თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. „კონსტანტინე ჩაჩანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

ვსარგებლობ რა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21⁴ მუხლის პირველი პუნქტით მონიჭებული უფლებით, როგორც ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის დოქტორანტი, წარმოგიდგენთ სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებას საქმეზე „კონსტანტინე ჩაჩანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, რომელიც ამჟამად იწარმოება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში (შემდგომში აგრეთვე მითითებულია როგორც - საკონსტიტუციო სასამართლო).

1. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების დასკვნა

მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სარჩელის საფუძველზე არაკონტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან და 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის სიტყვების: „წვრილმანი ხულიგნობა − საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს,–“ – ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის საფუძველზეც საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას წერილობითი ფორმით (მათ შორის, პლაკატის საშუალებით) განხორციელებული უცენზურო შინაარსის გამოხატვა, რომელიც უპირატეს მიზნად ისახავს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით პოზიციის/დამოკიდებულების დაფიქსირებას და არ არის მიმართული კონკრეტული ფიზიკური პირის (ფიზიკური პირების) წინააღმდეგ, იმთავითვე/ავტომატურად კვალიფიცირდება წვრილმან ხულიგნობად, კონსტიტუციურად მნიშვნელოვანი სხვა დამატებითი გარემოებების დადგენის გარეშე.

წინამდებარე სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში წარმოდგენილი იქნება, ერთი მხრივ, ზემოაღნიშნული დასკვნის გამამყარებელი არგუმენტაცია, ხოლო, მეორე მხრივ, განხილული იქნება, რა დამატებითი გარემოებების არსებობისას შეიძლება ჩაითვალოს გამართლებულად პირის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემა საჯარო თავშეყრის ადგილას უცენზურო შინაარსის განცხადების გაკეთებისათვის. ამასთან, ვინაიდან აღნიშნული მსჯელობა სპეკულაციის გარკვეულ ელემენტსაც აუცილებლად შეიცავს, შეუძლებელია წინასწარ განისაზღვროს ყველა ის კონსტელაცია, როდესაც საჯარო ხელისუფლების ორგანოებს კონსტიტუციის ფარგლებში ექნებათ უფლებამოსილება დააკისრონ პირს პასუხისმგებლობა მსგავსი ქმედების განხორციელებისათვის. ხსენებული ფაქტორი ასევე გათვალისწინებული უნდა იქნეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ძალადაკარგულად გამოსაცხადებელი ნორმატიული შინაარსის ფორმულირებისას.

2. განხორციელებული ქმედების მოქცევა კონსტიტუციური უფლებით დაცულ სფეროში

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და მეორე პუნქტით გარანტირებულია აზრის, გამოხატვისა და ინფორმაციის მიღების/გავრცელების თავისუფლება („აზრისა და მისი გამოხატვის თავისუფლება დაცულია“; „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია“), ხოლო 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს შეკრების თავისუფლებას („ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება“).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების არსებობის, მისი სრულფასოვანი განვითარების ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა. აზრისა და ინფორმაციის შეუფერხებელი გავრცელება უზრუნველყოფს შეხედულებათა მრავალფეროვნებას, ხელს უწყობს საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე საჯარო და ინფორმირებულ მსჯელობას, შესაძლებელს ხდის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში საზოგადოების თითოეული წევრის ჩართულობას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის 1/1/468 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26). რაც შეეხება შეკრების თავისუფლებას, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „კონსტიტუციის 25-ე [21-ე] მუხლი, რომელიც ადამიანთა ჯგუფის მიერ აზრის გამოხატვის კოლექტიურ შესაძლებლობას იცავს, კონსტიტუციის 24-ე [მე-17] მუხლის გაგრძელებას წარმოადგენს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). ამდენად, წინამდებარე მოსაზრების ფარგლებში გამოხატვის თავისუფლებისგან განცალკევებით შეკრების თავისუფლების კონტექსტში ცალკე გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობას არ შევაფასებთ.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს იურისპრუდენციაში არაერთხელ მითითებული ცნობილი ციტატის პერიფრაზირებას თუ მოვახდენთ, გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროში ხვდება არა მხოლოდ ისეთი ინფორმაცია თუ იდეები, რომელთაც მოჰყვება დადებითი რეაქცია ან სულაც ნეიტრალურად აღიქმება საზოგადოების წევრთა მიერ, არამედ ისეთიც, რომელიც იწვევს გაღიზიანებას, შეურაცხმყოფელი ან შოკისმომგვრელია (იხ. Handyside v. the United Kingdom, 7 December 1976, § 49, Series A no. 24; Pedersen and Baadsgaard v. Denmark [GC], no. 49017/99, ECHR 2004‑XI, § 71; Björk Eiðsdóttir v. Iceland, no. 46443/09, § 63, 10 July 2012). დაცულ სფეროსთან მიმართებით მსგავსი პრაქტიკა აქვს დადგენილი საკონსტიტუციო სასამართლოსაც (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის 1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-7; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის 1/6/561,568 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-40).

რასაკვირველია, უფლებით დაცულ სფეროში კონკრეტული ქმედების ან/და განცხადების მოქცევა თავისთავად არ გულისხმობს მის უპირობო დასაშვებობას ან/და შეუზღუდაობას კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სივრცეში. გამოხატვა, რომელიც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებითა და მეორე პუნქტით, იმავდროულად შესაძლებელია შეიზღუდოს იმავე მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე.[1][2] მაგრამ გამაღიზიანებელი, შეურაცხმყოფელი თუ შოკისმომგვრელი განცხადებების გამოხატვის თავისუფლების დაცვასთან დაკავშირებით ავტორიტეტულ გადაწყვეტილებებში გაკეთებული განმარტებებიდან სულ მცირე ის მაინც გამომდინარეობს, რომ ცალკეული განცხადებით გამოწვეული მძაფრი უარყოფითი რეაქცია a priori არ ქმნის საფუძველს სახელმწიფოს ჩარევისათვის და რომ ძირითადი უფლების შეზღუდვა ასეთ პირობებში დამატებით უნდა იქნეს დასაბუთებული. ამ თვალსაზრისით, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 23 ივლისის გადაწყვეტილება (დადგენილება) არ არის საკმარისი და რელევანტური არგუმენტებით გამყარებული.

კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2015 წლის 23 ივლისის გადაწყვეტილების (დადგენილების) საფუძველზე მოსარჩელე კონსტანტინე ჩაჩანიძეს დაეკისრა ადმინისტრაციული სახდელი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედებისათვის (წვრილმანი ხულიგნობა), რაც გამოიხატება შემდეგში: „საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს“. კერძოდ, მოსარჩელე კონსტანტინე ჩაჩანიძე და სხვა პირები ქ. თბილისში, თავისუფლების მოედანზე, ქ. თბილისის საკრებულოს ადმინისტრაციულ შენობასთან, აპროტესტებდნენ „პანორამა თბილისის“ პროექტის მშენებლობას, რასთან დაკავშირებითაც ეკავათ სხვადასხვა სახის პლაკატები. ერთ-ერთი პლაკატი, რომელიც ეჭირა მოსარჩელეს და რომლის გამოც, კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, განხორციელდა მისი ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემა, ატარებდა წარწერას - „პანორამა არა ყ--“.[3]

სასამართლოს დადგენილების თანახმად, „წვრილმანი ხულიგნობის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი დაცვის ობიექტია საზოგადოებრივი წესრიგი. საზოგადოებრივი წესრიგი არის იმ საზოგადოებრივ ურთიერთობათა ერთობლიობა, რაც უზრუნველყოფს საზოგადოებრივ სიმშვიდეს და ცხოვრების ნორმალურ რიტმს. ეს კი გამოხატულებას პოულობს საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას მოქალაქეთა ღირსეულ ქცევაში ... ქმედების წვრილმან ხულიგნობად მიჩნევისათვის მნიშვნელოვნად განმსაზღვრელია საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა. ამ დროს პირს გაცნობიერებული აქვს, რომ ჩადის ისეთ ქმედებას, რომლითაც არაფრად აგდებს საზოგადოებას“ (თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილების მე-8 და მე-9 გვერდები). სასამართლოს დასკვნით, პლაკატზე წარმოდგენილი უცენზურო „გამონათქვამი არის უშინაარსო და მასში ყურადღებას იქცევს მხოლოდ უცენზურო სიტყვა, გამონათქვამს არა აქვს პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო ან სამეცნიერო ღირებულება და იგი უხეშად ლახავს საზოგადოებაში საყოველთაოდ დამკვიდრებულ ეთიკურ ნორმებს, აღნიშნული უცენზურო სიტყვა საზოგადოების მხრიდან აღიქმება შეურაცხმყოფლად და მისი აღკვეთით დაცულია საზოგადოებრივი მორალი, დაცულია არასრულწლოვანთა ზნეობრივი განვითარება“ (იხ. ზემოაღნიშნული დადგენილების მე-11 და მე-12 გვერდები).

