წინამდებარე საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს მოქალაქე მარიკა გაბესკირია. საქმეს თან ერთვის ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს 2011 წლის 27 დეკემბრის N2/79 გადაწყვეტილება მარიკა გაბესკირიას ქმედუუნაროდ აღიარების თაობაზე. აღნიშნული გადაწყვეტილებით ზესტაფონის რაიონული სასამართლოს მოსამართლე მერაბ გაბინაშვილმა, სოციალური მომსახურების სააგენტოს თერჯოლის განყოფილების წარმომადგენლის გიორგი მაკარიძის განცხადების საფუძველზე, განიხილა მარიკა გაბესკირიას ქმედუუნაროდ აღიარების შესახებ საკითხი.

სასამართლომ გადაწყვიტა: გიორგი მაკარიძის განცხადება დაკმაყოფილდეს და მარიკა გაბესკირია დაბადებული 1975 წლის 16 ივლისს (პ/ნ 42001003288), აღიარებულ იქნას ქმედუუნაროდ.

2001 წელს მოსარჩელეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსი მიენიჭა უვადოდ და დაენიშნა სახელმწიფო პენსია. იგი 2011 წლიდან, აღიარებულია ქმედუუნაროდ.

მოსარჩელე 2012 წლამდე კანონმდებლობით დადგენილი წესით უშუალოდ იღებდა და განკარგავდა სოციალური პაკეტით გათვალისწინებულ თანხას, რომელიც  შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსის მინიჭებიდან გამომდინარე დაენიშნა. 2012 წლიდან საქართველოს შორმის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს მმართველობის ქვეშ მყოფმა სსიპ - სოციალური მომსახურების სააგენტომ საბანკო დაწესებულებაში გახსნა საანაბრე (სადეპოზიტო) ანგარიში, სადაც ირიცხება და გროვდება მოსარჩელის კუთვნილი ფულადი გასაცემელი. 2012 წლიდან მოსარჩელეს არ გააჩნია სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხისა და მასზე დარიცხული პროცენტის უშუალოდ მიღებისა და განკარგვის უფლებამოსილება.

ჩვენთვის ცნობილია, რომ ერთი მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც იმყოფებიან სახელმწიფო მზრუნველობის ქვეშ და არ არიან აღიარებული ქმედუუნაროდ და მეორე მხრივ, სახელმწიფო მზრუნველობის ქვეშ მყოფი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც შესაძლებელია აკმაყოფილებენ ქმედუუნაროდ აღიარების კრიტერიუმებს, თუმცა კანონმდებლობით დადგენილი წესით ამ პირების ქმედუუნაროდ აღიარება არ განხორციელებულა იღებენ და განკარგავენ სოციალური პაკეტით განსაზღვრულ ფულად გასაცემელს. ასევე, იმ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების კანონიერი წარმომადგენლები, რომლებიც არ ცხოვრობენ ინსტიტუციაში და არიან ქმედუუნაროდ აღიარებულნი, იღებენ და მათი საჭიროებების მიხედვით განკარგავენ სოციალური პაკეტით განსაზღვრულ ფულად გასაცემელს. ამრიგად, ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით მიგვაჩნია, რომ ერთი მხრივ, ირღვევა მოსარჩელის საკუთრების უფლება და მეორე მხრივ, მოსარჩელესთან მიმართებაში დისკრიმინაციული მოპყრობა ხორციელდება.

2014 წელს მოსარჩელემ განცხადებით მიმართა არასამთავრობო (არასამეწარმეო) იურიდიულ პირს „პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის,“ რათა ეშუამდგომლა სააგენტოსთან მისი საკუთრების დარღვეული უფლების აღდგენასთან დაკავშირებით. ამ ფაქტის შესახებ სოციალური მუშაკისათვის ცნობილია.

ორგანიზაციამ მიმართა სააგენტოს მოსარჩელის საკუთრების განკარგვის უფლების საკითხის შესწავლის თხოვნით. სააგენტომ პასუხად აცნობა, რომ მოსარჩელის ანგარიშზე დაგროვებული თანხისა და პროცენტის განკარგვის შესაძლებლობა მოსარჩელეს მიეცემა მხოლოდ ქმედუნარიანობის აღდგენის ან ქმედუნარიანობის აღდგენამდე მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს რეგიონული საბჭოს გადაწყვეტილებით.

,,პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის’’ მიმართა სოციალური მომსახურების სააგენტოს ქვემო ქართლის რეგიონულ საკოორდინაციო საბჭოს მოსარჩელის საკუთრების განკარგვის უფლების საკითხის განხილვის თხოვნით. სოციალური მომსახურების სააგენტოს ქვემო ქართლის რეგიონულმა ცენტრმა არასამთავრობო ორგანიზაციას აცნობა, რომ საბჭოს არ განუხილავს მოსარჩელის სოციალური პაკეტით განსაზღვრული ფულადი გასაცემლის განკარგვის საკითხი, რადგან შესაბამისი თხოვნით არ მიუმართავს სოციალური მომსახურების სააგენტოს გარდაბნის რაიონული განყოფილების სოციალურ მუშაკს, რომელიც მოსარჩელის კანონიერი წარმომადგენელია. წერილს თან ერთვოდა სოციალური მუშაკის მოხსენებითი ბარათი.

მოსარჩელემ 2014 წლის 9 დეკემბერს განცხადებით მიმართა კანონიერ წარმომადგენელს ლალი სამხარაულს (სსიპ სოციალურ მომსახურების სააგენტოს ქვემო ქართლის რეგიონალური საკოორდინაციო ცენტრის გარდაბნის რაიონული განყოფილების უფროსი) და მოითხოვა საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის წარდგენის მიზნით ორგანიზაციაზე "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის"  შესაბამისი რწმუნებულების გაცემა. აღნიშნული განცხადება განხილულ იქნა სოციალური მომსახურების სააგენტოს უფროსის მოვალეობის შემსრულებლის გაიოზ თალაკვაძის მიერ, რომელმაც მოსარჩელესა და კანონიერ წარმომადგენელს ბუნდოვანი პასუხი აცნობა. სოციალური მომსახურების სააგენტოს უფროსის მოვალეობის შემსრულებლის წერილში საუბარია საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსისა და საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ცალკეულ მუხლებზე, რომლებსაც არ გააჩნია რელევანტური კავშირი საკონსტიტუციო სასამართლოში სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ მოსარჩელეს უარი ეთქვა ორგანიზაციისთვის "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის" წარმომადგენლობის დამადასტურებელი დოკუმენტის გაცემაზე. გარდა ამისა, რწმუნებულების ნოტარიულად დამოწმება ვერ განხორციელდა, რადგან კანონმდებლობა არ ანიჭებს ქმედუუნაროდ აღიარებულ პირს რწმუნებულების გაცემის უფლებამოსილებას. 

ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებით ირღვევა მოსარჩელე მარიკა გაბესკირიას კონსტიტუციის 21-ე მუხლითა და მე-14 მუხლებით გარანტირებული უფლებები. შესაბამისად, სარჩელი სრულად აკმაყოფილებს ,"საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,"ა" ქვეპუნქტის, "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს და არ არსებობს სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.

1. საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან და საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან

1.1. საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან

ა) სოციალური პაკეტი, როგორც კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული საკუთრების ობიექტი

სადავო ნორმა მოცემულია საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებაში (შემდგომში - დადგენილება). დადგენილება განსაზღვრავს სოციალური პაკეტის მოცულობას, მიმღებ პირთა წრეს, სოციალური პაკეტის დანიშვნის, გაცემის წესსა და პირობებს, ადგენს ადმინისტრირების ორგანოს, ბენეფიციართა უფლებებს და არეგულირებს სოციალური პაკეტის მიღებასთან, შეჩერებასთან, შეწყვეტასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს. დადგენილება მიღებულია „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის საფუძველზე. შესაბამისად, სადავო ნორმის ფორმალური და მატერიალური თვალსაზრისით კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე და სოციალური პაკეტის, როგორც საკუთრების ობიექტზე მსჯელობისას აუცილებელია ამ კანონის მიზნობრივი მიმოხილვა.

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზანია სოციალური დახმარების მწყობრი სისტემის ჩამოყალიბებით მოსახლეობის სამართლიანი, მიზნობრივი და ეფექტიანი დახმარებით უზრუნველყოფა. კანონით განსაზღვრულია სოციალური დახმარების სახეები, რომელთაგან სოციალური პაკეტი წარმოადგენს ერთ-ერთ სახეს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ სოციალური დახმარებისა (მათ შორის სოციალური პაკეტი)  და სახელმწიფო პენსიის/საპენსიო პაკეტის ცნებები არ არის იდენტური. რასაკვრიველია, მათ კონსტიტუციურ დონეზე გააჩნიათ საერთო სამართლებრივი საწყისი, საყრდენი, საფუძველი - სოციალური სახელმწიფოს პრინციპი. თუმცა, საერთო კონსტიტუციური პრინციპიდან მომდინარე უფლებების არსებობა იმთავითვე არ გულისხმობს მათ ერთგვარობას. გარდა ამისა, კანონმდებლის მიერ სახელმწიფო პენსიასთან და სოციალურ დახმარებასთან (სოციალურ პაკეტთან) დაკავშირებული სამართლებრივი ურთიერთობები სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტით არის მოწესრიგებული. მათი არაერთგვაროვანი სამართლებრივი ბუნების დამადასტურებელი არგუმენტია ის ფაქტიც, რომ ერთი მხრივ, განსხვავებულია რეგულირების სფერო და მეორე მხრივ, დაუშვებელია ერთობლივად ორივე ინსტრუმენტით - სახელმწიფო პენსიისა და სოციალური პაკეტის მიღების უფლებით სარგებლობა. სახელმწიფო პენსიისა და სოციალური პაკეტის გამიჯვნის საჭიროებაზე სარჩელში საუბარია იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „ომარ შერაზადიშვილი, თამაზ კოღუა, ვახტანგ რაზმაძე, რევაზ ყიფიანი, გიორგი ნადარეიშვილი და ნუგზარ სოტკილავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ განიხილა სპეციალური (სახელმწიფო) პენსიის გაუქმებისა და შემცირების საკითხი. სასამართლოს განცხადებით, აღნიშნული უფლება არ იყო დაცული კონსტიტუციის 21–ე მუხლით და სახელმწიფოს დისკრეციის ფარგლებში მოსაწესრიგებელ სოციალურ უფლებებს განეკუთვნებოდა. სასამართლომ მიუთითა, რომ „საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული საკითხები სოციალური უფლებების კატეგორიას განეკუთვნება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით კი აღიარებულია საკუთრების საყოველთაო უფლება, რომელიც ადამიანის პირადი უფლებაა. იმავდროულად მას აქვს ეკონომიკური ხასიათი, ამიტომ რიგი სოციალური უფლებების ხელყოფაზე, ხელყოფის შინაარსიდან გამომდინარე შეიძლება გავრცელდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის ფარგლები. თუმცა მოცემული დავის ფარგლებში არ გამოიკვეთა სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციის 21-ე მუხლით აღიარებულ უფლებასთან.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 29 მარტის განჩინება).

აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ წინამდებარე შემთხვევა თვისებრივად განსხვავდება ზემოაღნიშნულ საქმეში არსებული ფაქტობრივ-სამართლებრივი გარემოებებისგან (სადავო ნორმა არ ეხება სოციალური დახმარების გაზრდას ან შემცირებას). მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ზოგადად სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხის დანიშვნის ან არ დანიშვნის საკითხი შესაძლებელია სცდებოდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ სფეროს. თუმცა მას შემდეგ, როდესაც შესაბამისი სამართლებრივი პროცედურებისა და წესების დაცვით კონკრეტულ პირზე განხორციელდება სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხის დანიშვნა, ეჭვგარეშეა, რომ იგი მოექცევა კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ სფეროში. მოსარჩელის აზრით, სოციალური პაკეტის არსი გულისხმობს ორ სამართლებრივ განზომილებას: 1) სოციალური პაკეტი - პირის სოციალური უფლება სახელმწიფოს მხრიდან მიიღოს დახმარება, რომლის ოდენობას სახელმწიფო სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით განსაზღვრავს; 2) სოციალური პაკეტი - თანხა (მატერიალურ-სამართლებრივი სიკეთე), რომლის დანიშვნის შემდეგ, მასზე პირს საკუთრების უფლება წარმოეშობა. მოცემული შემთხვევა სწორედ მეორე სამართლებრივი განზომილების ჭრილში უნდა იქნეს განხილული.

სოციალური პაკეტის, როგორც საკუთრების ობიექტზე მსჯელობისას მხედველობაში აგრეთვე მისაღებია საქართველოს მთავრობის მიზანი, ნება. შესაბამისად, დადგენილების მუხლები ერთობლიობაში, სისტემურად უნდა იქნეს წაკითხული. დადგენილების მე-13 მუხლის მიხედვით, სოციალური პაკეტის მიღებაზე უფლებამოსილი პირის გარდაცვალების შემთხვევაში, გარდაცვალებამდე მიუღებელი სოციალური პაკეტის თანხები ამავე სამართლებრივი აქტით განსაზღვრულ შემთხვევებში უნდა გაიცეს პირველი რიგის კანონით მემკვიდრეებზე (შვილები, მშობლები, მეუღლე) ან სამკვიდრო მოწმობის მფლობელზე (ანდერძით ან კანონით მემკვიდრე). მიუხედავად იმისა, რომ მემკვიდრეების კატეგორია შეზღუდულია, დადგენილება ითვალისწინებს პირველი რიგის მემკვიდრეებზე ან ანდერძით განსაზღვრულ პირებზე სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხის ერთჯერადად გაცემის შესაძლებლობას, რაც ცალსახად მიუთითებს იმ გარემოებაზე, რომ სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხა სოციალური პაკეტის მიღებაზე უფლებამოსილ პირს გადაეცემა არათუ მხოლოდ პირადი სარგებლობის, განკარგვის მიზნით, არამედ საკუთრებაში. სადავო არ უნდა იყოს ის ფაქტი, რომ იმგვარი მატერიალური სამართლებრივი სიკეთის მემკვიდროებით გადაცემა, როგორიცაა ფულადი თანხა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ ის მამკვიდრებლის საკუთრებაა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხა მოაზრებულ უნდა იქნეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ საკუთრების ობიექტებში.

ბ) სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნაროდ აღიარებული პირების საკუთრების უფლების შეზღუდვა

სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან ფორმალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით მსჯელობამდე გააზრებულ უნდა იქნეს მისი შინაარსი. ამასთანავე, უნდა შეფასდეს ხორციელდება თუ არა საკუთრების უფლებაში ჩარევა, უნდა დადგინდეს ჩარევის ფორმა და მისი კონსტიტუციურობა.

დადგენილების მე-10 მუხლით მოწესრიგებულია სრულ სახელმწიფო კმაყოფაზე მყოფი ზოგიერთი კატეგორიის პირის სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფის განსაკუთრებული წესი. ხსენებული მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნაროდ აღიარებული (და არასრულწლოვანი) პირების სახელზე სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხა (მოცემულ შემთხვევაში - 100 ლარი) ირიცხება სოციალური პაკეტის გამცემ საბანკო დაწესებულებაში (სს ლიბერთი ბანკი), რომლის გახსნას უზრუნველყოფს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სახელმწიფო კონტროლს დაქვემდებარებული სსიპ – სოციალური მომსახურების სააგენტო (შემდგომში - სააგენტო).  აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს სოციალური პაკეტის განკარგვის უფლების მქონე სუბიექტებს - ქმედუნარიანი პირები და მზრუნველობის რეგიონალური საბჭო. მზრუნველობის რეგიონალური საბჭოს მიერ სოციალური პაკეტის განკარგვასთან დაკავშირებულ საკითხებს დადგენილება არ შეიცავს.

დადგენილების მე-10 მუხლით გათვალისწინებული წესის განსაკუთრებული ბუნება გამოიხატება სახელმწიფო მეურვეობის/მზრუნველობის ქვეშ მყოფ ბენეფიციართა ორი კატეგორიის (არასრულწოვანი და ქმედუუნაროდ აღიარებული პირების) მიმართ სოციალური პაკეტის მიღების, განკარგვის, სარგებლობის ბენეფიციართა სხვა კატეგორიებისთვის დადგენილი პროცედურისა და წესისგან განსხვავებული რეგულირების დადგენაში. ამ მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, მიუხედავად იმისა, რომ სოციალური პაკეტით გათვალისწინებულ თანხაზე (ძირითადი თანხა და პროცენტი) ქმედუუნაროდ აღიარებული პირებს გააჩნიათ საკუთრების უფლება, ისინი არ ფლობენ ამ თანხით (ძირითადი თანხა და პროცენტი) სარგებლობის, მისი განკარგვის უფლებამოსილებას. ამგვარად, სადავო ნორმით ხორციელდება სახელმწიფო მეურვეობის/მზრუნველობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნაროდ აღიარებული პირების საკუთრების უფლებაში ჩარევა. დადგენილებით ასეთი პირები ფორმალურად წარმოადგენენ სოციალური პაკეტით გათვალისწინებულ თანხაზე (ძირითადი თანხა და პროცენტი) საკუთრების უფლების მქონე სუბიექტებს, თუმცა გამომდინარე იქიდან, რომ ასეთ პირებს არ გააჩნიათ მისი განკარგვის, სარგებლობის უფლებამოსილება (ამ თანხას მზრუნველობის რეგიონული საბჭო განკარგავს), სახეზეა სახელმწიფო მეურვეობის/მზრუნველობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნარო პირების საკუთრების უფლების შეზღუდვა.

გ) სადავო ნორმის ფორმალურ-სამართლებრივი შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის დასაშვებია პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. მაშასადამე, საკუთრების უფლების შეზღუდვის დასაბუთების ფორმალურ-იურიდიულ საფუძველს წარმოადგენს: ა) აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების შემთხვევების კანონით გათვალისწინება; ბ) შეზღუდვის წესის კანონით დადგენა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე  „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული კონსტიტუციის დაშვებული საკუთრების უფლების შეზღუდვის ერთ-ერთი საფუძველია შეზღუდვის დამწესებელი აქტის სათანადო სამართლებრივი სტატუსით არსებობა და ასეთ აქტში განსაზღვრული შემთხვევებისა („აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება“ ფართო გაგებით; კონკრეტული სამართლებრივი წინაპირობა ვიწრო გაგებით) და დადგენილი წესის ფორმულირება. აღნიშნულის მიხედვით, პირის საკუთრების შეზღუდვის წინაპირობას წარმოადგენს ასეთი ჩარევის დამდგენი ნორმის „კანონის“ სახით არსებობა, რაც გულისხმობს იმას, რომ გარდა კანონის და მასზე მაღალი რანგის მქონე ნორმატიული აქტისა, დაუშვებელია საკუთრების უფლების შეზღუდვა, თუნდაც ეს უკანასკნელი „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით“ იყოს განპირობებული. გარდა ამისა, უნდა ითქვას, რომ აუცილებელია დადგენილ იქნეს ჩარევის კონკრეტული შემთხვევები და საკუთრების უფლების შეზღუდვის განხორციელების კანონისმიერი პროცედურები, რომელიც გამორიცხავს საკუთრებაზე თვითნებურ ზემოქმედებებს.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი ნორმატიულ აქტებს ყოფს საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე აქტებად. ხსენებული მუხლი ამომწურავად განსაზღვრავს საკანონმდებლო აქტების სახეებს, რომლებშიც საქართველოს მთავრობის ნორმატიული აქტი - დადგენილება არ მოიაზრება. საქართველოს მთავრობის დადგენილება წარმოადგენს კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტს, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციისა და კანონების საფუძველზე და მათ შესასრულებლად მიიღება. მოცემული სამართლებრივი აქტი - დადგენილება ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფორმალურ-სამართლებრივ მოთხოვნებს, რადგან ქმედუუნაროდ აღიარებული პირების საკუთრების შეზღუდვის საფუძველია კანონქვემდებარე აქტი. შესაბამისად, სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია. გარდა ამისა, რელევანტურია ის ფაქტიც, რომ „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი არათუ პირდაპირ, არამედ ირიბადაც არ შეიცავს ნორმას, რომელიც სოციალური პაკეტით გათვალისწინებულ თანხაზე საკუთრების უფლების მქონე სუბიექტებს - ქმედუუნაროდ აღიარებულ პირებს უზღუდავს მის განკარგვას.

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა ფორმალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნებს და შესაძლებელია იგი ამ საფუძვლით ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად, მოსარჩელე თვლის, რომ არსებობს საფრთხე ამგვარი შინაარსის შემცველი ნორმა დამატებულ იქნეს „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონში. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე დაინტერესებულია, რომ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე მსჯელობა გააგრძელოს შინაარსობრივ ჭრილში. იგი თვლის, რომ აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტოს სადავო ნორმის კონსტიტუციური შინაარსი.

დ) ..„აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება“, „არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი“, თანაზომიერების პრინციპი

საკონსტიტუციო სასამართლო თანაზომიერების პრინციპს იყენებს, როგორც ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების შეფასების კონსტიტუციურ კრიტერიუმს. სასამართლოს თქმით მას კონსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ საკუთრების უფლებაში ჩარევა მართლზომიერად ჩაითვლება, თუ ის აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის კუმულაციურ ელემენტებს: ჩარევა უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს; ჩარევა უნდა იყოს გამოსადეგი დადგენილი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად; ჩარევის ფორმა უნდა იყოს აუცილებელი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად (არ უნდა არსებობდეს ჩარევის დადგენილ ფორმაზე მსუბუქი საშუალება); ჩარევა უნდა იყოს ლეგიტიმური მიზნის შესაბამისი (პროპორციული ვიწრო გაგებით).

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის,  თანაზომიერების პრინციპის ერთ-ერთ ელემენტსა - „ლეგიტიმური მიზანი“ და „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ ცნებას შორის არსებობს მჭიდრო კავშირი. თანაზომიერების პრინციპის ამ ელემენტით ხორციელდება საკუთრების უფლების შემზღუდველ ნორმაში პირდაპირ არსებული ან ასეთი ნორმის ინტერპრეტაციის საფუძველზე დადგენილი „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ ლეგიტიმურობის შეფასება. მაშასადამე, საკუთრების უფლების შეზღუდვა უნდა ეფუძნებოდეს ლეგიტიმურ აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას. სადავო ნორმაში პირდაპირ არ იკითხება აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, თუმცა იგი თუ რაციონალურად განიმარტება, საქართველოს მთავრობას უნდა ამოძრავებდეს სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნარო პირებზე ზრუნვისა და მათი ინტერესების დაცვის მიზანი, რაც შესაძლებელია განხილულ იქნეს ლეგიტიმურ აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად (ლეგიტიმური მიზანი სახეზეა). გამომდინარე იქიდან, რომ სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფ ქმედუუნარო პირებზე ზრუნვის მიზნით სახელმწიფო სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხის განკარგვისა და მათი პირველადი საჭიროებების დაკმაყოფილების ვალდებულებას იღებს,  ფორმალურად სადავო ნორმა შეიძლება იყოს გამოსადეგი.

სადავო ნორმის აუცილებლობის შეფასებისას უნდა დადგინდეს, ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად რამდენად არის არსებული ღონისძიება საკუთრების უფლებაში ჩარევის ყველაზე მსუბუქი, ნაკლებად შემზღუდველი ინსტრუმენტი და ამგვარი ჩარევით ირღვევა თუ არა საკუთრების უფლების არსი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში მკაფიოდ განცახადა, რომ "შეზღუდვის ნებისმიერ შემთხვევაში, საკუთრების არსება უნდა შენარჩუნდეს და მისი შინაგანი შინაარსი არ უნდა დაზიანდეს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2001 წლის 7 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – (1) ვალიდა დარბაიძე, ნათელა ციმაკურიძე და ნანა მირველაშვილი, (2) ნატალია ოკუჯავა, (3) მაია მელაძე, (4) მარი მიქიაშვილი, (5) დავით ადამიძე, ნანა სარაშვილი, გიორგი ოკუჯავა და სხვები (სულ 54 მოქალაქე), (6) ჟუჟუნა ბერიანიძე და (7) მარია ვარამაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). აღნიშნული ელემენტი არის იმდენად მყოფადი, მდგრადი და უალტერნატივო, შეზღუდვა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებიდანაც, რომ იყოს გამოწვეული და ამავდროულად მას კანონიც ითვალისწინებდეს, თუ ირღვევა საკუთრების უფლების არსი, ჩარევა ყოველთვის განხორციელდება არაკონსტიტუციურად. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის ერთ-ერთი კუმულაციური ელემენტის - აუცილებლობის კრიტერიუმს რადგან იგი ერთი მხრივ, არღვევს საკუთრების უფლების არსს და მეორე მხრივ, ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლებელია უფრო ნაკლებად შემზღუდველი ღონისძიებების არსებობით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თქმით „ის ფაქტი, რომ შეზღუდვის შედეგად ფორმალურად მესაკუთრეს რჩება საკუთრების შინაარსისათვის დამახასიათებელი ელემენტები, სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ საკუთრებაში ჩარევა გამართლებულია. უფლების შინაარსის შეზღუდვის ფარგლებზეა დამოკიდებული ამ უფლების არსის შენარჩუნება, ვინაიდან სწორედ შინაარსია არსის განმსაზღვრელი გარემოება. საკუთრების შინაარსის შეზღუდვის ნებისმიერ შემთხვევაში, საკუთრება უნდა დარჩეს საკუთრებად და მან უნდა შეძლოს ამ შეზღუდვით გამოწვეული ტვირთის ტარება.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). ამავე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ აღნიშნა, რომ „კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას მაშინ აქვს გამართლება, როცა ლეგიტიმური მიზანი ისე მიიღწევა, რომ არ მოხდება შეზღუდვას დაქვემდებარებული სიკეთისა და მისი მატარებელი სუბიექტის ერთმანეთისაგან გაუცხოება. შეზღუდვა გულისხმობს ინტერესთა სამართლიან დაბალანსებას და არა ისეთ შემთხვევას, როცა ერთი ინტერესის ადგილს მეორე იკავებს“. ცალსახაა, რომ სადავო ნორმით ხორციელდება საკუთრების ობიექტისა და მესაკუთრის ერთმანეთისგან გაუცხოება. მესაკუთრეს საკუთრების ობიექტზე რეალურად არავითარი უფლება არ გააჩნია. უფრო მეტიც, სადავო ნორმით არა ნაწილობრივ, არამედ სრულიად გამოირიცხება საკუთრების ობიექტზე მესაკუთრის ძალაუფლება, რაც ცალსახად არღვევს საკუთრების უფლების კონსტიტუციით გარანტირებულ არსს.

მნიშვნელოვანია ის ფაქტიც, სადავო ნორმა სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნარო პირების გონებრივი და ფიზიკური შესაძლებლობების ნიველირებას ახორციელებს. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ”საქართველოს მოქალაქეები -  ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ სამართლიანად დაამკვიდრა ახალი მიდგომა, რომლის თანახმად, „ამა თუ იმ ფსიქიკური დაავადებით გამოწვეული უუნარობა ცალკეული უფლება-მოვალეობების განხორციელებისას სრული მოცულობით შეიგნოს თავისი მოქმედების მნიშვნელობა ან უხელმძღვანელოს მათ, ყოველთვის არ გულისხმობს, რომ პირს არ შესწევს უნარი, მიიღოს გათვითცნობიერებული გადაწყვეტილებები სოციალური ცხოვრების ყველა სფეროში და განახორციელოს იურიდიული შედეგების მატარებელი ქმედებები, კერძოდ, პირადი გონივრული მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისკენ მიმართული წვრილმანი საყოფაცხოვრებო გარიგებები, რომლებიც არ ხელყოფს სხვა პირთა კანონიერ უფლებებსა და ინტერესებს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, ასეთი პირების მიმართ სოციალური დახმარების მიღების კონტექსტში უნდა ხორციელდებოდეს ინდივიდუალური მიდგომა და სამართლებრივი მექანიზმები უნდა ეფუძნებოდეს სამართლებრივი რეგულირების მოქნილობის პრინციპს. სრულწლოვანი ქმედუუნარო პირის გონებრივი შესაძლებლობების მხედველობაში მიღების საჭიროებაზე, მათ მიმართ პროპორციული, სუბსიდიური სამართლებრივი ღონისძიებების გამოყენებასა და ასეთი პირების სოციალური და ეკონომიკური ინტერესების პატივისცემაზე საუბარია „სრულწლოვანი ქმედუუნარი პირების სამართლებრივი დაცვის პრინციპების შესახებ“ ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 1999 წლის 23 თებერვლის # R (99) 4 რეკომენდაციის მე-2 ნაწილის მე-2, მე-3, მე-5,  მე-6, მე-8 და მე-9 პრინციპებში. აღნიშნული რეკომენდაცია რელევანტურია იმ თვალსაზრისით, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლომ იგი საქმეში „შტუკატუროვი რუსეთის წინააღმდეგ“ ქმედუუნარო პირების უფლებების დაცვის საერთო ევროპულ სტანდარტად მიიჩნია.

რაც შეეხება საკუთრების უფლების ნაკლებად შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენებას, მოსარჩელე თვლის, რომ პირის ქმედუნარიანობის შეფასებისას ინდივიდუალურად უნდა იქნეს გათვალისწინებული ყოველი სუბიექტის გონებრივი შესაძლებლობა და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა განისაზღვროს ქმედუნარიანობის შეზღუდვის ფარგლები. ამ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ პირს გააჩნია სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხით სარგებლობის, მისი განკარგვის უნარი, მას ეს უფლება არ უნდა შეეზრუდოს, ან უნდა შეეზღუდოს მხოლოდ ნაწილობრივ, და არა სრულიად, როგორც ამას გამონაკლისის გარეშე, სადავო ნორმა ადგენს.

ამგვარად, დადგენილების მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი ვერ აკმაყოფილებს აუცილებლობის კრიტერიუმს და იგი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტს.

1.2. საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან

ა) სადავო ნორმის მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, თანაზომიერების პრინციპი 

მოსარჩელეს აზრით, სადავო ნორმის მიერ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის დარღვევა პირდაპირ არის დაკავშირებული კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის უფლებაში ჩარევასა და მის დარღვევასთან. იგი თვლის, რომ კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული სფეროს ხელყოფა სახელმწიფო მზრუნველობის/მეურვეობის ქვეშ მყოფი ქმედუუნარო პირების მიმართ დისკრიმინაციული მოპყრობითაც არის გამოწვეული.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „საქართველოს მოქალაქეები -  ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ განაცხადა, რომ „ქმედუუნაროდ აღიარებული პირები წარმოადგენენ სოციალურ ჯგუფს, რომელთა საერთო ნიშანია გარკვეული გონებრივი შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ აღიარება. ქმედუუნარობა განპირობებულია მათგან დამოუკიდებელი ფაქტორით - შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობის არსებობით და მისი შეცვლა არ არის დამოკიდებული თავად ქმედუუნაროდ აღიარებულ პირებზე. შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობების მქონე პირები წარმოადგენენ მოწყვლად ჯგუფებს, რომელთა მიმართაც მაღალია დისკრიმინაციული მოპყრობისგან დაცვის საჭიროება. ამგვარი სფეროს მოწესრიგებისას კანონმდებელი ვალდებულია, გამოიჩინოს განსაკუთრებული ყურადღება, რათა თავიდან აიცილოს პირთა უფლებების დარღვევის საფრთხე.“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). ამავე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადგინა, რომ „შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობის გამო პირისათვის სამართლებრივი სტატუსის მინიჭება და შემდგომში ამ სამართლებრივი სტატუსის ნიშნით დიფერენცირება განსაკუთრებულად მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას საჭიროებს, რადგან სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული - კლასიკური ნიშნით - სოციალური კუთვნილების გამო პირთა დიფერენცირება.“ გარდა ამისა, კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩარევა არღვევს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ სიკეთეს - საკუთრების უფლებას, რაც თავის მხრივ მკაცრი კონსტიტუციური სამართლებრივ შემოწმებას საჭიროებს.