აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს ტრისტან მამაგულაშვილი. 2006 წლის 7 აპრილს სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს ქარელის სამსახურის მიერ გაცემული საქართველოს მოქალაქის #ბ 0925265 პირადობის მოწმობით ირკვევა, რომ ტრისტან მამაგულაშვილის მისამართია ქარელის რაიონის სოფელი დვანი.

2011 წლის 09 მაისის საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შიდა ქართლის სამხარეო მთავარი სამმართველოს #29/1-545106 წერილიდან ირკვევა, ქარელის რაიონის სოფელ დვანში მცხოვრები ტრისტან მამაგულაშვილის ბინა მდებარეობს ქართველი ძალოვანი სტრუქტურების მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე.

მეორე მოსარჩელეს წარმოადგენს ფირუზ ვანიევი. სამოქალაქო რეესტრის სააგენტოს მიერ 2009 წლის 28 აპრილს გაცემული საქართველოს მოქალაქის პირადობის მოწმობიდან ირკვევა, რომ მისი მისამართია გორის რაიონის სოფელი ხურვალეთი.

ფირუზ ვანიევის 2010 წლის 26 ივლისის საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 29/1-351557 წერილიდან ირკვევა, მისი კუთვნილი საცხოვრებელი სახლი მდებარეობს გორის რაიონის სოფელ ხურვალეთში ე.წ. სამხრეთ ოსეთის კონტროლირებად ტერიტორიაზე, რომელზეც ქართული მხარის იურისდიქცია არ ვრცელდება.

ამგვარად, მოსარჩელეები არიან ის პირები, რომლებსაც ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, სადავო ნორმებით დაექვემდებარნენ საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამო მოპყრობას. ამგვარად, დაცულია ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნები და არ არსებობს აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.  

1) სათაურის კონსტიტუციურობა

2009 წლის 7 დეკემბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილების მე-14 პარაგრაფში #423-ე საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა: ,,რაც შეეხება ნორმატიული აქტის მუხლის სათაურის მიმართებას მის შინაარსთან, კოლეგიის აზრით, ის უნდა ასახავდეს მუხლის შინაარსის ძირითად მხარეებს მაინც. მუხლის შინაარსი არის მისი სათაურის განმსაზღვრელი და არა პირიქით. კოლეგია უშვებს შესაძლებლობას, რომ მუხლის სათაურმა ბოლომდე ვერ გაითვალისწინოს მისი შინაარსის ესათუის ნიუანსი” თუმცა კოლეგიის აზრით, სათაური და ნორმის შინაარსი არ შეიძლება იყოს ურთიერთგამომრიცხავი.

 

შესაძლოა, სათაურმა სრულად ვერ მოიცვას ნორმის შინაარსი, მაგრამ ნორმის შინაარსი არ უნდა გამორიცხავდეს ნორმის ზემოთ მოცემული სათაურის შინაარსს. არ შეიძლება სათაური იყოს უფრო ვიწრო შინაარსის შემცველი, ხოლო ნორმა - უფრო ფართო. სხვაგვარად, იქმნება სადავო ნორმის არაერთგვაროვანი წაკითხვის და მისი არაერთგვაროვანი განმარტების შესაძლებლობა. იმ შემთხვევაში თუ დაკმაყოფილებული იქნება ჩვენი მოთხოვნა პრეამბულის და კანონის პირველი მუხლის შესაბამისი სიტყვების არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე, არ შეიძლება კანონში დატოვებული იყოს ჩანაწერი, რომელიც შესაძლებლობას მისცემს ნორმის შემფარდებელს, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდ წაიკითხოს ნორმა. ამის წინაპირობას იძლევა შესაძლებლობა, რომ ვინაიდან სათაური გამოიყენება, როგორც ნორმის შინაარსის განმარტების საშუალება, ამის გამო, კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ მოხდება ძირითადი ნორმის ინტერპრეტაცია. ამიტომ ნორმის შინაარსთან ერთად, აუცილებელია არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი კანონის სათაურიც.

2) სიტყვა ,,და”-ს კონსტიტუციურობა

,,ოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ” კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტით დევნილის ცნების დეფინიცისას სიტყვები ,,ოკუპაცია,” ,,აგრესია” და ,,ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევა” ერთმანეთთან დაკავშირებულია ,,და” კავშირით. შესაბამისად, იმისათვის, რომ პირი მიჩნეული იქნეს დევნილად, არ არის საკმარისი, ადამიანმა მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი დატოვოს მხოლოდ იმის გამო, რომ მისი სიცოცხლის, ჯანმრთელობის ან თავისუფლების საფრთხე მომდინარეობდა აგრესიიდან ან ადამაინის უფლებების მასობრივი დარღვევიდან. დევნილის სტატუსის მისაღებად აუცილებელ პირობას, იმავდროულად, წარმოადგენს პირის საცხოვრებელი ადგილის ოკუპაციის ფაქტის არსებობა. სადავო ნორმით დისპოზიცია კუმულაციურია: დევნილის სტატუსის მისაღებად ერთდროულად აუცილებელია სამივე გარემოების - აგრესიის, ოკუპაციის და ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის დადასტურება. ეს ნორმა დევნილის სტატუსიდან გამორიცხავს პირებს, რომლებმაც იძულებითი მიგრაცია განიცადეს უცხო ქვეყნის მიერ მხოლოდ აგრესიის ან მხოლოდ ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის გამო ან ერთდროულად როგორც აგრესიის, ასევე ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის გამო. მოსარჩელეები ასაბუთებენ მათთან მიმართებაში აგრესიისა და ადამიანის უფლებების მასობრივი დარღვევის გარემოებას, მაგრამ ის ტერიტორია, სადაც მდებარეობს მათი საცხოვრებელი ადგილი, არ დაქვემდებარებია ოკუპაციას უცხო სახელმწიფოს მხრიდან. დისპოზიციის ალტერნატიულობის აღსანიშნავად გამოიყენება ,,ან” კავშირი. აღსანიშნავია, რომ სიტყვა ,,ან” გამოიყენება ამ კანონის მე-2 მუხლის მე-11 პუნქტით დადგენილი წესით (დევნილის სტატუსი ენიჭება პირს, რომლის ერთ-ერთი მშობელი მაინც დევნილია) დევნილის სტატუსის სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესისაგან ალტერნატიული გზით მოსაპოვებლად.

,,და” კავშირით დადგენილი ოკუპაციის, აგრესიის და ადამიანის უფლებათა დარღვევის კუმულაციური პირობის გამო, არაოკუპირებული ტერიტორიიდან იძულებით ადგილნაცვალი პირები დიფერენცირდებიან, ექვემდებარებიან განსხვავებულ მოპყრობას ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილი პირებისაგან და ვერ სარგებლობენ, ,,დევნილთა შესახებ” კანონით დადგენილი დაცვით.

3) დიფერენცირების არსებობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ,,ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის  მე-3 პუნქტში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა: ,,არსებითად თანასწორი პირების მიმართ ნებისმიერი განსხვავებული მოპყრობა თავისთავად დისკრიმინაციას არ ნიშნავს. ცალკეულ შემთხვევაში, საკმარისად მსგავს სამართლებრივ ურთიერთობებშიც კი, შესაძლოა დიფერენცირებული მოპყრობა საჭირო და გარდაუვალიც იყოს.”

ამგვარად, ერთსა და იმავე მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ განსხვავებული მოპყრობის დადგენა ჯერ კიდევ არ ნიშნავს დისკრიმინაციას. პირთა ჯგუფის ერთმანეთისგან განსხვავებამ, მათი კლასიფიცირებამ, დიფერენცირებამ უნდა დააკმაყოფილოს კიდევ სხვა მოთხოვნები იმისათვის, რომ დადგინდეს დისკრიმინაცია.

ადამიანები ერთსა და იმავე მდგომარეობაში იმყოფებიან, მაგრამ მიუხედავად ამისა, კანონმდებელი მათ განსხვავებულად ეპყრობა, პირთა ერთ ჯგუფს აყენებს პრივილეგირებულ მდგომარეობაში, ხოლო მეორეს აკისრებს ტვირთს. ეს გარემოება მიუთითებს დიფერენცირებულ მოპყრობაზე. ეს არის დისკრიმინაციის დადგენის საწყისი სტადია. თუკი ინდივიდი მიუთითებს, რომ სხვა პირისაგან განსხვავებით, მას დაეკისრა სამართლებრივი ტვირთი, მაგრამ ვერ დაასაბუთებს, რომ მისი მდგომარეობა არის პრივილეგირებული ინდივიდის მდგომარეობის იდენტური, მოსამართლე შეწყვეტს დისკრიმინაციის ფაქტის შემოწმებას. 

ამჯერად ჩვენ უნდა დავასაბუთოთ ის, რომ ოკუპირებული ტერიტორიის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრები პირების მდგომარეობა არის ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილი პირების იდენტური.

2008 წლის 9 აგვისტოს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საომარი მდგომარეობისა და სრული მობილიზაციის გამოცხადების თაობაზე საქართველოს პრეზიდენტის #402 ბრძანებულების თანახმად, იმ პერიოდში ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე არსებული ვითარება უაღრესად გამწვავდა. ადგილი ჰქონდა სეპარატისტების მხრიდან ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების მასობრივ დარღვევას, მშვიდობიან მოსახლეობაზე შეიარაღებული თავდასხმისა და ძალადობის ფაქტებს, ამ ქმედებების შედეგად იყო მსხვერპლი მშვიდობიან მოსახლეობაში  და მშვიდობისმყოფელებში. ათეულობით ადამიანი დაიჭრა. განადგურდა მშვიდობიანი მოსახლეობის საკუთრება. სეპარატისტების მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე განხორციელებული ქმედებები აქტიურად იქნა მხარდაჭერილი რუსეთის ფედერაციის მიერ. კერძოდ, 8 აგვისტოს რუსეთის ფედერაციის მხრიდან როკის გვირაბის გავლით საქართველოში შემოვიდა ასეულობით სამხედრო პირი და სამხედრო ტექნიკა. 8 აგვისტოს, დღის განმავლობაში, რუსეთის ფედრაციის სამხედრო საფრენმა აპარატებმა არაერთგზის დაარღვიეს საქართველოს საჰაერო სივრცე და განახორციელეს ქარელის, გორის და მათი მიმდებარე სოფლების, ასევე ცხინვალის რეგიონის სოფლების, ვაზიანის სამხედრო ბაზისა და მარნეულის სამხედრო აეროდრომის დაბომბვა, რასაც მოჰყვა მსხვერპლი მშვიდობიან მოსახლეობაში და დაზიანდა შენობა–ნაგებობები.

2008 წლის 3 სექტემბრის საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე გამოცხადებული საომარი მდგომარეობის ვადამდე გაუქმებისა და საქართველოს ცალკეულ ტერიტორიაზე საგანგებო საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შესახებ საქართველოს პრეზიდენტის #424 ბრძანებულებაში აღნიშნულია: ,,მიუხედავად საერთაშორისო თანამეგობრობის აქტიური  ძალისხმევისა, რუსეთის შეიარაღებული ძალების ნაწილები აგრძელებენ საქართველოს ცალკეული ტერიტორიების ოკუპაციას და უკანონოდ იკავებენ დასახლებულ პუნქტებს, ცალკეულ ტენიტორიებზე ახდენენ სატრანსპორტო კომუნიკაციების ბლოკირებას, აბრკოლებენ ჰუმანიტარული ტვირთებისა და საერთაშორისო  ორგანიზაციების წარმომადგენლების გადაადგილებას, რითაც რუსეთი ასევე არღვევს ზემოაღნიშნული შეთანხმებით გათვალისწინებული ჰუმანიტარული დახმარების თავისუფალი მიწოდების გარანტირებულ პრინციპებს და ქმნის საქართველოს ეკონომიკური სტაბილურობისა და შემდგომი ეკონომიკური განვითარების მოშლის წინაპირობებს.”

აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებით, როგორც ბრძანებულებაშია აღნიშნული: ,,2008 წლის 4 სექტემბრიდან საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის, ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის და რუსეთის ფედერაციის საოკუპაციო საჯარისო შენაერთების მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებზე.” ამგვარად, ბრძანებულებიდან ირკვევა, ის რომ რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალის ნაწილები განთავსებული იყვნენ არა მხოლოდ ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, არამედ საქართველოს იმ ტერიტორიაზეც, რომელიც არ ექცეოდნენ ზემოხსენებული ადმინისტრაციული ერთეულების საზღვრებში.

საქართველოში კონფლიქტთან დაკავშირებით ფაქტების დამდგენი საერთაშორისო დამოუკიდებელი კომისიის ანგარიშში მითითებული გაერთიანებული ერების საცხოვრებელი/ ჰუმანიტარული ოფისის ანგარიშზე, რომელიც მიუთითებს შემდეგ მონაცემებზე: 38 000 დევნილი ვეღარ დაბრუნდება მათ საცხოვრებელ ადგილას უახლოეს მომავალში. ეს რიცხვი მოიცავს 19 000 დევნილს სამხრეთ ოსეთიდან, 2 000 ზემო კოდორის ხეობიდან, 11 000 სამხრეთ ოსეთის მოსაზღვრე ტერიტორიიდან, რომელთაც არ შეუძლიათ დაბრუნება უსაფრთხოების არ არსებობისა და საკუთრების განადგურების გამო.

დევნილების ახალ ნაკადთან ერთად, საქართველოს მარტო აფხაზეთიდან და სამხრეთ ოსეთიდან ჰყავს 220 000 დევნილი. აღნიშნული პირები 16-18 წლის წინ გადაადგილდნენ იძულებით, 1990-იან წლებში მომხდარი კონფლიქტის შედეგად (http://www.ceiig.ch/pdf/IIFFMCG_Volume_II.pdf 224გვ.).

ამგვარად, 2008 წლის აგვისტოს საომარი მოქმედების შემდეგ წარმოიშვა პირთა სამი კატეგორია:

1) 90-იანი წლებიდან აფხაზეთსა და ყოფილი სამხრეთ ოსეთიდან დევნილი პირები, რომელიც 2008 წლამდე სარგებლობდნენ დევნილის სტატუსით

2)2008 წელს აფხაზეთიდან და ყოფილი სამხრეთ ოსეთიდან დევნილი პირები, რომელსაც სადავო ნორმები ანიჭებენ დევნილის სტატუსს

3)2008 წელს სამხრეთ ოსეთის მიმდებარე ტერიტორიიდან გამოდევნილი პირები, რომლებიც საქართველოს უდავო ტერიტორიის დეოკუპაციის მიუხედავად, ვერ ბრუნდებიან მათ საცხოვრებელ ადგილას და იმავდროულად, სადავო ნორმებით ვერ სარგებლობენ დევნილის სტატუსით.

 მესამე კატეგორიაში მოხვედრილი პირების შესახებ მიუთითებდა 2010  წელს საერთაშორისო უფლებადამცველი არასამთავრობო ორგანიზაცია ‘Amnesty International’-ი თავის ანგარიშში სახელწოდებით ,,მოსაცდელ ოთახში - იძულებით გადაადგილებული პირები საქართველოში:” ,,სხვა ჯგუფი, რომელიც ამ დროისათვის მოკლებულია დევნილის სტატუსს, არიან ის პირები, რომელთა სახლები მდებარეობს, საქართველოში თვითგამოცხადებული ტერიტორიების საზღვრებს მიღმა. ამის მიუხედავად, აღნიშნულ პირთა ჯგუფს უსაფრთხოების არ არსებობის გამო არ შეუძლიათ თავიანთ სახლებში დაბრუნება. თავდაპირველად, მათთვის დევნილის სტატუსის მინიჭება გადაიდო სიტუაციის დასტაბილურებამდე, თუმცა ამ ჯგუფის პირების გადაადგილებიდან ორი წლის გასვლის შემდეგ, მთავრობას ჯერ კიდევ არ გააჩნია ჩამოყალიბებული პოლიტიკა აღნიშნულ ჯგუფთან მიმართებაში. ეს ეხება, უმეტესად, პირებს, რომლებიც ცხოვრობენ სამხრეთ ოსეთი მოსაზღვრე ადგილებში, განსაკუთრებით კი ადმინისტრაციული საზღვართან ახლოს მდებარე სოფლებში. ევროპის საბჭოს ინფორმაციით, დაახლოებით, 400 ადამიანს, რომელიც ცხოვრობს სამხრეთ ოსეთის მოსაზღვრე ტერიტორიაზე, არ შეუძლია თავის სახლში დაბრუნება უსაფრთხოების გარანტიების არარსებობის გამო და იმავდროულად, არ აძლევენ დევნილის სტატუსს. ამგვარი სტატუსის გარეშე ეს ინდივიდები მოკლებული არიან კანონით გათვალისწინებულ დაცვას და განსაკუთრებით უსუსურ მდგომარეობაში არიან ჩაყენებული” (http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR56/002/2010/en/7c07f880-b002-4f0c-87f2-fab9a6690a85/eur560022010en.pdf მე-19 გვერდი). 

ამგვარად, სადავო ნორმებმა (კერძოდ, სიტყვებმა ,,საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიები”) მოახდინეს პირთა ჯგუფის იმგვარი დიფერენციაცია, რომ ,,იძულებით გადაადგილებული პირების - დევნილების შესახებ” საქართველოს კანონით უპირატესი მდგომარეობა შეუქმნეს იმ პირებს, რომლებმაც დევნილობა განიცადა ოკუპირებული ტერიტორიიდან. სადავო ნორმებმა გამორიცხეს რა სხვა პირები, რომლებიც იგივე მოვლენის - 2008 წლის აგვისტოს რუსეთის ფედერაციის აგრესიის შედეგად- იძულებულნი გახდნენ, დაეტოვებინათ მათი სახლები და უსაფრთხოების გარანტიების არ არსებობის გამო ვერ ბრუნდებიან მათ მუდმივ საცხოვრებელ ადგილზე. ამ პირებს დაეკისრათ სამართლებრივი ტვირთი. ისინი ვერ სარგებლობენ იმავე დაცვით, რითაც ისარგებლებდნენ მათი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი ოკუპირებულ ტერიტორიაზე რომ ყოფილიყო. ამგვარად, ცხადია სადავო ნორმების მხრიდან პირთა ორი ჯგუფის დიფერენციაცია და ის ნიშანი, რაც მათ შორის განსხვავებული მოპყრობის საფუძველი გახდა. ეს ნიშანია საცხოვრებელი ადგილი, რაც პირდაპირ არის გათვალისწინებული საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით. კანონით პირები ხვდებიან ხელსაყრელ მდგომარეობაში თუ მათი საცხოვრებელი ადგილი მდებარეობს ოკუპირებული ტერიტორიის საზღვრებში. სამართლებრივი ტვირთი კი ეკისრება იმას, ვისი საცხოვრებელი ადგილიც არ ექცევა ოკუპირებულად გამოცხადებულ ტერიტორიაზე. დიფერენციაციის არსში უკეთ გასარკვევად უნდა განვსაზღვროთ ის, თუ რას ნიშნავს ტერმინი ,,ოკუპირებული ტერიტორია,” ვინ არიან ისინი, ვისაც საცხოვრებელი ადგილი არ გააჩნია ოკუპირებულ ტერიტორიაზე და რამდენად არიან ერთნაირ მდგომარეობაში არაოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით ადგილნაცვალი პირები და ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილები?

4) ოკუპირებული ტერიტორიის ცნება

ეს ტერმინი და მისით მოცული სივრცე პირველად გამოჩნდა 2008 წლის 28 აგვისტოს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ დადგენილებაში ,,რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაციის შესახებ,” სადაც აღნიშნულია:

1. რუსეთის შეიარაღებული ძალები, რომლებიც იმყოფებიან საქართველოს ტერიტორიაზე, მათ შორის, ეგრეთ წოდებული სამშვიდობო ძალები, გამოცხადდეს საოკუპაციო საჯარისო შენაერთებად.

2. ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა გამოცხადდეს რუსეთის ფედერაციის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიებად.

2008 წლის 22 ოქტომბერს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი ოკუპირებული ტერიტორიების თაობაზე. კანონის მე-2 მუხლის ,,ა” და ,,ბ” ქვეპუნქტების შესაბამისად, ოკუპირებულ ტერიტორიებად გამოცხადდა: აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიები, ცხინვალის რეგიონი (ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიები)

კანონის პირველი მუხლის თანახმად, ეს ტერიტორიები ოკუპირებულია რუსეთის სამხედრო აგრესიის შედეგად.

ამგვარად, ჰააგის 1907 წლის კონვენციის 42-ე მუხლის თანახმად, ტერიტორია ითვლება ოკუპირებულად, როდესაც ის ფაქტობრივად ექცევა მოწინააღმდეგე მხარის არმიის კონტროლ ქვეშ. ოკუპაცია ვრცელდება მხოლოდ იმ ტერიტორიაზე, სადაც ამგვარი კონტროლი დამყარდა და გრძელდება.

საქართველოს კანონმდებლობა ოკუპირებულად მიიჩნევს მხოლოდ აფხაზეთსა და ყოფილ სამხრეთ ოსეთს. ეს საკითხი არის პოლიტიკური ხასიათის, სადაც ხელისუფლებას მაღალი შეფასების ზღვარი გააჩნია განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც კანონმდებლობით განმტკიცებული ღონისძიებები გავლენას ახდენს საგარეო ურთიერთობაზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 10 აპრილის გადაწყვეტილების 66-ე პარაგრაფი საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). ,,ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ” კანონი კი  პირდაპირ გავლენას ახდენს ქვეყნის საგარეო პოლიტიკაზე, ვინაიდან კანონი თავისი არსით მიზნად ისახავს, ზემოქმედება მოახდინოს რუსეთის ფედერაციაზე, სხვა სახელმწიფოზე, შეწყვიტოს საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაცია. ამის გამო, მიგვაჩნია, რომ არ შეიძლება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი და, მით უმეტეს, აღნიშნული დავის ფარგლებში სადავო გახდეს საქართველოს პარლამენტის განზრახვა - ოკუპირებულად ცნობილი ტერიტორიების ფარგლები შემოეზღუდა აფხაზეთით და ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქით და ამ ცნების ქვეშ არ მოექცია ის ტერიტორიები, რომლებსაც მართალია საქართველოს ხელისუფლება ვერ აკონტროლებს რუსეთის მიერ განხორციელებული აგრესიის შედეგად, თუმცა არ ექცევა ყოფილი სამხრეთ ოსეთის და აფხაზეთის ადმინისტრაციულ საზღვრებში.

ჩვენთვის მეორეს მხრივ, არ არის მიუღებელი საქართველოს ხელისუფლების არჩევანი, რომელმაც მიზნად დაისახა სათანადო პასუხი გაეცა ოკუპანტის ქმედებაზე. საქართველოს ხელისუფლება ,,ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ” კანონის მიღებით შეეცადა ადეკვატური პასუხი გაეცა რუსეთის ხელისუფლების ზრახვებისათვის. ამისათვის საქართველოს მოუწია განსხვავებული პოლიტიკის წარმოება, ერთი მხრივ, ოკუპირებულ და, მეორე მხრივ, არაოკუპირებულ, თუმცა უკონტროლო ტერიტორიებთან მიმართებაში. 2008 წლის 26 აგვისტოს რუსეთის ფედერაციამ აღიარა რა აფხაზეთისა და ე.წ. ,,სამხრეთ ოსეთის” დამოუკიდებლობა, მიზნად დაისახა მოეხდინა მათი ოკუპაცია აფხაზეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის და 1922 წელს შექმნილი ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური საბჭოთა სოციალისტური ოლქის საზღვრებში, რაც არსებობდა 1990 წლის 11 დეკემბრამდე საქართველოს უზენაესი საბჭოს მიერ სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის გაუქმების მომენტისათვის. შესაბამისად, რუსეთი მიზნად ვერ დაისახავდა თვითაღიარებული ,,სამხრეთ ოსეთისათვის” მიეკუთვნებინა ტერიტორიები, რომელიც არასოდეს შედიონდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორიაზე.

საქართველოს ხელისუფლება ოკუპირებული ტერიტორიების განსაზღვრის და მასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო აქტებით ცდილობს მიაღწიოს თავის სუვერენულ მიზანს - დაასრულოს საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაცია. ამ მიზნის მისაღწევად საქართველო იყენებს შემდეგ საშუალებებს: აწესებს რა შეზღუდვებს ოკუპირებულ ტერიტორიაზე შესვლასთან დაკავშირებით, არა მხოლოდ იმას ცდილობს, რომ მინიმალურად მაინც აკონტროლოს ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ადამიანების, საქონლისა და მომსახურების მოძრაობა, არამედ სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მისცეს ის პირები, რომლებიც ლეგიტიმური ხელისუფლების მიერ დადგენილი საგანგებო მდგომარეობის დარღვევით, გარკვეულწილად ხელს უწყობენ, საოკუპაციო რეჟიმის გაძლირებას. აღნიშნული ღონისძიება მიმართულია პირთა ჯგუფისაკენ, რათა მათ თავი შეიკავონ საოკუპაციო რეჟიმის სასარგებლო საქმიანობისაგან. ეს ღონისძიებები გამოიყურება რეალისტურად და მიზნად ისახავს, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, ოკუპანტების დასუსტებას.

,,ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ” კანონი მიმართულია საოკუპაციო რეჟიმის დასრულებისაკენ. კანონის მთავარი ადრესატი რუსეთის ფედერაცია და სეპარატისტული რეჟიმებია. იგივეს ვერ ვიტყვით, ,,იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონზე, რომელსაც ჰყავს ორი სუბიექტი საქართველოს ხელისუფლება და ადამიანები, რომელიც მართალია საქართველოს ხელისუფლების სურვილისაგან დამოუკიდებლად, გახდნენ დევნილები მათი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილიდან. ,,დევნილთა შესახებ” კანონი თავისი არსით არ შეიძლება რაიმენაირ შეხებაში იყოს საქართველოს ხელისუფლების ლეგიტიმურ ძალისხმევასთან, დაასრულოს რუსეთის ფედერაციის მიერ საქართველოს ტერიტორიების ოკუპაცია. მაშინ როდესაც ოკუპაციის საზღვრების საკანონმდებლო დონეზე დეკლარირება შესაძლოა გამოსადეგი საშუალება იყოს ოკუპაციის დასასრულებლად, იგივე იგივე გეოგრაფიული მახასიათებლების გამოყენება სრულიად თვითნებურია ოკუპირებული და არაოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილი პირების გამიჯნავად. პირთა ორივე ჯგუფი გახდა 2008 წელს რუსეთის ერთი და იმავე ქმედების, აგრესიის მსხვერპლი, ამ დრომდე არ ეძლევათ საკუთარ სახლში დაბრუნების შესაძლებლობა და წარმოეშვათ ერთი და იმავე სახის უსახლკარობის, უმუშევრობის და სხვაგვარი დაცველობასთან დაკავშირებული პრობლემები, რაზეც არანაირ განსხვავებას არ ახდენს ის, თუ რომელ ზონაში ექცევა მათი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი.

5) არაოკუპირებული უკონტროლო ტერიტორიები

 2008 წლის აგვისტოს რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, საქართველოს ლეგიტიმური ხელისუფლების სამართალდამცავი ორგანოები ვერ უზრუნველყოფენ იმ ტერიტორიების სათანადო კონტროლს, რომელიც კონფლიქტის მონაწილე მხარეებს შორის არ არის სადავო.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შიდა ქართლის სამხარეო მთავარი სამმართველოს 2010 წლის 27 ივლისის წერილიდან ირკვევა, რომ გორის რაიონის სოფელი ახალი ხურვალეთის განსაზღვრულ ნაწილს აკონტროლებს ე.წ. ,,სამხრეთ ოსეთი.”

2011 წლის 9 მასის საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შიდა ქართლის სამხარეო მთავარი სამმართველოს წერილიდან ირკვევა, რომ ქარელის რაიონის სოფელ დვანში  მცხოვრები მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილის ბინა ჯერ-ჯერობით მდებარეობს ქართველი ძალოვანი სტრუქტურების მიერ არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე.

სეპარატისტები მთლიანად აკონტროლებენ გორის რაიონის სოფელ ზარდიაანთკარს.

აღნიშნული სოფლები 1922-1990 წლებში არ შედიოდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის შემადგენლობაში. ეს ტერიტორიები არ ჯდებიან ოკუპირებულ ტერიტორიის დეფინიციაში, ვინაიდან კანონმდებელმა ასეთად მიიჩნია ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქის ტერიტორია. 1922 წლიდან, როდესაც შეიქმნა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქი, მასში შედიოდა ქალაქი ცხინვალი და ცხინვალის რაიონი (მათ შორის ქურთის და ერედვის თემის სოფლები, რასაც დამოუკიდებელი საქართველოს ხელისუფლება 1990 წლიდან 2008 წლამდე აკონტროლებდა), ზნაურის (მათ შორის თიღვის თემის ორი სოფელი ავნევი და ნული, რომლებსაც საქართველოს ხელისუფლება აკონტროლებდა 1990-2008 წლამდე), ჯავის და ახალგორის (ყოფილი ლენინგორის) (წინაგარას თემის გამოკლებით აღნიშნული რაიონის დიდ ნაწილს საქართველოს ხელისუფლება აკონტროლებდა 1990-2008 წლამდე) რაიონები. ქარელისა და გორის რაიონის არც ერთი სოფელი, რომელიც ამჟამად ფაქტობრივად კონტროლდება რუსეთის ფედერაციის მიერ, არის საქართველოს არასადავო ტერიტორიები, იმის გამო, რომ არასოდეს შედიოდა სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური, ,,ოკუპირებული ტერიტორიების შესახებ” საქართველოს კანონით არ არის აღიარებული ოკუპირებულ ტერიტორიად. აღნიშნულ ტერიტორიაზე არ არსებობს მუდმივი მაცხოვრებლების დასაბრუნებლად აუცილებელი უსაფრთხო გარემო.

6) ოკუპირებული და არაოკუპირებული ტერიტორიებიდან იძულებით ადგილნაცვალ პირთა მდგომარეობის იდენტურობა

შეიძლება ითქვას, რომ ის პირები, რომელთა საცხოვრებელი ადგილიც მიჩნეულია ოკუპირებულად და ისინიც, რომელთა საცხოვრებელ ადგილსაც ასეთი სტატუსი არ გააჩნია, სხვაგვარად აბსოლუტურად  იდენტურ მდგომარეობაში არიან ჩაყენებული. შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული პირები იძულებული გახდნენ, მათი საცხოვრებელი ადგილი დაეტოვებინათ უსაფრთხოების გარანტიების არარსებობის გამო. საქართველოს ხელისუფლება ვერ აკონტროლებს როგორც სადავო, ისე უდავო ტერიტორიის განსაზღვრულ ნაწილს. მართალია, 2008 წელს საქართველომ შეძლო გორის, ქარელის, ზუგდიდის რაიონის სოფლების დიდი ნაწილის დეოკუპაცია. ოდნავ მოგვიანებით რუსეთის შეიარაღებული ძალის ნაწილებმა დატოვეს საჩხერის რაიონის სოფელი პერევი. ამის მიუხედავად, საქართველოს ხელისუფლება ვერ ახერხებს, უზრუნველყოს მოქალაქეთა უსაფრთხოება იმ უდავო ტერიტორიებზე, რომლებიც არასოდეს შედიოდნენ არც ერთი ავტონომიური ერთეულის შემადგენლობაში.

საქართველოს ლეგიტიმური ხელისუფლება მოკლებულია შესაძლებლობას, განახორციელოს ზემოხსენებული ვალდებულება განუსაზღვრელი და წინასწარგანუჭვრეტადი ვადით, რაც შეუძლებელს ხდის, აღნიშნული ტერიტორიიდან იძულებით ადგილნაცვალი პირების უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნების შესაძლებლობას. ადამიანებს, რომელსაც საცხოვრებელი ადგილი გააჩნიათ უდავო ტერიტორია გორის რაიონის სოფელ ზარდიაანთკარში, ისევე გახდნენ იძულებული დაეტოვებინათ თავიათი სახლები, როგორც ეს სადავო ტერიტორია ქურთაში (მინიჭებული აქვს ოკუპირებული ტერიტორიის სტატუსი) მაცხოვრებელებმა გააკეთეს. ეთნიკური ქართველების სიცოცხლის, ჯანმრთელობისა და თავისუფლებისათვის შექმნილი საფრთხე ისეთივე ხარისხისაა ტერიტორიაზე, რომელიც ოკუპირებულად არის გამოცხადებული, როგორც იმ ტერიტორიაზე, რომელსაც ამგვარი სტატუსი არ გააჩნია. ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილი ადამიანები ისევე განიცდიან უსახლკარობითა და სოციალური მოწყვლადობით გამოწვეულ პრობლემებს, როგორც უდავო ტერიტორიიდან ადგილნაცვალი პირები. საქართველოს ხელისუფლების მიერ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილისათვის მინიჭებული სამართლებრივი სტატუსის გარდა (რასაც, თავის მხრივ, გააჩნია სათანადო პოლიტიკური და სამართლებრივი დასაბუთება), რუსეთის აგრესიის შედეგად დევნილ პირებს შორის არანაირი ფაქტობრივი განსხვავება არ არსებობს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებაში #224-ე საქმეზე ანზორ თევზაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განსაზღვრულ ტერიტორიაზე კონტროლის დაკარგვა იქ მაცხოვრებელი პირისათვის დევნილის სტატუსის მინიჭების განმაპირობებლ ნიშნად მიიჩნია. სასამართლომ განაცხადა, რომ დევნილის სტატუსი პირებს ენიჭებათ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე.  ეს მიდგომა თანაბრად უნდა გავრცელდეს იმ ტერიტორიაზე, სადაც საქართველოს ხელისუფლება ვერ უზრუნველყოფს უსაფრთხოების გარანტიებს თავისი მოქალაქეებისათვის. ასეთ ინდივიდებსაც გააჩნიათ იმის საჭიროება, რომ ისარგებლონ დევნილის სტატუსით და მასთან დაკავშირებული გარანტიებით, სანამ საქართველოს ხელისუფლება არ უზრუნველყოფს შესაბამის ტერიტორიაზე ეფექტური კონტროლის აღდგენის შედეგად მათ უსაფრთხო დაბრუნებას.

როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში საღინაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 115-ე პარაგრაფში განაცხადა:

,,ნათელია, რომ ,,იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ” კანონის მიღებით, საქართველოს მთავრობა მიზნად ისახავდა, რამდენადაც ეს შესაძლებელი იყო, შეემსუბუქებინა დევნილების უსახლკარობასთან და მძიმე ყოფასთან დაკავშირებული მდგომარეობა. ეს სანაქებო წამოწყება შეესაბამებოდა იძულებით გადაადგილების თაობაზე გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სახელმძღვანელო დებულებებს. სასამართლო ამასთან დაკავშირებით მიუთითებს, რომ ევროპის საბჭოს წევრ ქვეყნებისათვის უჩვეულო არ არის შეიარაღებული კონფლიქტის შედეგად მასობრივი მიგრაციის გადატანის შემდეგ, მიიღოს კანონმდებლობა, რომლითაც ერთნაირ საცხოვრებელ გარანტიებს უწესებს დევნილებს და ლტოლვილებს დროებით საფუძველზე.” ამით ევროპულმა სასამართლომ დაინახა იმის საჭიროება, რომ ევროპის საბჭოს წევრმა სახელმწიფოებმა შიდა კანონმდებლობით დაუდგინონ საცხოვრებელი გარანტიები დევნილებს, რომლებიც დაექვემდებარნენ იძულებით მიგრაციას სამხედრო მოქმედებების შედეგად. ამ კრიტერიუმს ერთნაირად აკმაყოფილებს, როგორც ოკუპირებული, ისე არაკოპირებული ტერიტორიიდან ადგილნაცვალი პირები.

და ბოლოს ყურადსაღებია თავად ,,დევნილის” ცნების ის განმარტება, რასაც გვთავაზობს იძულებით გადაადგილების თაობაზე გაეროს სახელმძღვანელო პრინციპები. აქვე გვსურს ხაზი გავუსვათ იმას, რომ ეს პრინციპები საერთაშორისო საჯარო სამართალში მიჩნეულია ე.წ. ,,რბილ სამართლად,” რაც თავისი არსით არ არის სახელმწიფოსათვის სავალდებულო, მბოჭავი ხასიათის, საერთაშორისო სახელშეკრულებო და ჩვეულებითი სამართალისაგან განსხვავებით. ამის მიუხედავად, საქართველოს ხელისუფლებამ ჯერ კიდევ 1996 წელს ,,დევნილთა შესახებ” კანონის მიღებით თავის პრაქტიკაში გამოხატა ერთგულება აღნიშნული პრინციპებისადმი. სახელმძღვანელო პრინციპების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი იძულებით გადაადგილებულ პირად (დევნილად) მიიჩნევს პიროვნებას ან პიროვნებათა ჯგუფს, რომელებიც იძულებით ან სავალდებულოდ გაექცნენ ან დატოვეს მათი სახლები ან საცხოვრებელი ადგილი შეიარაღებული კონფლიქტის, საყოველთაო ძალადობის ადამიანის უფლებების დარღვევის,(...) ადამიანის შექმნილი უბედურების გამო ან მათი შედეგების თავიდან ასაცილებლად და რომელთაც არ გადაუკვეთავთ სახელმწიფოს საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრები.

სახელმძღვანელო პრინციპების მე-4 პრინციპის თანახმად, ეს პრინციპები უნდა იყოს გამოყენებული ნებისმიერი დისკრიმინაციის გარეშე საკუთრების ან სხვა მსგავსი კრიტერიუმის მიუხედავად. მე-15 ,,d"პრინციპის შესაბამისად, დევნილი დაცული უნდა იყოს იძულებითი დაბრუნების ან იმ რეგიონში დასახლებისაგან, სადაც მათი სიცოცხლე, უსაფრთხოება, თავისუფლება და ჯანმრთელობა რისკის წინაშე დგას.

მოცემულ შემთხვევაში, როგორც ოკუპირებული, ისე არაოკუპირებული ტერიტორიიდან მიგრაცია გამოიწვია შეიარაღებულმა კონფლიქტმა, მასობრივმა ძალადობამ და ადამიანის უფლებების დარღვევამ. სადავო ნორმები აშკარად ახდენენ გამიჯვნას დევნილების საკუთრების ადგილმდებარეობის და მათი საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით. ამავე დროს როგორც ოკუპირებულ, ასევე არაოკუპირებულ ტერიტორიაზე ადამიანის დაბრუნება დაკავშირებულია სიცოცხლის, უსაფრთხოების, თავისუფლებისა და ჯანმრთელობის რისკებთან და არც ერთი კატეგორიის პირები არ უნდა დაბრუნდნენ აღნიშნულ ადგილებში იძულებით, სანამ ზემოხსენებული რისკები არ აღმოიფხვრება.

 

7) დასკვანა

ამგვარად, სადავო ნორმები ცხადად ახდენენ პირთა ორი კატეგორიის დიფერენცირებას. დიფერენცირების საფუძველია პირთა ჯგუფის საცხოვრებელი ადგილი. დევნილის სტატუსი და მისი თანმდევი სიკეთეები ვრცელდება იმ პირებზე, რომლთა საცხოვრებელი ადგილი მდებარეობს ოკუპირებული ტერიტორიაზე. კანონით დაცული სფეროდან გამორიცხული არიან პირები, რომლებმაც, იმავე ოკუპირებული ტერიტორიიდან, დევნილი პირების მსგავსად, დატოვეს მათი სახლები და უსაფრთხოების გარანტიების არ არსებობის გამო ვერ ბრუნდებიან. ამგვარად, ნათელია თანაბარ მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ არათანაბარი მოპყრობა. ამგვარი დიფერენცირების არსებობა არის პირველი ნაბიჯი დისკრიმინაციის დასადგენად. თუმცა კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აკრძალული დისკრიმინაციის დადასტურება მოითხოვს დიფერენცირებული მოპყრობის სხვა შემდეგომი ტესტით შემოწმებას.

 

8) მიზანი, როგორც დისკრიმინაციის დადგენის ტესტი

დიფერენცირებული მოპყრობა ჯერ კიდევ არ წარმოადგენს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აკრძალულ დისკრიმინაციას, თუკი აღნიშნული მოპყრობა მიზნად ისახავს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ,,ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-3 პარაგრაფში განაცხადა:

,,დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.”

მიზნის შეფასებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო იყენებს ორი სახის ტესტს:

1) მკაცრი შეფასების ტესტი

2) რაციონალური დიფერენციაციის ტესტი

 

 ა) მკაცრი შეფასების ტესტი

 

მკაცრი შეფასების დროს სასამართლო გვევლინება ხელისუფლების მიერ შერჩეული მიზნის დამოუკიდებელ შემფასებლად. ამ დროს არა ნებისმიერი მიზანი ამართლებს განსხვავებულ მოპყრობას, არამედ მხოლოდ ისეთი, რომელიც სათანადო სიმწვავით და დაუძლეველობით ხასიათდება. მთავრობამ უნდა დაადასტუროს, რომ საზოგადოებისათვის აუცილებელი მწვავე მიზნის მისაღწევად ირჩევს ამგვარ დიფერენცირებულ მოპყრობას. ეს ღონისძიებები უნდა იყოს აუცილებელი საშუალება, ამასთან ვიწროდ მიზანმიმართული იმისათვის, რომ დაკმაყოფილდეს მწვავე სოციალური აუცილებლობა. მართალია, მთავრობას არ მოეთხოვება, სასამართლოს დაუმტკიცოს აბსოლიტური კავშირი ადამიანათა კლასიფიკაციასა და მისაღწევ მწვავე და დაუძლეველ მიზანს შორის, მაგრამ ხელისუფლება ვალდებულია მათი ახლო კავშირი გამოკვეთოს. თუკი სასამართლო ჩათვლის, რომ სხვა უფრო მსუბუქი საშუალებითაც შესაძლებელია მიზნის მიღწევა, მაშინ სახეზეა კონსტიტუციის დარღვევა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-6 პარაგრაფში განაცხადა, რომ მკაცრი შეფასების ტესტი გამოიყენება, როდესაც დიფერენცირება უკავშირდება კლასიკურ, სპეციფიკურ ნიშნებს. თუმცა რას გულისხმობს აღნიშნული ნიშნები, საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში არ უსაუბრია. საკონსტიტუციო სასამართლომ ,,რელიგიურ და სხვა შეხედულებებზე,”როგორც კლასიკურ ნიშანზე, მიუთითა საქმეზე სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 77-ე პარაგრაფში. ამ ეტაპზე საკონსტიტუციო სასამართლოს არ დაუდგენია სხვა ის ნიშნები, რომლიც მიჩნეული იქნება კლასიკურად. სასამართლოს არც ის ზოგადი კრიტერიუმი დაუსახელებია, რომელთა არსებობის შემთხვევაში ესა თუ ის ნიშანი მიჩნეული იქნება კლასიკურად.

აშშ-ს სასამართლო ერთმანეთისაგან განასხვავებს უფლებას და პრივილეგიას. თუკი დადგინდება, რომ ადამიანების დიფერენცირება მოხდა არა რაიმე პრივილეგიით სარგებლობის, არამედ კონსტიტუციით გათვალიწინებული ფუნდამენტური უფლების სარგებლობისას (გამოხატვის თავისუფლება, რწმენის თავისუფლება), გამოიყენება მკაცრი შეფასების ტესტი.

იმის მიუხედავად დიფერენცირება ხდება უფლების თუ პრივილეგიით სარგებლობასთან დაკავშირებით, სასამართლო იყენებს მკაცრი შეფასების ტესტს, თუკი დიფერენციაციით არასახარბიელო მდგომარეობაში ხდება ,,საეჭვო” კლასის, პირთა ჯგუფის ჩაყენება. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ სან ანტონიოს სკოლა როდრიგესის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში დაადგინა ის ნიშნები, რითაც უნდა ხასიათდებოდეს პირთა საეჭვო კლასი:

,,მოწყვლადობით დამძიმებული, ისტორიულად მიზანმიმართულ ჩაგვრას დაქვემდებარებული ან პოლიტიკური უფლებების არმქონე ჯგუფი, რომელიც უფლებამოსილია მოითხოვოს დაცვა უმრავლესობის მიერ მართული პოლიტიკური სისტემისაგან.” ეს სამი პირობა ალტერნატიულია.

ქართული საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ,,საეჭვო კლასის” კატეგორიას შეესაბამება ,,კლასიკური” ნიშნის კრიტერიუმი.

გარდა კლასიკური ნიშნისა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ,,მკაცრი შეფასების” ტესტს იყენებს მაშინ როცა დიფერენცირება არის მაღალი ინტენსივობის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ახალი მემარჯვენეები და კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების მე-6 პუნქტში მიუთითა: ,,ინტესივობა განისაზღვრება დიფერენციაციის ბუნებიდან, რეგულირების სფეროდან გამომდინარე. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, გადამწყვეტი იქნება, არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში მოექცევიან, ანუ დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად დააცილებს თანასწორ პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისაგან.”

 

ბ) რაციონალური შეფასების ტესტი

აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, რაციონალური შეფასების ტესტის გამოყენებისას, სასამართლო არ ახდენს განსხვავებული მოპყრობის დამოუკიდებელ შეფასებას. ამ დროს სასამართლო აღიარებს, რომ მას არ გააჩნია სათანადო კომპეტენცია შეაფასოს კანონმდებლის მოსაზრების მართებულობა, რაც გამოყენებული იქნა სხვადასხვა მოპყრობის გასამართლებლად. სასამართლო ამ ტესტის გამოყენებით მხოლოდ მაშინ დაადგენს დარღვევას, თუკი გამოყენებულ ღონისძიებასა და მისაღწევ მიზანს შორის შესამჩნევად არანაირი კავშირია. მიზანი ამ დროს არის არა მწვავე აუცილებლობით ნაკარნახევი, არამედ ეს მიზანი შეიძლება იყოს სოციალური და ეკონომიკური წინსვლა, სადაც ხელისუფლების ორ შტოს სასამართლოსაგან კონტროლის შედარებით მეტი თავისუფლება გააჩნია. მკაცრი შემოწმებისაგან განსხვავებით, სასამართლოს არ შეუძლია რაციონალური კავშირის არსებობისას ეჭქვეშ დააყენოს სახელმწიფოს მიერ დასახელებული მიზანი. ამავე დროს მიზანი რომლის მიღწევასაც მთავრობა ისახავს, უნდა იყოს მნიშვნელოვანი და არა მწვავე ან დაუძლეველი, როგორც ეს მკაცრი შეფასებისას გამოიყენება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ,,ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” მიღებული გადაწყვეტილების მე-6 პარაგრაფში დაადგინა რაციონალური დიფერენციაციის ტესტის კრიტერიუმები:

ინტენსივობის დაბალი მაჩვენებლის შემთხვევაში - «რაციონალური დიფერენციაციის ტესტს» (რაციონალური საფუძვლით შემოწმების ტესტი), რომლის მიხედვითაც :

1)საკმარისია დიფერენცირებული მოპყრობის რაციონალურობის დასაბუთებულობა, მათ შორის, როდესაც აშკარაა დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა, გარდუვალობა ან საჭიროება; 2) რეალური და რაციონალური კავშირის არსებობა დიფერენციაციის ობიექტურ მიზეზსა და მისი მოქმედების შედეგს შორის.

 

9) მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენების შესაძლებლობა მოცემულ საქმეში

ა)  კლასიკური ნიშნის არსებობა

მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენების საწინააღმდეგოდ მეტყველებს ის, რომ საცხოვრებელი ადგილი არ არის დიფერენცირების კლასიკური ნიშანი, ვინაიდან დევნილობა არ არის კონსტიტუციით აღიარებული ფუნდამენტური უფლება. თუმცა უნდა ითქვას, რომ თავისთავად, ეს სტატუსი არ არის უბრალოდ პრივილეგიაც. დევნილის სტატუსი უნდა განვასხვაოთ კანონით დადგენილ ყველა სხვა შეღავათისა თუ პრივილეგიისაგან. იძულებით ადგილნაცვალი პირის მინიმალური გარანტიებით უზრუნველყოფა არ არის უბრალოდ სოციალურ-ეკონომიკური კეთილდღეობისაკენ გადადგმული ნაბიჯები.

დევნილები აკმაყოფილებენ ,,საეჭვო კლასის” მოთხოვნებს, მათი მოწყვლადობის მაღალი ხარისხის და გადატანილი ჩაგვრის გარემოების გათვალისწინებით.

დევნილობასთან დაკავშირებული დამაკნინებელი მდგომარეობის აღმოსაფრხვრელად, სახელმწიფოს ევალება ისეთი ღონისძიების განხორციელება, რაც სამხედრო მოქმედბებით დაზარალებულ ადამიანებს შეუმსუბუქებს მძიმე მდგომარეობას. ეს ღონისძიებები არ არის მხოლოდ სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებისაკენ ხელისუფლების ტიპიური ძალისხმევის ნაწილი, რომელთა განხორციელების პროცესში საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება სასამართლო კონტროლისაგან შედარებით მეტი თავისუფლებით სარგებლობს.

როგორც ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მიგრაციის, ლტოლვილთა და მოსახლების კომიტეტის ანგარიშშია: ,,უნდა შეიქმნას ძლიერი სამართლებრივი და ნორმატიული ბაზა, რაც უზრუნველყოფს, იძულებით გადაადგილებული პირების მიერ ადამიანის უფლებებით სრულ სარგებლობას.”  ,,დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონით დადგენილი გარანტიები პირს უქმნის კონფლიქტის შედეგად დაკარგული თვითშფასების და თვითსრულყოფის აღდგენის შესაძლებლობას, რაც აუცილებელია საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობის მისაღებად. შეიარაღებული კონფლიქტი ხელფეხს უბოჭავს ადამიანს და ართმევს ნორმალური ცხოვრების გაგარძელების შესაძლებლობას. ომი წარმოშობს აურაცხელ დანაკარგს, რაც მოიცავს ინდივიდის სოციალურ, ეკონომიკურ და ფსიქოლოგიურ კეთილდღეობას.

,,დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონი ქმნის გარანტიას ადგილნაცვალი პირებისათვის, უზრუნველყოფილი იყვნენ დასაქმების შესაძლებლობით, ამით მოიპოვონ არსებობისათვის აუცილებელი მინიმალური სახსრები და ადვილად შეეგუონ ახალ გარემოს. ძნელი წარმოსადგენია, ომის შედეგად ადგილნაცვალმა პირმა დარჩენილი ცხოვრების მანძილზე მიაღწიოს წარმატებას, თუკი არ ექნება ,,დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონით დადგენილი გარანტიები.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ,,ახალი მემარჯვენეები და საქართველოს კონსერვატიული პარტია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” მიღებულ გადაწყვეტილების მე-2 თავის პირველ პარაგრაფში განაცხადა, რომ ,,თანასწორობის იდეა ემსახურება ... ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას. თანაბარი შანსები იქნება თუ არა თანაბრად გამოყენებული, დამოკიდებულია კონკრეტული პირების უნარებზე. ამ უკანასკნელის სახელმწიფოს ძალისხმევით გათანაბრების მცდელობა კი, უმეტესწილად, თავად იწვევს დისკრიმინაციას.” ომი მის მსხვერპლს ართმევს განვითარების შანსს. ამიტომ სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება, დაუბრუნოს თავისი იურიდიქციის ქვეშ მოქცეულ ადამიანებს განვითარების აღნიშნული შანსები, რომელსაც ადამიანები ინდივიდუალური უნარების შესაბამისად გამოიყენებენ და ამგვარად, მიაღწევენ წარმატებას.

რასაც სადავო ნორმა აკეთებს, არის ის, რომ განვითარების შანსს უბრუნებს ომის შედეგად დაზარალებულ პირებს, რომლებიც ცხოვრობენ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე და ამგვარი შესაძლებლობის გარეშე ტოვებს საოკუპაციო ზოლის მახლობლად მცხოვრებ პირებს, რომლებიც ზუსტად ისევე დაზარალდნენ კონფლიქტის შედეგად, როგორც ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები პირები.

საქართველოს ტერიტორიის დეოკუპაცია, როგორც მისაღწევი მიზანი არანაირ კავშირში არ არის აღნიშნულ დიფერენციასთან. შესაბამისად, ეს უკანასკნელი ვერ გამოდგება არათუ მკაცრი შეფასების ტესტით დიფერენცირების გასამართლებლად, არამედ რაციონალური ტესტითაც კი. საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა კი არ არის ხელისუფლების დაუძლეველი და მწვავე ინტერესი, ომით დაზარალებული პირებისათვის ცხოვრების სათანადო პირობების შექმნასთან შედარებით.

ბ) დიფერენციაციის მაღალი ხარისხი

გარდა დევნილების ,,საეჭვო კლასთან” მიკუთვნების შესაძლებლობისა, არსებობს მკაცრი შესაფასების ტესტის გამოყენების კიდევ ერთი ერთი ალტერნატივა, ესა ოკუპირებულ და არაოკუპირებულ ადგილნაცვალ პირებს შორის დიფერენციაციის ინტენსივობის მაღალი ხარისხი. აღნიშნული განსხვავების ფარგლების წარმოსაჩენად, მნიშვნელოვანია ყურადღება გავამახვილოთ, იმაზე, თუ რამდენად არიან დაშორებული ოკუპირებული ტერიტორიის მოსაზღვრე პირები იმ სამართლებრივი ურთიერთობებიდან, რომელშიც ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილები მონაწილეობენ.

მოცემულ შემთხვევაში უნდა განვიხილოთ ის, თუ სამხედრო მოქმედებების შედეგად ადგილნაცვალი პირების დევნილებად და იმ პირებად, რომელსაც ამგვარ სტატუსზე უარი ეთქვა იმის, გამო, რომ მათი საცხოვრებელი სახლი არ ექცევა ოკუპირებულ ტერიტორიაზე, რამდენად მიუწვდებათ ხელი სახელმწიფო დახმარებაზე. პირველ რიგში, უნდა ავღნიშნოთ, რომ დევნილის სტატუსი არ არის დამოკიდებული ადამაინის სოცილურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. პირი დევნილის შემწეობას იღებს, სახელმწიფოს მიმართ საცხოვრებელი ადგილის მოთხოვნის უფლებით სარგებლობს ქონებრივი მდგომარეობის მიუხედავად. ადამიანი, რომელმაც სამხედრო მოქმედების შედეგად დატოვა თავისი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და უსაფრთხოების გარანტიების არ არსებობის გამო ვერ ბრუნდება, რჩება სოციალურად დაუცველ ოჯახთა სახელმწიფო პროგრამით გათვალისწინებული საარსებო შემწეობის მიღების იმედად. მიუხედავად ამისა, ,,სოციალური დახმარების შესახებ” საქართველოს მთავრობის 2006 წლის 27 ივლისის #145-ე დადგენილების მე-5 და მე-7 მუხლების თანახმად, 57001 ქულაზე ნაკლები. მაგალითად, ორი პედაგოგი, რომელის თვიურ შემოსავალი შეადგენს 200 ლარს, ერთი მათგანი არის დევნილი ოკუპირებული სოფელი თამარაშენიდან, ხოლო მეორეს მუდმივი საცხოვრებელი საზღვართან მდებარე უკონტროლო სოფელ ზარიდიაანთკარში გააჩნია, ითვლებიან არსებითად თანაბარ მდგომარეობაში მყოფ ორ პირად. მათგან ერთი მათგანი სტატუსის გამო დამატებით იღებს დევნილის შემწეობას, მეორე კი სახელმწიფოსაგან არ იღებს არავითარ შემწეობას, ვინაიდან შემოსავლის არსებობის გამო ვერ დააკმაყოფილებს საარსებო შემწეობის მისაღებად აუცილებელი 57001 ქულაზე ნაკლებს. ამგვარად, დიფერენციაცია იმდენად ინტენსიურია, რომ არასახარბიელო მდგომარეობაში მყოფი პირები მთლიანად გამოთიშული არიან სახელმწიფოსაგან ფულადი შემწეობის მიღების სამართლებრივი ურთიერთობიდან. ამგვარი დიფერენციაცია მოითხოვს სახელმწიფოს მხრიდან დაუძლეველი და მწვავე ინტერესით გამართლებას, თუმცა ჩვენთვის ამგვარი ინტერესის დანახვა შეუძლებელია.

,,ოკუპირებული ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ,,გ” ქვეპუნქტის თანახმად, დევნილს უფლება აქვს, ისარგებლოს დროებითი საცხოვრებლით საქართველოს ფარგლებში. გარდა ამისა, აღნიშნული კანონის მე-5 ტერცია მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, დევნილთა გამოსახლების შემთხვევაში წერილობითი შეთანხმების საფუძველზე დევნილს გადაეცემა ან საკომპენსაციო თანხა ან ალტერნატიული საცხოვრებელი ფართი, რომლითაც არ უარესდება მისი საცხოვრებელი პირობები. ,,იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა სტრატეგიის და სამოქმედო გეგმის შესახებ” საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 2 თებერვლის განკარგულების 3.1. მუხლი ითვალისწინებს იმას, რომ ცენტრები, სადაც დევნილები არიან განსახლებული უნდა აკმაყოფილებდნენ საცხოვრებელ პირობებს. სტრატეგიის 3.3. პუნქტის თანახმად, დევნილებსათვის მოხდება არსებული ბინებისა და ინდივიდუალური სახლების შეძენა და საკუთრებაში გადაცემა, ან ხდება მათთვის აღნიშნული ფართის აშენება და საკუთრებაში გადაცემა. ერთჯერადი ფულადი დახმარება ეძლევათ დევნილებს, რომლებიც არ მიიღებენ სახელმწიფოსაგან საკუთრებაში საცხოვრებელ სახლებს.

საცხოვრებელ სახლებთან დაკავშირებით აღნიშნულ გარანტიებს მოკლებულნი არიან ოკუპირებული ტერიტორიის მოსაზღვრე ადგილებიდან იძულებით ადგილნაცვალი პირები. მართალია, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ სახელმწიფოს არ აკისრია არავითარი ვალდებულება, დევნილის სტატუსის გარეშც ეს პირები უზრუნველყონ თავშესაფრით, თუმცა ეს ვალდებულება ახლოსაც ვერ მოვა დაცვის იმ გარანტიებთან, რითაც დევნილის სტატუსის მატარებელი, იმავე მდგომარეობაში მყოფი პირები სარგებლობენ. ადამიანები, რომლებიც სამხედრო მოქმედებების შედეგად იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი და ვერ იღებენ დევნილის სტატუსს, ითვლებიან უსახლკაროებად ,,სოციალური დაცვის შესახებ” საქართველოს კანონის თანახმად. აღნიშნული კანონის მე-18 მუხლის ,,ბ” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული უსახლკაროების თავშესაფრით უზრუნველყოფის ვალდებულება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს ეკისრებათ. ,,ადამაინის უფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ” სახალხო დამცველის 2011 წლის ანგარიშის 148-149 გვერდებიდან ირკვევა, რომ აღნიშნული ვალდებულება ვერ სრულდება იმის გამო, რომ შესაბამის თვითმმართველ ერთეულებს არ გააჩნიათ საბინაო ფონდი (http://www.ombudsman.ge/files/downloads/ge/dzympimgpvvrngdlhnno.pdf). ხელისუფლების არც ერთ ორგანოს არ ეკისრება ვალდებულება, თავშესაფარი, რომლითაც სარგებლობს უსახლკარო პირი, შეუსაბამოს სათანადო საცხოვრებელ პირობებს. უსახლკარო პირი არ არის უზრუნველყოფილი თვითნებური გასახლებისაგან დაცვის ისეთივე გარანტიით, როგორც დევნილი. რაც მთავარია, უსახლკარო პირი, დევნილისაგან განსხვავებით, საკუთრებაში ვერ მიიღებს იმ თავშესაფარს, რომლითაც ის სარგებლობს. ამგვარად, დიფერენციაცია სრულად გამორიცხავს საკუთრების წარმოშობის უფლებიდან არასახარბიელო მდგომარეობაში ჩაყენებულ პირებს. საცხოვრებლით სარგებლობასა და მის საკუთრებაში მიღებასთან დაკავშირებულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში დიფერენციაციის ინტენსოვობის მაღალი ხარისხი აშკარაა.

,,ოკუპირებული ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა შესახებ” საქართველოს კანონის მე-5 კვარტა მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის თანახმად, დევნილს ეხმარებიან დროებით დასაქმებაში, მისი პროფესიის და კვალიფიკაციის გათვალისწინებით. იმავე კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, ყველა დევნილს, თუ მისი შრომითი საქმიანობის შეწყვეტა დაკავშირებულია დევნილობასთან, დევნილობის პერიოდში უნარჩუნდება შრომის უწყვეტი სტაჟი, მიუხედავად იმისა, მუშაობს თუ არა იგი.

შემწეობისა და სათანადო საცხოვრისზე უფლების არარსებობის პირობებში დასაქმების ხელშეწყობა შესაძლოა წარმოადგენდეს ოკუპირებული ტერიტორიის მოსაზღვრე რეგიონიდან ადგილნაცვალი პირისათვის შექმნილი კომპენსირების საშუალებას. თუმცა სახელმწიფოს არ ევალება, ხელი შეუწყოს ასეთ პირს დასაქმებაში. ამასთან ასაკის პენსიის ოდენობის გამოანგარიშების შემთხვევაში მხედველობაში არ მიიღება სამხედრო მოქმედებით შეწყვეტილი შრომითი ურთიერთობა. ეს გარემოება დამატებით ამძიმეს ამ კატეგორიის პირთა მდგომარეობას და კიდევ უფრო აღრმავებს სამართლებრივი სიკეთით სარგებლობისას არსებითად თანაბარ მდგომარეობაში მყოფ პირთა შორის განსხვავებული მოპყრობის ინსტენსიურობას.

საქმეში ბიჭიკო ჭონაქაძე და სხვები ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთსა და იმავე მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ დიფერენციაციის ინტენსიფიკაციის ხარისხის განსაზღვრისას მხედველობაში მიიღო დრო, რომლის განმავლობაშიც პირთა ჯგუფს შორის განსხვავებული მოპყრობა გაგრძელდებოდა. სასამართლომ განსხვავებული მოპყრობა, რომელიც ატარებდა დროებით ხასიათს, არ მიიჩნია მაღალი ინტენსივობის მქონედ, მაშინ როდესაც ნათელი იყო ის, რომ განსაზღვრული პერიოდის გასვლის შემდეგ, დიფერენცირებული მოპყრობა შეწყდებოდა.

როგორც ,,ამნესტი ინტერნეშენალის” ანგარიშიდან ირკვევა, საქართველოს მთავრობას ჩამოყალიბებული არა აქვს პოლიტიკა ოკუპირებული ტერიტორიების მოსაზღვრე სოფლებიდან გამოდევნილ პირებთან მიმართებაში, შესაბამისად, უცნობია თუ როდის შემცირდება პირთა ამ წრესა და დევნილების უფლებრივ მდგომარებას შორის არსებული უზარმაზარი განსხვავება. ერთადერთი, რაც საოკუპაცია ხაზს მიღმა მცხოვრები პირების მდგომარეობას საკუპაციო ტერიტორებიდან დევნილი მოსახლეობისაგან განასხვავებდა, იქნებოდა უდავო ტერიტორიაზე საქართველოს ხელისუფლების კონტროლის აღდგენის და ადგლნაცვალ პირთა დაბრუნების ახლო და ნათელი პერსპექტივა. ეს გარემოება დღის წესრიგიდან მოხსნიდა მაღალი ინტენსივობის არათანაბარი მოპყრობის შედეგად გამოწვეული დისკრიმინაციის პრობლემას, ვინაიდან შესადარებელი ჯგუფები არ იქნებოდნენ ერთსა და იმავე მდგომარეობაში. თუმცა ვინაიდან უსაფრთხო დაბრუნების პერსპექტივა ამ დროისათვის ბუნდოვანია, სტატუსით გამოწვეული უზარმაზარი განსხვავება, დამთრგუნველ და მტანჯველ გავლენას ახდენს არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენებულ პირებზე.

გ) მკაცრი შეფასების გამოყენებაზე დასკვნა

მკაცრი შეფასების ტესტი გამოყენების შემთხვევაში, ინტერესი, რომლის მისაღწევადაც დიფერენცირება ხდება უნდა იყოს მწვავე. მოცემულ შემთხვევაში ჩვენთვის უცნობია აღნიშნული ინტერესი, მაგრამ თუკი დავუშვებთ იმას, რომ დიფერენცირება მოხდა ფინანსური რესურსების დაზოგვის მოტივით, ეს ინტერესი არ არის მწვავე ომის შედეგად უსურ მდგომარეობაში ჩავარდნილ ადგილნაცვალი პირების მდგომარეობასთან შედარებით. ეს მდგომარეობა არ მთავრდება მოკლე დროში. არ არის ცნობილი, თუ როდის მოეღება ბოლო აღნიშნული პირების იძულებას, იცხოვრონ მათი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილიდან შორს სიდუხჭირეში სახელმწიფოსაგან კეთილი ნების შედეგად მიღებული მინიმალური დახმარების იმედად. ეს უკანასკნელი მთელი ცხოვრების განმავლობაში ტვირთს აკისრებს აღნიშნულ მოწყვლად ჯგუფს, რომლისთვისაც ხელმიუწვდომელია დევნილი სტატუსი.

10) რაციონალური კავშირის ტესტი

ა) დიფერენცირების რეალისტურობა, გარდაუვალობა და საჭიროება

ომის შედეგად ადგილნაცვალი პირების დიფერენცირება ოკუპირებულ და არაოკუპირებული ტერიტორიიდან ადგილნაცვალი პირებად არ არის რეალისტური, ვინაიდან აღნიშნული ღონისძიებით არ ხდება იმ პირების ტანჯვის შემსუბუქება, რომლებმაც დაკარგეს საკუთრება, საცხოვრებელი სახლი, სამუშაო და არსებობისათვის აუცილებელი საშუალებები. დევნილთა საერთო მასიდან რჩება 400-მდე ადამიანი, რომელებიც სახელმწიფოსაგან საჭიროებენ დახმარებას.

არ არსებობს არავითარი რაციონალური კავშირი დევნილის სტატუსის ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არსებობაზე ბმასთან. საქართველოს ტერიტორიის ოკუპაცია არ არის დევნილობის გამომწვევი ერთადერთი მიზეზი. არამედ დევნილობის გამომწვევი უმთავრესი მიზეზი საქართველოს ტერიტორიის განსაზღვრულ ნაწილში უშიშროების გარანტიების არ არსებობაა. ამიტომ სტატუსის მიბმა ოკუპაციის ფაქტთან არც სახელმწიფოს დახმარებაზე დამოკიდებული ადამიანების რიცხვს შეამცირებს და არც საბოლოო ჯამში ქვეყნის განსაზღვრული ნაწილის დეოკუპაციას შეუყობს ხელს. პირიქით, ამგვარი დიფერენცირება ადამიანთა სოლიდურ ჯგუფს ტოვებს მარტო ომით გამოწვეულ მძიმე შედეგებთან. სახელმწიფოს მიზანი - შეემსუბუქებინა ადამიანისათვის ომით მიყენებული დანაკარგები - მიიღწევა არა ომის შედეგად უსახლკაროდ დარჩენილი ადამიანების დიფერენცირებით ოკუპირებულ და არაოკუპირებულ ზონებში მაცხოვრებლებად, არამედ ყველა მათგანის საჭიროებაზე ზუსტად მორგებული ,,იძულებით გადაადგილებულ პირთა - დევნილთა” შესახებ კანონის გავრცელებით.

 

ბ) სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა არაკონტროლირებად ტერიტორიაზე მცხოვრებ პირებთან დაკავშირებით

 დევნილების მიმართ იძულებით გადაადგილების და ამის შედეგად, საკუთრების და გადაადგილების უფლების დარღვევის ფაქტი გამოწვეული იყო საქართველოს ხელისუფლებისაგან დამოუკიდებელი მიზეზით. მიუხედავად ამისა, მას შემდეგ, რაც ადამიანებმა დატოვეს ის ტერიტორია, სადაც მასობრივად ირღვეოდა ადამიანის უფლებები, მათ სიცხოცხლესა და ჯანმრთელობას ექმნებოდათ სერიოზული საფრთხე და ამასთან, ტერიტორია, სადაც მათი საცხოვრებელი ადგილი და საკუთრება მდებარეობს, საქართველოს ხელისუფლება ვერ ახორციელებს ეფექტურ კონტროლს, კვლავაც რჩება ზემოხსენებული საფრთხის მატარებელი, აღნიშნული ადამიანების შემდგომ ბედზე ერთადერთი პასუხისმგებელი ხდება საქართველოს სახელმწიფო. საქართველოს სახელმწიფო ვალდებულია მის მიერ გატარებული ღონისძიებების შედეგად, შუქმნას ადამიანებს ცხოვრების იმასთან მიახლოებული პირობები მაინც, რომლებიც მათ ექნებოდათ იმ შემთხვევაში, მუდმივ საცხოვრებელ ადგილზე ადამიანის უფლებების მასიურ დარღვევას რომ არ ჰქონოდა ადგილი.

აღნიშნული პირები ექცევიან რა საქართველოს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის, მისი იურისდიქციის ქვეშ, სრულად სარგებლობენ საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული უფლებით - მათ ისევე მოპყროს საქართველოს სახელმწიფო, როგორც მათ მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირთა ჯგუფს ეპყრობა.

ცხადია, რომ სახელმწიფოს ვალდებულება - კანონით თანაბრად დაიცვას მოქალაქე-, ვრცელდება იქ, სადაც აღნიშნული სახელმწიფოს კანონი მოქმედებს. ეს კი მისი იურისდიქციაა. ეს არის სფერო, სადაც სამართლებრივი უფლებების თანასწორობა უნდა იყოს დაცული. ვალდებულება, რაც სახელმწიფოს კონსტიტუციურად აკისრია არის ის, რომ როგორც სახელისუფლებო ერთეული, პასუხისმგებელია საკუთარი კანონებით დაადგინოს პირთა უფლებები და ვალდებულებები და ეს უკანასკნელი გაავრცელოს იმ საზღვრებში, სადაც ამის შესაძლებლობა არსებობს.

საკუთარი იურისდიქციის ფარგლებში პასუხისმგებლობა გულისხმობს, სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყოს პირთა თანაბარი დაცვა იმ საზღვრებში, სადაც ის ეფექტურ კონტროლს ახორციელებს და როდესაც სახელმწიფოს თავისი კანონით შეუძლია ვალდებულების დაკისრება.

თავდაპირველი დისკრეცია განისაზღვროს ის თუ რა არის განსხვავებული მდგომარეობა და რა ერთნაირი, გააჩნია კანონმდებელს. საკანონმდებლო ორგანოს უნდა ჰქონდეს განსაზღვრული თავისუფლება, დაადგინოს ისეთი დიფერენციაცია, რომლიც უხეშად მაინც მიახლოებულია აღქმულ პრობლემასთან, დააბალანსოს კოლიზიური საჯარო და კერძო ინტერესები, სხვაგვარად შეზღუდავდით სახელმწიფოს პრაქტიკულ შესაძლებლობას, გადაწყვიტოს ყველა პრობლემა. სახელმწიფოს ყველა სახის ქმედებასთან დაკავშირებით კანონის წინაშე თანასწორობის დებულების გამოყენებისას, უნდა დავრწმუნდეთ იმაში, რომ ადამიანთა კლასიფიკაცია სამართლიან კავშირშია ლეგიტიმურ საჯარო მიზანთან.

გ) რამდენად გონივრულია სადავო ნორმით შემოთავაზებული კლასიფიკაცია

ამ ეტაპზე უნდა გამოვიყენოთ, რაციონალური კავშირის ტესტისათვის დამახასიათებელი ისეთი კრიტერიუმი, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო ახდენს მის წინაშე მდგომი პრობლემის გადაწყვეტას ადამიანთა დიფერენციაციის გზით. დიფერენცირება უნდა ემყარებოდეს გონივრულ მსჯელობას. რამდენად გონივრულია სადავო ნორმაში მითითებული დიფერენცირება?

სადავო ნორმები გამორიცხავენ პირთა ჯგუფს დევნილის სტატუსით გათვალისწინებული დაცვისაგან, რომელთა გაადაგილების თავისუფლება და საკუთრების უფლება შეიზღუდა მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო. ოკუპირებული ტერიტორიებს მოსაზღვრე პირთა ჯგუფი მათი ნების საწინააღმდეგოდ, გამოძევებული იქნა მუდმივი საცხოვრებელი ადგილიდან, უცხო სახელმწიფოს მხრიდან აგრესიის, მისგან მხარდაჭერილი სეპარატისტული რეჟიმის მიერ. ამ ძალებისაგან მომდინარე საფრთხის გამო ოკუპირებული ტერიტორიების მოსაზღვრე რეგიონში მაცხოვრებელ პირებს არა აქვთ შესაძლებლობა, დაუბრუნდნენ თავიანთ მუდმივ საცხოვრებელ ადგილებს. თუკი სადავო ნორმით მისაღწევ მიზანს წარმოადგენს ის, რომ საქართველოს სახელმწიფოს შეეძლოს, ეფექტური დიპლომატიური ღონისძიებები გაატაროს აგრესორი და ოკუპანტი სახელმწიფოს და მისი მარიონეტული რეჟიმის მიმართ, რომელთა ქმედებებიც სადავო ნორმით გამორიცხული პირთა ჯგუფის უსუსრობის გამომწვევი ძირითადი პირობა, ამის მიუხედავად, სამართლიანობის კონცეფციასთან, შესაბამისობაში ვერ მოვა აღნიშნული ჯგუფის დამატებით არასახარბიელო მდგომარეობაში ჩაყენება ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილებისაგან მათი კლასიფიკაციის მეშვეობით.

 არაგონივრულია აგრესორი და მისი მარიონეტი ძალების ქმედების დაგმობა ჩვენი დაზარალებული მოქალაქეების ხარჯზე. დევნილის სტატუსისათვის დამახასიათებელი სიკეთის მიუღებლობა შეუთავსებელია ჩვენი სამართლებრივი სისტემის ისეთ ფუძემდებლურ პრინციპებთან, რაც ინდივიდისათვის სამართლებრივი ტვირთის დაკისრებას უკავშირებს მის ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას, მისი მხრიდან ჩადენილი კანონსაწინააღმდეგო ქმედებას. ცხადია, რომ არც ერთი ოკუპირებული ტერიტორიიდან მოსაზღვრე ტერიტორიიდან იძულებით გადაადგილებული პირი არ არის პასუხისმგებელი იმისათვის, რომ საქართველოს ხელისუფლება ვერ ახერხებს იმ ტერიტორიის კონტროლს, რომელიც იძულებით დატოვეს აღნიშნულმა პირებმა. დევნილთა საერთო ჯგუფიდან ამ პირების გარიყვა, უთანაბრდება მათ დასჯას, აგრესორი სახელმწიფოს ქმედების გამო, რაც ერთდროულად, არაეფექტურ საშუალებას წარმოადგენს აგრესორი სახელმწიფოს ქმედებების აღსაკვეთად, ხოლო მეორეს მხრივ, არასამართლიანია ჩვენი საკუთარი მოქალაქეების მიმართ.

2003 წლის 7 ნოემბერს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება #7/219 საქმეზე ,,ჯანო ჯანელიძე, ნინო უბერია, ელეონორა ლაგვილავა და მურთაზ თორდია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.” აღნიშნულ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია იმ პირებისათვის დევნილის სტატუსის ჩამორთმევა, რომლებმაც მუდმივ საცხოვრებელ ადგილად აირჩიეს საქართველოს სხვა რეგიონი. ამ საქმეში პირებმა საკუთარი სურვილით აირჩიეს სხვა მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი, მაშინ როდესაც საკმარისად განჭვრეტადი კანონი აღნიშნულ ქმედებას დევნილის სტატუსის ჩამორთმევას უკავშირებდა. ჯანო ჯანელიძის საქმეში ქმედება, რომელის საფასურიც დევნილი სტატუსის ჩამორთმევა გახდა, მთლინად იძულებით გადაადგილებული პირების კონტროლ ქვეშ იყო. მათ შეეძლოთ დევნილის სტატუსის შესანარჩუნებლად თავი შეეკავებინათ აღნიშნული ქმედებისაგან. მათ საკუთარი ნებით განახორციელეს საცხოვრებელი ადგილის არჩევის უფლება, რითაც თავის თავზე აიღეს აღნიშნული თავისუფლების თანმდევი უარყოფითი შედეგების რისკი. სადავო ნორმის შემთხვევაში, ოკუპირებული ტერიტორიის მოსაზღვრე ადგილებში მცხოვრებ პირებს არანაირი კონტროლის შესაძლებლობა არ ჰქონდათ იმ მოვლენასთან დაკავშირებით, რაც მათი ადგილმონაცვალეობის მიზეზი გახდა. ამის გამო, არავითარი რაციონალური კავშირი არ არსებობს დევნილის სტატუსიდან ოკუპირებული ტერიტორიის მოსაზღვრე სოფლებიდან ადგილნაცვალი პირების გამორიცხვასა და საქართველოს ტერიტორიის ოკუპაციის შეწყვეტის მიზნით სახელმწიფოს მიერ გადადგმულ ლეგიტიმურ ნაბიჯებს შორის.

დ) ფინანსური სახსრების დაზოგვა, როგორც სადავო ნორმით მისაღწევის სავარაუდო მიზანი 

ვაკეთებთ დაშვებას რამდენიმე სავარაუდო მიზანზე, რომლის მისაღწევადაც კანონმდებელმა მოახდინა დიფერენცირება. ერთ-ერთი მათგანი შეიძლება იყოს სახელმწიფოს მატერიალური და ფინანსური რეასურსების დაზოგვის საჯარო ინტერესი. რესურსების შეზღუდული ხასიათი მისი რაციონალური გამოყენების, ხშირად კი გონივრული დაზოგვის ინტერესებსაც წარმოშობს. ოკუპაციის ზოლს აქეთ მცხოვრები პირებისათვის სტატუსის მინიჭება იწვევს სახელმწიფოსათვის დამატებითი ვალდებულებას, რამაც შეიძლება გაართულოს თანხის დაზოგვა ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილი მოქალაქეებისათვის. რამდენად არსებითი შეიძლება იყოს ეს მიზეზი?

მიზანი, რის გამოც ხდება დიფერენცირება უნდა იყოს არა მწვავე ან დაუძლეველი არამედ მნიშვნელოვანი ვიდრე თავად დიფერენცირების ესა თუ ის სახე. როცა სახეზეა, ომის შედეგად იძულებით გადაადგილებული პირები, რომლებიც ამ მდგომარეობაში მათი ნების საწინააღმდეგოდ აღმოჩნდნენ, მათი პრობლემების მოგვარების ინტერესთან შედარებით საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი საეჭვო ხდება. გარდა ამისა, სახსრების დაზოგვასთან დაკავშირებით შეიძლება აღინიშნოს შემდეგი:

ბენეფიციართა რაოდენობის უმნიშვნელო ზრდამ არ შეიძლება უარყოფითი ეკონომიკური შედეგები გამოიწვიოს. სახელმწიფოს მიერ გაწეული დანახარჯები ასეთი მოქალაქეების მიმართ არ იქნება უზარმაზარი ამ კატეგორიის პირთა რაოდენობის გათვალისწინებით (400 ადამიანი). ეს პროპორცია უმნიშვნელოა ოკუპირებული ტერიტორიიდან დევნილი მოქალაქეების რაოდენობასთან. სახელმწიფოს მაინც მოუწევს უხადოს ამ ადამიანების აბსოლუტურ უმრავლესობას სოციალურად დაუცველი ოჯახების საარსებო შემწეობები. ,,2012 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის დამტკიცების შესახებ” საქართველოს კანონის 39-ე მუხლის მე-7 პუნქტის ,,ბ” ქვეპუნქტის თანახმად, დევნილთა ყოველთვიური შემწეობის ოდენობა განისაზღვრება 22 ლარის ოდენობით, ხოლო კერძო სექტორში მცხოვრები დევნილების ყოველთვიური შემწეობის ოდენობა 28 ლარით. ,,სოციალური დახმარების შესახებ” საქართველოს მთავრობის 2006 წლის 27 ივლისის #145-ე დადგენილების მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, საარსებო შემწეობის ოდენობა ერთსულიან ოჯახზე არის 30 ლარი. ამავე დადგენილების მე-2 პუნქტის თანახმად, ორ ან მეტსულიანი ოჯახის შემთხვევაში, 30 ლარს ემატება 24 ლარი ყოველი მეორე და შემდგომი წევრისათვის. ამგვარად, სახელმწიფოს მაინც მოუწევს განსაზღვრული ტიპის დანახარჯების, გაღება.

მიუხედავად ამისა, ადმინისტრაციული საზღვრის აქეთ მცხოვრები ადგილნაცვალი პირები დარჩენილნი იქნებიან სიღარიბის აღმოფხვრის ისეთი გარანტიების შექმნის გარეშე, როგორიცაა მათი დასაქმება და ნორმალური საცხოვრებელი პირობებით უზრუნველყოფა. მაშინ როდესაც სახელმწიფოს ან კერძო შენობის მესკაუთრის კეთილ ნებას წერტილი დაესმევა, ეს ადამაინები დარჩებიან როგორც საარსებო შემწეობის, ასევე თავშესაფრის გარეშე, თუკი თვითმმართველობის შესაბამის ორგანოებს არა აქვთ საბინაო ფონდები და ვერ შეძლებენ ,,სოციალური დახმარების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ბ” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული უსახლკაროების თავშესაფრით უზრუნველყოფის ვალდებულების შესრულებას.

გაუგებარია თუ რა მატერიალურ სარგებელს ნახავს სახელმწიფო თავისი საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვით იმ დანაშაულით მიყენებულ ზიანთან შედარებით, რაც ბუნებრივად მოჰყვება აღნიშნული ჯგუფის მაგინალიზაციას.

ე) დასკვა

საოკუპაციო ზოლს მიღმა მცხოვრები პირები არ შეიძლება გახდნენ სამართლებრივი ტვირთის მატარებელი იმ მოვლენის გამო, რაც წარმოიშვა მათგან დამოუკიდებელი მიზეზით. დიფერენცირება არ ემსახურება საქართველოს ტერიტორიის ნაწილის დეოკუპაციის მიღწევას და ამ კუთხით არ არსებობს დიფერენციის გამართლებრის რაიმე გონივრული დასაბუთება. საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა არ არის მნიშვნელოვანი ინტერესი, რამაც შეიძლება გაამართლოს ამგვარი დიფერენცირება განსაკუთრებით მოწყვლადი ჯგუფისათვის ტვირთის დაკისრების გზით. ამგვარად, დიფერენცირება დისკრიმინაციულია, ვინაიდან ვერ გადის რაციონალური შეფასების ტესტსაც კი.