2012 წლის 25 ივლისს სააქციო საზოგადოება ,,პროგრეს ბანკის" პირველი სერვისის ცენტრის მმართველის მოვალეობის შემსრულებლის #1-1421.07 წერილით საქართველოს განვითარების კვლევით ინსტიტუტს ეცნობა, რომ აღნიშნული არასამეწარმეო არაკომერციულ იურიდიულ პირს სს ,,პროგრეს ბანკში"(ბანკის კოდი PRSGGE22) არსებულ ანგარიშებზე ადევს ყადაღა. 

2012 წლის 26 ივლისს ააიპ "საქართველოს განვითარების კვლევითი ინსტიტუტმა" მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს და მოითხოვა შემდეგი სახის საჯარო ინფორმაცია: თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ მიღებული იქნა თუ არა გადაწყვეტილება ინსტიტუტეზე ყადაღის დადების თაობაზე, დადებით შემთხვევაში, როდის და რის საფუძველზე. ასევე მოითხოვა განმარტება უნდა მიეღო თუ არა მონაწილეობა საქმის განხილვაში და უნდა ეცნობებინათ თუ არა მისთვის ამის შესახებ და შეეძლო თუ არა გადაწყვეტილების გასაჩივრება.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს კანცელარიის განყოფილების სისხლის სამართლის სექტორის უფროსის 2012 წლის 30 ივლისის 105/13438 წერილით, განმცხადებელს ეცნობა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით სასამართლოს შეუძლია სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანოს (მხარის) შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს პირის ქონებას, მათ შორის საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს ამავე კანონმდებლობით დადგენილი საფუძვლები. სასამართლოს განჩინება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ გადაეცემათ მხარეებს, რომელთაც უფლება აქვთ გაასაჩივროს სასამართლოს განჩინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 207-ე მუხლით გათვალისწინებული წესით. განმცხადებელს თბილისის საქალაქო სასამართლოს კანცელარიის განყოფილების სისხლის სამართლის სექტორის უფროსმა განუმარტა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, მხარეს წარმოადგენენ ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული, მათი ადვოკატი, გამომძიებელი და პროკურორი. შესაბამისად, მოთხოვნა არ იქნა დაკმაყოფილებული.

2012 წლის 08 აგვისტოს აღნიშნული უართან დაკავშირებით ,,საქართველოს განვითარების კვლევითმა ინსტიტუტმა" ადმინისტრაციული საჩივრით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს მენეჯერს. ამ უკანასკნელმა თავისი 2012 წლის 3 სექტემბრის გადაწყვეტილებით ადმინისტრაციული საჩივარი არ დააკმაყოფილა შემდეგ გარემოებათა გამო:

სასამართლოს განჩინება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ გადაეცემათ მხარეებს, რომელთაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, წარმოადგენენ ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული და მათი ადვოკატი, გამომძიებელი და პროკურორი. შესაბამისად, ადმინისტრაციული საჩივრის ავტორი წარმოადგენს არაუფლებამოსილ პირს მიიღოს განჩინება და მასალები ქონებაზე ყადაღის დადების თაობაზე.     

ამგვარად, მხარის სტატუსის არ არსებობის გამო, მოსარჩელემ ვერ მიიღო თავის საკუთრებასთან დაკავშირებული ინფორმაცია, რითაც უშუალოდ დაერღვა საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული უფლება. მოსარჩელეს განჩინება, რომც მოეპოვებინა, მხარის სტატუსის არ არსებობის გამო ვერ შეძლებდა სააპელაციო საჩივრის წარდგენას, რითაც დაირღვეოდა  საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სასამართლო განხილვაზე ხელმისაწვდომობის უფლება. შესაბამისად, არ არსებობს აღნიშნული საკონსტიტუციო სარჩელის განსახილველად არ მიღების ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით დადგენილი რომელიმე პირობა. 

1) უფლებაში ჩარევის არსებობა

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სასამართლოს უფლება აქვს, ყადაღა დაადოს ნებისმიერი დანაშაულისათვის ბრალდებული პირის, ან მის ქმედებაზე პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის საბანკო ანგარიშებს. აღნიშნული ნორმა არეგულირებს იმ შემთხვევებს, როდესაც საქმეში არსებობს ბრალდებული ანუ კონკრეტული პირის მიმართ მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა. ამ ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევაში ბრალდებული წარმოადგენს მხარეს, სადავოდ გამხდარი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის გაგებით და შესაბამისად, მას აქვს შესაძლებლობა, გაასაჩივროს თავის ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ პირველი ინსტანციის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება.

სრულიად განსხვავებული ვითარება გვაქვს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული სამართლებრივი ურთიერთობის არსებობისას. ეს ნორმები არ ითხოვენ იმას, რომ საქმეში არსებობდეს ბრალდებული ანუ სისხლისსამართლებრივი დევნა წარმოებდეს კონკრეტული პირის მიმართ. სსსკ-ის 151-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, პირის ქონებაზე ყადაღის დასადებად სრულიად საკმარისია ადგილი ჰქონდეს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის მომზადების ფაქტს ანუ საგამოძიებო ორგანოებში მიმდინარეობდეს წინასწარი გამოძიება ამა თუ იმ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის მზადების ფაქტთან დაკავშირებით (ისე რომ შესაძლებელია საქმეში ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში არ იყოს მიცემული კონკრეტული პირი). ამ დანაშაულის აღსაკვეთად საჭიროა ქონებაზე ყადაღის დადება.  ქონებაზე ყადაღის დასადებად ბრალდებულის არსებობის აუცილებლობას საჭიროდ არ მიიჩნევს ასევე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომელიც პირველი ინსტანციის სასამართლოს უფლებას აძლევს, ქონებას  ყადაღა დაადოს, თუკი არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომ ქურდული, რეკეტული და კორუფციული დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.

ის ფაქტი, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გააჩნია ქონებაზე ყადაღის დადების უფლებამოსილება იმ სისხლის სამართლის საქმეზე, სადაც ბრალდებულის სახით პასუხისგებაშია მიცემული პირი, ასევე მაშინ როდესაც საქმეში კონკრეტული პირის ბრალდეულობა ჯერ არ გამოკვეთილა და წინასწარი გამოძიება მიმდინარეობს დანაშაულის ფაქტთან დაკავშირებით, დასტურდება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 158-ე მუხლით. ეს უკანასკნელი ყადაღის მოქმედების ვადას განსაზღვრავს, განაჩენის აღსრულების, სისხლისსამართლებრივი დევნის ან გამოძიების შეწყვეტამდე. 158-ე მუხლი ცხადად მიუთითებს სამი ალტერნატიული გარემოების არსებობის აუცილებლობას, იმისათვის, რომ ყადაღის დადების განჩინება ძალადაკარგულად გამოცხადდეს უნდა არსებობდეს ერთ-ერთი შემდეგი პირობა მაინც: 1. ბრალდებულის მიმართ დგება გამამტყუნებელი განაჩენი და კანონით დადგენილი წესით ხდება ყადაღადადებული ქონების რეალიზაცია. 2. ბრალდებულს ვერ უდასტურდება წაყენებული ბრალდება და წყდება სისხლისსამართლებრივი დევნა და 3. დანაშაულისათვის დადგენილი ხანდაზმულობის ვადის გასვლის მიუხედავად საგამოძიებო ორგანოები ვერ ახერხებენ კონკრეტული პირისათვის ბრალის წაყენებას და წყვეტენ წინასწარ გამოძიებას, რასაც მოჰყვება ქონების ყადაღისაგან გათავაისუფლებაც. ეს უკანასკნელი გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ ქონება ისე შეიძლება დააყადაღონ, რომ საქმეზე შეიძლება არც არსებობდეს ბრალდებული და საქმის გამოძიება ისე დასრულდეს, რომ კონკრეტული პირის ბრალდეულობა ვერც გამოიკვეთოს.  

სასამართლოსათვის მიმართვის კონსტიტუციური უფლების რეალიზაციის თვალსაზრისით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს აწესებს მაშინ, როდესაც საქმეზე მიმდინარეობს წინასწარი გამოძიება და მაშინ როდესაც მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა (ანუ კონკრეტული პირი ცნობილია ბრალდებულად). თუკი გამოძიება მიმდინარეობს კონკრეტულ ფაქტზე და სისხლის სამართლის პასუხისგებაში არავინ არ არის მიცემული, მაგრამ ამის მიუხედავად ხდება კონკრეტული ადამიანის საკუთრებაში არსებული ქონებისათვის ყადაღის დადება, მესაკუთრე მოკლებულია, ყადაღის დადების თაობაზე სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობას.

 სასამართლოს განჩინების გასაჩივრება შესაძლებელია მაშინ, როცა სისხლის სამართლის საქმეზე ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მისცემენ კონკრეტულ პირს და ისიც მაშინ, თუკი უშუალოდ მის ქონებას დაადებენ ყადაღას და ბრალდებულს გააჩნია ამგვარი განჩინების გასაჩივრების ინტერესი. მაშინაც კი, როდესაც სისხლისსამართლებრივი დევნა მიმდინარეობს კონკრეტული პირის მიმართ, ქონების მესაკუთრე, რომელსაც არ გააჩნია ბრალდებულის სტატუსი, მაგრამ გამოძიება მის ქონებას დააკავშირებს ბრალდებულის მიერ ჩადენილ დანაშაულთან და ამის გამო სასამართლოს მეშვეობით მოხდება ამ ქონების დაყადაღება, ასეთი მესაკუთრე მოკლებული ხდება, ყადაღის თაობაზე პირველი ინსტანციის მიერ მიღებული სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობას.  

ბრალდებულის არსებობა თავისთავად არ გულისხმობს იმას, რომ ეს გარემოება მის ქმედებაზე პასუხისმგებელი პირის ან მასთან დაკავშირებულად მიჩნეული პირის დაცვის გარანტიას წარმოადგენს. ბრალდებულს შესაძლოა არ ჰქონდეს ქონებაზე ყადაღის დადების თაობაზე განჩინების გასაჩივრების ინტერესი. უფრო მეტიც, ამგვარი საჩივრის შეტანა საქმის სასამართლოში არსებითად განხილვის შემთხვევაში მის საწინააღმდეგოდაც შეიძლება  იქნეს გამოყენებული (ბრალდებას ექნება დამატებითი არგუმენტი, რომ ვინაიდან ბრალდებულმა გაასაჩივრა იმ ქონებაზე დადებული ყადაღა, რომელიც მასთან დაკავშირებული პირის სახელზეა გაფორმებული, ეს მიუთითებს იმაზე, რომ მას გააჩნია ინტერესი ამ ქონებასთან დაკავშირებით, რაც ადასტურებს ბრალდებულის მიერ ქონების იმ დანაშაულის გზით მოპოვების ფაქტს, რისთვისაც ის ბრალდებულია). ბრალდებულის ქმედებაზე პასუხისმგებელი პირი ან მის ქმედებაზე პასუხისმგებელი სუბიექტი არ არიან მხარეები და შესაბამისად, ვერ გაასაჩივრებენ მათ ქონებაზე დადებული ყადაღის თაობაზე მიღებულ განჩინებას.

ამგვარად, ბრალდებულის, მსჯავრდებულის, მისი ადვოკატის ან პროკურორის სტატუსის არქონა იმ პირისათვის, ვის საკუთრებაში არსებულ ქონებასაც დაედო ყადაღა, სადავო ნორმებით წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებით სარგებლობაზე უარის თქმის საფუძველს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 152-ე მუხლის თანახმად, ქონებაზე ყადაღის დადება მესაკუთრეს ან მფლობელს უკრძალავს ქონების განკარგვას, ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში – აგრეთვე ქონებით სარგებლობას. ამგვარად, ყადაღასთან დაკავშირებული უარყოფითი შედეგი - მესაკუთრის უფლებამოსილების შეზღუდვა - თანაბრად მოქმედებს როგორც ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემულ მესაკუთრეზე, ისევე იმ მესაკუთრეზე, რომელსაც ამგვარი სტატუსი არ გააჩნია. თუმცა სადავო ნორმები გასაჩივრების უფლების გამოყენების შესაძლებლობას მხოლოდ იმ მესაკუთრეს ანიჭებს, რომელსაც ბრალდებულის სტატუსი გააჩნია. მესაკუთრე, რომელიც არ არის მიცემული სისხლისსამართლებრივ პასუხსისგებაში, დაუცველი რჩება სამართალდამცავი ორგანოებისა და სასამართლოს თვითნებური მოქმედებებისაგან იმ დანაშაულის ხანდაზმულობის ვადის განმავლობაში, რის გამოც დაიწყო წინასწარი გამოძიება.

2) სადავო ნორმების არსი

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, განსაზღვრულია იმ სუბიექტების წრე, რომლებიც ითვლებიან სისხლის სამართლის პროცესის მხარეებად. ესენი არიან: ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული, მათი ადვოკატი, გამომძიებელი, პროკურორი. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 156-ე მუხლის თანახმად, სასამართლოს განჩინება ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ საჩივრდება ამ კოდექსის 207-ე მუხლით გათვალისწინებული წესით. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, განჩინების გასაჩივრების უფლება აქვს ბრალდებულს ან პროკურორს. ამგვარად სადავო ნორმა გამორიცხავს იმ პირის მიერ საკუთარი ქონების დაყადაღებასთან დაკავშირებით საჩივრის წარდგენის შესაძლებლობას, რომელსაც არ გააჩნია ბრალდებულის სტატუსი.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 207-ე მუხლის მესამე ნაწილი არეგულირებს იმ შემთხვევას, როდესაც სააპელაციო სასამართლომ უნდა აცნობოს მხარეებს სასამართლო განხილვის დრო და ადგილი. სასამართლოს არ ევალება ამგვარი შეტყობინება გაუგზავნოს იმ პირს, რომელსაც არა აქვს ბრალდებულის ან მსაჯავრდებულის ან გამართლებულის სტატუსი, თუმცა სააპელაციო სასამართლოს განხილვის საგანს სწორედ მისი საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე ყადაღის დადება წარმოადგენს. სწორედ ქონების მესაკუთრეა ის ერთადერთი სუბიექტი, რომელზეც შესაძლოა უარყოფითი გავლენა მოახდინოს სასამართლო განხილვის შედეგად მიღებულმა განჩინებამ. მას შესაძლოა აღარ ჰქონდეს თავისი საკუთრებით სარგებლობის შესაძლებლობა. ამის მიუხედავად, სადავო ნორმა არ აძლევს ბრალდებულის სტატუსის არმქონე მესაკუთრეს სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობას. სადავო ნორმა აშკარად  უშვებს სააპელაციო განხილვის ამგვარი სუბიექტის მონაწილეობის გარეშე წარმართვის შესაძლებლობას, რითაც ადამიანს  ტოვებს შეჯიბრებითი პროცესისათვის დამახასიათებელი უფლების შეზღუდვის მხარდამჭერ მოსაზრებებზე შეპასუხების გარეშე. საკუთარი საკუთრების უფლების დასაცავად მესაკუთრეს არ აქვს შესაძლებლობა წარუდგინოს სასამართლოს უფლების შეზღუდვის ინიციატორის საწინააღმდეგო არგუმენტები.

3)რამდენად გამართლებულია სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2004 წლის 21 დეკემბერს  N 2/ 6/264  საქმეში შპს ,,უნისერვისი" საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 პარაგრაფში აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი იცავს ქვედა ინსტანციის მიერ მიღებული სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლებას, თუკი ეს უკანასკნელი რეალიზებას უკეთებს კონკრეტულ უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქმეში ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-4 პარაგრაფში, განაცხადა:“საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი მოიცავს არა მარტო პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის, არამედ ზემდგომ ინსტანციებში საჩივრის შეტანის  უფლებასაც. აღნიშნული მუხლი მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის გარანტიას წარმოადგენს."

იმავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის უფლება არ არის აბსოლუტური. იგი შეიძლება დაექვემდებაროს გარკვეულ შეზღუდვებს, რომელიც უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იქნეს გონივრული თანაზომიერება შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და აღნიშნული შეზღუდვის კანონიერ მიზანს შორის.

მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის გარემოება, რომ მესაკუთრეს არა აქვს პირველი ინსტანციის სასამართლოს სხდომაში მონაწილეობის უფლება, მათ შორის, იმ გამონაკლის შემთხვევაშიც კი, როდესაც სასამართლო იყენებს თავის დისკრეციულ უფლებამოსილებას და ზეპირ მოსმენას ატარებს. ამაზე მეტყველებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 154-ე მუხლის მეორე ნაწილი, სადაც აღნიშნულია: ,,მოსამართლე შუამდგომლობისა და მისი განხილვისათვის საჭირო ინფორმაციის შესვლიდან არა უგვიანეს 48 საათისა ზეპირი მოსმენის გარეშე წყვეტს შუამდგომლობას. მოსამართლე უფლებამოსილია შუამდგომლობა განიხილოს შუამდგომლობის დამყენებელი მხარის მონაწილეობით."

პირველი ინსტანციის სასამართლოში ადამიანისათვის მართლმსაჯულების მონაწილეობის შეზღუდვა შესაძლოა გამართლებულიც იყოს. თუკი პირს ეცოდინება, რომ სასამართლო სხდომა დანიშნულია ქონებაზე ყადაღის განხილვის საკითხთან დაკავშირებით, მესაკუთრემ შესაძლოა განჩინების გამოტანამდე დახარჯოს ქონება და ყადაღის დადების საკითხის განხილვამ აზრი დაკარგოს.

სხვაგვარი ვათარებაა საქმის სააპელაციო განხილვისას. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 207-ე მუხლის პირველი ნაწილის, ნორმის რომელიც გამოიყენება ქონებაზე ყადაღის დადებასთან დაკავშირებული ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად, თანახმად: გასაჩივრება არ აჩერებს ყადაღის დადებასთან დაკავშირებით მიღებული  განჩინების აღსრულებას. პირველი ინსტანციის სასამართლოს განჩინების მიღების შემდეგ ქონება მოქცეულია სამართალდამცავი ორგანოების ექფექტური კონტროლის ქვეშ. მესაკუთრეს აღარ აქვს, მისი გასხვისების და პასუხისმგებლობისაგან თავის დაღწევის შესაძლებლობა. შესაბამისად, აღარ არსებობს ის ლეგიტიმური მიზანი, რის გამოც პირს არ მიეცა პირველი ინსტანციის სასამართლოში მონაწილეობის შესაძლებლობა. კიდევ უფრო მეტი, სააპელაციო სასამართლოში საჩივრის შეტანა და პროკურატურის საწინააღმდეგო მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა არის სასამართლოს მიერ დაშვებული შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობა. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-4 პარაგრაფში განაცხადა: ,,“გასაჩივრების უფლება სამართალწარმოებაში დაშვებული შესაძლო  შეცდომის გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა." ამგვარი უფლებით სარგებლობს პირი, რომელსაც გააჩნია ბრალდებულის სტატუსი. შესაბამისად, კიდევ უფრო გაუგებარი ხდება ის ლეგიტიმური მიზანი, რის გამოც მესაკუთრეს, რომელიც არ სარგებლობს ბრალდებულის სტატუსით, ეზღუდება სააპელაციო წესით ყადაღის დადების თაობაზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს გასაჩივრების შესაძლებლობა.

საქმის განხილვის გაჭიანურება არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს ლეგიტიმურ მიზნად. ამ ლოგიკით, საქმის გამოძიება ასევე მაშინ ჭიანურდება, როდესაც კანონმდებელი ამგვარ  უფლებას ბრალდებულს ანიჭებს. მსგავსად  უნისერვისის საქმის მე-2 პარაგრაფისა, მოცემულ შემთხვევაშიც ზემდგომ ინსტანციას ეგზავნება არა ფაქტთან დაკავშირებული მთელი სისხლის სამართლის საქმე, არამედ, როგორც სისხლის სამართლის კოდექსის 154-ე მუხლის მე-2 ნაწილსა და 207-ე მუხლის პირველ ნაწილშია აღნიშნული: ყადაღის შუამდგომლობის განხილვისათვის საჭირო ინფორმაცია. ასე, რომ მხოლოდ ყადაღის დასადებად საჭირო ინფორმაციის და არა მთლიანი სისხლის სამართლის საქმის სასამართლოს მიერ გამოთხოვით საქმე არ გაჭიანურდება.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში შპს უნისერვისი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 პარაგრაფში განაცხადა: ,,ზოგადი ადმინისტრაციული ხასიათის სირთულეები, რასაც შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს გასაჩივრების შემთხვევაში, არ შეიძლება გახდეს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის საფუძველი. "   

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადამიანს სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას ანიჭებს თავის უფლებათა დასაცავად. ჩვენი აზრით, სადავო ნორმები ართმევენ პირს შესაძლებლობას, სასამართლოს მიმართონ საკუთრების უფლების დასაცავად.მოცემულ შემთხვევაში, შესაძლოა საეჭვო გახდეს ის, თუ რამდენად შეიძლება არსებობდეს საკუთრების უფლება მაშინ, როდესაც საქმე ეხება სავარაუდოდ უკანონო გზით მოპოვებულ ქონებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2005 წლის 13 ივლისს #2/5/309,310,311 გადაწყვეტილების მე-3 პარაგრაფში საქმეზე ლილი თელია, არჩილ მეფარიძე, გურამ თოხაძე, სერგო გოგიტიძე,როსტომ ბოლქვაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა, რომ თანამდებობის პირის მიერ უკანონო და დაუსაბუთებელი გზით მოპოვებული ქონება არ არის დაცული საკუთრების უფლებით. მისთვის ქონების ჩამორთმევა ემსახურება თავდაპირველი მდგომარეობის აღდგენას.

სადავო ნორმებში საუბარია, პირის მიერ სავარაუდოდ კორუფციული, რეკეტული, ქურდული გზით მოპოვებულ ქონებაზე, ასევე კანონიერ ქონებაზე, რომელიც დანაშაულის ჩასადენად გამოიყენება. აქვე ყადაღის დადება ხდება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ქონება კანონიერი და დასაბუთებული გზით არის მოპოვებული, არ გამოიყენება დანაშაულის ჩასადენად და თუმცა ქონების დაყადაღება ხდება სასჯელის აღსრულების უზრუნველსაყოფად.

151-ე მუხლის პირველ ნაწილში ნახსენები დაყადაღება ქონების გადამალვისა და დახარჯვის თავიდან აცილების გამო, სრულიად არ მიუთითებს იმაზე, რომ ამ შემთხვევაში სახეზეა რეკეტული, ქურდული და კორუფციული გზით შეძენილი ქონება. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში საკუთრების უფლების არ არსებობის არგუმენტები უსაფუძვლოა.

საკუთრების უფლება არსებობს მაშინაც, როდესაც ქონებაზე ყადაღის დადება ხდება 151-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ისეთი ალტერნატივის პირობებში, როგორიცაა ქონების დანაშაულის იარაღად გამოყენება და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ქონების სავარაუდო რეკეტული, ქურდული და კორუფციული წარმომავლობის გამო. პირი ასეთი ქონების მიმართ სარგებლობს საკუთრების უფლებით, ვიდრე მას სასამართლო არ დაუდასტურებს, კორუფციულ, რეკეტულ და ქურდულ დანაშაულში მონაწილეობას. სწორედ სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით დაკარგავს პირი ქონებაზე საკუთრების უფლებას. სადავო ნორმები კი ეხება იმ ვითარებას, როდესაც ადამიანის მიერ ორგანიზებული და კორუფციული დანაშაულის ჩადენის ფაქტი არ არის სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით დადასტურებული და როგორც 151-ე მუხლის მე-3 ნაწილშია აღნიშნული, მხოლოდ ,,საკმარისი მონაცემები" არსებობს იმის თაობაზე, რომ ქონება უკანონო და დაუსაბუთებელი გზით არის შეძენილი.

4) ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა  

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 207-ე მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად, საჩივრის განხილვის შედეგად გამოტანილი განჩინების ასლები გადაეცემა მხარეებს, ეგზავნება

გასაჩივრებული გადაწყვეტილების მიმღებ სასამართლოს და განჩინების აღმასრულებელ ორგანოს. ამგვარად, მესაკუთრეს, რომელიც არ სარგებლობს მხარის სტატუსით და რომელსაც სააპელაციო სასამართლოს მიერ მიღებული საბოლოო გადაწყვეტილებით ქონება დაუყადაღეს, არათუ სასამართლო პროცესში მიღების შესაძლებლობა არ გააჩნია, არამედ ისიც კი არ ეცნობება, რომ მისი საკუთრებაში არსებული ქონება დაყადაღებულია. საკუთრების უფლება, რომელიც ადამიანის ღირსეული არსებობის უმთავრეს საფუძველს და ნორმალური სამოქალაქო ბრუნვის უმთავრეს წინაპირობას წარმოადგენს, სადავო ნორმით ხდება არაპროგნოზირებადი და სათუო. მესაკუთრემ არ იცის, თუ რა დანაშაულის ფაქტზე მიმდინარეობს სისხლის სამართლის საქმე, შესაბამისად მისთვის უცნობი რჩება დანაშაულის ხანდაზმულობის ვადა, რაც მესაკუთრისათვის შეუძლებელს ხდის იმის გარკვევას, თუ როდის მოეხსნება მის ქონებას ყადაღა და დაუბრუნდება საკუთარი ქონებით ნორმალური სარგებლობის შესაძლებლობა. განჩინებაზე ხელმისაწვდომობის არ არსებობით, მესაკუთრეს ერთმევა შესაძლებლობა, კერძოსამართლებრივი წესით დავა აწარმოოს იმ პირის მიმართ, რომლის ქმედებაც გახდა დაყადაღების შედეგად მისთვის მიყენებული ზიანის დადგომის მიზეზი. განჩინებაზე მესაკუთრის წვდომა იქნებოდა ის შესაძლებლობა, რომლითაც მესაკუთრე განსაზღვრავდა მის მიმართ მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელ პირს და იმ გარემოებებს, რამაც ქონებისათვის ყადაღის დადება გამოიწვია, საბოლოო ჯამში აღნიშნული განჩინება შეეძლო გამოეყენებინა მტკიცებულებად საკუთარი უფლებების დასაცავად.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 207 მუხლის მე-6 ნაწილი წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველ პუნქტთან. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებით გარანტირებულია: ,,საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს, კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებებში მასზე არსებულ ინფორმაციას, აგრეთვე იქ არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავენ სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას."

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-13 პარაგრაფში განაცხადა:

41-ე მუხლის პირველი პუნქტის ყურადღების ცენტრშია სუბიექტი, რომელიც დაინტერესებულია ინფორმაციის მიღებით ოფიციალური წყაროებიდან. ამ პუნქტით დაცული სიკეთეა პირის უფლება მიიღოს ინფორმაცია ოფიციალური ჩანაწერებიდან. ამავდროულად, დადგენილია ამ უფლების შეზღუდვის შემთხვევებიც. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტი ინფორმაციის თავისუფლებას უკავშირდება. შეიძლება ითქვას, რომ ეს ნორმა ინფორმაციის თავისუფლების კონკრეტულ შემთხვევას – ოფიციალური წყაროებიდან ინფორმაციის მიღების უფლებას იცავს.

მოცემულ შემთხვევაში, ადამიანს უარს ეუბნებიან მიიღოს თავის საკუთრებასთან დაკავშირებული ინფორმაცია. აღნიშნული შეზღუდვა შეიძლება ემსახურებოდეს გამოძიების ინტერესების დაცას. ეს უკანასკნელი მიზანი თავსდება კონსტიტუციის 41-ე მუხლით გათვალისწინებული სახელმწიფო საიდუმლოების ცნებაში. ამ ეტაპზე უნდა დადგინდეს რამდენად პროპორციულია ამგვარი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე დაწესებული შეზღუდვა სახელმწიფო საიდუმლოების ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.  

ვითვალისწინებთ იმას, რომ გამოძიება განსაკუთრებულ სიძნელეს შეიძლება წააწყდეს  კორუფციული, ქურდული, რეკეტული და ფულის გათეთრებასთან დაკავშირებული დანაშაულის გამოძიებისას. აღნიშნული დანაშაულები ხასიათდება განსაკუთრებული კომპლექსურობით, რაც დანაშაულში ჩართულ არაერთ ელემენტს შეიცავს. ამ დროს საგამოძიებო ორგანოებს შეხება უხდებათ განსაკუთრებული სირთულის დანაშაულთან, რომლის გასახსნელად მათ შესაძლოა ისეთი ღონისძიებების გამოყენება დასჭირდეთ, რასაც არ მიმართავდნენ ჩვეულებრივ დანაშაულთან დაკავშირებული გამოძიების წარმოებისას. აღნიშნული დანაშაულების გამოძიებისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონფიდენციალობის დაცვა.

აქვე შევნიშნავთ იმასაც, რომ ყადაღის დადება მოითხოვება არა მხოლოდ ქონების უკანონო ლეგალიზაციისა და ორგანიზებულ დანაშაულთან, არამედ ნებისმიერი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი დანაშაულის მზადებასთან. ამასთან ერთად, ქონებაზე ყადაღის დადება განსხვავდება ისეთი ფარული ღონისძიებისაგან, როგორიცაა მაგალითად სატელეფონო საუბარზე მიყურადება და საბანკო გადარიცხვების მონიტორინგი. თუკი მოცემულ ღონისძიებებთან მიმართებაში საგამოძიებო ორგანოებს შეუძლიათ, ადამიანის კომუნიკაციებზე და გადარიცხვებზე ისე აწარმოონ დაკვირვება, რომ ამის შესახებ ადამიანმა არც კი იცოდეს და ამგვარად, მოიპოვონ სათანადო მტკიცებულებები კონკრეტული დანაშაულის ფაქტთან დაკავშირებით, ქონებაზე ყადაღის დადების სამართლებრივი საფუძვლის გასაიდუმლოებით შორეულ პერსპექტივაში (ამა თუ იმ დანაშაულის ხანდზამულობის ვადა) იმავე მიზნის მიღწევა შეუძლებელია. ადამიანი, რომელიც დაკავშირებულია დანაშაულთან, ადვილად მიხვდება საგამოძიებო ორგანიზაციების მიზნებს, როდესაც მოკლებული ხდება შესაძლებლობას, ისარგებლოს საკუთარი ქონებით.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ყადაღის მიზანს წარმოადგენს ის, რომ პირმა არ დახარჯოს ქონება, რომელზეც შესაძლოა მომავალში დანაშაულის ჩადენის გამო წარმოშობილი პასუხისმგებლობის აღსრულება იყოს მიქცეული. იმავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის მზადებისას ქონებაზე ყადაღის დადება მიზნად ისახავს იმას, რომ აღნიშნული ქონება არ გამოიყენოს პირმა დანაშაულის ჩადენის იარაღად. ამგვარად, სასჯელის უზრუნველყოფა და  დანაშაულის პრევენცია არის ის მიზანი, რასაც სისხლისსამართლებრივი ყადაღა ემსახურება. ეს მიზანი მიიღწევა იმ მომენტიდან, რაც პირის ქონებაზე მოხდება ყადაღის დადება. აქედან გამომდინარე, გაუგებარია, დანაშაულის იარაღის ამოღების, სასჯელის უზრუნველყოფისა და მას შემდეგ, რაც ადამიანისათვის ბუნებრივად ცნობილი ხდება ის, რომ არა აქვს საკუთარი ქონებით სარგებლობის შესაძლებლობა, რა საჯარო მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს მესაკუთრისათვის ყადაღის დადების შესახებ დადგენილების გასაიდუმლოება? 

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ა"ქვეპუნქტის შესაბამისად, დანაშაულის ჩადენის გამო პირის სისხლისსამართლებრივ დევნასთან და

სისხლის სამართლის საქმის წარმოებასთან დაკავშირებით ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-3, ინფორმაციის თავისუფლებასთან დაკავშირებული, თავი არ გამოიყენება. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად,პროკურორი/გამომძიებელი ვალდებულია უზრუნველყოს, რომ გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია არ გახდეს საჯარო. ამგვარად, გამოძიების შეწყვეტამდე პრაქტიკულად შეუძლებელია მესაკუთრისათვის დაყადაღების თაობაზე განჩინების მიღება. გამოძიების უშედეგოდ დამთავრება კი იწვევს ქონებიდან ყადაღის მოხსნას. მოცემული პერიოდისათვის კი ამგვარი დოკუმენტის მოძიება სამართლებრივ ინტერესს კარგავს მესაკუთრისათვის.

5) საკუთრების უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულია საკუთრების უფლება. სადავო ნორმები ართმევს რა მესაკუთრეს გასაჩივრების შესაძლებლობას, საშუალებას უსპობს უფლების დაცვის პროცესუალური საშუალებების გამოყენებით თავი დააღწიოს ყადაღას, ამით აღიდგინოს თავისი ქონებით განკარგვის და ცალკეულ შემთხვევაში მისით სარგებლობის უფლებამოსილებაც, რაც საკუთრების უფლების უმთარეს ელემენტს წარმოადგენს.

საკუთრების უფლებაში ჩარევა ხდება 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტით დადგენილი წესით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-10 პარაგრაფში განაცხადა:

21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტს მკვეთრად გამოხატული ფორმალური ნიშნები ახასიათებს. ამ ცნებაში ვერ თავსდება ნებისმიერი შემთხვევა, რაც პირის მიერ, მისი ნების საწინააღმდეგოდ საკუთრების დაკარგვას გულისხმობს. საკუთრების ჩამორთმევაში იგულისხმება ექსპროპრიაცია, რომლის პირობები და წესი დადგენილია საქართველოს კანონით ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ." სადავო ნორმები არ არის დაკავშირებული აღნიშნულ შემთხვევებთან, ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძველი 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით უნდა იქნეს შემოწმებული.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-16 პარაგრაფში აღნიშნულია: ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების" შინაარსს კონკრეტულ შემთხვევაში კანონმდებელი განსაზღვრავს. მოქმედება ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის" არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის" შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები. ამასთანავე, არ არის აუცილებელი, რომ კანონმდებელმა კონკრეტულად მიუთითოს ნორმაში, თუ რა ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის" იღებს მას. ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების" არსებობა შეიძლება გაირკვეს ნორმის ანალიზის, მისი განმარტების შედეგად. პირი, რომელიც იყენებს ნორმას, თვითონ კი არ ადგენს ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების" არსებობას ან არარასებობას, არამედ მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არსებობს კანონმდებლის მიერ მოაზრებული ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება". ხოლო იმას, არის თუ არა კანონმდებლის მოსაზრება ,,აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებასთან" დაკავშირებით მართებული და კონსტიტუციასთან შესაბამისი, საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს. 

დანაშაულის აღკვეთა, სწრაფი და ეფექტური გამოძიება შესაძლოა იყოს შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი, რაც ჯდება საზოგადოებრივი საჭიროების ცნებაში. საზოგადოებრივი საჭიროება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, უფლების შეზღუდვის საფუძველს წარმოადგენს, თუმცა როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის 27-ე პუნქტში განაცხადა: საკუთრების უფლების შეზღუდვის ,,გადაწყვეტილების მიღებისა და აღსრულების პროცედურის გარეშე ...თვით ლეგიტიმური საზოგადოებრივი მიზნის არსებობის შემთხვევაშიც კი, ამ მიზნის მიღწევის საშუალება არაადექვატური და არაპროპორციული იქნება." ამასთან როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტშია აღნიშნული საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ საკუთრების უფლება შეიზღუდოს. იგი იმავდროულად აუცილებელიც უნდა იყოს.

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარეობს მოთხოვნა იმასთან დაკავშირებით, რომ კანონმდებელმა მესაკუთრეს, როგორც სუბიექტს, მიანიჭოს საკუთრების უფლების სამართლებრივი დაცვის საშუალებები (ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის მე-6 პუნქტი). სადავო ნორმებით, მესაკუთრეს, რომელიც არ სარგებლობს სისხლის სამართლის საპროცესო სტატუსით, არა აქვს სამართლებრივი დაცვის საშუალება სასამართლოსათვის მიმართვის გზით. მას ასევე არა აქვს შესაძლებლობა მიიღოს ინფორმაცია ქონებაზე ყადაღის დადების მიზეზებთან დაკავშირებით და დააფიქსიროს თავისი პოზიცია ამასთან დაკავშირებით. ქონებაზე ყადაღის დადების პროცედურის წაკითხვა სადავო ნორმებთან კავშირში ხდის მას არაგამჭვირვალეს, მესაკუთრეს ამყოფებს ინფორმაციულ ვაკუუმში, რითაც მას ქონებრივი ზიანი შეიძლება მიადგეს (იხილეთ ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მე-2 თავის 28-ე პუნქტი).