თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. „ბაჩანა შენგელია საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ“, კონსტიტუციური სარჩელი №1524

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

„საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21⁴-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, წარმოგიდგენთ საქართველოს სახალხო დამცველის სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებას.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრება შეეხება კონსტიტუციურ სარჩელს (რეგისტრაციის №1524), რომლის მიხედვითაც დავის საგანია „ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის №69 ბრძანებით დამტკიცებული ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ დებულების მე-6 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტისა და მე-10 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2, მე-4 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

სადავო ნორმები განსაზღვრავს, რომ ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა წარმოადგენს მძიმე დისციპლინურ გადაცდომას და აღნიშნული ქმედებისთვის შესაძლებელია, სანქციის სახედ განისაზღვროს ნოტარიუსისთვის უფლებამოსილების შეჩერება, რაც განსაზღვრული ვადით სანოტარო მოქმედებათა შესრულების აკრძალვას გულისხმობს.

კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე ბაჩანა შენგელია არის ნოტარიუსი, რომლის მიმართ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის ბრძანების საფუძველზე დაიწყო დისციპლინარული საქმისწარმოება, მის მიერ სოციალური ქსელში საჯაროდ გაკეთებული განცხადებით, ნოტარიუსის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის გამო. ამგვარად, სადავო ნორმებით, რომლებიც ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვის ვალდებულებას ადგენენ, ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული გამოხატვის თავისუფლება.

სახალხო დამცველი საჭიროდ მიიჩნევს სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში ყურადღება ასევე გაამახვილოს დამატებით საკითხებზე. კერძოდ, ნოტარიუსის კომპეტენციისა და უფლებამოსილების გათვალისწინებით, მასზე როგორც საჯარო უფლებამოსილების განმახორციელებელ პირზე, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ინტერესსა და ფარგლებზე. თუმცა, პირველ რიგში მნიშვნელოვანია ყურადღება გვამახვილოთ სადავო ნორმების კონსტიტუციასთან ფორმალურ შეუსაბამობაზე.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლად მიღებისა და გავრცელების უფლება ინფორმაციის შინაარსობრივი ფილტრაციის გარეშე“.[1] კონსტიტუციის ამავე მუხლის მე-5 პუნქტით, განსაზღვრულია უფლების შეზღუდვის წინაპირობები, კერძოდ „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი, გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობას, როგორც დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, ისე თითოეული ადამიანის პიროვნული ავტონომიისა და თვითრეალიზაციისათვის. სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ და ფუნქციურ ელემენტს წარმოადგენს, ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელ საფუძველს ქმნის. [...] ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს.“[2] „დემოკრატიის პრინციპს უკავშირდება ინფორმაციისა და აზრის თავისუფლება, რადგანაც ინფორმაციული ვაკუუმისა და აზრის შეზღუდვის პირობებში, წარმოუდგენელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და დემოკრატიული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი წესრიგის სიცოცხლისუნარიანობა.“[3]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებით „დაცულია ადამიანის შეხედულებები, მისი რწმენა, ინფორმაცია, ასევე ის საშუალებები, რომლებიც მათი გამოთქმისა და გავრცელებისათვის არის შერჩეული, მათ შორის არის პრესა, ტელევიზია, ინფორმაციის და აზრის გავრცელების სხვა საშუალებები.“[4]

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და იგი შესაძლებელია დაექვემდებაროს შეზღუდვას კონსტიტუციაში მოცემული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, მიზნის მიღწევის თანაზომიერი საშუალებების გამოყენებით. „კანონმდებელი ვალდებულია, უფლებაშემზღუდველი ნორმების დადგენისას, დაიცვას გონივრული ბალანსი მისაღწევ მიზანსა და შეზღუდულ უფლებას შორის, რათა ადამიანის უფლება იმაზე მეტად არ შეიზღუდოს, ვიდრე ეს აუცილებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის.“[5]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს გამოხატვის თავისუფლების „მხოლოდ კანონის შესაბამისად“ შეზღუდვას, რითიც განსაზღვრავს კანონით მოწესრიგების ფორმალურ მოთხოვნას.

სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური მოთხოვნა, რომ ესა თუ ის საკითხი მოწესრიგდეს კანონით, კონკრეტულ საკითხზე გადაწყვეტილების მიმღებ ლეგიტიმურ ორგანოდ, საქართველოს პარლამენტის განსაზღვრას ემსახურება. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუცია სახელდებით მიუთითებს იმ საკითხებს, რომელთა მოწესრიგების უფლებამოსილება მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს გააჩნია (კანონით წესრიგდება). ამასთან, პარლამენტის მიერ სხვა ორგანოსთვის უფლებამოსილების გადანდობა, [...] თავისი არსით, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, მიიჩნევა ამ საკითხის კანონის ძალით მოწესრიგებად (თუ კონსტიტუცია სახელდებით არ მიუთითებს უფლებამოსილების დელეგირების აკრძალვას) და აკმაყოფილებს კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნებს. ამასთან, კანონითვე უნდა განისაზღვროს ის კომპეტენტური ორგანო, რომელზეც ხდება კანონმდებლის მხრიდან უფლებამოსილების დელეგირება.“[6]

ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციით გათვალისწინებული კანონით მოწესრიგების ფორმალური მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია, როდესაც (1) საკითხი უშუალოდ მოწესრიგებულია კანონით; ან (2) კანონმდებელმა კანონით მოახდინა საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება სხვა კომპეტენტურ ორგანოზე.“[7]

სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, როდესაც კონსტიტუცია ექსპლიციტურად არ კრძალავს უფლების შეზღუდვის უფლებამოსილების დელეგირებას, უნდა შეფასდეს, დაცულია თუ არა უფლებამოსილების დელეგირების პირობები, კერძოდ, 1. განხორციელდა თუ არა დელეგირება კონსტიტუციით დადგენილი ფორმით, რაც, მათ შორის, გულისხმობს დელეგირების მიზნების, შინაარსის და დელეგირებული უფლებამოსილების განხორციელების დასაშვები ფარგლების თავად უფლებამოსილების მიმნიჭებელი აქტით განსაზღვრას; 2. ხომ არ მოახდინა საქართველოს პარლამენტმა ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება.[8]

სასამართლოს განმარტებით ის, თუ რომელ საკითხებს გააჩნია კონსტიტუციის მიზნებისათვის ფუნდამენტური მნიშვნელობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ზოგად კრიტერიუმებზე დაყრდნობით, ინდივიდუალურად უნდა გადაწყდეს.[9] თუმცა, სასამართლომ გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება უკვე მიიჩნია ამგვარ, ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხად.[10] შესაბამისად, პარლამენტის მიერ გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირების სხვა ორგანოსთვის გადანდობა იმთავითვე მოვა კონსტიტუციასთან წინააღმდეგობაში.

განსახილველ შემთხვევაში, ნოტარიუსის მიერ, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა წარმოადგენს ნოტარიუსის აზრის გამოხატვის შინაარსობრივ კლასიფიკატორს. კერძოდ, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის საკითხი შესაძლოა გაირკვეს, მხოლოდ ნოტარიუსის მიერ, გამოხატული აზრის შინაარსობრივი ანალიზის და შეფასების შედეგად. კერძოდ, შინაარსობრივ შეფასებას საჭიროებს იმის დადგენა, განეკუთვნება თუ არა ესა თუ ის მოსაზრება პოლიტიკურ შინაარსს და არღვევს თუ არა პირის პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს.

შესაბამისად, სადავო ნორმებით დადგენილია გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირება, რაც გულისხმობს აზრის/ინფორმაციის გამოხატვის შეზღუდვას მისი პოლიტიკური შინაარსის გამო. „გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, შინაარსობრივი რეგულირების შემოღების გზით, ამ უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა. იმის სავალდებულოდ განსაზღვრა, თუ რა შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელება არის დაუშვებელი, გულისხმობს პირთა გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას. დემოკრატიული სახელმწიფო უდავოდ გულისხმობს თავისუფალ საზოგადოებას, თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეს, გარემოს, სადაც ყველასთვის უზრუნველყოფილია აზრთა თავისუფალი გაცვლა-გამოცვლა, თავისუფალი პაექრობა. იქ, სადაც თავისუფალი სიტყვა უზრუნველყოფილი არ არის, არ არის სივრცე განვითარებისთვის, თავისუფლებისთვის. ამგვარად, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, კერძოდ კი, მისი შინაარსობრივი რეგულირება, იმგვარი საკითხია, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია.“[11]

აღნიშნულის გამო, „გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება პარლამენტის უმნიშვნელოვანესი უფლებამოსილებაა და ამავე დროს, არ მიეკუთვნება საკითხს, რომელიც, თავისი ბუნებით მარტივი საკანონმდებლო მექანიზმის ფარგლებში მოწესრიგების პრაქტიკულ საჭიროებას განაპირობებს. უფრო მეტიც, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი მხარე, ანუ იმის განსაზღვრა, რა ტიპის აზრის გამოთქმა და ინფორმაციის გავრცელებაა დასაშვები, ისეთი საკითხია, რომელიც სტაბილურ საკანონმდებლო გარანტიებს საჭიროებს. ამგვარად, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირების უფლებამოსილების სხვა ორგანოსათვის გადაცემა შეიძლება ჩაითვალოს პარლამენტის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი უფლებამოსილების დელეგირებად. გამოხატვის თავისუფლების შინაარსთან დაკავშირებული შეზღუდვების განსაზღვრა და მათი ცვლილება არ უნდა იყოს დამოკიდებული აღმასრულებელი ხელისუფლების ნებაზე. მხოლოდ საქართველოს პარლამენტია აღჭურვილი კონსტიტუციური მანდატით, მიიღოს გადაწყვეტილებები ისეთ საკითხებთან მიმართებით, რომლებიც ფუნდამენტურ გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე.“[12]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირება გულისხმობს აზრის/ინფორმაციის გავრცელების შეზღუდვას მისი შინაარსის გათვალისწინებით. ინფორმაციის შინაარსობრივი ფილტრაცია და იმის განსაზღვრა, თუ რომელი ინფორმაციის/აზრის გავრცელების შეზღუდვა არის კონსტიტუციურად გამართლებული, კანონის მიღებისათვის დამახასიათებელი გამჭვირვალე პროცედურის საფუძველზე, უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ უნდა ხდებოდეს და ამ საკითხთან დაკავშირებით, ნებისმიერი სხვა ორგანოს შემოთავაზებული სტანდარტები თავისთავად არაავტორიტეტულია.“[13]

აღსანიშნავია, რომ განსახილველ შემთხვევაში სახეზე არ გვაქვს პარლამენტის მიერ, მთავრობისთვის/იუსტიციის მინისტრისთვის დელეგირებული უფლებამოსილება გამოხატვის თავისუფლების რეგულირების შესახებ. „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონი ნოტარიატის რეგულირებასთან დაკავშირებით, საქართველოს იუსტიციის მინისტრს კონკრეტულ უფლებამოსილებებს ანიჭებს, კერძოდ: კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ნოტარიატის სახელმწიფო რეგულირებას საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო (შემდგომში – იუსტიციის სამინისტრო);“ მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ „ნოტარიუსის დისციპლინური პასუხისმგებლობა განისაზღვრება დებულებით, რომელსაც საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის წარდგინებით ამტკიცებს საქართველოს იუსტიციის მინისტრი;“ მე-10 მუხლის თანახმად, ნოტარიუსის სამსახურებრივ საქმიანობაზე ზედამხედველობას ახორციელებს იუსტიციის სამინისტრო, რომელიც თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, აკონტროლებს ნოტარიუსის საქმიანობის შესაბამისობას საქართველოს კანონმდებლობასთან და სანოტარო მოქმედების შესრულებისათვის განკუთვნილი საზღაურის გადახდევინების სისწორეს; ნოტარიუსისაგან მოითხოვს ზედამხედველობის განხორციელებისათვის აუცილებელ ინფორმაციასა და მასალებს და სხვა. თუმცა არცერთი ნორმა არ ეხება, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტისა თუ გამოხატვის თავისუფლების რეგულირების უფლებამოსილების მთავრობისთვის დელეგირებას.

შესაბამისად, შეგვიძლია დავასკვნათ რომ არც „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონით და არც სხვა რომელიმე საკანონმდებლო აქტით, საქართველოს პარლამენტის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის გამოხატვის თავისუფლების რეგულირების უფლებამოსილების დელეგირება არ მომხდარა და არ არსებობს სადავო საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირების საკანონმდებლო ნორმა (აქვე აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, უფლებამოსილების დელეგირების შინაარსის მატარებელი საკანონმდებლო ნორმები ცხადად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული. ნორმის, შინაარსიდან მკაფიოდ უნდა იკვეთებოდეს დელეგირების მიმნიჭებელი სუბიექტის ნება, განსახილველი საკითხის შესაბამისი ორგანოსთვის მოსაწესრიგებლად გადაცემის თაობაზე).

თუმცა, საკანონმდებლო აქტით უფლებამოსილების დელეგირების არსებობის შემთხვევაშიც კი, მთავრობას/მინისტრს არ ექნებოდა ზემოთ ხსენებული საკითხის მოწესრიგების ლეგიტიმაცია და იმთავითვე საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნების საწინააღმდეგო იქნებოდა. ვინაიდან, როგორც უკვე აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირების უფლებამოსილების დელეგირების შესახებ საკანონმდებლო დებულების არსებობის შემთხვევაშიც კი, პარლამენტის ამგვარი ნება არაკონსტიტუციური იქნებოდა.“[14]

ამდენად, „ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის №69 ბრძანებით დამტკიცებული ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ დებულების სადავოდ გამხდარი ნორმები, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით დადგენილ ფორმალურ მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

თუმცა ზემოაღნიშნულის გარდა, ასევე მნიშვნელოვანად მიგვაჩნია, ყურადღება გავამახვილოთ სადავო მოწესრიგების შინაარსობრივ საკითხებზე. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, იმისათვის, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას, იგი ფორმალურ მოთხოვნასთან ერთად (კანონით განსაზღვრულობა) უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმური მიზანს და უნდა იყოს პროპორციული.

„ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, ნოტარიატი არის საჯარო სამართლებრივი ინსტიტუტი და ნოტარიუსი ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას.

საჯარო ფუნქციების განხორციელებისას დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობისა და ნეიტრალიტეტის პრინციპების დაცვის მოთხოვნა ემსახურება საჯარო საქმიანობის ობიექტურად და მიუკერძოებლად განხორციელების ინტერესს, ამასთანავე, საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი ინსტიტუტების მიმართ, საზოგადოების ნდობის ჩამოყალიბებასა და განმტკიცებას. ამდენად, ნოტარიუსის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის მოთხოვნა და სწორედ ამ თვალსაზრისით მისი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, ემსახურება იმ პირთა უფლებების დაცვას, რომელთაც სურთ მიუკერძოებელი და დამოუკიდებელი სანოტარო მომსახურების მიღება.

კერძოდ, საჯარო ფუნქციების განმახორციელებელი პირი თავისუფალი და ნეიტრალური უნდა იყოს გადაწყვეტილების მიღებისას და მან უნდა გამიჯნოს საჯარო ინტერესები, სხვა კერძო, მათ შორის, პოლიტიკური ინტერესებისგან. საჯარო შინაარსის უფლებამოსილებები პირადი პოლიტიკური შეხედულებებისა და პოლიტიკური პარტიის კუთვნილებისაგან დამოუკიდებლად უნდა განხორციელდეს. ამასთან, ნდობის უზრუნველყოფისთვის, პირმა საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებისას თავი უნდა შეიკავოს ისეთი ქმედებისაგან, რომელიც ობიექტური დამკვირვებლის თვალში აღქმული იქნება კონკრეტული კერძო ინტერესის, მათ შორის, პოლიტიკური ინტერესების გატარებად.

აღნიშნული მიზნების მიღწევის საშუალებებს კი, წარმოადგენს საჯარო საქმიანობის განხორციელების დროს ობიექტურობის, მიუკერძოებლობისა და ნეიტრალიტეტის პრინციპების დაცვის ვალდებულების განსაზღვრა და პირადი, კერძო ინტერესების გამოხატვის საშუალებად სამსახურეობრივი რესურსის გამოყენების აკრძალვა. დაუშვებელია ასევე, სამსახურეობრივი სტატუსისა და მდგომარეობის აღნიშნული მიზნებით გამოყენება.

ამასთან, ობიექტურობის, მიუკერძოებლობისა და ნეიტრალიტეტის პრინციპი, ერთმანეთისაგან მიჯნავს საჯარო უფლებამოსილების განმახორციელებელი პირის მიერ საკუთარი კერძო, მათ შორის, პოლიტიკური შინაარსის აზრის გამოხატვას, სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას და არასამსახურეობრივ, პირად ცხოვრებაში. ნეიტრალიტეტის პრინციპის მიზანია, რომ საჯარო ფუნქციების განმახორციელებელი პირის პოლიტიკური სიმპათია თუ შეხედულება, არანაირი ფორმით არ ახდენდეს გავლენას მის მიერ საჯარო ფუნქციების შესრულებაზე, თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს პირისთვის, როგორც ქვეყნის მოქალაქისა და საზოგადოების სრულუფლებიანი წევრისთვის, სამსახურეობრივი უფლებამოსილების ფარგლებს გარეთ, მათ შორის, პოლიტიკურ საკითხებზე, ნეიტრალიტეტის შენარჩუნებას.

შესაბამისად, საკანონმდებლო რეგულირებასაც კი, რომელიც სრულად შეზღუდავს ნოტარიუსის პოლიტიკურ გამოხატვას როგორც სამსახურეობრივ, ისე მის პირად ცხოვრებაში, ექნება პროპორციულობის პრობლემა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, მე-17 მუხლით გათვალისწინებული „შინაარსობრივი შეზღუდვის დაწესებისას სახელმწიფოს დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლები მკვეთრად შეზღუდულია.“[15]

საჯარო ფუნქციების განმახორციელებელი პირები, რომლებიც საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენენ, საზოგადოებაში განვითარებული მოვლენების უშუალო მონაწილენი არიან და განსაკუთრებული ინტერესი შეიძლება გააჩნდეთ მიმდინარე პროცესების, - როგორც პოლიტიკური, ისე კერძო სოციალური საკითხების მიმართ. შესაბამისად, ნეიტრალიტეტის დაცვის ინტერესი არსებობს მხოლოდ საჯარო საქმიანობის განხორციელების ფარგლებში, რაც შეეხება პირად, არასამსახურეობრივ ცხოვრებას, ვინაიდან შესაბამისი პირი ამ დროს არ ახორციელებს საჯარო ფუნქციებს, მის მიმართ ნეიტრალიტეტის შენარჩუნების ინტერესიც კლებულობს ან საერთოდ იკარგება. როგორც უკვე აღინიშნა, გარდა სამუშაო დროისა, სამსახურეობრივი რესურსის კერძო მიზნებისთვის გამოყენების აკრძალვაც მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს წარმოადგენს და ცალკე გაანალიზებას საჭიროებს. ვინაიდან, არასამუშაო დროსაც არსებობს საჯარო, სამსახურეობრივი რესურსის, ისევე როგორც თანამდებობრივი სტატუსისა და მდგომარეობის, პირადი მიზნებისთვის გამოყენების რისკი.

ამგვარ მიდგომას ადგენს კანონმდებელი მაგალითად, საჯარო მოსამსახურეებთან მიმართებით, ვინაიდან ისინი ახორციელებენ საჯარო უფლებამოსილებებს და ფინანსდებიან სახელმწიფო თუ თვითმმართველობების ბიუჯეტიდან და მათ მიერ უფლებამოსილების ჯეროვნად, მაშასადამე, ობიექტურად, მიუკერძოებლად და ნეიტრალიტეტის დაცვით განხორციელების საჯარო ინტერესი მაღალია.

მაგალითისთვის, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართვლოს კანონი განსაზღვრავს საჯარო მოსამსახურის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ვალდებულებას, კერძოდ კანონის მე-15 მუხლის შესაბამისად: „საჯარო მოსამსახურეს უფლება არა აქვს, თავისი სამსახურებრივი მდგომარეობა პარტიული (პოლიტიკური) მიზნებისათვის ან/და ინტერესებისათვის გამოიყენოს. საჯარო მოსამსახურეს ასევე უფლება არა აქვს, სამუშაო საათებში ან სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას მონაწილეობა მიიღოს აგიტაციასა და წინასაარჩევნო კამპანიაში. საჯარო მოსამსახურეს ეკრძალება რომელიმე პოლიტიკური პარტიის, საარჩევნო სუბიექტის, საარჩევნო სუბიექტობის კანდიდატის მხარდასაჭერი ან საწინააღმდეგო აგიტაციისა და კამპანიის პროცესში ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენება. კანონის 68-ე მუხლის შესაბამისად კი - „მოხელე სამსახურებრივ უფლებამოსილებას ახორციელებს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვით, რომელიც გულისხმობს მის ვალდებულებას, სამუშაო საათებში თავი შეიკავოს პოლიტიკური აქტივობისაგან საჯარო სამსახურის მიუკერძოებლობის პრინციპის დაცვის უზრუნველსაყოფად.“

ამდენად, „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართვლოს კანონი, საჯარო მოსამსახურეს ავალდებულებს, ერთის მხრივ, სამსახურებრივი მდგომარეობა პარტიული (პოლიტიკური) მიზნებისათვის ან/და ინტერესებისათვის არ გამოიყენოს, კერძოდ, სამუშაო საათებში თავი შეიკავოს პოლიტიკური აქტივობისაგან და სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას მონაწილეობა არ მიიღოს აგიტაციასა და წინასაარჩევნო კამპანიაში; ამასთან ერთად, კანონი ასევე კრძალავს საარჩევნო სუბიექტის/კანდიდატის მხარდასაჭერი ან საწინააღმდეგო აგიტაციას და საარჩევნო კამპანიის პროცესში ადმინისტრაციული რესურსის გამოყენებას. ხოლო, მეორეს მხრივ, კანონი აღიარებს საჯარო მოსამსახურის, როგორც მოქალაქის უფლებას, სამსახურებრივი უფლებამოსილების გარეთ (არასამუშაო საათებში) გამოხატოს საკუთარი აზრი, და საკუთარი აზრის გამოსახატად გამოიყენოს მხოლოდ საკუთარი (და არა სამსახურეობრივი) რესურსი (მათ შორის, აღიარებს პოლიტიკურ პარტიაში გაწევრიანების უფლებასაც კი).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, როდესაც საკითში შეეხება საჯარო მოხელის გამოხატვის თავისუფლებას, კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 ნაწილში მითითებული „ვალდებულებები და პასუხისმგებლობები“ განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, რაც სახელმწიფოებს გარკვეულ მიხედულების ფარგლებს ანიჭებთ იმ საკითხის შეფასებისას, წარმოადგენს თუ არა დაკისრებული სანქცია ზემოხსენებული მიზნის პროპორციულ საშუალებას. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ღონისძიებები, რომლებიც მიზნად ისახავს კონკრეტული კატეგორიის საჯარო მოხელეების პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის შენარჩუნებას, შესაძლებელი მიჩნეულ იქნას ლეგიტიმურად და პროპორციულად. თუმცა, ასეთი ღონისძიებები არ უნდა ატარებდეს ზოგადი წესის სახეს, რაც არ იძლევა კონკრეტული საჯარო მოხელის ფუნქციებისა და როლის და განსაკუთრებით, საქმის გარემოებების შეფასების შესაძლებლობას და ქმნის გამოხატვის თავისუფლებაში გაუმართლებელი ჩარევის საფრთხეს.[16]

სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ რამდენადაც საჯარო მოხელეები სარგებლობენ გამოხატვის თავისუფლებით, სახელმწიფომ უნდა დაუშვას გარკვეული სივრცე შიდა პოლიტიკური დებატებისთვის, რომელშიც მოხელეები მიიღებენ მონაწილეობას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მათი გამოცდილება და ექსპერტიზა შესაძლოა ხელს უწყობდეს საჯარო ინტერესს მიკუთვნებულ საკითხებზე ინფორმირებულ მსჯელობას.

თუმცა, განსახილველ შემთხვევაში პრობლემურია, ნოტარიუსის სტატუსის (და შესაბამისად მასზე გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლების) განსაზღვრა, მართალია კანონმდებლობა ზუსტად არ განმარტავს მისი საქმიანობის ბუნებასა და სტატუსს, ის არ წარმოადგენს საჯარო მოსამსახურეს, შესაბამისად, მასზე არ ვრცელდება „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართვლოს კანონი. „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონი მხოლოდ ზოგად განმარტებებს აკეთებს და მიუთითებს, რომ ნოტარიატი არის საჯარო სამართლებრივი ინსტიტუტი და ნოტარიუსი ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას.[17]

ნოტარიუსის საქმიანობის შინაარსი უნდა განიმარტოს არა ფორმალურად და კანონში მოცემული სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით, არამედ მისი ფუნქციებისა და კომპეტენციების გათვალისწინებით, გამოიკვეთოს მისი საქმიანობის ბუნება და ამის მიხედვით დადგინდეს უფლების შეზღუდვის გავრცელების ფარგლები. ამდენად, ნოტარიუსის სახელმწიფოებრივი უფლებამოსილების, სტატუსის და მასზე გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლების გავრცელების განსზღვრის მიზნით, მიზანშეწონილია მისი საქმიანობის ბუნების შეფასება სწორედ, სასამართლოს არსებული განმარტებების თვალსაზრისით.

შიდა სამართლებრივ განმარტებებამდე, მოკლედ შევეხებით ნოტარიატის ორ ძირითად მოდელს. მსოფლიოში ნოტარიუსის პროფესიის ორი მოდელი არსებობს: სამოქალაქო (ლათინური) ნოტარიუსი და საჯარო ნოტარიუსი. საქართველო ნოტარიატის საერთო კავშირის (The International Union of Notaries - UINL) წევრია,[18] რომელიც აერთიანებს სამოქალაქო ტიპის ნოტარიატისათვის დამახასიათებელი ფუნქციების მქონე ნოტარიუსებს. განსხვავებით საჯარო ნოტარიუსისაგან, ე.წ. სამოქალაქო ნოტარიუსებს, აქვთ ჰიბრიდული სტატუსი, არიან როგორც საჯარო მოხელეები (მომსახურების გაწევისას ექსკლუზიური უფლებებით სარგებლობენ), ასევე, თავისუფალი პროფესიის მქონე პირები (სამართლებრივი მომსახურების გაწევისას სხვა სამართლებრივ პროფესიებთან კონკურენციაში იმყოფებიან).[19] საჯარო ფუნქცია განსაზღვრავს ნოტარიუსის საქმიანობის შინაარსს, ხოლო თავისუფალი პროფესია ქმნის საქმიანობის ფორმას.

სამოქალაქო ნოტარიატის მოქმედებები არ შემოიფარგლება სამართლებრივი ქმედების განმახორციელებელი მხარეების პირადობისა და ქმედუნარიანობის დადასტურებით. ნოტარიუსი ასევე მონაწილეობს ხელშეკრულების მომზადებაში, მხარეებს განუმარტავს ხელშეკრულების ყველა შესაძლო სამართლებრივ შედეგს, უზრუნველყოფს დოკუმენტების სწორად წარდგენას, ხელშეკრულებების კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით შედგენას. სამოქალაქო მოდელის ტიპის ნოტარიუსის ამგვარი საქმიანობის წყალობით უზრუნველყოფილია სამართლებრივი უსაფრთხოება, რაც იძლევა მეტი სამართლებრივი სტაბილურობის გარანტიას.

ე.წ. ლათინურ ნოტარიატში რამდენიმე ძირითადი პრინციპი მოქმედებს: აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლის (ეს შეიძლება იყოს იუსტიციის მინისტრი) მიერ თანამდებობაზე დანიშვნა, ნოტარიუსთა რაოდენობის სახელმწიფოს მიერ დადგენა, სანოტარო მოქმედებების შესრულებისათვის სახელმწიფოს მიერ საზღაურის განაკვეთების დადგენა, თანამდებობაზე დანიშვნის განსაკუთრებული წინაპირობების არსებობა (მაგალითად მოქალაქეობრივი ცენზი), თავისუფალი რეკლამირების აკრძალვა და სხვა.

საჯარო ნოტარიუსთა სტატუსი სრულიად განსხვავებულია და განსხვავებულ პრინციპებზეა აგებული (მაგალითად აშშ-ში და დიდ ბრიტანეთში). კერძოდ, მათი რაოდენობა შეზღუდული არ არის, საქმიანობა ეფუძნება შეჯიბრებითობის პრინციპს, დაშვებულია რეკლამირება, სავალდებულო მოთხოვნა არაა ქვეყნის მოქალაქეობის ქონა და არც აღმასრულებელი ხელისუფლება ერევა მათ საქმიანობაში. საჯარო ნოტარიუსები ახდენენ მხოლოდ მხარეთა იდენტიფიცირებას, მათი ხელმოწერის ნამდვილობის დამოწმებას და დოკუმენტზე ბეჭდის დასმას. მათ ეკრძალებათ კონსულტაციის გაცემა და დოკუმენტის შინაარსის ჩამოყალიბება, თუ, ამავე დროს, არ აქვთ ადვოკატის სტატუსიც.

საქართველოში ნოტარიუსი ახორციელებს ისეთ ფუნქციებს, რაც დამახასიათებელია სამოქალაქო ტიპის ნოტარიატისთვის (ამაზე მიუთითებს ის გარემოებაც, რომ საქართველო 2007 წლის 2 ოქტომბრიდან ნოტარიატის საერთო კავშირის წევრია). ნოტარიუსი საჯარო უფლებამოსილების მატარებელი პირია, რაც ვლინდება სანოტარო აქტებისათვის უდავო მტკიცებისა და სააღსრულებო ძალის, საჯარო ნდობის ხასიათის მინიჭებაში. ნოტარიუსი თანამდებობაზე ინიშნება იუსტიციის მინისტრის მიერ,[20] ნოტარიუსთა რაოდენობა და სანოტარო მოქმედებების შესრულებისათვის საზღაურის ოდენობა განისაზღვრება სახელმწიფოს მიერ, ნოტარიუსის თანამდებობაზე დანიშვნისთვის დადგენილია განსაკუთრებული კრიტერუმები (მათ შორის მოქალაქეობრივი ცენზი)[21], აკრძალულია თავისუფალი რეკლამირება[22]. თუმცა, ზოგიერთ ურთიერთობაში, ნოტარიუსის მონაწილეობა არასავალდებულო ხასიათს იძენს და ალტერნატიული, ნებაყოფლობითი ინსტიტუტია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ნოტარიუსის სტატუსი შეაფასა სანოტარო სფეროს სამართლებრივი რეგულირების და ნოტარიუსის თანამდებობაზე განწესების ცხადი, სამართლიანი და ობიექტური კრიტერიუმების განსაზღვრის საჭიროების კონტექსტში და განმარტა, რომ „ნოტარიუსის თანამდებობა მნიშვნელოვანი ფუნქციური დატვირთვის მატარებელია და განსაკუთრებულ როლს ასრულებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ნოტარიატი არის საჯარო სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომლის ამოცანაა სახელმწიფოს მიერ დადგენილ ფარგლებში პირებს შორის სამართლებრივი ურთიერთობებისა და იურიდიული ფაქტების დადასტურება“. ამასთან, კანონმდებლობა განსაზღვრავს, რომ ნოტარიუსი თავის პროფესიულ საქმიანობაში თავისუფალია და სანოტარო და სხვა, მასთან დაკავშირებულ მოქმედებათა მეშვეობით ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას. აღნიშნული გარემოება ხაზს უსვამს ნოტარიატის როგორც საჯარო-სამართლებრივი ინსტიტუტისა და ნოტარიუსის, როგორც მნიშვნელოვანი საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი პირის განსაკუთრებულ როლს სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია, მოახდინოს ამ სფეროს სამართლებრივი რეგულირება, მათ შორის, შეიმუშაოს ნოტარიუსის თანამდებობაზე განწესების ცხადი, სამართლიანი და ობიექტური კრიტერიუმები.“[23]

ნოტარიუსის უფლებამოსილებებიდან გამომდინარე, მის საქმიანობაზე ზედამხედველობის საჯარო ინტერესზე მიუთითა უზენაესმა სასამართლომაც: „ნოტარიუსის თანამდებობა მნიშვნელოვანი საჯარო ფუნქციის მატარებელია და მისი როლი განსაკუთრებულია სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირების თვალსაზრისით, რაც ბუნებრივია ზრდის ასეთ თანამდებობაზე დასაქმებულ პირთა პასუხისმგებლობის ხარისხს და წარმოშობს ნოტარიუსის საქმიანობაზე მკაცრი სამსახურებრივი ზედამხედველობის აუცილებლობას ... მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის დაცვის მიზნით. აღნიშნულით არის განპირობებული ის, რომ ნოტარიუსის გადაცდომათა სიმძიმე, ხარისხი (გრადაცია) და შესაბამისი პასუხისმგებლობა უშუალოდ კანონმდებლობით არის განსაზღვრული და მოცემულ შემთხვევაში დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში საჯარო ინტერესის დაცვას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება.“[24]

ნიშანდობლივია ასევე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტება[25] ნოტარიუსის დადგენილების ბათილად ცნობის თაობაზე, სასამართლოთა შორის საქმის განსჯადობის შესახებ დავის გადაწყვეტასთან დაკავშირებით. სასამართლომ განაცხადა, რომ ნოტარიუსის საქმიანობა ემყარება რა სამოქალაქო სამართლის ნორმებს, იგი ვერ იქნება განხილული ადმინისტრაციული სამართლის სუბიექტად სანოტარო მოქმედების შესრულებაზე უარის თქმისას: „დავის საგანი - ნოტარიუსის მიერ ზემოთ მითითებული ნორმის საფუძველზე გამოტანილი გასაჩივრებული დადგენილება /სამკვიდროს მიღებაზე უარის თქმის შესახებ/ სანოტარო მოქმედების შესრულებაზე უარის თქმის შესახებ, ემყარება სამოქალაქო კოდექსის შესაბამის ნორმებს და იგი არც ერთ შემთხვევაში არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 2.1 მუხლის “დ” ქვეპუნქტით დეფინირებული ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, იმ ელემენტარული მიზეზის გამო, რომ ასეთად მიიჩნევა ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტი, მაშინ როცა სამოქალაქო კოდექსი არც ერთ შემთხვევაში არ განეკუთვნება ადმინისტრაციულ კანონმდებლობას, აწესრიგებს რა კერძო სამართლებრივ ურთიერთობებს, იგი კერძო სამართლის შემადგენელი ნაწილია, მით უფრო, რომ ნოტარიუსი არ შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც ადმინისტრაციული ორგანო თავისი ფუნქციებიდან გამომდინარე, რამდენადაც სამართლის დოქტრინიდან გამომდინარე, ადმინისტრაციულ ორგანოს განეკუთვნება ის, ვინც ასრულებს მმართველობით ფუნქციას.“

ამავე საქმეზე სასამართლომ განმარტა, რომ „ნოტარიუსი წარმოადგენს საჯარო ნდობის პროფესიას, მის მიერ კანონით მინიჭებული სამართლებრივი ურთიერთობებისა და იურიდიული ფაქტების დადასტურება არ განეკუთვნება მმართველობით სფეროში განხორციელებულ ღონისძიებას, არ გააჩნია ადმინისტრაციული ორგანოსთვის დამახასიათებელი ელემენტები, რაც მას, როგორც ინსტიტუტს, მოაქცევდა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 2.1 მუხლის “ა” ქვეპუნქტით განსაზღვრულ დეფინიციაში. ამდენად, საკასაციო სასამართლო განმარტავს, რომ ნოტარიუსის დადგენილება სანოტარო მოქმედების შესრულებაზე უარის თქმის შესახებ არ შეიცავს ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ლეგალური დეფინიციის უმნიშვნელოვანეს და აუცილებელ ზემომითითებულ ელემენტს. შესაბამისად, დავა ფიზიკურ პირსა და ნოტარიუსს შორის დაკავშირებულია სამოქალაქო, კერძოდ, სამემკვიდრეო სამართალურთიერთობასთან, რის გამოც სახეზე არ არის დავა, რომელიც ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 2.1. მუხლის მიხედვით ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით ექვემდებარება განხილვას.“

უზენაესმა სასამართლომ სხვა საქმეზეც განმარტა, რომ სასარჩელო მოთხოვნა ნოტარიუსის დადგენილების (სამკვიდროს მიღებაზე უარის თქმის შესახებ) გაუქმება და ნოტარიუსისათვის სამკვიდრო მოწმობის გაცემის დავალება, არ წარმოადგენს ადმინისტრაციულ დავათა კატეგორიას, რამდენადაც „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის პირველი მუხლის შესაბამისად, ნოტარიატი არის საჯარო სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომლის ამოცანაა პირებს შორის სახელმწიფოს მიერ დადგენილ ფარგლებში სამართლებრივ ურთიერთობათა და იურიდიული ფაქტების დადასტურება.[26]

ერთ-ერთსაქმეზე საკასაციო სასამართლომ განმარტა, რომ „სახელმწიფოს მიერ ნოტარიუსისათვის საჯარო უფლებამოსილების დელეგირების თანმდევ თვისებას წარმოადგენს სახელმწიფოს ზედამხედველობითი როლის შენარჩუნება მისი საქმიანობის კანონიერებაზე, ასევე, ნოტარიუსის პროფესიულ საქმიანობაში თავისუფლება და დამოუკიდებლობა განაპირობებს მის პირად პასუხისმგებლობას თავისი სამსახურებრივი საქმიანობით მიყენებული ზიანისათვის. ამით ნოტარიატი განსხვავდება იმ პირებისაგან, რომელთაც დაეკისრათ კლასიკური მმართველობითი ფუნქციის განხორციელება. სხვაგვარი შეფასებისა და დასკვნის შემთხვევაში ნოტარიუსი იქნება არა დამოუკიდებელი და თავისუფალი პროფესიის სუბიექტი, არამედ ადმინისტრაციული ორგანოს იერარქიაში მყოფი სტრუქტურული ერთეული, რაც სრულ წინააღმდეგობაში მოდის ნოტარიატის სისტემასა და ნოტარიუსის, როგორც სამართლებრივი ფიგურის როლისა და დანიშნულების ნამდვილი არსის გაგებასთან.“[27]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო და საერთო სასამართლოების განმარტების შესაბამისად, ნოტარიუსი ახორციელებს მნიშვნელოვან საჯარო ფუნქციას, განსაკუთრებულ როლს ასრულებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და წარმოადგენს „საჯარო ნდობის პროფესიას“, თუმცა ის არ ახორციელებს მმართველობით საქმიანობას და არ განეკუთვნება კლასიკური ტიპის საჯარო მოსამსახურეს. ამასთან, კერძო პირსა და ნოტარიუსს შორის არსებული ურთიერთობა სამოქალაქო სამართლებრივ ხასიათს ატარებს.

ამდენად, საქართველოში ნოტარიუსი წარმოადგენს ე.წ. ჰიბრიდულ პროფესიას. ნოტარიუსი თავის პროფესიულ საქმიანობაში თავისუფალია, დამოუკიდებელია და ამასთანავე ახორციელებს საჯარო ფუნქციებს. ზოგიერთ ურთიერთობაში ნოტარიუსის მონაწილეობა არასავალდებულო ხასიათი აქვს და ალტერნატიული, ნებაყოფლობითი ინსტიტუტია, ზოგ ურთიერთობაში კი, მას გადაცემული აქვს საჯარო უფლებამოსილება, რაც ვლინდება მაგალითად, სანოტარო აქტებისათვის უდავო მტკიცებისა და სააღსრულებო ძალის მინიჭებაში.

ამასთან, მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ნოტარიუსი არ ფინანსდება სახელმწიფოს ბიუჯეტიდან და ანაზღაურება, რომელსაც ნოტარიუსს უხდიან მისი სამსახურებრივი საქმიანობისათვის, ეკუთვნის ნოტარიუსს.[28] ნოტარიუსის მიერ სამსახურებრივი საქმიანობიდან მიღებულ შემოსავალს შეადგენს თანხა, რომელიც ნოტარიუსს რჩება სანოტარო ბიუროს შენახვის ხარჯების, კანონით დადგენილი გადასახადებისა და სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებული სხვა სავალდებულო გადასახდელების გადახდის შემდეგ იმ თანხიდან, რომელიც მან ნოტარიუსისათვის განკუთვნილი საზღაურის სახით მიიღო.[29]

უფლებამოსილებისა და კომპეტენციის ზემოაღნიშნული კომპონენტები მიუთითებენ, რომ ნოტარიუსს საჯარო მოსამსახურეებთან შედარებით, უფრო ნაკლები საჯარო სამართლებრივი ხასიათის ვალდებულება აკისრია და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულების ხარისხიც უფრო დაბალია. კერძოდ, საჯარო მოსამსახურეებისაგან განსხვავებით, მისი საქმიანობის ძირითადი ნაწილი კერძო სამართლის სფეროს განეკუთვნება და ამასთანავე მისი დაფინანსების წყარო არის მისივე მომსახურებიდან მიღებული თანხა, და არა სახელმწიფო ბიუჯეტი. თუმცა მის მიმართ, საკუთარი საქმიანობის განხორციელების დროს, ობიექტურობის, მიუკერძოებლობის, ნეიტრალურობის და შესაბამისად სანდოობის ინტერესი უფრო მომეტებულია, ვიდრე სხვა კერძო, თავისუფალი პროფესიის განმახორციელებელი პირის მიმართ, გამომდინარე იქედან, რომ ზოგიერთ ურთიერთობაში ნოტარიუსის მონაწილეობა უალტერნატივოა (თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პირის ნება თავად შეარჩიოს, თუ რომელი ნოტარიუსისგან მიიღოს კონკრეტული მომსახურება არ არის შეზღუდული).

ამასთან, გამოხატვის თავისუფლების ფარგლების განსაზღვრისთვის, გარდა ნოტარიუსის საქმიანობის ბუნებისა, მხედველობაში უნდა მივიღოთ თავად გამოხატვის შინაარსი. როდესაც გამოხატვა ემსახურება საჯარო დისკუსიაში მონაწილეობასა და მასში წვლილს შეტანას, მისი დაცულობის ხარისხი იზრდება. ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში, ერთის მხრივ, გამოხატვის თავისუფლება ინდივიდუალურ ინტერესს გამოხატავს და პირის ინდივიდუალურ უფლებას წარმოადგენს, თუმცა როდესაც ის საზოგადოების ინტერესის საგანს შეეხება და საჯარო დებატებში მონაწილეობს, იგი ასვე საჯარო ინტერესის მატარებელიცაა. სწორედ აღნიშნულში გამოიხატება მისი განსაკუთრებული ღირებულება და დაცულობის მაღალი ხარისხი. უპირველესად, პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვას შეუძლია გავლენა იქონიოს საჯარო დისკუსიის წარმოებაზე. პოლიტიკური გამოხატვის მაღალი საზოგადოებრივი ღირებულების გამო იგი დაცულია ყველაზე მაღალი სტანდარტით. შესაბამისად, მის შეზღუდვას უფრო წონადი გამართლება ესაჭიროება, ვიდრე ეს სხვა სახის გამოხატვის შეზღუდვის შემთხვევაში იქნებოდა საჭირო.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ (საქმეზე Baka v. Hungary [GC], no. 20261/12, 23.6.2016[30]) აუცილებლობის კომპონენტთან დაკავშირებით მიუთითა, რომ როდესაც საქმე შეეხება პოლიტიკურ ან საჯარო ინტერესის საგანს მიკუთვნებულ საკითხებზე დებატებს, შეზღუდვის დაწესების სივრცე ვიწროვდება. გარდა ამისა, აღნიშნული საკითხის შეფასებისას, გასათვალისწინებელია გამოყენებული სანქციის ბუნება და სიმძიმე. სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევას შესაძლოა მსუსხავი ეფექტი ჰქონდეს ამ უფლებით სარგებლობაზე. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები წარმოების სამართლიანობა და მომჩივანისთვის მინიჭებული პროცედურული გარანტიები.

ამდენად, პოლიტიკური გამოხატვაში ჩარევისას სახეზე უნდა იყოს მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება. მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრისას ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო სხვადასხვა გარემოებას იღებს მხედველობაში, ესენია, მაგალითად, კანონიერი ინტერესისთვის მიყენებული ზიანის რეალურობა, სერიოზულობა და ის, თუ რამდენად არის იგი საფრთხის შემცველი. თავის მხრივ, ზიანის სიმცირეზე შეიძლება მიუთითებდეს, მაგალითად გამოხატვის აუდიტორიის სიმცირე, ფორმა და სხვა.

განსახილველ შემთხვევაში, როდესაც ნოტარიუსი, როგორც რიგითი მოქალაქე, არა სამსახურეობრივი უფლებამოსილების (სანოტარო მოქმედებათა შესრულების) განხორციელების დროს, სოციალური ქსელის პირადი გვერდის საშუალებებით, გამოხატავს საკუთარ პოლიტიკურ აზრს, ეს ვერ იქონიებს გავლენას და ვერ დააზიანებს მიუკერძოებლობის, ობიექტურობისა და ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვით სანოტარო საქმიანობის განხორცილების ინტერესს. შესაბამისად, ამ ვითარებაში ვერ იარსებებს პოლიტიკური მოსაზრებების გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის განსაკუთრებული საზოგადოებრივი საჭიროება.

გამოხატვის თავისუფლება არსებითად მნიშვნელოვანია დემოკრატიული სახელმწიფოსათვის, მეტიც, იგი დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის, მისი სრულფასოვანი განვითარების აუცილებელი წინაპირობაა[31] და დიდი ხანია დემოკრატიული საზოგადოების განუყოფელ და ძირითად ფუნდამენტურ ელემენტს მიეკუთვნება. აღნიშნული უფლების შეფასებისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ „გამოხატვის თავისუფლება დემოკრატიული საზოგადოების საფუძველია, ამ უფლების სათანადო უზრუნველყოფის გარეშე პრაქტიკულად შეუძლებელია სხვა უფლებების სრულყოფილი რეალიზაცია.“[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით აღნიშნა, რომ „თავისუფალი საზოგადოება შედგება თავისუფალი ინდივიდებისაგან, რომლებიც ცხოვრობენ თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეში, თავისუფლად აზროვნებენ, აქვთ დამოუკიდებელი შეხედულებები და მონაწილეობენ დემოკრატიულ პროცესებში, რაც აზრთა გაცვლა-გამოცვლასა და პაექრობას გულისხმობს.“[33]

ნოტარიუსის საქმიანობისა და ფუნქციების გათვალისწინებით, მის მიმართ შედარებით უფრო მცირე ფარგლებით უნდა გავრცელდეს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, ვიდრე ეს კლასიკური მმართველობითი საქმიანობის განმახორციელებელი პირების - საჯარო მოხელეების მიმართ არის დადგენილი. შესაბამისად, ნოტარიუსის პოლიტიკური გამოხატვის თავისუფლების დაცვის სტანდარტები ვერ იქნება, სულ მცირე, იმაზე დაბალი, ვიდრე ეს საჯარო მოხელეების მიმართ არის დადგენილი.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნოტარიუსის პოლიტიკური გამოხატვის უფლების შეზღუდვის გარდაუვალი ინტერესი არ არსებობს, როდესაც ნოტარიუსი: 1) აზრს გამოხატვას არა სამსახურეობრივი უფლებამოსილების განხორციელების დროს; 2) პირადი მოსაზრებების გამოსახატად არ იყენებს სამსახურეობრივ რესურსს; 3) არ იყენებს ნოტარიუსის მდგომარეობას და სტატუსს.

სადავოდ გამხდარი მოქმედი წესი, ჩვენი აზრით, ამგვარ დიფერენცირებას არ აკეთებს და ნოტარიუსს ნებისმიერ დროს და ნებისმიერი ფრომით უკრძალავს საკუთარი პოლიტიკური შინაარსის აზრის გამოხატვას, ხოლო ამ აკრძალვის დარღვევის შემთხვევაში კი, სანქციის სახედ განსაზღვრავს ნოტარიუსისათვის უფლებამოსილების შეჩერებას. ამგვარი მოწესრიგება იმაზე მეტი მოცულობით ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისათვის არის აუცილებელი, რაც, თავის მხრივ, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის მატერიალურ საფუძველსაც ქმნის.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/7/1275 გადაწყვეტილება, II-19;

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-25;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება, II-4;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის N2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-3;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება, II-7;

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილება, II-20;

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 მარტის N1/4/757 გადაწყვეტილება, II-19;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება, II-45;

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება, II-54;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529

გადაწყვეტილება, II-55;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება, II-36;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება, II-38;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება, II-41;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება, II-53;

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-28;

[16] Case of Karapetyan and Others v. Armenia (Application no. 59001/08) 17 November 2016;

[17] „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი და მე-3 მუხლის პირველი პუნქტი;

[18] იხ. https://www.uinl.org/member-notariats

[19] იხ. https://www.uinl.org/principio-fundamentales

[20] „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის პირველი პუნქტი;

[21] იქვე, 27-ე მუხლის პირველი პუნქტი;

[22] იქვე, მე-20 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის N2/5/556 გადაწყვეტილება, II, პ 33;

[24] საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს 2017 წლის 8 ივნისის №ბს-304-302(კ-17) განჩინება;

[25] საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს 2008 წლის 17 ივნისის №ბს-588-564(გ-08) განჩინება;

[26] საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს 2007 წლის 19 ივნისის №ბს-468-445(გ-07) განჩინება;

[27] საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს 2013 წლის 19 ნოემბრის №ბს-435-424(კს-13) განჩინება;

[28] „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[29] იქვე, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი;

[30] აღნიშნული საქმეზე განმცხადებელი წარმოადგენდა უზენაესი სასამართლოს პრეზიდენტს და იუსტიციის ეროვნული საბჭოს პრეზიდენტს. განმცხადებლი, სასამართლოსთან დაკავშირებულ გარკვეულ საკანონმდებლო რეფორმებთან დაკავშირებით, საჯაროდ გამოთქმული კრიტიკის გამო გაათავისუფლეს თანამდებობიდან. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, სასამართლო ხელისუფლების მნიშვნელოვანი როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში და მიუთითა, რომ სასამართლო არ წარმოადგენს ჩვეულებრივი საჯარო სამსახურის ნაწილს. სასამართლოში დასაქმებულ პირებს მოეთხოვებათ, თავი შეიკავონ გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობისგან, როდესაც მათი უფლებამოსილება და მიუკერძოებლობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. ამასთან, სასამართლომ განმარტა, რომ განსახილველი საკითხი უკავშირდებოდა სასამართლო სისტემის ფუნქციონირებას და ვარდებოდა საჯარო ინტერესის სფეროში, რაც დაცულობის მაღალი სტანდარტით სარგებლობს და დაადგინა გამოხატვის თავისუფლების დარღვევა (იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ამგვარ გამოხატვას ექნებოდა პოლიტიკური შინაარსი, აღნიშნული მაინც არ შექმნიდა მოსამართლის მიერ ხსენებული შინაარსის განცხადების გაკეთების აკრძალვის საკმარის წინაპირობას);

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის #1/1/468 გადაწვეტილება, II, პ. 30;

[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II, პ. 6;

[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება, II, პ 13;