თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.„ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის №69 ბრძანება

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე არის ნოტარიუსი. საქმეს თან ერთვის საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის უფროსის, ლევან როსტომაშვილის 2020 წლის 24 ივნისის #8226 წერილი (იხილეთ დანართის სახით). ამ წერილში აღნიშნულია:

„საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2020 წლის 24 ივნისის #24 ივნისის ბრძანების საფუძველზე, თქვენს მიმართ აღიძრა დისციპლინური წარმოება.

დამატებით გაცნობებთ, რომ „ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, კომისიის თავმჯდომარის გადაწყვეტილებით, დისციპლინური საქმე განხილული იქნება ზეპირი მოსმენის გარეშე.

გთხოვთ, მიმდინარე წლის 30 ივნისამდე დისციპლინურ კომისიას წერილობით მიაწოდოთ მოსაზრებები განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით, კერძოდ, „საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს გენერალურ ინსპექციის დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2008 წლის 17 მარტის #63 ბრძანებით დამტკიცებული დებულებისა და მოქმედი კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში გენერალური ინსპექციის სამსახურებრივი შემოწმების სამმართველოს თანამშრომლის მიერ გადამოწმდა თქვენი როგორც ნოტარიუს ბაჩანა შენგელიას „facebook“ გვერდზე საჯაროდ გამოქვეყნებული ინფორმაცია (შემოწმდა ბოლო ერთთვიანი პერიოდი). შედეგად დადგინდა, რომ თქვენ - ნოტარიუსი ბაჩანა შენგელია საჯარო სოციალური გვერდის მეშვეობით ახორციელებთ მიკერძოებული პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამჟღავნებას და აკეთებთ პოლიტიკურ შეფასებებს.“

ამგვარად, გენერალურმა ინსპექციამ უტყუარად დაადგინა ფაქტი, მოსარჩელის მიერ მიკერძოებული პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამჟღავნების და პოლიტიკური შეფასებების თაობაზე. იმის მიუხედავად, რომ ამ ეტაპზე ბაჩანა შენგელიას მიმართ დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა არ არის გამოყენებული, უახლოეს მომავალში არსებობს ამის რეალური შესაძლებლობა, ვინაიდან მოსარჩელის მხრიდან „მიკერძოებული პოლიტიკური შეხედულების“ ფეისბუქის მეშვეობით გავრცელების ფაქტი დადგენილია გენერალური ინსპექციის მიერ.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად: „საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ: საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;

ვინაიდან თანდართული წერილით დასტურდება, რომ ბაჩანა შენგელია არის ნოტარიუსი, სადავო ნორმები ნოტარიუსის მიმართ ადგენს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვის ვალდებულებას, რომლის დარღვევის გამოც მოსარჩელე ბაჩანა შენგელიას მიმართ მიმდინარეობს დისციპლინური საქმისწარმოება, სრულიად კონკრეტული შესაძლებლობა არსებობს, უახლოეს მომავალში დაირღვევს მოსარჩელე ბაჩანა შენგელიას საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული გამოხატვის თავისუფლება. შესაბამისად, ბაჩანა შენგელია არის უფლებამოსილი სუბიექტი, იდავოს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე;

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობა გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს N1/7/1275 გადაწყვეტილებით საქმეზე ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ, შესაბამისად, არსებობს საფუძველი ამ სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების და გამწესრიგებელ სხდომაზე იუსტიციის მინისტრის ბრძანების ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2012 წლის 14 დეკემბერს საქმეზე მოლდოვას მოქალაქე მარიანა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-4 პუნქტში განაცხადა: ,,კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელება, სადავოდ მიჩნეული ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენა კონსტიტუციური ნორმებისა და პრინციპების განმარტებას უკავშირდება. სადავო საკითხისადმი საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოკიდებულება აისახება როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში, რომლითაც სადავო ნორმა კონსტიტუციასთან შესაბამისად ან მასთან შეუსაბამოდ ცხადდება, ასევე სამოტივაციო ნაწილში, რომელშიც სარეზოლუციო ნაწილში ასახული სასამართლოს გადაწყვეტილების დასაბუთება არის მოცემული. შესაბამისად, სადავო ურთიერთობების ახლებურად მოწესრიგებისას კანონმდებელი უნდა ითვალისწინებდეს როგორც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო, ასევე სამოტივაციო ნაწილს.“^[1]

აღნიშნულ საქმეზე მიღებული განჩინების მე-6 პარაგრაფში ასევე აღნიშნულია: ,,მიუხედავად იმისა, თუ რა მიზეზით მოახდენს კანონმდებელი არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების აღდგენას, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის გადაწყვეტა საკონსტიტუციო სასამართლოს ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების უზენაესობის პრაქტიკაში რეალიზებას ემსახურება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 41 პუნქტი, რომლის მიხედვით, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.”^[2]

მარიანა კიკუს საქმეში მიღებული განჩინების მე-7 პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,კანონის აღნიშნული დანაწესი, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პროცესის ეკონომიურობის პრინციპის დაცვას, კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც გასაჩივრებული საკითხი მატერიალური თვალსაზრისით სასამართლოს უკვე გადაწყვეტილი აქვს, საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უწევს ნორმის კონსტიტუციურობაზე საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში განმეორებით მსჯელობა. მეორე მხრივ, ხსენებული ნორმა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკუთარი გადაწყვეტილების შესრულების ზედამხედველობისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევის პრევენციის ეფექტურ მექანიზმს. ასეთი დავების ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად საკმარისია დადგინდეს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმა შინაარსობრივად იდენტურია იმ ნორმისა, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით წარსულში ცნობილ იქნა არაკონსტიტუციურად და იწვევს იმავე სამართლებრივ შედეგს. ასეთ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმას არსებითი განხილვის გარეშე კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ ცნობს.“^[3]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წლის 24 ივნისს მიღებული განჩინების მე-10 პარაგრაფში საქმეზე ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებით განმასხვავებელ ფაქტორებად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია.”^[4]

2016 წლის 22 დეკემბერს საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-8 პარაგრაფში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: ,,საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტში არსებული ტერმინი „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს ფორმალურ, სიტყვიერ მსგავსებას“. „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს სიტყვასიტყვით იგივე ფორმულირების შემცველი წესის მიღებას/არსებობას და არც მაინცა და მაინც იგივე კანონში ასეთი წესის გამეორებას. საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს არა კონკრეტულ სიტყვებს, ფრაზებს, წინადადებებს, არამედ ის აფასებს ნორმაში ასახულ პრობლემას, საკითხს, რომელიც გამოიხატება ამ სიტყვებში, ფრაზაში თუ წინადადებაში. სასამართლო ამ დროს სწავლობს უფლებაში ამა თუ იმ ფორმით, შინაარსით თუ ინტენსივობით ჩარევა ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას. შესაბამისად, თუ უფლებაში ჩარევის შედეგის მიხედვით, ახალი/ან კანონმდებლობაში არსებული სხვა რეგულაციით კონკრეტულ უფლებას დარღვევის არსებითად ან თვისობრივად იგივე საფრთხე ემუქრება, დამოუკიდებლად იმისგან, ასეთი რეგულაცია რომელ ნორმატიულ აქტში გაჩნდება/არსებობს ან იქნება თუ არა ის ტექსტუალურად არაკონსტიტუციურად ცნობილი რეგულაციის იდენტური, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის დასახელებული ნორმა ავალდებულებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ის ძალადაკარგულად ცნოს განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზევე.“^[5]

მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული განჩინების მეორე თავის მე-12 პარაგრაფში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა კრიტერიუმები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც, ნორმა მიიჩნევა დამძლევად: ,,სადავო ნორმის „დამძლევ ნორმად“ მიიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა, ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს. ამასთან, არ არსებობს სხვა ფაქტობრივი ან სამართლებრივი გარემოებები, რომლებიც სადავო ნორმის ხელახალი შეფასების საფუძველს / წინაპირობას შექმნიდა.

ამგვარად, უნდა დავადგინოთ, იუსტიციის მინისტრის გასაჩივრებული ბრძანებით ხდება თუ არა იმავე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა, რაც დავის საგანს წარმოადგენდა მძინარაშვილის საქმეში, ხდება თუ არა ჩარევა მსგავსი სამართლებრივი საშუალებით, დგება თუ არა იგივე სამართლებრივი შედეგი, რაც იყო მძინარაშვილის საქმეში, იუსტიციის მინისტრის ბრძანებით რამდენად განსხვავებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი გარემოებებია გათვალისწინებული, რაც ქმნის მათი დამოუკიდებელი შეფასების საფუძველს.

1) იმავე უფლებაში ჩარევა

მძინარაშვილის საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილების მე-19 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლად მიღებისა და გავრცელების უფლება ინფორმაციის შინაარსობრივი ფილტრაციის გარეშე. სადავო ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ რეგლამენტი განსაზღვრავს დაუშვებელი პროდუქციის ცნებას და, იმავდროულად, ითვალისწინებს ამგვარი ინფორმაციის გავრცელების აღკვეთის ვალდებულებებს. სახელდობრ, სადავო ნორმების თანახმად, შეზღუდვას ექვემდებარება სიძულვილისა და ძალადობის განსაკუთრებით მძიმე ფორმების ამსახველი, პირადი ცხოვრების შემლახავი, ცილისმწამებლური, შეურაცხმყოფელი ან უდანაშაულობის პრეზუმფციის დამრღვევი ინფორმაციის გავრცელება ინტერნეტის საშუალებით.“[6] ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-20 პუნქტის თანახმად: „სხვაგვარად, სადავო ნორმები ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას, კერძოდ, პირს ართმევს შესაძლებლობას, მისთვის სასურველი საშუალებით მიიღოს ან/და გაავრცელოს ინფორმაცია, რომელიც (სავარაუდოდ) დაუშვებელი პროდუქციის, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარ კატეგორიებში თავსდება. ამრიგად, სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა.“

სადავო ნორმის შემთხვევაში უფრო მძიმე ჩარევა გვაქვს ,კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ აზრის და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ინფორმაციის თავისუფლებაში. სადავო ნორმა ნოტარიუსისათვის მძიმე დისციპლინურ გადაცდომად მიიჩნევს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევს, როგორც სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას, ასევე სამსახურის გარეთ, პირად სოციალურ გვერდზე პოლიტიკური ხასიათის პოსტის/კომენტარის დაწერის შემთხვევაში. ეს ქმედება იწვევს ისეთი დისციპლინური ღონისძიების გამოყენებას - როგორიცაა იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანებით მე-10 მუხლის პირველი ნაწილით უფლებამოსილების შეჩერება. თუკი მძინარაშვილის საქმეში ინტერნეტის მომხმარებელი ვერ იღებდა მისთვის სასურველი შინაარსის მასალას, იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანების შემთხვევაში, ინტერნეტში ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკურ საკითხზე საკუთარი აზრის გამოთქმა ან ინფორმაციის გავრცელება ქმნის დისციპლინური სამართალდარღვევის შემადგენლობას, წარმოადგენს გასაკიცხ ქმედებას და იწვევს პასუხისმგებლობის საკმაოდ მძიმე ზომას. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაშიც ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მეორე მუხლებით დაცულ უფლებაში.

2) უფლების მზღუდავი მსგავსი სამართლებრივი საშუალება

მძინარაშვილის საქმეში გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა ხდებოდა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით - კომუნიკაციის ეროვნული კომისიის დადგენილებით. იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანებაც კანონქვემდებარე აქტია, რაც ზღუდავს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით აღიარებულ გამოხატვის თავისუფლებას. ორივე შემთხვევაში გამოხატვის თავისუფლებას კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი ზღუდავს. მძინარაშვილის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 25-ე პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას დასაშვებად აცხადებს „მხოლოდ კანონის შესაბამისად“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციით დადგენილი ფორმალური მოთხოვნა, რომ ესა თუ ის საკითხი მოწესრიგდეს კანონით, კონკრეტულ საკითხზე გადაწყვეტილების მიმღებ ლეგიტიმურ ორგანოდ, საქართველოს პარლამენტის განსაზღვრას ემსახურება. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუცია სახელდებით მიუთითებს იმ საკითხებს, რომელთა მოწესრიგების უფლებამოსილება მხოლოდ საქართველოს პარლამენტს გააჩნია“

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 28-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განმარტა, რატომ არის აუცილებელი ის, რომ ესა თუ ის საკითხი საქართველოს პარლამენტმა მოაწესრიგოს: „უფლების მზღუდავი რეგულირების პარლამენტის მიერ შემოღება ასევე უზრუნველყოფს, რომ უფლება შეიზღუდოს უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს გადაწყვეტილებით, რომელსაც აქვს ხალხის მიერ მინიჭებული მაღალი ლეგიტიმაცია. საკითხის საკანონმდებლო მოწესრიგებისას აქტის მიღება ხდება წარმომადგენლობითი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ შესაბამისი პროცედურების საფუძველზე. ამდენად, საქართველოს პარლამენტი არის ის კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც საკითხს წყვეტს გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, პოლიტიკური დებატების შედეგად, რაც საფუძველშივე ქმნის დამატებით ფილტრს უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევის რისკების შესამცირებლად. დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას.“

აქვე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გამორიცხა აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ პარლამენტის დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე ადამიანის უფლების, მათ შორის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობის არსებობა. კერძოდ, გადაწყვეტილების მეორე თავის 30-ე პუნქტში აღნიშნულია: „საკანონმდებლო ხელისუფლების ფუნქციონირების სპეციფიკიდან გამომდინარე, თითქმის შეუძლებელია, უფლების რეგულირებასთან დაკავშირებული ყველა, მათ შორის, პროცედურული/ტექნიკური საკითხის კანონით მოწესრიგება მოხდეს პარლამენტში დადგენილი პროცედურული წესების საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, ამა თუ იმ უფლების კანონით შეზღუდვის კონსტიტუციური მოთხოვნის მიზანი არ არის უფლების რეგულირებასთან დაკავშირებული ყველა, მათ შორის, ფორმალური საკითხების კანონით მოწესრიგება... შესაბამისად, უფლებამოსილების დელეგირების მექანიზმი მნიშვნელოვნად ამარტივებს კანონშემოქმედებით საქმიანობას და საკანონმდებლო ხელისუფლებას აძლევს შესაძლებლობას, მიიღოს გადაწყვეტილებები პრინციპულ პოლიტიკურ-სამართლებრივ საკითხებზე, ხოლო მათი იმპლემენტაციისათვის საჭირო დეტალების მოწესრიგება კი სხვა სახელმწიფო ორგანოებს გადაანდოს.“

მძინარაშვილის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რა შემთხვევაში არა აქვს პარლამენტს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის უფლებამოსილების აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე დელეგირების შესაძლებლობა. პარლამენტი ვერ მოახდენს სხვა სახელმწიფო ორგანოზე, გამოხატვის თავისუფლებაზე შინაარსობრივი შეზღუდვების დაწესების უფლებამოსილების დელეგირებას, შესაბამისად, კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ იქნება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის შესაბამისი, როცა ამ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით შინაარსობრივი შეზღუდვა წესდება გამოხატვის თავისუფლებაზე.

მძინარაშვილის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 36-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, შინაარსობრივი რეგულირების შემოღების გზით, ამ უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე ფორმაა. იმის სავალდებულოდ განსაზღვრა, თუ რა შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელება არის დაუშვებელი, გულისხმობს პირთა გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას. დემოკრატიული სახელმწიფო უდავოდ გულისხმობს თავისუფალ საზოგადოებას, თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეს, გარემოს, სადაც ყველასთვის უზრუნველყოფილია აზრთა თავისუფალი გაცვლა-გამოცვლა, თავისუფალი პაექრობა. იქ, სადაც თავისუფალი სიტყვა უზრუნველყოფილი არ არის, არ არის სივრცე განვითარებისთვის, თავისუფლებისთვის. ამგვარად, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, კერძოდ კი, მისი შინაარსობრივი რეგულირება, იმგვარი საკითხია, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია.“ ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის 42-ე პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი შეზღუდვის მოწესრიგების უფლებამოსილების დელეგირება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის ფორმალურ მოთხოვნებს. კანონით გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირების დაწესების ლეგიტიმური ალტერნატივა არ არის საკითხის მოწესრიგების დელეგირება. მაშასადამე, საქართველოს პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირება სხვა ორგანოს არ აძლევს ზემოთ ხსენებული საკითხის მოწესრიგების ლეგიტიმაციას და იმთავითვე საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნების საწინააღმდეგოა.“

შინაარსობრივი რეგულირების აღმასრულებელი ორგანოსათვის დელეგირება ვერ იქნება გამართლებული, შეცვლილი გარემოსადმი სწრაფი ადაპტირების აუცილებლობით, რა შესაძლებლობაც კოლეგიურ ორგანოზე - პარლამენტზე უკეთ შეიძლება მინისტრს გააჩნდეს საკითხის ერთპიროვნულად გადაწყვეტის შესაძლებლობიდან გამომდინარე. მძინარაშვილის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების 37-ე პუნქტში აღნიშნულია: „გამოხატვის შინაარსობრივ რეგულირებასთან დაკავშირებით სტანდარტების დადგენა არ საჭიროებს შეცვლილ გარემოებებზე მუდმივ მისადაგებას. შესაბამისად, უფლებამოსილების დელეგირება ვერ იქნება განხილული საკითხის ეფექტური რეგულირების მიზნით განხორციელებულ ქმედებად. დასახელებულ შემთხვევაში სწორედ პარლამენტია ის ლეგიტიმური ორგანო, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს ერთიანი სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელება და ამ უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციური სტანდარტების დადგენა. ამავდროულად, აღნიშნული სტანდარტები უნივერსალური ხასიათისაა, არ მოითხოვს შეცვლილ გარემოებებზე მორგებას, ხშირ მოდიფიკაციას და უფლების შეზღუდვის დასაშვები ფარგლების განსაზღვრა განუყოფლად უკავშირდება მყარი კონსტიტუციური სტანდარტების დადგენას, რომელთა ცვლილებაც ასევე საკანონმდებლო დონეზე გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცედურით გადასაწყვეტი საკითხია.“

მოცემულ შემთხვევაში პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას ახდენს თუ არა იუსტიციის მინისტრის #69 ბრძანების გასაჩივრებული ნორმა შინაარსობრივ შეზღუდვას. #69 ბრძანების მე-6 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, „ნოტარიუსი (შემცვლელი პირი) სჩადის მძიმე დისციპლინურ გადაცდომას, თუ: არღვევს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპს“ ამგვარად, ნოტარიუსს დისციპლინური სახდელის დაკისრების მუქარით, ეკრძალება საჯაროდ რომელიმე პარტიის მხარდამჭერი ან საწინააღმდეგო მოსაზრების გამოთქმა. იუსტიციის მინისტრის ბრძანება ადგენს, რომ ნოტარიუსის მიერ სოციალურ ქსელში ან სხვა საჯარო ფორმით გამოთქმული მოსაზრება ყოველთვის პოლიტიკურად ნეიტრალური უნდა იყოს. ამგვარად, მძინარაშვილის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 36-ე პუნქტის მოთხოვნის საპირისპიროდ, არა პარლამენტი, არამედ იუსტიციის მინისტრის მიერ გამოცემული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი სავალდებულოდ განსაზღვრავს, რა შინაარსის აზრი/ინფორმაცია უნდა გაავრცელოს ნოტარიუსმა და რა შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელებისაგან უნდა შეიკავოს თავი. ეს სხვა არაფერია თუ არა გამოხატვის თავისუფლებაზე დაწესებული შინაარსობრივი შეზღუდვა, რომლის უფლება იუსტიციის მინისტრს არ ჰქონდა.

ამგვარად, ისევე როგორც მძინარაშვილის საქმეში კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის აქტით, ხდებოდა სიძულვილისა და ძალადობის განსაკუთრებით მძიმე ფორმების ამსახველი, პირადი ცხოვრების შემლახველი, ცილისმწამებლური, შეურაცხმყოფელი, უდანაშაულობის პრეზუმფციის დამრღვევი ან უზუსტო პროდუქციის გავრცელების აკრძალვით შინაარსობრივი რეგულაციის დაწესება, სადავო ნორმით პოლიტიკურად მიკერძოებული მოსაზრების/ინფორმაციის გავრცელების აკრძალვა იუსტიციის მინისტრის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით არის დადგენილი.

შემდგომ თავში, უნდა გავარკვიოთ, არის თუ არა კანონით ნოტარიუსისათვის დაწესებული პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის მოთხოვნა რომელიმე საკანონმდებლო აქტით და ხომ არ ხდება იუსტიციის მინისტრის ბრძანებაში ამ საკითხის განმეორება.

3) ისეთივე სამართლებრივი შედეგი

საკონსტიტუციო სასამართლომ მძინარაშვილის საქმეში შეამოწმა, არსებობდა თუ არა ინტერნეტში სიძულვილისა და ძალადობის განსაკუთრებით მძიმე ფორმების ამსახველი, პირადი ცხოვრების შემლახველი, ცილისმწამებლური, შეურაცხმყოფელი, უდანაშაულობის პრეზუმფციის დამრღვევი ან უზუსტო პროდუქციის გავრცელების ამკრძალავი საკანონმდებლო ნორმები, ასევე ისეთი კანონი, რაც ამ აკრძალვის აღსრულების უფლებამოსილებას კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას ანიჭებდა. საკონსტიტუციო სასამართლომ მძინარაშვილის საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 46-52 პუნქტებში „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ კანონის ანალიზისას ვერ მიაკვლია საკანონმდებლო ნორმას, რომელიც ინტერნეტში ზემოთ ჩამოთვლილი შინაარსის მასალებს კრძალავდა და მათთან საბრძოლველად ტექნიკური რეგულაციების დადგენის უფლებამოსილებას კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას ანიჭებდა. ამის გამო, სასამართლომ დაადგინა რომ კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას არ ჰქონდა ზემოხსენებული მასალის აკრძალვის უფლებამოსილება. ამ შემთხვევაში უნდა გავარკვიოთ, ეკრძალება თუ არა ნოტარიუსს საკანონმდებლო აქტით პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა. ამ კითხვაზე უარყოფითი პასუხის გაცემის შემთხვევაში, ისეთივე სამართლებრივ შედეგთან გვექნება საქმე, როგორც ეს იყო მძინარაშვილის საქმეში.

„ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, „ნოტარიუსის დისციპლინური პასუხისმგებლობა განისაზღვრება დებულებით, რომელსაც საქართველოს ნოტარიუსთა პალატის წარდგინებით ამტკიცებს საქართველოს იუსტიციის მინისტრი (შემდგომში – იუსტიციის მინისტრი).“ ეს ჩანაწერი არ გულისხმობს იმას, რომ საქართველოს იუსტიციის მინისტრს მაინცდამაინც პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის სამართალდარღვევად გამოცხადების უფლება ენიჭება, თუ ეს აკრძალვა საკანონმდებლო აქტით არ არის დაწესებული. იუსტიციის მინისტრს, „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტის საფუძველზე, შეეძლო დისციპლინურ გადაცდომად გამოეცხადებინა, მაგალითად, სანოტარო მოქმედების ელექტრონულ რეესტრში არ ასახვა, ქმედება, რასაც შეხება არა აქვს აზრის გამოხატვასთან, თუმცა პოლიტიკურად მიკერძოებული აზრის/ინფორმაციის აკრძალვას განსაკუთრებული მიმართება აქვს გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროსთან და „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტი ვერ იქნებოდა თვითკმარი ნორმატიული საფუძველი ვერც ნოტარიუსთა პალატისათვის და ვერც იუსტიციის მინისტრისათვის, ნოტარიუსის გამოხატვაზე დისციპლინური სახდელის დასაწესებლად.

„ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „სანოტარო მოქმედების შესრულებისას ნოტარიუსი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელია.“ ეს ნორმა საუბრობს ზოგადად მიუკერძეობლობაზე, რაშიც არ იგულისმება მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური მიუკერძოებლობა, ეს ნორმა, რომც გულისხმობდეს მიკერძოებული პოლიტიკური მოსაზრებების საჯაროდ გამოთქმისაგან აკრძალვას, ვერანაირად ვერ იქნება განმარტებული ისე, რომ ეს აკრძალვა ვრცელდება სანოტარო მოქმედების შესრულების მიღმა პოლიტიკურად მიკერძოებული მოსაზრების გამოთქმაზე. „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტში მკაფიოდ არის მითითებული, რომ ნოტარიუსს ევალება იყოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სანოტარო მოქმედების შესრულებისას.

საჭიროა განვსაზღვროთ, რას ნიშნავს სანოტარო მოქმედების შესრულება, როცა ნოტარიუსი უნდა იყოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი, მათ შორის პოლიტიკური პრეფერენციებისა და ნეგატიური დამოკიდებულებისაგან. „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის 38-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს სანოტარო მოქმედებების არასრულ ჩამონათვალს, ესენია: გარიგებების დადასტურება, საკუთრების მოწმობის გაცემა, მემკვიდრეობის უფლების მოწმობის გაცემა, მეუღლეთა საერთო ქონებაში წილზე საკუთრების უფლების მოწმობის გაცემა, სამკვიდრო ქონების დასაცავად ზომების მიღება; დოკუმენტის ასლისა და ამონაწერის დედანთან სისწორის დამოწმება; დოკუმენტზე ხელმოწერის ნამდვილობის დამოწმება; დოკუმენტის ერთი ენიდან მეორეზე თარგმნის სისწორის დამოწმება; მოქალაქის ცოცხლად ყოფნის ფაქტის დადასტურება და ა.შ.

ამგვარად, სანოტარო მოქმედების შესრულებისას დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის დაცვა გულისმოხბს იმას, რომ ნოტარიუსმა თავი უნდა შეიკავოს მიკერძოებული პოლიტიკური ხასიათის განცხადების გაკეთებისაგან, როდესაც სამსახურებრივ მოვალეობას ასრულებს. ფეისბუქის პირად გვერდზე ყოფნა გამორიცხავს იმას, რომ ნოტრაიუსი სანოტარო მოქმედებას ახორციელებს. შესაბამისად, „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩაწერილი სიტყვები: „სანოტარო მოქმედების შესრულებისას“ ნოტარიუსის ვალდებულება იყოს, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი, არ ვრცელდება სამუშაოსაგან თავისუფალ დროს, დაწეროს მიკერძოებული პოსტები სოციალურ ქსელ ფეისბუქზე. ეს ვალდებულება ასევე არ ვრცელდება მაშინაც, როცა ნოტარიუსი სამუშაო დროსაც კი არ ახორციელებს სანოტარო მოქმედებას.

ამიტომ „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი ვერ იქნება „ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ დებულების დამტკიცების თაობაზე” საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის #69 ბრძანების მე-6 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტით დადგენილი აკრძალვის საფუძველი, რომელიც იმდენად ფართოა, რომ კრძალავს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევას, როგორც მაშინ როცა ნოტარიუსი სანოტარო მოქმედებას ახორციელებს, ასევე მაშინ, როცა დამთავრებულია ნოტარიუსის სამუშაო დრო და ნოტარიუსი, როგორც რიგითი მოქალაქე, იღებს და ავრცელებს აზრს/ინფორმაციას პოლიტიკურად მგრძნობიარე საკითხზე.

ამგვარად, საკანონმდებლო ნორმა, რაც კრძალავს ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკურად მიკერძოებული შინაარსის აზრის/ინფორმაციის გავრცელება, არ არსებობს. ამგვარი შინაარსობრივი რეგულირება დაწესებულია მხოლოდ სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით. შესაბამისად, სამართლებრივი შედეგი იგივეა, რაც მძინარაშვილის საქმეში.

4) განსხვავებული სამართლებრივი და ფაქტობრივი გარემოება

ყველა საქმე უნიკალურია იმით, რომ რეგულაცია შეიძლება ეხებოდეს სხვადასხვა საზოგადოებრივი ცხოვრების სფეროს, ჰყავს სხვადასხვა სუბიექტები და ა.შ, მაგრამ ეს განსხვავება იმდენად მნიშვნელოვანი არ არის იმისათვის, რომ სარჩელი არსებითი განხილვის ფორმატში იქნეს გადატანილი. მძინარაშვილის საქმეში გასაჩივრებული იყო კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის აქტი, ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენს იუსტიციის მინისტრის ბრძანება. არც იუსტიციის მინისტრის ბრძანება, არც კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის დადგენილება არ არის საკანონმდებლო აქტი, არ წარმოადგენს საკანონმდებლო აქტს, რაც გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივ რეგულირებას გაამართლებს და შესაბამისად, საჭიროს გახდის იუსტიციის მინისტრის ბრძანების განსხვავებულ შეფესებას.

მძინარიშვილის საქმე ეხებოდა ინტერნეტში ძალადობის შემცველი და სხვა ტიპის შეურაცმყოფელი პროდუქციის გავრცელების აკრძალვას, ეს საქმე ეხება პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრებას. ინტერნეტში პორნოგრაფიის გავრცელება განსხვავდება იმისგან, თუ პოლიტიკურ საკითხებთან დაკავშირებით როგორ უნდა პოზიციონირებდეს ნოტარიუსი. სხვა შემთხვევაში შესაძლოა ეს გარემოება ცალკე შეფასების საგანი გამხადარიყო. მაგრამ იმ საკითხის გადაწყვეტა არის თუ არა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება შინაარსობრივი რეგულირება, რაც განხორციელდა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, არ საჭიროებს ცალკე შეფასებას, ვინაიდან უკვე გადაწყვეტილია მძინარიშვილის საქმეზე არსებითი განხილვის სხდომაზე მიღებული გადაწყვეტილებით. ნოტარიუსის საჯარო პოლიტიკური პოზიციონირება არ არსის ისეთი ფაქტობრივი გარემოება, რაც დამოუკიდებელ და მძინარაშვილის საქმისაგან განსხვავებულ შეფასებას მოითხოვს. ისევე როგორც იუსტიციის მინისტრის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები იმდენად არ განსხვავდება კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის ნორმატიული აქტისაგან, რომ პირველ შემთხვევაში დასაშვები იყოს, კანონის გვერდის ავლით, გამოხატვის თავისუფლების შინაარსობრივი რეგულირება, მეორე შემთხვევაში აკრძალული.

ამ გარემოებების გათვალისწინებით, ვითხოვთ განმწესრიგებელ სხდომაზე მიიღოთ განჩინება სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების და გასაჩივრებული ნორმის გამარტივებული წესით ძალადაკარგულად ცნობის თაობაზე.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი, მეორე, მეოთხე და მეხუთე პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი საკანონმდებლო აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რაც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტით იუსტიციის მინისტრზე მოხდა იმ ქმედებათა განსაზღვრის უფლებამოსილების დელეგირება, რომელიც ჩაითვლებოდა დისციპლინურ გადაცდომად. პარლამენტმა არც თავად აკრძალა, სამუშაოსაგან თავისუფალ დროს, ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკურად მიკერძოებული მოსაზრებების გავრცელების უფლება, არც რაიმე სახის სანქცია დააწესა ამისათვის. ეს გააკეთა საქართველოს იუსტიციის მინისტრმა „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-7 პუნქტის საფუძველზე.

აქვე უნდა ითქვას ისიც, რომ პარლამენტმა არათუ არ აკრძალა სანოტარო მოქმედების მიღმა, ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკურად მიკერძოებული აზრის გამოთქმის შესაძლებლობა, არამედ პირიქით, სწორედ ამის შესაძლებლობა მისცა ნოტრაიუსს „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტით. ამ ნორმის საფუძველზე: „სანოტარო მოქმედების შესრულებისას ნოტარიუსი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელია.“ ამგვარად, პარლამენტის მკაფიოდ ჩამოყალიბებულ ნებას წარმოადგენს ის, რომ ნოტარიუსს ეკრძალება იყოს პოლიტიკურად მიკერძოებული მხოლოდ მაშინ, როცა ასრულებს სანოტარო მოქმედებას. რაც ნიშნავს იმას, რომ პარლამენტს არათუ არ აუკრძალავს ნოტარიუსისათვის, გამოამჟღავნოს თავისი პოლიტიკური პრეფერენციები, მაშინ როცა არ ასრულებს სანოტარო მოქმედებებს, არამედ ეს უფლება საგანგებოდ მისცა ნოტარიუსს ზემოაღნიშნულ ნორმაში სიტყვის: „სანოტარო მოქმედების შესრულებისას“ ჩაწერით.

ამის საპირისპიროდ, იუსტიციის მინისტრის ბრძანება სიტყვა-სიტყვით არ განასხვავებს ერთმანეთისაგან იმას, ნოტარიუსს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა სანოტარო მოქმედების შესრულებისას ეკრძალება, თუ მაშინ, როცა ამგვარ მოქმედებას არ ასრულებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღება არა მხოლოდ საერთო სასამართლოების მიერ ნორმის განმარტების პრაქტიკა, რაც არ არსებობს სადავო ნორმასთან დაკავშირებით, არამედ თავად ნორმის ტექსტიც. საკონსტიტუციო სასამართლო თავდაპირველად მხედველობაში იღებს იმას, თუ სიტყვა-სიტყვით ნორმას გააჩნია თუ არა ისეთი შინაარსი, რასაც მოსარჩელე ხდის სადავოდ. თუ, ნორმის ტექსტის განმარტებით, ის შინაარსი არ გამომდინარეობს, რასაც მას მოსარჩელე ანიჭებს, ამის შემდეგ ხდება საერთო სასამართლოს პრაქტიკის შესწავლა, იმის გასარკვევად, ხომ არ განმარტავენ საერთო სასამართლოები ნორმას იმ შინაარსით, რასაც სადავოდ ხდის მოსარჩელე. (mutatis mutandis საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის განჩინება საქმეზე ლაშა ჩალაძე, გივი კაპანაძე და მარიკა თოდუა საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ თავი II მე-9 პუნქტი: „აშკარაა, რომ სადავო ნორმის მოსარჩელის მიერ შემოთავაზებული შინაარსით, განმარტების შესაძლებლობაზე არ მიუთითებს თავად ნორმის ტექსტი. ამავე დროს, საქმეზე წარმოდგენილი არ არის საქართველოს შრომის კოდექსის 27-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო შინაარსით გამოყენების დამადასტურებელი ავტორიტეტული განმარტება. ამდენად, მოსარჩელე მხარეს არ წარმოუდგენია სათანადო მტკიცებულებები, რომლებიც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დაარწმუნებდა, რომ გასაჩივრებულ ნორმას გააჩნია მის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსი“).

იუსტიციის მინისტრის სადავოდ ქცეული ბრძანების ტექსტი გამოიყურება შემდეგნაირად: „ნოტარიუსი (შემცვლელი პირი) სჩადის მძიმე დისციპლინურ გადაცდომას, თუ: არღვევს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპს.“ სადავო ნორმის ტექსტიდან არ ჩანს, რომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა უნდა ხდებოდეს სანოტარო მოქმედების შესრულებისას. ამიტომ ამ ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენისათვის საკმარისია ის შინაარსი, რაც ნორმის ტექსტიდან სიტყვა-სიტყვით იკითხება. საკონსტიტუციო სასამართლოს არ სჭირდება ამ ნორმის განმარტებასა და გამოყენებასთან დაკავშირებით საერთო სასამართლოების პრაქტიკის შესწავლა, რაც, იმის გათვალისწინებით, რომ ნორმა ახალი მიღებულია (2020 წლის 22 მაისი), შესაძლოა არც არსებობდეს. ამიტომ ამ შემთხვევაში სადავო ნორმა უნდა შეფასდეს იმ სიტყვა-სიტყვითი შინაარსით, როგორც ის მინისტრის #69-ე ბრძანებაშია აღწერილი.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე გავლენას ვერ მოახდენს ის გარემოება, რომ იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანება საერთო სასამართლოებმა შესაძლოა „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტთან კავშირში წაიკითხონ და ამის საფუძველზე, იმაზე ვიწრო შინაარსით გამოიყენონ პრაქტიკაში სადავო ნორმა, ვიდრე მისი სიტყვა-სიტყვითი შინაარსი იძლევა ამის საშუალებას. შესაძლოა, საერთო სასამართლოებმა დაადგინონ, რომ „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის გამო, იუსტიციის მინისტრის #69 ბრძანება გულისხმობს იმას, რომ ნოტარიუსს მხოლოდ სანოტარო მოქმედების შესრულებისას, და არა ამის მიღმა, აქვს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვის ვალდებულება. შესაძლოა საერთო სასამართლოებმა ბათილადაც კი ცნონ სადავო ნორმა „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტთან წინააღმდეგობის გამო. ამ საკითხების გადაწყვეტა საერთო სასამართლოების კომპეტენციაა და არარელევანტურია საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის. ამ უკანასკნელისათვის მნიშვნელოვანი უნდა იყოს, აქვს თუ არა კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსი და არა ის, შეესაბამება თუ არა ეს ნორმა იმ საკანონმდებლო აქტს, რომლის საფუძველზეც ის არის გამოცემული.

მსგავსი ვითარების წინაშე საკონსტიტუციო სასამართლო აღმოჩნდა 2009 წლის 27 აგვისტოს N 1/2/434 გადაწყვეტილებაში საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-9 პუნქტში აღნიშნულია: „საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შეფასებით, რაც პრინციპულად განსხვავდება კანონიერების პრობლემის გადაწყვეტისგან. თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის პრობლემას გადაწყვეტს ზემდგომი, კონსტიტუციის შესაბამისი აქტის გამოყენებით და ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის მტკიცებას საფუძვლად დაუდებს ზემდგომი, კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმის არსებობას, ის პრაქტიკულად არ შეასრულებს თავის ფუნქციას და პირდაპირ დანიშნულებას. კოლიზიის გადაწყვეტისას ზემდგომი აქტისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით სადავო ნორმის კონსტიტუციურად აღიარების შემთხვევაში, სასამართლო არსებითად იმსჯელებს არა სადავო ნორმის შინაარსზე, არამედ მოუწევს ზემდგომი აქტის კონსტიტუციურობის შეფასება, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ის ვერც ზემდგომი აქტის არსებობით გაამართლებს სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობას. ამით კი საკონსტიტუციო სასამართლო გასცდება სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებს – იმსჯელებს არა სადავო ნორმაზე, არამედ მის ზემდგომ ნორმაზე, რომლის კონსტიტუციურობის გარკვევას მოსარჩელე მას არ სთხოვს. გარდა ამისა, ასეთი პრაქტიკის დაშვების შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო დაივალდებულებს თავს, ყველა საქმეზე შეაფასოს სადავო ნორმის და განსაკუთრებით კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტების კანონიერება – ზემდგომ აქტებთან შესაბამისობა, რაც საერთო სასამართლოების კომპეტენციაა და შესაბამისად, გამოიწვევს კომპეტენციათა აღრევას.“

ამგვარად, იმის მიუხედავად, რომ „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი კონსტიტუციის შესაბამისად, კრძალავს ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევას, ეს გავლენას ვერ მოახდენს ამ კანონის საფუძველზე მიღებული იუსტიციის მინისტრის იმგვარი ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე, რომელიც კონსტიტუციის მე-17 მუხლის საწინააღმდეგოდ კრძალავს ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკური მიკერძოების გამოხატვას, როცა ნოტრიუსი არ ასრულებს სანოტარო მოქმედებას. ამ სარჩელში როგორც ფორმალური, ისე მატერიალურ-სამართლებრივი კუთხით სადავოდ არის ქცეული ნოტარიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა მაშინ, როცა ნოტარიუსი არ ასრულებს სანოტარო მოქმედებას. „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტი არ ითხოვს იუსტიციის მინისტრისაგან, დისციპლინურ გადაცდომად გამოაცხადოს ნოტრაიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა, როცა ნოტარიუსი არ ასრულებს სანოტარო მოქმედებებს. ასევე სადავოდ ვხდით, სანოტარო მოქმედების განხორციელებისას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის ისეთი მძიმე სანქციის დაწესებას, როგორიცაა უფლებამოსილების შეჩერება. მართალია, იუსტიციის მინისტრმა სანოტარო მოქმედების შესრულებისას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე გამოაცხადა დისციპლინურ გადაცდომად, თუმცა იუსტიციის მინისტრის მიერ გათვალისწინებული მძიმე სასჯელი, არც ამ კანონთან, არც კონსტიტუციასთან არ მოდის შესაბამისობაში. ეს რეგულაციები გათვალისწინებულია იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანებით, იმავდროულად, ეს აკრძალვა არ გამომდინარეობს „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტიდან.

ამიტომ სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია იმ საკანონმდებლო აქტის გასაჩივრების გარეშე, რომლის საფუძველზე და რომლის შესასრულებლადაც იქნა ამგვარი კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი გამოცემული.

[1] მოლდოვას მოქალაქე მარინა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 14 დეკემბრის განჩინება N 1/5/525, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/1798356

[2] იქვე

[3] იქვე

[4] ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუნტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის განჩინება N 1/2/563, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/2383097

[5] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 22 დეკემბრის განჩნება N 1/16/770, ხელმისაწვდომია ვებგვერდზე: https://matsne.gov.ge/ka/document/view/3504738

[6] https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1931

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1) სადავო ნორმის მატერიალურ-სამართლებრივი შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-17 მუხლთან

ზემოთ ვამტკიცებთ იმას, რომ სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილ ფორმალურ მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც, გამოხატვის თავისუფლებაზე შეზღუდვა „მხოლოდ კანონით“ უნდა იყოს დაწესებული. ვინაიდან გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი არ არის კანონი, არამედ არის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, შესაბამისად, არ არის დაცული კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი ფორმალურ-სამართლებრივი მოთხოვნები და ამის გამო სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია. დამატებით, მოსარჩელე ითხოვს სადავო ნორმის დამძლევად ცნობას განმწესრიგებელ სხდომაზე, ვინაიდან მსგავს საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე გადაწყვეტილია კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის ფორმალური შეუსაბამობა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტთან.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/3/611 გადაწყვეტილებიდან საქმეზე შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ ირკვევა, რომ როცა საკონსტიტუციო სასამართლო დაადგენს კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის ფორმალურ-სამართლებრივ შეუსაბამობას კონსტიტუციასთან, ძალადაკარგულად სცნობს ამ ნორმას, კონსტიტუციასთან ამ ნორმის მატერიალურ-სამართლებრივი შესაბამისობის დადგენის გარეშე. თუკი გამწესრიგებელ სხდომაზე საკონსტიტუციო სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმა არ პასუხობს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მოთხოვნას იმის თაობაზე, რომ შინაარსობრივი შეზღუდვა „მხოლოდ კანონით“ უნდა იყოს დაწესებული, ეს სარჩელი არსებითი განხილვის ფორმატში აღარ გადავა და მატერიალურ-სამართლებრივი შეფასების გარეშე იქნება ნორმა ძალადაკარგულად გამოცხადებული.

ამის მიუხედავად, თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდება იმაში, რომ იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანება არ არის მძინარაშვილის საქმის დამძლევი და ეს ბრძანება პასუხობს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილ „მხოლოდ კანონით“ ფორმალურ-სამართლებრივ მოთხოვნებს, დადგება ნორმის კონსტიტუციასთან მატერიალურ-სამართლებრივი შეფასების აუცილებლობა. სწორედ ამ შემთხვევისათვის წარმოვადგენთ არგუმენტებს იმასთან დაკავშირებით, რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა და რამდენად არის აუცილებელი ეს შეზღუდვა დემოკრატიულ საზოგადოებაში, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით. ცხადია, ეს არგუმენტები არარელევანტური იქნება, თუ საკონსტიტუციო სასამართლომ გამწესრიგებელ სხდომაზე ფორმალურ-სამართლებრივი საფუძვლით გასაჩივრებული ნორმა ძალადაკარგულად გამოაცხადა. თავის მხრივ, მატერიალურ-სამართლებრივი არგუმენტები იქნება რელევანტური, თუ სარჩელი გადატანილი იქნება არსებით განხილვაზე. სწორედ ამიტომ წარმოვადგენთ მოსარჩელის პოზიციას, რამდენად ხდება ჩარევა გამოხატვის თავისუფლებაში, რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება ეს ჩარევა, რამდენად აკმაყოფილებს ჩარევა თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

2) უფლებაში ჩარევა

სადავო ნორმის ადრესატს წარმოადგენს ნოტარიუსი. სწორედ ამ სუბიექტისკენ მიემართება სადავო ნორმა, როდესაც ადგენს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის მოთხოვნებს. იმის გასარკვევად, ხდება თუ არა ნოტარიუსის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა, უნდა გავარკვიოთ, რა ფარგლებში სარგებლობს ნოტარიუსი გამოხატვის თავისუფლებით. ამისათვის უნდა გავარკვიოთ ნოტარიუსის სტატუსი და მისი დამოკიდებულება სახელმწიფოსთან. „ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, ნოტარიუსი არ არის საჯარო მოხელე. ამის მიუხედავად, ამავე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ნოტარიუსი თავის პროფესიულ საქმიანობაში თავისუფალია და სანოტარო და სხვა, მასთან დაკავშირებულ მოქმედებათა მეშვეობით ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას. შესაბამისად, ის გარემოება, რომ ნოტარიუსი არ არის საჯარო მოხელი ნიშნავს იმას, რომ ნოტარიუსის მიმართ არ მოქმედებს „საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის მოთხოვნები. ის გარემოება, რომ ნოტარიუსი ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას, ნიშნავს იმას, რომ ნოტარიუსის შრომითი საქმიანობა ექცევა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში, რომლის მიხედვითაც საქართველოს ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა. ნოტარიუსის საქმიანობა არ ექცევა კონსტიტუციის 26-ე მუხლით გათვალსიწინებული შრომის თავისუფლების სფეროში.

ის, რომ ნოტარიუსის თანამდებობა არის საჯარო თანამდებობა და ექცევა კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ სფეროში, უკვე დადგენილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმეზე ია უჯმაჯურიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2013 წლის 27 დეკემბერს მიღებულ საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-5 პუნქტში განაცხადა: „„ნოტარიატის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ნოტარიატი არის საჯარო სამართლებრივი ინსტიტუტი, რომლის ამოცანაა სახელმწიფოს მიერ დადგენილ ფარგლებში პირებს შორის სამართლებრივი ურთიერთობებისა და იურიდიული ფაქტების დადასტურება. ამავე კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, ნოტარიუსი თავის პროფესიულ საქმიანობაში თავისუფალია და სანოტარო და სხვა, მასთან დაკავშირებულ მოქმედებათა მეშვეობით ახორციელებს სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებას ამ კანონისა და სხვა სამართლებრივი აქტების საფუძველზე. მოყვანილი ნორმებისა და ნოტარიატის ინსტიტუტის სამართლებრივი ბუნების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ნოტარიატი არ შეიძლება განხილულ იქნეს კერძო ინიციატივის საფუძველზე შექმნილ სამართლებრივ ინსტიტუტად. იგი შექმნილია კანონმდებლობის და არა თავისუფალი ნების გამოვლენის საფუძველზე, ხოლო ნოტარიუსის საქმიანობა ექვემდებარება მკაცრ საკანონმდებლო რეგლამენტაციას. ნოტარიუსი ახორციელებს მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ დელეგირებულ საჯარო უფლებამოსილებას, რაც გამოიხატება სამართლებრივი ურთიერთობებისა და იურიდიული ფაქტების დადასტურებაში. ამრიგად, ნოტარიუსის თანამდებობა განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით (25-ე მუხლის ძველი რედაქცია) გათვალისწინებულ სახელმწიფო თანამდებობად, რომლის დაკავების კანონით განსაზღვრული პირობები უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ ნორმას.“ [1]

ამგვარად, ნოტარიუსის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები უნდა შეფასდეს იმ მოცემულობით, რომ ნოტარიუსი არის საჯარო თანამდებობა, შესაბამისად, სადავო ნორმით ხდება საჯარო თანამდებობის პირის და არა კერძო პირის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა.

ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს აქვს კარგად განვითარებული პრაქტიკა საჯარო მოხელეების მიერ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვასთან დაკავშირებით. ამ სარჩელში მოყვანილი იქნება სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე კაიასუ თურქეთის წინააღმდეგ (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-89519), რომლის ფაქტობრივი გარემოებები ყველაზე ახლოს არის ამ საქმესთან იმ თვალსაზრისით, რომ ეხება გამოხატვის თავისუფლების გამოყენების გამო პროკურორისათვის დისციპლინური ღონისძიების სახით ჯერ გაფრთხილების, ხოლო შემდეგ თანამდებობიდან გათავისუფლებას. კაიასუს საქმის ფაქტობრივი გარემოებები არის შემდეგი:

მომჩივანი იყო პროკურორი (გადაწყვეტილების მე-4 პუნქტი), თუმცა როგორც კერძო პირმა საჩივარი შეიტანა ანკარის პროკურატურაში1980 წლის 12 სექტემბერს მომხდარი გადატრიალების მონაწილეთა წინააღმდეგ. წერილში მომჩივანი დავობდა სისხლის სამართლის კოდექსის ორი მუხლის დარღვევაზე სამხედრო გადატრიალების მომწყობი პირების მიმართ (გადაწყვეტილების მე-5 პუნქტი). საჩივარი უარყოფილი იქნა ანკარის პროკურატურის მიერ და საჩივრის შეტანის ფაქტი გააშუქა მედიამ (გადაწყვეტილების მე-6 პუნქტი). ამ საჩივარში გაკრიტიკებული იყვნენ სამხედრო მოსამსახურეები სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობის გამო. თურქეთის იუსტიციის საბჭომ, ორგანომ, რომელიც უფლებამოსილია თანამდებობაზე დანიშნოს და გაათავისუფლოს პროკურორები, მომჩივანის მიმართ დისციპლინური ღონისძიების სახით გამოიყენა გაფრთხილება. ეს ღონისძიება გათვალისწინებულია „მოსამართლეებისა და პროკურორების შესახებ“ კანონის მიხედვით. საბჭოს თქმით, მომჩივანის მიერ საჩივარში გამოყენებული ტერმინები შეურაცხყოფდა სახელმწიფო სამსახურში მყოფ პირებს, რომლებსაც ევალებოდათ ქვეყნის სტაბილურობის დაცვა (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

ამის შემდეგ, სახელმწიფო გადატრიალების მოწყობისათვის, 2000 წლის 28 მარტს, მომჩივანმა, როგორც პროკურორმა, თავად შეადგინა ბრალის შესახებ დადგენილება ყოფილი გენერლის და ყოფილი პრეზიდენტის კენან ევრენის წინააღმდეგ (გადაწყვეტილების მე-18 პუნქტი).

იუსტიციის მინისტრმა ორ მოსამართლესთან ერთად დაიწყო დისციპლინური დევნა მომჩივანის წინააღმდეგ, იმის გამო, რომ მის მიერ შედგენილი ბრალის შესახებ დადგენილება არ შეესაბამებოდა სისხლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნებს. ამასთან მომჩივანს ედავებოდნენ სამხედრო მოსამსახურეების მიმართ შეურაცხმყოფელი ტერმინების გამოყენებას და სადავო პოლიტიკურ საკითხზე საკუთარი პირადი მოსაზრებების გამოთქმას. დისციპლინური დევნა ასევე ეხებოდა ბრალის დადგენილების მედიისათვის გასაჯაროებას. მომჩივანმა ჟურნალისტები და ოპერატორები თავისთან დაიბარა და მისცა ბრალის დოკუმენტზე წვდომის შესაძლებლობა. ამ ფაქტებთან დაკავშირებით მომჩივანის მიმართ დაიწყო როგორც სისხლისსამართლებრივი, ისე დისციპლინური დევნა (გადაწყვეტილების 23-ე პუნქტი).

2001 წლის 4 აპრილს საკასაციო სასამართლომ მომჩივანი დამნაშავედ სცნო უფლებამოსილების გადამეტებაში. მომჩივანს დაეკისრა თავისუფლების აღკვეთა 1 წლამდე, რაც შეცვლილი იქნა 988,650,000 ლირის ოდენობით ჯარიმით. მომჩივანს ასევე აეკრძალა თანამდებობის დაკავება საჯარო სამსახურში ორი თვით და 15 დღით. სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტება გამოიხატებოდა იმაში, რომ კონსტიტუციის გარდამავალი დებულების მიხედვით, ყოფილი პრეზიდენტი სარგებლობდა იმუნიტეტით და მის მიმართ სახელმწიფო გადატრიალების გამო სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყება იყო დაუშვებელი. ამასთან საკასაციო სასამართლომ მომჩივანი გაამართლა სამხედროების შეურაცხყოფის ბრალში. (გადაწყვეტილების 32-ე პუნქტი).

ზემდგომი ინსტანციის სასამართლომ ძალაში დატოვა ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენის ის ნაწილი, რაც ეხებოდა ბრალდებულის დამნაშავედ ცნობას სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტების ნაწილში. ამასთან ბრალდებული დამნაშავედ იქნა ცნობილი სამხედროების შეურაცხყოფის ნაწილში, ზემდგომი ინსტანციის სასამართლომ მიუთითა, რომ ბრალის შესახებ დადგენილების გასაჯაროებით ბრალდებულს ჰქონდა სამხედროების შეურაცხყოფის განზრახვა (გადაწყვეტილების 38-ე პუნქტი).

2003 წლის 27 თებერვალს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ მომჩივანი გაათავისუფლა პროკურორის თანამდებობიდან (40-ე პუნქტი). იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ დისციპლინური საქმის წარმოებისას პრეიუდიუციული მნიშვნელობა მიანიჭა მომჩივანის მსჯავრდებას სისხლის სამართლის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ დანაშაულში (გადაწყვეტილების 41-ე პუნქტი).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ შეაფასა საკითხი იმის თაობაზე, რამდენად სარგებლობდნენ საჯარო მოხელეები გამოხატვის თავისუფლებით. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, თავის პრეცედენტულ სამართალზე დაყრდნობით, განაცხადა: კონვენციის მე-10 მუხლით (გამოხატვის თავისუფლება) გათვალისწინებული დაცვა ვრცელდება პროფესიულ სფეროზე ზოგადად და საჯარო მოხელეებზე სპეციფიკურად (გადაწყვეტილების 77-ე პუნქტი).

ამის შემდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ შეაფასა, რამდენად წარმოადგენდა მომჩივანისათვის დისციპლინური და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება ჩარევას ადამიანის გამოხატვის თავისუფლებაში. ეს მსჯელობა რელევანტურია ამ საქმისთვისაც, იმის გათვალისწინებით, რომ დავის საგანს დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრება წარმოადგენს. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ კაიასუ თურქეთის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 79-ე პუნქტში განაცხადა: „სასამართლო ასევე იმეორებს, რომ თანამდებობაზე დანიშვნასთან დაკავშირებული უარი ვერ მოექცევა კონვენციის მოქმედების სფეროში, ამის მიუხედავად, განსაზღვრული უფლებამოსილების მქონე პირს შეუძლია იდავოს მის გათავისუფლებაზე, თუ ამით ირღვევა კონვენციით გარანტირებული რომელიმე უფლება.“ კაიასუს საქმესთან მიმართებაში ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „სასამართლო მიუთითებს, რომ როგორც პროკურატურაში საჩივრის შეტანის გამო დისციპლინური წარმოება, ასევე სისხლისსამართლებრივი დევნა ბრალის დადგენილების მიღებისათვის, გამოწვეული იყო, ერთი მხრივ, საჩივრის და ბრალის ტექსტის შინაარსითა და ფორმით, მეორე მხრივ, იმით, რომ ეს დოკუმენტები მედიისათვის გახდა ხელმისაწვდომი. სამსახურებრივი უფლებამოსილების გადამეტებაში დამნაშავედ და დისციპლინურ სამართალდამრღვევად ცნობა უკავშირდებოდა გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობას. ეს უფლება მოიცავს საკუთარი მოსაზრებების და ინფორმაციის გავრცელების შესაძლებლობას. ამის გამო, ევროპული სასამართლო თვლის, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-10 მუხლით გარანტირებულ გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევას (გადაწყვეტილების 81-ე პუნქტი).

იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანება ადგენს იმას, თუ რა ჩაითვლება ნოტარიუსის მძიმე დისციპლინურ გადაცდომად. ამ მუხლის „უ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ასეთს წარმოადგენს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა, რაც შეიძლება იყოს კონკრეტული პოლიტიკოსის მხარდაჭერა ან მისი გაკრიტიკება. პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა შეიძლება მოხდეს საჯარო განცხადებებით, რაც ხელმისაწვდომი ხდება გარეშე პირებისათვის. შეუძლებელია სადავო ნორმის საფუძველზე, პირს დაეკისროს პასუხისმგებლობა, თუ ნოტარიუსმა საჯაროდ, მედიის, მათ შორის, „ფეისბუქის“ მეშვეობით არ გამოხატა თავისი უარყოფითი ან დადებითი დამოკიდებულება კონკრეტული პოლიტიკოსის ან პოლიტიკური მოვლენის მიმართ. შესაბამისად, იუსტიციის მინისტრის #69-ე ბრძანების მე-10 მუხლით, ნოტარიუსს დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიება - ერთი თვიდან ორ წლამდე უფლებამოსილების შეჩერება ეკისრება - იმის გამო, რომ არ შეინარჩუნა ნეიტრალიტეტი ამა თუ იმ პოლიტიკოსის ან პოლიტიკური მოვლენის მიმართ, საჯაროდ გამოხატა თავისი უარყოფითი ან დადებითი დამოკიდებულება. ამგვარად, ისევე როგორც კაიასუს საქმეში, ამ შემთხვევაშიც, როცა ადამიანს დისციპლინური პასუხისმგებლობა ეკისრება მედიის მეშვეობით კონკრეტული შინაარსის, ამ შემთხვევაში პოლიტიკოსის მიმართ დადებითი ან უარყოფითი შინაარსის შემცველი აზრის ან ინფორმაციის გამოხატვის გამო, სახეზეა გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა.

ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტში ჩარევა ხდება იმის გამო, რომ სადავო ნორმა კრძალავს ისეთი აზრის გამოთქმას, რაც უარყოფითად ან დადებითად და არა ნეიტრალურად წარმოაჩენს კონკრეტულ პოლიტიკოსს. კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩარევა ხდება იმის გამო, რომ დისციპლინური პასუხისმგებლობა მოჰყვება ისეთი ფაქტის ან მოვლენის გაჟღერებას, რაც დადებითად ან უარყოფითად წარმოაჩენს კონკრეტულ პოლიტიკოსს. ასევე კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის შეიძლება დაირღვეს მაშინ, როცა ადამიანი საუბრობს ისეთ პოლიტიკურ მოვლენასთან დაკავშირებით, რაზედაც საზოგადოებაში არ არსებობს სრული კონსესუსი და რაზე საუბრის გამოც, განცხადების ავტორი ასოცირდება კონკრეტულ პოლიტიკურ ჯგუფთან. მოსარჩელის მიმართ სადავო ნორმის გამოყენების პრაქტიკა მიუთითებს იმაზე, რომ ნოტარიუსს ეკრძალება ინტერნეტში, მათ შორის ფეისბუქის საკუთარ გვერდზე საკუთარი აზრის და ინფორმაციის გავრცელება, რასაც არა აქვს ნეიტრალური შინაარსი პოლიტიკოსის ან რომელიმე პოლიტიკური მოვლენის მიმართ. ამით კი ხდება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-4 პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა, ვინაიდან იზღუდება ადამიანის უფლება, ისარგებლოს ინტერნეტით. ნოტარიუსის მიერ ინტერნეტით ისეთი სარგებლობა, რაც არ არის ნეიტრალური პოლიტიკის მიმართ, ითვლება მძიმე დისციპლინურ გადაცდომად და იწვევს უფლებამოსილების შეჩერებას ერთი თვიდან 2 წლამდე ვადით.

ამგვარად, ადგილი აქვს ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მეორე და მეოთხე მუხლებით დაცულ სფეროში. იმისათვის, რომ ეს ჩარევა იყოს კონსტიტუციური, შეზღუდვა, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით: უნდა იყოს გათვალისწინებული კანონით, ემსახურებოდეს რომელიმე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას და ამ მიზნების მიღწევა აუცილებელი უნდა იყოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ვინაიდან ზემოთ უკვე იყო საუბარი სადავო ნორმის მე-17 მუხლთან ფორმალურ-სამართლებრივ შესაბამისობაზე, ქვემოთ აღარ გვექნება საუბარი იმაზე, თუ რამდენად არის შეზღუდვა გათვალისწინებული კანონით. ამის ნაცვლად ვისაუბრებთ, თუ რა ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს შინაარსობრივი რეგულირება და რამდენად აკმაყოფილებს ამგვარი რეგულირება თანაზომიერების მოთხოვნებს.

3) ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად: „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად.“

მოცემულ შემთხვევაში, ჩარევის ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება წარმოადგენდეს სხვათა უფლებები. ეს შეიძლება იყოს სანოტარო მომსახურების მიღების მსურველი პირის უფლება, რომლიც შესაძლოა არ ეთანხმებოდეს ნოტარიუსის პოლიტკურად არანეიტრალურ განცხადებებს და ამის გამო გაუჩნდეს უნდობლობა ნოტარიუსის მიმართ. მოსარჩელე მხარე გამორიცხავს, რომ სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი შეიძლება იყოს პოლიტიკოსების რეპუტაციის დაცვა. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ CASE OF UKRAINIAN MEDIA GROUP v. UKRAINE მიღებული გადაწყვეტილების 39-ე პუნქტში განაცხადა: დასაშვები კრიტიკის ფარგლები საჯარო უფლებამოსილების ფარგლებში მოქმედი პოლიტიკოსების მიმართ უფრო ფართოა ვიდრე კერძო პირების მიმართ. საჯარო პირები, გარდაუვლად და გააზრებულად, საკუთარი სიტყვებით და საქციელით იპყრობენ ჟურნალისტების და ფართო საზოგადოების ყურადღებას. ამის გამო, პოლიტიკოსებმა უნდა გამოამჟღავნონ თმენის ვალდებულების მაღალი ხარისხი. პოლიტიკოსებს, რა თქმა უნდა, აქვთ რეპუტაციის დაცვის უფლება მაშინაც კი როცა მოქმედებენ, როგორც კერძო პირები, მაგრამ ეს ინტერესი უნდა დაბალანსდეს პოლიტიკურ საკითხზე ღია დისკუსიის დაცვის ინტერესით.“^[2] პოლიტიკოსების თმენის მაღალი ვალდებულების გარდა, გაუგებარია როგორ შეიძლება პოლიტიკოსის რეპუტაცია იყოს დაცული სადავო ნორმით, როცა აკრძალვა ეხება საზოგადოების საკმაოდ ვიწრო ჯგუფს - ნოტარიუსებს, მაშინ როდესაც დანარჩენს საზოგადოებას რჩება, პოლიტიკოსის რეპუტაციაზე შეტევის შესაძლებლობა. ამასთან, სადავო ნორმით დისციპლინურ სამართალდარღვევად ცხადდება არა მხოლოდ პოლიტკოსის კრიტიკა, არამედ მისი მხარდაჭერა, ქება, რაც ასევე პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვეაა. ამ შემთხვევაში შეუძლებელია პოლიტკოსის რეპუტაცია შეილახოს. ამიტომ პოლიტიკოსის რეპუტაციის დაცვა ვერ იქნება სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი. ამიტომ თანაზომიერების ტესტის შეფასების ნაწილში უნდა შეფასდეს, სხვა ადამიანის, პირველ რიგში, მომსახურების მიმღები პირის უფლება - პოლიტიკურად ნეიტრალურ სანოტარო სამსახურზე.

აქვე ვიტყვით იმასაც, რომ შეზღუდვა შეიძლება აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობის და აუცილებლობის მოთხოვნებს, რასაც ვერ აკმაყოფილებს შეზღუდვა, ეს არის, ვიწრო გაგებით პროპორციულობა, რაზედაც შემდეგ თავში ვისაუბრებთ.

4) ვიწრო გაგებით პროპორციულობა

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე კაიასუ თურქეთის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 89-ე პუნქტში განაცხადა; „კონვენციის მე-10 მუხლი ასევე ვრცელდება საჯარო მოხელეებზე, მართალია, სახელმწიფოს აქვს ლეგიტიმური ინტერესი საჯარო მოხელეები, მათი სტატუსიდან გამომდინარე, დაუქვემდებაროს განსაზღვრულ შეზღუდვებს, ამის მიუხედავად, საჯარო მოხელეები მაინც სარგებლობენ კონვენციის მე-10 მუხლის დაცვის გარანტიებით. ამის გამო სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოს საქმის ინდივიდუალური გარემოებები იმისათვის სამართლიანი ბალანსი დაამყაროს ინდივიდის გამოხატვის თავისუფლებასა და საჯარო სამსახურის ნორმალური მუშაობის ინტერესს შორის. ბალანსის დაცვის პროცესში სასამართლო მხედველობაში იღებს იმას, რომ მოხელის მიერ გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობა დაკავშირებულია კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ვალდებულებებთან და პასუხისმგებლობასთან. ამის გამო ეროვნულ ხელისუფლებას აქვს შეფასების განსაზღვრული ზღვარი იმის გადაწყვეტისას, შეზღუდვა არის თუ არა პროპორციული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.“[3]

კაიასუს სამეზე ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საჯარო მოხელის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა შეაფასა შემდეგი კრიტერიუმებით:

1) როგორია იმ საჯარო თანამდებობის პირის, უფლებამოსილება, რომლის გამოხატვის თავისუფლებაც შეიზღუდა;

2) გამოხატვის შინაარსი, კონტექსტი და გარემოებები, რომლის პირობებშიც გამონათქვამი გავრცელდა;

3) რამდენად პროპორციული სანქცია დაეკისრა პირს გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობისათვის;

პროპორციულობის დადგენის მიზნით სადავო ნორმა ცალ-ცალკე შეფასდება თითოეულ კრიტერიუმთან

4.1. გამოხატვის თავისუფლებით მოსარგებლე საჯარო თანამდებობის პირი

განსხვავებულია გამოხატვის თავისუფლების დაცვის ფარგლები ყოველ თანამდებობის პირებთან მიმართებაში. მაგალითად, გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები განსაკუთრებით მაღალია არჩევით პოლიტიკურ თანამდებობის პირებთან მიმართებაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს ჰქონდა შესაძლებლობა, ემსჯელა ხალხის მიერ არჩეული საკრებულოს წევრის გამოხატვის თავისუფლებასთან მიმართებაში. ეს მსჯელობა ასევე შეიძლება მიემართებოდეს პარლამენტის წევრზე და პრეზიდენტზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ 2019 წლის 4 ივლისს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე ბესიკ ქათამაძე, დავით მჟავანაძე და ილია მალაზონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე გადაწყვეტილების მეორე თავის 46-ე პუნქტში განაცხადა: „მუნიციპალიტეტის საკრებულოს წევრები საქმიანობას ახორციელებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობით კოლეგიურ ორგანოში - მუნიციპალიტეტის საკრებულოში. ისინი აქტიურად არიან ჩართული ქვეყნის პოლიტიკურ პროცესებში, როგორც დამოუკიდებლად, ისე ამა თუ იმ პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის ფარგლებში. საკრებულოს წევრები, როგორც ხალხის წარმომადგენლები, არათუ გამოხატვის თავისუფლების უფლებით მოსარგებლე სუბიექტები არიან, არამედ მათი სიტყვის თავისუფლების დაცულობის ფარგლები ძალიან მაღალია. ამასთან, მათი პროტესტი შესაძლოა, შეეხებოდეს განსაკუთრებით მწვავე პოლიტიკური, ადგილობრივი თუ სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საზოგადოებრივ საკითხებს.“

ამის საპირისპიროდ კონტიტუცია თავად ადგენს აკრძალვას ცალკეული თანმდებობის პირებისათვის, რომელთაც მნიშვნელოვნად ეზღუდებათ პოლიტიკურ საკითხზე გამოხატვის თავისუფლება. მაგალითად, კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში მყოფ პირებს არა აქვთ შეკრების უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-2 პუნქტით პოლიტიკური პარტიის წევრობა ეკრძალებათ პირს, რომელიც ჩაირიცხება თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, განწესდება მოსამართლე. ამგვარად, კონსტიტუციამ თავად გამოჰყო ის თანამდებობის პირები, რომელსაც მნიშვნელოვანად აქვთ შეზღუდული პოლიტკური შინაარსის საკითხზე გამოხატვის თავისუფლება, ეს არის შეიარაღებული ძალების, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი და მოსამართლე.

სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლების და მოსამართლეების შეზღუდულ გამოხატვის თავისუფლებაზე დამატებით საინტერესოა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება კაიაუსუ თურქეთის წინააღმდეგ, რომლის 91-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „კანონმდებლობით სამართალდამცავ ორგანოს, კანონით დელეგირებული აქვს დანაშაულის პრევენციის და დასჯის, ასევე მოქალაქეთა დაცვის უფლებამოსილება. ინდივიდის თავისუფლებისა და კანონის უზენაესობის დაცვის ფუნქცია, რასაც სამართალდამცავები ახორციელებენ, აუცილებელია მართლმსაჯულების სათანადოდ განსახორციელებლად და საზოგადოების ნდობის არსებობისათვის.“ ამავე საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მე-100 პუნქტში ევროპული სასამართლო ასევე აცხადებს: „მოსამართლემ არ უნდა გამოიყენოს პრესა, თუნდაც პროვოკაციულ ქმედებაზე პასუხის გასაცემად. ეს არის მართლმსაჯულებისათვის უმაღლესი იმპერატივი და მართლმსაჯულების განხორციელების მოთხოვნის შემადგენელი ნაწილი.“

ნოტარიუსის და სხვა თანამდებობის პირების გამოხატვის თავისუფლება მოქცეულია არჩევით პოლიტიკურ თანამდებობის პირებსა და სამართალდამცავების გამოხატვის თავისუფლებას შორის. ნოტარიუსის გამოხატვის თავისუფლება არ არის ისევე ფართო როგორც საკრებულოს წევრის გამოხატვის თავისუფლება და არ არის ისევე შეზღუდული როგორც მოსამართლის ან სხვა სამართალდამცავი ორგანოს ან შეიარაღებული ძალების წარმომადგენელის გამოხატვის თავისუფლება.

შეზღუდვის პროპორციულობის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა მივიღოთ მათ შორის ის ფაქტობრივი გარემოებები, რომელთან მიმართებაშიც, იუსტიციის სამინისტრომ გამოიყენა სადავო ნორმა ბაჩანა შენგელიას წინააღდმდეგ. იუსტიციის სამინისტრომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დამღვევ და მიკერძოებულ პოსტებად ბაჩანა შენგელიას ის პოსტები მიიჩნია, რომელიც მას საკუთარ ფეისბუქ გვერდზე არა როგორც ნოტაიუსს, არამედ როგორც საქართველოს რიგით მოქალაქეს ჰქონდა განთავსებული, რომელსაც აქვს უფლება, მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ დებატებში. ამ კუთხით მნიშვნელოვანია ის სტანდარტი, რაც დადგენილი აქვს აშშ-ს უზენაეს სასამართლოს თანამდებობის პირის მიერ, ჩვეულებრივი მოქალაქის რანგში გაკეთებულ განცხადებასთან დაკავშირებით. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში Garcetti v. Ceballos [4] მიღებულ გადაწყვეტილებაში განაცხადა: „სასამართლომ მკაფიოდ დაადგინა ის, რომ ადამიანი საჯარო სექტორში დასაქმებით არ თმობს თავისი სიტყვის თავისუფლებას. უფრო მეტიც, სიტყვის თავისუფლება იცავს საჯარო მოხელის უფლებას, განსაზღვრული გარემოებების არსებობის შემთხვევაში, როგორც მოქალაქემ თავისი აზრი გამოთქვას საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საკითხზე.“ ამავე გადაწყვეტილებაში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნა: „პირველი კითხვა, რაც უნდა დაისვას, არის ის, ლაპარაკობს თუ არა საჯარო სექტორში დასაქმებული პირი, როგორც ჩვეულებრივი მოქალაქე. ამ კითხვაზე უარყოფითი პასუხის გაცემა იწვევს იმას, რომ პირველი შესწორება (სიტყვის თავისუფლების მუხლი) არ ვრცელდება საჯარო მოხელის ასეთ ლაპარაკზე. ამ კითხვაზე დადებითი პასუხის შემთხვევაში, მოქმედებას იწყებს კონსტიტუციის პირველი შეწორებით დაცული სიტყვის თავისუფლება. ამის შემდეგ, უნდა გაირკვეს, რამდენად აქვს ამ მოხელის დამსაქმებელს - სახელმწიფოს სათანადო მიზეზი არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩააყენოს მოსაზრების ავტორი საჯარო მოხელე. ამ დროს მხედველობაში მიიღება ის გარემოება, თუ რამდენად აქვს მჭიდრო კავშირი საჯარო მოხელის მიერ გამოთქმულ მოსაზრებას იმ სახელმწიფოებრივ უფლებამოსილებასთან, რასაც ეს მოხელე ახორციელებს. სახელმწიფოს მხოლოდ მაშინ აქვს უფლება, თავისი მოხელის გამოხატვის თავისუფლება შეზღუდოს, როცა ამგვარი გამოხატვით ზიანდება იმ დაწესებულების გამართული მუშაობა, სადაც საჯარო მოხელეა დასაქმებული.“[5]

ამ ტესტის მიხედვით, მოსამართლეები და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლები შეზღუდულნი რჩებიან, პოლიტიკურ საკითხზე საკუთარი პერსონალური მოსაზრებები გამოთქვან, როგორც ჩვეულებრივმა მოქალაქეებმა. სასამართლო, შეიარაღებული ძალები, პროკურატურა და პოლიცია თავისი არსით არის აპოლიტკური დაწესებულება და ამ დაწესებულებაში დასაქმებული პირის მიერ, თუნდაც ჩვეულებრივი მოქალაქის სტატუსით გაკეთებულმა განცხადებამ, შესაძლოა დააზიანოს ამ დაწესებულების მიმართ ნდობა.

იმავეს ვერ ვიტყვით ნოტარიუსის მიერ მოქალაქის სტატუსით, სანოტარო მოქმედებების მიღმა გაკეთებულ განცხადებაზე. ნოტარიუსი მნიშვნელოვნად განსხვავდება პოლიციელისა და მოსამართლისაგან. ნოტარიუსის ფუნქციას სამოქალაქო გარიგებების დამოწმება წარმოადგენს, რაც საბოლოო ჯამში წარმოადგენს სასამართლო კონტროლის საგანს. ნოტარიუსის უფლებამოსილების ფარგლებს სცდება, რაიმე ტიპის გადაწყვეტილების მიღება, რაც პირდაპირ ან არაპირდაპირ გავლენას ახდენს პოლიტიკურ პროცესზე. ნოტრიუსის მიერ პირად ფეისბუქ გვერდზე გამოვლენილმა პოლიტიკურმა მიკერძოებამ შეუძლებელია უარყოფითი გავლენა იქონიოს განსხვავებული შეხედულების მქონე პირის კერძოსამართლებრივ ინტერესებზე, რომელის გარიგებასაც ამოწმებს ნოტრიუსი. ნებისმიერ შემთხვევაში, სანოტარო მოქმედების კანონიერება არის პოლიტიკური გავლენისაგან სრულიად თავისუფალი სასამართლოს ყოველმხრივი კონტროლის საგანი.

ნოტარიუსის საქმიანობას არანაირი შეხება არა აქვს პოლიტიკურ პროცესთან, ეს მაშინ, როცა პოლიციას ეკისრება პოლიტიკური ხასიათის შეკრებასა და მანიფესტაციაზე წესრიგის დაცვა, საჭიროების შემთხვევაში ლეგიტიმური ძალის გამოყენება. ასევე დემოკრატიულ საზოგადოებაში მნიშვნელოვანია სამხედრო ძალებზე სამოქალაქო კონტროლი, რისთვისაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სამხედრო ძალების გამიჯვნას პოლიტიკური პროცესისაგან. სამხედრო ძალების პოლიტიზება და მათზე სამოქალაქო კოტროლის შესუსტება იწვევს სამხედრო გადატრიალების საფრთხეს. ამ კონტექსტში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის, რომ პოლიციელი და სამხედრო პირი აღიქმებოდეს როგორც პოლიტიკურად მიუკერძოებელი. იგივე შეიძლება ითქვას, მოსამართლეზე, რომელიც, მათ შორის, პოლიტიკური მგრძნობელობელობის დავებზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიმღები პირია. ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ მოსამართლე და სამართალდამცავი ორგანოს სხვა წარმომადგენელი, მათ შორის იმ დროს, როცა მოქმედებენ როგორც ჩვეულებრივი მოქალაქები, თავს იკავებდნენ პოლიტიკური განცხადებებისაგან. მეორეს მხრივ, ნოტარიუსისათვის, რომლის რეგულირების სფეროში არანაირად არ ექცევა პოლიტიკური საკითხები, ზედმეტ ტვირთს წარმოადგენს, თავი შეიკავოს პოლიტიკურად მიკერძოებული განცხადების გაკეთებისაგან, როგორც ჩვეულებრივმა მოქალაქემ, მხოლოდ იმის გამო, რომ მისმა პოტენციურმა ბენეფიციარმა ნოტარიატის მიმართ ნდობა არ დაკარგოს.

რაც შეეხება ნდობის საკითხს, კერძოდ, იმას, რომ ნოტარიუსის მიერ პირად ფეისბუქ გვერდზე დაწერილმა კომენტარმა შესაძლოა უნდობლობით განაწყონ სანოტარო მომსახურების მიმღები პირები და მათ დაეკარგოთ ნოტრიუსის მიმართ ნდობა. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია. „ნოტარიატის შესახებ“ კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, სადაც აღნიშნულია: „სანოტარო მოქმედებას ამ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ასრულებს ნოტარიუსი ფიზიკური ან იურიდიული პირის თხოვნით.“ ამავე კანონის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ანაზღაურება, რომელსაც ნოტარიუსს უხდიან მისი სამსახურებრივი საქმიანობისათვის, ეკუთვნის ნოტარიუსს. ეს ნორმები მიუთითებს იმაზე, რომ სანოტარო მომსახურების მიმღებ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს აქვთ სრული არჩევანის თავისუფლება, საკუთარი სურვილით შეარჩიონ, მათთვის სასურველი ნოტარიუსები, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც მათ პოლიტიკურ გემოვნებას პასუხობენ და იმავდროულად, მოერიდონ ისეთ ნოტარიუსებთან საქმიან ურთიერთობას, რომლებიც მათ პოლიტიკურ შეხედულებებს ეწინააღმდეგებიან. საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებების საჯაროდ გამოვლენის გზით, ნოტარიუსი შესაძლოა მიდიოდეს რისკზე, რომ დაკარგავს მისი მომსახურებით მოსარგებლე პირებს და ამასთან ერთად შემოსავალსაც. შესაბამისად, დისციპლინური სანქციის დაკისრების გარეშე, საქართველოში მოქმედი ნოტარიუსები, მათი საქმიანობის სპეციფიკის გათვალისწინებით, იმყოფებიან ერთმანეთთან კონკურენციაში, იმიტომ რომ კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს იმას, თუ კონკრეტულად რომელი ნოტარიუსისაგან უნდა მიიღოს ამა თუ იმ პირმა მომსახურება. შესაბამისად, კანონმდებლობა თითქმის გამორიცხავს იმ შესაძლებლობას, რომ ადამიანმა იძულებით, საკუთარი სურვილის მიუხედავად, ურთიერთობა იქონიოს იმ ნოტარიუსთან, რომელიც აშკარად გამოხატული პოლიტიკური მიკერძოების გამო იწვევს მასში უნდობლობას. შესაბამისად, მოქმედი კანონმდებლობა სანოტარო მომსახურების მიმღებ პირებს აძლევს სრულ შესაძლებლობას, უარი თქვან იმ ნოტრიუსის მომსახურებაზე, რომელიც მათ გემოვნებაში არ ჯდება, იწვევს უნდობლობას პოლიტიკური მიკერძოების გამო. ადამიანებს აქვთ შესაძლებლობა, მომსახურების მისაღებად აირჩიონ ის ნოტარიუსები, რომლებიც საჯაროდ პოლიტიკურ პოზიციას არ ამჟღავნებენ ან ისეთი ნოტრიუსები რომლებიც მათ პოლიტიკურ გემოვნებაში ჯდებიან. იმის გამო, რომ სანოტარო მომსახურების მიმღებ პირებს განუზომელი არჩევანი აქვთ ნოტარიუსის პიროვნებასთან დაკავშირებით, არავითარ აუცილებლობას არ წარმოადგენს, ნოტარიატის მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის დასაცავად, იუსტიციის სამინისტროს მიეცეს, ნოტრიუსის, როგორც მოქალაქის მიერ გაკეთებული პოლიტიკური კომენტარების გამო რეპრესიული ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობა.

ამგვარად, პოლიტიკური პროცესის ნოტარიუსის რეგულირების სფეროში არ არსებობის, სასამართლო კონტროლს დაქვემდებარებული კერძო-სამართლებრივი გარიგების დამოწმების უფლებამოსილების, ასევე ნოტარიუსის თავისუფალი არჩევის შესაძლებლობის გამო, ადამიანის უფლება, საქმიანი ურთიერთობა იქონიოს პოლიტიკურად ნეიტრალურ ნოტარიუსთან, ვერ იქნება საკმარისი საფუძველი, შეიზღუდოს ნოტარიუსის, როგორც მოქალაქის გამოხატვის თავისუფლება. სხვა ადამიანის ლეგიტიმური ინტერესი - არ მოისმინოს ნოტარიუსის პოლიტიკური შეხედულებები, არ არის იმ მასშტაბის, რომ ნოტარიუსს საერთოდ აეკრძალოს სამუშაოსაგან თავისუფალ დროს, როგორც ჩვეულებრივმა მოქალაქემ, საჯაროდ გამოთქვას თავისი მოსაზრებები.

მეორეს მხრივ, იუსტიციის მინისტრს აქვს უფლება, მოსთხოვოს ნოტარიუსს, მათ შორის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების გზით, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვა, როცა ეს უკანასკნელი ახორციელებს თავის სამსახურებრივ უფლებამოსილებას და არ მოქმედებს, როგორც რიგითი მოქალაქე. სანოტარო მომსახურების მიმღები პირი დაცული უნდა იყოს იმისაგან რომ დისკრიმინაციულად არ მიიღოს უარი სანოტარო მომსახურებაზე, მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი და ნოტარიუსის პოლიტიკური შეხედულებები განსხვავდება ერთმანეთისაგან. იმავდროულად, გამართლებულია სამსახურებრივ ვებ-გვერდებსა და ფეისბუქ გვერდებზე არ ხვდებოდეს პოლიტიკური აგიტაციის შემცველი განცხადებები, ამით ნოტარიუსის სამსახური გამიჯნული იყოს პოლიტიკური პარტიისაგან. ამ მიზნითაც, იუსტიციის იუსტიციის მინისტრს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გამოიყენოს დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომა.

ამგვარად, სხვა ადამიანის უფლება - აპოლიტიკურ სანოტარო მომსახურებაზე, მხოლოდ მაშინ გადაწონის ნოტარიუსის გამოხატვის თავისუფლებას, როდესაც ნოტარიუსი პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს არღვევს სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებისას. მოქალაქის უფლება - ისარგებლოს აპოლიტიკური სანოტარო მომსახურებით, ვერ გახდება საფუძველი ნოტარიუსის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვისათვის, როცა ნოტარიუსი აზრს გამოთქვამს/ინფორმაციას ავრცელებს, რიგითი მოქალაქის სტატუსით. სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა არაპროპორციულია იმის გამო, რომ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის მუქარით, ნოტარიუსს უკრძალავს, თავისი პოლიტიკური სიმპათიები და ანტიპათიები გამოხატოს, როგორც რიგითმა მოქალაქემ, მათ შორის პირად ფეისბუქ-გვერდზე.

4.2. გამოხატვის შინაარსი და მისი წარმოთქმის კონტექსტი

ზემოთ ვისაუბრეთ, რომ სახელმწიფოს შემზღუდველი უფლებამოსილება ნაკლებია მაშინ, როცა მისი მოხელე მოქმედებს, როგორც რიგითი მოქალაქე. ზემოთ ასევე ვისაუბრეთ იმაზე, რომ როცა ნოტარიუსი აზრს გამოთქვამს პირად ფეისბუქ გვერდზე, მოქმედებს როგორც ჩვეულებრივი მოქალაქე. თავის მხრივ, სახელმწიფოს მეტად აქვს შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენება უფლება, როცა მისი მოხელე პოლიტიკურად მოტივირებულ შეხედულებას გამოხატავს სამუშაო დროს, სახელმწიფო რესურსის გამოყენებით, მაშინ, როცა უნდა სამსახურებრივ მოვალეობას. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა დისციპლინურ გადაცდომად აცხადებს შემთხვევას როცა ადამიანი განცხადებას აკეთებს საკუთარ პირად ფეისბუქ გვერდზე, როგორც რიგითი მოქალაქე, ასევე მაშინ, როცა ასრულებს სანოტარო მოქმედებას (სახელმწიფოებრივ, სახელმწიფოსაგან დელეგირებულ უფლებამოსილებას). ამით არ ხდება გამოხატვის კონტექსტის გათვალისწინება. ნოტარიუსის მიერ პირად ფეისბუქ გვერდზე გაკეთებული პოლიტიკური ჩანაწერის დისციპლინურ უმართლობად გამოცხადება წარმოადგენს არაპროპორციულ ჩარევას, მისი კონტექსტის გათვალისწინებითაც.

გამოხატვის კონტექსტთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე კაიასუ თურქეთის წინააღმდეგ, ამ საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, პროკურორმა, როგორც კერძო პირმა, ისე მიმართა პროკურატურას საჩივრით, რათა დაწყებულიყო გამოძიება სახელმწიფო გადატრიალებაში მონაწილე პირების მიმართ. ასევე ამ საჩივრის თაობაზე მომჩივანმა კომენტარი მისცა მედიას. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საჩივრის შედგენა და ამასთან დაკავშირებით მედიასთან განცხადების გაკეთება, შეაფასა, როგორც კერძო პირის ქმედება, რამაც საბოლოო ჯამში გამოიწვია პროკურორის დისციპლინური პასუხისმგებლობა. სასამართლოს გადაწყვეტილების 98-ე პუნქტის თანახმად, ამ გარემოებამ თავისი როლი ითამაშა ღონისძიების პროპორციულობის შეფასებაში.

მას შემდეგ, რაც დავადგინეთ, ის გარემოება, რომ სახელმწიფოს უფლებამოსილების ფარგლები ნოტარიუსის არასამსახურებრივ გარემოში წარმოთქმული გამონათქვამის შესაზღუდად შედარებით ნაკლებია, უნდა განვსაზღვროთ წარმოთქმული აზრისა და ინფორმაციის შინაარსი. შესაძლოა განცხადება სამსახურის გარეთ იყოს წარმოთქმული, თუმცა მისი შინაარსის გათვალისწინებით, ზიანს აყენებდეს სახელმწიფო ინსტიტუტის ავტრორიტეტს. ეს გარემოება შესაძლოა უჩენდეს სახელმწიფოს ამის გამო მოხელის დისციპლინირების შესაძლებლობას.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მეორე პუნქტი აძლევს სახელმწიფოს იმის შესაძლებლობას, განსაკუთრებით საკუთარი მოხელის მიმართ გამოიყენოს შემზღუდველი ღონისძიება, თუკი ადამიანი თუნდაც საჯარო სამსახურის მიღმა გააკეთებს განცხადებას საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობის ან მისი ძალადობით შეცვლის, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფის, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევის თაობაზე ან მოხელე ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ მისი მოხელის დისციპლინირება ემსახურება სახელმწიფოს მიმართ ლოიალობის ვალდებულების უზრუნველყოფას, რაც მოხელესა და სახელმწიფოს შორის არსებული სამსახურებრივი ურთიერთობის შემადგენელი ნაწილია.

მართალია, ეს კონსტიტუციით არ არის პირდაპირ გათვალისწინებული, თუმცა, სახელმწიფოს იმ შემთხვევაშიც აქვს მისი წარმომადგენელის დისციპლინირების შესაძლებლობა, როცა ის, როგორც კერძო პირი იყენებს უცენზურო გამონათქვამს, ამით ზიანს აყენებს სახელმწიფოს ავტორიტეტს. დისციპლინირების უფლებამოსილება უჩნდება სახელმწიფოს მაშინაც, როცა მისი წარმომადგენელი აკეთებს ქსენოფობიურ და ჰომოფობიურ განცხადებას, რაც წინააღმდეგობაში მოდის სახელმწიფოს ანტიდისკრიმინაციულ ვალდებულებასთან. მოხელის მხრიდან დისკრიმინაციულმა განცხადებებმა, თუნდაც მოქალაქის სტატუსით წარმოთქმულმა, შესაძლოა კითხვის ნიშნის დააყენოს სახელმწიფოს ანტიდისკრიმინაციული პოლიტიკა, მოწყვლადი სოციალური ჯგუფების წარმომადგენლებს გაუჩინოს უნდობლობა, სახელმწიფო სერვისების, მათ შორის სანოტარო მომსახურების მიმართ, თუ სახელმწიფო სათანადოდ არ დაგმობს სიძულვილის შემცველ განცხადებას მოხელის დისციპლინირების გზით.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა არ კრძალავს ნოტრიუსის, როგორც მოქალაქის მიერ სახელმწიფო გადატრიალების თაობაზე, ასევე ძალადობის, სიძულვილის ენის, უხამსი განცხადების გაკეთებას. რასაც სადავო ნორმა არეგულირებს, ეს არის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა, ერთი პოლიტიკური პარტიის/ლიდერის მხარდამჭერი ან მეორის საწინააღმდეგო განცხადებების გაკეთებას ნოტრიუსის მიერ, მოქალაქის სტატუსით. სხვაგვარად, სადავო ნორმა ზღუდავს ადამიანის შესაძლებლობას, მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ დებატებში, ამასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებათა სასამართლოს შეფასება კაიასუს საქმეზე, ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილების 93-ე პუნქტში განაცხადა: „გაკეთებული კომენტარი აშკარად იყო ისტორიული, პოლიტიკური და სამართლებრივი დებატების ნაწილი. ეს დებატები ეხებოდა უახლოეს წარსულში მომხდარ მნიშვნელოვან მოვლენას. მომჩივანი მიზნად ისახავდა, როგორც კერძო პირი, მონაწილეობა მიეღო ამ დებატებში... საკითხზე რომელზეც საზოგადოების ინტერესი მაღალია, ძალიან მაღალია კონვენციის მე-10 მუხლით დაცული ფარგლები.“[6] ამავე გადაწყვეტილების 98-ე პუნქტში აღნიშნულია: „რაც შეეხება, გამოხატვის შინაარსს, სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ ეს ტექსტი იყო კრიტიკული და იმ პირების საწინააღმდეგო, რომლებიც მონაწილეობას იღებდნენ გადატრიალებაში. ამის მიუხედავად, გამონათქვამი იყო მწვავე და სარაკასტული, თუმცა არავითარ შემთხვევაში არ იყო შეურაცხმყოფელი.“

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე CASE OF UKRAINIAN MEDIA GROUP v. UKRAINE მიღებული გადაწყვეტილების 39-ე პუნქტში განაცხადა: „სასამართლო მიუთითებს, რომ სახელმწიფოების მიერ კონვენციის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის გამოყენებით საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე პოლიტიკური სიტყვის და დებატების შეზღუდვისას დისკრეციის ფარგლები ვიწროა.“[7]პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვა არის გამოხატვის თავისუფლებით ყველაზე მეტად დაცული უფლება. პოლიტიკური სიტყვა, სხვა შინაარსის აზრთან/ინფორმაციასთან შედარებით, გამოხატვის თავისუფლების ცენტრში მდებარეობს. ისტორიულად გამოხატვის თავისუფლების, როგორც ადამიანის უფლების აღიარება დაკავშირებულია დემოკრატიის გამარჯვებასთან, მოქალაქეებისათვის იმ შესაძლებლობის მიცემასთან, რომ მათი არჩეული წარმომადგენლების კრიტიკის გზით უზრუნველყონ ხელისუფლების ანგარიშვალდებულება და ინფორმირებული არჩევნების საფუძველზე მისი ცვლილება. თავდაპირველად გამოხატვის თავისუფლებაში მხოლოდ პოლიტიკური სიტყვის თავისუფლება იგულისხმებოდა და მოგვიანებით მოხდა მისი გაფართოება, მაგალითად, სახელოვნებო და შემოქმედებითი თავისუფლებით. კიდევ უფრო გვიან, გარკვეული შეზღუდვებით, რეკლამა და სხვა კომერციული სიტყვა იქნა გამოხატვის თავისუფლების დაცულ სფეროში მოქცეული. პოლიტიკური სიტყვის მაქსიმალური თავისუფლება არათუ არსებითია დემოკრატიული წესწყობილების არსებობისათვის, არამედ არ არსებობს დემოკრატიული წესწყობილება, ადამიანის მიერ ხელისუფლებაში მყოფი პოლიტიკოსების გაკრიტიკების გარეშე.

დემოკრატიული წესწყობილების არსებობის კონტიტუციური ნორმა-პრინციპი მოითხოვს იმას, რომ პოლიტიკური გამოხატვა უკიდურესად გამონაკლის შემთხვევაში შეიზღუდოს, გამოხატვის თავისუფლების ეს ასპექტი, მდებარეობს გამოხატვის თავისუფლების ცენტრში და უფრო ნაკლებად იზღუდება ვიდრე შემომედებითი თავისუფლება და კიდევ უფრო ნაკლებად ვიდრე კომერციული გამოხატვა.

განსახილველ ნორმის, და იუსტიციის სამინისტროს მიერ მისი აღსრულების პრაქტიკის გათვალისწინებით, ნოტარიუსს, როგორც მოქალაქეს, ეკრძალება საკუთარი ფეისბუქ გვერდით არა მხოლოდ უკიდურესად შეურცხმყოფელი გამონათქვამით პოლიტიკოსის გაკრიტიკება, რაც ასევე არ კარგავს პოლიტიკური სიტყვის თავისუფლების ყოვლისმომცველი უფლებით დაცვას, არამედ ნებისმიერი პოლიტიკურად მიკერძოებული, პოლიტიკოსის მიმართ დადებითი ან უარყოფითი მოსაზრების გამოხატვა. დემოკრატიულ საზოგადოებაში არ არსებობს უფრო ღირებული ინტერესი, რაც ამგვარი პოლიტკური შინაარსის გამოხატვაში თუნდაც უმცირესს ჩარევას გაამართლებს. ამგვარი რეგულირება არათუ, რაიმე ფორმით იცავს დემოკრატიას, როგორც ამას მოითხოვს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტი (აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში), არამედ საფრთხეს უქმნის მას.

ამგვარად, ნოტრაიუსის, როგორც კერძო პირის მიერ პოლიტიკური მიკერძოების სამსახურს მიღმა გამოხატვა, არც შინაარსის, არც ფორმის გათვალისწინებით არ გადასწონის სხვა ადამიანის უფლებას, ისარგებლოს აპოლიტიკური ნოტრიუსის სამსახურით. სამსახურს მიღმა ნოტრაიუსის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის დისციპლინურ უმართლობად გამოცხადება, სანქციის, უკვე არაკონსტიტუციურია. სანქციიის პროპორციულობასთან დაკავშირებით ცალკე იქნება საუბარი შემდეგ პუნქტში.

4.3. სანქციის პროპორციულობა

იუსტიციის მინისტრს არ ჰქონდა უფლება, სანოტარო საქმიანობის მიღმა, მოეხდინა ნოტრიუსის პოლიტიკური გამოხატვის რაიმე, თუნდაც მსუბუქი სანქციის ზომით რეგულირება. სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერი სანქციის გამოყენება, რაც მიზნად ისახავს ადამიანის გადარწმუნებას, არ გამოხატოს კრიტიკული დამოკიდებულება პოლიტიკურ საკითხზე, არღვევს გამოხატვის თავისუფლებას (იხილეთ კაიასუ თურქეთის წინააღმდეგ 106-ე პუნქტი).

აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციურობის თვალსაზრით, პრობლემურია იუსტიციის მინისტრის #69 ბრძანების მე-6 პუნქტის „უ“ ქვეპუნქტი. ეს უკანასკნელი არის დისციპლინური გადაცდომის დისპოზიცია, რაც ითვალისწინებს ნოტარიუსის პასუხისმგებლობას სანოტარო მოქმედების შესრულების მიღმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის. ეს ქმედება იუსტიციის მინისტრმა მიიჩნია მძიმე დისციპლინურ გადაცდომად და #69 ბრძანების მე-10 მუხლით ამ გადაცდომის ჩადენისათვის გაითვალისწინა სახდელი - სანოტარო უფლებამოსილების შეჩერების სახით. ბრძანების მე-6 მუხლი არის დისპოზიცია, ხოლო მე-10 მუხლი სანქცია. დისპოზიციის (მე-6 მუხლი) კონსტიტუციურობა სადავოდ არის ქცეული იმ შემთხვევაში როცა ნოტარიუსი ისჯება სამსახურს მიღემა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის. ასეთი ქმედება არ უნდა იყოს გასაკიცხი ზოგადად და მით უმეტეს, სამსახურს მიღმა პოლიტიკური მიკერძოება არ უნდა იწვევდეს ისეთი მძიმე სანქციით დასჯას, როგორიცაა უფლებამოსილების შეჩერება. ვითარება არც მაშინ შეიცვლებოდა, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა ფეისბუქის პირადი გვერდით, მსუბუქი ან საშუალო გადაცდომა რომ ყოფილიყო. ამიტომ ამ ნორმატიული შინაარსით საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად უნდა სცნოს იუსტიციის მინისტრის #69 ბრძანების მე-6 პუნქტის „უ“ ქვეპუნქტი.

რაც შეეხება #69-ე ბრძანების მე-10 მუხლს, ეს ნორმა აწესებს არაპორპორციულ სახდელს იმ შემთხვევისათვის, როდესაც ნოტარიუსი სანოტარო მოქმედების შესრულებისას დაარღვევს პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს. იუსტიციის მინისტრს, მართალია გააჩნია ამ ქმედების დასჯის უფლებამოსილება, მაგრამ ვინაიდან სახეზეა პოლიტიკური გამოხატვა, რაც განსაკუთრებით დაცული სიკეთეა, ასეთი ქმედებისათვის დაკისრებული სახდელი უნდა იყოს პროპორციული. იმ შემთხვევაში, როცა ნოტრიუსი სამსახურებრივ გვერდებზე განათავსებს პარტიულ განცხადებას, მართალია იუსტიციის მინისტრს წარმოეშობა ასეთი ქმედების დისციპლინირების უფლებამოსილება, თუმცა პირველივე ჯერზე, ასეთი ქმედებისათვის უფლებამოსილების შეჩერება არის არაპროპორციული ღონისძიება. ამ კუთხით პრობლემურია როგორც #69 ბრძანების მე-6 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტი, რომელიც სანოტარო მოქმედების შესრულებისას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევას მძიმე გადაცდომად აცხადებს, ასევე პრობლემურია #69-ე მუხლის მე-10 მუხლიც, რაც მსუბუქი ალტერნატივის გარეშე ითვალისწინებს ნოტარიუსისათვის უფლებამოსილების შეჩერებას.

ამგვარად, სანოტარო მოქმედების განხორციელებისას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობის ზომა (უფლებამოსილების შეჩერება) მიჩნეული უნდა იყოს არაპროპორციულად. ხოლო იმ შემთხვევაში, როცა ნოტარიუსი არ ასრულებს თავის მოვალეობას და ამ დროს არღვევს პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს, ნებისმიერი დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომის (მათ შორის გაფრთხილების) დაწესება არის უკვე არაპროპორციული.

5. დასკვნა

ამგვარად, სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს, ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნას. არაკონსტიტუციურია ნოტარიუსისათვის ნებისმიერი სანქციის დაკისრება, სამსახურის მიღემა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის. რაც შეეხება სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევისათვის #69-ე ბრძანების მე-10 პუნქტით გათვალისწინებული ისეთი სანქციის დაკისრებას, როგორიცაა ნოტარიუსის უფლებამოსილების შეჩერება, ეს არის ჩადენილ ქმედებასთან შედარებით აშკარად არაპროპორციული და შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის საწინააღმდეგო სანქცია.

ვითხოვთ „ნოტარიუსთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის შესახებ“ დებულების დამტკიცების თაობაზე” საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2010 წლის 31 მარტის #69 ბრძანების მე-6 მუხლის „უ“ ქვეპუნქტის და მე-10 მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობას, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მეორე, მეოთხე და მუხეთე მუხლებთან მიმართებაში

[1] https://constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=921

[2] http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-68648

[3] http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-89519

[4] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/547/410/

[5] https://supreme.justia.com/cases/federal/us/547/410/

[6] http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-89519

[7] http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-68648

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი