თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი; ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტები, 31¹-ე მუხლი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-8 და მე-9 პუნქტები პოლიტიკურ პარტიას უზღუდავს მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის თავისუფლად განსაზღვროს პარტიული სიის შედგენის წესი და სქესის საფუძველზე ფაქტობრივად უსპობს პარტიული სიის ფორმირების საშუალებას. სადავო ნორმა მიუთითებს, რომ პოლიტიკური პარტია განსაზღვრავს პარტიული სიის შედგენის წესს, მაგრამ იქვე აწესებს შეზღუდვას, რომ აღნიშნული წესი იმგვარად უნდა იყოს შეზღუდული, რომ წარდგენილ სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი უნდა იყოს განსხვავებული სქესის წარმომადგენელი. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სქესის საფუძველზე აღნიშნული შეზღუდვა ფაქტობრივად ართმევს პოლიტიკურ პარტიას პარტიული სიის შედგენის შესაძლებლობას შიდაპარტიული დემოკრატიული წესების საფუძველზე თუ ამომრჩევლის ნების შესაბამისად.

სადავო ნორმა დისკრეციას არ უტოვებს პოლიტიკურ პარტიებს, არამედ მათ ავალდებულებს, რომ სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრული წესის მიხედვით სქესის საფუძველზე დანომრონ პარტიული სიები.

სადავო ნორმებით დადგენილი გენდერული კვოტების რეგულირება, პოლიტიკურ პარტიას სქესის ნიშნის საფუძვლით უზღუდავს შიდაპარტიული მექანიზმების გამოყენებით პარტიული სიის შედგენასა და არჩევნებში მონაწილეობას. კერძოდ, დადგენილი რეგულირების მიხედვით დაუშვებელია პოლიტიკურმა პარტიამ, რომლის პარტიულ სიაში ყოველ სამში არ არის განსხვავებული სქესის, მიიღოს მონაწილეობა მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებში, რადგან იგი არ აკმაყოფილებს სადავო ნორმებით დადგენილ ე.წ. „გენდერულ ბალანსს“. ამდენად, ცხადია, რომ პოლიტიკურ პარტიას ეზღუდება თავისი საქმიანობის ისეთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიის სიის შედგენა და შესაბამისად, კანდიდატების არჩევა. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის თავისუფლებით დაცულია ყველა ისეთი აქტივობა, რომელიც პარტიის მოწყობას განაპირობებს -არჩევნებისთვის მომზადება კი

პოლიტიკურ პარტიას ასევე ეზღუდება არჩევნებში მონაწილეობის უფლება, რადგან ერთმევა პარტიული სიის რეგისტრაციის საშუალება. ყოველ სამში განსხვავებული სქესის ჩასმის ვალდებულება ფაქტობრივად უსპობს პოლიტიკურ პარტიას შეადგინოს პარტიული სია და მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში. ამასთან, დაწესებული სანქცია - პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციაში არ გატარებასთან დაკავშირებით პოლიტიკურ პარტიას უზღუდავს არჩევნებში მონაწილეობის მიღების უფლებას.

სადავო ნორმა პოლიტიკურ პარტიას, მათ შორის, უზღუდავს ისეთი პარტიული სიის ფორმირებას, რომლის შემადგენლობშიც სრულად ქალები არიან. კერძოდ, სახელმწიფო ასეთ პარტიას ავალდებულებს სიაში ყოველ სამში ჩაისვას განსხვავებული სქესის პირი (კაცი), მაშინ როდესაც შიდაპარტიული დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენებით პირველ ათეულში შესაძლოა სრულად ლიდერობდნენ ქალები. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი რეგულირების, სქესთა ბალანსის დაუცველობის შემთხვევაში, ცენტრალური საარჩევნო კომისია იღებს უმკაცრეს ზომას და პარტიას არ ატარებს რეგისტრაციაში, რაც თავად ასეთ პარტიას უზღუდავს მიიღოს მონაწილეობა არჩევნებში - თავისი ამომრჩევლისგან მიღებული ხმების შესაბამისი ოდენობით დაიკავოს ადგილი საკრებულოში.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტი არეგულირებს მანდატის მიღების შემდგომ პროცესს და პოლიტიკურ პარტიას მის მიღებას უზღუდავს: (1) პოლიტიკურ პარტიას ეზღუდება მანდატი მიიღოს მის მიერ წარდგენილი პარტიული სიის შესაბამისად, ვინაიდან საკრებულოს წევრს თუ ვადამდე შეუწყდა უფლებამოსლება, პარტიული სიის არა შემდგომი კანდიდატი, არამედ ვისც შეუწყდა უფლებამოსილება იმ სქესის ადამიანს ეძლევა მანდატი. სადავო რეგულირება აზრს უკარგავს პარტიის საქმიანობას იყოს იმ წევრებით არჩეული, რომელსაც თავად წყვეტს თავისი წევრების საშუალებით. (2) პარტია სრულად კარგავს მანდატს თუ პარტიულ სიაში არ არის იმავე სქესის ადამიანი, ვისაც უფლებამოსილება შეუწყდა ვადამდე. აღნიშნული წესი ეწინააღმდეგება დემოკრატიული სახელმწიფოს არსს და უხეშად არღვევს პოლიტიკური პარტიის უფლებას არჩევით ორგანოში იყოს არჩეული და წარმოდგენილი იმ მანდატების პროპორციულად, როგორც ამას ამომრჩეველი გადაწყვეტს საარჩევნო ყუთთან.

სადავო ნორმებს ასევე ასაჩივრებენ პოლიტიკური პარტიის „ევროპული საქართველო -მოძრაობა თავისუფლებისთვის“ წევრი ქალი კანდიდატები, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ სახელმწიფოს მიერ კვოტების დადგენა და სავალდებულოდ დაწესება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-8 და მე-9 პუნქტები პოლიტიკური პარტიის წევრს, რომელიც საკრებულოს არჩევნებში აპირებს მონაწილეობის მიღებას სქესის საფუძველზე ეზღუდება პარტიულ სიაში კონკრეტული პოზიციის დაკავება და პარტიული სიით არჩევნებში მონაწილეობის მიღება. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი რეგულირებით სქესის საფუძველზე დანომრილ პარტიულ სიაში პოლიტიკური პარტიის წევრს ეზღუდება დაიკავოს მეორე სქესისთვის წინასწარ განკუთვნილი პოზიციები, რომელიც სადავო რეგულირების თანახმად მთლიანი სიის მესამედს წარმოადგენს. ამდენად, კანდიდატისთვის პარტიული სიის ის ნომრები, რომელიც სქესის მიხედვით უნდა შეივსოს და არა კონკურენციის შედეგად, ავტომატურად გამორიცხულია და იგი აპრიორი ვერ შედის კონკურენციაში ამ პოზიციების დასაკავებლად. ამდენად, ქალი კანდიდატი ვერ გაუწევს პოლიტიკურ კონკურენციას მის თანაპარტიელ კაცს, ვინაიდან კანონმდებელმა პარტიისთვის დააწესა სქესის მიხედვით პარტიული სიის შედგენის სავალდებულო რეგულირება.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი უზრუნველყოფს საქართველოს ყველა მოქალაქის უფლებას, განურჩევლად მისი სქესისა მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური პარტიის საქმიანობაში. პოლიტიკური საქმიანობის მნიშვნელოვანი ნაწილია შიდაპარტიული კონკურენციის მექანიზმების შემუშავება, პარტიის წევრებს შორის ჯანსაღი კონკურენცია პარტიულ სიაში დამსახურებული პოზიციის დასაკავებლად და საკრებულოს არჩევნებისთვის პარტიული სიის ფორმირებაში მონაწილეობის მიღება. ადამიანის უფლება თავისუფლად განახორციელოს პოლიტიკურ პარტიაში საქმიანობა გულისხმობს ყველა პოლიტიკური აქტივობის განხორციელებას, რომელიც მათ შორის დაკავშირებულია არჩევნებში წამატების მიღწევასთან. თუკი პარტიული სიის ფორმირება დაკავშირებული იქნება სქესთან, მაშინ ეს პირდაპირ შეზღუდავს პირის პარტიულ საქმიანობას და აისახება პარტიული სიის კომპოზიციაზე. გარდა ამისა, პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის ძირითადი მიმართულება შეიძლება იყოს ქალების პარტიის შექმნა და პოლიტიკური პარტიის წესდებაც მორგებული იყოს იმ წესებს, რომლის მიხედვითაც პირველი ათეული შედგებოდეს ქალი კანდიდატებისგან. სადავო ნორმები უზღუდავს პოლიტიკურ პარტიას და მის წევრებს ასეთი წესების შემუშავებას და ამოქმედებას. ამასთან, სადავო ნორმები უზღუდავს პოლიტიკურ პარტიას და მის წევრებს ისეთი წესდების შემუშავებას, რომელიც ითვალისწინებს პარტიული სიის შედგენის სხვა ისეთ მოდელს, რომელიც პარტიულ სიას არა სქესის, არამედ სხვა კრიტერიუმების მიხედვით არჩევს (მაგალითად, შიდაკონკურენციის, პრაიმერის შედეგად ამომრჩევლისგან მიღებული მხარდაჭერის მიხედვით).

სახელმწიფოს მიერ სქესის საფუძველზე წინასწარ განსაზღვრულ სიაში, პოლიტიკური პარტიის წევრს ეზღუდება 23-ე მუხლით გარანტირებული თავისუფლება, ხოლო შეზღუდვა არ ეფუძნება არცერთ ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც დადგენილია ამავე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით.

საკრებულოს არჩევნებში მონაწილეობის მიღების მსურველს ეზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული პასიური საარჩევნო უფლება. პასიური საარჩევნო უფლებით განატირებულია კანდიდატის უფლება დაიკავოს პარტიული სიის ის პოზიცია, რომელიც მან შიდა კონკურენციისა და პარტიის გადაწყვეტილების შედეგად დაიმსახურა. აღნიშნული გარანტიის უზრუნველყოფის გარეშე, კანდიდატობის მსურველმა სახელმწიფოს ჩარევით შეიძლება დაიკავოს პარტიის სიის მისთვის საუარესო პოზიცია ან საერთოდ ვერ მოხვდეს პარტიულ სიაში. სახელმწიფოს ჩარევისა და საუარესო პოზიციის დაკავების შედეგად კი კანდიდატმა შესაძლოა (მაღალი რისკია) მანდატი ვერ მოიპოვოს საკრებულოში. ამდენად, პარტიულ სიაში სქესის საფუძველზე ადგილის გაუქმების შედეგად კანდიდატობის მსურველს ეზღუდება პასიური საარჩევნო უფლება - ამ ფუნდამენტური უფლების თავისუფლად განხორციელების გარეშე შეუძლებელია პირი არჩეული იქნეს საკრებულოში. ამდენად, სადავო ნორმა სქესის მიხედვით ზღუდავს პარტიული სიის ყოველ სამეულში შესვლას, რაც ზღუდავს პარტიის წევრის უფლებას იყოს არჩეული პირი საკრებულოში.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტი არეგულირებს მანდატის მიღების შემდგომ პროცესს და პარტიულ სიაში შემავალ წევრებს უზღუდავს იმ მანდატის მიღებას, რომელიც მათ ამომრჩეველთა ხმების შედეგად დაიკავეს საკრებულოში. ყველა კანდიდატს სქესის საფუძველზე ეზღუდება იმ მანდატის მიღება, რომელიც არჩევნების შედეგად და ამომრჩევლის ნდობის შედეგად მიენიჭათ. თუ პარტიულ სიაში მე-2 ნომერი არის კაცი, ხოლო მე-3 ნომერი არის ქალი, სადავო ნორმის საფუძველზე იმ შემთხვევაში, როდესაც კაცს უფლებამოსილება უწყდება ვადაზე ადრე, რიგით შემდგომ კანდიდატს ეკრძალება საკრებულოში მანდატის დაკავება და მხოლოდ შემდგომი კაცი იკავებს ადგილს საკრებულოში. სადავო ნორმა სქესის საფუძველზე უზღუდავს ყველა კანდიდატს იყოს არჩეული და მიიღოს ამომრჩევლისგან მანდატი. მე-3 ნომერ ქალ კანდიდატს, მიუხედავად იმისა, რომ პარტიული სიის მიხედვით და ამომრჩევლის მიერ გაკეთებული არჩევანის მიხედვით მას ეკუთვნის მანდატის მიღება - სადავო ნორმა მას უკრძალავს საკრებულოში შესვლას. ამდენად, სადავო ნორმა უხეშად ზღუდავს კანდიდატის უფლება იყოს არჩეული საკრებულოში.

გარდა პოლიტიკური პარტიისა და თავად კანდიდატებისა, სადავო ნორმები ასევე ზღუდავს ამომრჩევლის კონსტიტუციურ უფლებას არჩევანი გააკეთოს არა სქესის, არამედ პოლიტიკური შეხედულების მიხედვით. კონსტიტუციურ სარჩელში ამომრჩევლის უფლებების შეზღუდვაზე დავობს სალომე ხვადაგიანი. სადავო ნორმები ზღუდავს ამომრჩევლის უფლებას, ვინაიდან სახელმწიფო მას ავალდებულებს არჩევანი გააკეთოს იმ საარჩევნო სიებზე, რომლებშიც კანდიდატები რაოდენობრივად სქესის მიხედვით იქნებიან დალაგებული. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნებისმიერი იძულების მექანიზმი, რომელიც პარტიულ სიის შემადგენლობაზე ზემოქმედებს, ამომრჩეველს არჩევანის თავისუფლებას უზღუდავს.

პირველი, სახელმწიფო სქესის მიხედვით განსაზღვრავს კანდიდატების პოზიციებს პარტიულ სიაში, რაც ამომრჩევლის ხმის ძალას და ღირებულებას ამცირებს. ამომრჩევლისთვის სასურველი კანდიდატის პოზიციების სქესის საფუძველზე გაუარესებით, სახელმწიფო მას ართმევს არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას და ხმის მიცემის ეფექტურობას ამცირებს. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი მკაცრი რეგულირება ამომრჩეველსა და კანდიდატს შორის ადგენს ისეთ ბარიერებს, რომ მათ დაახლოებას ხელოვნური გზებით უშლის ხელს. შედეგად, ამომრჩევლის ხმა აისახება სახელმწიფოს მიერ ფორმირებულ სიაში და არა თავისუფალი ნების საფუძველზე ფორმირებული კანდიდატების შემადგენლობაში. არჩევნები არ არის მხოლოდ არჩევნების დღე, არამედ იგი მოიცავს წინასაარჩევნო პერიოდსაც, როდესაც ამომრჩეველს შეუძლია განსაზღვროს მისთვის სასურველი პოლიტიკოსების პარტიულ სიაში მოწინავე პოზიციებზე მოხვედრა. მაგალითად, პოლიტიკური პარტია მისთვის წინასაარჩევნოდ აკეთებს კვლევებს, ატარებს პრაიმერს, რათა გაიგოს ამომრჩევლის პრეფერენციები და პარტიულ სიაში კონკრეტულ პოზიციებზე მოხვდნენ ამომრჩევლისთვის სასურველი კანდიდატები. ზოგიერთი პარტია კი უშუალოდ არჩევნების დღეს მიანდობს კონკურენციას და მაჟორიტარების მიერ მიღებული ხმების მიხედვით ახდენს პარტიული სიის შემადგენლობის დალაგებას. სალომე ხვადაგიანი არჩევანს არა სქესის მიხედვით აკეთებს, არამედ მისი პოლიტიკური შეხედულების მიხედვით. პოლიტიკურ პარტიას ხმას აძლევს არა მისი შემადგენლობის სქესის საფუძველზე, არამედ რამდენად შეესაბამება პოლიტიკოსების შეხედულებები და იდეოლოგია მის პოზიციებს. თავისუფალი არჩევნები კი ამომრჩევლისთვის არის ის საშუალება, რომლითაც შეუძლია ხმა ქვეყნის ისეთ განვითარებას მისცეს, რომელიც მის იდეოლოგიასთან უფრო ახლოს დგას - ამ არჩევანის შეზღუდვა ნებისმიერი ნიშნით, მათ შორის სქესის საფუძველზე ეწინააღმდეგება დემოკრატიის პრინციპს და ამომრჩეველს უზღუდავს თავისუფალი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას.

მეორე, გარდა კანდიდატების პოზიციების გაუარესებისა, კონკრეტულ კანდიდატს ერთმევა პარტიული სიაში სქესის საფუძველზე ადგილის დაკავების შესაძლებლობა და არჩევნებს მიღმა რჩება. ასეთ შემთხვევაში ამომრჩეველსა და კანდიდატს შორის არა დაშორება, არამედ მისი არჩევის შესაძლებლობის სრული გაუქმება ხდება. მაგალითისთვის, თუ საკრებულოში შეიძლება მანდატი მოიპოვოს 25-მა კანდიდატმა, თითოეულ კანდიდატს არა 25-ივე ადგილის დაკავების, არამედ აქედან მინიმუმ მესამედი ადგილის დაკავების შესაძლებლობა გამორიცხული აქვს, რაც სქესის მიხედვით კონკურენციის გამო არის შეზღუდული. სქესის საფუძველზე გამორიცხულ კანდიდატს ამომრჩეველი ვერ აირჩევს და მის მაგივრად, მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ ფორმირებული პარტიული სიისთვის ხმის მიცემის ალტერნატივა რჩება. ამდენად, სადავო ნორმით სახელმწიფო ახდენს ამომრჩევლის ნების ფორმირების კონტროლს წინასწარ არჩევნებამდე სქესის მიხედვით დავალდებულებული კანდიდატების არჩევის საშუალებით. ამომრჩევლის უფლება თავისუფლად გააკეთოს არჩევანი გულისხმობს არა მხოლოდ არჩევნების დღეს უშუალოდ, არამედ არჩევნების ყველა იმ კომპონენტს, რომელიც მის შედეგებს და ნების თავისუფლებას განსაზღვრავს. ამ რეგულირების გამო ამომრჩეველს არჩევანის გაკეთება არა პოლიტიკური იდეოლოგიების/შეხედულებების/რწმენის მიხედვით შეუძლია, არამედ სქესის საფუძველზე კონტროლირებული საარჩევნო სიის მიხედვით.

მესამე, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული მოთხოვნის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში (პოლიტიკურმა პარტიამ იგი შეიძლება საკუთარი პოლიტიკური შეხედულების ან ობიექტური მიზეზების გამო, კერძოდ, სქესის საფუძველზე ვერ გაანაწილოს კანდიდატები) პოლიტიკური პარტია ვერ გაივლის რეგისტრაციას, რაც ამომრჩეველს სრულად ართმევს პოლიტიკური სუბიექტის არჩევანის შესაძლებლობას.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტი ზღუდავს ამომრჩევლის უფლებას, ვინაიდან ახდენს მის მიერ გამოვლენილი ნების ცვლილებას სქესის საფუძველზე. პარტიული სია, რომელსაც ამომრჩეველმა ხმა მისცა, სადავო ნორმა ახდენს მის კონფიგურაციას, იმგვარად გადალაგებას და კანდიდატებისთვის მანდატის მინიჭებას, რომელიც ამომრჩევლის ნებისგან არ გამომდინარეობს. ყველა ისეთი წესი, რომელიც ამომრჩევლის ნების მანიპულირებას ახდენს, თავისთავად კანდიდატს უზღუდავს იყოს არჩეული არჩევით ორგანოში, ვინაიდან ასეთ ორგანოში მანდატის მიღება კონსტიტუციის საფუძველზე მხოლოდ ამომრჩევლის ნებას არის მინდობილი. ამომრჩეველმა ხმა მისცა პარტიულ სიას იმ შემდგებლობით და პოზიციებით, როგორც არჩევნებზე საარჩევნო ყუთთან მისთვის იყო ცნობილი - არჩევნების შემდგომ კი ამ სიის გადალაგება სქესის საფუძველზე ნიშნავს ამომრჩევლის ხმის ძალის შემცირებას და მისი არჩევანის შეცვლას, რაც არადემოკრატიულია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლს.

ამდენად, არსებობს ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლით გათვალისწინებული წინაპირობები. მოსარჩელე არის უფლებამოსილი სუბიექტი, იდავოს სადავო ნორმების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.

სარჩელი შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს და არ არსებობს ამავე კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები:

წარმოდგენილია კანონით დაგენილი ფორმით;

შემოტანილია უფლებამოსული სუბიექტის მიერ, რასაც ადასტურებს ზემოაღნიშნული მსჯელობა;

მასში მითთებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი საკონსტიტუციო სასამართოს შესახებ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე’’ ქვეპუნქტის შესაბამსიად;

სადავო საკითხები სადავო ნორმებთან მიმართებით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართოს მიერ;

სადავო საკითხს შეეხება კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ წინადადებას და სადავო ნორმებზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „ევროპული საქართველო - მოძრაობა თავისუფლებისთვის“ პოზიცია

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის პარტიული სიის შედგენის წესს განსაზღვრავს პოლიტიკური პარტია, იმგვარად, რომ წარდგენილ სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი უნდა იყოს განსხვავებული სქესის წარმომადგენელი.“

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის შესაბამისმა პოლიტიკურმა პარტიამ პარტიული სია შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის თავჯდომარეს უნდა წარუდგინოს კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს 30-ე დღისა. თუ პოლიტიკური პარტიის მიერ წარდგენილ პარტიულ სიაში არ არის დაცული მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის ამ მუხლით დადგენილი სქესთა შორის ბალანსი, პარტიას უბრუნდება სია და ხარვეზის აღმოსაფხვრელად ეძლევა 3 დღის ვადა. თუ ხარვეზი არ აღმოიფხვრა, პარტიული სია რეგისტრაციაში არ გატარდება.“

1.1. სადავო ნორმების თანახმად, პარტიული სიის განსაზღვრის წესს ადგენს პოლიტიკური პარტია, თუმცა ამავე დროს სქესის საფუძველზე უზღუდავს მისი შემადგენლობის განსაზღვრას. თავისთავად პარტიული სიის შემადგენლობაში გენდერული ბალანსის დაცვის მოთხოვნა, პოლიტიკურ პარტიას უზღუდავს თავისუფლად შეიმუშავოს წესი, რომლითაც გაითვალისწინებს ამომრჩევლის ნებას და პარტიულ სიას შეადგენს იმ ადამიანებით, ვინც შემუშავებული დემოკრატიული წესის შესაბამისად შეირჩევიან კანდიდატებად.

პარტიული სიის შედგენის წესის ფორმირება პარტიის საქმიანობის უმნიშვნელოვანეს ელემენტს წარმოადგენს. სიის შედგენის წესი განაპირობებს ისეთი მექანიზმების შემუშავებას, რომლითაც პოლიტიკური პარტია ასახავს ამომრჩევლის ნებას და არჩევნებზე სთავაზობს ისეთ კანდიდატებს, რომელთა მიმართაც ამომრჩევლის მხარდაჭერა და ნდობა მაღალია.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის სუბიექტი არის პოლიტიკური პარტია. პოლიტიკურ პარტიას სადავო ნორმებით დადგენილი გენდერული კვოტების დაცვის რეგულირება უზღუდავს შიდაპარტიული მექანიზმების გამოყენებით პარტიული სიის შედგენასა და არჩევნებში მონაწილეობის მიღებას სქესის ნიშნის საფუძველზე. კერძოდ, სადავო რეგულირების მიხედვით დაუშვებელია მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისთვის შესაბამისმა პოლიტიკურმა პარტიამ, რომლის პარტიულ სიაში პირველი ათეული წარმოადგენს ქალს, ამ შემადგენლობით მიიღოს მონაწილეობა არჩევნებში, რადგან იგი არ აკმაყოფილებს სადავო ნორმებით დადგენილ ე.წ. გენდერულ ბალანსს. კერძოდ, სახელმწიფო ასეთ პარტიას ავალდებულებს სიაში ყოველ სამ კანდიდატში ჩასვას განსხვავებული სქესის პირი, მაშინ როდესაც შიდაპარტიული დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენებით პირველ ათეულში ლიდერობს ქალი. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი რეგულირების სქესთა ბალანსის დაუცველობის შემთხვევაში, ცენტრალური საარჩევნო კომისია იღებს უმკაცრეს ზომას და პარტიას არ ატარებს რეგისტრაციაში, რაც თავად ასეთ პარტიას უზღუდავს მიიღოს მონაწილეობა არჩევნებში - თავისი ამომრჩევლისგან მიღებული ხმების შესაბამისი მანდატების ოდენობით დაიკავოს ადგილი საკრებულოში.

მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები უნდა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ფუძემდებლური პრინციპების ფარგლებში, დემოკრატიული სახელმწიფოსა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გათვალისწინებით. ასევე, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას საქართველოს 23-ე მუხლი უნდა განიმარტოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტში ჩამოყალიბებული პრინციპების კონტექსტში და ფარგლებში. „საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურსამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, II, 3).

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციის პრინციპებთან სადავო ნორმის შესაბამისობაზე არ მსჯელობს, მაგრამ სავალდებულოდ მიიჩნევს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოიყენოს მათი რესურსი კონსტიტუციის სწორი განმარტებისა და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დაცვისათვის. ამაზე სასამართლომ არაერთგზის მიუთითა საკუთარ გადაწყვეტილებებში. კერძოდ, კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გაანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები განმარტების შედეგად არ დასცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის 1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 1).

კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის, საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებით ხშირად უთითებს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებზე და მათ მნიშვნელობაზე: „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ...ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა. ამასთან, ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის 1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 2).

საქართველოს კონსტიტუცია პოლიტიკური პარტიების თავისუფლებას ითვალისწინებს მნიშვნელოვან ღირებულებად, რადგან იგი დემოკრატიის ფუნქციონირების არსებით ნაწილს წარმოადგენს. არჩევნების ჩატარება წარმოუდგენელია თავად პოლიტიკური პარტიების არსებობისა და თავისუფალი ფუნქციონირების გარეშე. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუცია იცავს პოლიტიკური პარტიის საქმიანობას, როგორც დემოკრატიული სახელმწიფოს ღირებულებას. პოლიტიკური პარტიებს აქვთ თავიანთი მიზნები და ამ მიზნების განხორციელებას ახდენენ კონკრეტული შიდაპარტიული მექანიზმების საფუძველზე. აღნიშნული დემოკრატიული მექანიზმებით ფუნქციონირება, მათ შორის ამომრჩეველს აძლევს შესაძლებლობას განასხვავოს თავად ეს პარტიები ერთმანეთისგან და მათი ხმა დაუკავშიროს სასურველ ვარიანტს/შემოთავაზებას. პარტიული სიის შედგენის შიდაპარტიული მექანიზმი შეიძლება იყოს სხვადასხვაგვარი - რეგიონალური წარმომადგენლობის ასახვა სიის ფორმირებისას, შიდა პრაიმერების გამართვა, შიდა პარტიული გამოკითხვების შესაბამისად პარტიული სიის ფორმირება, მაჟორიტარების მიერ მიღებული ხმების მიხედვით პროპორციული სიის ფორმირება და სხვა. სიის შედგენის შიდაპარტიული მექანიზმების ფუნქციონირება შეუძლებელია, მაშინ როდესაც სახელმწიფო განსაზღვრავს პარტიების სიებს სქესის საფუძველზე.

პოლიტიკური პარტიის უმნიშვნელოვანეს მიზანს წარმოადგენს ამომრჩეველთა წრის გაფართოება ან/და არსებული ამომრჩევლების შენარჩუნება. ამდენად, პოლიტიკური პარტია გარდა საარჩევნო პროგრამისა, ასევე იმუშავებს სხვადასხვა მექანიზმებს, მათ შორის ზემოთ ჩამოთვლილს, რათა მაქსიმალურად მოახდინოს ამომრჩევლის ნების გათვალისწინება და არჩევნებზე მათი მობილიზება. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის ყოველი შეზღუდვა, მათ შორის პარტიული სიის ფორმირების კონტროლი, კი თავის მხრივ იწვევს პოლიტიკური პარტიის შეფერხებას არჩევნებისთვის მოახდინოს თავისი ამომრჩევლის მობილიზება და მიიღოს შესაბამისი რაოდენობის მანდატები. სადავო რეგულირება უხეშად ახდენს პარტიული სიის ფორმირებაში სახელმწიფოს ჩარევას, რაც პოლიტიკური პარტიის საქმიანობას არსებითად აფერხებს, რადგან უკრძალავს ისეთი შიდაპარტიული მექანიზმის პრაქტიკაში ამუშავებას, რომელიც კანდიდატებს არა სქესის, არამედ სხვა ნიშნით კონკურენციის მიხედვით აარჩევს.

პარტიის საქმიანობის თავისუფლება ასევე მოიცავს უფლებას განსაზღვროს ის პირები, რომელთა შემადგენლობითაც იგი კონკურენციაში შევა სხვა პარტიებთან. სადავო ნორმა კი პოლიტიკურ პარტიას ფაქტობრივად უსპობს ამის განხორციელების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა პარტიებს ავალდებულებს გენდერის საფუძველზე შეადგინონ ამომრჩევლისთვის შეთავაზებული სია.

პარტიის საქმიანობის თავისუფლების შემადგენელი ნაწილია აირჩიოს ის საშუალება, რაც მას ეფექტური და მიზანშეწონილი მიაჩნია ამომრჩეველთან კომუნიკაციისთვის. პოლიტიკურ პარტიას შესაძლოა მიზანშეწონილად მიაჩნდეს, რომ თავისი პროგრამის წარდგენა მოახდინოს პარტიულ სიაში პროპორციულად დომინირებული ქალების შემადგენლობით. ამომრჩეველთან კომუნიკაციისას პარტიული პროგრამის წარდგენისთვის პოლიტიკურ პარტიას აქვს თავისუფალება აარჩიოს მისი წარდგენის საშუალებაც.

პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება მოიცავს ისეთ მოქმედებებში ჩართვას, რომელიც მოიცავს ორგანიზაციული თუ პროგრამული საკითხების მოწყობას და ამომრჩევლისთვის მიწოდებას. ამასთან, პოლიტიკური პარტია თავისუფალია თავისი იდენტობის წარმოჩენაში, პოლიტიკური მიზნების, პროგრამის შედგენაში და მათი ამომრჩევლისთვის იმ საშუალებით მიწოდებაში, რომელსაც თავად პარტია განსაზღვრავს ეფექტურად. ამდენად, პარტიული სია არის ის არსებითი მექანიზმი, რომლითაც პოლიტიკური პარტია თავის პროგრამას წარუდგენს ამომრჩეველს. პარტიული სიის წარმომადგენლები არიან პარტიის პროგრამის რეპრეზენტატორები და ისინი ახდენენ ამომრჩევლის დარწმუნებას პოლიტიკური პარტიისთვის ხმის მიცემის აუცილებლობაში. პარტიული სიის ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი მაინც უნდა იყოს განსხვავებული სქესის ვალდებულების განსაზღვრით სახელმწიფო ფაქტობრივად უსპობს პოლიტიკურ პარტიას თავისი პროგრამა იმ ადამიანების საშუალებით მიაწოდოს ამომრჩეველს, რომელსაც თავად მიიჩნევს სწორად და ეფექტურ საშუალებად ამომრჩეველთან კომუნიკაციისთვის. პოლიტიკური პარტიის პროგრამა არ არის მხოლოდ დოკუმენტში დაწერილი სიტყვები, არამედ მას აცოცხლებენ პოლიტიკური პარტიის კონკრეტული წევრები და მიაქვთ სათქმელი ამომრჩევლამდე. ამდენად, პოლიტიკური პარტიის პროგრამა არ არის მხოლოდ ცალკეული ტექსტი, არამედ ის ადამიანებიც, ვისი საშუალებითაც მისი პრეზენტაცია ამომრჩევლისთვის ხორციელდება. ამასთან, პოლიტიკური პარტია ვერ დააძალებს იმ ადამიანებს, ვისაც კონკრეტული პროგრამის არ სჯერა, მისი სახელით ისაუბროს საარჩევნო საკითხებზე. პარტიული სიის სქესის მიხედვით გადანომრვა კი პოლიტიკურ პარტიებს უტოვებს დიდ რისკს, რომ პარტიის წევრებად დაუშვას ისეთი პირები, რომელთაც მისი პროგრამა მიუღებელია და შესაბამისად, მის მიტანას ამომრჩევლამდე ვერ მოახერხებს. ამდენად, პარტიების საქმიანობის თავისუფლება ასევე მოიცავს მათ თავისუფლებას განსაზღვრონ ის ადამიანები, ვისთან ერთადაც ისინი კონკურენციაში იქნებიან არჩევნებზე ხმების მოსაპოვებლად. ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი მაინც განსხვავებული სქესის ადამიანის ჩაწერის ვალდებულება კი პოლიტიკურ პარტიას ამ თავისუფლებას უსპობს.

სადავო ნორმა სქესის მიხედვით განსაზღვრავს პარტიულის სიის კანდიდატების ნუმერაციას. პოლიტიკური პარტიის მიერ შემუშავებული რიგი შიდაპარტიული მექანიზმები სწორედ მიემართება სიის ფორმირების პროცესს. პარტიულ სიაში ნუმერაციის მიხედვით თუ რომელ ადგილს დაიკავებს კონკრეტული კანდიდატი, პოლიტიკური პარტია გადაწყვეტილებას იღებს კონკრეტული მექანიზმის საშუალებით და არა კანდიდატის სქესის საფუძველზე. მაგალითად, პრაიმერების დახმარებით თუ კონკრეტული პარტიის ამომრჩეველმა გადაწყვეტილება მიიღო კონკრეტული კანდიდატების - პირველ, მეორე, მესამე და მეოთხე ადგილებზე - ქალების სასარგებლოდ გაკეთდა, პოლიტიკურ პარტიას ეზღუდება ამ კომბინაციით შეადგინოს პარტიული სია. სახელმწიფო ახორციელებს აბსოლუტურ კონტროლს პარტიული სიის ნუმერაციაზე და სქესის საფუძველზე შედეგობრივად (ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი განსხვავებული სქესის) განსაზღვრავს სქესის წარმომადგენლობას. აღნიშნული კი წარმოადგენს უხეშ ჩარევას პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის თავისუფლებაში.

პოლიტიკური პარტიის უფლება, რომ მისი საქმიანობა ეფუნებოდეს თავისუფლებას, თანასწორობას, გამჭირვალობას და შიდაპარტიულ დემოკრატიულ პრინციპებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლიდან მომდინარეობს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს.“ პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება მნიშვნელოვნად არის დაკავშირებული დემოკრატიის პრინციპებთან - პოლიტიკური პროცესი წარიმართება თავისუფალ გარემოში, მაშინ როდესაც პარტიებისთვის უზრუნველყოფილი იქნება თავისუფალი საქმიანობა. ცვლილებების შედეგად საქართველოს მოქმედ კონსტიტუციას დაემატა მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი, რაც ცხადად მიუთითებს კონსტიტუციის ძირითად არსზე და მიზანზე, რომ მნიშვნელოვანია პოლიტიკური პარტიების საქმიანობის თავისუფლება დემოკრატიის ფუნქციონირებისთვის. პოლიტიკური პარტიების თავისუფლება უზრუნველყოფს ამომრჩევლის ნების ადეკვატურ ასახვას წარმომადგენლობით ორგანოში და დემოკრატიული პროცესების შეუფერხებელ განხორციელებას. პოლიტიკური პარტიების თავისუფალი საქმიანობის გარეშე შეუძლებელია ამომრჩეველს ინფორმირებული და თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობა შეექმნას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 თავი არეგულირებს ადგილობრივი თვითმმართველობის საკითხებს. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოების მეშვეობით. წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. აღმასრულებელი ორგანოები აღასრულებენ წარმომადგენლობითი ორგანოების გადაწყვეტილებებს და ანგარიშვალდებული არიან მათ წინაშე. საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად არ მიუთითებს სახელმწიფოს ისეთ უფლებამოსილებაზე, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევას სქესის მიხედვით შეზღუდავდა და ჩაერეოდა შინაარსობრივად მის ფორმირებაში. ამდენად, გენდერული ბალანსის დაცვის რეგულირება იმ ნორმებიდან, რომელიც კონსტიტუციური ორგანოს მოწყობას ეხება, უშუალოდ არ გამომდინარეობს და პირიქით, მას პირდაპირ ეწინააღმდეგება.

ამასთან, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ითვალისწინებს არცერთს იმ ლეგიტიმურ მიზანთაგანს, რომელიც მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტში. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ ისეთი ლეგიტიმური მიზნების საფუძველზე, რომელიც დაკავშირებულია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობასთან ან ძალადობით შეცვლასთან, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან ისეთი პოლიტიკური პარტიის საქმიანობასთან, რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. ასევე, დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები ამომწურავად არის ჩამოთვლილი კონსტიტუციაში. პარლამენტი შეზღუდულია საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნებით და პოლიტიკური პარტიის საქმიანობაზე დაწესებული ყველა სხვა შეზღუდვა, რომელიც არ გამომდინარეობს ამ მიზნებიდან არაკონსტიტუციურია.

1.2. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „წარმომადგენლობითი დემოკრატია ხალხის მიერ წარმომადგენლების არჩევასა და მათი მეშვეობით სახელმწიფო მმართველობაში მონაწილეობას, სუვერენული ძალაუფლების განხორციელებას გულისხმობს. ამავე დროს, წარმომადგენლების არჩევასთან ერთად, საქართველოს მოქალაქეები აღჭურვილნი არიან უფლებით, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ხელისუფლების საქმიანობაში და დაიკავონ სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ, არა მხოლოდ არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით განახორციელონ საკუთარი სუვერენული ძალაუფლება, არამედ თავადვე იყვნენ წარმომადგენლები და აქტიური როლი შეასრულონ სახელმწიფო მმართველობის პროცესში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-8). „არჩევნების მთავარი დანიშნულება ხალხის ნების ადეკვატურ ასახვასა და სახალხო სუვერენტეტის რეალიზებაში მდგომარეობს. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა და საარჩევნო უფლების მქონე პირებისთვის პასიური თუ აქტიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვა ყოველთვის მკაცრ კონსტიტუციურსამართლებრივ შეფასებას საჭიროებს. საარჩევნო პროცესის დემოკრატიული ბუნებიდან გამომდინარე, ამგვარი შეზღუდვის გამამართლებელი ლეგიტიმური მიზნი ვერ იქნება უკეთესი, თანამდებობასთან უფრო შესაბამისი, კვალიფიციური კანდიდატის არჩევის უზრუნველყოფა“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.34).

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი გენდერული კვოტა. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ არჩევნების თავისუფლება მოიცავს არა მხოლოდ თავად არჩევნებს, არამედ წინასაარჩევნო აქტებს, როგორიცაა პარტიების მიერ შედგენილი კანდიდატების სია. აღნიშნული სია ქმნის არჩევნების ჩატარების აუცილებელ წინაპირობას და პირდაპირ გავლენას ახდენს აქტიურ და პასიურ ხმის უფლებაზე. ამდენად, არჩევნებში მონაწილეობის უფლება ასევე მოიცავს საარჩევნო პარტიული სიის წარდგენის შესაძლებლობას და კანდიდატის დასახელების უფლებას.

სადავო ნორმით პარტიულ სიაზე დაწესებული მოთხოვნა, ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი მაინც იყოს განსხვავებული სქესის, პოლიტიკურ პარტიას ავალდებულებს შედეგობრივად ხელოვნურად შეავსოს კანდიდატების წარმომადგენლობა საკრებულოში სქესის საფუძველზე. კანდიდატები შეარჩიოს არა პოლიტიკური პროცესის და ამომრჩევლის ნების შესაბამისად, არამედ სახელმწიფოს მიერ დანომრილი სქესის ნიშნის მიხედვით. აღნიშნული შეზღუდვა კი პოლიტიკურ პარტიას ართმევს უფლებას მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში იმ წარმომადგენლობით, ვისაც თავად პარტია განსაზღვრავს შესაბამისი ნუმერაციით და თავისი წესდებით განსაზღვრული წესით. არჩევნებში მონაწილეობა თავისი შინაარსით გულისხმობს იმ კანდიდატებით მონაწილეობას, ვისაც თავად პოლიტიკური პარტია წარადგენს. ხოლო, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნუმერაცია სქესის საფუძველზე არსებითად ზღუდავს და ფაქტობრივად უსპობს პოლიტიკურ პარტიას არჩევნებში მონაწილეობას. სახელმწიფოს ნუმერაციით განსაზღვრული პარტიული სიით არჩევნებში მონაწილეობის მიღება, არსებითად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტს. ამასთან, პოლიტიკური პარტია, რომლის პარტიული სია არ შედგება სადავო ნორმებით დადგენილი გენდერული კვოტების შესაბამისად, რეგისტრაციაში არ გატარდება და ვერ მიიღებს მონაწილეობას არჩევნებში. პოლიტიკურ პარტიას ერთმევა უფლება, გახდეს ხალხის მიერ არჩეული საკრებულოში. ამდენად, პოლიტიკურ პარტიას ეზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დადგენილი უფლება მიიღოს მონაწილეობა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, მარეგლამენტირებელი უფლების შინაარსი და კონტექსტი საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული პრინციპების ფარგლებში უნდა განიმარტოს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების, აგრეთვე რეფერენდუმისა და უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმების მეშვეობით. საქართველოს კონსტიტუცია განამტკიცებს სახალხო სუვერენიტეტისა და დემოკრატიის პრინციპს. „არჩევნები, როგორც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის განმახორციელებელი მექანიზმი, წარმოდგენს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების განსაკუთრებულ და ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს „ხალხის მმართველობა“, ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)““ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება და სახალხო სუვერენიტეტი მოითხოვს, რომ საქართველოს მოქალაქეები ჩართული იყვნენ სახელმწიფო მმართველობაში. სწორედ ხალხის მონაწილეობა განაპირობებს საჯარო მმართველობაზე უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაციას. დემოკრატიის პრინციპის შესაბამისად, მოქმედი სახელმწიფო ეფუძნება კანონშემოქმედებისა და კანონის აღსრულების შეუქცევად პროცესს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ერთი მხრივ, გულისხმობს ხალხის, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების პირველადი წყაროს ნების განუხრელ გამოვლენას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხალხის ნების მიუკერძოებლად აღსრულებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-7). „წარმომადგენლობითი დემოკრატია ხალხის მიერ წარმომადგენლების არჩევასა და მათი მეშვეობით სახელმწიფო მმართველობაში მონაწილეობას, სუვერენული ძალაუფლების განხორციელებას გულისხმობს. ამავე დროს, წარმომადგენლების არჩევასთან ერთად, საქართველოს მოქალაქეები აღჭურვილნი არიან უფლებით, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ხელისუფლების საქმიანობაში და დაიკავონ სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ, არა მხოლოდ არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით განახორციელონ საკუთარი სუვერენული ძალაუფლება, არამედ თავადვე იყვნენ წარმომადგენლები და აქტიური როლი შეასრულონ სახელმწიფო მმართველობის პროცესში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-8).

არჩევნებს დემოკრატია მოჰყავს მოქმედებაში. ამდენად, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმები უნდა შეფასდეს არა მხოლოდ პოლიტიკური პარტიის უფლებით მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში და იყოს არჩეული წარმომადგენლობით ორგანოში, არამედ ისინი ასევე უნდა შეფასდეს დემოკრატიის პრინციპის კონტექსტში. „საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი არჩევნები, რომლის შედეგად, ერთი მხრივ, მოქალაქეები თავად შეიძლება იყვნენ არჩეული და ამ გზით უშუალოდ განახორციელონ მმართველობა, ხოლო, მეორე მხრივ, აირჩიონ თავიანთი წარმომადგენლები და გადასცენ მათ საკუთარი ხელისუფლების განხორციელების მანდატი, შედეგად, საკუთარ რჩეულთა მეშვეობით განახორციელონ ხელისუფლება, წარმოადგენს აუცილებელ გარანტიას მოქალაქეებისთვის, შექმნან და განავითარონ დემოკრატია საკუთარ ქვეყანაში, სწორედ არჩევნები არის ადამიანებისთვის ინსტრუმენტი ხელისუფლების განხორციელებაზე ხელმისაწვდომობისთვის. არჩევნებს „მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია““ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მოქალაქეთა უფლება, მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო საქმეების წარმართვაში, წარმოადგენს ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპს. ამიტომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეა ემსახურება რა ხალხის ხელისუფლების განხორციელებაში მონაწილეობის უზრუნველყოფას და, შედეგად, პირდაპირი, უშუალო დემოკრატიის რეალიზაციას, ის ყველა დონეზე უნდა განხორციელდეს. ბუნებრივია, ეს გულისხმობს მოქალაქეთა ადგილობრივ ხელისუფლებაზე ამ გზით წვდომასაც. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ გარანტირებული შესაძლებლობა, უშუალოდ ან მათი წარმომადგენლების მეშვეობით გადაწყვიტონ საკუთარი პრობლემები, დაიცვან საკუთარი ინტერესები, უზრუნველყონ უფლებების რეალიზაცია. ამ თვალსაზრისით, ხელისუფლების განხორციელებაში პირდაპირი, უშუალო მონაწილეობა, მათ შორის, ადგილბრივ დონეზეა ეფექტური. ამიტომ ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები და მათზე მოქალაქეთა რეალური წვდომა დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტია“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 10).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, “არჩევნები, როგორც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის განმახორციელებელი მექანიზმი, წარმოადგენს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების განსაკუთრებულ და ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-9).

სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვები არჩევნებში მონაწილეობასთან დაკავშირებით შემაფერხებელია თავად პოლიტიკური პროცესისთვის. თავისუფალი გარემოს შეზღუდვა, პარტიისთვის, როგორც პოლიტიკური სუბიექტისთვის აზიანებს საარჩევნო გარემოს და ზეგავლენას ახდენს ამომრჩევლის ნებაზე. „არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავება სრულად არის მინდობილი პოლიტიკურ პროცესს და თანამდებობაზე აირჩევა არჩევნებში გამარჯვებული სუბიექტი. ასარჩევ თანამდებობასთან კანდიდატის შესაბამისობის საკითხი წყდება ამომრჩევლის ნების და არა კანონმდებლის მიერ დადგენილი კრიტერიუმების შესაბამისად“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.35). სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა იმდენად ბოჭავს პოლიტიკურ პარტიებს, რომ ამომრჩეველს არჩევანის გაკეთება არა პოლიტიკური პარტიების მიერ შემოთავაზებული კანდიდატების, არამედ სახელმწიფოს მიერ დაწესებული კრიტერიუმების საფუძველზე უწევს.

„არჩევნები უზრუნველყოფს შესაბამისი სუბიექტების მიერ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებას ხალხის ნების შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არჩევნები, რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ჩაითვალოს, არა მხოლოდ გაუმართლებელი დაბრკოლებები არ უნდა შეიქმნას არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების მსურველთათვის, არამედ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლის ნების ადეკვატური ასახვა. ამდენად, არჩევნები, როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ინსტიტუტი ემსახურება როგორც ამომრჩეველთა, ისე ასარჩევი პირების ინტერესების დაცვას, საერთო მიზნის, დემოკრატიული საჯარო მმართველობის უზრუნველსაყოფად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-10). ამდენად, არჩევნების მომწესრიგებელ კანონმდებლობას საკონსტიტუციო სასამართლო ორი მხრიდან უყურებს - კანდიდატის/პარტიის მხრიდან, რომელსაც სურს რომ აირჩიონ და ამომრჩევლის მხრიდან, რომელსაც უნდა ქონდეს თავისუფალი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა. ამდენად, ყველა ის შეზღუდვა, რომელიც ზღუდავს უფლებას იყოს არჩეული და ქონდეს უფლება გააკეთოს არჩევანი - უნდა გაიაროს მკაცრი კონსტიტუციურ სამართლებრივი შემოწმება. „გაუმართლებელია, საარჩევნო უფლების სხვადასხვა კომპონენტების იზოლირებულად განხილვა. შეუძლებელია, ასარჩევი პირის პასიური საარჩევნო უფლება განხილულ იქნეს განცალკავებულად, ამომრჩეველთა აქტიური საარჩევნო უფლების გათვალისწინების გარეშე. ამგვარად, სახელმწიფო თანამდებობის არჩევნების გზით დაკავებაზე უნდა გავრცელდეს საარჩევნო უფლებისათვის დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტები. მათ შორის, საარჩევნო უფლების პრინციპები - საყოველთაობა, ნებაყოფლობითობა, ფარულობა, თანასწორობა და ა.შ.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-11).

საქართველოს მოქალაქეთა უფლება, რომ არჩევნებში მიიღონ მონაწილეობა და გააკეთოს საკუთარი არჩევანი შეუძლებელია რეალიზდეს, თუკი მომწესრიგებელი კანონმდებლობით დადგენილია ისეთი ინტენსიური შეზღუდვები, რომლებიც პოლიტიკურ პარტიებს უზღუდავს სუბიექტად დარეგისტრირებას და მოხვდეს საარჩევნო ბიულეტენზე. პოლიტიკური პარტიის უფლება, რომ საარჩევნო ბიულეტენზე მოხვდეს გულისხმობს არა მხოლოდ ფორმალურ წვდომას, არამედ იგი არსებითად უნდა იყოს უზრუნველყოფილი. კერძოდ, პოლიტიკური პარტიის უფლება, რომ იყოს არჩეული გულისხმობს უფლებას პარტიული სიის იმ შემადგენლობით იყოს წარმოდგენილი, როგორც ამას პოლიტიკური პარტია გადაწყვეტს სხვადასხვა ფაქტორის გათვალისწინებით (ამომრჩევლის ნება, პოლიტიკური ლიდერები, სხვა.). სახელმწიფოს ჩარევა პოლიტიკური სიის ფორმირებაში იმდაგვარად, რომ რეგულირება განსაზღვრავს კანდიდატთა შემადგენლობას გარკვეული ნიშნით (სქესის) და ნუმერაციით, ხოლო სანქციას წარმოადგენს ამ პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციის გაუქმება, აღნიშნული წარმოადგენს მკაცრ შეზღუდვას საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გარანტირებულ უფლებაში. აღნიშნული რეგულირება პოლიტიკურ პარტიას უზღუდავს უფლებას, რომ არჩევნების საშუალებით აჩვენოს თავისი ამომრჩევლის ნება და მიღებული ხმების ოდენობის შესაბამისი მანდატით დაიკავოს ადგილი წარმომადგენლობით ორგანოში. კერძოდ, პოლიტიკურ პარტიას არჩევნებში მონაწილეობა ეზღუდება გავიდეს იმ პარტიული სიით, რომელიც დამოუკიდებლად შეადგინა და არ ითვალისწინებს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სქესის მიხედვით ნუმერაციას - ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთ მაინც იყოს განსხვავებული სქესის. პოლიტიკური პარტიის ძირითადი მიზანია მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში - სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვა კი ფაქტობრივად უთანაბრდება მისი ძირითადი საქმიანობის გაუქმებას, ვინაიდან საარჩევნო სიის ფორმირებას ახდენს, ხოლო სხვა წესით შედგენილი სიით არჩევნებში მონაწილეობას და მანდატების მიღებას უკრძალავს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. როდის, როგორ და რა ინტენსივობით შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში ისე, რომ ეს ჩაითვალოს აუცილებელ ჩარევად დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ამისთვის სამართლებრივ საფუძველს და შეფასების მასშტაბს კონსტიტუცია იძლევა, პირველ რიგში, ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები და თავად უფლებების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმები“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 29).

ამასთან, „რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 19). მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმები უუქმებს პოლიტიკურ პარტიას არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობას. აღნიშნული კი უნდა შემოწმდეს მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „დემოკრატიული მმართველობის არსებობა წარმოუდგენელია არჩევნების გარეშე. არჩევნებით თანამდებობის დაკავება წარმოადგენს დემოკრატიული მმართველობის რეალიზების შეუცვლელ მექანიზმს. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლი (მოქმედი რედაქციით 24-ე მუხლი) არეგულირებს წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ფუნქციონირებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან პროცესს და თავისი არსით ვერ იქნება კანონმდებლის დისკრეციულ უფლებამოსილებას მიკუთვნებული სფერო. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით დაცული სფეროს ფარგლები უნდა განისაზღვროს არჩევნების კონსტიტუციური ბუნების გათვალისწინებით და არა კანონმდებლის მიერ თავისუფალი მიხედულების ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილებებით“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.10-11). ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მკაცრი ტესტით უნდა შეამოწმოს, საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა, რომელიც არჩევნების კონსტიტუციური ბუნების გათვალისწინებით უნდა ხორციელდებოდეს და არა კანონმდებლის თავისუფალი მიხედულების ფარგლებით.

როგორც პოლიტიკურ პარტიას, ასევე ამ პარტიის წევრებს უფლება აქვთ მოახდინონ თავიანთი ნების ფორმირება, რაც აისახება სიის შემადგენლობაში. საქართველოს კონსტიტუცია უზრუნველყოფს არჩევნებში, როგორც დემოკრატიულ პროცესში პოლიტიკური პარტიების თავისუფალ მონაწილეობას და შესაბამისად, ამომრჩევლებისთვის შესაძლებლობის მიცემას თავისი შეხედულებისამებრ მიიღონ გადაწყვეტილება. ყველა შეზღუდვა, განსაკუთრებით კი იმგვარი შეზღუდვა, რომელიც პარტიის არჩევნებიდან მოხსნას ან რეგისტრაციაზე უარის თქმას გულისხმობს წარმოადგენს მძიმე ჩარევას საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ დემოკრატიის პრინციპებთან, წარმომადგენლობითი ორგანოს თავისუფალ ფორმირებასთან და პოლიტიკური პარტიის არჩევნებში მონაწილეობის უფლებასთან. პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციიდან მოხსნა ზღუდავს, როგორც თავად პოლიტიკური პარტიის უფლებას იყოს არჩეული, ასევე თავად ამ პარტიის წევრების უფლებას გახდნენ არჩეულები და ასევე, ამომრჩევლების უფლებას აირჩიონ მათთვის სასურველი კანდიდატები. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დემოკრატიული მმართველობა და ფუნქციონირება მჭიდროდ არის დაკავშირებული ხალხის ნებასთან. საარჩევნო უფლების მქონე სუბიექტს აქვს/უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მიიღოს მონაწილეობა არჩევნებში, ხმა მისცეს მისთვის სასურველ კანდიდატს და არჩეულ იქნეს შესაბამის თანამდებობაზე“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.24). ამდენად, უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს არა მხოლოდ პარტიული სიის ფორმირების შეზღუდვის წესი, არამედ ის შეზღუდვაც, სანქციაც, რომელიც ასეთი პარტიული სიის წარუდგენლობის შემთხვევაში დაეკისრება პოლიტიკურ სუბიექტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითდი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 13).

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხოციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 65).

განმარტებით ბარათში საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პროექტზე „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ აღინიშნა საქართველოს კონსტიტუციის 11 (3)-ე მუხლთან დაკავშირებით: „კონსტიტუციას დაემატა ნორმა გენდერული თანასწორობის შესახებ, რომელიც ძირითადი უფლების რანგში, ხელშესახები ფორმით ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას, იზრუნოს არსებითი თანასწორობის უზრუნველყოფასა და გენდერული უთანასწრობის აღმოფხვრაზე“ - როგორც ირკვევა აღნიშნული ნორმის მიზანი არ არის გენდერული კვოტების დაწესება საკრებულოში. როგორც ცხადად არის იდენტიფიცირებული აღნიშნული მუხლი ერთი მხრივ, ადგენს არსებითი თანასწორობის უფლებას და მეორე მხრივ, ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას უზრუნველყოს თანასწორობა. ამდენად, თავისი სისტემური განმარტებით კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლი არ ადგენს გენდერული კვოტის დაწესების ვალდებულებას პოლიტიკური პარტიებისთვის - არამედ, იგი სახელმწიფოს უსახავს მიზნად უზრუნველყოს თანასწორობა. ამდენად, კონსტიტუციის არსებული რედაქცია შესაძლებლობებში თანასწორობას გულისხმობს და არა შედეგებში გათანაბრებას. თანასწორობის არსს მნიშვნელოვნად ეწინააღმდეგება ისეთი ღონისძიების დაწესება, რომელიც შედეგობრივად სქესის საფუძველზე ათანაბრებს ადამიანების რაოდენობას პარტიულ სიაში.

საქართველოს კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლში არ იგულისხმება პოლიტიკური პარტიების სიების სქესის მიხედვით - ქალების, ან კაცების რაოდენობის მიხედვით დაკომპლექტება და მათი შედეგობრივად გათანაბრება - არამედ, იგი წარმომადგენლობით ორგანოს, მიუხედავად მისი წევრების სქესის, ეთნიკური, სოციალური თუ სხვა ნიშნების მიხედვით შემადგენლობისა ავალდებულებს დაიცვას არსებითი თანასწორობა ადამიანებს შორის განურჩევლად მათი სქესისა. თანასწორობა არ იზომება შედეგების მიხედვით, არამედ მისი არსი თანასწორი შესაძლებლობების უზრუნველყოფაა.

შესაძლებლობებში თანასწორობა და შედეგებში თანასწორობა არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან. შედეგების მიხედვით თანასწორობა ყოველთვის გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ზეწოლის განხორციელებას, რომელიც ადამიანებს რეალურად ტოვებს თანასწორობისა და შესაძლებლობების გარეშე. გენდერული კვოტები ეწინააღმდეგება შესაძლებლობებში თანასწორობას და წარმოადგენს შედეგებში თანასწორობას - კერძოდ, სადავო ნორმა შედეგობრივად სვამს სიაში სქესის მიხედვით კანდიდატებს. აღნიშნულ შემთხვევაში სახელმწიფო იჭრება ადამიანების თავისუფლებაში და თავისი შეხედულებისამებრ განკარგავს მათ საქმიანობას და წარმატებას, რაც ადამიანების შესაძლებლობებში თანასწორობის არსს ეწინააღმდეგება. თუკი სახელმწიფო გადაწყვეტს ადამიანების წარმატების შანსებს, მაშინ ინდივიდუალური თანასწორობისა და წარმატების მიღწევის შესაძლებლობა აზრს დაკარგავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის ნორმები უნდა შეაფასოს სისტემურად და არა ერთმანეთისგან მოწყვეტილად. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება კონსტიტუციასთან შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღება. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი განსაზღვრავს სპეციალური უფლების - საარჩევნო უფლების შინაარს და ფარგლებს. კერძოდ, აკონკრეტებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული საარჩევნო უფლება ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევისას უნდა რეალიზდეს თანასწორობის საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ უნდა გამოიყენოს თანასწორობის ზოგადი პრინციპები, მაშინ, როდესაც კონსტიტუციის ნორმა სპეციალურად განსაზღვრას თანასწორობის ფარგლებს და გარანტიებს კონკრეტულ უფლებასთან მიმართებით. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე და 74-ე მუხლების სისტემური ანალიზით კი ცალსახაა თანასწორი საარჩევნო უფლების უზრუნველყოფის ვალდებულების დამდგენი სპეციალური ნორმა.

საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს შედეგებში თანასწორობას - საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის გარკვეული ნიშნის მიხედვით ადამიანებისთვის პრივილეგიების მინიჭება და მათი რაოდენობების გათანაბრება. საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის შედეგობრვად ციფრებში ადამიანების რაოდენობის კონტროლი სქესის ნიშნით - სახელმწიფოს მიერ ყველა ასეთი სქესის მიხედვით კონფიგურაციის განსაზღვრა და მანიპულაცია იწვევს პირიქით - თანასწორობის პრინციპის დარღვევას, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით არის გარანტირებული.

არჩევით ორგანოში წარმომადგენელს ამომრჩეველი ირჩევს კანდიდატის პოლიტიკური იდეოლოგიების, მათი ინტერესების, მიზნების და პოზიციების საფუძველზე. ადამიანის გენდერი არ განსაზღვრავს იმ კატეგორიას, რომლის მიხედვითაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფომ შეიძლება შექმნას სავალდებულო არჩევანი ამომრჩევლებისთვის ან პოლიტიკური პარტიას შეიძლება დაავალოს თუ როგორი იქნება მისი პარტიული შემადგენლობა თუ იდეოლოგია.

არჩევნები წარმომადგენლობით ორგანოში ემსახურება ამომრჩევლის ხმების ისე გადანაწილებას, რომ გარკვეული იდეები და ღირებულებების მქონე ადამიანები მოხვდნენ წარმომადგენლობით ორგანოში. პოლიტიკური პარტია ამომრჩევლის ნების მობილიზებას მხოლოდ ისეთი კანდიდატებით უზრუნველყოფს, რომელთანაც მას და მის ამომრჩეველს აქვს საერთო იდეოლოგიური ღირებულებები - ამ პროცესში კი სქესს არ გააჩნია გავლენა/მნიშვნელობა. სქესის საფუძველზე ადგილობრივ არჩევნებში მონაწილეობის შეზღუდვა ეწინააღმდეგება დემოკრატიული შიდაპარტიული მექანიზმებით შედგენილი პარტიული სიით, არჩევნებში მონაწილეობის უფლებას.

ქალების რიცხოვნული რაოდენობა პარლამენტში ავტომატურად არ ნიშნავს პოლიტიკურ პროცესებზე ან გადაწყვეტილებების მიღებაზე მათ რეალურ გავლენას - არამედ ამგვარ მექანიზმს აქვს მხოლოდ სიმბოლური დანიშნულება, თავისი შინაარსით ფასადური და ქალების გაძლიერების საწინააღმდეგოდ გადადგმული ნაბიჯია. საქართველოს კონსტიტუცია სიმბოლური დანიშნულების მიზნებს არ მიიჩნევს ღირებულ, საჯარო და ლეგიტიმურ კონსტიტუციურ მიზნად, ისეთი დემოკრატიული პროცესის შესაზღუდად, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიის მონაწილეობა არჩევნებში.

“მიზანშეწონილობის კუთხით საარჩევნო უფლებით სარგებლობაზე კანდიდატისთვის შეზღუდვების დაწესების დაშვებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას დემოკრატიულ მმართველობას. არც ერთ სახელმწიფო ორგანოს, მათ შორის, არც სასამართლოს არ აქვს სათანადო კომპეტენცია, კონსტიტუციის მიღმა დაადგინოს/შეაფასოს საარჩევნო უფლებით სარგებლობის მიზანშეწონილობის კრიტერიუმები და მათი მართლზომიერება. სხვაგვარად, ამგვარი შეზღუდვის არსებობა/დასაშვებობა, ექსკლუზიურად, საქართველოს კონსტიტუციაზეა დამოკიდებული“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.36). ამდენად, საკრებულოს წევრების სქესის მიხედვით რაოდენობრივი გათანაბრება არ არის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი.

საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის თანახმად, ადამიანის ძირითადი უფლების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება.

გენდერული კვოტირებით არ მიიღწევა პლურალიზმი, არამედ პირიქით ხდება საკრებულოს შემადგენლობის ხელოვნური ინჟინერია სახელმწიფოს იმ წარმოდგენის მიხედვით, თუ როგორია მისთვის პლურალიზმი. რეალურად კი პლურალიზმი ეფუძნება ამომრჩევლის თავისუფალ ნებას, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვების გარეშე აირჩიოს თავისი წარმომადგენლები. პლურალისტური საკრებულო არის ადამიანების თავისუფალი არჩევანის შედეგი და არა სახელმწიფოს თვითმიზანი. თუ სახელმწიფოს მივანდობთ იმის გადაწყვეტას, თუ როგორი შემადგენლობით უნდა იყოს არჩევითი ორგანო, მაშინ შედეგად მივიღებთ არა თავისუფალი ნების შედეგად დაკომპლექტებულ ინსტიტუტს, არამედ სახელმწიფოს ნების მიხედვით არჩეულ ორგანოს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, “პოლიტიკური სუბიექტების გაძლიერება და ჯანსაღი პოლიტიკური სისტემის შექმნა უმნიშვნელოვანესია დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, თუმცა მიუღებელია ერთი პოლიტიკური სუბიექტის გაძლიერება მეორე სუბიექტის უფლებების დარღვევის ხარჯზე. დემოკრატიული, პლურალისტური საზოგადოება ეფუძნება ყველა საზოგადოებრივი ჯგუფისათვის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნის აუცილებლობას. პოლიტიკური სისტემა კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ჯანსაღი და კონკურენტული, როდესაც ყველა მონაწილეს ექნება შესაძლებლობა, თანასწორ საწყისებზე მიიღოს მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში. თანასწორი საწყისებიდან ნებისმიერი გადახვევა უნდა იყოს გამართლებული მაღალი საჯარო ინტერესით, თანაზომიერების პრინციპის განუხრელი დაცვით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-49). პირველი, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ინტენსიური ჩარევა შედეგობრივად გათანაბრდეს ქალებისა და კაცების რაოდენობა პარტიულ სიებში გამოიწვევს იმ პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლობის გაქრობას, ვისაც არ შეუძლია ამ მოთხოვნის დაკმაყოფილება. მეორე, მოსარჩელე არ ეთანხმება, რომ ქალებისა და კაცების რაოდენობის გათანაბრებით პლურალიზმი მიიღწეოდეს - ადამიანების სქესი არ განაპირობებს მათ პოლიტიკურ მიკუთვნებულობას, პოზიციებს, იდეოლოგიას. პოლიტიკაში პლურალიზმი სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულებებით იზომება და არა ადამიანის სქესის მიხედვით. მესამე, პოლიტიკურ პარტიას ბუნებრივად შესაძლოა ყავდეს პირველი ათეული ქალებით წარმოდგენილი, ხოლო სადავო რეგულირება ავალდებულებს სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი ჩასვას კაციც - ამდენად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რომ გაზარდოს ქალების წარმომადგენლობა საკრებულოში.

პლურალისტური საზოგადოება შეუძლებელია შედგეს თავისუფალი ნების გარეშე. სახელმწიფოს დაძალებით და ჩარევით არ იქმნება პლურალისტური გარემო. არადემოკრატიული მექანიზმით პლურალიზმის მიღწევა თავის თავში წინააღმდეგობივია და მისი შედეგები ისტორიიდან ნათელ მაგალითებზე მიგვითითებს. ფასადური მექანიზმით ილუზორული პლურალიზმის შექმნა, რომელსაც რეალურ პრობლემების დასაფარად და არა მოსაგვარებლად არის მიმართული საბჭოთა კავშირში ვხვდებოდით. კერძოდ, საბჭოთა კავშირში მმართველობის პროცესში მრავალფეროვანი კვოტები გამოიყენებოდა. 1988 წლის 1 დეკემბრის კანონის “საბჭოთა კავშირის ეროვნული დეპუტატობის არჩევის შესახებ” მე-18 მუხლში დადგენილი იყო კვოტები დეპუტატობის არჩევასთან დაკავშირებით:

საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიიდან - 100 დეპუტატი;

პროფესიული გაერთიანებებიდან - 100 დეპუტატი;

კოოპერატივებიდან - 100 დეპუტატი;

სრულიად საკავშირო ახალგაზრდული ლენინური კომუნისტური კავშირი - 75 დეპუტატი;

ქალთა საბჭოები, საბჭოთა ქალთა კომიტეტი - 75 დეპუტატი;

ომის ვეტერანები - 75 დეპუტატი;

სამეცნიერო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი;

საბჭოთა კავშირის სახელოვნებო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი.^[1]

ქალთა საჯარო ორგანიზაცია “საბჭოთა ქალთა კომიტეტი” საბჭოთა კავშირში 1941 წელს დაარსდა, როგორც საბჭოთა ქალთა ანტიფაშისტური კომიტეტი ( 1956 წელს შეიცვალა მისი სახელწოდება). კომიტეტის საქმიანობის მთავარი მიმართულება უკვაშირდება ქალთა საერთაშორისო მოძრაობებს. იგულისხმებოდა, რომ კომიტეტის საშუალებით საბჭოთა ქალები გამოხატავდნენ “მშვიდობისკენ სწრაფვას და ერთა შორის ურთიერთგაგებას, ასევე სოლიდარობას საზღვარგარეთ მყოფი ქალებისადმი მათ მიმართ აგრესიის წინააღმდეგ”. ამის გარდა, კომიტეტს უნდა გაეწია დახმარება საზღვარგარეთ მოქმედი ქალთა ორგანიზაციისთვის. კომიტეტს უნდა ეჩვენებინა საბჭოთა ქალთა წარმატება და როგორ ათავსებდნენ დედის, მუშისა და მოქალაქის როლსა და მოვალეობას. 1989 წლის არჩევნებში კვოტით არჩეული იყო 75 ქალი, მათ შორის საქართველოდან იყო ორი მათგანი.^[2] 1989 წლის 12 მარტის საბჭოთა ქალთა კომიტეტის პლენუმის სიტყვიდან კი ვკითხულობთ: “ეს [ქალი დეპუტატების კვოტით არჩევა] დამაჯერებელი საბუთია ქალის პოლიტიკური და სოციალური როლის აღიარების, მათი წვლილის… გამოხატავთ რა მილიონობით საბჭოთა ქალის ინტერესს, თქვენ მხარი უნდა დაუჭიროთ საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის პოლიტიკას.”^[3] საბჭოთა კავშირში გენდერული კვოტები, როგორც სხვა მექანიზმები იყო ფასადური ხასიათის იმ სურათის წარმოსაჩენად, რაც სახელმწიფოს ქონდა მიზნად დასახული. იგი რეალურად არ ემსახურებოდა პრობლემის მოგვარებას, არამედ პირიქით ამ პრობლემის დასაფარად/ფასადად გამოიყენებოდა. იძულების, არადემოკრატიული მექანიზმით ჩასმული წარმომადგენლობა მხოლოდ ამ ფასადურ მიზნებს შეიძლება ემსახურებოდეს და არა დემოკრატიისა და ქალთა უფლებების გაუმჯობესებას/მათი შესაძლებლობების გაძლიერებას. ამდენად, გენდერული კვოტა არა პლურალიზმის მანიშნებელია, არამედ პირიქით იძულების ღონისძიების შედეგად ემსახურება სახელმწიფოს მიერ დასახულ ფასადურ მიზანს.

ამასთან, გენდერულ კვოტებს აქტიურად ვხვდებით იმ ქვეყნებში, სადაც დემოკრატია და ქალთა უფლებები დაბალ ნიშნულზეა: რუანდას ქვედა პალატა 61.3% (80-დან 49 ადგილი ქალს უკავია); კუბა 53.2%; ბოლივია 53.1%; არაბთა გაერთიანებული საამირო 50%; მექსიკა 48.2%; ნიკარაგუა 47.3%; გრენადა 46.7%; სამხრეთ აფრიკა 46.5%; ანდორა 46.4%; კოსტა რიკა 45.6%; ნამიბია 43.3%; სენეგალი 43%; მოზამბიკი 42.4%; არგენტინა 40.9%; ბელარუსი 40%.^[4] მონაცემები აჩვენებს, რომ ამ ქვეყნებში ქალების წარმომადგენლობა 40%-ს ზემოთ არის, თუმცა ქალთა უფლებები მძიმე მდგომარეობაშია. სქესის საფუძველზე დაძალებული მაღალი პროცენტით წარმომადგენლობა არ ნიშნავს, რომ ამ სქესის ადამიანების უფლებები დაცული იქნება, ვინაიდან სქესი არ განაპირობებს იდეოლოგიურ შეხედულებებს და პოლიტიკაზე რეალური გავლენის მოხდენის უზრუნველყოფას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის მეშვეობით, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად. საკრებულოში არჩეული პირი წარმოადგენს ყველა ადამიანს, რომელიც იმ თვითმმართველ ერთეულში ცხოვრობს, სადაც იგი იქნა არჩეული. ამდენად, საკრებულოს წევრი არა ცალკეული ადამიანების, ან სქესის, არამედ ყველა იმ ადამიანის წარმომადგენელია, ვის წინაშეც იგი პასუხისმგებელია.

გარდა ამისა, ავსტრიელი მეცნიერი კაროლ ლი ბაჩი (Carol Lee Bacchi) აღნიშნავდა, რომ კვოტას, როგორც პრეფერენციულ მოპყრობას შეიძლება ქონდეს ძალინ დიდი ნეგატიური გავლენა. კვოტის როგორ პრეფერენციალური მოპყრობის დახასიათება რისკის ქვეშ აყენებს არა მხოლოდ მათ სტიგმატიზებას, რომლებიც არიან ამ ღონისძიების სამიზნე ჯგუფი, არამედ იგი ძირს უთხრის ამ ღონისძიების ეფექტურობას. პრეფერენციული მოპყრობის ღონისძიება ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ ზოგიერთ ადამიანს „ჭირდება დახმარება“, „საჭიროებს დახმარებას“. ამდენად, გენდერული კვოტა ქალებს უსპობს შესაძლებლობას თავისი დამსახურების მიხედვით მოხვდნენ საკრებულოში და აღრმავებს სტიგმას, რომ ადგილის დათმობის გარეშე არ შეუძლიათ წარმატების მიღწევა. იმის გათვალისწინებით, რომ დროთა განმავლობაში ბუნებრივად იზრდება ქალების ჩართულობა პოლიტიკაში, გენდერული კვოტის შემოღება ამ პროცესს შეაფერხებს (აწესებს ზედა ჭერს; ქალების მოტივაციას ამცირებს) და ხელს შეუწყობს გენდერული სტიგმის გაძლიერებას.

გენდერული კვოტირების, მოცემულ შემთხვევაში სქესის მიხედვით პარტიულ სიაში კანდიდატების რაოდენობრივად გათანაბრების, დაწესება არჩევითი ორგანოსთვის მაღალი ინტენსივობის ჩარევას წარმოადგენს, როგორც პოლიტიკური პარტიების, ასევე კანდიდატებისა და ამომრჩევლის თავისუფლებაზე. ამგვარი მაღალი ჩარევა არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ არ ითვალისწინებს. მაგალითად, საფრანგეთში საკონსტიტუციო საბჭო არაკონსტიტუციურად ცნობდა გენდერული კვოტების დამდგენ კანონმდებლობას, მანამ სანამ საფრანგეთის კონსტიტუციაში სიტყვა სიტყვით, პირდაპირ არ გაჩნდა ამგვარი გენდერული კვოტის დადგენის შესახებ ჩანაწერი. 1982 წელს საფრანგეთში საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო გენდერული კვოტები ადგილობრივი არჩევნებისთვის, როგორც მუნიციპალური არჩევნების რეფორმის ნაწილი. ამ რეფორმის მიხედვით კანდიდატთა სიის სრული შემადგენლობა არ უნდა ყოფილიყო 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანისგან შემდგარი. აღნიშნული რეგულირება საკონსტიტუციო საბჭომ ცნო არაკონსტიტუციურად საფრანგეთის კონსტიტუციის მე-3 მუხლისა და ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის მე-6 მუხლის საფუძველზე, რომელიც ითვალისწინებდა კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და კრძალავდა ამომრჩევლებისა და კანდიდატების რაიმე სახით კლასიფიკაციას. ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 1999 წელს, საფრანგეთის კონსტიტუციაში ჩაიწერა ფრაზა, რომ „ქალებისა და მამაკაცების თანაბარ ხელმისაწვდომობას საარჩევნო მანდატებსა და არჩევით ორგანოებზე უზრუნველყოფს კანონი“^[5]. ამის შემდგომ, 2000 წელს parite პრინციპი ჩაიწერა საფრანგეთის საარჩევნო კანონმდებლობაში. ამდენად, გენდერული კვოტების კონსტიტუციური გამართლება საფრანგეთში მხოლოდ მას შემდგომ მოიძებნა, რაც იგი კონსტიტუციით პირდაპირ და ცალსახად იქნა გათვალისწინებული. კონსტიტუციურ ცვლილებებამდე კი საკონსტიტუციო საბჭომ გენდერული კვოტა არაკონსტიტუციურ რეგულირებად მიიჩნია. საფრანგეთის კონსტიტუციაში მეორედაც შევიდა ცვლილება, რადგან 2006 წლის 16 მარტს საკონსტიტუციო საბჭომ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპთან შეუთავსებლად მიიჩნია რეგულირება, რომლის თანახმადაც საჯარო თუ კერძო კომპანიების ბორდში 20%-იან გენდერულ კვოტას აწესებდა. საკონსტიტუციო საბჭოს ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის 23 ივლისს საფრანგეთის კონსტიტუცია შეიცვალა კიდევ ერთხელ და ჩაიწერა, რომ ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა ასევე შეეხება „სოციალური და პროფესიული“ დანიშნულების ადგილებსაც. ამდენად, ყველა რეგულირება, რომელიც გენდერულ კვოტას მოითხოვდა არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი თანასწორობის პრინციპთან მიმართებით (როგორც საჯარო ასევე კერძო სექტორში), სანამ აღნიშნული რეგულირება პირდაპირ, სიტყვა-სიტყვით არ ჩაიწერა საფრანგეთის კონსტიტუციაში.

1982 წლის 18 ნოემბერს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი, რომელიც ითვალისწინებდა: მუნიციპალური საბჭოების არჩევას იმ ქალაქებისა, რომელიც 3500 ან მეტ მოსახლეს მოიცავდა ხორციელდებოდა პროპორციული სისტემით. გასაჩივრებული ნორმის მიხედვით დაუშვებელი იყო სიაში შემავალი კანდიდატების 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანის წარდგენა. 82-146 DC, 1982 წლის 18 ნოემბერის საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილები მიხედვით: „კონსტიტუციის მე-3 მუხლის თანახმად: „ეროვნული სუვერენიტეტი ეკუთვნის ხალხს, რომელსაც იგი ახორციელებს წარმომადგენლობისა და რეფერენდუმის საშუალებით. დაუშვებელია მისი განხორციელების მითვისება. ხმის მიცემა შეიძლება იყოს პირდაპირი ან არაპირდაპირი, როგორც ამას კონსტიტუცია განსაზღვრავს. ის ყოველთვის უნდა იყოს უნივერსალური, თანასწორი და ფარული. საფრანგეთის ყველა მოქალაქემ, მიუხედავად მისი სქესისა შეიძლება მისცეს ხმა კანონით განსაზღვრული წესით. ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლის თანახმად, „ყველა მოქალაქეს, რომლებიც თანასწორნი არიან კანონის წინაშე, თანაბრად აქვთ შესაძლებლობები, თავიანთი ღირსებით, ნიჭით, ცოდნითა და უნარებით, განურჩევლად მოიპოვონ ყოველი საზოგადოებრივი პოზიცია, საჯარო თანამდებობა და განახორციელონ ნებისმიერი საქმიანობა.“ აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ყველას უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე იყოს არჩეული, თუ ისინი არ არიან შეზღუდული საარჩევნო ასაკის, შეზღუდული შესაძლებლობის(incapacity), ეროვნების საფუძველზე. აღნიშნული ეხება ყველა პოლიტიკურ არჩევნებს, კერძოდ ამ შემთხვევაში კი მუნიციპალურ არჩევნებს. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო წესი, რომლის მიხედვითაც ამომრჩეველს წარედგინება სქესის საფუძველზე შემდგარი კანდიდატთა სია, აღნიშნული წესი არღვევს ზემოთ აღნიშნულ კონსტიტუციურ პრინციპებს. ამდენად, საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად.“

1999 წლის 14 იანვარს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება 98-407 DC საქმეზე. აღნიშნულ საქმეში გასაჩივრდა ნორმები, რომელიც პოლიტიკური პარტიებისთვის აწესებდა ვალდებულებას, რომ უზრუნველყოფილიყო პარიტეტი ქალ და მამაკაც კანდიდატებს შორის. მოსარჩელეები მიიჩნევდნენ, რომ აღნიშნული მუხლები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მე-3 მუხლს და ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლს და ასევე საკონსტიტუციო საბჭოს 1982 წლის 18 ნოემბერს მიღებულ გადაწყვეტილებას. საკონსტიტუციო საბჭომ სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად მიიჩნია იმავე მიზეზების გამო, რაც დადგენილი იყო 1982 წლის 18 ნოემბრის გადაწყვეტილებით. მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ასევე, ადამიანის უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე გახდეს არჩეული წარმომადგენლობით ორგანოში. ამდენად, აღნიშნული გადაწყვეტილებით, ის ნორმები რომლებიც ადგენდნენ გენდერულ კვოტებს არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.

გარდა ამისა, 2006 წელსაც საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო ის რეგულირება, რომელიც ითვალისწინებდა კერძო და საჯარო კომპანიების დირექტორთა საბჭოებში ან ზედამხედველ ბორდში ქალთა და მამაკაცთა პროპორციის განსაზღვრას, თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით. აღნიშნული გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის ივლისში საფრანგეთის კონსტიტუციის პირველ მუხლში შევიდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრა , რომ კანონით არა მხოლოდ არჩევით თანამდებობებზე, არამედ პროფესიულ და სოციალურ პოზიციებზე უნდა მოხდეს ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წვდომა. აღნიშნული საკონსტიტუციო ცვლილებებით მოხდა საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილების დაძლევა.

გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ გენდერულ ბალანსთან დაკავშირებით გამოიტანა გადაწყვეტილება და არ დააკმაყოფილა გენდერული ბალანსის დაცვის მოთხოვნა პარლამენტში. მოსარჩელე მოითხოვდა, რომ გენდერული ბალანსის დაცვის მოთხოვნა გამომდნიარეობს გერმანიის კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტიდან (თანასწორობის უფლება) , 38-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან (უფლება იყო არჩეული)და კონსტიტუციის 20-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებიდან, რომლიდანაც გამომდინარეობს დემოკრატიის პრინციპი. მოსარჩელეს მიაჩნდა, რომ ქალების დაბალი წარმომადგენლობა პარლამენტი ზღუდავდა მათ მონაწილეობას გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში. გერმანიის ფედერალურმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა არცერთი მოთხოვნა. პირველი, გერმანიის ფედერალურმა სასამართლომ დაადგინა, რომ უფლება იყო არჩეული თანასწორობის უფლებასთან ერთობლიობაში არ მოიაზრებს გენდერული ბალანსის დაცვის ვალდებულებას კანდიდატების ნომინაციის კანონის შემუშავებისას. თანასწორი არჩევნების პრინციპი, რომელიც გათვალისწინებულია გერმანიის კონსტიტუტციის 38-ე მუხლი პირველი პუნქტით ყველა მოქალაქეს ანიჭებს თანასწორ უფლებას მისცეს ხმა არჩევნებზე და იყოს არჩეული. ეს უფლება თითოეულ პარტიას და თითოეულ კანდიდატს ანიჭებს შესაძლებლობას თანასწორობის პრინციპის საწყისებზე ჩაატაროს კამპანია და მონაწილეობა მიიღოს საარჩევნო პროცესში - ამდენად, იგი უზრუნველყოფს თანასწორ შესაძლებლობებს პოლიტიკური კონკურენციის დროს. გენდერული ბალანსის მოთხოვნა, რომ არ არის ბუნდესტაგის არჩევნების მომწესრიგებელ კანონმდებლობაში ეს ცალსახად ხელს უწყობს ყველა კანდიდატისთვის თანასწორი შესაძლებლობის პრინციპის უზრუნველყოფას, რაც კონსტიტუიის 38-ე მუხლის პირველი პუნქტით არის გარანტირებული - მაშინ, როდესაც გენდერული ბალანსის მოთხოვნის დაწესება იქნებოდა ამ პრინციპის წინააღმდეგ წასვლა. არჩევნებში მონაწილეობის უფლეობის უფლებას ზღუდავს კანონმდებლობით გენდერული ბალანსის დაწესების მოთხოვნა. სასამართლომ ასევე განმარტა, რომ ხალხი ანიჭებს ხელისუფლებას ძალაუფლებას. საპარლამენტო არჩევნები, რომელიც კონსტიტუციის საფუძველზე წარმოადგენს წარმომადგენლობით დემოკრატიას - აუცილებელია დემოკრატიული ლეგიტიმაციისთვის. პარლამენტი წარმოადგენს მთელ ხალხს, ამდენად პარლამენტში წარმომადგენლობის მოთხოვნა ვერ იქნება, რომ იგი იყოს ამომრჩევლის მინიატურა.[6]

საქართველოს კონსტიტუციის სისტემური ანალიზი ცხადყოფს, რომ პოლიტიკურ პარტიებისთვის ისეთი ტვირთის დაკისრება, როგორიცაა პარტიულ სიაში ქალებისა და მამაკაცების რაოდენობის გათანაბრება არაკონსტიტუციურია. საქართველოს კონსტიტუცია უზრუნველყოფს პოლიტიკური პარტიების თავისუფლებას, თანასწორობას, გამჭირვალობას და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს. ვინდაიდან, კონსტიტუცია პოლიტიკურ პარტიებზე არათუ ტვირთის დაკისრებას, არამედ პირიქით შიდაპარტიული პრინციპების დამკვიდრებას უზრუნველყოფს, სახელმწიფოს არ აქვს უფლებამოსილება მიიღოს ისეთი ღონისძიება, რომელიც პარტიის საქმიანობაში იმაზე მეტს ჩარევას ითვალისწინებს, ვიდრე ეს კონსტიტუციით მას აქვს მინიჭებული. განსაკუთრებით ეს ეხება ისეთ ჩარევას, რომელიც არჩევნებზე და მის შედეგებზე ახდენს გავლენას.

ქალებისა და მამაკაცების რაოდენობის ხელოვნური მანიპულაცია საკრებულოში არის თვითმიზანი და წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან. გენდერული კვოტა არ ემსახურება ქალების უფლებების გაუმჯობესებას, არამედ პირიქით, ქმნის ფასადურ ფონს, რომ არჩევით ორგანოში გარკვეული რაოდენობით წარმოდგენილი ქალი თავისთავად ქვეყანაში დამაკმაყოფილებელი შედეგის მაჩვენებელია. სინამდვილეში კი ბუნებრივი მდგომარეობა არ არსებობს და არ შეგვიძლია ვიხილოთ რა არის რეალური სურათი - თავისი დამსახურებით რამდენ ქალს შეუძლია ადგილი დაიკავოს წარმომადგენლობით ორგანოში. ამასთან ერთად, გენდერული კვოტა არ ემსახურება ძირეული პრობლემების გადაჭრას - ქალების განათლება, ეკონომიკური გაძლიერება, ოჯახში ძალადობის აღკვეთა და სხვა. ამდენად, გენდერული კვოტა არცერთი ისეთი ძირეული პრობლემის გადაჭრას არ ემსახურება და მასთან პირდაპირ არ არის დაკავშირებული, რაც ქალს, როგორც ინდივიდს შეიძლება ქონდეს ყოველდღიურ ცხოვრებაში. “გენდერული ბალანსის” შექმნა მხოლოდ ფასადურ ღონისძიებას წარმოადგენს, რაც პირიქით, საზიანოა ქალების უფლებების გაძლიერების პროცესში. პარლამენტმა უნდა გამოიკვლიოს რეალური მიზეზი, თუ რატომ არის ნაკლები ქალი პარლამენტში წარმოდგენილი და მხოლოდ ამის შემდეგ მიიღოს შესაბამისი პოლიტიკა. თუკი საკრებულოში ქალების წარმომადგენლობას კორელაცია აქვს ქვეყანაში არსებულ განათლების მდგომარეობასთან, გამოცდილებასთან, დროსთან, ფინანსებთან, ეკონომიკურ სისუსტესთან, მაშინ პარლამენტმა ზუსტად ისეთი ღონისძიებები უნდა მიიღოს, რომელიც ამ პრობლემების მოაგვარებას პირდაპირ და უშუალოდ ესამხურება. ხოლო, გენდერული კვოტა ასეთი ძირეული პრობლემების მოგვარებას არ უკავშირდება და პირიქით, დაფარავს ქალების წარმომადგენლობის რეალურ სურათს. მაგალითად, თვითმმართველი ერთეულების საკრებულოებში ქალების წარმომადგენლობა ბუნებრივი მაჩვენებლით არის ოზურგეთში 47%; თბილისი 22%; სიღნაღში 24%, ხოლო ხულოში, ნინოწმინდაში, ამბროლაურში, ახალქალაში და მარნეულში ქალების წარმომადგენლობა არის 3-დან 4%-მდე.^[7] ამდენად, აღნიშნული რიცხვები აჩვენებს იმ ლოკაციებს, სადაც ქალებს შესაძლოა ძირითადი პრობლემები ქონდეთ, რომელთა მოგვარებასთან არა გენდერული კვოტა, არამედ ძირეული ღონისძიებები ჭირდება სახელმწიფოს განსახორციელებლად. გენდერული კვოტა ის ტვირთი იქნება პარტიებისთვის, რომელიც ამ რეგიონებში ფუნქციონირებას მნიშვნელოვნად გაურთულებს (გართულდება სიის ფორმირება და არჩევნებზე რეგისტრაცია), ხოლო ძირითადი პრობლემების მოგვარებას კი უშუალოდ არათუ არ უკავშირდება, არამედ მას ფასადური ღონისძიებით ფარავს.

პოლიტიკური პარტიის გამარჯვების შანსი ყოველთვის ნაკლებია, მაშინ როდესაც იგი არა თავისუფალი და შიდაპარტიული მექანიზმების საშუალებით მოქმედებს, არამედ სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ შეზღუდვებს ექვემდებარება. პარტიული სიის შედგენა კი უშუალოდ დაკავშირებულია იმასთან, თუ რამდენ ხმას მიიღებს პარტია. ამდენად, სახელმწიფოს მიერ პარტიული სიის შედგენაში ჩარევა და სქესის საფუძველზე დანომვრა არსებითად აზიანებს პოლიტიკური პარტიის წარმატების შანსებს. პოლიტიკურ პარტიას აშორებს ამომრჩევლის ნების გათვალისწინებასა და მის პარტიულ სიაზე ასახვაში. შეზღუდვის შედეგად პარტიულ სიაში არიან ის პირები, ვისაც სახელმწიფოს მიაჩნია სწორად და არა ის პირები, ვისაც დემოკრატიული წესით პარტია გადაწყვეტს. პოლიტიკური პარტიების ინდივიდუალური წარმატების შესაძლებლობები განაპირობებს საკრებულოს კონფიგურაციას, ხოლო საარჩევნო უფლებაზე სახელმწიფოს მანიპულირებით, პირდაპირ ზეგავლენის მოხდენა ხდება საკრებულოს შემადგენლობაზეც.

საერთაშორისო პრაქტიკაში გენდერული კვოტები შეიძლება იყოს: პირველი, როდესაც კონსტიტუციის/კანონის მოთხოვნაა კვოტების დაწესება და მეორე, პარტიები თავიანთი შიდა წესდების საფუძველზე ნებაყოფლობით ადგენენ პარტიულ კვოტას სქესის საფუძველზე. კონსტიტუციით/კანონით გათვალისწინებული კვოტები შეიძლება არსებობდეს სამი სახის: (1) პრაიმერების ეტაპზე დაწესებული მოთხოვნა, (2) კანდიდატებისთვის (ბელგია, პოლონეთი, საფრანგეთი, სლოვენია, ესპანეთი), (3) დასაკავებელი ადგილების მიხედვით დაწესებული კვოტა (elected, reserved seats).^[8]

ნებაყოფლობითი პარტიული კვოტებიც შეიძლება არსებობდეს სამი სახის: (1) პრაიმერებისთვის, ნომინაციის ეტაპზე (UK), კანდიდატებისთვის (გერმანია, შვედეთი), რეზერვირებული ადგილებისთვის (elected, reserved seats). ევროპის ქვეყნებში ნებაყოფლობითი პარტიული კვოტა არის ყველაზე ფართოდ გავრცელებული რეგულირება - რაც თავისთავად წარმოადგენს ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას. პოლიტიკურ პარტიას რჩება არჩევანი გადაწყვიტოს გენდერული კვოტის დაწესება.

პარტიულ სიაში კანდიდატების სქესის მიხედვით დანომრვა არ არის მიღებული პრაქტიკა რიგ ქვეყნებში - საფრანგეთში, სლოვენიაში, პოლონეთში.^[9] მაგალითად, სახელმწიფო ადგენს პარტიული სიის მაქსიმუმ რა პროცენტი შეიძლება იყო ერთნაირი სქესის ადამიანებისგან შემდგარი, მაგრამ არ ახდენს მათი პოზიციის დანომვრას. საფრანგეთში კვოტების ბალანსის დარღვევის შემთხვევაში დაწესებულია, ნაკლებად მზღუდავი საშუალება - ფინანსური ჯარიმა. ნებაყოფლობითი გენდერული კვოტები დაწესებულია ავსტრიაში, გერმანიაში, ნორვეგიაში, შვედეთში და გაერთიანებულ სამეფოში.^[10] გერმანიაში პარტიების მიერ ხდება შიდაპარტიული გენდერული კვოტის დაწესება. მისი დაუცველობის შემთხვევაში ზოგიერთ პარტიას არ აქვს დადგენილი სანქცია, ხოლო ზოგიერთ პარტიას აქვს ისეთი სახის სანქცია დადგენილი, როგორიცაა ქალის უფლება ვეტო დაადოს პარტიულ სიას.

სადავო ნორმა არჩევნებს ორი მნიშვნელოვანი ასპექტით ეხება: (1) გენდერული კვოტის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში პარტია ვერ გაივლის რეგისტრაციას და არ იქნება არჩეული; (2) სადავო ნორმა ასევე ეხება უშუალოდ არჩევნების პერიოდს, ვინაიდან პარტიული სია აუცილებელი ფაქტორია, რომელიც პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს აქტიურ და პასიურ საარჩევნო უფლებაზე. ამდენად, პარტიული სიის შედგენა არის საარჩევნო უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტი და მისი თავისუფალი უზრუნველყოფის გარეშე აზრი დაეკარგებოდა უშუალოდ არჩევნების დღეს. პარტიული სიის შედგენის დროს მნიშვნელოვანია რომ იგი არ ექვემდებარებოდეს იძულებას სახელმწიფოსგან. სახელმწიფოს ნება სურვილისგან დამოუკიდებელი უნდა იყოს, წინააღმდეგ შემთხვევაში თავად სახელმწიფო იქნება ადამიანის ნების ფორმირებაში ზეგავლენის მომხდენი - რაც თავისუფალ არჩევნებს აზრს უკარგავს. სადავო ნორმით ცალსახაა სახელმწიფოს ზემოქმედება პარტიულ სიაზე. სქესის მიხედვით პარტიული სიის ამგვარი დანომრვა აშკარას ხდის სახელმწიფოს ზემოქმედებას არჩევნებზე, თავად პოლიტიკური პარტიის თავისუფლებაზე და ამომრჩევლის ნების ფორმირების პროცესზე. შედეგობრივად - სქესის მიხედვით კანდიდატების დალაგება პარტიულ სიაში ზეგავლენას ახდენს, როგორც არჩევნების შედეგებზე, ასევე თავად პოლიტიკური პარტიის საარჩევნო წარმატებაზე, შიდაპარტიული დემოკრატიული მექანიზმების გაუქმებაზე პროპორციული სიის შედგენისას. პოლიტიკურ პარტიას და ამასთანავე, ამომრჩეველს ცალსახად ეზღუდება პოლიტიკური იდეოლოგიის მიხედვით გააკეთოს არჩევანი, ვინაიდან სახელმწიფო მათ აიძულებს ადამიანის სქესის მიხედვით შეადგინონ სია.

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გენდერული კვოტის რეგულაციებმა შესაძლოა კონსტიტუციური გამართლება პოვოს, მაშინ როდესაც პარტია მას ნებაყოფლობით შიდაპარტიულ რეგულირებად მიიღებს, რაც გარანტირებულია გერმანიის კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით (პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება), ხოლო სახელმწიფოს მიერ დაწესებული სავალდებულო გენდერული კვოტირება არაკონსტიტუციურია. საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ ეს მიიღო არსებითად განსახილველად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის განსაზღვრისას, რომ გენდერული კვოტა პოლიტიკური პარტიების არჩევანის შესაძლებლობა/დისკრეცია კი არა, არამედ მათთვის სავალდებულოდ შესასრულებელი გახდა. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ ფაქტობრივად ქალი და კაცი თანასწორია, როგორც პასიური, ასევე აქტიური საარჩევნო უფლების განხორციელებაში და ამდენად, თანაბრად უფლებამოსილი არიან მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. რეალურად კაცს არ აქვს იმაზე მეტი უფლება მინიჭებული, ვიდრე ქალს და პირიქით, არც ქალს აქვს კაცზე მეტი უფლებები მინიჭებული. ამდენად, ეს საკითხი სასამართლოს აზრით, ცალკე უნდა გამოიყოს იმისგან, რაც ქალების მიერ ამ უფლებებით ნაკლებად სარგებლობასთან არის დაკავშირებული რეალური ფაქტობრივი გარემოებების გამო.

გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი ადგენს, რომ ბუნდესტაგის წევრები შედგებიან საყოველთაო, პირდაპირი, თავისუფალი, თანასწორი და ფარული წესით არჩეული წევრებისგან. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით თანასწორობის ზოგადი პრინციპი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო თანასწორობის სპეციალურ მუხლებთან (გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი) მიმართებით (BVerfG, 1998 წლის 16 ივლისის გადაწყვეტილება - 2 BvR 1953/95 -, BVerfGE 99, 1 [8 and 10]).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ციტირება მოახდინა თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის, რომელიც ადგენს, რომ სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს რეალური თანასწორობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის საჯარო ცხოვრების ყველა სფეროში და იღებს შესაბამის ღონისძიებებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით აღნიშნული მუხლი ვერ გაამართლებს საარჩევნო უფლებისა და პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების შელახვას. სასამართლოს განმარტებით თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი არ ადგენს მატერიალურ უფლებას, არამედ წარმოადგენს სახელმწიფოს მიზანს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლომ შეადარა გერმანიის კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტთან და აღნიშნა, რომ ისინი ერთმანეთთან შესაბამისობაში იყო. მოცემულ შემთხვევაში კი იზღუდება პოლიტიკური უფლებები, რომელიც დემოკრატიულ პროცესთან- ნების ფორმირებასთან არის დაკავშირებული. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ იგი არ ადგენს ფუნდამენტურ თანასწორობის უფლებას, არამედ აწესებს სახელმწიფოს მიზნებს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულება, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო უფლების შესაზღუდად, არ შეიძლება გენდერული კვოტის ლეგიტიმაციას აწესებდეს საარჩევნო სიებთან დაკავშირებით. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვა სიტყვითი განმარტებიდან არ იკითხება, რომ თანასწორობის ვალდებულება მიზნად ისახავს კანონმდებლისთვის კვოტის რეგულაციის შემოტანას, რომელიც პარტიულ სიაში ყოველი მეორე განსხვავებული სქესის ადამიანის ჩასმას ავალდებულებს. იმის გათვალისწინებით, რომ რიგი უფლებები იზღუდება გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად - არჩევანის თავისუფლება, პასიური საარჩევნო უფლება, არჩევანის თანასწორობა, თანასწორი პასიური საარჩევნო უფლება, პარტიების საქმიანობისა და პროგრამის თავისუფლება, პარტიების მიმართ თანასწორი მოპყრობა - მათი მნიშვენლობა დემოკრატიული პროცესისთვის განუსაზღვრელია და გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად ჩარევის ინტენსივობა იმდენად მაღალია, რომ მისი შეზღუდვის გამართლება შეუძლებელია. ამასთან, თანასწორი საარჩევნო უფლებებისა და პარტიებისთვის თანასწორი შესაძლებლობების შეზღუდვა მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან დაუძლეველი ლეგიტიმური მიზნის ჩვენებას. თურნინგის საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე შეაფასა კონსტიტუციის მე-2 მუხლის ისტორია, რომლის მიხედვითაც არ მიიღეს ის საკონსტიტუციო ცვლილება, რომლითაც საჯარო სექტორში გადაწყვეტილების მიმღები და რჩევის გამცემი ორგანოების წარმომადგენლები გენდერის მიხედვით უნდა ყოფილიყვნენ თანაბარი პროპორციით შემდგარი. აღნიშნული ცვლილება არ იქნა მიღებული, რაც მიანიშნებს, რომ გენდერული კვოტა, როგორც სახელმწიფოს მექანიზმი კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული. ამდენად, თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტიდან ვერ ამოიკითხა საკანონმდებლო ორგანოსთვის გენდერული კვოტის დაწესების უფლებამოსილების გადაცემის საკითხი. თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ სახელმწიფოსგან ვერც CEDAW-დან ციტირებული მუხლებიდან (მე-11 მუხლი, მე-7 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი) ვერ ამოიკითხა ამ ნორმების მიერ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში გენდერული კვოტების დაწესების ვალდებულება. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმები, რომლებიც გენდერულ კვოტას ადგენდა ცნო არაკონსტიტუციურად.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ, უნდა გაითვალისწინოს და თავის გადაწყვეტილებაში უნდა უპასუხოს შემდეგ საკითხებს: (1) გენდერული კვოტების დაწესება არჩევითი ორგანოსთვის, რომელიც შედეგობრივად ათანაბრებს პარტიულ სიაში ქალებსა და კაცებს, საქართველოს კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული; (2) სადავო ნორმა, არა თანასწორობას, არამედ ქალებისა და კაცების წარმომადგენლობის შედეგობრივად გათანაბრებას ემსახურება, რაც ცალსახად არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება თანასწორობის არსს; (3) სადავო ნორმა აწესებს უმკაცრესს სანქციას - პოლიტიკურ პარტიას არ შეუძლია საკრებულოს არჩევნებში მონაწილეობის მიღება სახელმწიფოს მიერ დადგენილი გენდერული კვოტის მოთხოვნის დაუკმაყოფილების შემთხვევაში - აღნიშნული წარმოადგენს, როგორც კონსტიტუციური პრინციპების, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის დარღვევას. საერთაშორისო გამოცდილება იცნობს ნაკლები ინტესივობის ჩარევას, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიისთვის ფულადი სანქციის დადგენა ან პირიქით წახალისება და პარტიისთვის კომპენსაციის გაცემა “გენდერული ბალანსის” დაცვის შემთხვევაში. (4) სადავო ნორმა ახდენს სქესის მიხედვით ადამიანების ნუმერაციას პარტიულ სიაში - აღნიშნული პოლიტიკური პარტიის თავისუფლებასა და საარჩევნო უფლებაში უხეში დარღვევაა. საერთაშორისო გამოცდილება იცნობს ნაკლები ინტენსივობის ჩარევას, რომლითაც დადგენილია, რომ პარტიული სიის სრულ შემადგენლობაში ერთნაირი სქესის ადამიანები არ უნდა იყვნენ მაგ. 75%-ზე მეტი. ამგვარი შეზღუდვა პოლიტიკურ პარტიას არ ავალდებულებს სქესის მიხედვით განსაზღვროს კანდიდატების პოზიციები სიაში, ხოლო მამაკაცები და ქალები ასეთ შემთხვევაში მეტად არიან ერთმანეთთან კონკურენციაში.

1.3. საქართველოს კონსტიტუციურობა 11(1) მუხლთან მიმართებით (საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე და 24-ე მუხლებთან ერთობლიობაში).

სადავო ნორმა ზღუდავს პოლიტიკური პარტიების თანასწორობას შეადგინონ პარტიული სია თანაბარი შესაძლებლობებისა და თანასწორობის საწყისებზე. სადავო ნორმა სქესის საფუძველზე უსაზღვრავს პოლიტიკურ პარტიებს შეადგინონ პარტიული სია - პარტიული სიაში შემავალი კანდიდატები სახელმწიფომ დანომრა სქესის საფუძველზე. სადავო ნორმის შედეგად პოლიტიკური პარტიების წარმატების შანსები არჩევნებზე მცირდება ან სრულიად ისპობა. სადავო ნორმა არათანასწორ მდგომარეობაში აყენებს იმ პარტიებს, რომელთაც პარტიულ სიაში ყოველ სამ კანდიდატში ერთი განსხვავებული სქესის ადამიანი არ ყავთ, იმ პარტიებთან შედარებით, ვისაც ამგვარი მოთხოვნა დაკმაყოფილებული აქვს. როგორც აღინიშნა ყველა პოლიტიკური პარტია ინდივიდუალურია და თავისი განსხვავებული ნიშნების/იდენტობის, პროგრამისა და წევრების მიხედვით ისახავს სტრატეგიას ამომრჩევლებისგან ხმების მიღების პროცესში. პოლიტიკური პარტია, რომელის სტრატეგიაც არ არის გენდერული ბალანსის იმგვარი განაწილება, როგორც სადავო ნორმებით სახელმწიფომ მას განუსაზღვრა (მაგალითად, შესაძლოა ცალკეული პარტიის მიზანი ქალებით დომინირებული პოლიტიკური პარტია იყოს) უთანასწორო მდგომარეობაში იმყოფება იმ პოლიტიკურ პარტიასთან შედარებით, ვისთვისაც ასეთი სტრატეგია მისაღებია, ან არ ახდენს მის პოლიტიკურ პროგრამაზე ზეგავლენას. ამდენად, მართალია სადავო ნორმა ყველა პოლიტიკურ პარტიაზე ვრცელდება, მაგრამ იგი პრაქტიკაში ერთ პოლიტიკურ პარტიას უფრო მეტად აზიანებს სხვა პოლიტიკურ პარტიებთან შედარებით და უთანასწორო მოპყრობას ეწევა სქესის ნიშნის საფუძველზე.

რეალურად ერთ პარტიას, რომელიც ზომით შედარებით პატარაა, წევრების შემადგენლობით, ფინანსურად ნაკლები შანსი აქვს მეორე პარტიასთან შედარებით რეგისტრაცია გაიაროს არჩვნებზე. რეგისტრაციის გავლის შემთხვევაშიც კი, სახელმწიფოს მიერ დავალდებულებული სიის საფუძველზე ფაქტობრივად ასეთ პოლიტიკურ პარტიას ნაკლები შანსი აქვს სხვა დიდ პარტიებთან შედარებით. დიდ პარტიებს აქვთ, როგორც ადამიანური, ასევე მეტი ფინანსური რესურსი. პატარა პარტიები ამ რესურსის გარეშე, სახელმწიფოს მიერ დავალდებული სიის გამო ნაკლები შანსებით გამოდიან არჩევნებზე.

სადავო რეგულირება განსაკუთრებით უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს იმ პარტიებს, რომელსაც მცირე რაოდენობის წევრები ყავს - მათთვის განსაკუთრებით მძიმე ტვირთია, რომ პარტიული სია სქესის ნიშნით შეადგინონ. ასეთი პარტიებისთვის მაღალი რისკია, რომ ისინი სრულად ვერ შეავსებენ პარტიულ სიას საკრებულოს არჩევნებში მონაწილეობის მისაღებად.

იმ პოლიტიკურ პარტიას, რომლის შიდაპარტიული დემოკრატიული მექანიზმია ამომრჩევლის ნების შესაბამისად მოახდინოს არჩევნებამდე პარტიული სიის ფორმირება, ასევე არსებითად დიდი ზიანი ადგება იმ პარტიასთან შედარებით, ვისთვისაც ასეთი მექანიზმის შემუშავება არ არის მისი სტრატეგიის არსებითი ნაწილი. თანასწორი შეჯიბრებითი პირობების/გარემოს შექმნა იმ პოლიტიკური პარტიებისთვის, ვინც არჩევნებში მონაწილეობენ სადავო ნორმით არსებითად იზღუდება და ართმევს თანაბარი შესაძლებლობებს და წარმატების შანსს.

სადავო რეგულირება ასევე უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს იმ პარტიებს, რომელთა ძირითადი პროგრამა და იდენტობა ასოცირებულია მაგალითად, ქალებთან და პარტიული სიის მოწინავე ადგილები დომინირებულად სწორედ ამ სქესის ადამიანებისგან შედგება.

თანასწორი საარჩევნო უფლების შეზღუდვის გამართლება შეიძლება იყოს მხოლოდ სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციიდან მომდინარეობს. ამასთან, იგი უნდა იყოს გამოსადეგი და აუცილებელი საშუალება მიზნის მისაღწევად. ამასთან უნდა შეფასდეს ის ინტენსივობა, რომლითაც საარჩევო უფლებით თანასწორი სარგებლობა იზღუდება.

აშკარაა, რომ პოლიტიკური პარტიები განსხვავებულ ფაქტობრივ გარე მობებში იმყოფებიან, ხოლო სადავო ნორმით სახელმწიფო მათ ერთნაირად ეპყრობა. სადავო ნორმის რეგულირების შინაარსი სქესის მიხედვით პარტიული სიის შედგენის ვალდებულების დაწესებაა. დისკრიმინაციის ნიშანიც იკვეთება “სქესი”, რომლის საფუძველზეც პარტიული სიის შედგენის ვალდებულება ეკისრება პოლიტიკური პარტიებს და რაც უქმნის მათ სიძნელეს, როგორც არჩევნებზე რეგისტრაციაში, ასევე არჩევნებზე წარმატების შანსებს უმცირებს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტში კი პირდაპირ არის მითითებული დისკრიმინაციის აკრძალვის ნიშანი (“კლასიკური ნიშნები”) - “სქესი”. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, კლასიკურ ნიშნებთან დაკავშირებით დიფერენცირება მკაცრად უნდა შეფასდეს - მკაცრი ტესტის საფუძველზე. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში სახელდებით არის მითითებული სქესის ნიშანი (mutatis mutandis, სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 1/1/477 გადაწყვეტილება, II-76). “კლასიკური, სპეციფიური ნიშნებით დიფერენციაციისას სასამართლო იყენებს მკაცრი შეფასების ტესტს. ... “მკაცრი ტესტის” ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს “სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი”(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება).”

გარდა ამისა, დიფერენცირების ინტენსივობა შესადარებელ პირებს შორის მაღალია. კერძოდ, პარტიული სიის წარდგენა არჩევნებში მონაწილეობის აუცილებელი პირობაა, რომელიც განაპირობებს ამომრჩევლის ნების ფორმირებას და დემოკრატიული წესით მმართველობას. სადავო ნორმა ფაქტობრივად უთანასწორო პირობებში მყოფ პოლიტიკურ პარტიებს იმგვარ ტვირთს აკისრებს, რომ გამორიცხავს მათ მონაწილეობას არჩევნებში (რეგისტრაციაზე უარის გზით) ან მნიშვნელოვნად ამცირებს არჩევნებში წარმატების მოპოვების შესაძლებლობებს. აღნიშნული რეგულირება მკვეთრად ამცირებს ფაქტობრივად უთანასწორო მდგომარეობაში მყოფი პარტიის შანსებს დემოკრატიული წესით იქნას არჩეული, რაც თავისი ბუნებით ერთის მხრივ წარმოადგენს უფლებაში მძიმე ჩარევას და მეორეს მხრივ, ზეგავლენას ახდენს ამომრჩევლის ნების ფორმირებაზე. ამდენად, სადავო ნორმის შესაფასებლად საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს მკაცრი დიფერენცირების ტესტი.

საქართველოს პარლამენტი სადავო რეგულირების გასამართლებლად სავარაუდოდ დაასახელებს ქალების წარმომადგენლობის გაზრდას საკრებულოში. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ შედეგობრივად ქალებისა და მამაკაცების გათანაბრება საკრებულოში არ არის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი და იგი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11(1) მუხლით დადგენილ თანასწორობის არსს და საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე, 24-ე, 74-ე მუხლებით გათვალისწინებულ გარანტიებს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება წარმოადგენს თანასწორობის ზოგად პრინციპს, ხოლო მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება სპეციალურ უფლებას. ამასთან, სპეციალურ დანაწესს ადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლი საკრებულოში თანასწორი უფლებით არჩევასთან დაკავშირებით. აღნიშნული მუხლი მართალია არ არის მოთავსებული კონსტიტუციის მე-2 თავში, მაგრამ კონსტიტუციის ცაკეული მუხლები არ უნდა განიმარტოს ერთამანეთისგან მოწყვეტილად, არამედ ერთობლიობაში, რათა არ დაიკარგოს მათი რეალური შინაარსი. კონსტიტუციის ცალკეული მუხლების მოწყვეტილად წაკითხვა დაგვაშორებს მათ რეალურ შინაარსთან. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება უნდა გავიხილოთ საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე, 24-ე, 74-ე მუხლებთან ერთობლიობაში. თანასწორობის სპეციალურ უფლებასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს მკაცრი შეფასების ტესტი.

გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, თანასწორობის ზოგადი პრინციპი არ შეიძლება იქნეს გამოყენებული იმ სფეროში, რომელთან მიმართებითაც სპეციალური საარჩევნო თანასწორობის ნორმა გამოიყენება (BV erfG, decision of July 16, 1998 - 2BvR 1953/95-, BVerfGE 99, 1 [8 and 10] = juris Rn. 32 ff. and 41 ff.).

თანასწორობის პრინციპთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ჩამოყალიბებულია: “ამ პრინციპის ფარგლებში სახელმწიფოს ძირითადი მიზანი და ფუნქცია ადამიანების სრული გათანაბრება ვერ იქნება, რადგან ეს თავად თანასწორობის იდეასთან, უფლების არსთან მოვიდოდა წინააღმდეგობაში. თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისათვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II-1).

მოცემულ შემთხვევაში არსებითად თანასწორია არიან ერთის მხრივ ის პოლიტიკური პარტიები, ვისთვისაც გენდერული კვოტა (ყოველი მეორე განსხვავებული სქესის ადამიანის ჩასმის ვალდებულებით) პრაქტიკულად განხორციელებადია და საარჩევნო პროგრამული ნაწილისთვის მისაღები, ხოლო მეორე მხრივ ის პოლიტიკური პარტიები, რომელთათვისაც გენდერული კვოტის პრაქტიკულად განხორციელება პრაქტიკაში ისეთ სიძნელეებთან არის დაკავშირებული, როგორიცაა რეგისტრაციაზე უარის თქმა და არჩვნებზე ამომრჩევლის ხმების დაკარგვა. სადავო ნორმა ყველა პარტიაზე ვრცელდება,

გენდერული კვოტა არაკონსტიტუციურად ცნო ბრანდენბურგის საკონსტიტუციო სასამართლომაც. აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელე პარტია ასაჩივრებდა, რომ მას არ ყავდა საკმარისი რაოდენობის ქალები პარტიულ სიაში, რომ დაეკმაყოფილებინა სახელმწიფოს მიერ დაწესებული გენდერული კვოტა. მოსარჩელე ასევე მიიჩნევდა, რომ სადავო აქტი იყო კაცების მიმართ დისკრიმინაციული. ბრანდენბურგის საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ სადავო აქტი აზიანდებდა პარტიის ორგანიზაციულ თავისუფლებას, კანდიდატების არჩევის თავისუფლებას, არჩევნებში პარტიის თანასწორ შესაძლებლობებს. ბრანდენბურგის საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სქესის საფუძველზე თანაბარი რაოდენობის მოთხოვნა შედეგად გამოიწვევს ზოგიერთი კანდიდატის პარტიული სიიდან ამორიცხვას. ამასთან, იმ პარტიებთან მიმართებით, რომელთაც ცალსახად გენდერულად დაუბალანსებელი სია აქვთ, სადავო რეგულირებამ შესაძლოა არსებითად მნიშვნელოვანი სიძნელეები შეუქმნას სიის ფორმირებისას ალტერნატიული კანდიდატების შერჩევის დროს. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სადავო აქტით, კანონმდებელი უგულვებელყოფს დემოკრატიული გადაწყვეტილების მიღების პროცესს, რადგან ზეგავლენას ახდენს სიის შედგენასა და ფორმირებაზე. ბრანდენბურგის საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა, რომ მოქალაქეების თანასწორობის უფლება, რომ ხმა მისცენ და იყვნენ არჩეული არის სახელმწიფო წესრიგის არსებითი საფუძველი და იგი უნდა იქნეს გაგებული მკაცრი და ფორმალური თანასწორობის ჭრილში საპარლამენტო არჩევნებთან დაკავშირებით.

სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირებით საკრებულოში გაიზრდება იმ ქალების რაოდენობა, რომელიც დიდი პარტიებისგან იქნებიან წარდგენილი, მაგრამ გაქრება ან მნიშვნელოვნად შემცირდება იმ ქალების წარმომადგენლობა საკრებულოში, რომლებიც მცირე პარტიების სიებში არიან წარმოდგენილი. ვინაიდან დაწესებული მძიმე ტვირთის გათვალისწინებით მცირე პარტიები ან ვერ გაივლიან რეგისტრაციას არჩევნებზე მონაწილეობის მისაღებად, ან პარტიული სიის ხელოვნური შემადგენლობის გამო მიიღებენ ამომრჩევლისგან მცირე მხარდაჭერას, რაც არსებითად დააზიანებს ამ პარტიაში შემავალი ქალების საარჩევნო წარმატებას და დემოკრატიულ პროცესს. ამდენად, სადავო ნორმა მხოლოდ იმ ქალების წარმომადგენლობას გაზრდის საკრებულოში, რომლებიც ზომით და ფინანსებით ძლიერი არიან, ხოლო მცირე პარტიების სიაში წარმოდგენილი ქალებისთვის კი სადავო ნორმა პირიქით, შემაფერხებელია არჩევნებში მონაწილეობის მიღებასა და საკრებულოში შესვლისთვის.

მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო შეზღუდვა ადგენს გაუმართლებლად მკაცრ უთანასწორო მოპყრობას და უფლებას ზღუდავს იმაზე მეტი ინტენსივობით, ვიდრე ეს აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. როგორც ზემოთ აღინიშნა, რეგიონების მიხედვით, საკრებულოში ქალების წარმომადგენლობა არის განსხვავებული პროცენტული რაოდენობით 47%; 22%; 24%, ასევე არის რეგიონები სადაც ქალების წარმომადგენლობა მცირე პროცენტია. სახელმწიფოს არ უნდა ქონდეს დისკრეცია გადაწყვიტოს პარტიული სიის შემდგენლობა რაიმე ნიშნით. ამდენად, აუცილებლობის ეტაპზე საკონსტიტუციო სასამართლომ არა შედეგობრივი თვალსაზრისით უნდა შეაფასოს (საკრებულოში მოხვედრილი ქალების რაოდენობა) სადავო რეგულირება, არამედ კონსტიტუციური უფლებებისა და პრინციპების, ჩარევის ინტენსივობის გათვალისწინებით უნდა დადგინდეს სადავო რეგულირების აუცილებლობა. ქალთა რაოდენობის გაზრდა საკრებულოში არ შეიძლება მიიღწეს ისეთი მექანიზმით, რომელიც კონსტიტუციასთან წინააღმდეგობაშია. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში ქალებისა და კაცების შედეგობრივი გათანაბრების დავალდებულება პარტიებისთვის და სანქციის სახით მათი რეგისტრაციიდან მოხსნა არ აკმაყოფილებს აუცილებლობის ეტაპს მისი ინტენსივობიდან გამომდინარე.

აუცილებლობის ეტაპზე საკონსტიტუციო სასამართლომ მხედველობაში უნდა მიიღოოს საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე და 24-ე მუხლებით გათვალისწინებული უფლებების შინაარსი, მე-3 მუხლში მოცემული დემოკრატიის პრინციპები, 74-ე მუხლში დადგენილი ადგილობრივი წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევის საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლებით უზრუნველყოფის წესი.

პროპორციულობის ბოლო ეტაპზე შეფასებადია ორი ინტერესი: ერთის მხრივ სახელმწიფოს მიზანი საკრებულოში გაზარდოს ქალთა რაოდენობა, ხოლო მეორეს მხრივ პოლიტიკური პარტიების უფლება ისარგებლონ თანასწორი საარჩევნო უფლებით საკრებულოს არჩევნებში მონაწილეობის მისაღებად. ქალთა რაოდენობის შედეგობრივად გათანაბრება კაცების რაოდენობასთან საკრებულოში, როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა არ არის კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი, არამედ პირიქით ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის არაერთ დანაწესს (საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 და მე-4 პუნქტები, 23-ე მუხლი, 24-ე მუხლი, 74-ე მუხლი). ქალების რაოდენობის გათანაბრება კაცების რაოდენობასთან ეწინააღმდეგება თანასწორობის არსს, რადგან ემსახურება შედეგებში თანაბრობის მიღწევას და არა შესაძლებლობებში თანასწორობას. ზემოთ აღინიშნა, როგორც ისტორიული მაგალითი, ასევე მიმდინარე არაერთი ქვეყნის მაგალითი, სადაც გენდერული კვოტაა დადგენილი, მაგრამ ქვეყანა არ იმართება დემოკრატიული წესების დაცვით და ქალთა უფლებები მძიმე მდგომარეობაშია. გენდერული კვოტა არ ემსახურება რაიმე პრობლემის მოგვარებას, არამედ იგი ფასადური ხასიათისაა თავისი შინაარსით.

მეორე მხარეს კი დგას კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნული საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე და 24-ე მუხლებთან დაკავშირებით აღწერილი უფლებების განხორციელების რისკები. პოლიტიკური პარტიების თავისუფალი საქმიანობა და არჩევნებში მონაწილეობის უფლება უშუალოდაა დაკავშირებული დემოკრატიის მოქმედებაში მოსაყვანად. საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველი დემოკრატიული წესრიგის მიღწევაა და სახელმწიფოს მიერ მიღებული ყველა საკანონმდებლო აქტი, რომელიც ამგვარ წესრიგს საფრთხეს უქმნის მკაცრ კონსტიტუციურ კონტროლს ექვემდებარება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის ახალი დანაწესი სწორედ დემოკრატიული მმართველობის მნიშვნელოვანი კომპონენტია - ერთის მხრივ, პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებაში, რაც მათი თავისუფალი საქმიანობის უზრუნველყოფის გარეშე ვერ მიიღწევა. ხოლო, პარტიების საქმიანობა თავისუფლებას, თანასწორობას, გამჭირვალობას და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს ეფუძნება. სახელმწიფოს მიერ პარტიული სიის ინჟინერიით ყველა აღნიშნული პრინციპის არსი იკარგება. ამასთან, იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის თავისუფლება ისეთი საფუძვლით, რომელიც ამავე მუხლით გათვალისწინებულ შეზღუდვის საფუძვლებში არ არის მითითებული. როგორც ზემოთ აღინიშნა იზღუდება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული არჩევნებში მონაწილეობის უფლება- არჩევნებში მონაწილეობის მნიშნელოვანი კომპონენტია პოლიტიკურმა პარტიამ მონაწილეობა მიიღოს იმ კანდიდატებით, რომლებიც მან 23-ე მუხლით გათვალისწინებული გარანტიების გამოყენების საშუალებით შეადგინა. სახელმწიფოს მიერ კანდიდატების სქესის საფუძველზე გათანაბრება კი პოლიტიკურ პარტიას სრულიად უსპობს პარტიული სიის შედგენის შესაძლებლობას, სანქციის სახით ემუქრება რეგისტრაციიდან მოხსნით და არჩევნებში მონაწილეობის აკრძალვით. ამდენად, სადავო რეგულირება ვერ გადალახავს ვიწრო პროპორციულობის ეტაპს და იგი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე და 24-ე მუხლებთან ერთობლიობაში).

1.4. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლთან.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის თანახმად, თუ პროპორციული საარჩევნო სისტემით არჩეულ მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს წევრს ვადამდე შეუწყდა საკრებულოს წევრის უფლებამოსილება, მის ადგილს 2 კვირის ვადაში იკავებს მისი ადგილმონაცვლე, იმავე პარტიულ სიაში მომდევნო იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი, თუ მან შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის შეტყობინების მიღებიდან 10 დღეში თანხმობა განაცხადა საკრებულოს წევრობაზე. თუ წარდგენილ პარტიულ სიაში იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი აღარ არის, მანდატი უქმდება.

მას შემდეგ რაც სახელმწიფომ პარტიის შიდადემოკრატიულ წესებში ჩაერია და მისი მონაწილეობის ბედი განსაზღვრა არჩევნებში, აღნიშნული ნორმა პოლიტიკურ პარტიას ზღუდავს არჩევნების შედეგების მიღების შემდეგაც - რაც ამომრჩეველი თავის ნებას გამოხატავს და კონკრეტული შემადგენლობის სიას მისცემს ხმას. კერძოდ, თუ ის პირი, ვინც უარს ამბობს საკრებულოში მის ადგილზე განსხვავებული სქესისაა იმისგან, ვინც რიგით შემდეგია სიაში, ამ უკანასკნელს სახელმწიფო ართმევს თავისი კუთვნილი მანდატის დაკავების უფლებას ( ეს მანდატი არჩევნების გზით ამომრჩეველმა მას მიანიჭა) და აძლევს სქესის საფუძველზე სხვა პირს. თუ სიაში აღარ მოიპოვება ისეთი პირი, რომელიც იმავე სქესისაა, ვინც უარი თქვა მანდატზე პარტიას სრულად უუქმდება ამომრჩევლის მიერ მისთვის მინიჭებული მანდატი, რაც საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლების -პოლიტიკური პარტის იყოს არჩეული - არსებითი დარღვევაა. პოლიტიკური პარტიის მიერ ამომრჩევლისგან მიღებული მანდატის გაუქმება ეწინააღმდეგება დემოკრატიის ფუნდამენტურ წესებს - მანდატის გაუქმება ნიშნავს იგივე ამომრჩვლის ნების გაუქმებას. მანდატების საშუალებით ახორციელებს პოლიტიკური პარტია თავის საქმიანობას რომ იყოს არჩეული - მისთვის მანდატის გაუქმება კი ნიშნავს, რომ სახელმწიფომ შეუზღუდა უფლება იყოს არჩეული და წარმოდგენილი საკრებულოში.

მანდატის გაუქმება პარტიისთვის არის მძიმე ჩარევა იმ უფლებაში, რომელსაც დემოკრატია მოყავს ფუნქციონირებაში არჩევნების საშუალებით. არჩევნებს აზრი ეკარგება მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავისი შეხედულებით გადაწყვეტს პარტიისთვის მანდატების გაუქმებას. სქესის მიხედვით ადამიანების განაწილბის მიზნით მანდატების გაუქმება ეწინააღმდეგება დემოკრატიის არსს და არ ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცული რომელიმე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. ამდენად, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ იგი არაკონსტიტუტციურია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლთან მიმართებით.

მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებში მონაწილე კანდიდატთა პოზიცია

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის პარტიული სიის შედგენის წესს განსაზღვრავს პოლიტიკური პარტია, იმგვარად, რომ წარდგენილ სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი უნდა იყოს განსხვავებული სქესის წარმომადგენელი.“

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის შესაბამისმა პოლიტიკურმა პარტიამ პარტიული სია შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის თავჯდომარეს უნდა წარუდგინოს კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს 30-ე დღისა. თუ პოლიტიკური პარტიის მიერ წარდგენილ პარტიულ სიაში არ არის დაცული მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის ამ მუხლით დადგენილი სქესთა შორის ბალანსი, პარტიას უბრუნდება სია და ხარვეზის აღმოსაფხვრელად ეძლევა 3 დღის ვადა. თუ ხარვეზი არ აღმოიფხვრა, პარტიული სია რეგისტრაციაში არ გატარდება.“

1.1. სადავო ნორმა სქესის საფუძველზე ზღუდავს პარტიული სიის შემადგენლობის განსაზღვრას. თავისთავად პარტიული სიის შემადგენლობაში გენდერული ბალანსის დაცვის მოთხოვნა, პოლიტიკური პარტიის წევრებს უზღუდავს თავისუფლად შეიმუშავონ წესი, რომლითაც გაითვალისწინებენ ამომრჩევლის ნებას და პარტიულ სიას შეადგენენ იმ ადამიანებით, ვინც შემუშავებული დემოკრატიული წესის შესაბამისად შეირჩევიან.

პოლიტიკური პარტიის წევრების საქმიანობის მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს პარტიული სიის შედგენაში მონაწილეობის მიღება. სიის შედგენის წესი განაპირობებს ისეთი მექანიზმების შემუშავებას, რომლითაც პოლიტიკური პარტია ასახავს ამომრჩევლის ნებას და არჩევნებზე სთავაზობს ისეთ კანდიდატებს, რომელთა მიმართაც ამომრჩევლის მხარდაჭერა და ნდობა მაღალია. საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია ნებისმიერი საქართველოს მოქალაქის, მიუხედავად მისი სქესისა, მონაწილეობა მიიღოს პარტიული სიის ფორმირების პროცესში და დამსახურების მიხედვით დაიკავოს პარტიული სიის შესაბამისი პოზიცია. ამასთან, სადავო ნორმები პარტიის წევრებს უზღუდავს აირჩიონ საპირისპირო სქესის ადამიანი პარტიული სიის შესაბამის პოზიციაზე, რაც წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლთან.

საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის სუბიექტი არის საქართველოს მოქალაქე, რომელიც მონაწილეობას იღებს პარტიულ საქმიანობაში, შეიმუშავებს პარტიის საქმიანობის წესებს, იღებს მონაწილეობას შიდა კონკურენციაში, ირჩევს/ხმას აძლევს პარტიული სიისთვის შესაბამის კანდიდატებს ან/და თავად ცდილობს პარტიული სიის კონკრეტული პოზიციის დაკავებას. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლი საქართველოს მოქალაქეს აღჭურავს იმ უფლებებით, რომელიც პოლიტიკური საქმიანობისთვის არსებითად მნიშვნელოვანია.

სადავო რეგულირების მიხედვით დაუშვებელია მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისთვის შესაბამისმა პოლიტიკურმა პარტიამ, რომლის პარტიულ სიაში პირველი ათეული წარმოადგენს ქალს, ამ შემადგენლობით მიიღოს მონაწილეობა არჩევნებში, რადგან იგი არ აკმაყოფილებს სადავო ნორმებით დადგენილ ე.წ. გენდერულ ბალანსს. კერძოდ, სახელმწიფო ასეთ პარტიას ავალდებულებს სიაში ყოველი სამი კანდიდტიდან ერთი უნდა ჩასვას განსხვავებული სქესის პირი, მაშინ როდესაც შიდაპარტიული დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენებით პირველ ათეულში ლიდერობს ქალი. სახელმწიფოს მიერ დადგენილი რეგულირების სქესთა ბალანსის დაუცველობის შემთხვევაში, ცენტრალური საარჩევნო კომისია იღებს უმკაცრეს ზომას და პარტიას არ ატარებს რეგისტრაციაში, რაც თავად კანდიდატებს უზღუდავს მიიღონ მონაწილეობა არჩევნებში - თავისი ამომრჩევლისგან მიღებული ხმების შესაბამისი მანდატების ოდენობით დაიკავონ ადგილი საკრებულოში.

მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები უნდა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ფუძემდებლური პრინციპების ფარგლებში, დემოკრატიული სახელმწიფოსა და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გათვალისწინებით. ასევე, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას საქართველოს 23-ე მუხლი უნდა განიმარტოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტში ჩამოყალიბებული პრინციპების კონტექსტში და ფარგლებში. „საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურსამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, II, 3).

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციის პრინციპებთან სადავო ნორმის შესაბამისობაზე არ მსჯელობს, მაგრამ სავალდებულოდ მიიჩნევს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გამოიყენოს მათი რესურსი კონსტიტუციის სწორი განმარტებისა და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დაცვისათვის. ამაზე სასამართლომ არაერთგზის მიუთითა საკუთარ გადაწყვეტილებებში. კერძოდ, კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გაანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები განმარტების შედეგად არ დასცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის 1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 1).

კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის, საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებით ხშირად უთითებს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებზე და მათ მნიშვნელობაზე: „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ...ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა. ამასთან, ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის 1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 2).

პოლიტიკური პარტიის წევრების თავისუფალი საქმიანობის უზრუნველყოფის გარეშე შეუძლებელია თავად პოლიტიკური პარტიის მომზადება არჩევნებისთვის. პარტიული სიის ფორმირების პროცესში სახელმწიფოს მხრიდან იმდენად ძირეულ ჩარევას წარმოადგენს, რომ იგი განაპირობებს საკრებულოს მომავალ შემადგენლობას. ასეთ პროცესზე კი პოლიტიკური პარტიის წევრების გავლენა მნიშვნელოვნად შემცირებულია. პოლიტიკური პარტიის წევრი ხმას აძლევს და ცდილობს დაწინაურდეს პარტიულ სიაში თავისი მოკავშირე წევრები, ასევე თავადაც ცდილობს გაიმჯობესოს პარტიულ სიაში პოზიციები. აღნიშნული პროცესი სრულად უნდა იყოს მინდობილი პოლიტიკური პარტიის წევრებისთვის და არა სახელმწიფოსთვის. პოლიტიკური პარტიის წევრებს უნდა გააჩნდეთ ბერკეტი შექმნან შიდა კონკურენცია და არ უნდა შეფერხდნენ დაწინაურების პროცესში. პოლიტიკური პარტიის წევრები ქმნიან შიდა კონკურენციის წესებს და ამის მიხედვით უწევენ ერთმანეთს შიდა კონკურენციას მანდატების მოპოვებაში. სახელმწიფოს მიერ პარტიული სიის სქესის საფუძველზე შედგენა არსებითად უზღუდავს პოლიტიკური პარტიის წევრებს ისარგებლონ შიდა კონკრენციით და დაწინაურდნენ პარტიული სიის პოზიციებში. ამდენად, შიდა კონკურენცია არა პოლიტიკური პარტიების წევრების საქმიანობებისა და გადაწყვეტილებების მიხედვით ვითარდება, არამედ სახელმწიფოს მიერ დაწესებული პარტიული სიის ინჟინერიის საფუძველზე. სადავო რეგულირება სპობს შიდა პარტიულ კონკურენციას, რაც აფერხებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 მუხლით დადგენილ პრინციპს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „პოლიტიკური პარტიები მონაწილეობენ ხალხის პოლიტიკური ნების ჩამოყალიბებასა და განხორციელებაში. პოლიტიკური პარტიების საქმიანობა ეფუძნება მათი თავისუფლების, თანასწორობის, გამჭირვალობის და შიდაპარტიული დემოკრატიის პრინციპებს.“ პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება მნიშვნელოვნად არის დაკავშირებული დემოკრატიის პრინციპებთან - პოლიტიკური პროცესი წარიმართება თავისუფალ გარემოში, მაშინ როდესაც პარტიებისთვის უზრუნველყოფილი იქნება თავისუფალი საქმიანობა. ცვლილებების შედეგად საქართველოს მოქმედ კონსტიტუციას დაემატა მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტი, რაც ცხადად მიუთითებს კონსტიტუციის ძირითად არსზე და მიზანზე, რომ არჩევნების პროპორციულ სისტემაზე გადასვლასთან ერთად, მნიშვნელოვანია პოლიტიკური პარტიებისა და მათი წევრების საქმიანობის თავისუფლება. პოლიტიკური პარტიების თავისუფლება უზრუნველყოფს პარტიის წევრების პოლიტიკური საქმიანობის ადეკვატურ ასახვას წარმომადგენლობით ორგანოში და დემოკრატიული პროცესების შეუფერხებელ განხორციელებას. პოლიტიკური პარტიებისა და მათი წევრების თავისუფალი საქმიანობის გარეშე შეუძლებელია ამომრჩეველს ინფორმირებული და თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობა შეექმნას.

სახელმწიფოს მიერ დადგენილი შეზღუდვის შედეგად, პოლიტიკური პარტიის წევრს ეზღუდება პარტიული სიის სამეულში პოზიციის დაკავება სქესის საფუძველზე. პოლიტიკური პარტიის წევრების საქმიანობა პოლიტიკურ იდეოლოგიებს ეფუძნება და ამომრჩევლის ნდობის მოპოვებასაც ამის მიხედვით ახდენენ. სახელმწიფომ კი დაწესებული შეზღუდვის შედეგად პოლიტიკური პარტიის წევრის საქმიანობა ამომრჩეველთან მუშაობის თვალსაზრისით, მისი ეფექტურობა და შიდა პარტიული კონკურენცია შეზღუდა, ხოლო ზოგიერთი პოლიტიკური პარტიის წევრისთვის კი ფაქტობრივად მოსპო. სქესის საფუძველზე პარტიული პოზიციების შემცირება ასევე ზღუდავს პარტიის წევრების საქმიანობას, რომელიც თავისუფალ პოლიტიკურ კონკურენციაზე უნდა იყოს დაფუძნებული დაფუძნებული.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 თავი არეგულირებს ადგილობრივი თვითმმართველობის საკითხებს. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოების მეშვეობით. წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად არ მიუთითებს სახელმწიფოს ისეთ უფლებამოსილებაზე/მიზანზე, რომელიც ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევას სქესის მიხედვით შეზღუდავდა. ამდენად, გენდერული ბალანსის დაცვის რეგულირება იმ ნორმებიდან, რომელიც კონსტიტუციური ორგანოს მოწყობას ეხება, უშუალოდ არ გამომდინარეობს და პირიქით, მასთან წინააღმდეგობაში მოდის.

ამასთან, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ ითვალისწინებს არცერთს იმ ლეგიტიმურ მიზანთაგანს, რომელიც მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლის მე-3 პუნქტში. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ ისეთი ლეგიტიმური მიზნების საფუძველზე, რომელიც დაკავშირებულია საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების დამხობასთან ან ძალადობით შეცვლასთან, ქვეყნის დამოუკიდებლობის ხელყოფა, ტერიტორიული მთლიანობის დარღვევა ან ისეთი პოლიტიკური პარტიის საქმიანობასთან რომელიც ეწევა ომის ან ძალადობის პროპაგანდას, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, კუთხურ, რელიგიურ ან სოციალურ შუღლს. ასევე, დაუშვებელია პოლიტიკური პარტიის შექმნა ტერიტორიული ნიშნით. პოლიტიკური პარტიის საქმიანობის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები ამომწურავად არის ჩამოთვლილი კონსტიტუციაში. პარლამენტი შეზღუდულია საქართველოს კონსტიტუციის 23-ე მუხლით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნებით და პოლიტიკური პარტიის წევრების საქმიანობაზე დაწესებული ყველა სხვა შეზღუდვა, რომელიც არ გამომდინარეობს ამ მიზნებიდან არაკონსტიტუციურია.

1.2. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს პასიურ საარჩევნო უფლებას. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „წარმომადგენლობითი დემოკრატია ხალხის მიერ წარმომადგენლების არჩევასა და მათი მეშვეობით სახელმწიფო მმართველობაში მონაწილეობას, სუვერენული ძალაუფლების განხორციელებას გულისხმობს. ამავე დროს, წარმომადგენლების არჩევასთან ერთად, საქართველოს მოქალაქეები აღჭურვილნი არიან უფლებით, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ხელისუფლების საქმიანობაში და დაიკავონ სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ, არა მხოლოდ არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით განახორციელონ საკუთარი სუვერენული ძალაუფლება, არამედ თავადვე იყვნენ წარმომადგენლები და აქტიური როლი შეასრულონ სახელმწიფო მმართველობის პროცესში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-8). „არჩევნების მთავარი დანიშნულება ხალხის ნების ადეკვატურ ასახვასა და სახალხო სუვერენტეტის რეალიზებაში მდგომარეობს. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა და საარჩევნო უფლების მქონე პირებისთვის პასიური თუ აქტიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვა ყოველთვის მკაცრ კონსტიტუციურსამართლებრივ შეფასებას საჭიროებს. საარჩევნო პროცესის დემოკრატიული ბუნებიდან გამომდინარე, ამგვარი შეზღუდვის გამამართლებელი ლეგიტიმური მიზნი ვერ იქნება უკეთესი, თანამდებობასთან უფრო შესაბამისი, კვალიფიციური კანდიდატის არჩევის უზრუნველყოფა“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.34).

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი გენდერული კვოტა. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ არჩევნების თავისუფლება მოიცავს არა მხოლოდ თავად არჩევნებს, არამედ წინასაარჩევნო აქტებს, როგორიცაა პარტიების მიერ შედგენილი კანდიდატების სია. აღნიშნული სია ქმნის არჩევნების ჩატარების აუცილებელ წინაპირობას და პირდაპირ გავლენას ახდენს აქტიურ და პასიურ ხმის უფლებაზე. ამდენად, არჩევნებში მონაწილეობის უფლება ასევე მოიცავს საარჩევნო პარტიული სიის წარდგენის შესაძლებლობას და კანდიდატის დასახელების უფლებას.

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით, პასიური საარჩევნო უფლება გულისხმობს თანაბარ შესაძლებლობებს პარტიულ სიაში კანდიდატები გახდნენ საკრებულოს არჩევნებისთვის. სადავო ნორმით წარდგენილ სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი მაინც უნდა იყოს განსხვავებული სქესის წარმომადგენელი - აღნიშნული წესის მიხედვით პარტიული სიის კონკრეტული ადგილები სქესის საფუძველზე უნდა იქნას დაკავებული და მასზე თავისუფალ წვდომას სახელმწიფო უკრძალავს კანდიდატებს. მაგალითად, ქალ კანდიდატს, რომელსაც სურვილი აქვს საკრებულოს არჩევნებში მიიღოს მონაწილეობა პარტიული სიის იმ ადგილებზე არ ექნება წვდომა, სადაც სადავო ნორმა ადგენს, რომ მისგან განსხვავებული სქესის ადამიანისთვის არის დაჯავშნილი. ამდენად, სადავო ნორმის საფუძველზე, კანდიდატობის მსურველებს აღარ აქვთ პარტიულ სიაში ადგილის დაკავების ერთნაირი შანსები - კაცებმა კაცებს უნდა გაუწიონ კონკურენცია, ხოლო ქალებმა ქალებს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ქალი ვერ დაიკავებს იმ მოწინავე პოზიციას, რაც კაცთან კონკურენციისას შეეძლო მოეპოვებინა თავისუფალი კონკურენციისას. მიუხედავად იმისა, თუ როგორი შანსი აქვს კანდიდატს შიდა კონკურენციის შედეგად დაიკავოს მოწინავე პოზიცია, სქესი არის შემაფერხებელი ფაქტორი დამსახურებული პოზიციის მისაღებად. ინდივიდუალური შესაძლებლობის მიუხედავად პარტიული სიის კონკრეტული ადგილები სქესის საფუძველზე სახელმწიფოს მიერ არის წინასწარ დაჯავშნილი, შესაბამისად კანდიდატებისთვის გაუქმებული. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი პასიურ საარჩევნო უფლებას არა სქესის საფუძველზე, არამედ თითოეული მოქალაქისთვის თანაბრად უზრუნველყოფს, ვინაიდან მიუთითებს სიტყვებით “საქართველოს ყოველ მოქალაქეს”. აღნიშნული უზრუნველყოფს მოქალაქის ინდივიდუალურ უფლებას, რაც შეუძლებელია ჩანაცვლდეს სქესის საფუძველზე გაერთიანებული ჯგუფების შედეგებში გათანაბრებით.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, მარეგლამენტირებელი უფლების შინაარსი და კონტექსტი საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული პრინციპების ფარგლებში უნდა განიმარტოს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების, აგრეთვე რეფერენდუმისა და უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმების მეშვეობით. საქართველოს კონსტიტუცია განამტკიცებს სახალხო სუვერენიტეტისა და დემოკრატიის პრინციპს. „არჩევნები, როგორც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის განმახორციელებელი მექანიზმი, წარმოდგენს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების განსაკუთრებულ და ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს „ხალხის მმართველობა“, ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)““ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებული დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება და სახალხო სუვერენიტეტი მოითხოვს, რომ საქართველოს მოქალაქეები ჩართული იყვნენ სახელმწიფო მმართველობაში. სწორედ ხალხის მონაწილეობა განაპირობებს საჯარო მმართველობაზე უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაციას. დემოკრატიის პრინციპის შესაბამისად, მოქმედი სახელმწიფო ეფუძნება კანონშემოქმედებისა და კანონის აღსრულების შეუქცევად პროცესს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, ერთი მხრივ, გულისხმობს ხალხის, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების პირველადი წყაროს ნების განუხრელ გამოვლენას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხალხის ნების მიუკერძოებლად აღსრულებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-7). „წარმომადგენლობითი დემოკრატია ხალხის მიერ წარმომადგენლების არჩევასა და მათი მეშვეობით სახელმწიფო მმართველობაში მონაწილეობას, სუვერენული ძალაუფლების განხორციელებას გულისხმობს. ამავე დროს, წარმომადგენლების არჩევასთან ერთად, საქართველოს მოქალაქეები აღჭურვილნი არიან უფლებით, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ხელისუფლების საქმიანობაში და დაიკავონ სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ, არა მხოლოდ არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით განახორციელონ საკუთარი სუვერენული ძალაუფლება, არამედ თავადვე იყვნენ წარმომადგენლები და აქტიური როლი შეასრულონ სახელმწიფო მმართველობის პროცესში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-8).

არჩევნებს დემოკრატია მოჰყავს მოქმედებაში. ამდენად, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმები უნდა შეფასდეს არა მხოლოდ პასიური საარჩენო უფლების მარეგლამენტირებელი ნორმით, არამედ ისინი კონსტიტუციით გათვალისწინებული დემოკრატიის პრინციპის კონტექსტში. „საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი არჩევნები, რომლის შედეგად, ერთი მხრივ, მოქალაქეები თავად შეიძლება იყვნენ არჩეული და ამ გზით უშუალოდ განახორციელონ მმართველობა, ხოლო, მეორე მხრივ, აირჩიონ თავიანთი წარმომადგენლები და გადასცენ მათ საკუთარი ხელისუფლების განხორციელების მანდატი, შედეგად, საკუთარ რჩეულთა მეშვეობით განახორციელონ ხელისუფლება, წარმოადგენს აუცილებელ გარანტიას მოქალაქეებისთვის, შექმნან და განავითარონ დემოკრატია საკუთარ ქვეყანაში, სწორედ არჩევნები არის ადამიანებისთვის ინსტრუმენტი ხელისუფლების განხორციელებაზე ხელმისაწვდომობისთვის. არჩევნებს „მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია““ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მოქალაქეთა უფლება, მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო საქმეების წარმართვაში, წარმოადგენს ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპს. ამიტომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეა ემსახურება რა ხალხის ხელისუფლების განხორციელებაში მონაწილეობის უზრუნველყოფას და, შედეგად, პირდაპირი, უშუალო დემოკრატიის რეალიზაციას, ის ყველა დონეზე უნდა განხორციელდეს. ბუნებრივია, ეს გულისხმობს მოქალაქეთა ადგილობრივ ხელისუფლებაზე ამ გზით წვდომასაც. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ გარანტირებული შესაძლებლობა, უშუალოდ ან მათი წარმომადგენლების მეშვეობით გადაწყვიტონ საკუთარი პრობლემები, დაიცვან საკუთარი ინტერესები, უზრუნველყონ უფლებების რეალიზაცია. ამ თვალსაზრისით, ხელისუფლების განხორციელებაში პირდაპირი, უშუალო მონაწილეობა, მათ შორის, ადგილბრივ დონეზეა ეფექტური. ამიტომ ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები და მათზე მოქალაქეთა რეალური წვდომა დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტია“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 10).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, “არჩევნები, როგორც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის განმახორციელებელი მექანიზმი, წარმოადგენს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების განსაკუთრებულ და ყველაზე მნიშვნელოვან საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-9).

სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვები არჩევნებში მონაწილეობასთან დაკავშირებით შემაფერხებელია თავად პოლიტიკური პროცესისთვის. თავისუფალი გარემოს შეზღუდვა პოლიტიკური სუბიექტისთვის აზიანებს საარჩევნო გარემოს და ზეგავლენას ახდენს ამომრჩევლის ნებაზე. „არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავება სრულად არის მინდობილი პოლიტიკურ პროცესს და თანამდებობაზე აირჩევა არჩევნებში გამარჯვებული სუბიექტი. ასარჩევ თანამდებობასთან კანდიდატის შესაბამისობის საკითხი წყდება ამომრჩევლის ნების და არა კანონმდებლის მიერ დადგენილი კრიტერიუმების შესაბამისად“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.35). სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა იმდენად ბოჭავს პოლიტიკური პარტიების წევრებს, რომ ამომრჩეველს არჩევანის გაკეთება არა კანდიდატების მიხედვით, არამედ სახელმწიფოს მიერ დაწესებული კრიტერიუმების საფუძველზე უწევს. სახელმწიფომ ამომრჩეველს სქესის საფუძველზე შედეგობრივად გათანაბრებული სია წარუდგინა, რითაც არსებითად წაართვა თავისუფალი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა.

„არჩევნები უზრუნველყოფს შესაბამისი სუბიექტების მიერ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებას ხალხის ნების შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არჩევნები, რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ჩაითვალოს, არა მხოლოდ გაუმართლებელი დაბრკოლებები არ უნდა შეიქმნას არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების მსურველთათვის, არამედ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლის ნების ადეკვატური ასახვა. ამდენად, არჩევნები, როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ინსტიტუტი ემსახურება როგორც ამომრჩეველთა, ისე ასარჩევი პირების ინტერესების დაცვას, საერთო მიზნის, დემოკრატიული საჯარო მმართველობის უზრუნველსაყოფად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-10). საკონსტიტუციო სასამართლო პასიური და საარჩევნო უფლებების გარანტიებს არა ერთამენთისგან მოწყვეტილად, არამედ მათ ერთობლიობაში კითხულობს და განმარტავს: „გაუმართლებელია, საარჩევნო უფლების სხვადასხვა კომპონენტების იზოლირებულად განხილვა. შეუძლებელია, ასარჩევი პირის პასიური საარჩევნო უფლება განხილულ იქნეს განცალკავებულად, ამომრჩეველთა აქტიური საარჩევნო უფლების გათვალისწინების გარეშე. ამგვარად, სახელმწიფო თანამდებობის არჩევნების გზით დაკავებაზე უნდა გავრცელდეს საარჩევნო უფლებისათვის დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტები. მათ შორის, საარჩევნო უფლების პრინციპები - საყოველთაობა, ნებაყოფლობითობა, ფარულობა, თანასწორობა და ა.შ.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-11).

საქართველოს მოქალაქეთა უფლება, რომ არჩევნებში მიიღონ მონაწილეობა და გააკეთოს საკუთარი არჩევანი შეუძლებელია რეალიზდეს, თუკი მომწესრიგებელი კანონმდებლობით დადგენილია ისეთი ინტენსიური შეზღუდვები, რომლებიც პოლიტიკური პარტიის წევრებს უზღუდავთ მოხვდნენ საარჩევნო სიაში. ამომრჩეველი არ ირჩევს აბსტრაქტულ იურიდიულ პირს, არამედ არჩევანს აკეთებს საარჩევნო სიაში არსებული კანდიდატების მიხედვით. აქტიური კანდიდატები მობილიზების გარეშე კი პოლიტიკური პარტიაც დაკარგავს ამომრჩევლის მხარდაჭერას. სახელმწიფოს ჩარევა პოლიტიკური სიის ფორმირებაში იმდაგვარად, რომ რეგულირება განსაზღვრავს კანდიდატთა შემადგენლობას გარკვეული ნიშნით (სქესის) და ნუმერაციით, ხოლო სანქციას წარმოადგენს ამ პოლიტიკური პარტიის რეგისტრაციის გაუქმება, აღნიშნული წარმოადგენს მკაცრ შეზღუდვას საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გარანტირებულ უფლებაში. სადავო რეგულირება პოლიტიკური პარტიის წევრს უზღუდავს უფლებას, რომ ამომრჩელის ნდობის შესაბამისი პოზიცია დაიკავოს საარჩევნო სიაში და მიღებული ხმების მანდატით დაიკავოს ადგილი წარმომადგენლობით ორგანოში. სქესის საფუძველზე რანჟირება პოლიტიკური პარტიის წევრის პოზიციებს აქვეითებს საარჩევნო სიაში ან ტოვებს საარჩევნო სიის მიღმა და ფორმალურადაც ვერ მონაწილეობს არჩევნებში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. როდის, როგორ და რა ინტენსივობით შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში ისე, რომ ეს ჩაითვალოს აუცილებელ ჩარევად დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ამისთვის სამართლებრივ საფუძველს და შეფასების მასშტაბს კონსტიტუცია იძლევა, პირველ რიგში, ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები და თავად უფლებების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმები“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 29).

ამასთან, „რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 19). მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმები პოლიტიკური პარტიის წევრის წარმატების შანსებს აუარესებს (სქესის გამო ვერ იკავებს დამსახურებულ პოზიციას სიაში), სრულად უუქმებს შანსებს ან გამორიცხავს (წესის შეუსრულებლობის შემთხვევაში პოლიტიკურ პარტიას უუქმდება რეგისტრაცია) არჩევნებში მონაწილეობის შესაძლებლობას. აღნიშნული კი უნდა შემოწმდეს მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „დემოკრატიული მმართველობის არსებობა წარმოუდგენელია არჩევნების გარეშე. არჩევნებით თანამდებობის დაკავება წარმოადგენს დემოკრატიული მმართველობის რეალიზების შეუცვლელ მექანიზმს. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლი (მოქმედი რედაქციით 24-ე მუხლი) არეგულირებს წარმომადგენლობითი დემოკრატიის ფუნქციონირებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან პროცესს და თავისი არსით ვერ იქნება კანონმდებლის დისკრეციულ უფლებამოსილებას მიკუთვნებული სფერო. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით დაცული სფეროს ფარგლები უნდა განისაზღვროს არჩევნების კონსტიტუციური ბუნების გათვალისწინებით და არა კანონმდებლის მიერ თავისუფალი მიხედულების ფარგლებში მიღებული გადაწყვეტილებებით“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.10-11). ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მკაცრი ტესტით უნდა შეამოწმოს, საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა, რომელიც არჩევნების კონსტიტუციური ბუნების გათვალისწინებით უნდა ხორციელდებოდეს და არა კანონმდებლის თავისუფალი მიხედულების ფარგლებით.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითდი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 13).

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხოციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 65).

განმარტებით ბარათში საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პროექტზე „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ აღინიშნა საქართველოს კონსტიტუციის 11 (3)-ე მუხლთან დაკავშირებით: „კონსტიტუციას დაემატა ნორმა გენდერული თანასწორობის შესახებ, რომელიც ძირითადი უფლების რანგში, ხელშესახები ფორმით ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას, იზრუნოს არსებითი თანასწორობის უზრუნველყოფასა და გენდერული უთანასწრობის აღმოფხვრაზე“ - როგორც ირკვევა აღნიშნული ნორმის მიზანი არ არის გენდერული კვოტების დაწესება საკრებულოში. როგორც ცხადად არის იდენტიფიცირებული აღნიშნული მუხლი ერთი მხრივ, ადგენს არსებითი თანასწორობის უფლებას და მეორე მხრივ, ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას უზრუნველყოს თანასწორობა. ამდენად, თავისი სისტემური განმარტებით კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლი არ ადგენს გენდერული კვოტის დაწესების ვალდებულებას პოლიტიკური პარტიებისთვის - არამედ, იგი სახელმწიფოს უსახავს მიზნად უზრუნველყოს თანასწორობა. ამდენად, კონსტიტუცია ითვალისწინებს შესაძლებლობებში თანასწორობას და არა შედეგებში თანასწორობას. ამასთან, თანასწორობის არსს მნიშვნელოვნად ეწინააღმდეგება ისეთი ღონისძიების დაწესება, რომელიც შედეგობრივად სქესის საფუძველზე ათანაბრებს ადამიანების რაოდენობას პარტიულ სიაში.

საქართველოს კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლში არ იგულისხმება პოლიტიკური პარტიების სიების სქესის მიხედვით - ქალების, ან კაცების რაოდენობის მიხედვით დაკომპლექტება და მათი შედეგობრივად გათანაბრება - არამედ, იგი წარმომადგენლობით ორგანოს, მიუხედავად მისი წევრების სქესის, ეთნიკური, სოციალური თუ სხვა ნიშნების მიხედვით შემადგენლობისა ავალდებულებს დაიცვას არსებითი თანასწორობა ადამიანებს შორის განურჩევლად მათი სქესისა. თანასწორობა არ იზომება შედეგების მიხედვით, არამედ მისი არსი თანასწორი შესაძლებლობების უზრუნველყოფაა.

შესაძლებლობებში თანასწორობა და შედეგებში თანასწორობა არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან. შედეგების მიხედვით თანასწორობა ყოველთვის გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ზეწოლის განხორციელებას, რომელიც ადამიანებს რეალურად ტოვებს თანასწორობისა და შესაძლებლობების გარეშე. გენდერული კვოტები ეწინააღმდეგება შესაძლებლობებში თანასწორობას და წარმოადგენს შედეგებში თანასწორობას - კერძოდ, სადავო ნორმა შედეგობრივად განსაზღვრავს სქესის მიხედვით პარტიული სიის რაოდენობით შემადგენლობას. აღნიშნულ შემთხვევაში სახელმწიფო იჭრება ადამიანების თავისუფლებაში და თავისი შეხედულებისამებრ განკარგავს მათ საქმიანობას და წარმატებას, რაც ადამიანების შესაძლებლობებში თანასწორობის არსს ეწინააღმდეგება. თუკი სახელმწიფო გადაწყვეტს ადამიანების წარმატების შანსებს, მაშინ ინდივიდუალური თანასწორობისა და წარმატების მიღწევის შესაძლებლობა აზრს დაკარგავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის ნორმები უნდა შეაფასოს სისტემურად და არა ერთმანეთისგან მოწყვეტილად. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება კონსტიტუციასთან შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღება. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი განსაზღვრავს სპეციალური უფლების - საარჩევნო უფლების შინაარს და ფარგლებს. კერძოდ, აკონკრეტებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული საარჩევნო უფლება ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევისას უნდა რეალიზდეს თანასწორობის საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ უნდა გამოიყენოს თანასწორობის ზოგადი პრინციპები, მაშინ, როდესაც კონსტიტუციის ნორმა სპეციალურად განსაზღვრას თანასწორობის ფარგლებს და გარანტიებს კონკრეტულ უფლებასთან მიმართებით. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე და 74-ე მუხლების სისტემური ანალიზით კი ცალსახაა თანასწორი საარჩევნო უფლების უზრუნველყოფის ვალდებულების დამდგენი სპეციალური ნორმა. “კანონმდებელი უფლებამოსილი და, ხშირ შემთხვევაში, ვალდებულიცაა მოაწესრიგოს არჩევნებთან დაკავშირებული საკითხები, მაგალითად, ხმის მიცემის, კანდიდატების რეგისტრაციის პროცედურული ურთიერთობები და ა.შ. თუმცა განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო, როდესაც კანონმდებელი აწესებს მატერიალურ შეზღუდვებს საარჩევნო უფლებით სარგებლობასთან დაკავშირებით და პირს უზღუდავს არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების უფლებას. (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, II-36). „ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიმართ მოქმედი უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტები შეიძლება გამომდინარეობდეს მისი კონსტიტუციური სტატუსიდან. ამასთან, მაღალი კონსტიტუციური სტანდარტის აუცილებლობა შეიძლება განსახორციელებელი საქმიანობის თავისებურებას უკავშირდებოდეს, რამდენადაც განსაზღვრული ტიპის სახელმწიფო თანამდებობა, მისი შინაარსით და დანიშნულებით განსაკუთრებულ კონსტიტუციურ დაცვას საჭიროებს. ამგვარი გარანტიების არარსებობის შემთხვევაში ზოგიერთი სახელმწიფო სამსახურის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტიები ფიქტიურ ხასიათს მიიღებდა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება , II-27).

საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს შედეგებში თანასწორობას - საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის გარკვეული ნიშნის მიხედვით ადამიანებისთვის პრივილეგიების მინიჭება და მათი რაოდენობების გათანაბრება. საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის შედეგობრვად ციფრებში ადამიანების რაოდენობის გათანაბრება სქესის ნიშნით - სახელმწიფოს მიერ ყველა ასეთი შედეგებში გათანაბრების მანიპულაცია იწვევს პირიქით -თანასწორობის იდეის საწინააღმდეგოდ წასვლას, რასაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი სახელმწიფოს უკრძალავს.

არჩევით ორგანოში წარმომადგენელს ამომრჩეველი ირჩევს კანდიდატის პოლიტიკური იდეოლოგიების, მათი ინტერესების, მიზნების და პოზიციების საფუძველზე. ადამიანის გენდერი არ განსაზღვრავს იმ კატეგორიას, რომლის მიხედვითაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფომ შეიძლება შექმნას სავალდებულო არჩევანი ამომრჩევლებისთვის ან პოლიტიკური პარტიას შეიძლება დაავალოს თუ როგორი იქნება მისი პარტიული შემადგენლობა თუ იდეოლოგია.

არჩევნები წარმომადგენლობით ორგანოში ემსახურება ამომრჩევლის ხმების ისე გადანაწილებას, რომ გარკვეული იდეები და ღირებულებების მქონე ადამიანები მოხვდნენ წარმომადგენლობით ორგანოში. პოლიტიკური პარტია ამომრჩევლის ნების მობილიზებას მხოლოდ ისეთი კანდიდატებით უზრუნველყოფს, რომელთანაც მას და მის ამომრჩეველს აქვს საერთო - ამ პროცესში კი სქესს არ გააჩნია გავლენა.

გენდერული კვოტის დადგენა და ქალების და კაცების გათანაბრება საკრებულოში არ ემსახურება რაიმე პრობლემის მოგვარებას -არამედ ამგვარ მექანიზმს აქვს მხოლოდ სიმბოლური დანიშნულება, თავისი შინაარსით ფასადური და ქალების გაძლიერების საწინააღმდეგოდ გადადგმული ნაბიჯია. საქართველოს კონსტიტუცია სიმბოლური დანიშნულების მიზნებს არ მიიჩნევს ღირებულ, საჯარო და ლეგიტიმურ კონსტიტუციურ მიზნად, ისეთი დემოკრატიული პროცესის შესაზღუდად, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიის მონაწილეობა არჩევნებში. “მიზანშეწონილობის კუთხით საარჩევნო უფლებით სარგებლობაზე კანდიდატისთვის შეზღუდვების დაწესების დაშვებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას დემოკრატიულ მმართველობას. არც ერთ სახელმწიფო ორგანოს, მათ შორის, არც სასამართლოს არ აქვს სათანადო კომპეტენცია, კონსტიტუციის მიღმა დაადგინოს/შეაფასოს საარჩევნო უფლებით სარგებლობის მიზანშეწონილობის კრიტერიუმები და მათი მართლზომიერება. სხვაგვარად, ამგვარი შეზღუდვის არსებობა/დასაშვებობა, ექსკლუზიურად, საქართველოს კონსტიტუციაზეა დამოკიდებული“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.36). ამდენად, საკრებულოს წევრების სქესის მიხედვით რაოდენობრივი გათანაბრება არ არის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი.

საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის თანახმად, ადამიანის ძირითადი უფლების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება.

გენდერული კვოტირებით არ მიიღწევა პლურალიზმი, არამედ პირიქით ხდება საკრებულოს შემადგენლობის ხელოვნური ინჟინერია სახელმწიფოს იმ წარმოდგენის მიხედვით, თუ როგორია მისთვის პლურალიზმი. რეალურად კი პლურალიზმი ეფუძნება ამომრჩევლის თავისუფალ ნებას, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვების გარეშე აირჩიოს თავისი წარმომადგენლები. პლურალისტური საკრებულო არის ადამიანების თავისუფალი არჩევანის შედეგი და არა სახელმწიფოს თვითმიზანი. თუ სახელმწიფოს მივანდობთ იმის გადაწყვეტას, თუ როგორი შემადგენლობით უნდა იყოს არჩევითი ორგანო, მაშინ შედეგად მივიღებთ არა თავისუფალი ნების შედეგად დაკომპლექტებულ ინსტიტუტს, არამედ სახელმწიფოს ნების მიხედვით არჩეულ ორგანოს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, “პოლიტიკური სუბიექტების გაძლიერება და ჯანსაღი პოლიტიკური სისტემის შექმნა უმნიშვნელოვანესია დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, თუმცა მიუღებელია ერთი პოლიტიკური სუბიექტის გაძლიერება მეორე სუბიექტის უფლებების დარღვევის ხარჯზე. დემოკრატიული, პლურალისტური საზოგადოება ეფუძნება ყველა საზოგადოებრივი ჯგუფისათვის თანაბარი შესაძლებლობების შექმნის აუცილებლობას. პოლიტიკური სისტემა კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნება ჯანსაღი და კონკურენტული, როდესაც ყველა მონაწილეს ექნება შესაძლებლობა, თანასწორ საწყისებზე მიიღოს მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში. თანასწორი საწყისებიდან ნებისმიერი გადახვევა უნდა იყოს გამართლებული მაღალი საჯარო ინტერესით, თანაზომიერების პრინციპის განუხრელი დაცვით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-49). პირველი, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ინტენსიური ჩარევა შედეგობრივად გათანაბრდეს ქალებისა და კაცების რაოდენობა პარტიულ სიებში გამოიწვევს იმ კანდიდატობის მსურველების/კანდიდატების გარიყვას, ვინც სქესის გამო მოხვდნენ სიის უარეს პოზიციაზე ან საერთოდ ვერ მოხვდნენ პარტიულ სიაში. მეორე, მოსარჩელე არ ეთანხმება, რომ ქალებისა და კაცების რაოდენობის გათანაბრებით პლურალიზმი მიიღწეოდეს - ადამიანების სქესი არ განაპირობებს მათ პოლიტიკურ მიკუთვნებულობას, პოზიციებს, იდეოლოგიას. პოლიტიკაში პლურალიზმი სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულებებით იზომება და არა ადამიანის სქესის მიხედვით. მესამე, პოლიტიკურ პარტიას ბუნებრივად შესაძლოა ყავდეს პირველი ათეული ქალებით წარმოდგენილი, ხოლო სადავო რეგულირება ავალდებულებს სიაში ყოველ სამ კანდიდატში ჩასვას კაციც - ამდენად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რომ გაზარდოს ქალების წარმომადგენლობა საკრებულოში.

პლურალისტური საზოგადოება შეუძლებელია შედგეს თავისუფალი ნებისა და ინდივიდუალური თავისუფლების გარეშე. სახელმწიფოს დაძალებით და ჩარევით არ იქმნება პლურალისტური გარემო. არადემოკრატიული მექანიზმით პლურალიზმის მიღწევა თავის თავში წინააღმდეგობივია და მისი შედეგები ისტორიიდან ნათელ მაგალითებზე მიგვითითებს. ფასადური მექანიზმით ილუზორული პლურალიზმის შექმნა, რომელსაც რეალურ პრობლემების დასაფარად და არა მოსაგვარებლად არის მიმართული საბჭოთა კავშირში ვხვდებოდით. კერძოდ, საბჭოთა კავშირში მმართველობის პროცესში მრავალფეროვანი კვოტები გამოიყენებოდა. 1988 წლის 1 დეკემბრის კანონის “საბჭოთა კავშირის ეროვნული დეპუტატობის არჩევის შესახებ” მე-18 მუხლში დადგენილი იყო კვოტები დეპუტატობის არჩევასთან დაკავშირებით:

საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიიდან - 100 დეპუტატი;

პროფესიული გაერთიანებებიდან - 100 დეპუტატი;

კოოპერატივებიდან - 100 დეპუტატი;

სრულიად საკავშირო ახალგაზრდული ლენინური კომუნისტური კავშირი - 75 დეპუტატი;

ქალთა საბჭოები, საბჭოთა ქალთა კომიტეტი - 75 დეპუტატი;

ომის ვეტერანები - 75 დეპუტატი;

სამეცნიერო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი;

საბჭოთა კავშირის სახელოვნებო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი.^[11]

ქალთა საჯარო ორგანიზაცია “საბჭოთა ქალთა კომიტეტი” საბჭოთა კავშირში 1941 წელს დაარსდა, როგორც საბჭოთა ქალთა ანტიფაშისტური კომიტეტი ( 1956 წელს შეიცვალა მისი სახელწოდება). კომიტეტის საქმიანობის მთავარი მიმართულება უკვაშირდება ქალთა საერთაშორისო მოძრაობებს. იგულისხმებოდა, რომ კომიტეტის საშუალებით საბჭოთა ქალები გამოხატავდნენ “მშვიდობისკენ სწრაფვას და ერთა შორის ურთიერთგაგებას, ასევე სოლიდარობას საზღვარგარეთ მყოფი ქალებისადმი მათ მიმართ აგრესიის წინააღმდეგ”. ამის გარდა, კომიტეტს უნდა გაეწია დახმარება საზღვარგარეთ მოქმედი ქალთა ორგანიზაციისთვის. კომიტეტს უნდა ეჩვენებინა საბჭოთა ქალთა წარმატება და როგორ ათავსებდნენ დედის, მუშისა და მოქალაქის როლსა და მოვალეობას. 1989 წლის არჩევნებში კვოტით არჩეული იყო 75 ქალი, მათ შორის საქართველოდან იყო ორი მათგანი.^[12] 1989 წლის 12 მარტის საბჭოთა ქალთა კომიტეტის პლენუმის სიტყვიდან კი ვკითხულობთ: “ეს [ქალი დეპუტატების კვოტით არჩევა] დამაჯერებელი საბუთია ქალის პოლიტიკური და სოციალური როლის აღიარების, მათი წვლილის… გამოხატავთ რა მილიონობით საბჭოთა ქალის ინტერესს, თქვენ მხარი უნდა დაუჭიროთ საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის პოლიტიკას.”^[13] საბჭოთა კავშირში გენდერული კვოტები, როგორც სხვა მექანიზმები იყო ფასადური ხასიათის იმ სურათის წარმოსაჩენად, რაც სახელმწიფოს ქონდა მიზნად დასახული. იგი რეალურად არ ემსახურებოდა პრობლემის მოგვარებას, არამედ პირიქით ამ პრობლემის დასაფარად/ფასადად გამოიყენებოდა. იძულების, არადემოკრატიული მექანიზმით ჩასმული წარმომადგენლობა მხოლოდ ამ ფასადურ მიზნებს შეიძლება ემსახურებოდეს და არა დემოკრატიისა და ქალთა უფლებების გაუმჯობესებას. ამდენად, გენდერული კვოტა არა პლურალიზმის მანიშნებელია, არამედ პირიქით იძულების ღონისძიების შედეგად ემსახურება სახელმწიფოს მიერ დასახულ ფასადურ მიზნებს ან ვიწრო-პარტიულ ინტერესებს.

ამასთან, გენდერულ კვოტებს აქტიურად ვხვდებით იმ ქვეყნებში, სადაც დემოკრატია და ქალთა უფლებები დაბალ ნიშნულზეა: რუანდას ქვედა პალატა 61.3% (80-დან 49 ადგილი ქალს უკავია); კუბა 53.2%; ბოლივია 53.1%; არაბთა გაერთიანებული საამირო 50%; მექსიკა 48.2%; ნიკარაგუა 47.3%; გრენადა 46.7%; სამხრეთ აფრიკა 46.5%; ანდორა 46.4%; კოსტა რიკა 45.6%; ნამიბია 43.3%; სენეგალი 43%; მოზამბიკი 42.4%; არგენტინა 40.9%; ბელარუსი 40%.^[14] მონაცემები აჩვენებს, რომ ამ ქვეყნებში ქალების წარმომადგენლობა 40%-ს ზემოთ არის, თუმცა ქალთა უფლებები მძიმე მდგომარეობაშია. სქესის საფუძველზე დაძალებული მაღალი პროცენტით წარმომადგენლობა არ ნიშნავს, რომ ამ სქესის ადამიანების უფლებები დაცული იქნება, ვინაიდან სქესი არ განაპირობებს იდეოლოგიურ შეხედულებებს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის მეშვეობით, საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად. საკრებულოში არჩეული პირი წარმოადგენს ყველა ადამიანს, რომელიც იმ თვითმმართველ ერთეულში ცხოვრობს, სადაც იგი იქნა არჩეული. ამდენად, საკრებულოს წევრი არა ცალკეული ადამიანების, ან სქესის, არამედ ყველა იმ ადამიანის წარმომადგენელია, ვის წინაშეც იგი პასუხისმგებელია.

გარდა ამისა, ავსტრიელი მეცნიერი კაროლ ლი ბაჩი (Carol Lee Bacchi) აღნიშნავდა, რომ კვოტას როგორც პრეფერენციულ მოპყრობას შეიძლება ქონდეს ძალინ დიდი ნეგატიური გავლენა. კვოტის როგორ პრეფერენციალური მოპყრობის დახასიათება რისკის ქვეშ აყენებს არა მხოლოდ მათ სტიგმატიზებას, რომლებიც არიან ამ ღონისძიების სამიზნე ჯგუფი, არამედ იგი ძირს უთხრის ამ ღონისძიების ეფექტურობას. პრეფერენციული მოპყრობის ღონისძიება ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ ზოგიერთ ადამიანს „ჭირდება დახმარება“, „საჭიროებს დახმარებას“. ამდენად, გენდერული კვოტა ქალებს უსპობს შესაძლებლობას თავისი დამსახურების მიხედვით მოხვდნენ საკრებულოში და აღრმავებს სტიგმას, რომ ადგილის დათმობის გარეშე არ შეუძლიათ წარმატების მიღწევა. იმის გათვალისწინებით, რომ დროთა განმავლობაში ბუნებრივად იზრდება ქალების ჩართულობა პოლიტიკაში, გენდერული კვოტის შემოღება ამ პროცესს შეაფერხებს (აწესებს ზედა ჭერს; ქალების მოტივაციას ამცირებს) და ხელს შეუწყობს გენდერული სტიგმის გაძლიერებას.

გენდერული კვოტირების, მოცემულ შემთხვევაში სქესის მიხედვით პარტიულ სიაში კანდიდატების რაოდენობრივად გათანაბრების დაწესება არჩევითი ორგანოსთვის მაღალი ინტენსივობის ჩარევას წარმოადგენს კანდიდატების თავისუფლებაზე. ამგვარი მაღალი ჩარევა არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ არ ითვალისწინებს. მაგალითად, საფრანგეთში საკონსტიტუციო საბჭო არაკონსტიტუციურად ცნობდა გენდერული კვოტების დამდგენ კანონმდებლობას, მანამ სანამ საფრანგეთის კონსტიტუციაში სიტყვა სიტყვით, პირდაპირ არ გაჩნდა ამგვარი გენდერული კვოტის დადგენის შესახებ ჩანაწერი. 1982 წელს საფრანგეთში საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო გენდერული კვოტები ადგილობრივი არჩევნებისთვის, როგორც მუნიციპალური არჩევნების რეფორმის ნაწილი. ამ რეფორმის მიხედვით კანდიდატთა სიის სრული შემადგენლობა არ უნდა ყოფილიყო 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანისგან შემდგარი. აღნიშნული რეგულირება საკონსტიტუციო საბჭომ ცნო არაკონსტიტუციურად საფრანგეთის კონსტიტუციის მე-3 მუხლისა და ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის მე-6 მუხლის საფუძველზე, რომელიც ითვალისწინებდა კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და კრძალავდა ამომრჩევლებისა და კანდიდატების რაიმე სახით კლასიფიკაციას. ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 1999 წელს, საფრანგეთის კონსტიტუციაში ჩაიწერა ფრაზა, რომ „ქალებისა და მამაკაცების თანაბარ ხელმისაწვდომობას საარჩევნო მანდატებსა და არჩევით ორგანოებზე უზრუნველყოფს კანონი“^[15]. ამის შემდგომ, 2000 წელს parite პრინციპი ჩაიწერა საფრანგეთის საარჩევნო კანონმდებლობაში. ამდენად, გენდერული კვოტების კონსტიტუციური გამართლება საფრანგეთში მხოლოდ მას შემდგომ მოიძებნა, რაც იგი კონსტიტუციით პირდაპირ და ცალსახად იქნა გათვალისწინებული. კონსტიტუციურ ცვლილებებამდე კი საკონსტიტუციო საბჭომ გენდერული კვოტა არაკონსტიტუციურ რეგულირებად მიიჩნია. საფრანგეთის კონსტიტუციაში მეორედაც შევიდა ცვლილება, რადგან 2006 წლის 16 მარტს საკონსტიტუციო საბჭომ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპთან შეუთავსებლად მიიჩნია რეგულირება, რომლის თანახმადაც საჯარო თუ კერძო კომპანიების ბორდში 20%-იან გენდერულ კვოტას აწესებდა. საკონსტიტუციო საბჭოს ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის 23 ივლისს საფრანგეთის კონსტიტუცია შეიცვალა კიდევ ერთხელ და ჩაიწერა, რომ ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა ასევე შეეხება „სოციალური და პროფესიული“ დანიშნულების ადგილებსაც. ამდენად, ყველა რეგულირება, რომელიც გენდერულ კვოტას მოითხოვდა არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი თანასწორობის პრინციპთან მიმართებით (როგორც საჯარო ასევე კერძო სექტორში), სანამ აღნიშნული რეგულირება პირდაპირ, სიტყვა-სიტყვით არ ჩაიწერა საფრანგეთის კონსტიტუციაში.

1982 წლის 18 ნოემბერს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი, რომელიც ითვალისწინებდა: მუნიციპალური საბჭოების არჩევას იმ ქალაქებისა, რომელიც 3500 ან მეტ მოსახლეს მოიცავდა ხორციელდებოდა პროპორციული სისტემით. გასაჩივრებული ნორმის მიხედვით დაუშვებელი იყო სიაში შემავალი კანდიდატების 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანის წარდგენა. 82-146 DC, 1982 წლის 18 ნოემბერის საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილები მიხედვით: „კონსტიტუციის მე-3 მუხლის თანახმად: „ეროვნული სუვერენიტეტი ეკუთვნის ხალხს, რომელსაც იგი ახორციელებს წარმომადგენლობისა და რეფერენდუმის საშუალებით. დაუშვებელია მისი განხორციელების მითვისება. ხმის მიცემა შეიძლება იყოს პირდაპირი ან არაპირდაპირი, როგორც ამას კონსტიტუცია განსაზღვრავს. ის ყოველთვის უნდა იყოს უნივერსალური, თანასწორი და ფარული. საფრანგეთის ყველა მოქალაქემ, მიუხედავად მისი სქესისა შეიძლება მისცეს ხმა კანონით განსაზღვრული წესით. ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლის თანახმად, „ყველა მოქალაქეს, რომლებიც თანასწორნი არიან კანონის წინაშე, თანაბრად აქვთ შესაძლებლობები, თავიანთი ღირსებით, ნიჭით, ცოდნითა და უნარებით, განურჩევლად მოიპოვონ ყოველი საზოგადოებრივი პოზიცია, საჯარო თანამდებობა და განახორციელონ ნებისმიერი საქმიანობა.“ აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ყველას უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე იყოს არჩეული, თუ ისინი არ არიან შეზღუდული საარჩევნო ასაკის, შეზღუდული შესაძლებლობის(incapacity), ეროვნების საფუძველზე. აღნიშნული ეხება ყველა პოლიტიკურ არჩევნებს, კერძოდ ამ შემთხვევაში კი მუნიციპალურ არჩევნებს. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო წესი, რომლის მიხედვითაც ამომრჩეველს წარედგინება სქესის საფუძველზე შემდგარი კანდიდატთა სია, აღნიშნული წესი არღვევს ზემოთ აღნიშნულ კონსტიტუციურ პრინციპებს. ამდენად, საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად.“

1999 წლის 14 იანვარს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება 98-407 DC საქმეზე. აღნიშნულ საქმეში გასაჩივრდა ნორმები, რომელიც პოლიტიკური პარტიებისთვის აწესებდა ვალდებულებას, რომ უზრუნველყოფილიყო პარიტეტი ქალ და მამაკაც კანდიდატებს შორის. მოსარჩელეები მიიჩნევდნენ, რომ აღნიშნული მუხლები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მე-3 მუხლს და ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლს და ასევე საკონსტიტუციო საბჭოს 1982 წლის 18 ნოემბერს მიღებულ გადაწყვეტილებას. საკონსტიტუციო საბჭომ სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად მიიჩნია იმავე მიზეზების გამო, რაც დადგენილი იყო 1982 წლის 18 ნოემბრის გადაწყვეტილებით. მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ასევე, ადამიანის უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე გახდეს არჩეული წარმომადგენლობით ორგანოში. ამდენად, აღნიშნული გადაწყვეტილებით, ის ნორმები რომლებიც ადგენდნენ გენდერულ კვოტებს არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.

გარდა ამისა, 2006 წელსაც საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო ის რეგულირება, რომელიც ითვალისწინებდა კერძო და საჯარო კომპანიების დირექტორთა საბჭოებში ან ზედამხედველ ბორდში ქალთა და მამაკაცთა პროპორციის განსაზღვრას, თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით. აღნიშნული გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის ივლისში საფრანგეთის კონსტიტუციის პირველ მუხლში შევიდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრა , რომ კანონით არა მხოლოდ არჩევით თანამდებობებზე, არამედ პროფესიულ და სოციალურ პოზიციებზე უნდა მოხდეს ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წვდომა. აღნიშნული საკონსტიტუციო ცვლილებებით მოხდა საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილების დაძლევა.

ქალებისა და მამაკაცების რაოდენობის გათანაბრება საკრებულოში არის თვითმიზანი და წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან. გენდერული კვოტა არ ემსახურება ქალების უფლებების გაუმჯობესებას, არამედ პირიქით, ქმნის ფასადურ ფონს, რომ არჩევით ორგანოში გარკვეული რაოდენობით წარმოდგენილი ქალის ფიზიკურად არსებობა თავისთავად ქვეყანაში დამაკმაყოფილებელი შედეგის მაჩვენებელია. სინამდვილეში კი ბუნებრივი მდგომარეობა არ არსებობს და არ შეგვიძლია ვიხილოთ რა არის რეალური სურათი - თავისი დამსახურებით რამდენ ქალს შეუძლია ადგილი დაიკავოს წარმომადგენლობით ორგანოში. ამასთან ერთად, გენდერული კვოტა არ ემსახურება ძირეული პრობლემების გადაჭრას - ქალების განათლება, ეკონომიკური გაძლიერება, ოჯახში ძალადობის აღკვეთა და სხვა. ამდენად, გენდერული კვოტა არცერთი ისეთი ძირეული პრობლემის გადაჭრას არ ემსახურება და მასთან პირდაპირ არ არის დაკავშირებული, რაც ქალს, როგორც ინდივიდს შეიძლება ქონდეს ყოველდღიურ ცხოვრებაში. “გენდერული ბალანსის” შექმნა მხოლოდ ფასადურ ღონისძიებას წარმოადგენს, რაც პირიქით, საზიანოა ქალების უფლებების გაძლიერების პროცესში. პარლამენტმა უნდა გამოიკვლიოს რეალური მიზეზი, თუ რატომ არის ნაკლები ქალი პარლამენტში წარმოდგენილი და მხოლოდ ამის შემდეგ მიიღოს შესაბამისი ღონისძიება. თუკი საკრებულოში ქალების წარმომადგენლობას კორელაცია აქვს ქვეყანაში არსებულ განათლების მდგომარეობასთან, გამოცდილებასთან, დროსთან, ფინანსებთან, ეკონომიკურ სისუსტესთან, მაშინ პარლამენტმა ზუსტად ისეთი ღონისძიებები უნდა მიიღოს, რომელიც ამ პრობლემების მოაგვარებას პირდაპირ და უშუალოდ ესამხურება. ხოლო, გენდერული კვოტა ასეთი ძირეული პრობლემების მოგვარებას არ უკავშირდება და პირიქით, დაფარავს ქალების წარმომადგენლობის რეალურ სურათს. მაგალითად, თვითმმართველი ერთეულების საკრებულოებში ქალების წარმომადგენლობა ბუნებრივი მაჩვენებლით არის ოზურგეთში 47%; თბილისი 22%; სიღნაღში 24%, ხოლო ხულოში, ნინოწმინდაში, ამბროლაურში, ახალქალაში და მარნეულში ქალების წარმომადგენლობა არის 3-დან 4%-მდე.^[16] ამდენად, აღნიშნული რიცხვები აჩვენებს იმ ლოკაციებს, სადაც ქალებს შესაძლოა ძირითადი პრობლემები ქონდეთ, რომელთა მოგვარებასთან არა გენდერული კვოტა, არამედ ძირეული ღონისძიებები ჭირდება სახელმწიფოს განსახორციელებლად. გენდერული კვოტა ის ტვირთი იქნება პარტიებისთვის, რომელიც ამ რეგიონებში ფუნქციონირებას მნიშვნელოვნად გაურთულებს (გართულდება სიის ფორმირება და არჩევნებზე რეგისტრაცია), ხოლო ძირითადი პრობლემების მოგვარებას კი უშუალოდ არ უკავშირდება. ევროპის სხვადასხვა ქვეყნების პრაქტიკა აჩვენებს, რომ კვოტა არ არის აუცილებელი პირობა/საშუალება არჩევით ორგანოში (პარლამენტში) ქალების მაღალი წარმომადგენლობისთვის, როგორც ეს არის ფინეთში და დანიაში. ქვეყნის დემოკრატიული წესით განვითარება და ეკონომიკური წარმატება განაპირობებს ბუნებრივი წესით ადამიანების, მიუხედავად მათი სქესისა, არჩევით ორგანოში მოხვედრას. არადემოკრატიული მექანიზმით ვერ მიიღწევა დემოკრატიული მმართველობა.

საერთაშორისო პრაქტიკაში გენდერული კვოტები შეიძლება იყოს: პირველი, როდესაც კონსტიტუციის/კანონის მოთხოვნაა კვოტების დაწესება და მეორე, პარტიები თავიანთი შიდა წესდების საფუძველზე ნებაყოფლობით ადგენენ პარტიულ კვოტას სქესის საფუძველზე. კონსტიტუციით/კანონით გათვალისწინებული კვოტები შეიძლება არსებობდეს სამი სახის: (1) პრაიმერების ეტაპზე დაწესებული მოთხოვნა, (2) კანდიდატებისთვის (ბელგია, პოლონეთი, საფრანგეთი, სლოვენია, ესპანეთი), (3) დასაკავებელი ადგილების მიხედვით დაწესებული კვოტა (elected, reserved seats).^[17]

ნებაყოფლობითი პარტიული კვოტებიც შეიძლება არსებობდეს სამი სახის: (1) პრაიმერებისთვის, ნომინაციის ეტაპზე (UK), კანდიდატებისთვის (გერმანია, შვედეთი), რეზერვირებული ადგილებისთვის (elected, reserved seats). ევროპის ქვეყნებში ნებაყოფლობითი პარტიული კვოტა არის ყველაზე ფართოდ გავრცელებული რეგულირება - რაც თავისთავად წარმოადგენს ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას. პოლიტიკურ პარტიას რჩება არჩევანი გადაწყვიტოს გენდერული კვოტის დაწესება.

პარტიულ სიაში კანდიდატების სქესის მიხედვით დანომრვა არ არის მიღებული პრაქტიკა რიგ ქვეყნებში - საფრანგეთში, სლოვენიაში, პოლონეთში.^[18] მაგალითად, სახელმწიფო ადგენს პარტიული სიის მაქსიმუმ რა პროცენტი შეიძლება იყო ერთნაირი სქესის ადამიანებისგან შემდგარი, მაგრამ არ ახდენს მათი პოზიციის დანომვრას. საფრანგეთში კვოტების ბალანსის დარღვევის შემთხვევაში დაწესებულია, ნაკლებად მზღუდავი საშუალება - ფინანსური ჯარიმა. ნებაყოფლობითი გენდერული კვოტები დაწესებულია ავსტრიაში, გერმანიაში, ნორვეგიაში, შვედეთში და გაერთიანებულ სამეფოში.^[19] გერმანიაში პარტიების მიერ ხდება შიდაპარტიული გენდერული კვოტის დაწესება. მისი დაუცველობის შემთხვევაში ზოგიერთ პარტიას არ აქვს დადგენილი სანქცია, ხოლო ზოგიერთ პარტიას აქვს ისეთი სახის სანქცია დადგენილი, როგორიცაა ქალის უფლება ვეტო დაადოს პარტიულ სიას.

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გენდერული კვოტის რეგულაციებმა შესაძლოა კონსტიტუციური გამართლება პოვოს, მაშინ როდესაც პარტია მას ნებაყოფლობით შიდაპარტიულ რეგულირებად მიიღებს, რაც გარანტირებულია გერმანიის კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით (პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება), ხოლო სახელმწიფოს მიერ დაწესებული სავალდებულო გენდერული კვოტირება არაკონსტიტუციურია. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ ფაქტობრივად ქალი და კაცი თანასწორია, როგორც პასიური, ასევე აქტიური საარჩევნო უფლების განხორციელებაში და ამდენად, თანაბრად უფლებამოსილი არიან მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. რეალურად კაცს არ აქვს იმაზე მეტი უფლება მინიჭებული, ვიდრე ქალს და პირიქით, არც ქალს აქვს კაცზე მეტი უფლებები მინიჭებული. ამდენად, ეს საკითხი სასამართლოს აზრით, ცალკე უნდა გამოიყოს იმისგან, რაც ქალების მიერ ამ უფლებებით ნაკლებად სარგებლობასთან არის დაკავშირებული რეალური ფაქტობრივი გარემოებების გამო.

გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი ადგენს, რომ ბუნდესტაგის წევრები შედგებიან საყოველთაო, პირდაპირი, თავისუფალი, თანასწორი და ფარული წესით არჩეული წევრებისგან. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით თანასწორობის ზოგადი პრინციპი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო თანასწორობის სპეციალურ მუხლებთან (გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი) მიმართებით (BVerfG, 1998 წლის 16 ივლისის გადაწყვეტილება - 2 BvR 1953/95 -, BVerfGE 99, 1 [8 and 10]).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ციტირება მოახდინა თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის, რომელიც ადგენს, რომ სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს რეალური თანასწორობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის საჯარო ცხოვრების ყველა სფეროში და იღებს შესაბამის ღონისძიებებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით აღნიშნული მუხლი ვერ გაამართლებს საარჩევნო უფლებისა და პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების შელახვას. სასამართლოს განმარტებით თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი არ ადგენს მატერიალურ უფლებას, არამედ წარმოადგენს სახელმწიფოს მიზანს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლომ შეადარა გერმანიის კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტთან და აღნიშნა, რომ ისინი ერთმანეთთან შესაბამისობაში იყო. მოცემულ შემთხვევაში კი იზღუდება პოლიტიკური უფლებები, რომელიც დემოკრატიულ პროცესთან- ნების ფორმირებასთან არის დაკავშირებული. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ იგი არ ადგენს ფუნდამენტურ თანასწორობის უფლებას, არამედ აწესებს სახელმწიფოს მიზნებს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულება, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო უფლების შესაზღუდად, არ შეიძლება გენდერული კვოტის ლეგიტიმაციას აწესებდეს საარჩევნო სიებთან დაკავშირებით. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვა სიტყვითი განმარტებიდან არ იკითხება, რომ თანასწორობის ვალდებულება მიზნად ისახავს კანონმდებლისთვის კვოტის რეგულაციის შემოტანას, რომელიც პარტიულ სიაში ყოველი მეორე განსხვავებული სქესის ადამიანის ჩასმას ავალდებულებს. იმის გათვალისწინებით, რომ რიგი უფლებები იზღუდება გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად - არჩევანის თავისუფლება, პასიური საარჩევნო უფლება, არჩევანის თანასწორობა, თანასწორი პასიური საარჩევნო უფლება, პარტიების საქმიანობისა და პროგრამის თავისუფლება, პარტიების მიმართ თანასწორი მოპყრობა - მათი მნიშვენლობა დემოკრატიული პროცესისთვის განუსაზღვრელია და გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად ჩარევის ინტენსივობა იმდენად მაღალია, რომ მისი შეზღუდვის გამართლება შეუძლებელია. ამასთან, თანასწორი საარჩევნო უფლებებისა და პარტიებისთვის თანასწორი შესაძლებლობების შეზღუდვა მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან დაუძლეველი ლეგიტიმური მიზნის ჩვენებას.

თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე შეაფასა კონსტიტუციის მე-2 მუხლის ისტორია, რომლის მიხედვითაც არ მიიღეს ის საკონსტიტუციო ცვლილება, რომლითაც საჯარო სექტორში გადაწყვეტილების მიმღები და რჩევის გამცემი ორგანოების წარმომადგენლები გენდერის მიხედვით უნდა ყოფილიყვნენ თანაბარი პროპორციით შემდგარი. აღნიშნული ცვლილება არ იქნა მიღებული, რაც მიანიშნებს, რომ გენდერული კვოტა, როგორც სახელმწიფოს მექანიზმი კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული. ამდენად, თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტიდან ვერ ამოიკითხა საკანონმდებლო ორგანოსთვის გენდერული კვოტის დაწესების უფლებამოსილების გადაცემის საკითხი. თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ სახელმწიფოსგან ვერც CEDAW-დან ციტირებული მუხლებიდან (მე-11 მუხლი, მე-7 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი) ვერ ამოიკითხა ამ ნორმების მიერ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში გენდერული კვოტების დაწესების ვალდებულება. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმები, რომლებიც გენდერულ კვოტას ადგენდა ცნო არაკონსტიტუციურად.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, უნდა გაითვალისწინოს და თავის გადაწყვეტილებაში უნდა უპასუხოს საკითხებს: (1) გენდერული კვოტების დაწესება არჩევითი ორგანოსთვის, რომელიც შედეგობრივად ათანაბრებს პარტიულ სიაში ქალებსა და კაცებს, საქართველოს კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული; (2) სადავო ნორმა, არა თანასწორობას, არამედ ქალებისა და კაცების წარმომადგენლობის შედეგობრივად გათანაბრებას ემსახურება, რაც ცალსახად არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება თანასწორობის არსს; (3) სადავო ნორმა აუარესებს კანდიდატის პოზიციებს პარტიულ სიაში ან გამორიცხავს მის სიაში ჩასმას სქესის საფუძველზე - სქესის მიხედვით კანდიდატების დანომრვა ეწინააღმდეგება პასიურ საარჩენო უფლებას, რაც გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით. (4) საერთაშორისო გამოცდილება იცნობს ნაკლები ინტენსივობის ღონისძიებებს, რომლითაც დადგენილია, რომ პარტიული სიის სრულ შემადგენლობაში ერთნაირი სქესის ადამიანები არ უნდა იყვნენ მაგ. 75%-ზე მეტი. ამგვარი შეზღუდვა ნაკლებად განაპირობებს სქესის საფუძველზე ადამიანების პოზიციებს პარტიულ სიაში, ხოლო კონკურენტები მიუხედავად მათი სქესისა მეტად არიან ერთმანეთთან კონკურენციაში.

მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო რეგულირება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებს.

1.3. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლთან და საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის თანახმად, თუ პროპორციული საარჩევნო სისტემით არჩეულ მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს წევრს ვადამდე შეუწყდა საკრებულოს წევრის უფლებამოსილება, შესაბამის საკრებულოში მის ადგილს 2 კვირის ვადაში იკავებს მისი ადგილმონაცვლე, იმავე პარტიულ სიაში მომდევნო იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი, თუ მან შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის შეტყობინების მიღებიდან 10 დღეში თანხმობა განაცხადა საკრებულოს წევრობაზე. თუ წარდგენილ პარტიულ სიაში იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი აღარ არის, მანდატი უქმდება.

აღნიშნული ნორმა საკრებულოს კანდიდატებს უზღუდავს არჩევნების შედეგების შესაბამისად დაიკავონ თავისი კუთვნილი მანდატი, რაც მათ ხალხის არჩევანის საფუძველზე მიიღეს. კერძოდ, თუ ის პირი, ვინც უარს ამბობს საკრებულოში მის ადგილზე განსხვავებული სქესიისა იმისგან, ვინც რიგით შემდეგია სიაში, ამ უკანასკნელს სახელმწიფო ართმევს თავისი კუთვნილი მანდატის დაკავებას (ვინაიდან ეს მანდატი არჩევნების გზით ამომრჩეველმა მას მიანიჭა) და აძლევს სქესის საფუძველზე სხვა პირს. სახელმწიფო არჩევნების შედეგების შემდგომაც ერევა განსაზღვროს, რომელი კანდიდატი მიიღებს მანდატს, რაც ზღუდავს კანდიდატის უფლებას კონსტიტუციის 24-ე მუხლის შესაბამისად იყოს არჩეული. კანდიდატის არჩევას განსაზღვრავს ამომრჩევლის ხმები და არა სახელმწიფოს მიერ დაწესებული პრეფერენციები. დემოკრატიული პროცესი თავისუფალი არჩევნების გარეშე წარმოუდეგენელია - ხოლო თავისუფალი არჩევნების მიღწევა შეუძლებელია მანდატების ხელოვნური მანიპულაციის დროს. სახელმწიფო სადავო ნორმით ცვლის ამომრჩევლის ნებას და კორექტირებას აკეთებს კანდიდატების მიერ მიღებულ შედეგებში. არჩევნების შედეგების შეცვლა სახელმწიფოს მხრიდან გაუმართლებელი ა და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის ფუნდამენტურ პრინციპებს. სახელმწიფოს ისეთი მანიპულაცია, რომელიც არჩევნების შედეგების კორექტირებას სქესის თუ სხვა ნიშნის მიხედვით მოახდენს ეწინააღმდეგება თავად კანდიდატის უფლებას იყოს არჩეული.

თუ სიაში აღარ მოიპოვება ისეთი პირი, რომელიც იმავე სქესისაა, ვინც უარი თქვა მანდატზე პარტიას სრულად უუქმდება ამომრჩევლის მიერ მისთვის მინიჭებული მანდატი, რაც საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული უფლების -პოლიტიკური პარტიის მიერ წარდგენილი სიით კანდიდატი იყოს არჩეული - არსებითი დარღვევაა. კანდიდატების მიერ ამომრჩევლისგან მიღებული მანდატის გაუქმება ეწინააღმდეგება დემოკრატიის ფუნდამენტურ წესებს - მანდატის გაუქმება ნიშნავს იგივე ამომრჩვლის ნების გაუქმებას. მანდატების საშუალებით ახორციელებს კანდიდატი თავის საქმიანობას რომ იყოს არჩეული - მისთვის მანდატის გაუქმება კი ნიშნავს, რომ სახელმწიფომ შეუზღუდა უფლება იყოს არჩეული და წარმოდგენილი საკრებულოში.

მანდატის გაუქმება არის მძიმე ჩარევა იმ უფლებაში, რომელსაც დემოკრატია მოყავს ფუნქციონირებაში არჩევნების საშუალებით. არჩევნებს აზრი ეკარგება მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავისი შეხედულებით გადაწყვეტს მანდატების გაუქმებას. სქესის მიხედვით ადამიანების განაწილბის მიზნით მანდატების გაუქმება ეწინააღმდეგება დემოკრატიის არსს და არ ემსახურება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცული რომელიმე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. ამდენად, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ იგი არაკონსტიტუტციურია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლთან მიმართებით.

პარტიულ სიაში განაწილებულ კანდიდატებს იმის მიხედვით აქვთ უფლება იქნენ არჩეული, როგორც ამას ამომრჩეველი გადაწყვეტს - ვინაიდან ამომრჩეველი განსაზღვრავს ასეთი წარმომადგენლობით სიას მისცეს თუ არა ხმა. ამდენად, პარტიული სიის შესაბამის პოზიციებზე არსებული კანდიდატები იმის მიხედვით დაიკავებენ მანდატს, როგორც ამას ამომრჩევლის ხმები გადაწყვეტს - ყველას თანასწორი უფლება აქვს იყვნენ არჩეული. მოცემულ შემთხვევაში შესადარებელი ჯგუფები არიან პარტიული სიის განსხვავებული სქესის ადამიანები - კაცები და ქალები. თუ ქალი იტყვის უარს, მაშინ სადავო რეგულირებით იგი უნდა ჩანაცვლდეს ქალით, ხოლო თუ კაცი იტყვის უარს, მაშინ იგი უნდა ჩანაცვლდეს კაცით, მიუხედავად იმისა რიგით მის შემდგომ რომელი სქესის ადამიანი მოდის.

სადავო ნორმის საფუძველზე კანდიდატების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა ხდება სქესის საფუძელზე, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებული ნიშანია - ამდენად, სადავო რეგულირება უნდა შეფასდეს მკაცრი ტესტის შესაბამისად.

სადავო რეგულირება არათუ ემსახურება რაიმე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა, არამედ იგი ძირს უთხრის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპებს და ეწინააღმდეგება დემოკრატიის ფუნქციონირებას. ამდენად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

ამომრჩევლის პოზიცია

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის პარტიული სიის შედგენის წესს განსაზღვრავს პოლიტიკური პარტია, იმგვარად, რომ წარდგენილ სიაში ყოველი სამი კანდიდატიდან ერთი უნდა იყოს განსხვავებული სქესის წარმომადგენელი.“

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, „2028 წლამდე ჩასატარებელი მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის შესაბამისმა პოლიტიკურმა პარტიამ პარტიული სია შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის თავჯდომარეს უნდა წარუდგინოს კენჭისყრის დღემდე არაუგვიანეს 30-ე დღისა. თუ პოლიტიკური პარტიის მიერ წარდგენილ პარტიულ სიაში არ არის დაცული მუნიციპალიტეტის ორგანოთა საერთო არჩევნებისათვის ამ მუხლით დადგენილი სქესთა შორის ბალანსი, პარტიას უბრუნდება სია და ხარვეზის აღმოსაფხვრელად ეძლევა 3 დღის ვადა. თუ ხარვეზი არ აღმოიფხვრა, პარტიული სია რეგისტრაციაში არ გატარდება.“

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოვლენა.

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლი იცავს აქტიურ საარჩევნო უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, „მოქალაქეთა უფლება, მონაწილეობა მიიღონ სახელმწიფო საქმეების წარმართვაში, წარმოადგენს ფუნდამენტურ დემოკრატიულ პრინციპს. ამიტომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეა ემსახურება რა ხალხის ხელისუფლების განხორციელებაში მონაწილეობის უზრუნველყოფას და, შედეგად, პირდაპირი, უშუალო დემოკრატიის რეალიზაციას, ის ყველა დონეზე უნდა განხორციელდეს. ბუნებრივია, ეს გულისხმობს მოქალაქეთა ადგილობრივ ხელისუფლებაზე ამ გზით წვდომასაც. ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ გარანტირებული შესაძლებლობა, უშუალოდ ან მათი წარმომადგენლების მეშვეობით გადაწყვიტონ საკუთარი პრობლემები, დაიცვან საკუთარი ინტერესები, უზრუნველყონ უფლებების რეალიზაცია. ამ თვალსაზრისით, ხელისუფლების განხორციელებაში პირდაპირი, უშუალო მონაწილეობა, მათ შორის, ადგილბრივ დონეზეა ეფექტური. ამიტომ ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები და მათზე მოქალაქეთა რეალური წვდომა დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნდამენტია“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 10).

„არჩევნების მთავარი დანიშნულება ხალხის ნების ადეკვატურ ასახვასა და სახალხო სუვერენტეტის რეალიზებაში მდგომარეობს. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით (მოქმედი რედაქციის 24-ე მუხლი) დაცულ სფეროში ჩარევა და საარჩევნო უფლების მქონე პირებისთვის პასიური თუ აქტიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვა ყოველთვის მკაცრ კონსტიტუციურსამართლებრივ შეფასებას საჭიროებს. საარჩევნო პროცესის დემოკრატიული ბუნებიდან გამომდინარე, ამგვარი შეზღუდვის გამამართლებელი ლეგიტიმური მიზნი ვერ იქნება უკეთესი, თანამდებობასთან უფრო შესაბამისი, კვალიფიციური კანდიდატის არჩევის უზრუნველყოფა“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.34).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით. „წარმომადგენლობითი დემოკრატია ხალხის მიერ წარმომადგენლების არჩევასა და მათი მეშვეობით სახელმწიფო მმართველობაში მონაწილეობას, სუვერენული ძალაუფლების განხორციელებას გულისხმობს. ამავე დროს, წარმომადგენლების არჩევასთან ერთად, საქართველოს მოქალაქეები აღჭურვილნი არიან უფლებით, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ხელისუფლების საქმიანობაში და დაიკავონ სახელმწიფო თანამდებობა. შესაბამისად, მოქალაქეებს უფლება აქვთ, არა მხოლოდ არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით განახორციელონ საკუთარი სუვერენული ძალაუფლება, არამედ თავადვე იყვნენ წარმომადგენლები და აქტიური როლი შეასრულონ სახელმწიფო მმართველობის პროცესში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-8).

საქართველოს კონსტიტუცია ხალხის მმართველობას უზრუნველყოფს დემოკრატიული წესით, არჩევნების გზით. ამდენად, არჩევნების კონსტიტუციური გარანტიები განამტკიცებს ამომრჩევლის მიერ თავისუფალი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას. აქტიური საარჩევნო უფლების შეზღუდვა აშკარაა, როდესაც სახელმწიფო ერევა ნების ამომრჩევლის ფორმირების პროცესში. კერძოდ, გადაწყვეტილების მიღება ასარჩევ პირებთან დაკავშირებით ეკუთვნის ამომრჩევლს და არა სახელმწიფოს. სადავო ნორმის მიხედვით პარტიული სია, რომელთან დაკავშირებითაც ამომრჩეველმა უნდა მიიღოს გადაწყვეტილება სახელმწიფოს მიერ არის ფორმირებული სქესის საფუძველზე. ამდენად, ამომრჩევლის ხმას ნაკლები ძალა და ღირებულება აქვს, რადგან ხელისუფლებამ ასარჩევი პირების პოზიციები სიაში მისი პრეფერენციების მიხედვით დაალაგა, ზოგიერთი კანდიდატი კი სიაშიც ვერ მოხვდა. ამდენად, ამომრჩევლის მიერ მიცემული ხმის ძალა იმდენად დაკარგულია, რამდენადაც სახელმწიფომ თავისი შეხედულებისამებრ მათი პოზიციები და შემადგენლობა სქესის მიხედვით დაალაგა. სადავო ნორმებით პარტიული სიის შემადგენლობის განსაზღვრა და მათი საკრებულოში მოხვედრის წარმატება დამოკიდებული არა თავისუფალ პოლიტიკურ პროცესზე და ამომრჩევლის ნებაზეა დამოკიდებული, არამედ სახელმწიფოს პრეფერენციებზე. აღნიშნული კი ეწინააღმდეგება საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებას, რომლის თანახმადაც „არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავება სრულად არის მინდობილი პოლიტიკურ პროცესს და თანამდებობაზე აირჩევა არჩევნებში გამარჯვებული სუბიექტი. ასარჩევ თანამდებობასთან კანდიდატის შესაბამისობის საკითხი წყდება ამომრჩევლის ნების და არა კანონმდებლის მიერ დადგენილი კრიტერიუმების შესაბამისად“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.35).

სადავო ნორმის შედეგად ამომრჩეველს ხმა კარგავს ძალას, რადგან იგი არჩევანს სახელმწიფოს მიერ დალაგებულ სიასთან მიმარათებით აკეთებს. სახელმწიფომ წინასწარ განსაზღვრა საკრებულოში მოსახვედრი ადამიანები სქესის საფუძველზე, რითაც შეასუსტა ამომრჩევლის არჩევანი. საკრებულოს არჩევნების შედეგები არა ამომრჩევლის ხმების შესაბამისად განისაზღვრება, არამედ სახელმწიფოს მიერ წინასწარ დადგენილი კრიტერიუმის (გენდერის) მიხედვით. არჩევანის თავისუფლება გულისხმობს, რომ ამომრჩეველს აქვს თავისუფლება, სახელმწიფოს ზეგავლენის გარეშე გააკეთოს არჩევანი. აღნიშნული პროცესი და ნების ფორმირება თავისუფალი უნდა იყოს სახელმწიფოს ზეგავლენისგან. სადავო ნორმებით სახელმწიფო გენდერის საფუძველზე ახდენს საკრებულოს შემადგენლობის განსაზღვრას. გენდერული კვოტა, რომელიც სქესის მიხედვით ნუმერაციას ავალდებულებს პოლიტიკურ პარტიას ზეგავლენას ახდენს არჩევანის თავისუფლებაზე - სახელმწიფოს ჩარევით ამომრჩეველს უწევს ის პარტიული სია აირჩიოს, რაც სახელმწიფომ მას განუსაზღვრა გარკევული ნიშნით.

ამასთან, არჩევნები არ არის ფორმალურად უშუალოდ არჩევნების დღე, არამედ იგი მოიცავს იმ პროცესს, რომელიც არჩევნებისთვის მზადებას გულისხმობს. პარტიული სიის ფორმირებაზე ამომრჩეველს აქვს ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. კერძოდ, პოლიტიკური პარტია იმ კანდიდატებისგან ადგენს სიას, რომელიც ამომრჩეველში ნდობას იმსახურებს. სქესის საფუძველზე წინასწარ გაწერილ სიაში კი ამომრჩეველს ეკარგება ამგვარი ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა, რადგან სახელმწიფომ მის მაგივრად უკვე გააკეთა არჩევანი.

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ არჩევნები არ არის მხოლოდ ერთი დღე, არამედ იგი ასევე მოიცავს პოლიტიკური პარტიების მიერ პარტიული სიის ფორმირების პროცესსაც. გენდერული კვოტები ზეგავლენას ახდენს არჩევანის თავისუფლებაზე, რომელიც თავის თავში მოიცავს, რომ ყოველ ხმას აქვს ერთნაირი ღირებულება და ამდენად აქვს ერთნაირი წარმატების მიღწევის შესაძლებლობა. ამასთან, სადავო აქტით, თუკი სიაში ყოველი მეორე განსხვავებული სქესისგან არ შედგება, ამგვარი სია ვერ გაივლის რეგისტრაციას. როდესაც პარტიული სია სახელმწიფოს მიერ დადგენილი შეზრუდვების მიხედვით არის შედგენილი, ამომრჩევლის მიერ მიცემული ხმა კარგავს გავლენას არჩევნების შედეგზე. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით სახელმწიფომ სქესის მიხედვით დანომრა პარტიული სიის კანდიდატები, ამომრჩევლის ხმას არ აქვს იგივე წარმატების შანსი და შესაძლებლობა, რადგან მისი კანდიდატის პოზიცია საარჩევნო სიაში სახელმწიფოს მიერ მინიჭებული პოზიციის შედეგად არის განაწილებული.

ამდენად, ამომრჩეველს ჩამოერთვა უფლება თავად განსაზღვროს როგორი შემადგენლობით სურს აირჩიოს საკრებულო. მათ შორის, ამომრჩეველი ვერ აირჩევს ისეთ პოლიტიკურ პარტიას, რომელიც უმეტესად ქალებით არის დომინირებული.

სქესის საფუძველზე პარტიული სიის შედგენის ვალდებულება ამომრჩეველს ართმევს არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „დემოკრატია, უშუალო გაგებით, გულისხმობს რა ხალხის მმართველობას, შესაბამისად, ის, თავისთავად, გულისხმობს მოქალაქეთა უფლებას, მიიღონ მონაწილეობა ხელისუფლების როგორც ფორმირებაში, ისე განხორციელებაში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი (მოქმედი რედაქციის მე-3 მუხლი) განამტკიცებს სახალხო სუვერენიტეტის იდეას. კერძოდ: „საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი... ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით“. დემოკრატია, პირველ რიგში, სწორედ სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზებით ვლინდება, რადგან ხალხის მონაწილეობა ხელისუფლების განხორციელებაში არის დემოკრატიის ძირითადი არსი, საფუძველი და მიზანი“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 9).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს „ხალხის მმართველობა“, ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II-8). „არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის N1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-2).

სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას, რომლის თანახმადაც არჩევნების გზით პოზიციის დაკავება უნდა ეფუძნებოდეს ამომრჩევლის ნების ადეკვატურ ასახვას. სახელმწიფო კონსტიტუციით შეზღუდულია ისეთი დანაწესის მიღებაში, რომლის მიხედვითაც არჩევითი ორგანოს შემადგენლობას არა ამომრჩევლის ნების მიხედვით ფორმირდება, არამედ მის მიერ წინასწარ განსაზღვრული საფუძვლებით/ნიშნებით. ამომრჩეველს ეზღუდება უფლება პოლიტიკური იდეოლოგიის საფუძველზე გააკეთოს თავისი არჩევანი, ვინაიდან სახელმწიფო წინასწარ განსაზღვრულ სქესის საფუძველზე დაჯავშნილ სიას სთავაზობს ამომრჩეველს. „არჩევნები უზრუნველყოფს შესაბამისი სუბიექტების მიერ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებას ხალხის ნების შესაბამისად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არჩევნები, რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ჩაითვალოს, არა მხოლოდ გაუმართლებელი დაბრკოლებები არ უნდა შეიქმნას არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების მსურველთათვის, არამედ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლის ნების ადეკვატური ასახვა. ამდენად, არჩევნები, როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ინსტიტუტი ემსახურება როგორც ამომრჩეველთა, ისე ასარჩევი პირების ინტერესების დაცვას, საერთო მიზნის, დემოკრატიული საჯარო მმართველობის უზრუნველსაყოფად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება, II-10). „გაუმართლებელია, საარჩევნო უფლების სხვადასხვა კომპონენტების იზოლირებულად განხილვა. შეუძლებელია, ასარჩევი პირის პასიური საარჩევნო უფლება განხილულ იქნეს განცალკავებულად, ამომრჩეველთა აქტიური საარჩევნო უფლების გათვალისწინების გარეშე. ამგვარად, სახელმწიფო თანამდებობის არჩევნების გზით დაკავებაზე უნდა გავრცელდეს საარჩევნო უფლებისათვის დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტები. მათ შორის, საარჩევნო უფლების პრინციპები - საყოველთაობა, ნებაყოფლობითობა, ფარულობა, თანასწორობა და ა.შ.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N3/2/588 გადაწყვეტილება, II-11). „საყოველთაო, პირდაპირი და თანასწორი არჩევნები, რომლის შედეგად, ერთი მხრივ, მოქალაქეები თავად შეიძლება იყვნენ არჩეული და ამ გზით უშუალოდ განახორციელონ მმართველობა, ხოლო, მეორე მხრივ, აირჩიონ თავიანთი წარმომადგენლები და გადასცენ მათ საკუთარი ხელისუფლების განხორციელების მანდატი, შედეგად, საკუთარ რჩეულთა მეშვეობით განახორციელონ ხელისუფლება, წარმოადგენს აუცილებელ გარანტიას მოქალაქეებისთვის, შექმნან და განავითარონ დემოკრატია საკუთარ ქვეყანაში, სწორედ არჩევნები არის ადამიანებისთვის ინსტრუმენტი ხელისუფლების განხორციელებაზე ხელმისაწვდომობისთვის. არჩევნებს „მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება, II, 8).

საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლი განამტკიცებს, რომ საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს მეშვეობით. ამავე მუხლით უზრუნველყოფილია, რომ წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. 2017 წლის 21 ოქტომბრის არჩევნებით თბილისის თვიმმართველ ორგანოში პროპორციული წესით 25 წევრი აირჩა - სადავო ნორმის მიხედვით კი სახელმწიფო სქესის საფუძველზე გააკონტროლებს 25 წევრის შემადგენლობას. თვითმმართველი თემები 63 საკრებულოში პროპორციული სისტემის საფუძველზე 945 წევრი აირჩიეს - მოქმედი სადავო ნორმის საფუძველზე სახელმწიფომ წინასწარ განსაზღვრავს 945 ადამიანის შემადგენლობას. ამდენად, სადავო ნორმა საარჩევნო სიების სრულ შემადგენლობას აკონტროლს და ამასთან, ამ შემადგენლობაში კანდიდატების პოზიციებსაც განსაზღვრავს, ვინაიდან კონტროლს ექვემდებარება სიაში ამ წევრების ნუმერაცია - ქალები და კაცების პოზიციები ყოველ სამეულში. ამდენად, სახელმწიფო სრულად აკეთებს იმ არჩევანის კონტროლს, რომელიც ამომრჩველმა საკრებულოს წევრების ასარჩევად უნდა გააკეთოს. სახელმწიფოს ისეთი ჩარევა, რომელიც წინასწარ აკონტროლებს ამომრჩევლის ნებას და შესაბამისად საკრებულოს შემადგენლობას, მკაცრ კონსტიტუციურ კონტროლს უნდა დაექვემდებაროს, ვინაიდან აღნიშნული ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით გათვალისწინებულ დემოკრატიულ წერისგს. „ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეების გადაწყვეტისთვისაც მოქალაქეებთან დაახლოებული მმართველობა, პირველ რიგში, მიიღწევა ლეგიტიმაციის უშუალოდ ხალხისგან მიღებით. სწორედ ხელისუფლების ასეთი ლეგიტიმაცია თავისთავად მოითხოვს მეტ დამოუკიდებლობას, რათა გარანტირებული იყოს ამომრჩეველთა მიერ დელეგირებული ხელისუფლების შეუფერხებლად განხორციელების შესაძლებლობა. ხალხის მიერ არჩეული ხელისუფლების წარმომადგენლები არა მხოლოდ საკუთარ უფლებას განახორციელებენ, არამედ, პირველ რიგში, ხალხის მანდატის მატარებლები არიან, მათი სახელით მოქმედებენ და საკუთარი სამსახურებრივი უფლებამოსილება ამომრჩეველთა ინტერესებისთვის უნდა გამოიყენონ. ეს ფუნქცია მათ დემოკრატიული სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სწორედ დემოკრატიის მოთხოვნაა, რომ არ მოხდეს ხალხის ნების იგნორირება, მათ მიერ მინიჭებული მანდატი არ იქნეს დაძლეული“ (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N3/2/574, II, 13).

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხოციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 65).

საქართველოს პარლამენტი სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელებს საკრებულოში ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდას. განმარტებით ბარათში საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პროექტზე „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ აღინიშნა საქართველოს კონსტიტუციის 11 (3)-ე მუხლთან დაკავშირებით: „კონსტიტუციას დაემატა ნორმა გენდერული თანასწორობის შესახებ, რომელიც ძირითადი უფლების რანგში, ხელშესახები ფორმით ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას, იზრუნოს არსებითი თანასწორობის უზრუნველყოფასა და გენდერული უთანასწრობის აღმოფხვრაზე“ - როგორც ირკვევა აღნიშნული ნორმის მიზანი არ არის გენდერული კვოტების დაწესება საკრებულოში. როგორც ცხადად არის იდენტიფიცირებული აღნიშნული მუხლი ერთი მხრივ, ადგენს არსებითი თანასწორობის უფლებას და მეორე მხრივ, ადგენს სახელმწიფოს ვალდებულებას უზრუნველყოს თანასწორობა. ამდენად, თავისი სისტემური განმარტებით კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლი არ ადგენს გენდერული კვოტის დაწესების ვალდებულებას პოლიტიკური პარტიებისთვის - არამედ, იგი სახელმწიფოს უსახავს მიზნად უზრუნველყოს თანასწორობა. ამასთან, თანასწორობის არსს მნიშვნელოვნად ეწინააღმდეგება ისეთი ღონისძიების დაწესება, რომელიც შედეგობრივად სქესის საფუძველზე ათანაბრებს ადამიანების რაოდენობას პარტიულ სიაში.

საქართველოს კონსტიტუციის 11(3)-ე მუხლში არ იგულისხმება პოლიტიკური პარტიების სიების სქესის მიხედვით - ქალების, ან კაცების რაოდენობის მიხედვით დაკომპლექტება და მათი შედეგობრივად გათანაბრება - არამედ, იგი წარმომადგენლობით ორგანოს, მიუხედავად მისი წევრების სქესის, ეთნიკური, სოციალური თუ სხვა ნიშნების მიხედვით შემადგენლობისა ავალდებულებს დაიცვას არსებითი თანასწორობა ადამიანებს შორის განურჩევლად მათი სქესისა. თანასწორობა არ იზომება შედეგების მიხედვით, არამედ მისი არსი თანასწორი შესაძლებლობების უზრუნველყოფაა.

შესაძლებლობებში თანასწორობა და შედეგებში თანასწორობა არსებითად განსხვავდება ერთმანეთისგან. შედეგების მიხედვით თანასწორობა ყოველთვის გულისხმობს სახელმწიფოს მხრიდან ზეწოლის განხორციელებას, რომელიც ადამიანებს რეალურად ტოვებს თანასწორობისა და შესაძლებლობების გარეშე. გენდერული კვოტები ეწინააღმდეგება შესაძლებლობებში თანასწორობას და წარმოადგენს შედეგებში თანასწორობას - კერძოდ, სადავო ნორმა შედეგობრივად ავალდებულებს პოლიტიკური სიის სქესის საფუძველზე განაწილებას. აღნიშნულ შემთხვევაში სახელმწი ფო იჭრება ადამიანების თავისუფლებაში და თავისი შეხედულებისამებრ განკარგავს მათ საქმიანობას და წარმატებას, რაც ადამიანების შესაძლებლობებში თანასწორობის არსს ეწინააღმდეგება. თუკი სახელმწიფო გადაწყვეტს ადამიანების წარმატების შანსებს, მაშინ ინდივიდუალური თანასწორობისა და წარმატების მიღწევის შესაძლებლობა აზრს დაკარგავს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის ნორმები უნდა შეაფასოს სისტემურად და არა ერთმანეთისგან მოწყვეტილად. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეუძლებელი იქნება კონსტიტუციასთან შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღება. საქართველოს კონსტიტუციის 74-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანო აირჩევა საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით. კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი განსაზღვრავს სპეციალური უფლების - საარჩევნო უფლების შინაარს და ფარგლებს. კერძოდ, აკონკრეტებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისწინებული საარჩევნო უფლება ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევისას უნდა რეალიზდეს თანასწორობის საფუძველზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ უნდა გამოიყენოს თანასწორობის ზოგადი პრინციპები, მაშინ, როდესაც კონსტიტუციის ნორმა სპეციალურად განსაზღვრას თანასწორობის ფარგლებს და გარანტიებს კონკრეტულ უფლებასთან მიმართებით. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე და 74-ე მუხლების სისტემური ანალიზით კი ცალსახაა თანასწორი საარჩევნო უფლების უზრუნველყოფის ვალდებულების დამდგენი სპეციალური ნორმა.

საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს შედეგებში თანასწორობას - საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის გარკვეული ნიშნის მიხედვით ადამიანებისთვის პრივილეგიების მინიჭება და მათი რაოდენობების გათანაბრება. საქართველოს კონსტიტუციის მიზანი არ არის შედეგობრვად ციფრებში ადამიანების რაოდენობის გათანაბრება სქესის ნიშნით - სახელმწიფოს მიერ ყველა ასეთი შედეგებში გათანაბრების მანიპულაცია იწვევს პირიქით -თანასწორობის იდეის საწინააღმდეგოდ წასვლას, რასაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი სახელმწიფოს უკრძალავს.

არჩევით ორგანოში წარმომადგენელს ამომრჩეველი ირჩევს კანდიდატის პოლიტიკური იდეოლოგიების, მათი ინტერესების, მიზნების და პოზიციების საფუძველზე. ადამიანის გენდერი არ განსაზღვრავს იმ კატეგორიას, რომლის მიხედვითაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფომ შეიძლება შექმნას სავალდებულო არჩევანი ამომრჩევლებისთვის ან პოლიტიკური პარტიას შეიძლება დაავალოს თუ როგორი იქნება მისი პარტიული შემადგენლობა თუ იდეოლოგია.

არჩევნები წარმომადგენლობით ორგანოში ემსახურება ამომრჩევლის ხმების ისე გადანაწილებას, რომ გარკვეული იდეები და ღირებულებების მქონე ადამიანები მოხვდნენ წარმომადგენლობით ორგანოში.

ამდენად, საკრებულოში ქალებისა და კაცების თანაბარი რაოდენობით წარმოდგენის ვალდებულება არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის პრინციპებიდან, მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების მარეგლამენტირებელი ნორმებიდან და არც მე-9 თავით გათვალისწინებული თვითმმართველი არჩევითი ორგანოს კონსტიტუციური გარანტიებიდან. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუცია აშკარად და ცხადად არ ითვალისწინებს ქალებისა და კაცების საკრებულოში შედეგობრივად გათანაბრებას, როგორც ლეგიტიმურ მიზანს. ამასთან, საქართველოს პარლამენტი მოდის წინააღმდეგობაში - თუკი ლეგიტიმური მიზანი ქალების წარმომადგენლობის გაზრდაა, მაშინ პარტიულ სიაში კაცების ჩასმის ვალდებულება ამ მიზანთან პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოდის. „საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით [მოქმედი რედაქციის 24-ე მუხლი] დაცულ სფეროში ამგვარი ჩარევა არა მხოლოდ ზღუდავს პასიურ საარჩევნო უფლებას, არამედ გავლენას ახდენს ამომრჩევლის ნების ადეკვატურ ასახვაზე. ამდენად, მიზანშეწონილობის კუთხით საარჩევნო უფლებით სარგებლობაზე კანდიდატისთვის შეზღუდვების დაწესების დაშვებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას დემოკრატიულ მმართველობას. არც ერთ სახელმწიფო ორგანოს, მათ შორის, არც სასამართლოს არ აქვს სათანადო კომპეტენცია, კონსტიტუციის მიღმა დაადგინოს/შეაფასოს საარჩევნო უფლებით სარგებლობის მიზანშეწონილობის კრიტერიუმები და მათი მართლზომიერება. სხვაგვარად, ამგვარი შეზღუდვის არსებობა/დასაშვებობა, ექსკლუზიურად, საქართველოს კონსტიტუციაზეა დამოკიდებული“ (საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება, პარ.36).

გენდერული კვოტირებით არ მიიღწევა პლურალიზმი, არამედ პირიქით ხდება საკრებულოს შემადგენლობის ხელოვნური ინჟინერია სახელმწიფოს იმ წარმოდგენის მიხედვით, თუ როგორია მისთვის პლურალიზმი. რეალურად კი პლურალიზმი ეფუძნება ამომრჩევლის თავისუფალ ნებას, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვების გარეშე აირჩიოს თავისი წარმომადგენლები. პლურალისტური საკრებულო არის ადამიანების თავისუფალი არჩევანის შედეგი და არა სახელმწიფოს თვითმიზანი. თუ სახელმწიფოს მივანდობთ იმის გადაწყვეტას, თუ როგორი შემადგენლობით უნდა იყოს არჩევითი ორგანო, მაშინ შედეგად მივიღებთ არა თავისუფალი ნების შედეგად დაკომპლექტებულ ინსტიტუტს, არამედ სახელმწიფოს ნების მიხედვით არჩეულ ორგანოს.

სადავო ნორმით გათვალისწინებული ინტენსიური ჩარევა შედეგობრივად გათანაბრდეს ქალებისა და კაცების რაოდენობა პარტიულ სიებში გამოიწვევს იმ მსურველი კანდიდატების წარმომადგენლობის გაქრობას, ვინც სახელმწიფოს ჩარევის შედეგად ვერ მოხვდა ამომრჩევლის არჩევანში. მოსარჩელე არ ეთანხმება, რომ ქალებისა და კაცების რაოდენობის გათანაბრებით პლურალიზმი მიიღწეოდეს - ადამიანების სქესი არ განაპირობებს მათ პოლიტიკურ მიკუთვნებულობას, პოზიციებს, იდეოლოგიას. პოლიტიკაში პლურალიზმი სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულებებით იზომება და არა ადამიანის სქესის მიხედვით. სახელმწიფო ამომრჩეველს არჩევანს უტოვებს სქესის მიმხედვით, ართმევს არჩევანის გაკეთებას პოლიტიკური შეხედულებების/იდეოლოგიის მიხედვით. პოლიტიკურ პარტიას ბუნებრივად შესაძლოა ყავდეს პირველი ათეული ქალებით წარმოდგენილი, ხოლო სადავო რეგულირება ავალდებულებს სიაში ყოველ სამ კანდიდატში ჩასვას კაციც - ამდენად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს, რომ გაზარდოს ქალების წარმომადგენლობა საკრებულოში.

პლურალისტური საზოგადოება შეუძლებელია შედგეს თავისუფალი ნების გარეშე. სახელმწიფოს დაძალებით და ჩარევით არ იქმნება პლურალისტური გარემო. არადემოკრატიული მექანიზმით პლურალიზმის მიღწევა თავის თავში წინააღმდეგობივია და მის შედეგებზე ისტორიიდან ნათელი მაგალითები მიგვითითებს. ფასადური მექანიზმით ილუზორული პლურალიზმის შექმნა, რომელიც ამომრჩეველს არჩევანს წინასწარ განუსაზღვრავდა საბჭოთა კავშირში ვხვდებოდით. კერძოდ, საბჭოთა კავშირში მმართველობის პროცესში მრავალფეროვანი კვოტები გამოიყენებოდა. 1988 წლის 1 დეკემბრის კანონის “საბჭოთა კავშირის ეროვნული დეპუტატობის არჩევის შესახებ” მე-18 მუხლში დადგენილი იყო კვოტები დეპუტატობის არჩევასთან დაკავშირებით:

საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიიდან - 100 დეპუტატი;

პროფესიული გაერთიანებებიდან - 100 დეპუტატი;

კოოპერატივებიდან - 100 დეპუტატი;

სრულიად საკავშირო ახალგაზრდული ლენინური კომუნისტური კავშირი - 75 დეპუტატი;

ქალთა საბჭოები, საბჭოთა ქალთა კომიტეტი - 75 დეპუტატი;

ომის ვეტერანები - 75 დეპუტატი;

სამეცნიერო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი;

საბჭოთა კავშირის სახელოვნებო გაერთიანებები - 75 დეპუტატი.^[20]

ქალთა საჯარო ორგანიზაცია “საბჭოთა ქალთა კომიტეტი” საბჭოთა კავშირში 1941 წელს დაარსდა, როგორც საბჭოთა ქალთა ანტიფაშისტური კომიტეტი ( 1956 წელს შეიცვალა მისი სახელწოდება). კომიტეტის საქმიანობის მთავარი მიმართულება უკვაშირდება ქალთა საერთაშორისო მოძრაობებს. იგულისხმებოდა, რომ კომიტეტის საშუალებით საბჭოთა ქალები გამოხატავდნენ “მშვიდობისკენ სწრაფვას და ერთა შორის ურთიერთგაგებას, ასევე სოლიდარობას საზღვარგარეთ მყოფი ქალებისადმი მათ მიმართ აგრესიის წინააღმდეგ”. ამის გარდა, კომიტეტს უნდა გაეწია დახმარება საზღვარგარეთ მოქმედი ქალთა ორგანიზაციისთვის. კომიტეტს უნდა ეჩვენებინა საბჭოთა ქალთა წარმატება და როგორ ათავსებდნენ დედის, მუშისა და მოქალაქის როლსა და მოვალეობას. 1989 წლის არჩევნებში კვოტით არჩეული იყო 75 ქალი, მათ შორის საქართველოდან იყო ორი მათგანი.^[21] 1989 წლის 12 მარტის საბჭოთა ქალთა კომიტეტის პლენუმის სიტყვიდან კი ვკითხულობთ: “ეს [ქალი დეპუტატების კვოტით არჩევა] დამაჯერებელი საბუთია ქალის პოლიტიკური და სოციალური როლის აღიარების, მათი წვლილის… გამოხატავთ რა მილიონობით საბჭოთა ქალის ინტერესს, თქვენ მხარი უნდა დაუჭიროთ საბჭოთა კავშირის კომუნისტური პარტიის პოლიტიკას.”^[22] საბჭოთა კავშირში გენდერული კვოტები, როგორც სხვა მექანიზმები იყო ფასადური ხასიათის იმ სურათის წარმოსაჩენად, რაც სახელმწიფოს ქონდა მიზნად დასახული. იგი რეალურად არ ემსახურებოდა პრობლემის მოგვარებას, არამედ პირიქით ამ პრობლემის დასაფარად/ფასადად გამოიყენებოდა. იძულების, არადემოკრატიული მექანიზმით ჩასმული წარმომადგენლობა მხოლოდ ამ ფასადურ მიზნებს შეიძლება ემსახურებოდეს და არა დემოკრატიისა და ქალთა უფლებების გაუმჯობესებას. ამდენად, გენდერული კვოტა არა პლურალიზმის მანიშნებელია, არამედ პირიქით იძულების ღონისძიებაა, რომელიც ამომრჩეველს არჩევანს თავისი შეხედულებისამებრ განუსაზღვრავს და ამასთან, შეზღუდვის შედეგად გარიყული კანდიდატების არჩევის უფლებას უზღუდავს.

ამასთან, გენდერულ კვოტებს აქტიურად ვხვდებით იმ ქვეყნებში, სადაც დემოკრატია და ქალთა უფლებები დაბალ ნიშნულზეა: რუანდას ქვედა პალატა 61.3% (80-დან 49 ადგილი ქალს უკავია); კუბა 53.2%; ბოლივია 53.1%; არაბთა გაერთიანებული საამირო 50%; მექსიკა 48.2%; ნიკარაგუა 47.3%; გრენადა 46.7%; სამხრეთ აფრიკა 46.5%; ანდორა 46.4%; კოსტა რიკა 45.6%; ნამიბია 43.3%; სენეგალი 43%; მოზამბიკი 42.4%; არგენტინა 40.9%; ბელარუსი 40%.^[23] მონაცემები აჩვენებს, რომ ამ ქვეყნებში ქალების წარმომადგენლობა 40%-ს ზემოთ არის, თუმცა ქალთა უფლებები მძიმე მდგომარეობაშია. სქესის საფუძველზე დაძალებული მაღალი პროცენტით წარმომადგენლობა არ ნიშნავს, რომ ამ სქესის ადამიანების უფლებები დაცული იქნება, ვინაიდან სქესი არ განაპირობებს იდეოლოგიურ შეხედულებებს.

გენდერული კვოტირების, მოცემულ შემთხვევაში სქესის მიხედვით პარტიულ სიაში კანდიდატების რაოდენობრივად გათანაბრების, დაწესება არჩევითი ორგანოსთვის მაღალი ინტენსივობის ჩარევას წარმოადგენს, როგორც პოლიტიკური პარტიების, ასევე კანდიდატებისა და ამომრჩევლის თავისუფლებაზე. ამგვარი მაღალი ჩარევა არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან მას საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ არ ითვალისწინებს. მაგალითად, საფრანგეთში საკონსტიტუციო საბჭო არაკონსტიტუციურად ცნობდა გენდერული კვოტების დამდგენ კანონმდებლობას, მანამ სანამ საფრანგეთის კონსტიტუციაში სიტყვა სიტყვით, პირდაპირ არ გაჩნდა ამგვარი გენდერული კვოტის დადგენის შესახებ ჩანაწერი. 1982 წელს საფრანგეთში საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო გენდერული კვოტები ადგილობრივი არჩევნებისთვის, როგორც მუნიციპალური არჩევნების რეფორმის ნაწილი. ამ რეფორმის მიხედვით კანდიდატთა სიის სრული შემადგენლობა არ უნდა ყოფილიყო 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანისგან შემდგარი. აღნიშნული რეგულირება საკონსტიტუციო საბჭომ ცნო არაკონსტიტუციურად საფრანგეთის კონსტიტუციის მე-3 მუხლისა და ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის მე-6 მუხლის საფუძველზე, რომელიც ითვალისწინებდა კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და კრძალავდა ამომრჩევლებისა და კანდიდატების რაიმე სახით კლასიფიკაციას. ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 1999 წელს, საფრანგეთის კონსტიტუციაში ჩაიწერა ფრაზა, რომ „ქალებისა და მამაკაცების თანაბარ ხელმისაწვდომობას საარჩევნო მანდატებსა და არჩევით ორგანოებზე უზრუნველყოფს კანონი“^[24]. ამის შემდგომ, 2000 წელს parite პრინციპი ჩაიწერა საფრანგეთის საარჩევნო კანონმდებლობაში. ამდენად, გენდერული კვოტების კონსტიტუციური გამართლება საფრანგეთში მხოლოდ მას შემდგომ მოიძებნა, რაც იგი კონსტიტუციით პირდაპირ და ცალსახად იქნა გათვალისწინებული. კონსტიტუციურ ცვლილებებამდე კი საკონსტიტუციო საბჭომ გენდერული კვოტა არაკონსტიტუციურ რეგულირებად მიიჩნია. საფრანგეთის კონსტიტუციაში მეორედაც შევიდა ცვლილება, რადგან 2006 წლის 16 მარტს საკონსტიტუციო საბჭომ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპთან შეუთავსებლად მიიჩნია რეგულირება, რომლის თანახმადაც საჯარო თუ კერძო კომპანიების ბორდში 20%-იან გენდერულ კვოტას აწესებდა. საკონსტიტუციო საბჭოს ამ გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის 23 ივლისს საფრანგეთის კონსტიტუცია შეიცვალა კიდევ ერთხელ და ჩაიწერა, რომ ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა ასევე შეეხება „სოციალური და პროფესიული“ დანიშნულების ადგილებსაც. ამდენად, ყველა რეგულირება, რომელიც გენდერულ კვოტას მოითხოვდა არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი თანასწორობის პრინციპთან მიმართებით (როგორც საჯარო ასევე კერძო სექტორში), სანამ აღნიშნული რეგულირება პირდაპირ, სიტყვა-სიტყვით არ ჩაიწერა საფრანგეთის კონსტიტუციაში.

1982 წლის 18 ნოემბერს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი, რომელიც ითვალისწინებდა: მუნიციპალური საბჭოების არჩევას იმ ქალაქებისა, რომელიც 3500 ან მეტ მოსახლეს მოიცავდა ხორციელდებოდა პროპორციული სისტემით. გასაჩივრებული ნორმის მიხედვით დაუშვებელი იყო სიაში შემავალი კანდიდატების 75%-ზე მეტი ერთნაირი სქესის ადამიანის წარდგენა. 82-146 DC, 1982 წლის 18 ნოემბერის საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილები მიხედვით: „კონსტიტუციის მე-3 მუხლის თანახმად: „ეროვნული სუვერენიტეტი ეკუთვნის ხალხს, რომელსაც იგი ახორციელებს წარმომადგენლობისა და რეფერენდუმის საშუალებით. დაუშვებელია მისი განხორციელების მითვისება. ხმის მიცემა შეიძლება იყოს პირდაპირი ან არაპირდაპირი, როგორც ამას კონსტიტუცია განსაზღვრავს. ის ყოველთვის უნდა იყოს უნივერსალური, თანასწორი და ფარული. საფრანგეთის ყველა მოქალაქემ, მიუხედავად მისი სქესისა შეიძლება მისცეს ხმა კანონით განსაზღვრული წესით. ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლის თანახმად, „ყველა მოქალაქეს, რომლებიც თანასწორნი არიან კანონის წინაშე, თანაბრად აქვთ შესაძლებლობები, თავიანთი ღირსებით, ნიჭით, ცოდნითა და უნარებით, განურჩევლად მოიპოვონ ყოველი საზოგადოებრივი პოზიცია, საჯარო თანამდებობა და განახორციელონ ნებისმიერი საქმიანობა.“ აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ყველას უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე იყოს არჩეული, თუ ისინი არ არიან შეზღუდული საარჩევნო ასაკის, შეზღუდული შესაძლებლობის(incapacity), ეროვნების საფუძველზე. აღნიშნული ეხება ყველა პოლიტიკურ არჩევნებს, კერძოდ ამ შემთხვევაში კი მუნიციპალურ არჩევნებს. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო წესი, რომლის მიხედვითაც ამომრჩეველს წარედგინება სქესის საფუძველზე შემდგარი კანდიდატთა სია, აღნიშნული წესი არღვევს ზემოთ აღნიშნულ კონსტიტუციურ პრინციპებს. ამდენად, საარჩევნო კოდექსის მე-4 მუხლი უნდა გამოცხადდეს არაკონსტიტუციურად.“

1999 წლის 14 იანვარს საფრანგეთის საკონსტიტუციო საბჭომ მიიღო გადაწყვეტილება 98-407 DC საქმეზე. აღნიშნულ საქმეში გასაჩივრდა ნორმები, რომელიც პოლიტიკური პარტიებისთვის აწესებდა ვალდებულებას, რომ უზრუნველყოფილიყო პარიტეტი ქალ და მამაკაც კანდიდატებს შორის. მოსარჩელეები მიიჩნევდნენ, რომ აღნიშნული მუხლები ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მე-3 მუხლს და ადამიანისა და მოქალაქეთა უფლებების შესახებ დეკლარაციის მე-6 მუხლს და ასევე საკონსტიტუციო საბჭოს 1982 წლის 18 ნოემბერს მიღებულ გადაწყვეტილებას. საკონსტიტუციო საბჭომ სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად მიიჩნია იმავე მიზეზების გამო, რაც დადგენილი იყო 1982 წლის 18 ნოემბრის გადაწყვეტილებით. მოქალაქის სტატუსი მოიცავს ხმის მიცემის უფლებას და ასევე, ადამიანის უფლებას იდენტური პირობების საფუძველზე გახდეს არჩეული წარმომადგენლობით ორგანოში. ამდენად, აღნიშნული გადაწყვეტილებით, ის ნორმები რომლებიც ადგენდნენ გენდერულ კვოტებს არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი.

გარდა ამისა, 2006 წელსაც საკონსტიტუციო საბჭომ არაკონსტიტუციურად ცნო ის რეგულირება, რომელიც ითვალისწინებდა კერძო და საჯარო კომპანიების დირექტორთა საბჭოებში ან ზედამხედველ ბორდში ქალთა და მამაკაცთა პროპორციის განსაზღვრას, თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით. აღნიშნული გადაწყვეტილების შემდგომ, 2008 წლის ივლისში საფრანგეთის კონსტიტუციის პირველ მუხლში შევიდა ცვლილება, რომლის მიხედვითაც განისაზღვრა , რომ კანონით არა მხოლოდ არჩევით თანამდებობებზე, არამედ პროფესიულ და სოციალურ პოზიციებზე უნდა მოხდეს ქალებისა და მამაკაცების თანაბარი წვდომა. აღნიშნული საკონსტიტუციო ცვლილებებით მოხდა საკონსტიტუციო საბჭოს გადაწყვეტილების დაძლევა.

ქალებისა და მამაკაცების რაოდენობრივი გათანაბრება საკრებულოში არის თვითმიზანი და წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან. მაგალითად, თვითმმართველი ერთეულების საკრებულოებში ქალების წარმომადგენლობა ბუნებრივი მაჩვენებლით არის ოზურგეთში 47%; თბილისი 22%; სიღნაღში 24%, ხოლო ხულოში, ნინოწმინდაში, ამბროლაურში, ახალქალაში და მარნეულში ქალების წარმომადგენლობა არის 3-დან 4%-მდე.^[25] ამდენად, აღნიშნული რიცხვები აჩვენებს იმ ლოკაციებს, სადაც ქალებს შესაძლოა გარკვეული პრობლემები ქონდეთ, რომელთა მოგვარებასთან არა გენდერული კვოტა, არამედ ძირეული ღონისძიებები ჭირდება სახელმწიფოს განსახორციელებლად. გენდერული კვოტა კი ის ტვირთია, რომელიც არა ინდივიდუალური უფლებების დაცვას, არამედ ამომრჩევლის ნების ფორმირებასა და თავისუფალი არჩევანის შესაძლებლობას აუქმებს. ევროპის სხვადასხვა ქვეყნების პრაქტიკა აჩვენებს, რომ კვოტა არ არის აუცილებელი პირობა/საშუალება არჩევით ორგანოში (პარლამენტში) ქალების მაღალი წარმომადგენლობისთვის. ქვეყნის დემოკრატიული წესით განვითარება და ეკონომიკური წარმატება განაპირობებს ბუნებრივი წესით ადამიანების, მიუხედავად მათი სქესისა, არჩევით ორგანოში მოხვედრას. არადემოკრატიული მექანიზმით ვერ მიიღწევა დემოკრატიული მმართველობა.

პარტიულ სიაში კანდიდატების სქესის მიხედვით დანომრვა არ არის მიღებული პრაქტიკა რიგ ქვეყნებში - საფრანგეთში, სლოვენიაში, პოლონეთში.^[26] მაგალითად, სახელმწიფო ადგენს პარტიული სიის მაქსიმუმ რა პროცენტი შეიძლება იყო ერთნაირი სქესის ადამიანებისგან შემდგარი, მაგრამ არ ახდენს მათი პოზიციის დანომვრას. საფრანგეთში კვოტების ბალანსის დარღვევის შემთხვევაში დაწესებულია, ნაკლებად მზღუდავი საშუალება - ფინანსური ჯარიმა. ნებაყოფლობითი გენდერული კვოტები დაწესებულია ავსტრიაში, გერმანიაში, ნორვეგიაში, შვედეთში და გაერთიანებულ სამეფოში.^[27] გერმანიაში პარტიების მიერ ხდება შიდაპარტიული გენდერული კვოტის დაწესება. მისი დაუცველობის შემთხვევაში ზოგიერთ პარტიას არ აქვს დადგენილი სანქცია, ხოლო ზოგიერთ პარტიას აქვს ისეთი სახის სანქცია დადგენილი, როგორიცაა ქალის უფლება ვეტო დაადოს პარტიულ სიას.

თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გენდერული კვოტის რეგულაციებმა შესაძლოა კონსტიტუციური გამართლება პოვოს, მაშინ როდესაც პარტია მას ნებაყოფლობით შიდაპარტიულ რეგულირებად მიიღებს, რაც გარანტირებულია გერმანიის კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით (პოლიტიკური პარტიის თავისუფლება), ხოლო სახელმწიფოს მიერ დაწესებული სავალდებულო გენდერული კვოტირება არაკონსტიტუციურია. საკონსტიტუციო სასამართლომ სწორედ ეს მიიღო არსებითად განსახილველად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის განსაზღვრისას, რომ გენდერული კვოტა პოლიტიკური პარტიების არჩევანის შესაძლებლობა/დისკრეცია კი არა, არამედ მათთვის სავალდებულოდ შესასრულებელი გახდა. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ ფაქტობრივად ქალი და კაცი თანასწორია, როგორც პასიური, ასევე აქტიური საარჩევნო უფლების განხორციელებაში და ამდენად, თანაბრად უფლებამოსილი არიან მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. რეალურად კაცს არ აქვს იმაზე მეტი უფლება მინიჭებული, ვიდრე ქალს და პირიქით, არც ქალს აქვს კაცზე მეტი უფლებები მინიჭებული. ამდენად, ეს საკითხი სასამართლოს აზრით, ცალკე უნდა გამოიყოს იმისგან, რაც ქალების მიერ ამ უფლებებით ნაკლებად სარგებლობასთან არის დაკავშირებული რეალური ფაქტობრივი გარემოებების გამო.

გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი ადგენს, რომ ბუნდესტაგის წევრები შედგებიან საყოველთაო, პირდაპირი, თავისუფალი, თანასწორი და ფარული წესით არჩეული წევრებისგან. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (Germany, 2020 წლის 15 ივლისის VerfGH 2/20) აღნიშნულია, რომ გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით თანასწორობის ზოგადი პრინციპი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო თანასწორობის სპეციალურ მუხლებთან (გერმანიის კონსტიტუციის 38.1-ე მუხლი) მიმართებით (BVerfG, 1998 წლის 16 ივლისის გადაწყვეტილება - 2 BvR 1953/95 -, BVerfGE 99, 1 [8 and 10]).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ციტირება მოახდინა თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის, რომელიც ადგენს, რომ სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს რეალური თანასწორობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის საჯარო ცხოვრების ყველა სფეროში და იღებს შესაბამის ღონისძიებებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით აღნიშნული მუხლი ვერ გაამართლებს საარჩევნო უფლებისა და პოლიტიკური პარტიების თავისუფლების შელახვას. სასამართლოს განმარტებით თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი არ ადგენს მატერიალურ უფლებას, არამედ წარმოადგენს სახელმწიფოს მიზანს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლომ შეადარა გერმანიის კონსტიტუციის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტთან და აღნიშნა, რომ ისინი ერთმანეთთან შესაბამისობაში იყო. მოცემულ შემთხვევაში კი იზღუდება პოლიტიკური უფლებები, რომელიც დემოკრატიულ პროცესთან- ნების ფორმირებასთან არის დაკავშირებული. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ იგი არ ადგენს ფუნდამენტურ თანასწორობის უფლებას, არამედ აწესებს სახელმწიფოს მიზნებს. თურინგის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულება, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას საარჩევნო უფლების შესაზღუდად, არ შეიძლება გენდერული კვოტის ლეგიტიმაციას აწესებდეს საარჩევნო სიებთან დაკავშირებით. თურინგის კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვა სიტყვითი განმარტებიდან არ იკითხება, რომ თანასწორობის ვალდებულება მიზნად ისახავს კანონმდებლისთვის კვოტის რეგულაციის შემოტანას, რომელიც პარტიულ სიაში ყოველი მეორე განსხვავებული სქესის ადამიანის ჩასმას ავალდებულებს. იმის გათვალისწინებით, რომ რიგი უფლებები იზღუდება გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად - არჩევანის თავისუფლება, პასიური საარჩევნო უფლება, არჩევანის თანასწორობა, თანასწორი პასიური საარჩევნო უფლება, პარტიების საქმიანობისა და პროგრამის თავისუფლება, პარტიების მიმართ თანასწორი მოპყრობა - მათი მნიშვენლობა დემოკრატიული პროცესისთვის განუსაზღვრელია და გენდერული კვოტის რეგულაციის შედეგად ჩარევის ინტენსივობა იმდენად მაღალია, რომ მისი შეზღუდვის გამართლება შეუძლებელია. ამასთან, თანასწორი საარჩევნო უფლებებისა და პარტიებისთვის თანასწორი შესაძლებლობების შეზღუდვა მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან დაუძლეველი ლეგიტიმური მიზნის ჩვენებას. თურნინგის საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე შეაფასა კონსტიტუციის მე-2 მუხლის ისტორია, რომლის მიხედვითაც არ მიიღეს ის საკონსტიტუციო ცვლილება, რომლითაც საჯარო სექტორში გადაწყვეტილების მიმღები და რჩევის გამცემი ორგანოების წარმომადგენლები გენდერის მიხედვით უნდა ყოფილიყვნენ თანაბარი პროპორციით შემდგარი. აღნიშნული ცვლილება არ იქნა მიღებული, რაც მიანიშნებს, რომ გენდერული კვოტა, როგორც სახელმწიფოს მექანიზმი კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული. ამდენად, თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტიდან ვერ ამოიკითხა საკანონმდებლო ორგანოსთვის გენდერული კვოტის დაწესების უფლებამოსილების გადაცემის საკითხი. თურგინის საკონსტიტუციო სასამართლომ სახელმწიფოსგან ვერც CEDAW-დან ციტირებული მუხლებიდან (მე-11 მუხლი, მე-7 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტი) ვერ ამოიკითხა ამ ნორმების მიერ კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში გენდერული კვოტების დაწესების ვალდებულება. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმები, რომლებიც გენდერულ კვოტას ადგენდა ცნო არაკონსტიტუციურად.

სადავო რეგულირების შედეგად პარტიულ სიას გარეთ დარჩენილი ადამიანებისთვის ამომრჩეველს არ ეძლევა ხმის მიცემის შესაძლებლობა. ამდენად, სახელმწიფო ამომრჩეველს თავად განუსაზღვრავს იმ კანდიდატების შემადგენლობას, რომელიც თავისი პრეფერენციით მიზანშეწონილად მიაჩნია საკრებულოში ასარჩევად. წინააღმდეგ შემთხვევაში კი დაწესებულია იმკაცრესი სანქცია და სრულად პარტია ვერ გაივლის რეგისტრაციას. რეგისტრაციის გაუქმების შემთხვევაში კი ამომრჩეველს სრულად ერთმევა პოლიტიკური პარტიისთვის ხმის მიცემის უფლებას. სადავო ნორმა ახდენს სქესის მიხედვით ადამიანების ნუმერაციას პარტიულ სიაში - აღნიშნული პოლიტიკური პარტიის თავისუფლებასა და საარჩევნო უფლებაში უხეში დარღვევაა. საერთაშორისო გამოცდილება იცნობს ნაკლები ინტენსივობის ჩარევას, რომლითაც დადგენილია, რომ პარტიული სიის სრულ შემადგენლობაში ერთნაირი სქესის ადამიანები არ უნდა იყვნენ მაგ. 75%-ზე მეტი. ამგვარი შეზღუდვა პოლიტიკურ პარტიას არ ავალდებულებს სქესის მიხედვით განსაზღვროს კანდიდატების პოზიციები სიაში, ხოლო მამაკაცები და ქალები ასეთ შემთხვევაში მეტად არიან ერთმანეთთან კონკურენციაში. ამასთან, პარტიისთვის რეგისტრაციის გაუქმება არის მკაცრი ინტენსივობის ჩარევა, რომელიც ამომრჩეველს სრულად ართმევს არჩევანს.

ამდენად, მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით გათვალისიწნებულ აქტიური საარჩევნო უფლებას.

1.2. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის მე-10 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 203-ე მუხლის თანახმად, თუ პროპორციული საარჩევნო სისტემით არჩეულ მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს - საკრებულოს წევრს ვადამდე შეუწყდა საკრებულოს წევრის უფლებამოსილება, შესაბამის საკრებულოში მის ადგილს 2 კვირის ვადაში იკავებს მისი ადგილმონაცვლე, იმავე პარტიულ სიაში მომდევნო იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი, თუ მან შესაბამისი საოლქო საარჩევნო კომისიის შეტყობინების მიღებიდან 10 დღეში თანხმობა განაცხადა საკრებულოს წევრობაზე. თუ წარდგენილ პარტიულ სიაში იმავე სქესის საკრებულოს წევრობის კანდიდატი აღარ არის, მანდატი უქმდება.

აღნიშნული ნორმა საკრებულოს კანდიდატებს უზღუდავს არჩევნების შედეგების შესაბამისად დაიკავონ თავისი კუთვნილი მანდატი, რაც მათ ხალხის მიერ გამოცხადებული ნდობის საფუძველზე მიიღეს. კერძოდ, თუ ის პირი, ვინც უარს ამბობს საკრებულოში მის ადგილზე განსხვავებული სქესიისა იმისგან, ვინც რიგით შემდეგია სიაში, ამ უკანასკნელს სახელმწიფო ართმევს თავისი კუთვნილი მანდატის დაკავებას და აძლევს სქესის საფუძველზე სხვა პირს. ამდენად, სადავო ნორმა ახდენს ამომრჩევლის ხმის მოდიფიცირებას და მისი შედეგების, ძალის გაუქმებას სახელმწიფოს მიერ დაწესებული პრეფერენციების მიხედვით. ამომრჩევლის ხმას მაშინ აქვს ძალა ამოძრაოს დემოკრატიული პროცესი, როდესაც მისი თავისუფლად გამოვლენა და შემდგომ შედეგებში ასახვა შესაძლებელია. სადავო ნორმა კი ამომრჩელის ხმის შედეგებში ასახვას ზღუდავს ორი გარემოების საფუძველზე - პირველი, კანდიდატებს მანდატის მიღებას უკრძალავს მისი სიითი ნომრის მიხედვით, მეორე, თუ არ არის იმ სქესის ადამიანი სიაში, რომელმაც უარი თქვა მანდატზე, სიაში შემავალ ყველა დანარჩენს ეკრძალება მანდატის მიღება, რადგან იგი უქმდება. ამდენად, სახელმწიფო ამომრჩევლის ნების მანიპულირებას ახდენს, ძალას უკარგავს, ხოლო მეორე გარემოების არსებობის შემთხვევაში კი მას საერთოდ აუქმებს. მანდატის გაუქმება არის მძიმე ჩარევა იმ უფლებაში, რომელსაც დემოკრატია მოყავს ფუნქციონირებაში არჩევნების საშუალებით. არჩევნებს აზრი ეკარგება მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავისი შეხედულებით გადაწყვეტს მანდატების გაუქმებას. მანდატის გაუქმება ნიშნავს იგივე ამომრჩვლის ნების გაუქმებას.

მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული არღვევს ამომრჩევლის უფლებას კონსტიტუციის 24-ე მუხლის შესაბამისად თავისუფლად გააკეთოს არჩევანი და მისი ხმა აისახოს პარტიული სიის შესაბამის მანდატში.

[1]იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor04.htm

[2] იხილეთ წყარო: http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[3] იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[4] ქვეყნების მიხედვით მონაცემები იხილეთ: https://data.ipu.org/women-ranking?month=8&year=2020

[5] https://www.conseil-constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf

[6] https://www.bundesverfassungsgericht.de/SharedDocs/Pressemitteilungen/EN/2021/bvg21-011.html?fbclid=IwAR3sBo0IONvgOileIK6IrIr2Qe0LuiqStf4dgDHdBHWjPYRjboTIx83wgw4

[7] იხ. კვლევა: https://isfed.ge/geo/tvitmmartvelobebi/isfed-is-kvlevis-mikhedvit-qvela-sakrebuloshi-shemashfotebeli-genderuli-disbalansia

[8] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.22

[9] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.44

[10] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.46

[11]იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor04.htm

[12] იხილეთ წყარო: http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[13] იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[14] ქვეყნების მიხედვით მონაცემები იხილეთ: https://data.ipu.org/women-ranking?month=8&year=2020

[15] https://www.conseil-constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf

[16] იხ. კვლევა: https://isfed.ge/geo/tvitmmartvelobebi/isfed-is-kvlevis-mikhedvit-qvela-sakrebuloshi-shemashfotebeli-genderuli-disbalansia

[17] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.22

[18] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.44

[19] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.46

[20]იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor04.htm

[21] იხილეთ წყარო: http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[22] იხ. http://www.agitclub.ru/vybory/gor89/gor09.htm

[23] ქვეყნების მიხედვით მონაცემები იხილეთ: https://data.ipu.org/women-ranking?month=8&year=2020

[24] https://www.conseil-constitutionnel.fr/sites/default/files/as/root/bank_mm/anglais/constiution_anglais_oct2009.pdf

[25] იხ. კვლევა: https://isfed.ge/geo/tvitmmartvelobebi/isfed-is-kvlevis-mikhedvit-qvela-sakrebuloshi-shemashfotebeli-genderuli-disbalansia

[26] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.44

[27] Directorate General for Internal Policies, Policy Department C: Citizens’ Rights and Constitutional Affaires, “Electoral Gender Quota Systems and their implementation in Europe”, 2011, Europe,. P.46

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა