თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „პატიმრობის კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუქტის “ა“ „დ“ ქვეპუნქტის, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ბ" და „ე“ ქვეპუნქტები, 34-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

1. რომელი კომპეტენციის ფარგლებში უნდა განიხილოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ეს სარჩელი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მივმართავთ, რომ მან წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი განიხილოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ და „დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების ფარგლებში.

ა) დავა კომპეტენციათა შესახებ

მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელში ვასაჩივრებთ საქართველოს პატიმრობის კოდექსით დადგენილი იმ შეზღუდვების კონსტიტუციურობას, რომლებიც გათვალისწინებულია პენიტენციურ დაწესებულებაში საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზით სარგებლობისას. მიგვაჩნია, რომ ეს შეზღუდვები უარყოფითად მოქმედებს და არღვევს საქართველოს სახალხო დამცველის უფლებათა დაცვაზე ზედამხედველობის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებაზე.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუქნტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტის, მთავრობის, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, გენერალური პროკურორის, ეროვნული ბანკის საბჭოს, გენერალური აუდიტორის, სახალხო დამცველის ან ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ან აღმასრულებელი ორგანოს სარჩელის საფუძველზე იხილავს დავას შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოს უფლებამოსილების შესახებ.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის ფარგლების შესახებ კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლში მითითებულ სახელმწიფო ორგანოებს, მათ შორის, სახალხო დამცველს, თუ ისინი მიიჩნევენ, რომ დარღვეულია მათი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლები.

გარდა ამისა, იგივე 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის თაობაზე სასამართლო დავაში მოპასუხეა ის სახელმწიფო ორგანო, რომლის ნორმატიულმა აქტმაც, მოსარჩელე სახელმწიფო ორგანოს აზრით, გამოიწვია მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლების დარღვევა.

ამრიგად, იმისთვის, რომ არსებობდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დავის განხილვის საფუძველი, მოსარჩელეს უნდა წარმოადგენდეს ამავე კონსტიტუციურ ნორმაში მითითებული რომელიმე სახელმწიფო ორგანო, დავა უნდა შეეხებოდეს ამ ორგანოს კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლებს, რომლებსაც, თავის მხრივ, უნდა არღვევდეს შესაბამისი ნორმატიული აქტი.

მოცემული სარჩელის მიზნებისთვის, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლი, რომელიც წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველის ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. დასახელებული მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების დაცვას ზედამხედველობს საქართველოს სახალხო დამცველი...“. კონსტიტუციის მე-2 თავი, რომლის ნაწილსაც, თავის მხრივ, 35-ე მუხლიც წარმოადგენს, განსაზღვრავს ადამიანის ძირითადად უფლებებს, ხოლო კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი კი, სახელმწიფოს ამ უფლებათა დაცვის ვალდებულებას აკისრებს.

ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველი ზედამხედველობს სწორედ სახელმწიფოს მიერ კონსტიტუციის მე-2 თავით განსაზღვრული უფლებების დაცვას. ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ სახელმწიფოს მიერ თითოეული ამ კონსტიტუციური უფლების დაცვა, 35-ე მუხლის საფუძველზე, წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველის ინსტიტუტის უშუალო ზედამხედველობის ობიექტს და, მაშასადამე, მისი ძირითადი კონსტიტუციური უფლებამოსილების საგანს.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კონსტიტუციის მეორე თავით განსაზღვრული, თითოეული უფლება თავის თავში მოიცავს როგორც სახელმწიფოს მიერ მისი აღიარებისა და დაცვის ვალდებულებას, ისე, ამ ვალდებულების შესრულებაზე ზედამხედველობის უფლებამოსილებას, რომელსაც, კონსტიტუციის 35-ე მუხლის საფუძველზე, საქართველოს სახალხო დამცველი ახორციელებს.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „... როდესაც სახალხო დამცველი მიმართავს სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით... ის არის მხარე, თუმცა დავობს არა საკუთარი უფლებების, არამედ, პირთა განუსაზღვრელი წრის უფლებების დასაცავად, რამდენადაც სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა მის კონსტიტუციურ ვალდებულებას წარმოადგენს“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 12 ოქტომბრის №3/6/668 საოქმო ჩანაწერი, II-8).

ამ თვალსაზრისით, საგულისხმოა, ომბუდსმენის ინსტიტუტის დაცვისა და ხელშეწყობის პრინციპები - ე. წ. „ვენეციის პრინციპები,“ რომლებშიც ხაზგასმულია, რომ ომბუდსმენისადმი საჩივრით მიმართვის უფლება წარმოადგენს სასამართლოების მეშვეობით მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის უფლების ერთგვარ დამატებას.[1] ამიტომ, გარკვეული პარალელი შეიძლება გავავლოთ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გათვალისწინებულ, პირის უფლებასთან, თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს, ვინაიდან, მხოლოდ „„უფლება“ ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს ... მისი დაცვის შესაძლებლობა.“[2]

ადამიანისათვის კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების მნიშვნელობისა და ამ უფლებათა რეალიზების თავისებურებებიდან გამომდინარე, განსხვავებულია როგორც სახელმწიფოსაგან მათი დაცვის, ისე უფლების დაცვაზე სახალხო დამცველის მიერ განხორციელებული ზედამხედველობის ინტენსივობა. რაც უფრო ღირებულია კონსტიტუციური უფლება, მით უფრო ინტენსიურია მისი დაცვის საჭიროება და სახალხო დამცველის საზედამხედველო ფუნქცია. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ ყოველი კონკრეტული კონსტიტუციური უფლება, მისი შინაარსიდან და მნიშვნელობიდან გამომდინარე, თვითონ განაპირობებს, როგორც მისი დაცვის, ისე სახალხო დამცველის საზედამხედველო კომპეტენციის ინტენსივობას.

მაშასადამე, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, როდესაც ვსაუბრობთ სახალხო დამცველის ფუნქციაზე, ზედამხედველობა განახორციელოს კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების დაცვაზე, ვგულისხმობთ, რომ იგი უნდა ფლობდეს იმ კომპეტენციათა მინიმუმს, რომელიც მას შესაძლებლობას მისცემს ეფექტურად განახორციელოს თავისი კონსტიტუციური უფლებამოსილება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მისი კონსტიტუციური მანდატი. ასე, მაგალითად, თუ საქართველოს სახალხო დამცველს ან მის წარმომადგენლებს სახელმწიფო შეუზღუდავს პენიტენციურ დაწესებულებებში შეუფერხებლად შესვლის უფლებას, იმგვარად, რომ დაუწესებს რამდენიმე დღით ადრე, წინასწარი გაფრთხილების ვალდებულებას, სახალხო დამცველი ეფექტურად ვეღარ განახორციელებს მის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, კერძოდ კი, მის იმ ფუნქციას, რომელიც კონსტიტუციის 35-ე მუხლის საფუძველზე, სახელმწიფოს მიერ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვის ზედამხედველობაში გამოიხატება.

ამასთან, შეიძლება ასევე ითქვას, რომ სახალხო დამცველის, ორგანული კანონით განსაზღვრული, თითოეული კომპეტენცია კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას, მათ შორის, სწორედ კონკრეტული კონსტიტუციური უფლებისაგან იღებს.

საქართველოს სახალხო დამცველის ორგანული კანონით განსაზღვრულ კომპეტენციათა ეფექტურობის მნიშვნელობა საკმაოდ კარგად ჩანს, სახალხო დამცველის იმ საქმიანობაში, რომელიც უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენებისაგან დაცვაზე ზედამხედველობის განხორციელებას.

კერძოდ, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 3¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, საქართველოს სახალხო დამცველი, მათ შორის, ახორციელებს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის წინააღმდეგ კონვენციის ფაკულტატიური ოქმით გათვალისწინებული პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციებს.

იგივე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად კი, პრევენციის ეროვნული მექანიზმის მიზნებიდან გამომდინარე, საქართველოს სახალხო დამცველი ვალდებულია ითანამშრომლოს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შესაბამის ორგანოებთან და მექანიზმებთან, აგრეთვე საერთაშორისო, რეგიონალურ და ეროვნულ ინსტიტუტებთან ან ორგანიზაციებთან, რომელთა საქმიანობის სფეროს განეკუთვნება წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისაგან ან სასჯელისაგან დაკავების, წინასწარი პატიმრობისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში მყოფ პირთა დაცვის უზრუნველყოფა.

საქართველოს პატიმრობის კოდექსის IV თავი განსაზღვრავს პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის აღსრულების მონიტორინგის მექანიზმს. ამ თავის 32-ე მუხლის თანახმად, სამინისტროში და პენიტენციურ დაწესებულებაში წამების, არაადამიანური მოპყრობისა და სასჯელის წინააღმდეგ ბრძოლისა და პრევენციის მიზნით განხორციელებულ საქმიანობას, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით დადგენილი წესით, ზედამხედველობს სპეციალური პრევენციული ჯგუფი.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, ორგანული კანონის მე-14 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს სახალხო დამცველი, ასევე, განიხილავს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის შესახებ განცხადებასა და საჩივარს იმ შემთხვევაში, თუ განმცხადებელი, მათ შორის, სადავოდ ხდის დაკავებული, დაპატიმრებული ან სხვაგვარად თავისუფლება შეზღუდული პირისთვის საქართველოს კანონმდებლობით უზრუნველყოფილი უფლებების დარღვევას.

ზემოაღნიშნული საჩივრებისა და განცხადებების განხილვის მიზნით, იგივე, ორგანული კანონის მე-18 მუხლის შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველს ან მის წარმომადგენელს უფლება აქვს, შემოწმების ჩატარებისას: ა. დაუბრკოლებლად შევიდეს სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ნებისმიერ ორგანოში, საწარმოში, ორგანიზაციასა და დაწესებულებაში, მათ შორის, სამხედრო ქვედანაყოფში, პენიტენციურ დაწესებულებაში, დაკავებისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში; ბ) სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოს, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს, საჯარო დაწესებულებას ან თანამდებობის პირს და ა. შ., მოსთხოვოს და დაუყოვნებლივ ან არაუგვიანეს 10 დღისა მიიღოს შემოწმებისათვის აუცილებელი ყველა ცნობა, დოკუმენტი და სხვა მასალა; გ) ნებისმიერ თანამდებობის პირს, მოხელეს, მასთან გათანაბრებულ პირს მოსთხოვოს და მიიღოს წერილობითი ახსნა-განმარტება გამოსაკვლევ საკითხებზე; დ) სახელმწიფო ან/და არასახელმწიფო დაწესებულებების მეშვეობით ჩაატაროს საექსპერტო გამოკვლევები ან/და მოამზადოს დასკვნები; მოიწვიოს სპეციალისტები/ექსპერტები საექსპერტო ან/და საკონსულტაციო სამუშაოთა შესასრულებლად; ე) გაეცნოს სისხლის სამართლის, სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეებს, რომლებზეც მიღებული გადაწყვეტილებებიც კანონიერ ძალაშია შესული.

„საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით კი, საქართველოს სახალხო დამცველი/სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრი ამოწმებს პენიტენციურ დაწესებულებებში, დაკავებისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობას; პირადად ხვდება და ესაუბრება დაკავებულებს, პატიმრობაში მყოფთ და მსჯავრდებულებს; ამოწმებს მათი აღნიშნულ დაწესებულებებში ყოფნის დამადასტურებელ დოკუმენტაციას.

მე-2 პუნქტის თანახმად, პენიტენციურ დაწესებულებებში, დაკავებისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში მოთავსებულ პირთა ქცევის რეგულარული შემოწმების, აგრეთვე წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისაგან ან სასჯელისაგან მათი დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით საქართველოს სახალხო დამცველი/სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრი მოწმის გარეშე, პირადად ან თარჯიმნის მეშვეობით ხვდება და ესაუბრება დაკავებულებს, პატიმრობაში მყოფთ ან სხვაგვარად თავისუფლება შეზღუდულ პირებსა და მსჯავრდებულებს, აგრეთვე იმ პირებს, რომელთაც შეუძლიათ აღნიშნულ პირთა უფლებების დარღვევის შესახებ ინფორმაციის მიწოდება.

გარდა ამისა, მე-3 პუნქტით, საქართველოს სახალხო დამცველის/სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრის შეხვედრა დაკავებულთან, პატიმრობაში მყოფ ან სხვაგვარად თავისუფლება-შეზღუდულ პირთან და მსჯავრდებულთან კონფიდენციალურია. რაიმე სახის მიყურადება ან თვალთვალი დაუშვებელია.

მხედველობაშია მისაღები „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ ორგანული კანონის 19¹ მუხლი, რომლის პირველი პუნქტის შესაბამისადაც, პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციების შესრულების მიზნით საქართველოს სახალხო დამცველთან იქმნება სპეციალური პრევენციული ჯგუფი, რომელიც რეგულარულად ამოწმებს დაკავებულ, პატიმრობაში მყოფ ან სხვაგვარად თავისუფლება-შეზღუდულ პირთა და მსჯავრდებულთა მდგომარეობას და მათდამი მოპყრობას, წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისაგან ან სასჯელისაგან მათი დაცვის მიზნით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლები, მუდმივ რეჟიმში, პენიტენციურ დაწესებულებებში მოთავსებული პირების ინდივიდუალური მომართვების საფუძველზე, ახდენენ პატიმრების მონახულებას და მათი პრობლემების შესაბამის, კომპეტენტურ უწყებებამდე მიტანას. ხოლო, როდესაც საქმე შეეხება პენიტენციურ დაწესებულებაში სასტიკი მოპყრობის ფაქტებს, ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საჭიროების შემთხვევაში, სახალხო დამცველი, ასევე, უფლებამოსილია წინადადებით მიმართოს შესაბამის საგამოძიებო ორგანოებს გამოძიების ან/და სასტიკ მოპყრობაში ეჭვმიტანილი პირის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მოთხოვნით.

ამასთან ერთად, მხედველობაშია მისაღები, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-100 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის მიღების შემთხვევაში გამომძიებელი, პროკურორი ვალდებულნი არიან დაიწყონ გამოძიება. კოდექსის 101-ე მუხლის პირველი ნაწილით კი, გამოძიების დაწყების საფუძველია დანაშაულის შესახებ ინფორმაცია, რომელიც გამომძიებელს ან პროკურორს მიაწოდეს. ამდენად, განხილული ნორმები, ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებენ, დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის, მათ შორის, სახალხო დამცველისგან მიღების შემთხვევაში, გამომძიებლის ან პროკურორის ვალდებულებაზე დაიწყონ გამოძიება.

თავისი უფლებამოსილებების უზრუნველყოფის ფარგლებში, სახალხო დამცველი და მისი რწმუნებულები სარგებლობენ პენიტენციურ დაწესებულებათა და მასში განთავსებულ პირთა ნებისმიერ დროს, ციხის ადმინისტრაციის წინასწარი გაფრთხილების გარეშე მონახულების უფლებით. საქართველოს სახალხო დამცველის კომპეტენციას კიდევ უფრო ეფექტურს ხდის, პატიმრობის კოდექსის მე-60 მუხლის მე-7 ნაწილით გათვალისწინებული კომპეტენცია. კერძოდ, ამ ნორმის შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველი, აგრეთვე საქართველოს სახალხო დამცველის წინასწარი წერილობითი თანხმობით სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრიუფლებამოსილია მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული წესისა და სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესაბამისად, პენიტენციურ დაწესებულებაში ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა თანხმობით, განახორციელოს მათი ან/და მათი უშუალო განთავსების პირობების, გასეირნების ადგილების, საექიმო-სამედიცინო პუნქტის, კვების ობიექტის, საერთო სარგებლობის საშხაპეების, საერთო სარგებლობის საპირფარეშოების და შეხვედრის ოთახების ფოტოგადაღება.

საქართველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის 28 მარტის № 107 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზის ფუნქციონირების წესის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ცხელი ხაზის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია, ოცდაოთხსაათიან რეჟიმში, მათ შორის, არასამუშაო საათებში, დასვენების და უქმე დღეებში, სახელმწიფო (საჯარო) დაწესებულებების/ორგანოების მხრიდან ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სავარაუდო დარღვევებზე, განსაკუთრებით, წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტებზე, ინფორმაციის მიღებისა და რეაგირების ეფექტური მექანიზმის დანერგვა და მისი ფუნქციონირების ხელშეწყობა.

აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ცხელი ხაზის ძირითადი მიმართულებებია: სავარაუდო უფლება-დარღვევების შესახებ შეტყობინების მიღება არასამუშაო საათებში, დასვენებისა და უქმე დღეებში. მიღებული შეტყობინების დამუშავება, შეფასება და შემდგომი რეაგირების მიზნით შესაბამისი პირებისათვის ინფორმაციის მიწოდება; სავარაუდო უფლება-დარღვევის შესახებ შეტყობინების მიღებისას სახალხო დამცველის აპარატის უფლებამოსილ პირთა მიერ სავარაუდო უფლება-დარღვევის ფაქტის ადგილზე დაფიქსირების აუცილებლობისას, შესაბამის პირებთან სწრაფი და კოორდინირებული თანამშრომლობა; სავარაუდო უფლება-დარღვევის შესახებ შეტყობინების აღრიცხვა, ანალიზი და შესაბამისი სტატისტიკის წარმოება; სავარაუდო უფლება-დარღვევის ადგილზე სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მისვლამდე, დაინტერესებულ პირთათვის/განმცხადებელთათვის შესაბამისი კონსულტაციის გაწევა და აუცილებელი პირველადი ინფორმაციის მიწოდება; საჭიროების შემთხვევაში საქართველოს სახალხო დამცველის კომპეტენციის განმარტება; სახალხო დამცველის აპარატის კომპეტენციის ფარგლებში სხვა მოქმედებების განხორციელება.

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ასევე საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 98-ე მუხლის მე-5 ნაწილი, რომლის თანახმად, ბრალდებულს/მსჯავრდებულს უფლება აქვს, ნებისმიერ დროს მიმართოს საჩივრით საქართველოს სახალხო დამცველს/სპეციალური პრევენციულ ჯგუფს. გარდა ამისა, იგივე კოდექსის 105 მუხლის შესაბამისად, წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრები განეკუთვნება განსაკუთრებულ შემთხვევას და განხილული უნდა იქნეს დაუყოვნებლივ. ამასთან, 105-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრების შესახებ, არა უგვიანეს 24 საათისა, უნდა ეცნობოს სპეციალურ პრევენციულ ჯგუფს - მაშასადამე, საქართველოს სახალხო დამცველს ან მის უშუალო წარმომადგენელს. ეს გარემოება კარგად მეტყველებს წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებული შემთხვევების დროს ოპერატიულად რეაგირების მნიშვნელობაზე.

თუ მხედველობაში მივიღებთ ყოველივე ზემოაღნიშნულს, ასევე, გავითვალისწინებთ იმას, რომ, მათ შორის, ცხელი ხაზიც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის, როგორც პრევენციის, ისე ამგვარ ფაქტებზე, სახალხო დამცველის მიერ ეფექტური რეაგირების მექანიზმის უზრუნველყოფას, შეიძლება დავასკვნათ, რომ საქართველოში არასათანადო მოპყრობის პრევენციის ან ამგვარ შემთხვევებზე რეაგირების, განსაკუთრებით, როდესაც ისინი პენიტენციურ დაწესებულებებში ხდება, ყველზე ეფექტურ მექანიზმს წარმოადგენს სწორედ საქართველოს სახალხო დამცველის ინსტიტუტი, რომელზეც, ამავე დროს, ასევე, დელეგირებულია გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის წინააღმდეგ კონვენციის ფაკულტატიური ოქმით გათვალისწინებული პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციები.

ამრიგად, საქართველოს სახალხო დამცველი, შეიძლება განხილულ იქნეს, როგორც წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტებზე რეაგირების ის უმნიშვნელოვანესი მექანიზმი, რომელიც სახელმწიფოს მიერ ზემოაღნიშნული კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას უზრუნველყოფს.

როგორც უკვე ითქვა, სახალხო დამცველის ინსტიტუტის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მიუთითებს, ასევე, ომბუდსმენის ინსტიტუტის დაცვისა და ხელშეწყობის პრინციპები - ე.წ. „ვენეციის პრინციპები,“ რომელშიც ხაზგასმულია, რომ ომბუდსმენისადმი საჩივრით მიმართვის უფლება წარმოადგენს სასამართლოების მეშვეობით მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის უფლების ერთგვარ დამატებას.[3] შესაბამისად, სახალხო დამცველის ცხელი ხაზიც, უნდა განვიხილოთ სწორედ ამ კონტექსტში, როგორც ზემოაღნიშნულ მექანიზმთან უშუალო კომუნიკაციის ყველაზე სწრაფი და ეფექტური ფორმა.

ამდენად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სახელმწიფოს მიერ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვაზე ზედამხედველობა, რომელიც, თავის მხრივ, წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის შემთხვევების პრევენციასა და ამგვარ ფაქტებზე სათანადო რეაგირებაში გამოიხატება, წარმოადგენს სახალხო დამცველის ერთ-ერთ ისეთ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, რომლის განხორციელებაც განსაკუთრებით საჭიროებს შესაბამისი კანონმდებლობით დეტალურად განსაზღვრულ, ინტენსიურ და ეფექტურ კომპეტენციებს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადამიანისათვის კონკრეტული კონსტიტუციური უფლების მნიშვნელობისა და ამ უფლებათა რეალიზების თავისებურებებიდან გამომდინარე, განსხვავებულია როგორც სახელმწიფოსაგან მათი დაცვის, ისე უფლების დაცვაზე სახალხო დამცველის მიერ განხორციელებული ზედამხედველობის ინტენსივობა. რაც უფრო ღირებულია კონსტიტუციური უფლება, მით უფრო ინტენსიურია მისი დაცვის საჭიროება და, შესაბამისად, სახალხო დამცველის საზედამხედველო ფუნქცია. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ ყოველი კონკრეტული კონსტიტუციური უფლება, მისი შინაარსიდან და მნიშვნელობიდან გამომდინარე, თვითონ განაპირობებს, როგორც მისი დაცვის, ისე სახალხო დამცველის საზედამხედველო კომპეტენციის ინტენსივობას.

ზემოაღნიშნული კი, განსაკუთრებით აქტუალურია, როდესაც საქმე დახურულ პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებულ პირებს შეეხება, ვინაიდან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული მათი გარანტიების დაცვაზე ზედამხედველობის ეფექტურობა უშუალოდაა დამოკიდებული, სახალხო დამცველისადმი თავისუფლად, ყოველგვარი ზედმეტი შეზღუდვის გარეშე მიმართვის შესაძლებლობაზე.

ამიტომ, ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც, მათ შორის, ამ ინსტიტუტთან კომუნიკაციის დამყარების შესაძლებლობას უკავშირდება და რომელიც განაპირობებს ამ მექანიზმის მიერ თავისი უფლებამოსილების განხორციელების ეფექტურობას, ჩვენი აზრით, უნდა შეფასდეს ერთობლივად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტებთან მიმართებით, რომლებიც, თავის მხრივ, განსაზღვრავენ საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას, სახელმწიფოს მიერ შესაბამისი უფლების დაცვაზე განახორციელოს ეფექტური ზედამხედველობა.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 34-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო ორგანოთა შორის კომპეტენციის თაობაზე სასამართლო დავაში მოპასუხეა ის სახელმწიფო ორგანო, რომლის ნორმატიულმა აქტმაც, მოსარჩელის აზრით, გამოიწვია მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლების დარღვევა. მოცემულ შემთხვევაში, ვინაიდან, სადავოა საქართველოს პატიმრობის კოდექსის ნორმები, მოპასუხეს წარმოადგენს საქართველოს პარლამენტი.

ამდენად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, საქართველოს სახალხო დამცველი, როგორც სახელმწიფო ორგანო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, უფლებამოსილია მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ვინაიდან, სადავო ნორმებით დარღვეულია მისი იმ კონსტიტუციური უფლებამოსილების ფარგლები, რომლის მეშვეობითაც მან უნდა განახორციელოს, სახელმწიფოს მიერ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლების დაცვაზე ეფექტური ზედამხედველობა.

ბ) სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით დაცულ უფლებასთან

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები ასევე უნდა შეფასდეს მათი საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, იმ მხრივ, თუ რამდენად ასრულებს სახელმწიფო თავის პოზიტიურ ვალდებულებას, რომელიც კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული ნორმიდან გამომდინარეობს. კერძოდ, რამდენად ქმნის შესაბამისი კონსტიტუციური ნორმით გათვალისწინებული სიკეთის დაცვის ეფექტურ შესაძლებლობას. ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვები ამ მხრივაც გაანალიზოს და შეაფასოს.

გარდა ამისა, მიგვაჩნია, რომ ამ კონსტიტუციური სარჩელის განხილვა თავისუფლად არის შესაძლებელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ორივე დასახელებული კომპეტენციის ფარგლებში, ვინაიდან, როგორც სარჩელში დაყენებული პრობლემა, ისე მისი გადაწყვეტა, ორივე შემთხვევაში, მსგავსი სამართლებრივი დასაბუთების გამოყენებით არის შესაძლებელი. ჩვენ ასევე ვერ ვხედავთ რაიმე ფორმალურ მიზეზს, რომელიც შეუძლებელს გახდიდა სარჩელის ორივე კომპეტენციის ფარგლებში ერთობლივ განხილვას.

გარდა ამისა, მიგვაჩნია, რომ სარჩელი სხვა მხრივაც აკმაყოფილებს შესაბამისი კანონმდებლობის მოთხოვნებს და არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში (შემდგომში „სასამართლო“) არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები.

კერძოდ:

ა) თავისი ფორმითა და შინაარსით სარჩელი შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ;

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი, მაშასადამე „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის ნორმის შესაბამისობის დადგენა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ და მე-18 მუხლის მე-4 პუნქტებთან (კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან) მიმართებით არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებულ საკითხზე სასამართლოს არ უმსჯელია;

ე) სადავო აქტის ნორმატიული შინაარსი ექცევა კონსტიტუციის მე-11 და 18 მუხლებით დაცულ სფეროში, რის შესახებ მსჯელობა წარმოდგენილია მოთხოვნის დასაბუთების ქვეთავში. ამასთან, სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი გადაწყვეტილია კონსტიტუციით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სარჩელის შეტანის ვადა;

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ არ არსებობს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული, ისე სასამართლოს სამართალწარმოების პრაქტიკით დადგენილი სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები.

[1] PRINCIPLES ON THE PROTECTION AND PROMOTION OF THE OMBUDSMAN INSTITUTION (“THE VENICE PRINCIPLES”), EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2019)005 (Opinion No. 897 / 2017), Strasbourg, 18 March 2019 p. 2.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის # 1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II. პ.1;

[3] PRINCIPLES ON THE PROTECTION AND PROMOTION OF THE OMBUDSMAN INSTITUTION (“THE VENICE PRINCIPLES”), EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2019)005 (Opinion No. 897 / 2017), Strasbourg, 18 March 2019 p. 2.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. დასაბუთება

ა) კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება და სახალხო დამცველის ინსტიტუტი

უნდა აღინიშნოს, რომ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლი, რომელიც, თავის მხრივ, კრძალავს წამებას, არაადამიანურ თუ დამამცირებელ მოპყრობას, სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, ნეგატიურ ვალდებულებასთან ერთად, სახელმწიფოებს აკისრებს გარკვეულ პოზიტიურ ვალდებულებას. ეს ვალდებულება კი, თავის მხრივ, ითვალისწინებს წამების ფაქტების ეფექტურ გამოძიებას და სათანადო ღონისძიებების განხორციელებას იმისთვის, რომ მათ ტერიტორიაზე მყოფი პირები არ დაექვემდებარონ არასათანადო მოპყრობას, მათ შორის, კერძო პირების მხრიდან.

შესაბამისად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, რომ მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელში დასმული საკითხები, კერძოდ, საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატთან ცხელი ხაზით კომუნიკაციის ნორმატიული რეგულაციები ასევე გაანალიზდეს ევროკონვენციის მე-3 და საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით, სწორედ, ზემოაღნიშნულ კონტექსტში, კერძოდ, სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების თვალსაზრისით, ერთი მხრივ, განახორციელოს პენიტენციურ დაწესებულებებში მომხდარი წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტების ეფექტური გამოძიება, ხოლო, მეორე მხრივ კი, მოახდინოს ამგვარი შემთხვევების პრევენცია.

ამასთან ერთად, როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პატიმრობის კოდექსი პირდაპირ და სახალხო დამცველის შესახებ ორგანული კანონი მიუთითებენ საქართველოს სახალხო დამცველის, როგორც კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მოთხოვნათა დაცვაზე ზედამხედველობის უფლებამოსილების მქონე მექანიზმის თაობაზე, რომელის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციასაც, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლი ახდენს. შესაბამისად, სადავო ნორმები უნდა შეფასდეს და გაანალიზდეს ერთობლივად, კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული, ორივე მუხლის კონტექსტში და მათთან მიმართებით.

საბოლოოდ კი, უნდა გაირკვეს, სადავო ნორმები იმდენად ხომ არ ზღუდავენ პატიმრების მიერ სახალხო დამცველის აპარატთან ეფექტური და სწრაფი კომუნიკაციის შესაძლებლობას, რომ საფრთხეს უქმნიან ევროკონვენციის მე-3 მუხლით ნაკისრი პოზიტიური ვალდებულებების შესრულებას და, ამით, არამართლზომიერად ზღუდავენ სახალხო დამცველის იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ უფლებამოსილებას, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 და 35-ე მუხლების შინაარსიდან გამომდინარეობს.

ამ მხრივ, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ თვითონ სახელმწიფო აღიარებს პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირების განსაკუთრებულ უფლებას, ადვოკატთან სატელეფონო საუბართან ერთად, ისარგებლონ სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზით, რაც, თავის მხრივ, წარმოადგენს იმას, რომ სახელმწიფო იზიარებს და, შესაბამისად, ცნობს ცხელი ხაზის მიზნებს. თუმცა, განსაკუთრებულ რეგულაციას უქვემდებარებს სახალხო დამცველის აპარატთან ამ საშუალებით კომუნიკაციის შესაძლებლობას. მოცემულ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს, სწორედ ამ რეგულაციების კონსტიტუციური მართლზომიერების შეფასება წარმოადგენს.

ამ თვალსაზრისით, ასევე უნდა გაანალიზდეს, რამდენად წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველის ინსტიტუტი იმგვარ სამართლებრივ მექანიზმს, რომელიც შესაძლებლობას მოგვცემს იგი მოვიაზროთ ევროკონვენციის მე-3 მუხლით გათვალისწინებული, სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების ქმედით და მნიშვნელოვან ნაწილად. ამ მხრივ კი, ჩვენი აზრით, პირველ რიგში, უნდა შევაფასოთ საქართველოს სახალხო დამცველის შესაბამისი კონსტიტუციური კომპეტენციის ქმედითობის ინტენსივობა.

მხედველობაშია მისაღები, კიდევ ერთი, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანი გარემოება. უნდა აღინიშნოს, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, სახელმწიფოს ვალდებულებას განახორციელოს წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტების ეფექტური გამოძიება და მათი პრევენცია, აფასებს როგორც ევროკონვენციის მე-3 მუხლის პოზიტიური ვალდებულების, ისე კონვენციის მე-13 მუხლის პერსპექტივიდან, რომელიც, თავის მხრივ, სამართლებრივი დაცვის ქმედითი საშუალების უზრუნველყოფის უფლებას განსაზღვრავს. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ევროსასამართლო, ერთდროულად, ორივე მუხლის დარღვევას ადგენს (CASE OF EGMEZ v. CYPRUS (Application no. 30873/96)). ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის, ევროკონვენციის მე-13 მუხლით გათვალისწინებული სამართლებრივი დაცვის ქმედითი საშუალებით უზრუნველყოფის უფლება, შესაძლებელია, ასევე მოვიაზროთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის შინაარსში, როგორც მისი პროცედურული მხარე. ამდენად, როდესაც წამებისა და სხვა არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე, სახელმწიფო ვერ ქმნის რეაგირების ეფექტურ მექანიზმს და ვერ უზრუნველყოფს ეფექტური გამოძიების განხორციელებას, ან ამგვარი შემთხვევების პრევენციას, იგი არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ პოზიტიურ ვალდებულებას, მაშასადამე, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის პროცედურულ მხარეს. სწორედ ამ პროცედურული მხარის უმნიშვნელოვანეს ნაწილად მოვიაზრებთ ჩვენ საქართველოს სახალხო დამცველის შესაბამის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას.

იმისთვის, რომ უკეთ გავიაზროთ, საქართველოს სახალხო დამცველის, როგორც კონვენციის მე-3 მუხლითა და, მაშასადამე, ასევე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრული სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებით გათვალისწინებული მექანიზმის შემადგენელი ნაწილის მნიშვნელობა, უპირველეს ყოვლისა, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შესაბამისი პრაქტიკა.

როგორც ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა საქმეში Assenov v. Bulgaria, „როდესაც პირი საფუძვლიანად ჩივის, რომ იგი, მე-3 მუხლის დარღვევით, დაექვემდებარა არასათანადო მოპყრობას პოლიციის ან სახელმწიფოს სხვა წარმომადგენლების მხრიდან, დასახელებული ნორმა, სახელმწიფოსგან, კონვენციის პირველი მუხლით გათვალისწინებულ ვალდებულებასთან ერთად, მოითხოვს ეფექტურ გამოძიებას. ამგვარმა გამოძიებამ, ისევე, როგორც ეს კონვენციის მე-2 მუხლის შემთხვევაშია, შესაძლებელი უნდა გახადოს დამნაშავეთა გამოვლენა და დასჯა... წინააღმდეგ შემთხვევაში, წამების, არაადამიანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ან სასჯელის ზოგადი საკანონმდებლო აკრძალვა, მიუხედავად ამგვარი აკრძალვის ფუნდამენტური მნიშვნელობისა... პრაქტიკაში არაეფექტური იქნებოდა და დაუსჯელს დატოვებდა სახელწმიფოს წარმომადგენელთა მიერ, მათ კონტროლქვეშ მყოფი პირების მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების შემთხვევებს.“[1]

ანალოგიურად, როდესაც ვსაუბრობთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სფეროზე, რომლის თანახმად, დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება, მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის, რომ ეს კონსტიტუციური აკრძალვა აზრს დაკარგავდა, თუ არ იარსებებდა ამგვარი მოპყრობის ფაქტების პრევენციის, გამოვლენისა და გამოძიების ეფექტური მექანიზმი. შეიძლება ითქვას, რომ მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული სფეროს ხელშეუხებლობას სწორედ დაცვის სათანადო მექანიზმის არსებობა უზრუნველყოფს.

არასათანადო მოპყრობის ეფექტური გამოძიების ვალდებულებას, ევროპულმა სასამართლომ, საქმეში Sevtap Veznedaroglu v. Turkey, „პროცედურული ვალდებულება“ (procedural obligation[2]), ხოლო, ამ ვალდებულების შეუსრულებლობით გამოწვეულ დარღვევას კი, „კონვენციის მე-3 მუხლის პროცედურული დარღვევა“ (procedural violation of Article 3 of the Convention) უწოდა.[3]

საქმეში Aksoy v. Turkeyსასამართლომ, ასევე, განაცხადა, რომ „კონვენციის მე-3 მუხლით დაცული უფლების არსი გულისხმობს მის მჭიდრო კავშირს მე-13 მუხლთან. წამების აკრძალვის ფუნდამენტური მნიშვნელობის და ამგვარი მოპყრობის მსხვერპლთა განსაკუთრებით დაუცველი მდგომარეობის გათვალისწინებით, მე-13 მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, სამართლებრივი დაცვის შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობით გათვალისწინებულ სხვა საშუალებებთან ერთად, წამებასთან დაკავშირებული ინციდენტების დეტალური და ეფექტური გამოძიების მექანიზმის შექმნას. შესაბამისად, მე-13 მუხლის გათვალისწინებით, თუ პირი საფუძვლიანად დავობს, რომ იგი სახელმწიფო წარმომადგენლების მხრიდან დაექვემდებარა წამებას, „სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალების“ ცნება, სათანადო კონპენსაციის გარდა, უნდა გულისხმობდეს ეფექტური და დეტალური გამოძიების შესაძლებლობას, რომლითაც მოხდება დამნაშავეების გამოვლენა და დასჯა და რომელის ფარგლებშიც, განმცხადებელს საგამოძიებო პროცედურაზე ეფექტური წვდომის შესაძლებლობა ექნება.“[4]

მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის, მხედველობაშია მისაღები, კიდევ ერთი, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანი გარემოება. კერძოდ, იმისთვის, რომ ევროპულმა სასამართლომ დაადგინოს კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევა, არ არის აუცილებელი ამ მუხლის მატერიალური ასპექტის დარღვევის დადგენა. სასამართლო, ზოგჯერ, მოკლებულია შესაძლებლობას დაადგინოს მე-3 მუხლის მატერიალური ასპექტის დარღვევა, სწორედ იმიტომ, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს ხელისუფლებამ, ეფექტური გამოძიების ჩაუტარებლობის გამო, დაარღვია თავისი ე.წ. „პროცედურული ვალდებულებები“. ხშირად, ეს ხდება, როდესაც ხელისუფლების წარმომადგენლები არ ახორციელებენ არსებითი მნიშვნელობის საგამოძიებო მოქმედებებს (როგორებიცაა, გვამის ექსგუმაცია, სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზა და სხვა). ამ პირობებში, განმცხადებლისთვის საკმაოდ რთულია, თუ შეუძლებელი არა, დაამტკიცოს მე-3 მუხლის მატერიალური მხარის დარღვევა.[5] ეს გარემოება, ცალსახად, მეტყველებს არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე რეაგირების, მაშასადამე, მათი ეფექტური გამოძიების ძლიერი ინსტიტუციური მექანიზმის შექმნის მნიშვნელობაზე და ვალდებულებაზე.

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს, რომ, ხშირად, მსხვერპლს უჭირს დაასაბუთოს პოლიციის მიერ მის მიმართ განხორციელებული წამების ფაქტი, რომელსაც დაკავების დროს ჰქონდა ადგილი, განსაკუთრებით, როდესაც მსხვერპლი იზოლირებულია გარე სამყაროსგან, არ აქვს წვდომა ექიმთან, დამცველთან, ოჯახთან თუ მეგობრებთან, რომლებსაც შეუძლიათ მისთვის დახმარების გაწევა, მათ შორის, მისდამი არასათანადო მოპყრობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების მოპოვებაში. ამიტომ, შესაბამისი სახელმწიფო უწყებები ვალდებულნი არიან მიიღონ ყველა გონივრული ზომა შესაბამისი ინციდენტის დამადასტურებელი მტკიცებულებების დასაცავად, მოწმეთა ჩვენებების მისაღებად, მატერიალური მტკიცებულებების მოპოვებისა და, საჭიროების შემთხვევაში, იმგვარი დამატებითი სამედიცინო კვლევების ჩასატარებლად, რომლებიც მიღებული დაზიანებების სრული და ზუსტი აღწერის შესაძლებლობას იძლევა, განსაკუთრებით, თუ რამ გამოიწვია ამგვარი დაზიანებები.[6]

გასათვალისწინებელია ასევე სასტიკი მოპყრობის ფაქტებზე რეაგირების სისწრაფე, რასაც შესაბამისი მტკიცებულებების მოპოვებისთვის შესაძლოა არსებითი და გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს. ასე, მაგალითად, როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 105-ე მუხლის პირველი ნაწილი წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებულ საჩივრებს მიაკუთვნებს განსაკუთრებულ შემთხვევას და განსაზღვრავს მათზე დაუყოვნებელი რეაგირების ვალდებულებას. ამასთან ერთად, საგულისხმოა ის გარემოება, რომ იგივე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრების შესახებ არა უგვიანეს 24 საათისა უნდა ეცნობოს შესაბამისი პენიტენციური დაწესებულების დირექტორს ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს ან/და სპეციალურ პრევენციულ ჯგუფს. ამრიგად, პატიმრობის კოდექსის 105-ე მუხლი ორ უმნიშვნელოვანეს გარემოებაზე ამახვილებს ყურადღებას, კერძოდ, ერთი მხრივ, წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებულ ფაქტებზე რეაგირების ოპერატიულობაზე, ხოლო, მეორე მხრივ კი, ამგვარი საჩივრების თაობაზე სახალხო დამცველის სპეციალური პრევენციული ჯგუფის ინფორმირების ვალდებულებაზე, მიუხედავად იმისა, ხდება თუ არა დაწესებულების დირექტორის ან მისი წარმომადგენლის საქმის კურსში ჩაყენება. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ პატიმრობის კოდექსის 105-ე მუხლი, სახალხო დამცველის ინსტიტუტს პირდაპირ მოიაზრებს, წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებულ ფაქტებზე რეაგირების მექანიზმის ერთ-ერთ უმთავრეს შემადგენელ ნაწილად, რომელიც, ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა იქნეს ინფორმირებული შესაბამისი ფაქტების შესახებ.

ნიშანდობლივია, ასევე, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ ორგანული კანონის მე-17 და მე-18 მუხლები. მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, განცხადებისა და საჩივრის მიღების შემდეგ საქართველოს სახალხო დამცველი დამოუკიდებლად იღებს გადაწყვეტილებას შემოწმების დაწყების თაობაზე.

მე-18 მუხლის შესაბამისად კი, საქართველოს სახალხო დამცველს, ზემოაღნიშნული შემოწმების ჩატარებისას, უფლება აქვს: ა) დაუბრკოლებლად შევიდეს პენიტენციურ დაწესებულებაში, დაკავებისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში; ბ) სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს, საჯარო დაწესებულებებსა და თანამდებობის პირებს მოსთხოვოს და დაუყოვნებლივ ან არა უგვიანეს 10 დღისა მიიღოს შემოწმებისათვის აუცილებელი ყველა ცნობა, დოკუმენტი და სხვა მასალა; გ) ნებისმიერ თანამდებობის პირს, მოხელეს, მასთან გათანაბრებულ პირს მოსთხოვოს და მიიღოს წერილობითი ახსნა-განმარტება გამოსაკვლევ საკითხებზე; დ) სახელმწიფო ან/და არასახელმწიფო დაწესებულებების მეშვეობით ჩაატაროს საექსპერტო გამოკვლევები ან/და მოამზადოს დასკვნები; მოიწვიოს სპეციალისტები/ექსპერტები საექსპერტო ან/და საკონსულტაციო სამუშაოთა შესასრულებლად.

კონვენციის მე-3 მუხლის კონტექსტში, სათანადო გამოძიების ჩატარებასთან დაკავშირებით, ევროპულმა სასამართლომ, ასევე, აღნიშნა, რომ გამოძიება, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენს „არა შედეგების, არამედ საშუალებების ვალდებულებას“ („This is not an obligation of result, but of means“).[7] მაშასადამე, ყურადღება გაამახვილა, სწორედ არასათანადო მოპყრობის შემთხვევებზე ეფექტური რეაგირების მექანიზმის არსებობის აუცილებლობაზე.

შემდეგი საკითხი, რომელიც, ჩვენი აზრით, უნდა გაირკვეს, წარმოადგენს იმის დადგენას, შეიძლება თუ არა სახალხო დამცველი მოვიაზროთ კონვენციის მე-3 მუხლის პოზიტიური ვალდებულებით და მე-13 მუხლით გათვალისწინებული ზემოაღნიშნული მექანიზმების ფარგლებში. ამ მხრივ, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, თვითონ საქართველოს პატიმრობის კოდექსის უკვე დასახელებული 105-ე მუხლი. გარდა ამისა, საგულისხმოაის გარემოება, რომ ვენეციის კომისიამ, წამების, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობის თაობაზე ომბუდსმენისთვის საჩივრით მიმართვის მექანიზმი, ევროკონვენციის მე-13 მუხლის მიზნებისთვის, დაცვის ეფექტურ და მნიშვნელოვან საშუალებად მიიჩნია.[8]

ვენეციის კომისიის მითითებული დასკვნა ეფუძნება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქმეზე Egmez v. Cyprus. სასამართლომ ამ გადაწყვეტილების 51-ე და 52-ე პუნქტებში, ასევე გაანალიზა კვიპროსის ომბუდსმენის საქმიანობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობაც.

კერძოდ, კვიპროსის რესპუბლიკის შესაბამისი კანონის თანახმად, „... თუ გამოძიების დასრულებისას ... ომბუდსმენი მივა დასკვნამდე, რომ შესაბამის პირს მიადგა ზიანი ან სხვა, რაიმე უმართლობა, იგი რეკომენდაციით მიმართავს კომპეტენტურ ორგანოს ზიანის ანაზღაურების ან ამ უმართლობის გამოსწორების თაობაზე.“

გარდა ამისა, იგივე კანონით, „... თუ გამოძიების დასრულებისას... ომბუდსმენი მივა დასკვნამდე, რომ ადამიანის უფლებების დარღვევის შემთხვევა შესაძლებელია გამოწვეული ყოფილიყო დანაშაულით, იგი (თავისი) შესაბამისი რეკომენდაციით მიმართავს ... მინისტრთა საბჭოს, წარმომადგენელთა პალატას და რესპუბლიკის გენერალურ პროკურორს.“

ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული, საქართველოს სახალხო დამცველის უფლებამოსილება „... შემოწმების შედეგების მიხედვით... წინადადებით მიმართოს შესაბამის საგამოძიებო ორგანოს გამოძიების ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მოთხოვნით, თუ საქმის განხილვის შედეგად მივა დასკვნამდე, რომ არსებობს დანაშაულის ნიშნები...“. ამრიგად, შესაძლებელია ვისაუბროთ სახალხო დამცველის ამ ორი ინსტიტუტის გარკვეულ კომპეტენციათა მნიშვნელოვან მსგავსებაზე, მათ შორის, სწორედ წამების შემთხვევებზე რეაგირების კონტექსტშიც.

ზემოაღნიშნულ საქმეში, სასამართლომ მიუთითა, რომ მოცემულ შემთხვევაში, ჩიოდა რა ომბუდსმენთან, მის მიმართ პოლიციის თანამშრომელთა მიერ განხორციელებული სასტიკი მოპყრობის თაობაზე, განმცხადებელი, ამით, ცდილობდა ხელისუფლების ყურადღება მიეპყრო მისი პრობლემისადმი.[9]

სასამართლოსთვის ეჭვგარეშე იყო ის ფაქტი, რომ განმცხადებელი, ომბუდსმენთან საჩივრის წარდგენის დროს, წარმოადგენდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევის მსხვერპლს. ამის საფუძველზე კი, სასამართლოს განცხადებით, კვიპროსის რესპუბლიკის შესაბამისი ორგანოები ვალდებულნი იყვნენ დაეწყოთ „დეტალური და ეფექტური გამოძიება, რომელიც შესაძლებელს გახდიდა დამნაშავეთა გამოვლენას და დასჯას“.[10]

საჩივრის საფუძველზე, ომბუდსმენმა განახორციელა ფაქტების გამოძიება. 1996 წლის 25 აპრილს გამოქვეყნებულ ანგარიშში, მან დაასკვნა, რომ განმცხადებელი ორჯერ დაექვემდებარა სასტიკ მოპყრობას და დაასახელა ზოგიერთი პასუხისმგებელი თანამდებობის პირი. სასამართლოს განცხადებით, მას არ ჰქონდა საფუძველი, ეჭვი შეეტანა ომბუდსმენის გამოძიების ეფექტურობაში. თუმცა, შიდა კანონმდებლობის თანახმად, ომბუდსმენს არ გააჩნდა უფლება განესაზღვრა რაიმე სახის სავალდებულო ღონისძიება თუ სანქცია. შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ომბუდსმენის ანგარიშის საფუძველზე, არსებობდა კვიპროსის შესაბამისი უწყებების მიერ, გამოძიების ჩატარებისა და პასუხისმგებელი პირების დასჯის ვალდებულება.[11]

სასამართლომ ასევე გაიზიარა ის პოზიციაც, რომ ომბუდსმენმა სისხლისსამართლებრივი პროცესის მწარმოებელ ორგანოებს „გაუხსნა გზა“ უფლების დარღვევაში მონაწილე ოფიცრების წინააღმდეგ დევნის განსახორციელებლად, როდესაც შესაბამისი ანგარიში წარუდგინა მინისტრთა საბჭოს, პარლამენტს და რესპუბლიკის გენერალურ პროკურორს. ომბუდსმენი ამ უფლებამოსილებას იყენებს, როდესაც იგი მიიჩნევს, რომ გასაჩივრებული ქმედება, რომელმაც გამოიწვია კონკრეტული პირის უფლების დარღვევა, შეიძლება შეიცავდეს დანაშაულის ნიშნებს. თუმცა, სასამართლოს განცხადებით, გენერალურმა პროკურორმა, რომელიც კვიპროსის რესპუბლიკაში სისხლის სამართლის საქმის აღძვრაზეა პასუხისმგებელი, თავი შეიკავა რაიმენაირი შემდგომი მოქმედებისგან.[12]

ამრიგად, სასამართლომ ომბუდსმენის ინსტიტუტი, არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე რეაგირების თვალსაზრისით, განიხილა, როგორც უმნიშვნელოვანესი და ძალიან ეფექტური, ერთგვარი რეფერალური მექანიზმი[13], რომელსაც შეუძლია შესაბამისი სამართლებრივი პროცესის ინიცირება და რომელის დასკვნებიც არ შეიძლება დარჩეს გამოძიებაზე პასუხისმგებელი ეროვნული უწყებების ყურადღების მიღმა. მისი და მის მიერ ჩატარებული გამოძიების სამართლებრივი მნიშვნელობა კიდევ უფრო იზრდება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს კომპეტენტური ორგანოები უარს ამბობენ თავისი მოვალეობის სათანადო შესრულებაზე.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ დაზარალებულმა, ყველაზე მეტად, სწორედ ომბუდსმენთან ითანამშრომლა, რითაც, ამ ინსტიტუტმა, ყველაფერთან ერთად, ასევე უზრუნველყო მის მიერ განხორციელებულ გამოძიებაში განმცხადებლისა და საზოგადოების მეტი ჩართულობა. ეს უკანასკნელი გარემოება, ასევე მეტყველებს ომბუდსმენის ინსტიტუტების საკმაოდ მაღალ ავტორიტეტზე. სასტიკი და სხვა არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე რეაგირების თვალსაზრისით სახალხო დამცველის მნიშვნელობაზე საუბრისას, არ შეიძლება მხედველობიდან გამოგვრჩეს ის, თუ რა როლი ითამაშა ამ ინსტიტუტმა ევროპული სასამართლოს მიერ ზემოაღნიშნული საქმის ეფექტურ გადაწყვეტაშიც.

სწორედ ამ პერსპექტივიდან გამომდინარე იქნა შემუშავებული, უკვე დასახელებული, „ვენეციის პრინციპები,“ რომლებიც ომბუდსმენის ინსტიტუტის დაცვისა და ხელშეწყობის საკითხებს შეეხება. აღნიშნულ დოკუმენტში ხაზგასმულია, რომ ომბუდსმენისადმი საჩივრით მიმართვა წარმოადგენს სასამართლოების მეშვეობით მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის უფლების, ერთგვარ, დამატებას.[14]

მიგვაჩნია, რომ ანალოგიურად უნდა მოხდეს საქართველოს სახალხო დამცველის, მათ შორის, იმ კომპეტენციის გაანალიზება, რომელიც მას პენიტენციურ დაწესებულებებთან მიმართებით გააჩნია. ეს კომპეტენცია, ძირითადად, ორი ფორმით ხორციელდება, საქართველოს სახალხო დამცველი, ერთი მხრივ, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ ორგანული კანონის 3¹ მუხლის შესაბამისად, ასრულებს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის წინააღდეგ კონვენციის ფაკულტატური ოქმით გათვალისწინებული პრევენციის ეროვნული მექანიზმის ფუნქციებს, ხოლო, მეორე მხრივ, პენიტენციურ დაწესებულებებში მოთავსებული პირების ინდივიდუალური მიმართვის საფუძველზე, როდესაც საქმე შეეხება არასათანადო მოპყრობის ფაქტებს, ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, უფლებამოსილია წინადადებით მიმართოს შესაბამის საგამოძიებო ორგანოებს გამოძიების ან/და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების მოთხოვნით, თუ საქმის განხილვის შედეგად გამოიკვეთება დანაშაულის ჩადენის ნიშნები.

საგულისხმოა, რომ პატიმართა ინდივიდუალური მომართვების საფუძველზე, 2017 წლისა და 2018 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, უშუალოდ პენიტენციურ დაწესებულებაში, სახალხო დამცველის წარმომადგენლების მიერ, ერთობლიობაში, განხორციელდა 681 ვიზიტი, რომლის ფარგლებშიც, სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლებმა მოინახულეს 1924 პატიმარი. ნიშანდობლივია, რომ ამ ინდივიდუალურ მომართვათა დიდი ნაწილი, სწორედ, ცხელი ხაზის მეშვეობით განხორციელდა.

ინდივიდუალურ მომართვებთან დაკავშირებით, მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონებში განთავსებული პენიტენციური დაწესებულებებიდან განხორციელებული ზარების რაოდენობა, რომელიც ცალსახად მეტყველებს სახალხო დამცველთან კომუნიკაციის ამ საშუალების შეუცვლელ მნიშვნელობაზე. ასე, მაგალითად, მხოლოდ 2018 წლის იანვრიდან ნოემბრამდე პერიოდში, პენიტენციური დაწესებულებიდან, სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე განხორციელდა 3150 ზარი, საიდანაც ოქმი შედგა, მაშასადამე, სახალხო დამცველის აპარატის მხრიდან გარკვეული ოფიციალური რეაგირება განხორციელდა, 693 შემთხვევაში. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ოქმი არ დგება, როდესაც პატიმარი, მოითხოვს კონსულტაციას საკუთარ უფლებებთან და მოვალეობებთან დაკავშირებით და სახალხო დამცველის ცხელი ხაზის ოპერატორის (სათანადო სპეციალიზაციის იურისტის) მიერ პატიმარს შესაბამისი სამართლებრივი კონსულტაცია უტარდება დისტანციურად, ცხელი ხაზის მეშვეობით.

ამდენად, ზემოაღნიშნული უფლებამოსილებების უზრუნველყოფის ფარგლებში სახალხო დამცველი და მის მიერ უფლებამოსილი პირები სარგებლობენ პენიტენციურ დაწესებულებათა და მასში განთავსებულ პირთა ნებისმიერ დროს, ციხის ადმინისტრაციის წინასწარი გაფრთხილების გარეშე მონახულების უფლებით. გარდა ამისა, როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს სახალხო დამცველის კომპეტენციას კიდევ უფრო ეფექტურს საპატიმრო კოდექსის მე-60 მუხლის მე-7 ნაწილით გათვალისწინებული კომპეტენცია ხდის. კერძოდ, ამ ნორმის შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველი, აგრეთვე საქართველოს სახალხო დამცველის წინასწარი წერილობითი თანხმობით სპეციალური პრევენციული ჯგუფის წევრი უფლებამოსილია მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული წესისა და სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესაბამისად, პენიტენციურ დაწესებულებაში ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა თანხმობით განახორციელოს მათი ან/და მათი უშუალო განთავსების პირობების, გასეირნების ადგილების, საექიმო-სამედიცინო პუნქტის, კვების ობიექტის, საერთო სარგებლობის საშხაპეების, საერთო სარგებლობის საპირფარეშოების და შეხვედრის ოთახების ფოტოგადაღება.

ფოტო-დოკუმენტირების დასახელებული უფლებამოსილება, საკმაოდ ეფექტურია სასტიკი მოპყრობის შედეგად მიღებული დაზიანებების და სხვა სახის მტკიცებულებების შეგროვებისა და შენახვის თვალსაზრისით, განსაკუთრებით, როდესაც დაზარალებული პირი იმყოფება სახელმწიფოს ეფექტური კონტროლის ქვეშ და იზოლირებულია საზოგადოების დანარჩენი წევრებისაგან. ამრიგად, სახალხო დამცველის წარმომადგენელთა მიზანს, მოახდინონ, მათ შორის, თავისუფლება შეზღუდულ პირზე განხორციელებული ფიზიკური ზემოქმედების კვალის ფოტო-დოკუმენტირება, წარმოადგენს სწორედ წამების, სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის შემთხვევებზე შემდგომი სამართლებრივი რეაგირების (მაშასადამე, წამების შესაბამისი შემთხვევების გამოძიების, დამნაშავეების გამოვლენისა და დასჯის) ეფექტური უზრუნველყოფა,[15] რის ვალდებულებაც, მათ შორის, ყველაფერთან ერთად, ასევე, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 105 მუხლის მოთხოვნიდან გამომდინარეობს.

ამასთან, როგორც უკვე ითქვა, პატიმართა ინდივიდუალური მომართვების საფუძველზე, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ ორგანული კანონის მე-18 მუხლის შესაბამისად, სახალხო დამცველს უფლება აქვს: ა) დაუბრკოლებლად შევიდეს პენიტენციურ დაწესებულებაში, დაკავებისა და თავისუფლების შეზღუდვის სხვა ადგილებში; ბ) სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს, საჯარო დაწესებულებებსა და თანამდებობის პირებს მოსთხოვოს და დაუყოვნებლივ ან არა უგვიანეს 10 დღისა მიიღოს შემოწმებისათვის აუცილებელი ყველა ცნობა, დოკუმენტი და სხვა მასალა; გ) ნებისმიერ თანამდებობის პირს, მოხელეს, მასთან გათანაბრებულ პირს მოსთხოვოს და მიიღოს წერილობითი ახსნა-განმარტება გამოსაკვლევ საკითხებზე; დ) სახელმწიფო ან/და არასახელმწიფო დაწესებულებების მეშვეობით ჩაატაროს საექსპერტო გამოკვლევები ან/და მოამზადოს დასკვნები; მოიწვიოს სპეციალისტები/ექსპერტები საექსპერტო ან/და საკონსულტაციო სამუშაოთა შესასრულებლად.

გარდა ამისა, როგორც უკვე აღინიშნა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-100 და 101 მუხლების შესაბამისად, როდესაც არსებობს ინფორმაცია დანაშაულის თაობაზე, რომელიც, მათ შორის, შესაძლებელია მიწოდებული იყოს სახალხო დამცველის მიერ, პროკურორი და გამომძიებელი ვალდებული არიან დაიწყონ გამოძიება. ეს გარემოება, კიდევ ერთხელ მიუთითებს, საქართველოს სახალხო დამცველის როგორც სასტიკი მოპყრობის შემთხვევებზე სახელმწიფოს რეაგირებისათვის ერთგვარი ბიძგის მიმცემის, რეფერალის მნიშვნელობაზე.

თუ ზემოაღნიშნულს დავუმატებდით, ასევე, პენიტენციური დაწესებულებიდან სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე მხოლოდ მინიმალურად აუცილებელი შეზღუდვებით წვდომის შესაძლებლობას, ყოველივე ეს, ამ ინსტიტუტს აქცევდა უმნიშვნელოვანეს მექანიზმად როგორც წამებისა და სხვა სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის პრევენციის, ისე, ამგვარ შემთხვევებზე ეფექტურად რეაგირების თვალსაზრისით, რაც უპირველეს ყოვლისა, გამოიხატება უფლება-დარღვევის კონკრეტულ შემთხვევებზე სათანადო რეაგირების სამართლებრივი პროცესის ინიცირების უზრუნველყოფაში. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს სახალხო დამცველის უფლებამოსილებას გააჩნია ყველა ის მნიშვნელოვანი კომპონენტი, რომლებზეც ეგმეზის (Egmez v. Cyprus) საქმეში მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ და მოგვიანებით კი, გამოიყენა ვენეციის კომისიამ თავისი ზემოაღნიშნული მოსაზრების მომზადებისას.

სახალხო დამცველის ინსტიტუტის ზემოაღნიშნულ მნიშვნელობაზე მეტყველებს, აგრეთვე, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლი, რომელიც კონსტიტუციურ-სამართლებრივად განსაზღვრავს, სახალხო დამცველის, როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებათა დაცვაზე ზედამხედველი ინსტიტუტის განსაკუთრებულ ფუნქციასა და სტატუსს. ნიშანდობლივია, ასევე ის, რომ ევროსაბჭოს წევრ რიგ სახელმწიფოებში, სახალხო დამცველისადმი მიმართვის უფლება ასევე კონსტიტუციურადაა გარანტირებული, რაც კიდევ უფრო მეტად უსვამს ხაზს ამ ინსტიტუტის განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ადამიანის უფლებების დაცვის სფეროში.[16] ამდენად, თუ კონსტიტუციის მე-9 და 35-ე მუხლებს ერთობლივად, ერთგვარ, ურთიერთკავშირში განვიხილავთ, შესაძლებელია გარკვეული პარალელის გავლება ევროკონვენციის მე-3 და მე-13 მუხლების ურთიერთმიმართებაზე. ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ დავის საგანი სწორედ ამ ორი მუხლის კონტექსტში უნდა გაანალიზდეს და შეფასდეს.

ბ) საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელი ხაზის ფუნქცია

სწორედ ამ, ზემოაღნიშნული პერსპექტივიდან გამომდინარე, გვსურს გავაანალიზოთ საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზის ფუნქციაც. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს სახალხო დამცველის 2018 წლის 28 მარტის № 107 ბრძანებით დამტკიცებული საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზის ფუნქციონირების წესის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ცხელი ხაზის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია, ოცდაოთხსაათიან რეჟიმში, მათ შორის, არასამუშაო საათებში, დასვენების და უქმე დღეებში, სახელმწიფო (საჯარო) დაწესებულებების/ორგანოების მხრიდან ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სავარაუდო დარღვევებზე, განსაკუთრებით, წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტებზე, ინფორმაციის მიღებისა და რეაგირების ეფექტური მექანიზმის დანერგვა და მისი ფუნქციონირების ხელშეწყობა; საქართველოს სახალხო დამცველის საქმიანობის ეფექტიანი განხორციელების ხელშეწყობა; სახალხო დამცველის აპარატისათვის ინფორმაციის მიწოდების ხარისხის გაზრდა და ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა სავარაუდო დარღვევის ფაქტებზე პროაქტიული რეაგირება.

იგივე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელი ხაზის ძირითადი მიმართულებებია, სავარაუდო უფლება-დარღვევების შესახებ შეტყობინების მიღება არასამუშაო საათებში, დასვენებისა და უქმე დღეებში. მიღებული შეტყობინების დამუშავება, შეფასება და შემდგომი რეაგირების მიზნით შესაბამისი პირებისათვის ინფორმაციის მიწოდება; სავარაუდო უფლება-დარღვევის შესახებ შეტყობინების მიღებისას სახალხო დამცველის აპარატის უფლებამოსილ პირთა მიერ სავარაუდო უფლება-დარღვევის ფაქტის ადგილზე დაფიქსირების აუცილებლობისას, შესაბამის პირებთან სწრაფი და კოორდინირებული თანამშრომლობა; სავარაუდო უფლება-დარღვევის შესახებ შეტყობინების აღრიცხვა, ანალიზი და შესაბამისი სტატისტიკის წარმოება; სავარაუდო უფლება-დარღვევის ადგილზე სახალხო დამცველის აპარატის წარმომადგენელთა მისვლამდე, დაინტერესებულ პირთათვის/განმცხადებელთათვის შესაბამისი კონსულტაციის გაწევა და აუცილებელი პირველადი ინფორმაციის მიწოდება; საჭიროების შემთხვევაში საქართველოს სახალხო დამცველის კომპეტენციის განმარტება; აპარატის კომპეტენციის ფარგლებში სხვა მოქმედებების განხორციელება.

უნდა აღინიშნოს, რომ სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე, 24 საათიან რეჟიმში, მორიგეობენ სათანადო სპეციალიზაციის იურისტი ოპერატორები, ასევე იურისტების ოპერატიული ჯგუფი, რომელიც, საჭიროების შემთხვევაში, ახდენს ადგილზე მისვლას და უფლების დარღვევის დაფიქსირებას. მართალია, ცხელი ხაზის რეაგირების ჯგუფი დროებით ფარავს მხოლოდ თბილისში, რუსთავსა და ქსანში განთავსებულ პენიტენციურ დაწესებულებებს, თუმცა, ცხელ ხაზთან დაკავშირება შესაძლებელია საქართველოს ნებისმიერ რეგიონში განთავსებული პენიტენციური დაწესებულებიდან. ამდენად, საჭიროების შემთხვევაში, ცხელ ხაზზე შემოსული ინფორმაციის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, როდესაც არსებობს ამის გადაუდებელი საჭიროება, უფლება-დარღვევაზე რეაგირება შეიძლება განხორციელდეს სახალხო დამცველის ადგილობრივი ოფისის (სახალხო დამცველის აპარატს აქვს 9 რეგიონალური ოფისი) თანამშრომლების მიერ, ნებისმიერ დროს.

ამდენად, ოპერატიული ჯგუფი და სახალხო დამცველის აპარატის რეგიონალური ოფისების თანამშრომლები ახორციელებენ ოპერატიულ რეაგირებას, რომელიც აუცილებელია უფლების შესაბამისი დარღვევის ფაქტის დასაფიქსირებლად, ისევე, როგორც უფლება-დარღვევის მტკიცებულებების მოსაპოვებლად. ამის შემდეგ, საჭიროების შემთხვევაში, საქმის შესწავლას უკვე აგრძელებენ სახალხო დამცველის აპარატის შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულები, მათ შორის, საჭიროების შემთხვევაში პრევენციული დეპარტამენტი და სპეციალური პრევენციული ჯგუფი.

მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ პენიტენციური სისტემის თავისებურებათა და პატიმრების განსაკუთრებით მოწყვლადი მდგომარეობის გათვალისწინებით, ხშირად, მათთვის უფრო კომფორტულია, წერილობითი ფორმით კომუნიკაციის ნაცვლად, უშუალო კონტაქტი, რის შესაძლებლობასაც, სწორედ ცხელი ხაზი იძლევა. ცხელი ხაზის მეშვეობით პატიმრებს შესაძლებლობა აქვთ, სახალხო დამცველის წარმომადგენლები უფრო ოპერატიულად ჩააყენონ საქმის კურსში და დააჩქარონ გადაუდებელ საკითხებზე მათი რეაგირება, ასევე, უფრო სწრაფად უზრუნველყონ მათთან შეხვედრის ორგანიზება.

მხედველობაშია მისაღები, ასევე, ზემოაღნიშნული წესის მე-3 მუხლი, რომლის შესაბამისად, ცხელი ხაზის ფუნქციონირების სფერო მოიცავს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის ისეთ სავარაუდო შემთხვევებს, როგორებიცაა წამება და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა; სიცოცხლის მოსპობის საფრთხე; ჯანმრთელობის დაზიანების საფრთხე და სხვა. უნდა ითქვას, რომ ნებისმიერი ზემოთ ნახსენები შემთხვევა, განსაკუთრებით, როდესაც ისინი პენიტენციურ დაწესებულებაში ხდება, მათი ბუნებიდან გამომდინარე, უმეტეს წილად, მოითხოვს სწრაფ რეაგირებას. ასე, მაგალითად, როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 105-ე მუხლის პირველი ნაწილი პირდაპირ მიუთითებს, რომ წამებასთან, არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობასთან დაკავშირებული საჩივრები განეკუთვნება განსაკუთრებულ შემთხვევას და განხილული უნდა იქნეს დაუყოვნებლივ. იგივე მუხლის მე-2 ნაწილი კი, უზრუნველყოფს ამ საჩივრების თაობაზე სპეციალური პრევენციული ჯგუფის ინფორმირების ვალდებულებას.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ, მართალია, ამგვარ საჩივრებზე რეაგირების ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტური კომპეტენცია სახალხო დამცველს გააჩნია, თუმცა, იგი, ხშირად, რეალიზებადია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ უზრუნველყოფილია სახალხო დამცველისათვის შესაბამისი ინფორმაციის დროული მიწოდება. ამ მხრივ კი, მხედველობაშია მისაღები ის პრობლემები, რომლებიც, ზოგადად, საქართველოს პენიტენციური სისტემისთვისაა დამახასიათებელი და რომლებიც უკავშირდება პატიმრების მიერ შესაბამისი საჩივრებისა, თუ სხვა ხასიათის განცხადებების ადრესატამდე მიტანას, მათ შორის, როდესაც ადრესატი, თვით, საქართველოს სახალხო დამცველია.

ამ მხრივ, გასათვალისწინებელია, რომ გასული წლის 5-7 სექტემბერს საქართველოს პრევენციის ეროვნული მექანიზმის წევრებმა, ადამიანის უფლებათა დაცვის მდგომარეობის შეფასების მიზნით, ვიზიტი განახორციელეს № 8 პენიტენციურ დაწესებულებაში. აღნიშნული ვიზიტის დროს გამოიკვეთა არაერთი, მათ შორის, სისტემური პრობლემა, რის თაობაზეც, შესაბამისი წერილით ეცნობა ციხის ადმინისტრაციას.[17]

სისტემური პრობლემებიდან, საკონსტიტუციო სასამართლოს ყურადღება გვსურს მივაპყროთ, სწორედ პატიმართა საჩივრებსა და განცხადებებთან დაკავშირებულ საკითხებს. ასე, მაგალითად, ვიზიტის დროს გამოიკვეთა, რომ ე. წ. „საჩივრების ყუთი“ ისეთ ადგილასაა განთავსებული, სადაც პატიმარს დამოუკიდებლად, დაწესებულების თანამშრომლის თანხლების, მისი კონტროლის გარეშე, მაშასადამე, ანონიმურობის დაცვით, არ მიუწვდება ხელი (ფლიგელებს გარეთ). ასევე, გამოკითხული პატიმრების უმრავლესობა აცხადებს, რომ მათი განცხადებები და საჩივრები არ იგზავნება დაწესებულების მიერ ადრესატთან. პატიმრების გადმოცემით, მოთხოვნის მიუხედავად, მათ არ აწვდიან კორესპონდენციის გაგზავნის თარიღებისა და მათი სარეგისტრაციო ნომრების შესახებ ინფორმაციას.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პატიმრების მიერ სოციალური მუშაკისთვის წერილის გადაცემის ფაქტი არ ფიქსირდება რაიმე სახის წერილობითი დოკუმენტით, რომელიც პატიმრისთვისაც ხელმისაწვდომი იქნებოდა და დაადასტურებდა წერილის გადაცემის ფაქტს. შესაბამისად, რთულია იმის აღრიცხვა ან დადგენა, საერთოდ გადაეცა თუ არა სოციალურ მუშაკს აღნიშნული წერილი.

ამდენად, აღნიშნული მექანიზმი არ წარმოადგენს ინფორმაციის დროული, კონფიდენციალური და ეფექტური მიწოდების საშუალებას. სახალხო დამცველი წლებია, რაც თავის ანგარიშებში[18]მიუთითებს კორესპონდენციის გაგზავნის თვალსაზრისით არსებულ მწვავე პრობლემებზე. მათ შორის, არ გაგზავნილი წერილების შესახებ პატიმრების მხრიდან მიღებულ ინფორმაციასა და წერილის გაგზავნის პროცესში კონფიდენციალურობის დარღვევის ფაქტებთან დაკავშირებით.

როგორც უკვე ითქვა, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს, რომ, ხშირად, მსხვერპლს უჭირს დაასაბუთოს მის მიმართ განხორციელებული წამების ფაქტი, როდესაც მსხვერპლი იზოლირებულია გარე სამყაროსგან, არ აქვს წვდომა ექიმთან, დამცველთან, ოჯახთან თუ მეგობრებთან, რომლებსაც შეუძლიათ მისთვის დახმარების გაწევა, მათ შორის, მისდამი არასათანადო მოპყრობის დამადასტურებელი მტკიცებულებების მოპოვებაში. ამიტომ, შესაბამისი სახელმწიფო უწყებები ვალდებულნი არიან მიიღონ ყველა გონივრული ზომა შესაბამისი ინციდენტის დამადასტურებელი მტკიცებულებების დასაცავად, მოწმეთა ჩვენებების მისაღებად, მატერიალური მტკიცებულებების მოპოვებისა და, საჭიროების შემთხვევაში, იმგვარი დამატებითი სამედიცინო კვლევების ჩასატარებლად, რომლებიც მიღებული დაზიანებების სრული და ზუსტი აღწერის შესაძლებლობას იძლევა, განსაკუთრებით, თუ რამ გამოიწვია ამგვარი დაზიანებები.

ამდენად, როდესაც ხდება ცხელი ხაზით სარგებლობის შეზღუდვა, ეს პირდაპირ აისახება როგორც სახალხო დამცველისადმი მიმართვის უფლების სრულყოფილად გამოყენებაზე, ისე სახალხო დამცველის, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის პროცედურული მხარის შემადგენელი ნაწილის და სამართლებრივი დაცვის ქმედითი საშუალების ფუნქციათა შესრულების მექანიზმის ეფექტურობაზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ რიგ შემთხვევებში, სახალხო დამცველისადმი მიმართვის ერთადერთ ეფექტურ საშუალებას სწორედ ცხელი ხაზი წარმოადგენს. ამიტომ, პატიმრისათვის სახალხო დამცველთან მხოლოდ წერილობითი კომუნიკაციის უფლების მიცემა, განსაკუთრებით, როდესაც საქმე სასტიკი მოპყრობის შემთხვევებს შეეხება, შეუძლებელია განხილულ იქნეს, როგორც ცხელი ხაზის სრულფასოვანი ალტერნატივა. ამიტომ, რიგ შემთხვევებში, ცხელი ხაზი, თავის მნიშვნელობით, პირის დაკავებისას დამცველთან დაუყოვნებლივ დაკავშირების უფლებასაც კი შეიძლება გაუტოლდეს.

გ) ცხელი ხაზით სარგებლობის უფლების რეგულირება

ამდენად, სარჩელის ზედა ნაწილში, ჩვენ შევეცადეთ სასამართლოსთვის დაგვენახებინა, რომ სასტიკ მოპყრობასთან მიმართებით, სახალხო დამცველი არის სამართლებრივი დაცვის ის ეფექტური საშუალება, რომელიც გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის პროცედურული მოთხოვნიდან და რომელიც კონსტიტუციის 35-ე მუხლის შესაბამისად წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვაზე ზედამხედველობის კონსტიტუციურ ინსტიტუტს და, ასე ვთქვათ, ევროკონვენციის მე-13 მუხლით გათვალისწინებული სამართლებრივი დაცვის ქმედით მექანიზმს. შესაბამისად, სახალხო დამცველის ცხელ ხაზთან დაკავშირებით მიღებული ნებისმიერი შეზღუდვა განხილული უნდა იყოს სწორედ ამ კონტექსტში.

შემდეგი საკითხი კი, რომელიც, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანია მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, არის იმის გარკვევა, თუ სად შეიძლება გადიოდეს პენიტენციურ დაწესებულებაში სახალხო დამცველის ცხელი ხაზით თავისუფლად სარგებლობის უფლების ზღვარი.

ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ თავისუფლების აღკვეთა არ ნიშნავს ყველა უფლების ავტომატურ შეზღუდვას. პირიქით, პატიმარს უნდა ჰქონდეს უფლება, შეინარჩუნოს ურთიერთობა გარე სამყაროსთან და, განსაკუთრებით, როდესაც საქმე მისი ძირითადი უფლებების დაცვას შეეხება, დაუკავშირდეს შესაბამის უფლებადაცვით ორგანოებს, ყველაზე ეფექტური და მისთვის მოსახერხებელი ფორმით.

სწორედ ამიტომ, როგორც ეროვნული, ისე საერთაშორისო კანონმდებლობის მოთხოვნაა, რომ თავისუფლებააღკვეთილ პირებს გააჩნდეთ წვდომა კომუნიკაციის ალტერნატიულ საშუალებებზე და ციხის ადმინისტრაცია უნდა ესწრაფოდეს შექნას ისეთი გარემო, რომელიც მაქსიმალურად შეუწყობს ხელს ამგვარი კომუნიკაციების ეფექტურ განხორციელებას.[19] ციხის ადმინისტრაციამ მხედველობაში უნდა იქონიოს ის, რომ თანამედროვე ტექნოლოგიები იძლევა კომუნიკაციის სხვადასხვა, უფრო მეტად მოსახერხებელი და ეფექტური ფორმებით, უსაფრთხოდ განხორციელების შესაძლებლობას.

საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 98-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად კი, პატიმარს გარანტირებული აქვს, ფაქტიურად, შეუზღუდავი უფლება, ნებისმიერ დროს, წერილობითი საჩივრის ფორმით მიმართოს საქართველოს სახალხო დამცველს. თუმცა, როგორც უკვე ითქვა, განსაკუთრებით, სასტიკი მოპყრობის შემთხვევების დროს, წერილობითი მიმართვის ეს ფორმები, ყოველთვის, ვერ ჩაითვლება სახალხო დამცველის აპარატისადმი ტელეფონით, კონკრეტულად კი, „ცხელი ხაზის“ მეშვეობით მიმართვის სრულფასოვან ალტერნატივად.

მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ პენიტენციური დაწესებულების პირობებში, სახალხო დამცველისადმი წერილობითი მიმართვისაგან განსხვავებით, ტელეფონით სარგებლობას, თავისთავად, შეიძლება ახასიათებდეს გარკვეული საფრთხეები და სიძნელეები, რომლებიც, ძირითადად, ციხეში წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფას, ისევე, როგორც სატელეფონო ზარით სარგებლობის უფლების პრაქტიკული რეალიზაციის თავისებურებებს უკავშირდებოდეს (ტელეფონებისა და პატიმრების რაოდენობის ურთიერთმიმართება.).

თავისთავად, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ შესაძლებელია კონსტიტუცია, ზოგადად, არ ითვალისწინებდეს პატიმრობაში მყოფი პირის, სახალხო დამცველისადმი აუცილებლად, სწორედ ამ ფორმით, მაშასადამე, ტელეფონით მიმართვის ვალდებულებას, თუმცა, როდესაც ასეთი მიმართვა დაშვებულია, მაშინ, ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც გავრცელდება სახალხო დამცველის ცხელ ხაზთან მიმართებით, შეფასებადია პროპორციულობის თვალსაზრისით.

პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირების მიერ ტელეფონით სარგებლობის უფლებასთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზიც. მართალია, ეს პრაქტიკა, ძირითადად შეეხება, პატიმრის ზოგად უფლებას, ციხეში ისარგებლოს სატელეფონო კავშირით, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, საინტერესოა ამგვარ კავშირთან დაკავშირებული შეზღუდვების შეფასება ევროსასამართლოს მიერ.

ევროპული სასამართლოს აზრით, კონვენციის მე-8 მუხლი, ზოგადად, არ აღჭურვავს პატიმარს ტელეფონით სარგებლობის უფლებით, განსაკუთრებით, თუ უზრუნველყოფილია წერილობითი კომუნიკაციის ადეკვატური შესაძლებლობები (A.B. v. the Netherlands, § 92; Ciszewski v. Poland (dec.)). თუმცა, იმ შემთხვევაში, როდესაც ეროვნული კანონმდებლობა უფლებას რთავს პატიმრებს ისაუბრონ ტელეფონით, ციხის ადმინისტრაციის ზედამხედველობის ქვეშ, შეზღუდვები, რომლებიც შესაძლებელია გავრცელდეს აღნიშნულ სატელეფონო კავშირზე, კონვენციის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებისთვის, შესაძლოა გაუტოლდეს პატიმრების კორესპონდენციის ხელშეუხებლობის უფლებაში „ჩარევას“ (Nusret Kaya and Others v. Turkey, § 36). თუმცა, ამ უფლების პრაქტიკაში განხორციელების დროს, სასამართლოს აზრით, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ პატიმრების სარგებლობაში შესაძლებელია იყოს ტელეფონების მხოლოდ შეზღუდული რაოდენობა და ის, რომ ციხის ადმინისტრაციამ ასევე უნდა უზრუნველყოს წესრიგის დაცვა და მოახდინოს ციხეში დანაშაულის პრევენცია (Daniliuc v. Romania (dec.); see also Davison v. the United Kingdom (dec.), as regards the charges for telephone calls made from prison).[20] ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ ევროპულმა სასამართლომ, იქ სადაც ეს დაშვებულია, ტელეფონით სარგებლობის შეზღუდვები გაამართლა, მხოლოდ ტექნიკური (ტექნიკურად ხელმისაწვდომობის), უსაფრთხოებისა და დანაშაულის პრევენციის მიზნებით.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ, მაგალითად, მკაცრი რეჟიმის ციხეებში, ისეთი შეზღუდვა, როდესაც, დანაშაულის პრევენციის მიზნით, პატიმარს, ტელეფონის მხოლოდ წინასწარ შეთანხმებულ, გარკვეულ ნომრებზე ეძლეოდა დარეკვის შესაძლებლობა, ევროპული სასამართლოს აზრით, მიჩნეულ იქნა აუცილებელ და, მაშასადამე, გამართლებულ ზომად (ამასთან, პატიმარს გააჩნდა კომუნიკაციის სხვა ისეთი შესაძლებლობები, როგორიცაა ნათესავებთან მიმოწერისა და ვიზიტების უფლება) (Coşcodar v. Romania (dec.), § 30).[21]

შესაბამისად, სწორედ ამ საფრთხეებისა და, ერთგვარი, ადმინისტრაციულ-ტექნიკური სიძნელეების გათვალისწინებითაა გამართლებული, არა იმდენად სახალხო დამცველთან კომუნიკაციის, არამედ, ამგვარი კომუნიკაციის გარკვეული ტექნიკური ფორმით, კერძოდ კი, ტელეფონის მეშვეობით განხორციელების ისეთი საკანონმდებლო რეგულირება, რომელიც, ერთი მხრივ, მოახდენს შესაბამისი საფრთხეების თავიდან აცილებას, ხოლო, მეორე მხრივ კი, არ დაარღვევს პატიმრის უფლებას სრულფასოვნად ისარგებლოს სახალხო დამცველისადმი მიმართვის უფლებით.

როგორც უკვე აღინიშნა, თავისუფლების აღკვეთა, თავისთავად, უკვე წარმოადგენს სასჯელის ისეთ მკაცრ ფორმას, რომ პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსების დროს, უფლების ნებისმიერი სხვა, დამატებითი შეზღუდვა უნდა ეფუძნებოდეს კანონს და გამოიყენებოდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, დაწესებულებაში წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.[22] ამასთან ერთად, როგორც „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-3 წესშია აღნიშნული, თავისუფლებააღკვეთილი პირების უფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა მხოლოდ მინიმალურად აუცილებელი და შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული უნდა იყოს.[23]

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს სახალხო დამცველმა 2018 წლის 3 მაისს შესაბამისი საკანონმდებლო წინადადებით მიმართა საქართველოს პარლამენტს და მოითხოვა პენიტენციურ დაწესებულებებში სახალხო დამცველის ცხელ ხაზთან წვდომის შეზღუდვების შემსუბუქების მიზნით, შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებების და დამატებების განხორციელება - ძირითადად, საქართველოს პატიმრობის კოდექსში (იხილეთ დანართი).

დასახელებული ცვლილებების შედეგად, პატიმრებს უნდა მისცემოდათ ცხელი ხაზით უფრო თავისუფლად სარგებლობის შესაძლებლობა, განურჩევლად იმისა, მსჯავრდებული იყო იგი, თუ ბრალდებული და მიუხედავად შესაბამისი პენიტენციური დაწესებულების რეჟიმისა. ასევე, იმ შემთხვევაში, მოქმედებდა თუ არა პატიმრის მიმართ შესაბამისი დისციპლინური სახდელი, ან ჰქონდათ თუ არა მას ამოწურული სატელეფონო კავშირის წუთობრივი ლიმიტი, თუ თანხა. შედეგად, სახელმწიფოს ეფექტიან კონტროლს დაქვემდებარებული პირი, რეალურად შეძლებდა, ციხეში წესრიგითა და უსაფრთხოებით ნაკარნახევი, მინიმალურად აუცილებელი და გონივრული (ადმინისტრაციული, თუ ტექნიკური ხასიათის) შეზღუდვების გათვალისწინებით, სათანადო საჭიროების დროს, გამოეყენებინა სახალხო დამცველის ცხელი ხაზი.

ინიცირებული ცვლილებების წინააღმდეგი წავიდა, მაშინ არსებული საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტრო, რომლის პოზიციაც სრულად გაიზიარა საქართველოს პარლამენტმა. საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს მიერ, საქართველოს პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის თავმჯდომარის სახელზე, 2018 წლის 22 მაისს გაგზავნილ წერილში სამინისტრომ ჩამოაყალიბა თავისი პოზიცია, თუ რატომ არ იზიარებდა სახალხო დამცველის წინადადებას. სამინისტრომ, მის ზემოაღნიშნულ წერილში, ძირითადად, 3 მიზეზი მიუთითა. ესენია: ა) პატიმრების მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენების რისკი; ბ) ადამიანური რესურსის, მაშასადამე შესაბამისი პერსონალის არარსებობა; გ) საკმარისი ფინანსური რესურსის არარსებობა. შეიძლება ითქვას, რომ, პრინციპში, ნებისმიერი დასახელებული მიზეზი პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, უკავშირდება პენიტენციურ დაწესებულებაში წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფას.

როგორც უკვე აღინიშნა, თავისუფლებააღკვეთილი პირისთვის უფლების ნებისმიერი დამატებითი შეზღუდვა უნდა ეფუძნებოდეს კანონს და გამოიყენებოდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, დაწესებულებაში წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად.[24] ამასთან ერთად, როგორც „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-3 წესშია აღნიშნული, თავისუფლებააღკვეთილი პირების უფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა მხოლოდ მინიმალურად აუცილებელი და შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული უნდა იყოს.[25]

გარდა ამისა, საგულისხმოა კიდევ ერთი, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანი გარემოება. კერძოდ, პენიტენციურ დაწესებულებაში უფლებების დამატებითი შეზღუდვა უნდა იყოს არა მხოლოდ მინიმალური, არამედ, აუცილებელია, რომ ის შეესაბამებოდეს პატიმრისაგან მომავალ რეალურ საფრთხეს. ასე, მაგალითად, როდესაც პატიმრის მხრიდან, რომელიმე საკუთარი უფლების განხორციელების (პაემანზე, ან ტელეფონით სასაუბროდ გაყვანის) დროს, მომდინარეობს გარკვეული, მაგალითად, ძალადობის საფრთხე, ევროპული პენიტენციური წესების თანახმად, ამ საფრთხის პროპორციულად უნდა გაძლიერდეს შესაბამისი დაცვა და იგი, a priori, არ უნდა იქცეს ამ უფლების გამოყენებაზე პატიმრისათვის ბლანკეტურად, უარის თქმის საფუძველი.[26]

გარდა ამისა, პენიტენციურ დაწესებულებაში კომუნიკაციის გარკვეული ფორმებით და, მათ შორის, ტელეფონით სარგებლობა, ხშირად, დაკავშირებულია გარკვეული ადმინისტრაციულ-ტექნიკური ხასიათი სირთულეებთან (მაგალითად, ტელეფონების შეზღუდული რაოდენობა, ტელეფონით სარგებლობის რიგითობა, არასამუშაო დროს, ციხის შესაბამისი თანამშრომლების არასაკმარისი რაოდენობა და ა.შ.),რომლებიც ამ უფლებით სარგებლობის რეგულირებისას, ასევე უნდა იქნეს მიღებული მხედველობაში.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნული, წარმოადგენს სახალხო დამცველის „ცხელი ხაზით“ სარგებლობის უფლების საკანონმდებლო რეგულირების ლეგიტიმურ მიზნებს. შესაბამისად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი არგუმენტების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მართლზომიერება შევაფასოთ, სწორედ, მათი ამ ლეგიტიმურ მიზნებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით.

საქართველოს სახალხო დამცველის „ცხელი ხაზით“ შეუზღუდავი სარგებლობის უფლების ბოროტად გამოყენების რისკის თვალსაზრისით, სამინისტროს წერილში აღნიშნულია, რომ საკანონმდებლო წინადადების გაზიარების შემთხვევაში, პენიტენციური დაწესებულება ვერ მოახერხებს გააკონტროლოს, რამდენად კანონიერად იყენებს მსჯავრდებული/ბრალდებული მინიჭებულ უფლებას, ვინაიდან, სამინისტროს არ გააჩნია ამის არც მატერიალურ/ტექნიკური და არც ადამიანური რესურსი. სამინისტროს აზრით, არსებობს იმის რისკი, რომ სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე დარეკვის მოტივით, პირმა ბოროტად ისარგებლოს უფლებით და ზარი, გამუდმებით, განახორციელოს სხვა ნომერზე, ვინაიდან დაწესებულების ადმინისტრაციას არ აქვს შესაძლებლობა აკონტროლოს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის მიერ ტელეფონის აპარატზე აკრეფილი ნომრები.

უპირველეს ყოვლისა, გვსურს აღვნიშნოთ, რომ ჩვენ არ ვითხოვთ „ცხელ ხაზზე“ წვდომის აბსოლუტური, შეუზღუდავი უფლების განსაზღვრას. რა თქმა უნდა, ეს უფლება, ისევე, როგორც ბევრი სხვა უფლებები, უნდა დაექვემდებაროს გარკვეულ რეგულირებას, თუმცა, მიგვაჩნია, რომ ამ უფლების შეზღუდვის, მისი რეგულირების ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეზღუდვის მართლზომიერების მტკიცების ტვირთი აწევს ციხის ადმინისტრაციას.

სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი პირველი არგუმენტი შეეხება პენიტენციურ დაწესებულებაში წესრიგის უზრუნველყოფის მოთხოვნას, რაც, ჩვენი აზრით, უდავოდ წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ ინტერესს. ამასთან, სამინისტრო მიუთითებს, რომ მას არ გააჩნია არც მატერიალურ/ტექნიკური და არც ადამიანური რესურსი, რათა თავიდან აირიდოს სახალხო დამცველის „ცხელი ხაზით“ სარგებლობის უფლების ბოროტად გამოყენების შემთხვევები.

მიგვაჩნია, რომ ზემოაღნიშნული არგუმენტი უსაფუძვლოა, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც თვითონ კანონმდებლობა ითვალისწინებს შესაბამის შეზღუდვებს სატელეფონო ზარებზე. ასე, მაგალითად, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, სატელეფონო საუბარი ხორციელდება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ხარჯითა და პენიტენციური დაწესებულების კონტროლით.

იგივე კოდექსის 66³ მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად კი, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში, სატელეფონო საუბრები შეიძლება განხორციელდეს მხოლოდ წინასწარ განსაზღვრულ, გარკვეული რაოდენობის სატელეფონო ნომრებზე. იგივე შინაარსი აქვს შესაბამისი რეჟიმის დაწესებულებათა დებულებებს. ამრიგად, სატელეფონო ზარების კონტროლი, კერძოდ კი, თუ რა ნომერზე ხორციელდება ზარის გაშვება, არა მხოლოდ შესაძლებელია, არამედ, მკაცრი რეჟიმის დაწესებულებებში სავალდებულოც კია.

მიუხედავად ამისა, თუ მხედველობაში მივიღებთ საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატთან ცხელი ხაზის მეშვეობით დაკავშირების მნიშვნელობას, მისი შეზღუდვა დაუშვებელია გამართლებული იქნეს, მხოლოდ, შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური თუ ადამიანური რესურსის არარსებობით. ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, გასათვალისწინებელია „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-4 წესი, რომლის შესაბამისად, ციხის პირობები, რომლებიც აღვევს პატიმრების ადამიანის უფლებებს არ შეიძლება გამართლებული იქნეს შესაბამისი მატერიალური რესურსების არ არსებობით.[27]

გარდა ამისა, მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაც, რომლის შესაბამისად, „...სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის ფარგლებში გარკვეული ტექნიკური სირთულეების არსებობა/წარმოშობა ვერ გახდება კონსტიტუციის მოთხოვნების უგულებელყოფის საფუძველი. ამდენად, თუ მოპასუხე მიიჩნევს, რომ არსებობს ... შეღავათით ბოროტად სარგებლობის საფრთხეები, იგი უფლებამოსილია, შემოიღოს ამ საფრთხეების აღმოფხვრისკენ ვიწროდ მიმართული ზორმები“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/2/671 გადაწყვეტილება საქმეზე „სსიპ „საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია”, ააიპ „საქართველოს სიცოცხლის სიტყვის ეკლესია”, სსიპ „ქრისტეს ეკლესია”, სსიპ „საქართველოს სახარების რწმენის ეკლესია”, ააიპ „მეშვიდე დღის ქრისტიან-ადვენტისტთა ეკლესიის ტრანსკავკასიური იუნიონი”, სსიპ „ლათინ კათოლიკეთა კავკასიის სამოციქულო ადმინისტრაცია”, ააიპ „ქართველ მუსლიმთა კავშირი”, სსიპ „წმინდა სამების ეკლესია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39). ამ მხრივ, კიდევ ერთხელ გვსურს ხაზი გავუსვათ იმ გარემოებას, რომ როდესაც პატიმრის მხრიდან, რომელიმე საკუთარი უფლების განხორციელების (მაგალითად, პაემანზე, ან ტელეფონით სასაუბროდ გაყვანის) დროს, მომდინარეობს გარკვეული, მაგალითად, ძალადობის საფრთხე, ევროპული პენიტენციური წესების თანახმად, ამ საფრთხის შესაბამისად უნდა გაძლიერდეს შესაბამისი დაცვა და იგი, a priori, არ უნდა იქცეს ამ უფლების გამოყენებაზე პატიმრისათვის ბლანკეტურად, უარის თქმის საფუძველი.[28]

ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ ტელეფონის არამიზნობრივი გამოყენებით მართლაც შეიძლება დაზიანდეს, როგორც პენიტენციურ დაწესებულებაში არსებული წესრიგი და უსაფრთხოება, ისე იმ პატიმართა ინტერესები (ტელეფონის დაყოვნება და ა.შ.), რომლებსაც ლეგიტიმური დანიშნულებისამებრ სურთ ტელეფონით სარგებლობა, სახალხო დამცველის „ცხელ ხაზის“ გამოყენების უფლების ისეთი ინტენსიური შეზღუდვა, როგორიც სადავო ნორმებითაა გათვალისწინებული, წარმოადგენს უფლების აშკარად არაპროპორციულ და არა-თანაზომიერ შეზღუდვას. ამგვარი ბლანკეტური ხასიათის შეზღუდვა, რომელსაც, ფაქტიურად, აკრძალვის ხასიათი აქვს, რიგ შემთხვევებში, საერთოდ უკარგავს აზრს სახალხო დამცველის „ცხელი ხაზით“ სარგებლობას და, მაშასადამე, წამებისა და სასტიკი, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის სავარაუდო ფაქტებზე ინფორმაციის მიღებისა და მათზე რეაგირების ისეთი ეფექტური კონსტიტუციური მექანიზმის ფუნქციონირებას, როგორიცაა საქართველოს სახალხო დამცველი.

სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს კიდევ ერთ არგუმენტს, წარმოადგენს ის, რომ როდესაც პირი იმყოფება სამარტოო საკანში, მან ბოროტად არ გამოიყენოს ცხელი ხაზით სარგებლობის უფლება და სისტემატურად არ მოახერხოს საკნის დატოვება. სამინისტროს განცხადებით, სამარტოო საკანში ყოფნის, როგორც დისციპლინური სახდელის მიზანს წარმოადგენს პატიმრის სხვა პატიმრებისგან იზოლაცია და საკნის დატოვების უფლების ჩამორთმევა, გარდა გასეირნების პერიოდისა.

მიგვაჩნია, რომ არც ეს გარემოება ამართლებს ცხელი ხაზით სარგებლობის აბსოლუტურ, ბლანკეტურ აკრძალვას. მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ადმინისტრაციამ, შესაძლებელია სამარტოო საკანში მოთავსებულ პირს უარი უთხრას ცხელი ხაზით სარგებლობის კონკრეტულ მოთხოვნაზე, თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, მას მოუწევს იმის მტკიცება, რომ ცხელი ხაზით სარგებლობის მიზანს წარმოადგენდა სწორედ ამ უფლების ბოროტად გამოყენება. გარდა ამისა, ცხელი ხაზით, სარგებლობა, ასევე შეიძლება შეიზღუდოს, როდესაც პატიმრის მხრიდან ხდება მისი არაგონივრულად ხშირი გამოყენების მოთხოვნა, ან ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ამის საჭიროება ნაკლებად არსებობს და იგივე მიზნის მიღწევა სხვა საშუალებითაცაა შესაძლებელი (მაგალითად, სახალხო დამცველთან წერილობით მიმართვის საფუძველზე). ნებისმიერ შემთხვევაში, ციხის ადმინისტრაციას ეკისრება შეზღუდვის მართლზომიერების მტკიცების ტვირთი.

კონტაქტი გარე სამყაროსთან წარმოადგენს არამხოლოდ უფლებას, არამედ არის არასათანადო მოპყრობისგან დაცვის უმნიშვენლოვანესი გარანტია, რათა პატიმარმა დროულად მოახდინოს შესაბამისი პირებისა და ორგანოების ინფორმირება მის მიმართ განხორციელებული შესაძლო არასათანადო მოპყრობის ნებისმიერ ფაქტთან დაკავშირებით. საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 88-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ბრალდებულს/მსჯავრდებულს დისციპლინური ღონისძიების სახით სამარტოო საკანში მოთავსებისას უზღუდავს, როგორც სატელეფონო ასევე ხანმოკლე და ხანგრძლივი პაემნების უფლებას. მიუხედავად იმისა, რომ სამარტოო საკანში მოთავსების პერიოდში პატიმარს რჩება კორესპოდენციის გაგზავნის შესაძლებლობა, აღნიშნული მექანიზმი, როგორც უკვე აღინიშნა, არ წარმოადგენს ინფორმაციის დროული, კონფიდენციალური და ეფექტური მიწოდების საშუალებას. კერძოდ, სახალხო დამცველი წლებია, რაც თავის ანგარიშებში[29]მიუთითებს კორესპოდენციის გაგზავნის თვალსაზრისით არსებულ მწვავე პრობლემებზე. მათ შორის, არგაგზავნილი წერილების შესახებ პატიმრების მხრიდან მიღებულ ინფორმაციასა და წერილის გაგზავნის პროცესში კონფიდენციალურობის დარღვევის ფაქტებთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პატიმრის სამარტოო საკანში მოთავსების შემთხვევაში, არსებობს პატიმრისთვის საჩივართა და კომუნიკაციის არხების დაბლოკვის რეალური რისკი.

დახურული და განსაკუთრებული რისკის დაწესებულებების დებულებები ითვალისწინებს ისეთ უსაფრთხოების ღონისძიებას, როგორიცაა დეესკალაციის ოთახები. პენიტენციური დაწესებულებების დებულებების შესაბამისად, ბრალდებული/მსჯავრდებული დეესკალაციის ოთახში შეიძლება განთავსდეს იმ საფრთხის აღმოფხვრამდე, რამაც მისი დეესკალაციის ოთახში მოთავსება განაპირობა, მაგრამ არაუმეტეს 72 საათისა.[30] ამასთანავე, დეესკალაციის ოთახებში მყოფ პატიმრებს არ ეძლევათ მაღაზიით, სატელეფონო ზარით, პირადი მიმოწერით და პაემნით სარგებლობის უფლება.[31] სახალხო დამცველი თავის ანგარიშებში აღნიშნავს, რომ პენიტენციურ დაწესებულებებში ადგილი აქვს პატიმრების დეესკალაციის ოთახში ხანგრძლივი ვადით მოთავსების მანკიერ პრაქტიკას.[32] ის ფაქტი, რომ პატიმრებს დეესკალაციის ოთახში აკრძალული აქვთ კომუნიკაციის ყველა საშუალება, კიდევ უფრო მოწყვლად მდგომარეობაში ამყოფებს მათ და ამცირებს მათი მხრიდან არასათანადო მოპყრობის ფაქტთან დაკავშირებით შესაბამისი ორგანოების დროულად ინფორმირების შესაძლებლობას.

გარდა ამისა, კონტაქტის ნებისმიერი შეზღუდვა, როგორც დისციპლინური სახდელის სახე უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ასეთი კონტაქტის შედეგად ჩადენილ იქნა სამართალდარღვევა და იმ პირობით, რომ შეზღუდვა გაგრძელდება, რაც შეიძლება მცირე დროით (არა რამდენიმე კვირა ან თვე) არამედ რამდენიმე დღე.[33]

როგორც უკვე ითქვა, მოცემული სარჩელის მიზანს არ წარმოადგენს ცხელ ხაზთან პატიმრის აბსოლუტურად შეუზღუდავი წვდომის უზრუნველყოფა. ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ეს, პენიტენციური დაწესებულების რეჟიმის თავისებურებიდან გამომდინარე, შესაბამისი ადმინისტრაციული, თუ ტექნიკური შეზღუდვების გარეშე შეუძლებელია, თუმცა, სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე წვდომის ნებისმიერი შეზღუდვა შეფასებადი უნდა იყოს დაცული უფლების შეზღუდვის მიზნისა და ამ მიზნის მიღწევის საშუალების პროპორციულობის თვალსაზრისით. აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სამარტოო საკანში ყოფნის მთელი პერიოდის განმავლობაში, ცხელი ხაზით სარგებლობის ბლანკეტური აკრძალვის გამართლება, მხოლოდ სხვა პატიმრებთან კონტაქტის ზოგადი შეზღუდვის, ან საკნის დატოვების დაუშვებლობის მოტივით, ვერ გადაწონის იმ მნიშვნელობას, რომელიც, საჭიროების დროს, სახალხო დამცველის ცხელ ხაზთან კავშირის შესაძლებლობას გააჩნია. გარდა ამისა, იმ მიზანთან დაკავშირებით, რომ პატიმარი იზოლირებული იყოს სხვა პატიმრებისგან, ჩვენთვის ბოლომდე გასაგები არ არის, თუ როგორ შეიძლება შეუშალოს ხელი ამ მიზნის მიღწევას ცხელი ხაზით სარგებლობამ.

შემდეგი არგუმენტი, რომელიც საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს მიერ იქნა წარმოდგენილი, არის დამატებითი ადამიანური რესურსის არარსებობა. სამინისტროს განცხადებით, ბრალდებულისთვის/მსჯავრდებულისთვის ცხელ ხაზზე შეუზღუდავად დარეკვის შესაძლებლობის მიცემის შემთხვევაში, საჭირო გახდება პენიტენციური დაწესებულებების დამატებითი ადამიანური რესურსით უზრუნველყოფა, „...ვინაიდან დღევანდელი მდგომარეობით პენიტენციურ დაწესებულებებს არ აქვთ შესაძლებლობა, რომ თითოეული ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ყოველი მოთხოვნა დაუყოვნებლივ შეასრულონ“. სამინისტროს თქმით, „სულ მცირე დახურული ტიპისა და განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებებში საჭირო გახდება თანამშრომელთა გასამ-მაგება, რასაც, თავის მხრივ დასჭირდება დამატებითი რესურსი.“.

გარდა ამისა, იგივე წერილში აღნიშნულია, რომ „ბრალდებულს/მსჯავრდებულს სჭირდება სულ მცირე ერთი თანამშრომელი, რომელიც მას გამოიყვანს საკნიდან და გაუწევს ზედამხედველობას სატელეფონო აპარატამდე გადაადგილებისას და უკან დაბრუნებისას.“ ამასთან ერთად, სამინისტროს თქმით, „პენიტენციური დაწესებულების თანამშრომელი ზედამხედველობას უწევს არა მხოლოდ ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა გადაადგილებას ტელეფონის აპარატამდე, არამედ მას, ასევე, ბრალდებული/მსჯავრდებული გაჰყავს ადვოკატთან და გამომძიებელთან შესახვედრად, ხანმოკლე პაემანზე, სამედიცინო მომსახურების მისაღებად და ა.შ. არსებული რესურსებით კი ცხელ ხაზზე შეუზღუდავი (განუსაზღვრელი დროით) დარეკვის შემთხვევაში, მოსალოდნელი დატვირთვა ვერ განხორციელდება შეუფერხებლად და ეფექტურად.“

ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით, ჩვენ კვლავ მივუთითებთ, რომ არ ვითხოვდით ცხელი ხაზით სარგებლობის აბსოლუტურად შეუზღუდავ უფლებას (მათ შორის, განუსაზღვრელი დროით საუბრის უფლებას), ისევე, როგორც პატიმრის ნებისმიერი მოთხოვნის დაუყოვნებლივ და სრულად დაკმაყოფილებას. კონკრეტული პენიტენციური დაწესებულების რეჟიმიდან და თვითონ პატიმრის პიროვნებიდან, ასევე მისგან მომავალი საფრთხეებისა და, ზოგადად, უსაფრთოხების ინტერესების გათვალისწინებით, შესაძლებელია, მათ შორის, ცხელი ხაზით სარგებლობა დაექვემდებაროს გარკვეულ, გონივრულ, თუმცა, მინიმალურად აუცილებელ ადმინისტრაციულ რეგულირებას, როგორც სარგებლობის სიხშირის, ისე ხანგრძლივობის თვალსაზრისით. უნდა აღინიშნოს, რომ დღესაც შეუძლებელია, თუნდაც იმ უფლების ფარგლებში, რომელიც პატიმრებს მოქმედი კანონმდებლობით გააჩნიათ, შესაბამისი კანონით დაშვებული მოთხოვნების დაუყოვნებელი შესრულება, როგორც ციხეში მომუშავე პერსონალის რაოდენობის, ისე სხვა ადმინისტრაციული და ტექნიკური მიზეზების გამო.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ შედარებით უფრო მსუბუქი რეჟიმის მქონე პენიტენციურ დაწესებულებებში, სატელეფონო საუბრებზე არ არსებობს შეზღუდვები, შესაბამისად, ციხის ადმინისტრაცია ახერხებს პატიმრებისთვის ამ უფლებით სარგებლობის უზრუნველყოფას.

გარდა ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ, ჩვენი აზრით, ელემენტალურად შეუძლებელია პატიმართა დიდი რაოდენობის მიერ ტელეფონით სარგებლობის მოთხოვნის ერთდროულად დაკმაყოფილება. ამიტომ, მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს წარმოადგენს არა იმის გარკვევა, რამდენად სწრაფად აკმაყოფილებს პატიმართა მოთხოვნებს და აკმაყოფილებს თუ არა მათ ნებისმიერ მოთხოვნას ადმინისტრაცია, არამედ, აკეთებს თუ არა სახელმწიფო თავის მაქსიმუმს, რათა სრულად იქნეს უზრუნველყოფილი თავისუფლება-შეზღუდული პირების კონსტიტუციით აღიარებული უფლებები.

უნდა აღნიშნოს, რომ თავისუფლების აღკვეთა უკვე წარმოადგენს იმდენად მკაცრ სასჯელს, უფლების შეზღუდვის ისეთ უკიდურეს ფორმას, რომ სხვა უფლებების ნებისმიერი დამატებითი შეზღუდვა, თუ ის არ არის განპირობებული თვითონ სასჯელის, პენიტენციურ დაწესებულებაში წესრიგისა, თუ უსაფრთხოების ინტერესების დაკმაყოფილების უკიდურესი აუცილებლობით, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით, გაუმართლებელია. სახელმწიფოს გააჩნია ვალდებულება პატიმარს მაქსიმალურად შეუმსუბუქოს თავისუფლების აღკვეთის თანმდევი ნეგატიური ფსიქოლოგიური, თუ სოციალური შედეგები, რომლის ფარგლებშიც, მას, ჩვეულებრივზე გაცილებით უფრო მეტი გულმოდგინება მართებს იმისთვის, რომ ყოველმხრივ იქნეს უზრუნველყოფილი პატიმრის, როგორც ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები.

შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელი ხაზით სარგებლობის ნებისმიერი შეზღუდვა, ჩვენი აზრით, პირველ რიგში, უნდა გაანალიზდეს, სწორედ ზემოაღნიშნული მსჯელობის და, მხოლოდ შემდეგ, ფინანსური თუ მატერიალური მიზანშეწონილობის თვალსაზრისით. ასეთ ანალიზს, ჩვენი აზრით, ექვემდებარება ცხელი ხაზით სარგებლობის ის შეზღუდვები, რომლებიც კანონმდებლობითაა გათვალისწინებული, განსაკუთრებით კი, მისი ისეთი მკაცრი ფორმები, რომლებსაც ითვალისწინებს განსაკუთრებული რისკის და დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებებში არსებული რეჟიმები.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, რომელიც წამებასა და სხვა არასათანადო მოპყრობის შემთხვევების პრევენციისა და სათანადოდ ეფექტური გამოძიების უზრუნველყოფაში გამოიხატება, ისევე, როგორც ამ და 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სახალხო დამცველის კონსტიტუციურ კომპეტენციას ზღუდავს და ეწინააღმდეგება საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 60² მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის (დაბალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში სასჯელის მოხდის პირობები) სიტყვების „საკუთარი ხარჯით“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შეეხება საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე, მხოლოდ საკუთარი ხარჯით, დარეკვის უფლებას, ვინაიდან, როდესაც პატიმარს არ გააჩნია შესაბამისი თანხა, იგი მოკლებულია შესაძლებლობას, საჭიროების შემთხვევაში, დაუკავშირდეს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზს და ამით უზრუნველყოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული სფეროს ხელშეუხებლობა.

იგივე ნორმებთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, ასევე, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 62-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის (სასჯელის მოხდის პირობები ნახევრად ღია ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში) სიტყვების - „საკუთარი ხარჯით“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც შეეხება სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე მხოლოდ საკუთარი ხარჯით დარეკვის უფლებას.

ასევე, 62-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პატიმარს ართმევს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზით სარგებლობის უფლებას, სატელეფონო საუბრის დღე-ღამის განმავლობაში 30 წუთიანი ლიმიტის ამოწურვის შემდეგ.

შესაბამის კონსტიტუციურ ნორმებს და ამ ნორმებით გათვალისწინებულ სახალხო დამცველის კომპეტენციას არ შეესაბამება, ასევე, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 65-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის (სასჯელის მოხდის პირობები დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში) სიტყვები „საკუთარი ხარჯით ჰქონდეს 3 სატელეფონო საუბარი“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ შეზღუდვას ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზით სარგებლობაზე. ამრიგად, მოცემულ შემთხვევაში სადავოა, აგრეთვე, ის გარემოება, რომ სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე წვდომის რაოდენობა შეზღუდულია სამით.

იგივე მიზეზით, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, ასევე საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 66³ მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის (განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში სასჯელის მოხდის პირობები) სიტყვების „საკუთარი ხარჯით ჰქონდეს 2 სატელეფონო საუბარი“ - ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ შეზღუდვას ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელ ხაზზე.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 ნაწილს და 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სახალხო დამცველის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას ზღუდავს და ეწინააღმდეგება ასევე საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 88-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „... ეკრძალება... სატელეფონო საუბარი...“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც პატიმრის სამარტოო საკანში ყოფნის პერიოდში კრძალავს საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელი ხაზით სარგებლობას. ამ ნორმის არაკონსტიტუციურობის დამადასტურებელი მსჯელობა მოცემულია სარჩელის ზედა ნაწილში.

არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს პატიმრობის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-2 ნაწილი ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვით საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზთან სატელეფონო საუბარი ხორციელდება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ხარჯითა და პენიტენციური დაწესებულების კონტროლით. კერძოდ, სადავო მიგვაჩნია, სწორედ ცხელ ხაზთან საკუთარი ხარჯით დაკავშირების საკითხი.

კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტს ეწინააღმდეგება საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 71⁸ მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ ნორმაში გათვალისწინებულ შეზღუდვას ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე.

ჩვენი აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტს არ შეესაბამება, აგრეთვე, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 72-ე მუხლის მე-6 ნაწილის (ქალი მსჯავრდებულის მიერ თავისუფლების აღკვეთის მოხდის თავისებურებანი) სიტყვების „... საკუთარი ხარჯით ჰქონდეს 5 სატელეფონო საუბარი...“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ შეზღუდვას ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის ცხელი ხაზით სარგებლობაზე. მოცემულ შემთხვევაში, არგუმენტაცია ანალოგიურია იმისა, რომელიც სარჩელში გამოყენებულია მამაკაცი მსჯავრდებულების მიართ.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია ასევე საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 79-ე მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ბრალდებული სატელეფონო კომუნიკაციებზე გათვალისწინებულ შეზღუდვას ბლანკეტურად ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელ ხაზზე.

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით სახელმწიფოზე დაკისრებულ ვალდებულების ზედამხედველობის და 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულ სახალხო დამცველის კომპეტენციას ზღუდავს და ეწინააღმდეგება საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 82-ე მუხლის (დისციპლინური სახდელის სახეები) პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დისციპლინური სახდელის სახით ითვალისწინებს სახალხო დამცველის ცხელ ხაზზე დარეკვის შესაძლებლობის შეზღუდვას 3 თვის ვადით.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვთხოვთ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 და 35-ე მუხლის პირველ პუნქტებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად და ძალადაკარგულად სცნოს საქართველოს პატიმრობის კოდექსის მე-19 მუხლის მე-2 ნაწილის, 60² მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, 62-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, 65-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, 66³ მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, 71⁸ მუხლის პირველი ნაწილის „ზ“ ქვეპუნქტის, 72-ე მუხლის მე-6 ნაწილის, 79-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, 82-ე მუხლის პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის და 88-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისი ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ამ საკანონმდებლო დებულებებით გათვალისწინებულ შეზღუდვებსა და რეგულაციებს ავრცელებს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის ცხელი ხაზით სარგებლობის უფლებაზე და, ამგვარად, ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 და 35-ე მუხლის პირველი პუნქტებით გათვალისწინებულ კომპეტენციას, რომელიც, თავის მხრივ, მდგომარეობს სახელმწიფოს მიერ პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირის წამებისაგან, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისაგან, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენებისაგან დაცვაზე ზედამხედველობაში

[1] Assenov v. Bulgaria, § 102.

[2] Sevtap Veznedaroglu v. Turkey, no. 32357/96, 11 April 2000, § 35.

[3] Elçi and Others v. Turkey, სარეზოლუციო ნაწილის § 2.

[4] Aksoy v. Turkey, § 98.

[5] Khashiyev and Akayeva v. Russia, nos. 57942/00 and 57945/00, § 178.

[6] იქვე.

[7] Paul and Audrey Edwards v. the United Kingdom (no. 46477/99), § 71.

[8] CDL-PI (2016)001 - COMPILATION OF VENICE COMMISSION OPINIONS CONCERNING THE OMBUDSMAN INSTITUTION. Adopted by the Venice Commission’s 104th Plenary Session (23-24 October 2015). P. 26.

[9] CASE OF EGMEZ v. CYPRUS (Application no. 30873/96), § 66.

[10] იქვე.

[11] იქვე. § 67.

[12] იქვე. § 68.

[13] ამ თვალსაზრისით, კიდევ ერთხელ გვსურს მივუთითოთ სახალხო დამცველის იმ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებაზე, რომლიც სახელმწიფოს მიერ უფლებათა დაცვაზე ზედამხედველობაში მდგომარეობს.

[14] PRINCIPLES ON THE PROTECTION AND PROMOTION OF THE OMBUDSMAN INSTITUTION (“THE VENICE PRINCIPLES”), EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2019)005 (Opinion No. 897 / 2017), Strasbourg, 18 March 2019 p. 2.

[15] ამაზე ზემოთ გვქონდა საუბარი.

[16] მაგალითად, სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია, მე-18 მუხლის ფარგლებში უზრუნველყოფს როგორც სასამართლოსადმი მიმართვის, ასევე, სახალხო დამცველისადმი მიმართვის უფლებას.

[17] ამ ვიზიტის ამსახველი ანგარიში ხელმისაწვდომია: http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019062515392774726.pdf გვ.: 49-50;

[18]საქართველოს სახალხო დამცველი პრევენციის ეროვნული მექანიზმი პრევენციის ეროვნული მექანიზმის 2018 წლის ანგარიში, გვ. 49, ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019062515392774726.pdf

[19] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე წესის კომენტარი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (04.07.2019).

[20] „Guide on Article 8 of the Convention – Right to respect for private and family life“, Council of Europe/European Court of Human Rights, 2018, pg. 86, § 444;

[21] იქვე. § 446;

[22] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-2 წესის კომენტარი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[23] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე წესის კომენტარი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[24] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-2 წესის კომენტარი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[25] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე წესის კომენტარი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[26] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე მუხლი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[27] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ მე-4 მუხლი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[28] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე მუხლი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (13.11.2018).

[29]საქართველოს სახალხო დამცველი პრევენციის ეროვნული მექანიზმი პრევენციის ეროვნული მექანიზმის 2018 წლის ანგარიში, გვ. 49, ხელმისა წვდომია შემდეგ მისამართზე: http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019062515392774726.pdf

[30] მუხლი 27, https://www.matsne.gov.ge/ka/document/view/2962047?publication=10

[31]დაუშვებელია ბრალდებულის/მსჯავრდებულის დეესკალაციის ოთახიდან გამოყვანა მისი დეესკალაციის ოთახში მოთავსების საფუძვლების აღმოფხვრამდე, გარდა გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურების გაწევისა და დამცველთან/ადვოკატთან შეხვედრის შემთხვევებისა.

[32] ადგილი აქვს 72-საათიანი ვადის ამოწურვის შემდეგ (რომელიც მაქსიმალური ვადაა) მოკლე პერიოდში დეესკალაციის ოთახში განმეორებით მოთავსების შემთხვევებს.გვ. 29, http://www.ombudsman.ge/res/docs/2019062515392774726.pdf

[33] პარ. 100, https://rm.coe.int/1680945eca

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა