ჩანს, რომ პირს შესაძლებელია ქონება ჩამოერთვას თუ ეს ქონება

 ა) გამოყენებულია ან განზრახულია გამოყენებულ იქნას დანაშაულის ჩადენისათვის; და

ბ) მოპოვებულია დანაშაულებრივი გზით.

აქედან გამომდინარე, ქონების ჩამორთმევა შესაძლებელია განხორციელდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სახეზეა დანაშაულებრივად მოპოვებული ნივთი ან ნივთი, რომელიც დანაშაულს უკავშირდება.

სადავო ნორმით კი შესაძლებელია დაყადაღდეს არა მარტო ის ქონება, რომელიც დანაშაულთანაა დაკავშირებული, ანუ რომელიც დანაშაულის შედეგადაა მოპოვებული, დანაშაულის ჩასადენად არის გამიზნული ან დანაშაულის იარაღია, არამედ ქონება, რომელიც არანაირ კავშირში არ არის პირის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან, მაგ. არსებობს ვარაუდი რომ მას დახარჯავენ.

გამოდის, რომ სადავო ნორმით შესაძლებელია, ბრალდებულს და მასთან დაკავშირებულ პირებს ბრალდების მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლომ დაუყადაღოს ქონება, რომელიც არ უკავშირდება პირის დანაშაულებრივ საქმიანობას.

ამასთანავე, რადგან პირის საკუთრებაში არსებული კონკრეტული ქონება არ არის დაკავშირებული დანაშაულთან, სასამართლო სასჯელის სახით ვერ დანიშნავს აღნიშნული ქონების ჩამორთმევას. ეს კი მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმა უშვებს შესაძლებლობას დაყადაღდეს ის ქონება, რომლის ჩამორთმევაც სამომავლოდ ვერ მოხდება.

სწორედ სადავო ნორმის ამგვარი, არაკონსტიტუციური ფორმულირების გამო მოხდა მოსარჩელე თეიმურაზ ჟანაშიასათვის ქონების დაყადაღება, რომელიც არანაირ კავშირში არ იყო შესაძლო დანაშაულებრივ ქმედებასთან, რადგან პროკურატურა მოსარჩელეს ედავებოდა გაფლანგვის (და არა მითვისების) ჩადენას, კერძოდ იმას, რომ არამიზნობრივად მოხდა ბიუჯეტის კუთვნილი თანხების გადახდა თვითმფრინავის ბილეთებში, სასტუმროებში, კვების, სამკურნალო ხარჯებისთვის და ა.შ. შესაბამისად, შეუძლებელია, რომ ასეთი დანაშაულის დროს არსებობდეს დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონება.  რადგან სადავო ნორმა ითვალისწინებს შესაძლებლობას, რომ დაყადაღდეს ქონება, რომელიც არ უკავშირდება დანაშაულს, სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ საქმეში არსებული მონაცემები იძლეოდა იმის თქმის  საფუძველს, რომ თეიმურაზ ჯანაშია გაასხვისებდა ან გადამალავდა ქონებას, რის გამოც მის ქონებას ყადაღა უნდა დადებოდა. წარმოდგენილ საქმეში თეიმურაზ ჯანაშიას ვერ შეეფარდება ქონების ჩამორთმევა სასჯელის სახით, რადგან არ არსებობს ბრალად შერაცხულ ქმედებასთან დაკავშირებული ქონება, მაგრამ მას მაინც დაყადაღებული აქვს მის საკუთრებაში არსებული ნივთები.  ამიტომ გამოვიდა, რომ მოსარჩელის ქონება დაყადაღდა ისე, რომ მიზნის მიღწევა (ქონების ჩამორთმევა) მოქმედი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, კანონიერად შეუძლებელია.

ანალოგიური დასაბუთება გვხვდება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2014 წლის 3 სექტემბერის განჩინებაშიც , სადაც სასამართლომ მიხეილ სააკაშვილის მიერ მასთან დაკავშირებული პირების საკუთრებაში არსებული ქონების შესაძლო გადამალვისა და გასხვისების საფრთხეზე მიუთითა.

ყოველივე აღნიშნული ნიშნავს იმას, რომ სადავო ნორმა შესაძლებლობას იძლევა, შეიზღუდოს საკუთრების უფლება ისე, რომ არ ემსახურებოდეს იმ მიზანს, რომელიც ქონებისათვის ყადაღის დადებას გააჩნია.

შესაბამისად, სადავო ნორმით ხდება საკუთრების უფლებაში არათანაზომიერი ჩარევა, რაც ეჭქვეშ აყენებს საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის არსებობას და აზრს უკარგავს მას. 

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა გაუმართლებლად, არათანაზომიერად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ საკუთრების ფუნდამენტურ უფლებას.  ამის გამო, იგი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და შესაბამისად, პირველ პუნქტს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, 21-ე მუხლის მე-2 ან მე-3 პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი ან საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც (იხ. გადაწყვეტილება N2/1-370,382,390,402,405. 2007 წლის 18 მაისი)).

ამავდროულად, გვსურს თქევნი ყურადღება მივაპყროთ იმ ფაქტს, რომ სადავო ნორმა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გადმოტანილია სისხლის სამართლის 1998 წლის კოდექსიდან. აღნიშნული კოდექსი ითვალისწინებდა სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისას სამოქალაქო სარჩელის წარდგენის შესაძლებლობას. შესაბამისად, პირისათვის ზიანის ანაზღაურების საკითხი წყდებოდა სისხლის სამართლის წარმოების პროცესში. ზიანის ანაზღაურება კი შესაძლებელი იყო მომხდარიყო მსჯავრდებულის ნებისმიერი ქონებიდან.

სწორედ იმის გამო, რომ ბრალდებულს არ დაეხარჯა ან გადაემალა ქონება, რომლიდანაც სავარაუდოდ უნდა მომხდარიყო ზიანის ანაზღაურება, კანონმდებელმა კოდექსში გაითვალისწინა ყადაღის დადების უფლება იმ ქონებაზეც, რომელიც დაკავშირებული არ იყო პირის დანაშაულებრივ ქმედებასთან.

თუმცა ახალმა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსმა არ გაითვალისწინა სისხლის სამართლის წარმოებაში სამოქალაქო სარჩელის შეტანის უფლება. შესაბამისად, ერთმანეთისგან გაიმიჯნა სისხლის სამართალწარმოება და დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მიზნით წარმოებული სამოქალაქო წარმოება. აქედან გამომდინარე, ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, პირმა, რომელსაც დანაშაულისგან ზიანი მიადგა, დამოუკიდებელი სამოქალაქო სარჩელი უნდა შეიტანოს და მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება სამოქალაქო სამართალწარმოების გზით. ასეთ შემთხვევაში კი მას შეუძლია მოითხოვოს მსჯავრდებულის/ბრალდებულის ნებისმიერ ქონებაზე ყადაღის დადება, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით.

კერძოდ, დაზარალებულს  შეუძლია სამოქალაქო კოდექსის 992-ე  მუხლის საფუძველზე მოსთხოვოს მსჯავრდებულს მისთვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება. აღნიშნული მუხლის მიხედვით, "პირი, რომელიც სხვა პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს ზიანს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი". დელიქტური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის შემთხვევაში, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის  "ა" ქვეპუნქტის მიხედვით, "სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებები შეიძლება იყოს ყადაღის დადება ქონებაზე, ფასიან ქაღალდებსა თუ ფულად სახსრებზე, რომლებიც მოპასუხეს ეკუთვნის და არის მასთან ან სხვა პირთან."

შესაბამისად, სადავო მუხლით დადგენილი წესის გარეშე დაზარალებულის ინტერესებს მაინც არ ექმნება საფრთხე, რადგან მას შეუძლია მისი მოთხოვნის უზრუნველყოფა სამოქალაქო სამართალწარმოების გზით ისე მოახდინოს, რომ საფრთხე არ შეექმნას მისი მოთხოვნის დაკმაყოფილებას.

ამიტომ, იმ  პირობებში, როდესაც გაუქმებულია სისხლის სამართლის პროცესში სამოქალაქო სარჩელის წარდგენის წესი, სადავო ნორმა აშკარად და დაუსაბუთებლად ზღუდავს საკუთრების უფლებას და გაუმართლებლად არღვევს საკუთრების უფლების შინაარსს.

პროპორციულობის შეფასებისას კიდევ ერთ მნიშველოვან გარემოებას წარმოადგენს ის, შეუძლია თუ არა პირს, რომელმაც სსკ-ის 151 მუხლის თანახმად ქონების დაყადაღების შედეგად ზიანი განიცადა, სამოქალაქო-სამართლებრივი წამროების გზით აღიდგინოს პირვანდელი მდგომარეობა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიიჩნია, რომ სადავო ნორმა აკმაყოფილებდა პროპორციულობის კრიტერიუმს, ვინაიდან არ ხდებოდა „საკუთრების უფლების გადამეტებული, საჯარო მიზნის არაადეკვატური შეზღუდვა“. მართალია, დანაშაულთან დაკავშირებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ ჩამორთმევისას მესაკუთრე კარგავდა ქონებას,  მაგრამ ის ინარჩუნებდა მასზე უფლებას  არაკეთილსინდისიერი კონტრაჰენტისგან საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით გათვალისწინებულია ზიანის ანაზღაურების გზით.

სსსკ-ის 152 მუხლის თანახმად, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ქონებაზე ყადაღის დადებისას მესაკუთრეს შესაძლოა აეკრძალოს, როგორც ამ ქონების განკარგვის, ისე ამ ქონებით სარგებლობის უფლება. შესაბამისად, ქონებაზე ყადაღის დადება რიგ შემთხვევაში უკიდურესად მკაცრ ზომას წარმადგენს, რის შედეგადაც, შესაძლოა, პირმა განიცადოს ზიანი.

სადავო ნორმის დღევანდელი ფორმულირების თანახმად, ყადაღას ექვემდებარება, როგორც ბრალდებულის და მის ქმედებაზე მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის, ასევე ბრალდებულთან დაკავშირებული პირის ქონებაც. ამისათვის საკმარისია არსებობდეს მონაცემები, რომ ქონება შესაძლოა გადამალონ; ქონება შესაძლოა დახარჯონ ან/და ქონება მოპოვებულია დანაშაულებრივი გზით. შესაბამისად, დაყადაღებას ექვემდებარება არამარტო დანაშაულებრივი გზით, არამედ მართლზომიერი გზით მოპოვებული ქონებაც, რომელიც არა ბრალდებულის, არამედ მასთან დაკავშირებული პირის საკუთრებას წარმოადგენს.

აქედან გამომდინარე, მის მართლზომიერ საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე ყადაღის დადების გამო, შესაძლოა ზიანი განიცადოს ბრალდებულთან დაკავშირებულმა პირმა, იმის მიუხედვად, არის თუ არა ქონება კავშირში შესაძლო დანაშაულებრივ ქმედებასთან. ამასთან ერთად, მსგავს შემთხვევაში პირისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება სამოქალაქო წარმოების გზით შეუძლებელი იქნება.

კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას, როგორც სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევისთვის, ისე დელიქტური ზიანისთვის.

ბრლადებულსა და მასთან დაკავშირებულ პირს შორის ურთიერთობა სახელშეკრულებო ურთიერთობას არ წარმოადგენს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ასეთი იარსებებდა, დაკავშირებული პირისათვის ზიანის მიყენება არ უკავშირდება სახელშეკრულებო ვალდებულების დარღვევას, ვინაიდან ყადაღის საგანს წარმოადგენს ქონება, რომელსაც დანაშაულთან, შესაბამისად ბრალდებულის ქმედებასთან და ხელშეკრულების პირობების არაჯეროვან შესრულებასთან არავითარი კავშირი არ აქვს.

ასევე, შეუძლებელია დელიქტური ზიანის ანაზაღაურების მოთხოვნა, ვინაიდან აღნიშნული ვალდებულების წარმოშობისათის აუცილებელია შემდეგი წინაპირობების არსებობა: ზიანი გამოწვული უნდა იყოს მოპასუხის მართლსაწინააღმდეგო ქმედებით, მართლსაწინააღმდეგო მოქმედებასა და ზიანს შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი და ზიანის მიმყენებლის ქმედება ბრალეული უნდა იყოს.  თუკი აღნიშნულთაგან ერთ-ერთი წინაპირობაც არ არსებობს, შეუძლებელია წარმოიშვას დელიქტური ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება. მოცემულ შემთხვევაში შესაძლოა არ დადასტურდეს გონივრულ ეჭვს მიღმა პირის მიერ დანაშაულის, ანუ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის ფაქტი, რაც თავისმხრივ, გამორიცხავს გამართლებული პირის პასუხისმგებლობას. იმ შემთხვევაშიც, თუ აღნიშნული დადასტურდება,  არ არსებობს მიზეზობრივი კავშირი პირის მიერ ჩადენილ დანაშაულს, მის მიერ განხორციელებულ ქმედებასა თუ უმოქმედობასა და მასთან დაკავშირებული პირის მიერ განცდილ ზიანს შორის, ვინაიდან ქონება, რომელიც დაექვემდებარა დაყადაღებას, დანაშულთან კავშირში არ ყოფილა.

აქედან გამომდინარე, სამოქალაქო წარმოების გზით, პირმა, რომელმაც   სსსკ-ის 151 მუხლის თანახმად დანაშაულთან კავშირში არმყოფი ქონების დაყადაღების შედეგად ზიანი განიცადა, შეუძლებელია აინაზღაუროს ზიანი და აღიდგინოს პირვანდელი მდოგმარეობა. შესაბამისად, ხდება პირის საკუთრების უფლების არაადეკვატური შეზღუდვა, რაც ნიშნავს, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს  პროპორციულობის კრიტერიუმს. 

გარდა ამისა, აუცილებელია ითქვას, რომ სადავო ნორმის სიტყვები: „[...] სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებების [...]“ და „ [...] მასთან დაკავშირებული პირის [...]“ ვერ აკმაყოფილებს ნორმის განჭვრეტადობის და განსაზღვრულობის მოთხოვნებს. კერძოდ,

„როგორც ზემოთ აღინიშნა,  „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიებები“ დღეს მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსისათვის უცნობი ტერმინია, რადგან ამჟამად მოქმედი რედაქცია არ ითვალისწინებს სისხლის სამართლის საპროცესო  იძულების ღონისძიებებს და ეს ტერმინი ძველი კოდექსიდანაა გადმოტანილი.  შესაბამისად, გამოდის, რომ თუ რა მოიაზრება აღნიშნულ ტერმინში არის სრულიად გაუგებარი სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობის მიხედვით.

აგრეთვე გაუგებარია თუ ვის მოიაზრებს კანონმდებელი სიტყვებში „მასთან [ბრალდებულთან] დაკავშირებულ პირებში“, რადგან აღნიშნული ტერმინის განმარტება მოცემული არ არის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით კი, „იმისათვის, რომ მოსამართლის გადაწყვეტილება განჭვრეტადი იყოს, კანონმდებელს ეკისრება ვალდებულება, მაქსიმალურად გასაგებად დაადგინოს შესაბამისი განსაზღვრებები კანონში. კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნა წარმოადგენს სამოქმედო ინსტრუქციას კანონმდებლისათვის, რომელიც სისხლისსამართლებრივ ნორმებს იღებს და ამავე დროს ის წარმოადგენს შემზღუდავ გარემოებას მოსამართლისათვის, რომელიც სისხლის სამართლის საქმეებს განიხილავს. კანონმდებელი ვალდებულია, მოსამართლეს მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს ფარგლები, რომლებშიც მან უნდა იმოქმედოს“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის გადაწყვეტილება N1/2/384: საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ამასთანავე, „მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ მით უფრო მკაცრია, რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში. კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, მოსამართლე უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების აუცილებლობას, გარდაუვალობას, იმავდროულად, მოქალაქეს უქმნიან წარმოდგენას, თუ რა ზომები იქნება მის მიმართ გატარებული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის გადაწყვეტილება N1/2/384: საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). „ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“).

შესაბამისად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

ამ შემთხვევაში, სადავო ნორმაში არსებული ზემოაღნიშნული სიტყვები ვერ აკმაყოფილებს კანონის (ნორმის) განჭვრეტადობის და განსაზღვრულობის მოთხოვნებს, რადგან კანონის მიხედვით შეუძლებელია დადგინდეს თუ რა მოიაზრება თითოეულ მათგანში. აღნიშნულის გამო, პირს არ აქვს შესაძლებლობა წინასწარ განჭვრიტოს თუ რას მოიაზრებს მოსამართლე ტერმინში „სისხლის სამართლის იძულების ღონისძიება“ და  რა შემთხვევისთვის გამოიყენებს მას. აგრეთვე პირს არ შეუძლია განჭვრიტოს მოხდება თუ არა იგი „მასთან დაკავშირებული პირის“ განმარტებაში, რადგან ამგვარი განმარტება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით არ არსებობს.

ამასთანავე, მხედველობაშია მისაღები სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის ინტენსივობა. როგორც აღინიშნა, ქონებაზე ყადაღის დადება წარმოადგენს პირის საკუთრების უფლებაში საკმაოდ ინტენსიურ ჩარევას, რადგან პირმა, რომლის ქონებასაც ყადაღა დაადეს შესაძლებელია თვეების ან წელიწადზე მეტი ხნის განმავლობაში ვერ განახორციელოს თავისი უფლებები, რომლებიც მას, როგორც მესაკუთრეს ეკუთვნის.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა, ადგენს რა ინტენსიურ შეზღუდვას,  უნდა იყოს მეტად განჭვრეტადი და განსაზღვრული და არ უნდა ტოვებდეს ბუნდოვან ადგილებს მოსამართლისათვის, რომელსაც აღნიშნული ნორმის კონკრეტული საქმისათვის მისადაგება მოეთხოვება.

სადავო ნორმა კი, შეიცავს რა ზემოაღნიშნულ სიტყვებს, აშკარად ბუნდოვანია, რის გამოც ვერ აკმაყოფილებს კანონის (ნორმის) განჭვრეტადობის და განსაზღვრულობის კონსტიტუციურ პრინციპებს, რაც მის არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითებს.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, გთხოვთ, არაკონსტიტუციურად ცნოთ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის სიტყვები „გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული“, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

 

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის შესაბამისი წინადადებების  წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებთან მიმართებით.

2.1 შესავალი

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, "მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არა უგვიანეს 48 საათისა ზეპირი მოსმენის გარეშე წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია, შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით.

აღნიშნულ მუხლში ნათლად არის ნათქვამი, რომ ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობას სასამართლო განიხილავს ზეპირი მოსმენის გარეშე, ხოლო განხილვის ზეპირად ჩატარების შემთხვევაში, მას შესაძლებლობა აქვს მოიწვიოს მხოლოდ შუამდგომლობის შემტანი მხარე. მივიჩნევთ, რომ აღნიშნული მუხლი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებს და გაუმართლებლად ზღუდავს აღნიშნული მუხლით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს და დაცვის უფლებას.

2.2. კონსტიტუციის 42-ე მუხლით დაცული სფერო

 საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, "ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით,  „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება #1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

 საკონსტიტუციო სასამართლომ აგრეთვე არაერთგზის აღნიშნა - იმისათვის, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებამ უზრუნველყოს ადამიანის სრულყოფილი სამართლიანი დაცვა, ის უნდა მოიცავდეს შესაძლებლობათა შემდეგ მინიმუმს: „პირის უფლებას, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397  საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად: „პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა... დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. შესაბამისად, ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც ახდენს პირის აღნიშნული შესაძლებლობების შეზღუდვას, წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 5).

საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს რა მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში, რაც ნიშნავს მათ შესაძლებლობას, წარადგინონ მტკიცებულებები, გამოთქვან მოსაზრებები, დაიცვან თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სწორედ ამ გზით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას პროცესის შეჯიბრებითობის, დაცვის უფლებით ადეკვატურად სარგებლობისთვის, ამასთან, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას. „საქმის ზეპირი განხილვა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს მხარეებს, უკეთ დაასაბუთონ საკუთარი კანონიერი მოთხოვნები, ხოლო, მეორე მხრივ, ეხმარება მოსამართლეს საქმის ყოველმხრივი გამოკვლევის საფუძველზე გამოიტანოს ობიექტური, სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 35)

2.3 სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა

 სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს  გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის... (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1)“.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მხოლოდ იმ სავალდებულო პირობის დაცვით, რომ ამგვარი შეზღუდვა ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს და დაცულია თანაზომიერი ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 65)

ზემოაღნიშნული ტესტის მიხედვით, ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად აუცილებელია დადგინდეს სადავო ნორმის შესაძლო მიზანი. ამგვარი მიზანი შესაძლებელია იყოს სწრაფი მართლმსაჯულება, რადგან შუამდგომლობის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა ამცირებს მისი განხილვის დროს და საჭირო რესურსს. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით "ზოგადად, სწრაფი მართლმსაჯულება – საქმის განხილვა გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი კომპონენტია. ამასთან, პროცესის ეკონომიურობა და სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვის თავიდან აცილება უმნიშვნელოვანესია მართლმსაჯულების ხარისხის უზრუნველყოფისთვის. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით. თუმცა ჩარევის თანაზომიერების შეფასებისთვის მხედველობაშია მისაღები როგორც ჩარევის ინტენსივობა, ისე იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 69).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, უმთავრესი საკითხი, რომელიც მხედველობაში მიიღება ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის უფლების შეზღუდვისას, არის - როგორია კონკრეტული საკითხის განმხილველი სასამართლოს კომპეტენცია იმ მოცემულ შემთხვევაში, კერძოდ კი, თვისობრივად რა საკითხების შესწავლა/შეფასება/გამოკვლევა უწევს სასამართლოს. ამ თვალსაზრისით, გადამწყვეტია, სასამართლო იხილავს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს, თუ, იმავდროულად, ახდენს ფაქტების (ფაქტობრივი გარემოებების) შეფასება/შესწავლასაც (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 74).

როდესაც სასამართლო, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები, როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე  შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში.

 აღნიშნულის შედეგად, მხარეები გავლენას ახდენენ საკითხის გადაწყვეტაზე  და ამ გზით  ხელს უწყობენ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას, რაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია როგორც კონკრეტული პირების უფლებების დაცვისთვის ან დარღვევის თავიდან აცილებისთვის, ისე ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საკითხის სწორედ ასეთი გადაწყვეტის აუცილებლობაზე მიუთითა ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში. კერძოდ: „ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia”  („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს, როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 42).

როგორც წესი, ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს პირველი ინსტანციის სასამართლოში, რადგან ძირითადად სწორედ ამ ეტაპზე ხდება ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა. თუმცა გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ რომელი ინსტანციის სასამართლო იხილავს საქმეს, არამედ  რა საკითხებს წყვეტს კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლო. თუ სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, განიხილოს არა მხოლოდ სამართლებრივი საკითხები, არამედ ფაქტობრივი გარემოებებიც ან, თუ ზედა ინსტანციის სასამართლო საქმეს იხილავს როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო, მაშინ ძალაში რჩება ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 76).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს, როდესაც პირის მონაწილეობას პროცესში შეუძლია გავლენის მოხდენა საკითხის გადაწყვეტაზე. კერძოდ, როდესაც ხდება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება (ან თავიდან შეფასება), ამასთან, როდესაც პირს შეუძლია ახალი ფაქტების, გარემოებების წარდგენა, რომელთა შეფასება ჯერ არ მომხდარა და, როდესაც მისი უშუალო მონაწილეობა პროცესში ამა თუ იმ გარემოებიდან გამომდინარე (რომელიც ინდივიდუალურად შეფასებადია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში), პოტენციურად ზრდის  გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენის ალბათობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 77)

ამასთანავე, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი იცავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ამ მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად  სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან სისხლის სამართლებრივი ნებისმიერი ბრალდების განსაზღვრისას ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიან და საჯარო მოსმენაზე. ადამაინის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ მიკალევი მალტის წინააღმდეგ საქმეში განვითარებული პრაქტიკის თანახმად აღნიშნული მუხლი ვრცელდება არა მხოლოდ სასამართლოს დასკვნით გადაწყვეტილებებზე, არამედ შუალედურ, დროებით ზომებზეც. შესაბამისად, სახელმწიფოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვა დავის განხილვის ყველა ეტაპზე ევალება.

სამართლიანი სასამართლოს, კერძოდ კი საჯარო მოსმენის უფლება თავის თავში მოიცავს საქმის ზეპირი განხილვის უფლებასაც (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, სალომონსონი შვედეთის წინააღმდეგ, no. 38978/97, პარ. 36, 2012 წლის 12 ნოემბერი). საქმის ზეპირი განხილვის ვალდებულება მხოლოდ იმ შემთხვევაში არ არსებობს, როდესაც ფაქტის სანდოობასა და სინამდვილეზე დავა არ მიმდინარეობს და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება მხოლოდ მხარეთა წერილობითი მიმართვის საფუძველზეც შესაძლებელია (ადამიანის უფლებათ ევროპული სასამართლო, საკოჩა ავსტრიის წინააღმდეგ, no. 69917/01, პარ. 73, 2008 წლის 18 დეკემბერი). მეორესმხრივ, სასამართლო ვალდებულია საქმე ზეპირად განიხილოს იმ შემთხვევაში თუ წამოჭრილი საკითხები ფაქტობრივ გარემოებებს შეეხება (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, ფიშერი ავსტრიის წინააღმდეგ, პარ. 44, 1995 წლის 26 აპრილი). 

აქედან გამომდინარე, იმისათვის რომ უზრუნველყოს კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების სათანადო დაცვა, შიდა სასამართლო ვალდებულია, რომ  შუალედურ, დროებით ზომებთან მიმართებაშიც საკითხი ზეპირად განიხილოს იმ შემთხვევაში, თუ ხდება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასება. 

2.3 სადავო ნორმით სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერი, გაუმართლებელი  შეზღუდვა

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემულ შემთხვევაში დასაცავი სიკეთე არის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული უფლებით შეუფერხებლად სარგებლობის შესაძლებლობა, მისი უსაფუძვლო და არათანაზომიერი შეზღუდვის თავიდან აცილება. შესაბამისად, სასამართლო უფლების შეუზღუდავად სარგებლობის ინტერესი შესაძლოა უპირისპირდებოდეს პროცესის ეკონომიურობის და სწრაფი მართლმსაჯულების მიზნებს. მივიჩნევთ, რომ მათ შორის უპირატესობა უნდა მიენიჭოს პირისთვის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობას, რადგან წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლებელია, პირს წაერთვას შესაძლებლობა თავიდან აიცილოს საკუთრების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა, როგორც ეს მოსარჩელის შემთხვევაში მოხდა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დაწესებული ზემოაღნიშნული სტანდარტის განხილვისათვის, აუცილებელია დადგინდეს ქონებაზე ყადაღის დადების დროს ანუ სსსკ-ის 151-ე მუხლით გათვალისწინებული საკითხის განხილვისას სასამართლო აფასებს მხოლოდ სამართლებრივ საკითხებს თუ ფაქტებსაც.

სსსკ-ის 151-ე მუხლში ნათქვამია, რომ ყადაღის დადება ხდება იმ შემთხვევაში თუ არსებობს მონაცემები, რომ

1. ქონებას გადამალავენ;

2. ქონებას დახარჯავენ;

3. ქონება დანაშაულებრივი გზით არის პომოვებული.  

აღნიშნული ჩანაწერიდან ნათლად ირკვევა, რომ მოცემულ შემთხვევაში მოსამართლემ, ფაქტებსა და ინფორმაციაზე დაყრდნობით უნდა შეაფასოს, არსებობს თუ არა კონკრეტული მონაცემები იმის შესახებ, რომ პირი ქონებას გადამალავს, დახარჯავს ან ეს ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.

შესაბამისად, ამ საფუძვლების არსებობის გარკვევა, თავისი შინაარსით, მიუთითებს ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების გარდაუვალობაზე, რადგან  სწორედ კონკრეტული ფაქტობრივი გარემოებების ერთობლიობა შეიძლება მიუთითებდეს ბრალდებულის ან მასთან დაკავშირებული პირის საკუთრებაში არსებული ქონების დანაშაულებრივ ხასიათზე ან იმაზე, რომ ქონება შეიძლება გასხვისდეს ან გადაიმალოს.

თეიმურაზ ჯანაშიას და მასთან დაკავშირებული პირების საკუთრებაზე ყადაღის დადების შესახებ  წარმოდგენილი განჩინებითაც ნათლად ჩანს, რომ სასამართლო ყადაღის დადების დროს აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს, კერძოდ კი იმას, რამდენად არსებობს შეესაბამისი მონაცემები. კერძოდ, აღნიშნულ განჩინებაში ნათქვამია: ""შუამდგომლობაზე დართული მასალები ასაბუთებენ ქონებაზე ყადაღის დადების აუცილებლობას, რადგან არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომ მოსალოდნელი ქონებრივი პასუხისმგებლობის თავიდან არიდების მიზნით, ბრალდებული თეიმურაზ ჯანაშია გაასხვისებს ან სხვაგვარად გადამალავს მისი და მასთან დაკავშირებული პირების სახელზე რიცხულ ქონებას, ასევე გადამალავს მის სახელზე გახსნილ  საბანკო ანგარიშებზე არსებულ თანხებს, რაც ხელს შეუშლის ბრალდებულის, როგორც თანამდებობის პირის მიერ განხორციელებული დანაშაულის ნიშნების შემცველი ქმედებების შედეგად დამდგარი დიდი ოდენობით ზიანის ანაზღაურებას."

სასამართლოს მიერ ფაქტების შეფასების შესახებ მიუთითებს სააპელაციო სასამართლო თავის განჩინებაში, რომლითაც მოხდა გიული ალასანიას ქონებაზე ყადაღის დადება. კერძოდ, განჩინებაში ნათქვამია: " [...] საკმარისი მონაცემების არსებობა კი შინაარსობრივად უტანაბრდება დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს. [...] ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ განჩინების გაცემისას სასამართლო ხელმძღვანელობს დასაბუტებული ვარაუდის სტანდარტით, რომელიც მტკიცების უფრო მარალი სტანდარტისაგან განსხვავებით, არის ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა [...]"

ამ შემთხვევაში, ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობები  ზეპირი მოსმენით რომ განხილულიყო მოსარჩელეებს მიეცემოდა საშუალება, წარედგინათ საპასუხო არგუმენტები და მტკიცებულებები, რომელიც სასამართლოს დაეხმარებოდა გადაწყვეტილების მიღებაში და უარყოფდა პროკურატურის მიერ მითითებულ ფაქტებს. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმის გამო მოსარჩელეებს არ მიეცა შესაძლებლობა, სასამართლოს წინაშე წარედგინათ საკუთარი მოსაზრებები ფაქტების შეფასების პროცესში.

სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის არათანაზომიერებას აგრეთვე ამყარებს ის გარემოება, რომ სადავო ნორმით დადგენილია წესი, რომელიც მოსამართლეს აძლევს შესაძლებლობას, საკუთარი შეხედულებისამებრ მოიწვიოს შუამდგომლობის შემტანი მხარე. სადავო ნორმის მეშვეობით ამგვარი უფლებამოსილების დადგენაც თავის მხრივ ზღუდავს პირის უფლებას შეჯიბრებით, თანასწორ პროცესზე, რადგან საქართველოს კონსტიტუციისა (მუხლი 85) და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით (მუხლი 9) პროცესი უნდა ხორციელდებოდეს თანასწორობის და შეჯიბრებითობის საფუძველზე. სადავო ნორმის მიხედვით იმ შემთვევაში, თუ მოსამართლეს სურს შუამდგომლობის ზეპირი განხილვა, ის უფლებამოსილია მოიწვიოს მხოლოდ ის მხარე, რომელმაც დააყენა შუამდგომლობა და არ შეუძლია  მოიწვიოს მეორე მხარე. შედეგად მას არ ეძლევა საპასუხოს არგუმენტების მოსმენის  შესაძლებლობა.

მეორე სავარაუდო მიზანი, რომელიც შესაძლებელია სადავო ნორმას ჰქონდეს არის ის, რომ პირს, რომლის ქონების დაყადაღებაცაა მოთხოვნილი, ეცნობება რა ქონების დაყადაღების შესახებ შუამდგომლობის შეტანის ფაქტი, არ მიეცეს საშუალება გადამალოს ან გაასხვისოს შესაბამისი ქონება. თუმცა, ეს ვერ იქნება კანონმდებლის მიზანი, რადგან იმავე სადავო ნორმით დადგენილია, რომ სასამართლოს შეუძლია სხდომაზე მოიწვიოს მხოლოდ შუამდგომლობის შემტანი მხარე და ასეთ დროს გამოიყენება სსსკ-ის 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მოთხოვნები. 144-ე მუხლის მე-3 ნაწილი კი ადგენს, რომ  „შუამდგომლობის განხილვის დრო და ადგილი ეცნობება მხარეებს“.

შესაბამისად, სადავო ნორმის მიხედვით, ირკვევა, რომ თუ მოსამართლე გადაწყვეტს, რომ ყადაღის დადების შესახებ შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის შემტანი მხარის მონაწილეობით, მაშინ მან ორივე მხარეს (ანუ იმ პირსაც, რომლის ქონების დაყადაღებაცაა მოთხოვნილი) უნდა აცნობოს შუამდგომლობის შეტანის შესახებ, შუამდგომლობის შეტანის თარიღი და ადგილი. გამოდის, რომ ქონების მესაკუთრემ ასეთ შემთხვევაში იცის, რომ სასამართლოში იხილება შუამდგომლობა მისი ქონებისთვის ყადაღის დადების შესახებ, მას შეუძლია დაესწროს კიდეც სხდომას, მაგრამ იგი ვერ მიიღებს მასში მონაწილეობას. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაშიც არსებობს აბსტრაქტული საფრთხე იმისა, რომ მხარე, გაიგებს რა შუამდგომლობის შესახებ, გაასხვისებს იმ ქონებას, რომლის დაყადაღებასაც ბრალდება ითხოვს, თუმცა, სადავო ნორმა ამ მხარისათვის შეტყობინების ვალდებულებას მაინც ითვალისწინებს. აღნიშნული კი მიუთითებს იმაზე, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის მიზანი არ არის ის რომ პირისთვის ცნობილი არ გახდეს შუამდგომლობის შეტანის ფაქტის შესახებ და განჩინების მიღებამდე არ გაასხვისოს შესაბამისი ქონება.  

ამასთანავე, სადავო ნორმის პირობებში, როდესაც ქონების მეპატრონე მხარეს პირველ ინსტანციაში არ ეძლევა შესაძლებლობა მონაწილეობა მიიღოს შუამდგომლობის განხილვაში, შესაძლებელია წარმოიშვას პრობლემა, როდესაც მან შესაძლოა მის ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ გაიგოს მხოლოდ სააპელაციო სასამართლოს მიერ მისი ქონების დაყადაღების შემთხვევაში. კერძოდ, როგორც ეს მოხდა მოსარჩელე გიული ალასანიას მიმართ.

როგორც აღინიშნა, პირველი ინსტანციის სასამართლომ გიული ალასანიას და აგრეთვე მიხეილ სააკაშვილთან დაკავშირებულ სხვა პირებს არ დაუყადაღა ქონება. გიული ალასანიასთვის ცნობილი არ იყო პროკურატურის მიერ შუამდგომლობის შეტანის შესახებ, აგრეთვე მისთვის არ უცნობებიათ პირველი ინსტაცნიის სასამართლოს მიერ შუამდგომლობის განხილვის შესახებ და მას არ ჩაბარებია საქალაქო სასამართლოს 28 აგვისტოს განჩინება. მოსარჩელემ მხოლოდ მაშინ გაიგო მისი ქონების დაყადაღების შესახებ, როდესაც სააპელაციო სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება მისი ქონების დაყადაღების შესახებ. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს ფაქტიურად არ მიეცა შესაძლებლობა ესარგებლა გასაჩივრების უფლებით. გასაჩივრების უფლება კი სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. კერძოდ,  2005 წლის 17 მარტის გადაწყვეტილებაბაში საქმეზე “ოლეგ სვინტრაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს. (“საქართველოს მოქალაქეები  ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, N1/3/393,397, 2006 წლის 15 დეკემბერი). ამავე დროს აუცილებელია რომ სახელმწიფოს უზრუნველყოს გასაჩივრების უფლების ეფექტური განხორციელება და კანონმდებლობით დადგენილი გასაჩივრების უფლება არ გადაიქცეს მხოლოდ ფიქციად.

წარმოდგენილ შემთხვევაში, სადავო ნორმის არსებობის პირობებში, გიული ალასანია არ მიეცა შესაძლებლობა გაესაჩივრებინა მის ქონებაზე ყადაღის დადება, შესაბამისად, მას არც ერთ ინსტანციაში არ მისცემია შესაძლებლობა გამოეთქვა თავისი აზრი და აღედგინა თავისი მტკიცებულებები პროკურატურის არგუმენტების საპირისპიროდ. აქედან გამომდინარე, რადგანაც შესაძლებელია რომ პირს, როგორც წარმოდგენილ შემთხვევაში, არ ჰქონდეს გასაჩივრების უფლება ზემდგომ ინსტანციაში და ამავდროულად, სააპელაციო ინსტანციამ შესაძლოა ზეპირი მოსმენის (მისი მონაწილეობის) გარეშე განიხილოს საქმე, აუცილებელია პირს პირველ ინსტანციაში ჰქონდეს საკუთარი აზრის ზეპირი მოსმენით გამართულ სხდომაზე დაფიქსირების და არგუმენტების თუ მტკიცებულებების წარდგენის შესაძლებლობა. აღნიშნული კი აუცილებელია იმისათვი, რომ პირს მიეცეს შესაძლებლობა ერთ ინსტანციაში მაინც იქნას განხილული მისი საქმე ზეპირი მოსმენით.

გარდა ამისა, შეზღუდვის თანაზომიერებაზე მსჯელობისას აუცილებელია აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ყადაღის დადების შესახებ სასამართლო გადაწყვეტილების გადასინჯვის შესაძლებლობას ბრალდებულის მიმართ საქმის დამთავრების სტადიამდე. სსსკ-ის 152-ე მუხლის მიხედვით კი,  ქონებაზე ყადაღის დადება მესაკუთრეს ან მფლობელს უკრძალავს ქონების განკარგვას, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში – აგრეთვე ქონებით სარგებლობას. შესაბამისად, ყადაღის დადება საკუთრების უფლების საკმაოდ მკაცრი შეზღუდვაა. თუ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ პირის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის არასაპატიმრო საქმე შესაძლებელია გაგრძელდეს წლების განმავლობაში და მესაკუთრეს არ აქვს შესაძლებლობა მოითხოვოს მისი გადასინჯვა პროცესის განმავლობაში, ნათლად გამოჩნდება, თუ რა დიდი მნიშვნელობა აქვს პირს მიეცეს საკუთარი აზრის დაფიქსირების საშუალება სასმართლოს წინაშე, როდესაც ეს უკანასკნელი იღებს გადაწყვეტილებას მის საკუთრებაში არსებული ქონების დაყადაღების შესახებ. აქედანაც აშკარად ჩანს, რომ სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა არათანაზომიერია. 

 

სადავო ნორმა აგრეთვე ზღუდავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ დაცვის უფლებასაც.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საქართველოს კონსტიტუციით დაცვის უფლება გარანტირებულია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის #1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55). “საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, პირს უნდა ჰქონდეს საკუთარი თავის დასაცავად პოზიციის პირადად გამოხატვის ან/და დამცველით უზრუნველყოფის უფლება, რისი მიღწევაც, უმეტეს შემთხვევაში, პრაქტიკულად შეუძლებელია, როდესაც საქმე განიხილება ზეპირი მოსმენის გარეშე. ამასთან, აუცილებლად გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოება: დაცვით უზრუნველყოფა გულისხმობს არა მხოლოდ ფიზიკურად დამცველის ყოლას, არამედ დაცვისთვის ადეკვატურად მომზადების შესაძლებლობასაც. ამიტომ კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს მინიმალურ, ამასთან გონივრულ, საკმარის დროს იმისათვის, რომ პირს ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397  საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II).

ამავდროულად, როდესაც საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვა აუცილებელია უფლების სრულყოფილი დაცვისთვის, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა არღვევს არა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, არამედ ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულ დაცვის უფლებასაც, როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანეს უფლებრივ კომპონენტს, რადგან ასეთ შემთხვევაში, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმის განხილვა უფლების დარღვევას იწვევს სწორედ იმის გამო, რომ პირს საერთოდ არ აქვს მტკიცებულებების წარდგენის, საკუთარი პოზიციის პირადად ან დამცველის მეშვეობით დაფიქსირების, დაცვის შესაძლებლობა  (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება # 3/2/574  საქმეზე "საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პლენუმი, 65).

ამ შემთხვევაში სახეზეა სწორედ ამგვარი გარემოება, რადგან საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვა იწვევს საკუთრების უფლების დარღვევას და მასში დაუსაბუთებელ ჩარევას, ხოლო ბრალდებულს არ აქვს შესაძლებლობა წარადგინოს საკუთარი მოსაზრებები და მტკიცებულებები პირადად ან დამცველის მეშვეობით. ამის მაგალითია სწორედ მოსარჩელე, რომელსაც დაერღვა საკუთრების უფლება და ამავდროულად არ მიეცა საშუალება სასამართლოს წინაშე წარედგინა საპასუხო არგუმენტები.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან ერთად აგრეთვე არღვევს ამავე მუხლის მე-3 პუნქტსაც და ეწინააღმდეგება მას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმების დღევანდელი ფორმულირება ერთობლიობაში ქმნის იმგვარ საკანონმდებლო სივრცეს (კონსტრუქციას), რომელიც სათანადოდ ვერ უზრუნველყოფს კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას, რაც განპირობებულია იმით, რომ სადავო ნორმები შეიცავენ არაკონსტიტუციურ და ბუნდოვან, არასაკმარისად განსაზღვრულ დანაწესებს. შედეგად იქმნება საკანონმდებლო სიცარიელე, რომლის გამოყენებით ირღვევა ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები, ისე როგორც ეს მოსარჩელეების შემთხვევაში მოხდა.   

შესაბამისად, გთხოვთ, არაკონსტიტუციურად ცნოთ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი და მეორე წინადადება "მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არა უგვიანეს 48 საათისა ზეპირი მოსმენის გარეშე წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით" საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.