გასაჩივრებული ნორმის ამგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმად საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას საჯარო დისკუსიის ფარგლებში პლაკატის საშუალებით უცენზურო სიტყვის შემცველი განცხადების გავრცელება იმთავითვე არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგს, ვინაიდან იგი საზოგადოების მხრიდან აღქმული იქნება როგორც შეურაცხმყოფელი, სერიოზულ კითხვის ნიშნებს ბადებს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით.

3. უფლებაში ჩარევის გამართლება და შესაბამისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტანდარტები

3.1 ზოგადი მიმოხილვა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს იმავე მუხლით განმტკიცებულ უფლებებში საჯარო ხელისუფლების ჩარევის საფუძვლებს და მიუთითებს, რომ „ამ უფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად“. რაც შეეხება შეკრების თავისუფლებაში ჩარევის საფუძვლებს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „[საქართველოს კონსტიტუციის] 25-ე [21-ე] მუხლი არ იძლევა შეკრების თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნების ჩამონათვალს, როგორც ეს გათვალისწინებულია 24-ე [მე-17] მუხლით გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევის მართლზომიერების შეფასებისთვის. თუმცა ვინაიდან კონსტიტუციის 24-ე [მე-17] მუხლი შეკრების (მანიფესტაციის) ფორმით აზრის გამოხატვასაც მოიცავს, ამ ფარგლებში 24-ე [მე-17] და 25-ე [21-ე] მუხლებით დაცული უფლებების შინაარსი და მათი შეზღუდვის საფუძველი იდენტური შეიძლება იყოს. შესაბამისად, შეკრების (მანიფესტაციის) უფლების შემზღუდველი ნორმების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი კონსტიტუციის 24-ე [მე-17] მუხლით დაწესებული სტანდარტით შეიძლება შეფასდეს“ (იხ. ზემოთ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-5).

საჯარო ხელისუფლების ნებისმიერი ჩარევა გამოხატვის თავისუფლებაში - მაშინაც კი, როცა გამოხატვა არის შეურაცხმყოფელი, გამაოგნებელი ან შემაშფოთებელი - აუცილებლობის კონსტიტუციურ სტანდარტს უნდა აკმაყოფილებდეს. ამასთან დაკავშირებით, გასაზიარებელია იურიდიულ ლიტერატურაში გამოთქმული მოსაზრება, რომლის თანახმად, „რადგან დემოკრატიული საზოგადოება არ არსებობს პლურალიზმის, შემწყნარებლობისა და ფართო თვალსაწიერის მოთხოვნების გარეშე, ამიტომ სახელმწიფომ და ადამიანებმა უნდა აიტანონ მათთვის შეურაცხმყოფელი, გამაოგნებელი თუ შემაშფოთებელი იდეების ან ინფორმაციის მოსმენა ... დემოკრატიულ საზოგადოებაში მათი შეზღუდვა ლოგიკურად მხოლოდ იშვიათად შეიძლება აღმოჩნდეს აუცილებელი“[4].

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ზოგადად, სახელმწიფოს არ შეუძლია, შეზღუდოს ინფორმაციის თავისუფლება იმ საფუძვლით, რომ გარკვეული ინფორმაცია ან იდეები შეიძლება ემოციურად გამაღიზიანებელი აღმოჩნდეს ან მიუღებელი საქციელის წამახალისებელი იყოს. ადამიანებს უფლება აქვთ, მიიღონ და გაავრცელონ იდეები და თავად გადაწყვიტონ, რა არის მათთვის მისაღები ან მიუღებელი“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის 1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-7). „სახელმწიფო ვალდებულია, დაიცვას ობიექტურად იდენტიფიცირებადი ინტერესები, მაგრამ არა სუბიექტური გრძნობები“ (იქვე). აქედან გამომდინარეობს, რომ საზოგადოებაში, სადაც მოქმედებს პლურალიზმისა და შემწყნარებლობის პრინციპები, ზოგადად, დასაშვებად უნდა იქნეს მიჩნეული გამოხატვა, რომელიც შეიძლება აღქმული იქნეს სოციუმის ან მისი ნაწილის მიერ როგორც შეურაცხმყოფელი, თუ ეს გამოხატვა სხვა მხრივ არ დაარღვევს საჯარო წესრიგს და არ შელახავს მესამე პირთა სამართლით დაცულ ინტერესებს.[5]

განსახილველ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა განსაზღვროს, თუ დაცვის რა სტანდარტი გავრცელდება საჯარო თავშეყრის ადგილას საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით პლაკატის საშუალებით უცენზურო შინაარსის გამონათქვამის გავრცელებაზე და მიხედულების რა ფარგლები გააჩნია სახელმწიფოს მისი შეზღუდვისათვის. წინამდებარე მოსაზრებაში განვითარებული პოზიციის თანახმად, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს მიჩნეული საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რამდენადაც იგი, სხვა კონსტიტუციურ-სამართლებრივად რელევანტური გარემოებების დადგენის გარეშე, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის საკმარისად მიიჩნევს საჯარო თავშეყრის ადგილას უცენზურო შინაარსის გამონათქვამის გაკეთებას (მათ შორის, წერილობით), თუ ეს გამონათქვამი უპირატესად მიზნად ისახავს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით აზრის ან დამოკიდებულების გამოხატვას და არ არის მიმართული კონკრეტული ფიზიკური პირის/პირების წინააღმდეგ.

მსჯელობის სისრულის მიზნებისათვის, წინამდებარე სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში ყურადღებას გავამახვილებთ რელევანტურ გარემოებებზე, რომლებიც გავლენას ახდენს იმის შეფასებაზე, რამდენად შეესაბამება კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ტესტს საჯარო თავშეყრის ადგილას უცენზურო შინაარსის გამონათქვამის წვრილმან ხულიგნობად დაკვალიფიცირება. ეს გარემოებები, მათ შორის, არის შემდეგი:

არის თუ არა განცხადების უპირატესი მიზანი საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით აზრის ან დამოკიდებულების გამოხატვა;

არის თუ არა განცხადება კონკრეტული ფიზიკური პირისკენ/პირებისკენ მიმართული;

არის თუ არა განცხადება მიმართული უკანონო ქმედების მყისიერად განხორციელებისკენ ან არსებობს თუ არა განცხადების შედეგად ამგვარი ქმედების განხორციელების მყისიერი საფრთხე;

შეიცავს თუ არა განცხადება შეიცავს სიძულვილის ენას;

გაუმართლებლად იჭრება თუ არა განცხადება მესამე პირთა კერძო ცხოვრების დაცულ სფეროში.[6]

3.2 გარემოებები, რომლებმაც შესაძლებელია გავლენა მოახდინოს უცენზურო გამონათქვამისათვის პირის ადმინისტრაციული წესით პასუხისგებაში მიცემის კონსტიტუციურობის შეფასებაზე

3.2.1 ისახავს თუ არა განცხადება უპირატეს მიზნად საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით აზრის ან დამოკიდებულების გამოხატვას

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილებაში ეჭვქვეშაა დაყენებული სადავო განცხადების სოციალური თუ პოლიტიკური ღირებულება მისი უცენზურო შინაარსის გამო. საერთო სასამართლოს განმარტებით, „უხამსი და უცენზურო სიტყვის შემცველი გამონათქვამი, არ იძლევა შესაძლებლობას, რომ განხორციელდეს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება კონკრეტულად იმ საკითხზე, რისი გაპროტესტებაც ხდებოდა ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირთა მხრიდან, აღნიშნული გამონათქვამი არის უშინაარსო და მასში ყურადღებას იქცევს მხოლოდ უცენზურო სიტყვა, გამონათქვამს არა აქვს პოლიტიკური, კულტურული, საგანმანათლებლო ან სამეცნიერო ღირებულება“ (იხ. დადგენილების მე-11 გვერდი).

მსგავსი, შეიძლება ითქვას, პურიტანული სულისკვეთებით განმსჭვალული ინტერპრეტაცია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლისა, რაც გულისხმობს სამართალდამცავი ორგანოებისა და, საბოლოო ჯამში, სახელმწიფოს მიერ მორალური პოლიციის როლის კისრებას, შეუთავსებელია თავისუფალი გამოხატვის იდეასთან და წარმოშობს მსუსხავ ეფექტს ინდივიდის მიერ კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობასთან დაკავშირებით. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მიუთითა თავის გადაწყვეტილებაში - „სერგეი კუზნეცოვი რუსეთის წინააღმდეგ“, „ნებისმიერი ღონისძიება, რომელიც წარმოადგენს ჩარევას შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებაში (გარდა ძალადობისკენ მოწოდების ან დემოკრატიული პრინციპების უარყოფის შემთხვევებისა), როგორი შოკისმომგვრელი და მიუღებელიც უნდა იყოს ცალკეული შეხედულებები ან სიტყვები უფლებამოსილი ორგანოებისათვის, ცუდ სამსახურს უწევს დემოკრატიას და ხშირად საფრთხეშიც აგდებს მას“ (Sergey Kuznetsov v. Russia, no. 10877/04, პარ. 45, 23 October 2008).

განსახილველ შემთხვევაში მოსარჩელის მიერ არჩეული გამოხატვის ფორმა მიზნად ისახავდა საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე საკითხთან - კერძოდ, პროექტ „პანორამას“ განხორციელებასთან - დაკავშირებით საჯაროდ მწვავე დამოკიდებულების დაფიქსირებას და ამ გზით კონკრეტული შეხედულების ირგვლივ საერთო აზრის ფორმირებას სოციუმში. კონტექსტიდან გამომდინარე, სადავო გამონათქვამი პოლიტიკურ შინაარსსაც იძენდა, ვინაიდან აქციის მიზანი გახლდათ სახელისუფლებო ორგანოების გაკრიტიკება „პანორამა თბილისის“ პროექტის შესაძლო განხორციელების გამო, რაც თავისთავად წარმოადგენდა მწვავე საზოგადოებრივი დისკუსიის საგანს დედაქალაქის იერსახის შენარჩუნების გარშემო გამართული კამათის კონტექსტში.[7] აღნიშნულის მიუხედავად, საერთო სასამართლომ იმთავითვე გამორიცხა გამონათქვამის პოლიტიკური ხასიათი ან/და ღირებულება, განიხილა რა იგი იზოლირებულად, მთლიანი სურათის გათვალისწინების გარეშე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შედარებით ფართო დისკრეცია სახელმწიფოს შეიძლება მიენიჭოს მაშინ, როდესაც შეზღუდვას დაქვემდებარებული გამოხატვა უხამსი შინაარსისაა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის 1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-7). თუმცა ნებისმიერი შემზღუდველი ღონისძიების გატარებისას უფლებამოსილ ორგანოებს მართებთ განსაკუთრებული სიფრთხილე, თუ უცენზურო შინაარსის გამოხატვის ავტორი მიზნად ისახავს ამგვარი გაზვიადებული ფორმით საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე საკითხთან მიმართებით საკუთარი შეხედულების დაფიქსირებას და ამ გზით კონკრეტული იდეისაკენ სოციუმის ყურადღების მიპყრობას. პროვოკაციული, მათ შორის უცენზურო, განცხადებების გაკეთება არ არის სრულიად უცხო მსგავსი დებატისათვის და, ასეთ ვითარებაში, ყოველი უცენზურო სიტყვის მკაცრი მორალური ცენზურის ქვეშ გატარება სერიოზულ დაბრკოლებას შეუქმნიდა თავისუფალ აზრთა გაცვლასა და დისკუსიას (იხ. mutatis mutandis : Kakabadze and Others v. Georgia, no. 1484/07, პარ. 88-89, 2012 წლის 2 ოქტომბერი).

აღსანიშნავია, რომ, აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, მკაცრი შეფასების ტესტით მოწმდება ნორმა, რომელიც ადგენს ლიტერატურული, მხატვრული, პოლიტიკური ან სამეცნიერო ღირებულების მქონე უცენზურო გამოხატვის შინაარსობრივ შეზღუდვას (და, პირიქით, უცენზურო გამოხატვა, რომელიც მოკლებულია ამგვარ ღირებულებას, შეიძლება, როგორც უხამსობა, შეიძლება საერთოდ არ იქნეს დაცული კონსტიტუციით (Miller v. California, 413 U. S. 15, 24 (1973))).[8] მაგალითისათვის, საქმეზე „კოენი კალიფორნიის წინააღმდეგ“ აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი შესწორების[9] საწინააღმდეგოდ იქნა მიჩნეული პირის გასამართლება წვრილმანი დანაშაულის (misdemeanor), კერძოდ წესრიგის დარღვევის, ბრალდებით სასამართლოს შენობის დერეფანში 'Fuck the Draft' წარწერიანი ქურთუკის ტარების გამო, რაც სავალდებულო სამხედრო სამსახურში გაწვევის კრიტიკას ემსახურებოდა (Cohen v. California, 403 U.S. 15 (1971)). ანალოგიურად, საქმეზე „ბეიკერი გლოვერის წინააღმდეგ“ არაკონსტიტიციურად იქნა მიჩნეული პირის პასუხისგებაში მიცემა მისი კუთვნილი ავტომობილის ბამპერზე ‘Eat Shit’ წარწერიანი სტიკერის მიკვრის გამო, რაც მიზნად ისახავდა საგზაო მოძრაობის წესების დამრღვევი პირების თაობაზე პოლიციის ინფორმირების მხარდამჭერი კამპანიის გაკრიტიკებას (Baker v. Glover, 776 F. Supp. 1511 (M.D. Ala. 1991)). ორივე შემთხვევაში, სადავო გამონათქვამი, მისი უცენზურო შინაარსის მიუხედავად, არ დაკვალიფიცირდა როგორც „უხამსობა“ (ე.ი. როგორც მოკლებული ლიტერატურულ, მხატვრულ, პოლიტიკურ და სამეცნიერო ღირებულებას) Miller-ის გადაწყვეტილებაში შემოთავაზებული ამ ცნების გაგებით და, შესაბამისად, შეზღუდვა მკაცრი შეფასების ტესტის საფუძველზე ჩათვლილი იქნა კონსტიტუციის შეუსაბამოდ.

განსახილველ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას უხამსი ან უცენზურო გამონათქვამის კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების ამომწურავი განსაზღვრის საჭიროების წინაშე. აქ არსებითია ის გარემოება, რომ ბ-ნ კონსტანტინე ჩაჩანიძის მიერ გამოყენებულ პლაკატზე დაწერილი ფრაზა ემსახურებოდა საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე საკითხის მიმართ დამოკიდებულების გამოხატვას, რასაც არ გამორიცხავს და არ აქარწყლებს აღნიშნული ფრაზის უცენზურო შინაარსი. სწორედ ეს განაპირობებს თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაში განვითარებული მსჯელობის ხარვეზულობასაც: სასამართლოს დასკვნა ავტომატურად კონსტიტუციური დაცვის ფარგლებს მიღმა ტოვებს უცენზურო შინაარსის გამონათქვამს და განზრახ უგულებელყოფს კონტექსტს, თუ რა ვითარებაში იქნა ასეთი განცხადება გაკეთებული. ყოველივე ზემოხსენებული საფუძველს აცლის შესაძლო არგუმენტს უცენზურო გამონათქვამის, როგორც უხამსობის, წვრილმან ხულიგნობად დაკვალიფიცირების prima facie კონსტიტუციურობის შესახებ.

3.2.2 არის თუ არა განცხადება მიმართული კონკრეტული ფიზიკური პირის/პირების წინააღმდეგ

მხოლოდ ის გარემოება, რომ უცენზურო შინაარსის განცხადება გაკეთებული იყო საჯარო დებატის ფარგლებში, საკმარისი არ არის გასაჩივრებული ნორმატიული აქტის ან მისი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად. არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფაქტორსაც, რომ სადავო გამონათქვამის ადრესატი არ ყოფილა კონკრეტული ფიზიკური პირი/პირები.[10] აღნიშნული ფაქტორი, ერთი მხრივ, ეჭვის ქვეშ აყენებს, თუ რამდენად არსებობდა სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევის ლეგიტიმური საფუძველი საზოგადოებრივი წესრიგის ობიექტურად ხელყოფის პრევენციისათვის, ხოლო, მეორე მხრივ, უსაგნოს ხდის მსჯელობას წინამდებარე კონსტიტუციური დავის ფარგლებში გამოხატვის თავისუფლებისა და ადამიანის პატივის/ღირსების ურთიერთშეპირისპირებისა და დაბალანსების საჭიროების შესახებ.

განსაკუთრებულად მაღალი და წონადია სახელმწიფოს მიერ ძირითადი უფლების შეზღუდვის ინტერესი, როდესაც უფლების განხორციელება საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის (ძალადობის) პირდაპირ და უშუალო საფრთხეს წარმოქმნის. ზოგადი ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან გამომდინარე, კანონმდებელს აქვს უფლება ივარაუდოს, რომ კონკრეტული პირის/პირების მისამართით საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას უცენზურო გამონათქვამის გამოყენებას შესაძლებელია საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა მოჰყვეს შედეგად. ამასთანავე, სახელმწიფოს, კონსტიტუციის შესაბამისად, არ ეკისრება ვალდებულება, დაელოდოს, მართლაც მოჰყვება თუ არა ობიექტურად წესრიგის დარღვევა უცენზურო სიტყვის/სიტყვების შემცველ გამონათქვამს; არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება იმ ფაქტორს, რომ პირის ამგვარი ქმედება პირდაპირ და უშუალოდ წარმოშობს უწესრიგობის საფრთხეს, რისი რეალიზების ალბათობაც, ზოგად ცხოვრებისეულ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, არის საკმაოდ მაღალი.

სწორედ აღნიშნულ გარემოებაზე იქნა გამახვილებული ყურადღება აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ განხილულ ზემოთ ხსენებულ საქმეზე - „კოენი კალიფორნიის წინააღმდეგ“. კერძოდ, სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ კოენის მიერ შერჩეული გამოხატვის ფორმა არ იყო მიმართული დამსწრე პირებისადმი და, ამდენად, არ და ვერ აღიქმებოდა, როგორც დამსწრე პირების შეურაცხყოფა, რასაც ასევე ადასტურებდა ის ფაქტი, რომ კოენის ქმედებას არ მოჰყოლია ძალადობა ან ძალადობის მცდელობა აღნიშნულ პირთა მხრიდან (Cohen v. California, 403 U.S. 15, 20 (1971)). აღნიშნულ თვალსაზრისს ზურგს უმაგრებს აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული მყარი პრაქტიკა, რომლის თანახმადაც ვერბალური გამოხატვა, რომელიც წარმოადგენს პიროვნულ შეურაცხყოფას თანმყოფი პირის მიმართ და რომელსაც, საშუალო გონიერი ადამიანის თვალსაწიერიდან, საპასუხოდ შეიძლება მოჰყვეს ადრესატის მხრიდან ძალადობა, არ იმსახურებს კონსტიტუციურ დაცვას (იქვე, Cohen v. California; Chaplinsky v. New Hampshire, 315 U. S. 568, 573-574 (1942))[11].

თუმცა, საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ღირებულებათა წესრიგის ფარგლებში, არათანმყოფი პირების მისამართით (საწინააღმდეგოდ) აგრეთვე მსგავსი ტიპის შეურაცხმყოფელი განცხადების გაკეთებაც შეიძლება მიჩნეული იქნეს საკმარის და რელევანტურ საფუძვლად სუბიექტის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევისათვის. მოცემულ ვითარებაში „მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობის პრინციპით დადგენილი მოთხოვნებიც (საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტი). კონსტიტუციით დადგენილ ღირებულებათა წესრიგში ადამიანის ღირსების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე მიუთითებს მისი ადგილი ძირითადი კანონით განმტკიცებულ ადამიანის უფლებათა კატალოგში. ყურადღებას იმსახურებს ამ კუთხით გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, სადაც მან აღნიშნა, რომ „აზრის გამოხატვის თავისუფლება გადადის მეორე პლანზე, როდესაც, მაგალითად, პირის გამონათქვამი ეხება მეორე პირის ღირსებას. ეს პრინციპი, რომელიც დამკვიდრებულია ხელოვნების თავისუფლებასთან მიმართებით (იხ: BVerfGE 75, 369 [380]), ასევე მოქმედებს აზრის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებში, ვინაიდან ადამიანის ღირსება, როგორც ყველა ძირითადი უფლების საფუძველი და საძირკველი, არ იზომება არც ერთ კონკრეტულ ძირითად უფლებასთან ურთიერთშეფარდების ფარგლებში. იქიდან გამომდინარე, რომ არა მხოლოდ ცალკეული ძირითადი უფლება, არამედ ყველა მათგანი წარმოადგენს ადამიანის ღირსების პრინციპის დაკონკრეტებას, ყოველთვის სავალდებულოა ზედმიწევნით დასაბუთდეს, რომ ძირითადი უფლების გამოყენებას მივყავართ ადამიანის ხელშეუხებელ ღირსებამდე“ (იხ. ი. შვაბე, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები, 2011, გვ. 112)“[12].

მაგალითად, მოსამართლის მისამართით უცენზურო სიტყვების შემცველი, უკიდურესად შეურაცხმყოფელი განცხადების გაკეთება, თუკი განცხადების მიზანი ან/და ეფექტი არის სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობის დაფიქსირება, შესაძლებელია დაკვალიფიცირდეს როგორც დანაშაული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 366-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, რასაც ვერ დააბრკოლებს ის გარემოება, რომ განცხადება არ იყო გაკეთებული სასამართლოს სხდომის დარბაზში ან/და მოსამართლის თანდასწრებით. „მოსამართლის შეურაცხყოფა სასამართლო სხდომის დარბაზში ან სასამართლოს შენობაში უმართლობის უფრო მაღალი ხარისხის მატარებელია, ვიდრე იგივე ქმედება - განხორციელებული სასამართლოს შენობის ფარგლებს მიღმა; თუმცა ამ უკანასკნელ შემთხვევაშიც არ უნდა იყოს გამორიცხული სისხლისსამართლებრივი სანქციის დაკისრება, ვინაიდან სასამართლოს მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის დაცვა არ შემოიფარგლება არც მხოლოდ სასამართლო სხდომის დარბაზით და არც თუნდაც სასამართლოს შენობით (mutatis mutandis, Meslot v. France (dec.), no. 50538/12, 9 January 2018)“.[13]

აგრეთვე, სხვაგვარი კონსტელაციების ფარგლებშიც, არათანმყოფ პირზე განხორციელებულმა ვერბალურმა თავდასხმამ შეიძლება მიაღწიოს სიმწვავის იმ ზღვარს, რომ გამართლებულად ჩაითვალოს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, მათ შორის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაკისრებით. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, „პიროვნების შეურაცხყოფის საქმეების განხილვის დროს სასამართლოს წინაშეა მთავარი კითხვა: იყო თუ არა აღნიშნული განცხადება „გადაჭარბებული“? ევროსასამართლოს განმარტებით, განცხადების შეფასებისას მნიშვნელოვანი ელემენტია, რამდენად შეიცავს იგი შეურაცხმყოფელ ტერმინებს, ასევე, მათი შინაარსი და გავლენა საზოგადოებაზე (Chauvy v France). ამდენად, შესაფასებელია გამოხატვის ფორმა და ღირებულება, მისი საზოგადოებრივი მნიშვნელობა.“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2016 წლის 11 მარტის გადაწყვეტილება, საქმე №ას-569-540-2014, პარ. 24). შესაბამისად, შეფასებას საჭიროებს, წარმოადგენს თუ არა კონკრეტული უცენზურო, შეურაცხმყოფელი განცხადების შეზღუდვა „მწვავე საზოგადოებრივ საჭიროებას“[14].

ამ თვალსაზრისით, განსხვავებული სტანდარტით უნდა შეფასდეს, ერთი მხრივ, პოლიტიკური ფიგურის და, მეორე მხრივ, კერძო პირის მიმართ გაკეთებული უცენზურო განცხადება. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, „მცირეა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლები [კონვენციის] მე-10 მუხლის მე-2 პარაგრაფის შესაბამისად, როდესაც გამოხატვა თუ დებატი პოლიტიკური ხასიათისაა - სადაც გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობა უაღრესად დიდია - ან როდესაც გამოხატვა უკავშირდება საჯარო ინტერესის საგანს. დასაშვები კრიტიკის საზღვრები უფრო ფართოა, როდესაც საქმე ეხება პოლიტიკოსს და არა კერძო პიროვნებას. უკანასკნელისაგან განსხვავებით, პოლიტიკოსი საზოგადოების ყურადღების ცენტრში თავს შეგნებულად აყენებს, მისი ყოველი სიტყვა და საქმე გარდაუვლად ხდება როგორც ჟურნალისტების, ისე მთლიანად, საზოგადოების დაჟინებული, გამომცდელი მეთვალყურეობის ობიექტი, ამიტომ პოლიტიკოსს უფრო მეტი შემწყნარებლობის გამოჩენა მართებს“ (Eon v. France, no. 26118/10, § 59, 14 March 2013). თუმცა პოლიტიკოსის შემთხვევაშიც კი, „თუ გამოხატვის ერთადერთი მიზანი არის შეურაცხყოფა, კერძოდ უსაფუძვლოდ დამცირება ან პერსონალური თავდასხმა უმიზეზოდ, პროპორციული სანქციის დაკისრება, პრინციპში, არ ჩაითვლება გამოხატვის თავისუფლების დარღვევად“.[15] მაშასადამე, უცენზურო განცხადება, რომელიც არათანმყოფი პირის/პირების მისამართითაა გაკეთებული, არ სარგებლობს ავტომატური კონსტიტუციური პრივილეგიით და არ იმსახურებს ავტომატურ დაცვას, როგორც კონსტიტუციურად ნებადართული კრიტიკა.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მსგავსი კატეგორიის საქმეებზე სასამართლოს ეკისრება ვალდებულება, გაითვალისწინოს, არის/არიან თუ არა ქმედების ადრესატი/ადრესატები კონკრეტული პირი/პირები, და, ასეთის არსებობისას, არის/არიან თუ არა ეს პირი/პირები თანმყოფი პირი/პირები. აღნიშნულ კითხვებზე გაცემული პასუხები შეიძლება, კონკრეტული გარემოებების მიხედვით, გამორიცხავდეს ან, პირიქით, დამატებით ასაბუთებდეს გამოხატვის შეზღუდვის „მწვავე საზოგადოებრივ საჭიროებას“.

3.2.3 არის თუ არა განცხადება მიმართული უკანონო ქმედების მყისიერად განხორციელებისკენ ან არსებობს თუ არა განცხადების შედეგად ამგვარი ქმედების განხორციელების ობიექტური საფრთხე

ლოგიკურია და პრინციპულად არ იწვევს ეჭვს გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა ისეთ ვითარებაში, როცა გამოხატვა „კანონსაწინააღმდეგო ქმედების განხორციელებისკენ არის მიმართული და ასეთი ქმედების განხორციელების ალბათობა მაღალია“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-100). შედარებისათვის, აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ პრეცედენტულ საქმეზე „ბრანდენბურგი ოჰაიოს წინააღმდეგ“ დამკვიდრებული „მყისიერი საფრთხის“ (imminent lawless action) ტესტის მიხედვით, დასაშვებია სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვა, თუკი ამ თავისუფლებით სარგებლობა მიმართულია კანონსაწინააღმდეგო შედეგის იმწუთიერად დადგომისკენ და ასეთი შედეგის დადგომა მოცემულ სიტუაციაში პრაქტიკულადაც მოსალოდნელია (Brandenburg v. Ohio, 395 U.S. 444, 447 (1969)). აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკით, გამოხატვისა და მშვიდობიანი შეკრების გარანტიები სახელმწიფოს არ უკრძალავს დააკისროს პირს პასუხისმგებლობა ძალადობისკენ მოწოდების შემცველი განცხადების გავრცელების შემთხვევაში (იხ. ზემოთ, Sergey Kuznetsov v. Russia).

მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად ჩაითვლება უცენზურო შინაარსის შემცველი განცხადების გავრცელებისათვის პირის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემა, თუ განცხადების ავტორი ქმნის უკანონო ქმედების განხორციელების ან შედეგის დადგომის მყისიერ და რეალურ საფრთხეს.[16] ამასთან დაკავშირებით, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილებით არ დგინდება, რომ კონსტანტინე ჩაჩანიძე მისთვის წვრილმან ხულიგნობად შერაცხული ქმედებით - უცენზურო სიტყვის გამომხატველი პლაკატის დემონსტრირებით - მიზნად ისახავდა ან უშვებდა სხვა რაიმე კანონსაწინააღმდეგო ქმედების (ძალადობა ან სხვ.) იმწუთიერად განხორციელებას (უშუალოდ ან მესამე პირების მიერ), ან რომ არსებობდა ასეთი ქმედების განხორციელების ობიექტური საფრთხე. ყოველივე ეს დამატებით აყენებს კითხვის ნიშნის ქვეშ საერთო სასამართლოს მიერ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლისათვის მინიჭებული ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას.

3.2.4 შეიცავს თუ არა განცხადება სიძულვილის ენას

საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ გამოხატვის თავისუფლებას არ არღვევს სიძულვილის ენის[17] შემცველი განცხადების გაკეთების გამო პირისათვის პროპორციული პასუხისმგებლობის დაკისრება. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „გამოხატვის თავისუფლების ზღვარი გაივლის იქ, სადაც გამოხატვა კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს, კონსტიტუციით გაცხადებულ პრინციპებსა და ღირებულებებს შეუქმნის საფრთხეს. კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვა კონსტიტუციით დაცული სიკეთის უზრუნველსაყოფად შეიძლება განხორციელდეს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-100). სიძულვილის ენის გამოყენება ეწინააღმდეგება პლურალიზმის, ტოლერანტულობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის პრინციპებს, რომლებიც ამავდროულად კონსტიტუციურ ღირებულებებს წარმოადგენს და დემოკრატიული სახელმწიფოს საძირკველს ქმნის. ცალკეული კატეგორიის სიძულვილის ენის აკრძალვას სახელმწიფოებს ავალდებულებს საერთაშორისო პაქტი „სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“, რომლის წევრი აგრეთვე არის საქართველო. აღნიშნული პაქტის მე-20 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად „ყოველგვარი ეროვნული, რასობრივი ან რელიგიური შუღლის გაღვივებისაკენ მიმართული გამოსვლა, რაც წარმოადგენს დისკრიმინაციის, მტრობის ან ძალადობის წაქეზებას, უნდა აიკრძალოს კანონით“.

სიძულვილის ენასთან მიმართებით განსხვავებულია დამოკიდებულება, ერთი მხრივ, ამერიკულ და, მეორე მხრივ, ევროპის საბჭოს ქვეყანათა სამართლებრივ სისტემებში. ბრანდენბურგის საქმეზე დადგენილი სტანდარტით, აშშ-ში დაუშვებლად მიიჩნევა სიძულვილის ენის შემცველი გამოხატვის შეზღუდვა სახელმწიფოს მიერ, თუ არ იქმნება კანონსაწინააღმდეგო შედეგის დადგომის იმწუთიერი და აშკარა საფრთხე (Brandenburg v. Ohio, 395 U.S. 444, 447-448 (1969)).[18] ვენეციის კომისიის მითითებით, „ევროპული მიდგომა არ არის ასეთი კატეგორიული. როგორც ასეთი, შინაარსობრივი შეზღუდვები არ არის აკრძალული ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლით ან ევროპის კავშირის ფუნდამენტურ უფლებათა ქარტიის მე-11 მუხლით. უფრო მეტიც, არსებობს არაერთი საერთაშორისო ინსტრუმენტი, რომლებიც მოუწოდებს სახელმწიფოებს გაატარონ ღონისძიებები სიძულვილის ენასთან საბრძოლველად [...]“.[19]

არც საქართველოს კონსტიტუციის ტექსტი, არც საქართველოში არსებული პრეცედენტები ან/და სამართლებრივ-კულტურული ტრადიცია არ იძლევა იმ დასკვნის საფუძველს, რომ საქართველოს კონსტიტუციით დაცული გამოხატვის შეზღუდვა პრინციპულად დაუშვებლად იქნეს მიჩნეული სიძულვილის ენის გამოყენების შემთხვევაში. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად შეიძლებოდა მიჩნეულიყო მოსარჩელისათვის წვრილმანი ხულიგნობის გამო ჯარიმის დაკისრება, თუ სადავო გამონათქვამი იქნებოდა სიძულვილის ენის მატარებელი, თუნდაც არ არსებულიყო გამონათქვამის საფუძველზე ვინმეს მხრიდან უკანონო ქმედების განხორციელების მყისიერი და რეალური საფრთხე. თუმცა, რადგან თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის გადაწყვეტილებით კონსტანტინე ჩაჩანიძის ქმედება არ დაკვალიფიცირდა როგორც სიძულვილის ენა, აღნიშნული მიანიშნებს, რომ არც ამ საფუძვლით არ იქნებოდა გამართლებული მოსარჩელის მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდება უცენზურო სიტყვის შემცველი პლაკატის დემონსტრირებისათვის.

3.2.5 გაუმართლებლად იჭრება თუ არა განცხადება მესამე პირთა კერძო ცხოვრების დაცულ სფეროში

როგორც აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ოლივერ ვენდელ ჰოლმსმა ხატოვნად შენიშნა საქმეზე „შენკი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ“, სიტყვის თავისუფლების უმკაცრესი სტანდარტიც კი ვერ აარიდებს პასუხისმგებლობას ადამიანს, რომელიც ხალხმრავალ თეატრში ცრუ განგაშის ასატეხად დაიყვირებს - „ცეცხლი!“ (Schenck v. United States (1919), 249 U.S. 47, 52). თუკი გამოხატვა გაუმართლებლად იჭრება მესამე პირთა პირად სივრცეში ან/და არღვევს მათ სიმშვიდეს, სახელმწიფოს აქვს უფლება კანონის საფუძველზე მიიღოს გადაწყვეტილება ამგვარი გამოხატვის აღსაკვეთად. ამ შემთხვევაში, ორივე ინტერესი - ერთი მხრივ, სიტყვის თავისუფლება და, მეორე მხრივ, პირადი სივრცის დაცულობა - კონსტიტუციურად ღირებულ სიკეთეებს წარმოადგენს, რაც სასამართლოს ამ ორი ინტერესის დაბალანსების აუცილებლობის წინაშე აყენებს.

ზოგადად, სახელმწიფოს აქვს უფრო ფართო დისკრეცია, დააწესოს შინაარსობრივად ნეიტრალური რეგულირება, რომელიც შეიძლება ითვალისწინებდეს გამოხატვის ადგილის, დროისა და ფორმის/მანერის მიხედვით არადისკრიმინაციულ შეზღუდვებს. აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით, ამგვარი შეზღუდვა, რომელიც გავლენას არ ახდენს ინფორმაციის ან იდეების შინაარსზე, კონსტიტუციურად ნებადართულია, თუ იგი არის მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის დასაცავად ვიწროდ მიზანმიმართული და ტოვებს ინფორმაციის სხვა გზებით გავრცელების ეფექტურ შესაძლებლობას (Clark v. Community for Nonviolence, 468 U.S. 288, 293 (1984)). აგრეთვე, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „ხელისუფლება შედარებით ფართო დისკრეციით სარგებლობს, როდესაც ის უფლების შეზღუდვის, მისი რეგულირების ფორმალურ საფუძვლებს არ სცდება და შინაარსობრივად ნეიტრალურ ნორმებს ადგენს. ფორმალური ხასიათის შეზღუდვების დაწესების შემთხვევაში მნიშვნელოვანია, რომ მარეგულირებელი ნორმები არ იყოს აშკარად არაგონივრული, შესასრულებლად მძიმე და არსებითად აზრს არ უკარგავდეს კონსტიტუციით აღიარებული უფლებების რეალიზაციას. ამავე დროს, კონსტიტუციური უფლების მარეგულირებელი, შინაარსობრივად ნეიტრალური ნორმების დადგენა ასევე კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების უზრუნველსაყოფად არის დასაშვები“ (იხ. ზემოთ, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-29).

მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის რეგულირება, რომელიც კრძალავდა შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარებას მოსამართლის საცხოვრებელ ადგილას, და მიუთითა, რომ „სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად გამოცხადება ასეთ შემთხვევებში მოსამართლეს, მის პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვის შესაძლებლობის გარეშე დატოვებს [...] სადავო ნორმა ლეგიტიმური მიზნის - მოსამართლის (სასამართლოს) დამოუკიდებლობის და მოსამართლის პირადი ცხოვრების დაცვის, უზრუნველყოფის პროპორციულ საშუალებას წარმოადგენს“ (იხ. ზემოთ, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის 2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-68, 70). ანალოგიურად, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ, ნაკლებად მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენებით, კონსტიტუციურად მიიჩნია ნორმა, რომელიც კრძალავდა პირის საცხოვრებელ ადგილას პიკეტირებას, თუკი პიკეტირების ადრესატს თავად ეს პირი წარმოადგენდა (Frisby v. Schultz, 487 U.S. 474 (1988)).

ზემოაღნიშნულისგან განსხვავებით, ჩვეულებრივ, უფრო მკაცრად ფასდება ისეთი რეგულირება, რომელიც შინაარსის მიხედვით გამოარჩევს კონკრეტულ გამოხატვას სხვა გამოხატვისგან და ამის საფუძველზე ადგენს შეზღუდვას. მოცემულ შემთხვევაში კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარია სადავო ნორმის კონკრეტული ნორმატიული შინაარსი, რომლის თანახმადაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად კვალიფიცირდება საჯარო ადგილას უცენზურო შინაარსის მქონე განცხადების გავრცელება, როგორც a priori საზოგადოებრივი წესრიგის დამრღვევი ქმედება. თუკი აშშ-ში დამკვიდრებულ სტანდარტს გამოვიყენებთ, აღნიშნული წარმოადგენს შინაარსობრივად შემზღუდველ ნორმას, რომელიც მკაცრი შეფასების ტესტით უნდა შემოწმდეს.[20] თუმცა, შინაარსობრივი რეგულირების შემთხვევაშიც, გამონაკლისის სახით, კონსტიტუციასთან შესაბამისად შეიძლება იქნეს მიჩნეული ნორმა, თუკი მისი მოწესრიგების/შეზღუდვის საგანი უცენზურო გამოხატვაა, რომელიც პირის საცხოვრისში „იჭრება“ ან რომლისთვის თავის არიდებაც შექმნილ სიტუაციაში არაპრაქტიკულია (Erznoznik v. City of Jacksonville, 422 U.S. 205, 209-211 (1975)).

ზოგადად, უფლება პირადი სივრცის დაცულობაზე არ მთავრდება საცხოვრისის ზღურბლთან (თუმცა კი, საცხოვრისში ან მის მიმდებარედ ამ უფლების დაცვის მოლოდინიცა და ინტერესიც ყველაზე უფრო მაღალია). საცხოვრისის გარეთაც შეიძლება შეიქმნას სიტუაცია, როდესაც პირი/პირები, რომელიც/რომლებიც კონკრეტული გამოხატვის თანდამსწრე, მსმენელი ან/და შემხედვარე არის/არიან, წარმოადგენს/წარმოადგენენ ე. წ. დატყვევებულ აუდიტორიას (captive audience). მაგალითად, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ გამართლებულად მიიჩნია საჯარო ტრანსპორტში პოლიტიკური შინაარსის რეკლამის განთავსების აკრძალვა, მათ შორის, იმის გამოც, რომ მგზავრს არ აქვს შესაძლებლობა თავი აარიდოს ტრანსპორტში განთავსებულ რეკლამას, განსხვავებით ქუჩაში ან პარკში მიმავალი ადამიანისგან (Lehman v. City of Shaker Heights, 418 U.S. 298 (1974)). ამის საპირისპიროდ, სასამართლომ ზემოთ უკვე ხსენებულ საქმეზე პირადი სივრცის შელახვის არგუმენტი არადამაჯერებლად მიიჩნია, როდესაც საკითხი ეხებოდა სასამართლოს შენობაში პირის მიერ 'Fuck the Draft' წარწერით ქურთუკის ტარებას, რადგან, ერთი მხრივ, დამსწრე პირებს ჰქონდათ შესაძლებლობა, თავიდან აეცილებინათ არასასურველი გამოხატვა მისთვის თვალის არიდებით, მეორე მხრივ კი, არასასურველ გამოხატვასთან შემხებლობა მეტად ხანმოკლე იყო (Cohen v. California, 403 U.S. 15, 21-22 (1971)). როგორც სასამართლომ აღნიშნა, საცხოვრისს მიღმა, როგორც წესი, პირი ვალდებულია ითმინოს მისთვის მიუღებელი გამოხატვა: „ხელისუფლების შესაძლებლობა, კონსტიტუციის შესაბამისად, ჩაახშოს დისკურსი მხოლოდ იმ საფუძვლით, რათა დაიცვას სხვები მისი მოსმენისგან [...] დამოკიდებულია იმის დადასტურებაზე, რომ ილახება მნიშვნელოვანი პრივატული ინტერესები განსაკუთრებულად მიუღებელი ფორმით. ნებისმიერი სხვაგვარი გააზრება ამ უფლებამოსილებისა მიანიჭებდა უმრავლესობას პრაქტიკულ შესაძლებლობას, გაეჩუმებინა დისიდენტები პირადი განწყობებისა და დამოკიდებულების შესაბამისად“ (იქვე, 21).

არასრულწლოვანთა დაცვა, მათი ჯანმრთელი და ჰარმონიული განვითარება, რასაკვირველია, ასევე არის ის ლეგიტიმური საჯარო ინტერესი, რომლის რეალიზებისთვისაც სახელმწიფომ შეიძლება მართლზომიერად შეზღუდოს უცენზურო შინაარსის მქონე განცხადების გავრცელება. შეიძლება ითქვას, არასრულწლოვნები, მათი განსაკუთრებული მოწყვლადობის გათვალისწინებით, გათანაბრებული არიან ე. წ. დატყვევებულ აუდიტორიასთან, თუმცა არასრულწლოვანთა დაცვის არგუმენტი საჯარო ხელისუფლებისთვის არ არის carte blanche ნებისმიერი შეზღუდვის ასამოქმედებლად, რომელიც მხოლოდ მარგინალურად შეიძლება იყოს შემხებლობაში არასრულწლოვანთა ინტერესებთან. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით ნაგულისხმები შეზღუდვის ტესტი ამ შემთხვევაშიც მოითხოვს, რომ ჩარევა იმაზე მასშტაბური და მძიმე არ იყოს, ვიდრე ეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მისაღწევად არის აუცილებელი. ამის ნათელი მაგალითია აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს მიერ განხილული ერთ-ერთი საქმე „ბატლერი მიჩიგანის წინააღმდეგ“ (1957), რომელიც შეეხებოდა მიჩიგანის შტატის კანონის კონსტიტუციურობას გარკვეული კატეგორიის შინაარსის მასალის გავრცელებასთან დაკავშირებით. კერძოდ, კანონი ადგენდა ისეთი მასალის საზოგადოდ გავრცელებისათვის პასუხისმგებლობას, რომელსაც, ზოგადად რომ ვთქვათ, შეიძლებოდა მავნე ზეგავლენა ჰქონოდა არასრულწლოვნებზე. უზენაესმა სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ჩათვალა აღნიშნული კანონი და იგი, ხატოვნად, შეადარა „კერძის მომზადების მიზნით სახლის დაწვას“, ვინაიდან, სასამართლოს დასკვნით, სადავო აქტი იყო ზედმეტად ფართო, იგი არ იყო უშუალოდ მიმართული შეზღუდვის გასამართლებლად მოხმობილი სიკეთის დასაცავად და, ფაქტობრივად, შტატის მთლიან ზრდასრულ მოსახლეობას უთანაბრებდა არასრულწლოვნებს.[21] ანალოგიურად, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე „ბაიევი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ“ ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ საჯარო თავშეყრის ადგილას, რომელიც არასრულწლოვანებისთვის სპეციალურად არ იყო განკუთვნილი, განხორციელებული გამოხატვის შეზღუდვა არ შეიძლებოდა გამართლებული ყოფილიყო არასრუწლოვანთა დაცვის ლეგიტიმურ ინტერესზე მითითებით.[22]

მაშასადამე, კონსტანტინე ჩაჩანიძისათვის ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრება - მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელი შეიძლება ჩაითვალოს გამოხატვის შინაარსობრივად შემზღუდველ ღონისძიებად - არ დაარღვევდა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს, თუკი დადასტურდებოდა მესამე პირთა კერძო ცხოვრების დაცულ სფეროში განსაკუთრებულად მიუღებელი ფორმით შეჭრა, რასაც წინამდებარე შემთხვევაში ადგილი არ ჰქონია. კერძოდ, დადგენილებაში სასამართლო შემოიფარგლა იმაზე მითითებით, რომ სადავო განცხადება, მისი შინაარსის გამო, შეურაცხმყოფელი იყო დამსწრე პირებისათვის, არღვევდა საზოგადოებრივად დადგენილ მორალურ ნორმებს და არ შეესაბამებოდა არასრულწლოვანთა დაცვის ინტერესებს.[23] ამ შემთხვევაში, როგორც სასამართლოს მიერ დადგენილად მიჩნეული ფაქტობრივი გარემოებებიდან იკვეთება, განცხადება გაკეთებული იყო საჯარო ვითარებაში და საზოგადოების წევრებს ადვილად შეეძლოთ მათთვის არასასურველი გამოხატვისათვის თავის არიდება (შდრ. ხალხმრავალი თეატრის ან საჯარო ტრანსპორტის მაგალითი); ამ თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია, რომ განცხადება გაკეთებული იყო პლაკატის საშუალებით, წერილობით, და არა - ზეპირი ფორმით, რაც კიდევ უფრო მეტად ამცირებდა საზოგადოების წევრების ე. წ. „დატყვევებულ აუდიტორიად” მიჩნევის რისკს. აგრეთვე განცხადება არ იყო გაკეთებული ისეთ ადგილას, რომელიც სპეციალურად არასრულწლოვნებისთვის იყო განკუთვნილი (მაგ., საჯარო სკოლის ან მსგავსი დაწესებულების სიახლოვეს), გამოხატვის შეზღუდვის გამართლება შესაძლებელი რომ ყოფილიყო არასრუწლოვანთა დაცვის ინტერესით.

მაშასადამე, ვერც მესამე პირთა პირადი სფეროს ან არასრულწლოვანთა დაცვის ინტერესი ვერ გაამართლებდა წინამდებარე შემთხვევაში მოსარჩელისათვის დაკისრებულ ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას.

* * *

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არაკონტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან და 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლის სიტყვების: „წვრილმანი ხულიგნობა − საზოგადოებრივ ადგილებში ლანძღვა-გინება, მოქალაქეებზე შეურაცხმყოფელი გადაკიდება და სხვა ამგვარი მოქმედება, რომელიც არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგსა და მოქალაქეთა სიმშვიდეს,–“ – ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის საფუძველზეც საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას წერილობითი ფორმით (მათ შორის, პლაკატის საშუალებით) განხორციელებული უცენზურო შინაარსის გამოხატვა, რომელიც უპირატეს მიზნად ისახავს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხთან დაკავშირებით პოზიციის/დამოკიდებულების დაფიქსირებას და არ არის მიმართული კონკრეტული ფიზიკური პირის (ფიზიკური პირების) წინააღმდეგ, იმთავითვე/ავტომატურად კვალიფიცირდება წვრილმან ხულიგნობად, კონსტიტუციურად მნიშვნელოვანი სხვა დამატებითი გარემოებების დადგენის გარეშე.

[1] ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლის კონტექსტში, აღნიშნულ საკითხზე დამატებით იხ.: ფ. ლიჩი, როგორ მივმართოთ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს, თბილისი, 2013, 434-435; ე. გოცირიძე, გამოხატვის თავისუფლება კონფლიქტურ ღირებულებათა სამართლიანი დაბალანსების კონტექსტში (ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციისა და სტრასბურგის სასამართლოს იურისპრუდენციის მიხედვით), სადისერტაციო ნაშრომი დოქტორის აკადემიური ხარისხის მოსაპოვებლად, თბილისი, 2007, 262-268; აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა: Handyside v. the United Kingdom, 7 December 1976, § 49, Series A no. 24; Palomo Sánchez and Others v. Spain [GC], nos. 28955/06, 28957/06, 28959/06 and 28964/06, § 53, 12 September 2011.

[2] დაწვრილებით შეზღუდვის ფარგლებთან დაკავშირებით, იხ. ქვემოთ.

[3] აღსანიშნავია, რომ, საქალაქო სასამართლოს დადგენილების თანახმად, პასუხისგებაში მიცემულ პირებს, მათ შორის კონსტანტინე ჩაჩანიძეს, „ეკავათ ქაღალდები უცენზურო სიტყვების შემცველი წარწერით, რომელიც იყო როგორც ზოგადი შინაარსის, ასევე მიმართული კონკრეტული პიროვნების მიმართ“ (თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილების მე-9 და მე-10 გვერდები). დადგენილებიდან არ ირკვევა, თუ რაში გამოიხატა ის გარემოება, რომ უცენზურო წარწერა მიემართებოდა კონკრეტულ პიროვნებას, ან რამდენად ვრცელდება მოსამართლის ეს დასკვნა უშუალოდ კონსტანტინე ჩაჩანიძის ქმედებაზე. შესაბამისად, წინამდებარე სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების მიზნებისათვის, დავეყრდნობით კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულ ფაქტს, როგორც მოცემულობას, რომ მოსარჩელის მხრიდან პროფანაციული ტერმინის გამოყენება არ მომხდარა კონკრეტული პირის მიმართ (წინააღმდეგ) და, შესაბამისად, სწორედ ამ მიმართულებით განვავითარებთ ჩვენს შემდგომ მსჯელობას.

[4] იხ. პირველი შენიშვნა, ე. გოცირიძე, 264.

[5] იხ. mutatis mutandis, იხ. პირველი შენიშვნა, ფ. ლიჩი, 434; Handyside v. the United Kingdom, 7 December 1976, § 49, Series A no. 24; Palomo Sánchez and Others v. Spain [GC], nos. 28955/06, 28957/06, 28959/06 and 28964/06, § 53, 12 September 2011.

[6] ამასთან, ყოველი კონკრეტული შემთხვევის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შეიძლება არსებობდეს სხვა, დამატებითი გარემოება, რომლის დადგენის შემთხვევაშიც შესაძლოა კონსტიტუციურად გამართლებულად ჩაითვალოს პირის ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემა საჯარო თავშეყრის ადგილას უცენზურო შინაარსის განცხადების გაკეთებისათვის. ამგვარი კონსტელაციების ამომწურავი ჩამონათვალის გაკეთება წინასწარ, ჰიპოთეტურად, შეუძლებლად მიგვაჩნია. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, საჯარო-სამართლებრივი შეზღუდვა უნდა აკმაყოფილებდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილ ზღვარს და არ უნდა არღვევდეს პრინციპს, რომლის მიხედვითაც ცალკეული განცხადებით გამოწვეული მძაფრი უარყოფითი რეაქცია a priori არ ქმნის საფუძველს სახელმწიფო ჩარევისათვის და რომ ძირითადი უფლების შეზღუდვა ასეთ პირობებში დამატებით უნდა იქნეს დასაბუთებული.

[7] სარჩელის თანახმად, „აქციის გამართვა განპირობებული იყო 2015 წლის 16 ივლისს გავრცელებული ინფორმაციით, რომლის თანახმადაც, სსიპ ტექნიკური და სამშენებლო ზედამხედველობის სააგენტომ „პანორამა თბილისის“ პროექტზე მშენებლობის ნებართვა გასცა“.

[8] აღნიშნული გადაწყვეტილების საფუძველზე დადგენილ სტანდარტს დღემდე იყენებენ ამერიკული სასამართლოები უხამსობის შემზღუდველი ღონისძიებების კონსტიტუციურობის შესამოწმებლად. გადაწყვეტილების თანახმად, „ნაწარმოები“, როგორც „უხამსობა“ (obscenity), საერთოდ არ დაექვემდებარება დაცვას კონსტიტუციით, თუ კუმულაციურად დაკმაყოფილდება შემდეგი სამი კრიტერიუმი: 1. ნაწარმოები, საშუალო ადამიანის თვალსაწიერიდან, მთლიანობაში ემსახურება ავხორცი ინტერესის აღძვრას; 2. ნაწარმოები აშკარად უხეში ფორმით ასახავს ან აღწერს სექსუალურ ქცევას; და 3. ნაწარმოებს, მთლიანობაში, არ გააჩნია სერიოზული ლიტერატურული, მხატვრული, პოლიტიკური და სამეცნიერო ღირებულება (Miller v. California, 413 U. S. 15, 24 (1973)). გადაწყვეტილებაში ჩამოთვლილია აგრეთვე მაგალითები, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს, მე-2 კრიტერიუმის მიზნებისათვის, სექსუალური ქცევის აშკარად უხეში ფორმით ასახვად ან აღწერად: აშკარად უხეში ფორმით ჩვენება ან აღწერა სქესობრივი აქტისა (ნამდვილი ან სიმულირებული, ჩვეულებრივი ან პერვერსიული); აშკარად უხეში ფორმით ჩვენება ან აღწერა მასტურბაციის ან ექსკრეციისა; სქესობრივი ორგანოების უხამსი ფორმით ჩვენება (იქვე, 25).

[9] აშშ-ის კონსტიტუციის პირველი შესწორება, რომელიც, მათ შორის, განამტკიცებს გამოხატვის თავისუფლებას (‘Congress shall make no law … abridging the freedom of speech, or of the press).

[10] ე. ი. გამონათქვამი არ იყო გაკეთებული კონკრეტული პირის/პირების საწინააღმდეგოდ. შესაბამისად, მხოლოდ ის ფაქტი, რომ კონკრეტული პირი შეესწრო უცენზურო შინაარსის სიტყვის შემცველი განცხადების გაკეთებას, არ გამოდგება იმის დასადასტურებლად, რომ ეს განცხადება უშუალოდ მის წინააღმდეგ იყო გაკეთებული (იხ. აგრეთვე მე-3 შენიშვნა).

[11] ჩეპლინსკი სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი საჯარო სივრცეში ქალაქის მარშალის მისამართით გამოთქმული შემდეგი სიტყვებისათვის: „წყეული რეკეტირი“ და „წყეული ფაშისტი“. ნიუ ჰემფშირში მოქმედი კანონის თანახმად, აკრძალვას წარმოადგენდა „ქუჩაში ან სხვა საჯარო ადგილას კანონიერად მყოფი პირისადმი შეურაცხმყოფელი, აბუჩად ამგდები ან გამაღიზიანებელი სიტყვით მიმართვა ან მისთვის შეურაცხმყოფელი ან აბუჩად ამგდები სიტყვის წოდება“. ნიუ ჰემფშირის უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, კანონი მიზნად ისახავდა მხოლოდ იმ კატეგორიის სიტყვების გამოყენების აკრძალვას, რომლებსაც შეიძლება, გონიერი ადამიანის თვალსაწიერიდან, მოჰყოლოდა ადრესატის მძაფრი ფიზიკური რეაქცია, გამოხატული ძალადობით ან სხვა არამართლზომიერი ქმედებით. შტატის სასამართლოს მიერ ნორმის ასეთი ვიწრო განმარტების გათვალისწინებით, აშშ-ის უზენაესმა სასამართლომ კონსტიტუციურად მიიჩნია გასაჩივრებული კანონი და აგრეთვე ჩეპლინსკის მიმართ გამოყენებული სანქცია.

[12] დ. აბესაძე, სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება საქმეზე „ზვიად კუპრავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, კონსტიტუციური სარჩელი №1394, 2019 წლის 21 ოქტომბერი.

[13] იქვე.

[14] „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროების“ ტესტი ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გამოხატვის თავისუფლების კონტექსტში პირველად „ჰენდისაიდის“ საქმეზე გამოიყენა, სადაც სასამართლო ტერმინ „აუცილებლის“ განმარტების საჭიროების წინაშე დადგა: „სასამართლო აღნიშნავს, რომ მართალია ზედსართავი სახელი „აუცილებელი“, მე-10 მუხლის მე-2 ნაწილის გაგებით არ არის სინონიმი „უკიდურესი აუცილებლობისა“ (მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილში და მე-6 მუხლის 1-ლ ნაწილში), რომელიც გამოხატულია სიტყვებით “აბსოლუტურად აუცილებელი” და „მკაცრად აუცილებელი“; და, არც ფრაზისა - „იმ ზომით, რამდენადაც ამას მკაცრად მოითხოვს მდგომარეობის სიმწვავე“, მე-15 მუხლის 1-ლ ნაწილში, მაგრამ იგი არც ისეთი მოქნილია თავისი შინაარსით, როგორიც გამოთქმები - „დასაშვები“, „ჩვეულებრივი“ (მე-4 მუხლის მე-3 ნაწილი) „სასარგებლო“ (1-ლი ოქმის 1-ლი ნაწილის ფრანგული ორიგინალური ტექსტი), „გონივრული“ (მე-5 მუხლის მე-3 ნაწილი და მე-6 მუხლის 1-ლი ნაწილი) ან „სასურველი“. ამის მიუხედავად, უწინარესად სწორედ ეროვნული ხელისუფლების საქმეა შეაფასოს რეალურობა „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროებისა“, რომელსაც „აუცილებლობა” გულისხმობს მოცემულ კონტექსტში“ (Handyside v. the United Kingdom, 7 December 1976, § 48, Series A no. 24).

[15] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2016)002, Opinion on Articles 216, 299, 301 and 314 of the Penal Code of Turkey, §68.

[16] აღნიშნული ასევე ქმნის დამატებით საფუძველს თანმყოფი პირის მიმართ უცენზურო შინაარსის გამონათქვამის გაკეთების გამო პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის. როგორც ზემოთ აღინიშნა (იხ. მე-11 შენიშვნა), აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკაშიც ე. წ. Fighting words-ის გამო გამოხატვის შეზღუდვა სწორედ ამგვარ რაციონალს ეფუძნება: სახელმწიფოს შეუძლია ლეგიტიმურად შეზღუდოს ისეთი გამოხატვა, რომელიც ადრესატს, ზოგადი ცხოვრებისეული გამოცდილებიდან გამომდინარე, მაღალი ალბათობით, ფიზიკური ანგარიშსწორებისკენ განაწყობს/უბიძგებს და ამგვარად საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევის უშუალო საფრთხეს წარმოშობს (Chaplinsky v. New Hampshire, 315 U.S. 568, 574 (1942), Brandenburg v. Ohio, 395 U.S. 444, 447 (1969)).

[17] ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 1997 წლის N97/20 რეკომენდაციით „სიძულვილის ენის შესახებ“, სიძულვილის ენა განიმარტება როგორც „გამოხატვის ნებისმიერი ფორმა, რომელიც ავრცელებს, აქეზებს, ახალისებს ან ამართლებს რასობრივ სიძულვილს, ქსენოფობიას, ანტისემიტიზმს ან შეუწყნარებლობით გამოწვეულ სხვაგვარ სიძულვილს, მათ შორის სიძულვილს გამოწვეულს აგრესიული ნაციონალიზმითა და ეთნოცენტრიზმით, უმცირესობების, მიგრანტების, იმიგრანტების შთამომავლების მიმართ არსებული დისკრიმინაციული და მტრული დამოკიდებულებით“.

[18] აღნიშნულის გათვალისწინებით, „სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ პაქტის სავალდებულოდ აღიარებისას აშშ-მა გააკეთა დათქმა იმის თაობაზე, რომ პაქტის მე-20 მუხლით დაკისრებულ ვალდებულებას იგი შეასრულებდა მხოლოდ კონსტიტუციის პირველი შესწორებით დაშვებულ ფარგლებში.

[19] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), CDL-AD(2015)015, Opinion on Media Legislation (Act CLXXXV on Media Services and on the Mass Media, Act CIV on the Freedom of the Press, and the Legislation on Taxation of Advertisement Revenues of Mass Media) of Hungary, §21. შესაბამისად, ლოგიკურია, რომ საქართველომ (ისევე როგორც სხვა ევროპულმა ქვეყნებმა) არ გააკეთა აშშ-ის მგავსი დათქმა „სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ პაქტის მე-20 მუხლთან მიმართებით, პაქტზე მიერთებისას.

[20] როგორც ზემოთ აღინიშნა, შინაარსობრივ და შინაარსობრივად ნეიტრალურ რეგულირებებს ერთმანეთისგან აგრეთვე მიჯნავს და განსხვავებულად აფასებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოც.

[21] Butler v. Michigan, 352 U. S. 380, 383 (1957).

[22] Bayev and Others v. Russia, nos. 67667/09 and 2 others, § 75, 20 June 2017.

[23] იხ. დადგენილების მე-11 და მე-12 გვერდები.