თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „პოლიციის შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი; საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ვ" ქვეპუნქტი; "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი; "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლი ითვალისწინებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელებას. ამ ღონისძიების პირობებში ხორციელდება პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების სპეციალური საპოლიციო კონტროლი,[1] რომელიც გულისხმობს ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირულ დათვალიერებას ან/და სატრანსპორტო საშუალების ვიზუალურ დათვალიერებას, აგრეთვე სატრანსპორტო საშუალების შემთხვევაში − მისი საბარგულის ვიზუალურ დათვალიერებას.[2] ხოლო, როდესაც სპეციალური საპოლიციო კონტროლი პირს მიემართება, ამ შემთხვევაში ხორციელდება პირის ზედაპირული შემოწმება, რაც გულისხმობს მისი ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ზედაპირზე ხელით, სპეციალური ხელსაწყოთი ან საშუალებით შეხებას.[3]

რაც შეეხება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების საფუძველს, აღნიშნული ღონისძიება ხორციელდება იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა, რაც ნიშნავს იმას, რომ ღონისძიება შეიძლება გამოყენებული იყოს დანაშაულის და სამართალდარღვევის პრევენციის, ასევე დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე რეაგირების მიზნით.[4] კანონი ამ მიზნებთან მიმართებით განმარტავს „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის“ სტანდარტს, რომლის მიხედვითაც ასეთად ითვლება ფაქტის ან/და ინფორმაციის არსებობა, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად.[5]

რაც შეეხება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მოქმედების არეალს და დროით ფარგლებს, ეს ღონისძიება ტარდება პოლიციის მიერ წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე და განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამის ტერიტორიაზე და სათანადო დროით.[6] მოცემული საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების შესახებ განკარგულება გამოიცემა შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ. გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში კი ზეპირ განკარგულებას გამოსცემს მინისტრი ან მის მიერ განსაზღვრული თანამდებობის პირი. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში, ზეპირი განკარგულება წერილობით უნდა გაფორმდეს 24 საათის განმავლობაში.[7]

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის შინაარსი გულისხმობს ადამიანი უფლებებში ჩარევის მომეტებულ რისკებს. პოლიციის შესახებ კანონი ისედაც ითვალისწინებს შემოწმება-დათვალიერების ღონისძიებებს. შესაბამისად, კანონის ლოგიკური განმარტებიდან გამომდინარე, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის კანონით გათვალისწინება განსაკუთრებულ გარემოებებში შემოწმება-დათვალიერების უფლებამოსილებების შედარებით დაბალი სტანდარტით დაშვებას გულისხმობს. დაბალი სტანდარტით მისი განხორციელება გამოიხატება იმაში, რომ პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევა ხდება არა კონკრეტული პირის მიმართ არსებული საკმარისი ვარაუდის საფუძვლით, არამედ ტერიტორიული პრინციპით. კერძოდ, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისთვის შერჩეულ ტერიტორიის ფარგლებში პოლიციას შეუძლია ნებისმიერი პირის თავისუფლების და პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვა, პირადად მის მიმართ არსებული ყოველგვარი დამატებითი საფუძვლის გარეშე. ამდენად, სახელმწიფოს შეუძლია სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს დაუქვემდებაროს ტერიტორია და ამ ტერიტორიაში მოქმედების დროს, თავი დააღწიოს იმ საფუძვლებს, რომელთა არსებობა ჩვეულებრივ სიტუაციაში წარმოადგენს პირის უფლებაში ჩარევის (შემოწმება-დათვალიერების განხორციელების) აუცილებელ ელემენტს. ასე სახელმწიფო ქმნის რეჟიმს, სადაც შესაძლებელია ადამიანებზე „თევზაობა“, ასეთ დროს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების თავიდან ასაცილებლად ფართო დისკრეციის დამაბალანსებელი კანონმდებლობა აუცილებელია.[8] ამის საპირისპიროდ, სადავო ნორმებით განსაზღვრული სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ტერიტორიული პრინციპით გამოყენება დამატებით გულისხმობს შემოწმება-დათვალიერების ღონისძიების დაშვებას ნებისმიერ ტერიტორიაზე, სადაც სამართალდარღვევის ან ნებისმიერი სიმძიმის დანაშაულის ფაქტის ან მათი მომავალში ჩადენის შესახებ საკმარისი ვარაუდი არსებობს.

2016-2017 წლებში სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიება განხორციელდა 9-ჯერ. 9-ვე ზემოთ ხსენებულ შემთხვევაში ღონისძიება გავრცელდა საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე. ამასთან, ორი წლის განმავლობაში გამოყენებული საპოლიციო კონტროლის ღონისძიებების ხანგრძლივობა 2-3 დღემდე მერყეობდა. ყველაზე ხანგრძლივი ღონისძიება 2016 წელს (23-26 მარტის) 60 საათამდე გაგრძელდა. ამასთან, მხოლოდ დროში განსხვავებით სრულიად იდენტური იყო ღონისძიების გამოყენების სამართლებრივი საფუძვლებიც (მინისტრის განკარგულებები).[9]

ზედაპირული შემოწმება-დათვალიერება ექცევა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პირის „ფიზიკურ“ შემოწმებაზე და პირად ნივთებზეც ვრცელდება (ტანსაცმელი, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა).[10] შესაბამისად, მე-20 მუხლით დაცული სფერო ვრცელდება როგორც პირის ზედაპირულ შემოწმებაზე, ასევე ნივთისა და სატრანსპორტო საშუალების ზედაპირულ დათვალიერებაზეც.

არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოში სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი, რადგან სარჩელი აკმაყოფილებს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნებს, კერძოდ:

ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს - სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული, შესაბამისი სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით. სარჩელი ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და გათვალისწინებულია მე-16 მუხლის მოთხოვნები.

სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ, რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებს კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის შესაძლებლობას ფიზიკური პირების მიერ, როდესაც მათ დაერღვათ ან შესაძლებელია უშუალოდ დაერღვეთ საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. მოსარჩელეები წარმოადგენენ ფიზიკურ პირებს, რომლებიც თვლიან, რომ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე არსებობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული მათი უფლებების დარღვევის რისკი. კერძოდ, სადავო ნორმების საფუძველზე ხდება სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელება საკმარისი ვარაუდის საფუძველზე, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება მათ შორის ნებისმიერი დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა შერჩეულ ტერიტორიაზე - რაც ძირითადად პრაქტიკაში მთელი ქვეყნის მასშტაბით განისაზღვრება და განსაზღვრული დროით - რაც შესაძლოა რამდენიმე დღეს შეადგენდეს (მაგ. 2-3 დღე) . ამ ღონისძიების პირობებში ხდება პირის შეჩერება და ზედაპირული შემოწმება, შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცულ სფეროში ჩარევა. შესაბამისად, შესაძლებელი და რეალურია, რომ ზემოაღნიშნული ღონისძიების მოქმედება უშუალოდ შეეხოს მოსარჩელე პირებსაც, შესაბამისად ჩარევა განხორციელდეს მათ უფლებებში.

სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით: „საკონსტიტუციო სასამართლო... უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს... საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი“.

საკონსტიტუციო სარჩელში მითითებული არც ერთი სადავო საკითხი ჯერჯერობით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

სარჩელში მითითებული ყველა სადავო საკითხი გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით, რადგან სადავო ნორმები გასაჩივრებულია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის კონკრეტულ მუხლთან მიმართებით.

გასაჩივრებული აქტი საკანონმდებლოა და მის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

კანონით არ არის დადგენილი კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის ვადა.

[1] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

[2] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მეხუთე პუნქტი.

[3] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

[4] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

[5] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტი.

[6] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მეორე პუნქტი.

[7] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მესამე პუნქტი.

[8] სტატიათა კრებული, ვახუშტი მენაბდის სტატია 113-136, გვ. 123;

[9] საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს კორესპონდენცია (01.02.2018) სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების შესახებ თანდართული 9 ბრძანებით;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პ. 70. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის №1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პ. 3.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმები

სადავო ნორმები პრობლემურია, რადგან ის პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევას უშვებს თანაზომიერების პრინციპის უგულებელყოფით, კერძოდ, არ ითვალისწინებს საპოლიციო უფლებამოსილების შეზღუდვის რაიმე ფორმას (სამართლებრივი საფუძვლით, საფრთხის სერიოზულობით, სივრცით, დროით). მოქმედი საფუძვლებით და ფარგლებით, ღონისძიების გამოყენება ქმნის ადამიანის ძირითადი უფლებების დარღვევის გადამეტებულ საფრთხეს.

თავისუფლების პრეზუმფცია გულისხმობს იმას, რომ პირის თავისუფლება შეიძლება დაექვემდებაროს შეზღუდვას მხოლოდ იმ შემთხევაში, როდესაც სახელმწიფოს კონკრეტული პირის მიმართ ამის საჭიროების დამასაბუთებელი საკმარისი საფუძველი გააჩნია. ეს სტანდარტი კი მნიშვნელოვნად იცვლება ტერიტორიული პრინციპით უფლების შეზღუდვისას. თავისუფლების პრეზუმციის ცვლილების ფონზე, მოცემულ შემთხვევაში, უფლების შეზღუდვა დამატებით ფართო დისკრეციის საფუძველზე ხდება. სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენების შეუზღუდავი უფლებამოსილებით პოლიცია ფაქტობრივად საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებას ახერხებს და შემთხვევითობის პრინციპით ცდილობს საპოლიციო პრევენციისა და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების მიზნების მიღწევას. ქვემოთ დეტალურად იქნება განხილულ რამდენიმე თავისებურება, რომელიც სადავო რეგულირებით გათვალისწინებულ ღონისძიებას - სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს ახასიათებს.

პოლიციის შესახებ კანონის ზოგადი დამცავი მექანიზმი ყველა პრევენციული უფლებამოსილების გამოყენებისას - თანაზომიერების დაცვით მოქმედებაზე, ვერ უზრუნველყოფს თავად სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების დაურეგულირებლობის მდგომარეობის გამოსწორებას. ერთი და იმავე კანონით, პროპორციულობასა და ფართო საფუძვლებზე მითითება, მხოლოდ და მხოლოდ იმაზე შეიძლება მიუთითებდეს, რომ საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების ფართო საფუძვლები და ფარგლები კანონით (და არა კონსტიტუციით) დადგენილი პროპორციულობის პრინციპის შესაბამისად მიიჩნევა, კონსტიტუციით დადგენილი თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისობის შეფასების ექსკლუზიური კომპეტენცია კი საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნია (იხ. მსჯელობა საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოების კომპეტენციების გამიჯვნის შესახებ).

როგორც ეს ევროპულმა სასამართლომ განმარტა საქმეზე Gillan and Quinton v UK (დეტალურად იხილეთ ქვემოთ), პოლიციელებისთვის განკუთვნილი ‘რეიდის’ დროს ქცევის კოდექსი, არ წარმოადგენდა საკმარის გარანტიას, პოლიციელების თვითნებობის დასაზღვევად, იმის მიუხედავად, რომ ის უთითებდა აღნიშნული უფლებამოსილებების ‘ჩხრეკას დაქვემდებარებული პირების მიმართ სამართლიანად, პასუხისმგებლობით განხორციელების ვალდებულებაზე’[1] და ტერორიზმის საფრთხის აღკვეთის გარდა რაიმე სხვა მიზეზით რეიდის ფარგლებში პირის შეჩერებას და ჩხრეკას დაუშვებლად ცნობდა. სასამართლოს განმარტებით, ეს წესები მხოლოდ რეიდის მიმდინარეობის წესებს განსაზღვრავდა და არ ზღუდავდა თავად შეჩერების და ჩხრეკის გამოყენების ფარგლებს.

ქვემოთ განხილული კანადის უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებაში საქმეზე - Hunter v Southam Inc, სასამართლო პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევაზე მსჯელობისას, განმარტებებს აკეთებს კანონის და კონსტიტუციის ნორმების ფორმულირების განსხვავებულ მოთხოვნებზე და აღნიშნავს, რომ თუ კონსტიტუციისთვის პირიქით დამახასიათებელია ზოგადი დებულებები მისი არსიდან გამომდინარე, კანონის მიმართ კონკრეტულობის მოთხოვნა მეტია. კონსტიტუციის მსგავსი დებულებების კანონით განსაზღვრა კი ანალოგიურ კონსტიტუციურ შინაარსს არ განაპირობებს.[2] ამ კონკრეტულ შემთხვევაშიც, კონსტიტუციით და კანონით განსაზღვრულ თანაზომიერების პრინციპსაც ვერ ექნება ანალოგიური შინაარსი და ვერც მსგავსად დააზღვევს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს.

სადავო ნორმების შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან

1. სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების გამოყენების საფუძველი - პოლიციის შესახებ კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების საფუძველს წარმოადგენს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა.[3] თავად ამ სტანდარტის განმარტება მოცემულია ამავე კანონში: „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის – ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად“.[4] ეს ნიშნავს, რომ დანაშაულთან/სამართალდარღვევასთან დაკავშირებული საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის ვრცელდება არა კონკრეტული პირების, არამედ ტერიტორიის მიმართ. კერძოდ, რომელიმე ტერიტორიაზე შესაბამისი ვარაუდის შემთხვევაში, ამ ადგილას მოხვედრილი თითოეული პირი დაექვემდებარება განსაკუთრებული რეჟიმს. საკმარისი საფუძვლის ეს განმარტება გულისხმობს ობიექტური დამკვირვებლის დაკმაყოფილებას, ნებისმიერი დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენის/საფრთხის შესახებ. ამდენად, სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების განხორციელების საფუძველს წარმოადგენს არა კონკრეტული პირის მიერ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის, არამედ ზოგადად დანაშაულის/სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ ვარაუდი რომელიმე ტერიტორიასთან მიმართებით.

შესაბამისი მინისტრის განკარგულებების[5] მხოლოდ დროში განსხვავებული იდენტური შინაარსი და საჯარო განცხადებებში თავად სამინისტროს მითითება ზოგადად გამოვლენილ დანაშაულის და დანაშაულებრივი საგნების სტატისტიკაზე მიანიშნებს, სადავო ნორმების შესაბამისად, მისი დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ზოგადი საფუძვლებით გამოყენებაზე. ღონისძიების დასრულების შემდგომ გამოქვეყნებული საჯარო ინფორმაცია არ შეიცავს რაიმე მითითებას, რომ გამოვლენილი დანაშაულები/სამართალდარღვევები ან/და დანაშაულებრივი ნივთები რაიმე ფორმით უკავშირდება წინასწარ მათ ხელთ არსებულ კონკრეტულ ინფორმაციას, ამავე დროს არ ხდება დაკონკრეტება რა დანაშაულის/სამართალდარღვევის აღკვეთა განხორციელდა, მათ შორის თუ უკავშირდება ის ასევე წინასწარ არსებულ კონკრეტულ ინფორმაციას.[6]

გამოვლენილი სისხლის სამართლის დანაშაულები ძირითად უკავშირდება ნარკოტიკების შეძენა-შენახვას და ზოგ შემთხვევაში, გასაღებას. ასევე, ცეცხლსასროლი იარაღის მართლსაწინააღმდეგო შეძენა-შენახვა-ტარებას. ხოლო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები ძირითადად დაკავშირებულია ნარკოტიკების უკანონო მოხმარებასთან, წვრილმან ხულიგნობასთან, დაუმორჩილებლობასა და საზოგადოებრივ ადგილებში ალკოჰოლის სმასთან.[7]აღნიშვნას იმსახურებს ღონისძიებების შედეგად გამოვლენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის მაღალი მაჩვენებელი და შემთხვევების ჩაშლილი სტატისტიკაც. სამართალდარღვევების დიდი ნაწილი გამოიხატა პოლიციისადმი დაუმორჩილებლობის და წვრილმანი ხულიგნობის ფაქტებში, რომელთა გამოვლენა ღონისძიების შედეგად, მათი ბუნებიდან გამომდინარე არ უკავშირდება წინასწარ არსებულ საკმარისი ვარაუდის საფუძველს მათი ჩადენის შესახებ, არამედ თავად მასშტაბური საპოლიციო ღონისძიების თანმდევი ფაქტებია.

ღონისძიების საფუძველი თავის მხრივ იყოფა ორ კომპონენტად, რაც მის გამოყენებას უშვებს: ა) არსებობს კონკრეტული ინფორმაცია, რომ ჩადენილია დანაშაული ან სამართალდარღვევა (რეაქციული ბუნება); ბ) არსებობს ვარაუდი, რომ ჩადენილი იქნება რაიმე დანაშაული ან სამართალდარღვევა (პრევენციული ბუნება). ორივე შემთხვევაში უფლების შეზღუდვა ხდება საფუძვლით, რომლის დადასტურებაც კონკრეტულ ფაქტებსა და გარემოებებზე მითითებას არ საჭიროებს.

ა) ღონისძიების გამოყენება დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე რეაგირების მიზნით:

კანონი ითვალისწინებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენებას ჩადენილი დანაშაულის/სამართალდარღვევის შესახებ ‘საკმარისი ვარაუდის’ სტანდარტის საფუძველზე, რაც მისი შინაარსიდან გამომდინარე (პრაქტიკაც აღნიშნულს ადასტურებს) მიემართება სისხლის მართლმსაჯულების იმ სფეროს, რაც უკვე ჩადენილ დანაშაულზე/სამართალდარღვევაზე რეაგირების მიზნებს განსაზღვრავს. ღონისძიების ჩატარების ეს საფუძველი თავად საპოლიციო/პრევენციული ღონისძიებების არსთან მოდის წინააღმდეგობაში. პოლიციის შესახებ კანონის თანახმად: ‘პოლიციის მიერ დანაშაულის გამოვლენის, აღმოფხვრისა და გამოძიების მიზნით განხორციელებული სამართალდარღვევაზე რეაგირების ღონისძიებების სამართლებრივი ფორმები განისაზღვრება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსითა და სხვა შესაბამისი ნორმატიული აქტებით.’ სპეციალური საპოლიციო ღონისძიება ამ წესიდან გადახვევის ნათელი შემთხვევაა, როდესაც ის რუტინულ რეჟიმში ჩადენილ დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე საპოლიციო პრევენციული ღონისძიებებისთვის დამახასიათებელი დაბალი სტანდარტით მოქმედების სტანდარტულ შესაძლებლობას ადგენს.

დანაშაულის გამოძიება ცხადია პრევენციის ზოგად მიზანსაც ემსახურება, თუმცა ეს მაინც ვერ გააიგივებს სისხლისსამართლებრივი დევნის და პრევენციული საპოლიციო ღონისძიებების ბუნებას. ამ მასშტაბის მზღუდავი ღონისძიების გამოყენება მომხდარ დანაშაულებრივ ფაქტზე რეაგირების და მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით, იძლევა პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევის განუსაზღვრელ შესაძლებლობას. მინისტრის ბრძანების გამოცემის შემდგომ, პოლიციელებს ეძლევათ საშუალება, კონკრეტულ პირთა მიმართ ღონისძიების საჭიროების მტკიცების ტვირთის გარეშე, აწარმოონ უფლების მზღუდავი ღონისძიებები, რაც საბოლოო ჯამში დანაშაულის გამოვლენისთვის პროაქტიულად მოქმედების საშუალებას იძლევა. ეს მტკიცებულებებზე ‘თევზაობის’ ფორმას იძენს და ადამიანის უფლებების დაცვისთვის დამახასიათებელი მბოჭავი ვალდებულებებისგან ათავისუფლებს დანაშაულზე დევნის ორგანოებს, შესაბამისად იქმნება უფლებამოსილებების ბოროტად გამოყენების და ადამიანის უფლებების დარღვევის განსაკუთრებით მაღალი რისკი.

ამის გარდა, ჩადენილ ნებისმიერი დანაშაულზე ან სამართალდარღვევაზე მითითებით ღონისძიების დასაბუთების შესაძლებლობა, ფაქტობრივად საკმარისი ვარაუდის სტანდარტის ანულირებას ახდენს, რადგან ის მიემართება დასკვნას წარსულში რაიმე დანაშაულის ჩადენის შესახებ, რომელიც თავად არსებობს როგორც ფაქტი/ინფორმაცია.[8] ამ დროს პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევა ფაქტობრივად საფუძვლის გარეშე ხდება, რადგან კანონით განსაზღვრული საფუძველი ყოველთვის სახეზეა.

ბ) ღონისძიების გამოყენება დანაშაულის და სამართალდარღვევის პრევენციის მიზნით

ანალოგიურად, როდესაც სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარება დაშვებულია იმ პრეზუმფციით, რომ ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა, შეიძლება ითქვას, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიება დაშვებულია ყოველთვის, ფაქტობრივად ნებისმიერი დამატებითი, ობიექტური გარემოების მტკიცების გარეშე.

აქვე აღსანიშნავია, რომ ინფორმაციის კონკრეტულობის მოთხოვნის შემთხვევაშიც, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენების საფუძვლების საკმარისი დავიწროება ვერ იქნებოდა უზრუნველყოფილი, რადგან ის უშვებს კონკრეტულ პირებთან დაკავშირებული ინფორმაციის მიუხედავად, ნებისმიერი სიმძიმის დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე რეაგირების მიზნით პირადი ცხოვრების უფლებაში მასობრივ ჩარევას (ვრცლად იხილეთ ქვემოთ).

ამდენად, როგორც რეაქციული, ისე პრევენციული მიზნებისთვის ღონისძიების ამ კანონით განსაზღვრული საფუძვლით რეგულირება, გულისხმობს მის განხორციელებას საფუძვლის გარეშე, ნებისმიერ შემთხვევაში, იმის მიუხედავად, რომ ღონისძიების გამოყენება პირადი ცხოვრების უფლებაში მასობრივ ჩარევას იწვევს, და მისი არსიდან გამომდინარე ხარისხობრივად უფრო წონადი გარანტიების გათვალიწინებას მოითხოვს. რეაქციული და პრევენციული მიზნებით, ასევე საერთო უზოგადესი საფუძვლით ღონისძიების გამოყენებას, მხოლოდ ერთი - დანაშაულის ზოგადი პრევენციის მიზანი - აერთიანებს. ამას ადასტურებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების გამოყენების პრაქტიკაც. საჯაროდ გამოქვეყნებული სტატისტიკაც, არა კონკრეტული დანაშაულის/სამართალდარღვევის პრევენციაზე არის ორიენტირებული, რომლის შესახებაც ინფორმაცია წინასწარ არსებობდა, არამედ უთითებს სპონტანურად, საპოლიციო ღონისძიების მიმდინარეობის დროს “შემთხვევით” გამოვლენილ დანაშაულებზე, ასევე აღმოჩენილ ნივთიერ მტკიცებულებებზე, რომელთა შესახებ წინასწარ არანაირი ინფორმაცია არ არსებობდა. ის, რომ ამ ღონისძიების გამოყენება კანონმდებლობით დანაშაულის ზოგადი (აბსტრაქტული) პრევენციისთვის დაშვებულია მოწმობს მისი გამოყენების პრაქტიკა და გეოგრაფიული და დროითი ფარგლები. წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონკრეტული საფრთხე/ინფორმაცია, როგორც მინიმუმ განსაზღვრულ ტერიტორიაზე მაინც იქნებოდა მიმართული, რაც გასული წლების განმავლობაში ჩატარებული რეიდის დროს, არცერთ შემთხვევაში არ იყო სახეზე.

პრაქტიკა ადასტურებს კანონის შინაარსს, რომელიც ჩადენილ თუ ჩასადენ დანაშაულთან მიმართებით, დანაშაულთან ბრძოლის და მისი ზოგადი პრევენციის მიზნით და რაც მთავარია წინასწარი საფუძვლის (მუდმივად არსებული დანაშაულთან ბრძოლის ინტერესით) გარეშე უშვებს ღონისძიების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებას. სადავო ნორმებიდან გამომდინარე, რომლებიც ღონისძიების ერთადერთ კრიტერიუმად დანაშაულის ზოგად პრევენციას ადგენენ, შინაგან საქმეთა მინისტრს აქვს ფორმალურად კანონიერი (თუმცა არაკონსტიტუციური) შესაძლებლობა, ღონისძიების საჭიროება დაასაბუთოს მთელი ქვეყნის მასშტაბთან მიმართებით. გეოგრაფიული არეალით ღონისძიების შეზღუდვა არაგონივრულიც კი იქნებოდა დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის აბსტრაქტულობიდან გამომდინარე. რეალურად სპეციალური საპოლიციო კონტროლის დაწყების სადავო ნორმით განსაზღვრულ სტანდარტს - „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“, ეცლება შემზღუდველი ეფექტის მქონე შინაარსი და არანაირ შემაფერხებელ მექანიზმს არ წარმოადგენს.

საბოლოოდ, ამგვარ განმარტებას მივყავართ ადამიანის თავისუფლების სრულიად არაგონივრულ არათუ არათანაზომიერ შეზღუდვამდე, როდესაც არანაირი საფუძვლის არსებობა არ ხდება საჭირო, უფლების შემზღუდველი ღონისძიების განხორციელებისათვის. ასეთი რეგულაციის პირობებში, მინისტრს შეუძლია ნებისმიერ მომენტში დაასაბუთოს, მთელი ქვეყნის მასშტაბით, სადმე რაიმე დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტი ან მისი საფრთხე, და შესაბამისად წინასწარი საფუძვლის გარეშე, ნებისმიერ დროს განახორციელოს ის. შედეგად კი საქართველოს ტერიტორიაზე მყოფი უამრავი ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევა გამოიწვიოს. ამ რეჟიმში მოქმედებისას, სადავო რეგულირება უფლებაში ჩარევაზე უარს არა გამონაკლისად, არამედ ნორმად აქცევს. ამ დროს, თავისუფლების პრეზუმფცია აღარ მოქმედებს, ნებისმიერის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს, იმის ნაცვლად, რომ სახელმწიფომ ამტკიცოს წინასწარ კონკრეტული პირის თავისუფლების შეზღუდვის საჭიროება. თავისუფლების პრეზუმციის ასეთი შემობრუნება, დანაშაულის ზოგადი პრევენციის მიზნით, ცალსახად არაპროპორციული და არაკონსტიტუციურია. ‘რეიდების’ სახით თავისუფლების პრეზუმციის შეზღუდვას დემოკრატიული სახელმწიფოები უკავშირებენ ახალი საფრთხის ‘ტერორიზმის’ გაჩენას, შესაბამისად ასეთი ღონისძიებების მარეგულირებელ კანონმდებლობაში ითვალისწინებენ შესაბამის თანაზომიერ შეზღუდვებს, რომლებიც თავისუფლების პრეზუმციის შეცვლას უშვებენ კანონით განსაზღვრული დროით, შეზღუდულ გეოგრაფიულ არეალში და კონკრეტულ დანაშაულებთან, როგორც წესი ტერორიზმთან, მიმართებით (როგორც ქვემოთ არის დასაბუთებული თავისუფლების პრეზუმციის ასეთი ცვლილება იწვევს ალტერნატიულად კონსტიტუციის მე-16 და მე-17 მუხლების დარღვევას).

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განხორციელების საფუძვლის დაბალი სტანდარტი როგორც პრევენციული, ისე რეაქციული მიზნებით გამოყენებისას.

იმის გარდა, რომ ღონისძიების განხორციელების საფუძვლების დანაშაულის ზოგად პრევენციაზე მიბმა, თავად ‘საკმარისი ვარაუდის’ სტანდარტს აცლის შინაარს, ღონისძიების დაშვება ყველა სახის დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე სიმძიმის მიუხედავად ცალკე აღებული წარმოადგენს პირადი ცხოვრების უფლებაში არათანაზომიერ ჩარევას.

მაშინაც კი, თუ პოლიციის შესახებ კანონი გაითვალისწინებდა ‘საკმარისი ვარაუდის’ მკაფიო სტანდარტს, რომელიც სადავო ნორმების ასამოქმედებლად კონკრეტული დანაშაულის საფრთხის შესახებ ინფორმაციის საჭიროებას დაადგენდა, ასეთი მოთხოვნა ყველა სახის დანაშაულსა/სამართალდარღვევაზე მიმართებით საკმარისი ვერ იქნებოდა უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვის თავიდან ასარიდებლად.

რეგულირება გულისხმობს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიებით მაგალითად ისეთ სამართალდარღვევაზე რეაგირებასაც, როგორიცაა თვითმმართველი ერთეულის იერსახის დამახინჯება, რაც მისი სიმძიმიდან გამომდინარე სანქციად 50 ლარით დაჯარიმებას ითვალისწინებს. ამგვარი დაბალი სტანდარტი ღონისძიების დასაწყებად, ცალსახად მოწმობს იმაზე, რომ ბალანსი საჯარო და კერძო ინტერესს შორის დაცული არ არის. შეუძლებელია, პროპორციულობის ტესტზე დაყრდნობით, გამართლდეს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა ტერიტორიული პრინციპით, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ღონისძიება დაშვებულია ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე, საპირწონე ლეგიტიმურ ინტერესს კი ნებისმიერი სიმძიმის სამართალდარღვევის და დანაშაულის აღკვეთა წარმოადგენს.

რადგან სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების დროს, კერძო ინტერესის, მაღალი ინტენსივობით შეზღუდვა ხდება (მაგალითად კანონის 22-ე მუხლით გათვალისწინებული შემოწმება-დათვალიერების ღონისძიებებისგან განსხვავებით), ასეთი ღონისძიება უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში - როდესაც საჯარო ინტერესიც შესაბამისად მაღალია. ამ პრინციპზეა აგებული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც. მაგალითად, თანაზომიერების პრინციპის დაცვისთვის ფარული საგამოძიებო მოქმედება შეიძლება ჩატარდეს მხოლოდ კონკრეტულ და მძიმე ხასიათის დანაშაულებზე, ამასთან ერთად, ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე ვრცელდება საპროკურორო და სასამართლო კონტროლი და მკაცრად არის გაწერილი ის გარემოებები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც დასაშვებია მათი გამოყენება. თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისობაში, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისთვის დამახასიათებელი თავისუფლების პრეზუმციის ცვლილება სხვადასხვა ქვეყნების პრაქტიკაში დაშვებულია მყისიერი საფრთხის აღსაკვეთად, როგორც წესი, როდესაც ის ტერორიზმთან არის კავშირში. ცხადია, მსუბუქი ხასიათის დანაშაულზე ან სამართალდარღვევაზე რეაგირება რჩება სახელმწიფო ინტერესი, თუმცა მათი დაცვა უფლების ნაკლებად მზღუდავი საშუალებებით უნდა განხორციელდეს.

ამდენად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენება პრობლემურია როგორც პრევენციული, ასევე რეაქციული მიზნებისთვის იმის გამოც, რომ კანონი არ ახდენს დანაშაულების, სამართალდარღვევების სიმძიმის მიხედვით დიფერენცირებას და ნებისმიერ მათგანზე რეაგირებისთვის შესაბამის ღონისძიებად მიიჩნევს ე.წ. ‘რეიდით’ ტერიტორიულ პრინციპზე დაყრდნობით ადამიანის უფლებების მასშტაბურ შეზღუდვას.

2. სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების გამოყენების დროითი და სივრცითი ფარგლები (ფარგლების არარსებობა) - პოლიციის შესახებ კანონის 24 -ე მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან

სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ტარდება პოლიციის მიერ წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე და განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში შესაბამის ტერიტორიაზე და სათანადო დროით. როგორც უკვე აღინიშნა, პრაქტიკაში მინისტრის მიერ შერჩეული ტერიტორია არის მთელი ქვეყნის ტერიტორია და განსაზღვრული დრო - 2-3 დღე.

ამდენად, კანონის 24-2 მუხლში გამოყენებული ტერმინი „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ თავად ამ ჩანაწერის ფართო ფარგლებიდან გამომდინარე, განიმარტება იმგვარად, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ხორციელდება არა კონკრეტულ, ვიწროდ შემოსაზღვრულ, ტერიტორიაზე, არამედ მინისტრის მიერ შეუზღუდავი უფლებამოსილების ფარგლებში შერჩეულ ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ანალოგიურად, ამ ხანგრძლივობით ღონისძიების ჩატარების შესაძლებლობას იძლევა კანონის 24-2 მუხლი, რომელიც მითითებას აკეთებს ‘განსაზღვრულ დროზე’. თავის მხრივ, მინისტრის არცერთი ბრძანება ღონისძიების წინასწარ განსაზღვრულ ხანგრძლივობას არ უკავშირებს კონკრეტული საფრთხის აღკვეთას, არც ჩადენილ სამართალდარღვევაზე/დანაშაულზე რეაგირების ინტერესს. იქიდან გამომდინარე, რომ თავად კანონი არ ახდენს შესაძლო ხანგრძლივობის განსაზღვრას, ის სრულად მინდობილია მინისტრის დისკრეციას და ნებისმიერი დროის განსაზღვრის შემთხვევაში შესაბამისი იქნება პოლიციის შესახებ კანონთან.

შეუძლებელია თანაზომიერი იყოს მთელი ქვეყნის მასშტაბით, ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში, ნებისმიერი პირის შეჩერება და დათვალიერება, მათზე მიმართული რაიმე ეჭვის მიუხედავად.

3. პოლიციის შესახებ კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან.

კანონის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლისას ხორციელდება ამ კანონის 22-ე მუხლის პირველი და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებული შემოწმება და დათვალიერება. კიდევ ერთი კონსტიტუციური პრობლემა, რომელიც სპეციალურ საპოლიციო ღონისძიებას ახასიათებს, უკავშირდება უშუალოდ ღონისძიების ბუნებას და განხორციელების პროცესს, კერძოდ იმას, რომ კანონმდებლობის მიდგომა არ არის პირველ რიგში უფლების ნაკლებად მზღუდავი უფლებამოსილებების გამოყენება (მაგ. იდენტიფიცირება), ხოლო უფრო მზღუდავი საშუალებებისთვის (შემოწმება - დათვალიერება) დამატებითი საჭიროების მტკიცების დავალდებულება.

სადავო ნორმების ამჟამინდელი რედაქციით, მას შემდგომ რაც მინისტრი გამოსცემს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების შესახებ განკარგულებას, პოლიციელს არ აქვს მკაფიო ვალდებულება გამოიყენოს უფლების ნაკლებადმზღუდველი საშუალება. გამოცხადებულ ‘რეჟიმში’ კანონი არ ავალდებულებს სამართალდამცავს დაასაბუთოს პირის მიმართ ზედაპირული დათვალიერების განხორციელების რაიმე საჭიროება. მაგალითად, გერმანის ერთ-ერთი ფედერალური ერთეულის ბავარიის კანონმდებლობის თანახმად, რეიდი, რომელიც მხოლოდ კონკრეტული საფრთხის აღსაკვეთად ტარდება, შემოსაზღვრულ ტერიტორიაზე მყოფი ყველა პირის შეყოვნება-დათვალიერებას უშვებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ დოკუმენტაციის შემოწმების პროცესში პოლიციელი სირთულეებს გადააწყდება.“[9] ის, რომ მასშტაბური ‘რეიდის’ მარეგულირებელი კანონმდებლობა ზღვარს არ ავლებს ამ დროს გამოყენებულ შეჩერების, იდენტიფიცირების და ზედაპირული შემოწმება - დათვალიერების ღონისძიებებს შორის, თანაზომიერების გარდა, გონივრულობის პრინციპსაც ეწინააღმდეგება. ხისტი რეგულირებით, კანონმდებლობა ყოველგვარ გარანტიაზე უარს ამბობს იმ პირების უფლების დასაცავად, რომლებიც ტერიტორიულობის პრინციპით მოექცევიან განსაზღვრულ რეჟიმში, რაც განსაკუთრებით საგანგაშოა ღონისძიების მთელი ქვეყნის მასშტაბზე გავრცელებისას. ამ რეჟიმის მთელი ქვეყნის ფარგლებში განხორციელების დროს, პოლიცია ერთი მხრივ განურჩევლად ყველას მიმართ, მეორე მხრივ კი ბლანკეტურად ყველა შემთხვევაში ზედაპირული შემოწმება-დათვალიერების უფლებამოსილებით მოქმედებს, რაც ასევე მეტყველებს უფლების შეზღუდვის არაპროპორციულობაზე.

კანონის 24-ე მუხლში ავტომატური სასამართლო კონტროლის არარსებობა

ამასთან, 24-ე მუხლის არცერთი პუნქტი არ ითვალისწინებს ავტომატური სასამართლო კონტროლის მოთხოვნას. 24-ე მუხლის მესამე პუნქტით განსაზღვრული ‘გადაუდებელ აუცილებლობა’ უკავშირდება არა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნას ავტომატური სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლებაზე, არამედ კანონისმიერი გაგებით, ამ შემთხვევაში გადაუდებელი აუცილებლობა, მინისტრს მისივე შეუზღუდავი დისკრეციის ფარგლებში (რომელიმე სხვა ხელისუფლების შტოს თუ ორგანოს კონტროლის გარეშე) გამოცემული განკარგულების ზეპირის ფორმით გამოცემის საშუალებას აძლევს.

4. პოლიციის შესახებ კანონის 24-ე მუხლის პირველი, მეორე და მეოთხე პუნქტების (ერთობლივად) კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან

იმ შემთხვევაშიც, თუ სასამართლო ჩათვლის, რომ ცალკე აღებული სადავო ნორმები არ განაპირობებენ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების არაკონსტიტუციურობას, ცხადია სამართლებრივი საფუძვლის და დროითი და სივრცითი შეზღუდვის არარსებობა როგორც მინიმუმ ერთობლიობაში იწვევს სპეციალური კონტროლის ღონისძიების ამ სამართლებრივი ფორმის არაკონსტიტუციურობას. იმის განხილვის გარეშე, თუ კონკრეტულად სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ამ მოდელის როგორი მოდიფიცირება დააზღვევს არაკონსტიტუციურობის რისკებს, ამ პირობებში ღონისძიების გამოყენებას საფუძვლად ედება დაუშვებლად დაბალი სტანდარტი (სამართლებრივი საფუძვლით, დროით, სივრცით შეზღუდვის არარსებობა, ღონისძიების მიმართება ნებისმიერ დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე), რაც შეუძლებელია თანაზომიერების კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისი იყოს.

უფლებაში ჩარევის ინტენსივობა

იმის გარდა, რომ უფლების შეზღუდვაზე პირის დაქვემდებარება ტერიტორიულობის პრინციპით ხდება და ინტენსიურ ფორმას იძენს, საფუძვლის არარსებობის, ტერიტორიის და დროის განუსაზღვრელობიდან გამომდინარე, უფლების შეზღუდვის საჭიროება პირისთვის აღქმად ლოგიკასაც ვერ უკავშირდება. ამ დროს, მინიმუმამდე დადის პირის მიერ საკუთარი ძალისხმევით/მასზე დამოკიდებული რაიმე სხვა ქცევით ღონისძიების თავიდან აცილების შესაძლებლობაც.

მართალია, ჩხრეკასთან შედარებით შეჩერება-ზედაპირული დათვალიერების ღონისძიება ნაკლები ინტენსივობით ზღუდავს უფლებას (თუმცა ის უფრო ინტენსიურია ვიდრე საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების მოთხოვნა[10]), მისი ტერიტორიულობის პრინციპით განხორციელებიდან და მასშტაბურობიდან გამომდინარე, ის მაინც უფლებაში ჩარევის ინტენსიურ ფორმად რჩება. ამის გარდა, შეჩერების ნებისმიერი ღონისძიება თავისთავად შეიცავს ‘იძულების ელემენტს’, რის გამოც ის ევროპული კონვენციის განმარტებით[11] მათ შორის თავისუფლების უფლებაში ჩარევად არის მიჩნეული. ‘იძულების ელემენტი’ გამოიხატება პოლიციის დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში, პირის მიმართ უფლების შეზღუდვის კიდევ უფრო მძიმე ფორმების, მათ შორის დაკავების გამოყენების შესაძლებლობაში (ამას ადასტურებს ზემოთ აღწერილი პრაქტიკაც), რაც თავის მხრივ. ღონისძიების ინტენსიურობის შეფასებისას გასათვალისწინებელი დამატებითი ელემენტია. ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე Gillan and Quinton v. the United Kingdom, ტერორიზმის საფრთხის აღსაკვეთად გარკვეულ ტერიტორიაზე ჩხრეკის შეუზღუდავ უფლებამოსილებაზე მსჯლობისას საკუთარი ინიციატივით, მე–14 მუხლთან დაყენებული მოთხოვნის გარეშე, ყურადღება გაამახვილა სტატისტიკებში გამოკვეთილ შემოწმების დისკრიმინაციულად გამოყენების სისტემურ პრაქტიკაზეც[12], იქვე დაამატა, რომ ასეთი ‘რეიდი’ დამცავი გარანტიების გარეშე ქმნიდა რისკებს ის გამოყენებულიყო, მაგალითად საჯარო პროტესტების წინააღმდეგ, რაც უკვე კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლებს შეეწინააღმდეგებოდა.[13]

თანაზომიერება და სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლებისთვის დამახასიათებელი ‘გადაუდებელი აუცილებლობა’

კონსტიტუცია, ცხადია, პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვაზეც ავრცელებს თანაზომიერების მოთხოვნას. მეტიც, თანაზომიერების პრინციპს აკონკრეტებს ამ კონკრეტული უფლების დაცვის კონსტიტუციის სპეციალური მოთხოვნებით, როგორიცაა ავტომატური (წინასწარი ან შემდგომი) სასამართლო კონტროლი და შემდგომი სასამართლო კონტროლის შემთხვევაში - გადაუდებელი აუცილებლობა. მოცემულ შემთხვევაში კანონმდებლობა ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების, ასევე შესაბამისი ავტომატური სასამართლო კონტროლის მოთხოვნებს, ამასთან იმისთვის, რომ საერთოდ თეორიულად მაინც იქნეს განხილული ავტომატური წინასწარი სასამართლო კონტროლის შემდგომი სასამართლო შემოწმებით ჩანაცვლების შესაძლებლობა, სადავო ნორმები ვერ აკმაყოფილებს გადაუდებელი აუცილებლობის კონსტიტუციით დადგენილ მატერიალურ მოთხოვნასაც.

სასამართლომ საქმეზე ლევან იზორია და დავით-მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მკაფიოდ დადგენილი სახელმძღვანელო სტანდარტებიდან გამომდინარე, კერძოდ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ობიექტურ გარემოებებზე დაყრდნობით კონკრეტული პირის მიმართ წარმოშობილი ეჭვის საფუძველზე, პოლიციელის უსაფრთხოების დაცვის ‘გადაუდებელი აუცილებლობით’ პირის ზედაპირული შემოწმება (რაც ტანსაცმლის „ვიზუალურად უხილავი“ ნაწილის გამოჩენას ან ტანსაცმლის გახდას არ გულისხმობს) გამართლებულად მიიჩნია. სასამართლოს სასარჩელო მოთხოვნის შესაბამისად არ უმსჯელია შემდგომი სასამართლო კონტროლის კომპონენტზე და იმის აღნიშვნით შემოიფარგლა, რომ გადაუდებელი აუცილებლობა სასამართლო ზედამხედველობის აუცილებლობას არ გამორიცხავს, და მის მხოლოდ დროში გადანაცვლებას იწვევს.

სასამართლოს ადრე გაკეთებული განმარტებების თანახმად, „გადაუდებელი აუცილებლობის“ შინაარსი გულისხმობს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული საჯარო ინტერესის მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო, შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე. ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში, საჯარო ინტერესის სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს. გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირეზე, რაც უფლების შესაზღუდად მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს დაუყოვნებლივ მოქმედებას.“[14]

იზორიას საქმეზე პირის ზედაპირული შემოწმება დასაშვებ ღონისძიებად და სადავო ნორმები კონსტიტუციურად მიჩნეულ იქნა იმის გამო, რომ, სასამართლოს განმატებით, დაკმაყოფილებული იყო „გადაუდებელი აუცილებლობის“ ცნებისთვის დამახასიათებელი მყისიერების მოთხოვნა. კანონმდებლობა ამ ზომების მიღებას უშვებდა დროის სიმცირის შესახებ გონივრული ეჭვის შემთხვევაში, მაშინ როცა პოლიციელის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა მისი მხრიდან დაუყოვნებლივი მოქმედების გარეშე ვერ მოხდებოდა. როგორც სასამართლომ გაამახვილა ყურადღება, რადგან სადავო ნორმებით კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის ყველა საფუძველი თუ წინაპირობა საკმარისად მკაფიო და კონკრეტული სახით იყო ჩამოყალიბებული, უზრუნველყოფილი იყო კონსტიტუციასთან შესაბამისობაც.[15] ამავე საქმეზე სასამართლო მხოლოდ სუბიექტური აღქმის საფუძველზე თავისუფლების უფლების შეზღუდვის დაუშვებლობაზეც საუბრობს: „[...]დაუშვებელია, რომ პირის თავისუფლებაში ჩარევა ეფუძნებოდეს მხოლოდ სუბიექტურ განცდას, წინათგრძნობას ან ინტუიციას. პირის მიერ შესაძლო დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული ეჭვის წარმოქმნა ისეთ ფაქტს, გარემოებას ან მათ ერთობლიობას უნდა ემყარებოდეს, რომელიც ობიექტურ დამკვირვებელს ეჭვის წარმოქმნის საფუძვლიანობაში დაარწმუნებს.“[16]

განხილული საქმისგან განსხვავებით, სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების ფარგლებში გამოყენებული ზედაპირული შემოწმება - დათვალიერების ღონისძიება უფლების შეზღუდვას ითვალისწინებს კონკრეტული პირის მიმართ ყოველგვარი ეჭვის მიუხედავად და ‘საკმარისი ვარაუდის’ სტანდარტიც მიმართულია მინისტრის მიერ ღონისძიების გამოყენებამდე არსებულ მდგომარეობაზე. შესაბამისად, თანაზომიერების დაცვისთვის აუცილებელი სტანდარტი, ასევე წინასწარი/შემდგომი ავტომატური კონტროლი და გადაუდებელი აუცილებლობის ცნებით განსაზღვრული დამცავი გარანტიები მინისტრის მიერ გადაწყვეტილების მიღების ეტაპს უნდა მიემართებოდეს, ამავე დროს ღონისძიების განსხვავებული ბუნებიდან გამომდინარე უფრო ქმედით დამცავ მექანიზმებს უნდა ითვალისწინებდეს.

თუ კანონის 22-ე მუხლით გათვალისწინებული ზედაპირული შემოწმება - დათვალიერება (იზორიას საქმეზე განსახილველი ღონისძიება) კონკრეტულ პოლიციელს ღონისძიების გამოყენების უფლებამოსილებას მხოლოდ კონკრეტული პირის მიმართ შესაბამისი ეჭვის შეთხვევაში ანიჭებს, მოცემულ შემთხვევაში, როდესაც კონკრეტული პირის მიმართ საკმარისი ვარაუდის სტანდარტით შემოწმება-დათვალიერების საჭიროების მტკიცების ვალდებულება არ არსებობს, ანუ ყველას მიმართ დაშვებულია, წინასწარ ასეთი ‘აბსოლუტურად შეუზღუდავი რეჟიმის’ საჭიროების დადგენა მინისტრის შესაბამის გადაწყვეტილებამდე მდგომარეობით მკაფიო წინაპირობებზე, წინასწარ იდენტიფიცირებულ საფრთხეზე დაყრდნობითაც არ ხდება. კანონი არათუ ამომწურავად, საერთოდ არ განსაზღვრავს ღონისძიების გამოყენების მკაფიო წინაპირობებსა და სახელმძღვანელო პრინციპებს, რომლებიც ქმედითი დამცავი მექანიზმის ფუნქციას შეასრულებდა, ამ დროს უფლების დარღვევის მაღალი რისკის დაზღვევა ავტომატური სასამართლო კონტროლითაც არ ხდება და და საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოთგანხილულ განმარტებასთან წინააღმდეგობაში, პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევა ფაქტობრივად ღონისძიების მიზანშეწონილობაზე მინისტრის სუბიექტურ აღქმას ეყრდნობა.

სადავო ნორმებში გაწერილი ‘საკმარისი ვარაუდის საფუძველი’ დანაშაულის/სამართალდარღვევის საფრთხესა და ფაქტზე, მისი პროაქტიული ბუნებით თანაზომიერების პრინციპის დარღვევის გარდა, არც გადაუდებელი აუცილებლობის მდგომარეობას ქმნის, იმისთვის, რომ წინასწარი სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლება, მით უფრო მასზე უარი იყოს გამართლებულია. შეუძლებელია, როგორც ეს სადაო ნორმებით არის დაშვებული, წინასწარ გამოვლენილი და მნიშვნელოვანი საფრთხის გარეშე, მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე 2-3 დღით ღონისძიების განხორციელება გადაუდებელ აუცილებლობას წარმოადგენდეს. გადაუდებელი აუცილებლობის პირობებში, დანაშაულების კატეგორიები, ღონისძიების არეალი და დრო, ასევე მიზნები იქნებოდა შესაბამისად შეზღუდული როგორც მინიმუმ მყისიერი საფრთხის პრევენციის მიზანზე, მძიმე დანაშაულებზე, და იმ გეოგრაფიული არელით და დროით, რაც ასეთი კონკრეტულად იდენტიფიცირებული მძიმე დანაშაულთან დაკავშირებული საფრთხის აღსაკვეთად იქნებოდა აუცილებელი. ცხადია, კანონმდებლობა თავის მხრივ, არ გამორიცხავს ‘რეიდის’ გადაუდებელი მდგომარეობის პირობებში გამოყენებასაც [რაც თეორიულად ვერც იქნებოდა გამორიცხული], თუმცა ის ამას აუცილებელს არ ხდის, რაც ორი წლის განმავლობაში ღონისძიების გამოყენების თითოეული შემთხვევით დასტურდება.

ამის გარდა, აღსანიშნავია, რომ კანონში ფორმალური მითითება ‘გადაუდებელ აუცილებლობაზე’ კავშირშიც კი არ არის სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლებასთან და მხოლოდ მინისტრის მიერ ბრძანების ზეპირად გამოცემის შესაძლებლობას ქმნის. ეს ცალკე აღებული ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მიერ შემოთავაზებული გადაუდებელი აუცილებლობის რეჟიმსაც, რომელიც არა სასამართლო კონტროლის გარეშე პირად ცხოვრების ჩარევის ღონისძიების კიდევ უფრო მარტივ გამოყენებას, არამედ სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლებას მიემართება. აქედან გამომდინარე, ღონისძიების გადაუდებელი აუცილებლობის, ასევე ავტომატური შემდგომი სასამართლო კონტროლის გარეშესწორედ კანონიერად (თუმცა არაკონსტიტუციურად) გამოყენების ეს შესაძლებლობა არის არაკონსტიტუციურობის გამომწვევი მიზეზი.

შემდგომი ავტომატური სასამართლო კონტროლი

ნორმის ზემოთ არგუმენტების მიუხედავად [იმ შემთხვევაშიც თუ თეორიულად დაშვებული იქნება ზოგადი თანაზომიერების და გადაუდებელი აუცილებლობის მოთხოვნების დაკმაყოფილება], სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას დამოუკიდებლად განაპირობებს ავტომატური შემდგომი სასამართლო კონტროლის არარსებობაც.

როგორც არაერთხელ აღინიშნა, ე.წ. რეიდის შემთხვევაში, საქმე გვაქვს თავისუფლების პრეზუმციის გამონაკლისთან, როდესაც პირის შემოწმება მის მიმართ არსებული ეჭვების მიუხედავად და ტერიტორიული პრინციპით ხორციელდება, შესაბამისად ღონისძიების საჭიროების და გადაუდებელი აუცილებლობის შემოწმება სასამართლომ მინისტრის მიერ ბრძანების მიღების მდგომარეობით უნდა მოახდინოს, რაც ნიშნავს არა პირის მიმართ განხორციელებულ თითოეული შემოწმება/დათვალიერების ღონისძიებაზე, არამედ მინისტრის ბრძანებაზე მიბმულ სასამართლო ზედამხედველობას, გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში - შემდგომ სასამართლო კონტროლს.

როგორც ამას საკონსტიტუციო სასამართლოც აღიარებს, საგამოძიებო ორგანოების თვითნებობის რისკს ზრდის მათი პროფესიული დაინტერესება, გაიმარტივოს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესი და მისი ეფექტური პრევენცია მოახდინოს. საკონსტიტუციო სასამართლოც იზიარებს მოსაზრებას და აღნიშნავს, როდესაც სტრუქტურა პასუხისმგებელია წარმატებულ გამოძიებაზე და მის ინტერესში შედის მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია, თუ არ იარსებებს დამაბალანსებელი კონტროლის სათანადო მექანიზმები, ბუნებრივია უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ცდუნება და რისკებიც მეტი იქნება.[17]

ასეთი რისკებიდან მინიმუმამდე დაყვანისთვის მაღალი ლეგიტიმაციისა და დამოუკიდებლობის ხარისხის ორგანოს - სასამართლოს კონტროლი ყველაზე ადეკვატური მექანიზმია.[18] ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების გაკონტროლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და მათ შორის, მინისტრის მიერ კანონის სწორი გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს.[19] სასამართლოს თანახმად, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული სასამართლო კონტროლი თანაბრად ვრცელდება გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაზე, თუ სასამართლო კონტროლის გარეშე უფლების შეზღუდვის მომეტებული საფრთხე დაზღვეული არ არის. სასამართლოს სიტყვებით: გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარება არ ათავისუფლებს სახელმწიფოს, მოგვიანებით (დროის მცირე მონაკვეთში), პირად ცხოვრებაში ჩარევის საფუძვლიანობისა და კანონიერების სასამართლოში შემოწმების აუცილებლობისგან.“[20]

სასამართლოს ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებთან დაკავშირებით აღნიშნავს: „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის დიდი ნაწილი შეუმჩნეველი რჩება საზოგადოებისთვის, რაც თითქმის გამორიცხავს მასზე საზოგადოების კონტროლის შესაძლებლობას.“ საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, გარკვეულ შემთხვევებში მე-20 მუხლის მოთხოვნების გამკაცრება გამომდინარეობს იქიდან, რომ უფლების შეზღუდვის ადრესატი გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე არ მონაწილეობს იმ სასამართლო პროცესში, სადაც უნდა გადაწყდეს მის მიმართ გარკვეული ღონისძიების განხორციელების საკითხი.[21] მართალია, ამ შემთხვევაში საქმე არ გვაქვს, ღონისძიებების ფარულ ბუნებასთან, და თავად ღონისძიება, პირიქით საზოგადოებასთან ხილული გადაჯაჭვულობით გამოირჩევა, ამ შემთხვევაშიც უფლების შეზღუდვის ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შემოწმება - დათვალიერების ღონისძიების გამოყენებაზე (მისი უზოგადესი კანონიერი საფუძვლებიდან გამომდინარე) სასამართლო კონტროლი ფაქტობრივად გამორიცხულია, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც საკითხი პირის მიმართ ეჭვის მიუხედავად ამ კანონიერი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას ეხება. გადაწყვეტილების მიღების პროცესიდან ადრესატების გადმორიცხვის მსგავსად, აქ პირს არ შეუძლია საკუთარი ძალისხმევით და პასუხისმგებლობით დააზღვიოს მის უფლებებში ჩარევის რისკები, და ყველა შემთხვევაში ექვემდებარება გამოცხადებულ ‘საგანგებო’ რეჟიმს.

საგანგებო რეჟიმზე პირთა ასეთი დაქვემდებარება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის (მუხლის 73 (1) (თ)) ლოგიკასაც, რომელიც ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ან მის რომელიმე ნაწილში ‘საგანგებო მდგომარეობის’ გამოცხადების უფლებამოსილებას ანიჭებს პრეზიდენტს, ძალიან კონკრეტულად განსაზღვრული საფუძვლებით. ცხადია, საგანგებო მდგომარეობის ბუნება, საფუძვლები, მისი ინტენსივობა არსებითად განსხვავდება სპეციალური საპოლიციო ღონისძიებისგან, თუმცა მათ მთელი ქვეყნის მასშტაბით და ტერიტორიულად მოქმედების ფაქტორი მაინც აერთიანებთ. ამ დროს, სწორედ მასშტაბურობიდან გამომდინარე, საგანგებო მდგომარეობის რეგულირების დროსაც კონსტიტუცია ითვალისწინებს მას ხელისუფლების კიდევ ერთი შტოს, ამ შემთხვევაში პარლამენტის ზედამხედველობას (პრეზიდენტის გადაწყვეტილება არა უგვიანეს 48 საათისა წარედგინება პარლამენტს დასამტკიცებლად).

ამ ლოგიკის საწინააღმდეგოდ, მინისტრის მიერ ფაქტობრივად საგანგებო მდგომარეობის მსგავსი მასშტაბის ღონისძიების გამოყენებისას, რომელიც ნებისმიერ პოლიციელს ნებისმიერი პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევის უფლებას მისცემს, არ არსებობს არათუ ავტომატური წინასწარი, არამედ ღონისძიება შემდგომ სასამართლო ზედამხედველობასაც მოკლებულია.

აღსანიშნავია, რომ არ არსებობს პირის მიერ პროაქტიულად უფლების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაც [კონსტიტუციის 42-ე მუხლის და არა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის ავტომატური კონტროლის გაგებით]. როგორც 2017 წლის 22-24 დეკემბერს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების განხორციელების შესახებ მინისტრის განკარგულების კანონიერებაზე წარდგენილ სარჩელზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება მიანიშნებს, სასამართლოზე შემდგომი წვდომაც პრობლემურია და ის ვერ უზრუნველყოფს თავად მინისტრის ბრძანების კანონიერების და მის მიერ ღონისძიების თანაზომიერად გამოყენების შემოწმებას.[22]

შეჯამების სახით, იმის გარდა, რომ ღონისძიების გამოყენების საფუძვლებისა და წინაპირობების მკაფიო რეგლამენტირების გარეშე ზოგადად დარღვეულია თანაზომიერების პრინციპი და შესაბამისად კონსტიტუციის მე-20 მუხლიც, სახეზე არც ‘გადაუდებელი აუცილებლობის’ (როგორც თანაზომიერების დაცვის ერთ-ერთი აუცილებელი კომპონენტი), ის შემთხვევა გვაქვს, რომელიც სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლების შესაძლებლობას ქმნის, ეს მაშინ როდესაც ავტომატურ სასამართლო ზედამხედველობას სადავო ნორმები საერთოდ არ ითვალისწინებს. კანონმდებელი რეგულირების არც ერთი განზომილების დადგენისას არ ითვალისწინებს თანაზომიერების კომპონენტს, რომელიც კონსტიტუციის მე-20 მუხლის კონტექსტში, სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლების მიზნებისთვის, ცალკე აღებული გადაუდებელი აუცილებლობის მდგომარეობის განსაზღვრასაც ითვალისწინებს.

რელევანტური საერთაშორისო სტანდარტები.

ევროპულმა სასამართლომ ჩხრეკის საგამოძიებო ღონისძიებასთან მიმართებით განმარტა, რომ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი ისე არ უნდა იყოს გამოყენებული, რომ საგამოძიებო ორგანოების საქმიანობა „თევზაობას“ დაემსგავსოს. [23] ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე Shimovolos v. Russia, პირის თავისუფლების უფლებაზე მსჯელობისას აღნიშნა, რომ სასამართლო ვერ დაუშვებს ზოგადი პრევენციის პოლიტიკას პირის ან პირთა კატეგორიის მიმართ, რომელთაც ხელისუფლება, სწორად თუ არასწორად, საფრთხის შემცველად, ან დანაშაულისადმი მიდრეკილად აღიქვამს. სასამართლოს განმარტებით, პრევენციული მოქმედებები, როგორიცაა საიდენტიფიკაციო დოკუმენტების შემოწმება, გასაუბრება და პოლიციის განყოფილებაში ერთი საათით დაყოვნება კონვენციით დაშვებულია მხოლოდ ‘კონკრეტული, სპეციფიკური დანაშაულის აღსაკვეთად’. იქიდან გამომდინარე, რომ ამ კონკრეტულ საქმეზე დადგინდა თავისუფლების უფლების დარღვევა, რადგან პირის მოპყრობა მისგან მომავალი კონკრეტული და სპეციფიკური საფრთხის ასაცილებლად არ იყო აუცილებელი. ამ შემთხვევაში სასამართლომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ბუნდოვანი მითითება ‘ექსტრემისტული ბუნების დანაშაულებზე’ არასაკმარისად სპეციფიკურად მიიჩნია კონვენციის მე-5 მუხლის მოთხოვნებთან შესაბამისობისთვის.[24] სასამართლომ საქმეზე Guzzardi v. Italy კონვენციის დებულება ანალოგიურად განმარტა, და პირის დაკავება დაუშვებლად მიიჩნია პირზე ან პირთა კატეგორიაზე, როგორიცაა მაგალითად ‘მაფიოზები’ (mafiosi), მიმართული ზოგადი პრევენციის მიზნით. სასამართლოს განმარტებით, კონვენციის მე-5 მუხლი მხოლოდ კონკრეტული საფრთხის და დანაშაულის აღკვეთის საფუძველზე მოქმედების საშუალებაა, რაც სასამართლომ, მათ შორის ასევე ტელეოლოგიური განმარტების მეთოდით, თვითნებურად თავისუფლებაში ჩარევის აღმოფხვრის მიზნიდან ამოიკითხა. [25]

ამის გარდა, სასამართლომ კონკრეტულად შეჩერება-ჩხრეკის ღონისძიებების კონტექსტში განხილულ ამ დრომდე ერთადერთ საქმეზე Gillan and Quinton v UK იმსჯელა დიდი ბრიტანეთის კანონმდებლობაზე, რომელიც ამ უფლებამოსილებების გამოყენებას პირის მიმართ დასაბუთებული ვარაუდის გარეშე, ტერიტორიულობის პრინციპზე დაყრდნობით ითვალისწინებდა. „ტერორიზმის შესახებ“ 2000 წლის აქტის თანახმად, ნებართვას გასცემს უფროსი პოლიციელი, რომელიც „ნებისმიერ ფორმიან სამართალდამცავს ანიჭებს უფლებამოსილებას ნებართვაში მითითებულ ტერიტორიაზე ან ადგილას გააჩეროს ავტომობილი და ჩაატაროს ჩხრეკა“.[26] თუმცა, ამ უფლებამოსილების გამოყენებისათვის, აუცილებელია, არსებობდეს განსაკუთრებული საფუძველი. კერძოდ, „ნებართვა შეიძლება გაიცეს მხოლოდ მაშინ, თუ მისი გამცემი პირი მიიჩნევს, რომ ნებართვა ტერორისტული აქტების პრევენციისთვის მიზანშეწონილია.“[27]

კანონი მიემართებოდა მხოლოდ ისეთ მძიმე და მყისიერ საფრთხეზე რეაგირებას როგორიც ტერორიზმია, ყოველი პოლიციელის შემთხვევაში უფროსის მიერ ამ უფლებამოსილებას მინიჭების შემდგომ, რაც თავის მხრივ 48 საათში შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ უნდა დამოწმებულიყო. გადაწყვეტილების ზედამხედველი პირის - მინისტრის გარდა, ზოგადად ღონისძიებების მონიტორინგზე პასუხისმგებელი პირის - დამოუკიდებელი ინსპექტორის (independent reviewer) ინსტიტუტიც ფუნქციონირებდა, დამატებით კი პოლიციელების მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების თავიდან ასაცილებლად მოქმედებდა ქცევის კოდექსი. ამ დამცავი მექანიზმებით, მათ შორის უზრუნველყოფილი იყო ღონისძიების შემოფარგვლა როგორც მინიმუმ თითოეული პოლიციელის სამოქმედო ტერიტორიით, ასევე ცხადი იყო მისი გამოყენების კონკრეტული საფუძველი - ტერორისტული აქტის თავიდან აცილების მიზანშეწონილობა. ამის მიუხედავად, სასამართლომ კონვენციის მოთხოვნაზე, კანონი სამართალდამცავ ორგანოებს უფლების შემზღუდველი ღონისძიების განხორციელების შეუზღუდავ უფლებამოსილებას არ აძლევდეს, მიუთითა და სწორედ კანონში უფლების დამცავი მექანიზმების არარსებობის გამო დაადგინა დარღვევა. ეს მსჯელობა განსაკუთრებით საინტერესოა, რადგან ევროპული სასამართლო ფაქტობრივად საკონსტიტუციო კონტროლის მსგავს ზედამხედველობას ახორციელებს, როდესაც უფლებაში ჩარევას კანონის ‘არაადეკვატურობის’ გამო პროპორციულობის ტესტის ‘კანონთან შესაბამისობის’ შემოწმების ეტაპზევე ცნობს დარღვევად,

სასამართლომ იმსჯელა იმაზე, რომ დათქმა - ‘მიზანშეწონილი ტერორისტული აქტის აღკვეთისთვის’ - სიტყვა ‘მიზანშეწონილი’-ს გამოყენებით, უარს ამბობდა ‘აუცილებლობის’ კრიტერიუმზე, შესაბამისად შეზღუდვის თანაზომიერების შემოწმებას თავად კანონი არ ავალდებულებდა სამართალდამცველს. ამასთან, გაამახვილა ყურადღება პრაქტიკაზე, რომლის თანახმად მინისტრს არც ერთხელ არ უთქვამს უარი უფლებამოსილების გამოყენებაზე უფროსი პოლიციელის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე, ასევე დამოუკიდებელი ინსპექტორის მანდატზე ღონისძიების ზოგად მოქმედებაზე შეფასებებით შემოფარგლულიყო და მიუთითა ამ უკანასკნელის შეუსრულებელ რეკომენდაციებზე ღონისძიება უფრო და უფრო იშვიათად გამოყენებულიყო. სასამართლო კონტროლთან მიმართებით გადაწყვეტილებამ მიუთითა კანონისმიერი შეუზღუდავი უფლებამოსილებების ფონზე ღონისძიების გამოყენებაზე გადაწყვეტილების ან მინისტრის მიერ მისი დამტკიცების დროს უფლებამოსილებების ფარგლებს გადაცილებაზე აპელირების, ასევე შეჩერება-ჩხრეკის ღონისძიების კონკრეტული პირის მიმართ გამოყენების შემოწმების პრაქტიკულ შეუძლებლობაზე. ამის გარდა, ქცევის კოდექსიც არა შეჩერება-ჩხრეკის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებას, არამედ მისი განხორციელების წესებს მიემართებოდა. გეოგრაფიულ შეზღუდვებზე მსჯელობისას, სასამართლომ მომჩივნების მაგალითზე განმარტა, რომ იმ პოლიციელების უფლებამოსილება, რომლებმაც ღონისძიება განახორციელეს ლონდონის მთელ ტერიტორიაზე ვრცელდებოდა, შესაბამისად კანონით განსაზღვრული პოლიციელის უფლებამოსილებით გეოგრაფიული შეზღუდვა პრაქტიკაში არც ისე ეფექტური იყო.

ბოლოს ამ დამცავი მექანიზმების არაეფექტურობის ფონზე, სასამართლომ კანონის კონვენციასთან წინააღმდეგობა, ღონისძიების გამოყენების საფუძვლად პოლიციელის ‘სუბიექტური ეჭვის’, ‘პროფესიული ინტუიციის’ დაშვებას დააფუძნა. სასამართლომ განმარტა, რომ დაუშვებელი იყო პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევისთვის ასეთი დაბალი სტანდარტის გამოყენება, რომელიც ‘სუბიექტური ეჭვის’ მტკიცებას პირის მიმართ არ ავალდებულებდა პოლიციელს. სასამართლომ ამ გადაწყვეტილებით ტერორისტული აქტისთვის გამოსადეგ ნივთებზე ‘თევზაობის’ საფუძველი გაუმართლებლად მიიჩნია ტერიტორიულობის პრინციპით პირის უფლების შეზღუდვისთვის. სასამართლომ თავისუფლების პრეზუმციის ესეთი რადიკალური ცვლილების (ასეთად თავად შიდა სასამართლოების მიერ იყო დახასიათებული) დაუშვებლად მიჩნევისას კვლავ პრაქტიკას და სტატისტიკას მიმართა (ორი წლის განმავლობაში ჩატარებული იყო 117, 278 ჩხრეკა). განსაკუთრებით საინტერესოა, სტატისტიკის ანალიზი, რომელიც მიუთითებს იმაზე, რომ მაშინ როდესაც ათასობით ჩხრეკის შედეგად, არა ერთ დანაშაულზე განხორციელდა დაკავება, მათ შორის არცერთი არ უკავშირდებოდა ტერორიზმს.

იმის მიუხედავად, რომ თავად საჩივარი არ ეხებოდა უმცირესობების წარმომადგენლებს, რომელთა მიმართ ‘რასობრივი პროფილირება’ გავრცელებული პრაქტიკაა, სასამართლომ თავად ფართო უფლებამოსილებებში დაინახა, მათი დისკრიმინაციულად გამოყენების რისკებიც. რისკებს კი კვლავ პრაქტიკა ადასტურებდა, როდესაც შავკანიანი და აზიური წარმოშობის პირები გაცილებით უფრო ხშირად ექვემდებარებოდნენ საპოლიციო ღონისძიებებს. სასამართლო კონტროლის ფაქტობრივი არარსებობა გულისხმობდა პირის მიერ შეჩერების და ჩხრეკის ღონისძიების დისკრიმინაციულად გამოყენების მტკიცების შეუძლებლობასაც. სასამართლომ აბსტრაქტულად ასეთი დაუბალანსებელი კანონმდებლობის გამოხატვის/შეკრების თავისუფლების საზიანოდ გამოყენების საფრთხეებზეც გაამახვილა ყურადღება. [28]

ევროპული სასამართლო პრინციპული გადაწყვეტილების ფონზე, საინტერესოა, რომ გაერთიანებული სამეფოს კანონმდებლობაც ტერიტორიული პრინციპით თავისუფლების შეზღუდვის ტერორისტულის საფრთხის აღკვეთასთან დაკავშირებით, როგორც მინიმუმ საფუძველთან მიმართებით ქართულ მოდელზე მაღალ სტანდარტს აწესებდა. პოლიციის შესახებ კანონის დამცავი მექანიზმების არარსებობის ფონზე, ჩხრეკის ნაცვლად ზედაპირული შემოწმების’ გათვალისწინება ვერ დააზღვევს, ყველა იმ რისკს, რომელზეც ყურადღებას ევროპული სასამართლო ზემოთ განხილულ გადაწყვეტილებაში ამახვილებდა. ამ გადაწყვეტილებით, პირის შეჩერება-ჩხრეკის სხვა მხრივ შეუზღუდავი უფლებამოსილების ფონზე ტერორისტული საფრთხის აღკვეთით და გეოგრაფიული არეალით ღონისძიების შემოზღუდვაც არასაკმარისად იქნა მიჩნეული ‘გადაუდებელი აუცილებლობის’ მდგომარეობის დასადგენად, როდესაც ქართულ კონტექსტში მთელი ქვეყნის მასშტაბით ნებისმიერი პირის, მის მიმართ არსებული ეჭვის, თუნდაც სუბიექტურის მიუხედავად, შეჩერების და ზედაპირული შემოწმების უფლებამოსილება დაშვებულია მათ შორის ნებისმიერი სამართალდარღვევის წინააღმდეგ.

საინტერესოა ასევე ბრიტანეთის შემთხვევაში გათვალისწინებული ქცევის კოდექსის კონკრეტული რეგულირებებიც, რომლებიც სასამართლოს აზრით, თავად ღონისძიების თვითნებურად გამოყენების უფლებამოსილებას ვერ აბალანსებდნენ. ქცევის კოდექსის თანახმად. ● ეს უფლებამოსილებები საგამონაკლისოა; ● 44-ე მუხლით გათვალისწინებული ნებართვების მოქმედების გეოგრაფიული არეალი მკაფიოდ განსაზღვრული უნდა იყოს; ● სამართლებრივი სტანდარტი არის მიზანშეწონილობა ტერორისტული აქტების პრევენციისთვის; ● ნებართვის გაცემის არსებითი ნაწილია საზოგადოებაზე მისი გავლენის შეფასება; ● შინაგან საქმეთა მდივანს დეტალურად უნდა წარედგინოს 44-ე მუხლით გათვალისწინებული ნებართვის გაცემის გამამართლებელი საფუძვლები; ● უფროს ოფიცრებს უნდა ჰქონდეთ მოლოდინი, რომ შინაგან საქმეთა დეპარტამენტი დეტალურ და საფუძვლიან განხილვას დაუქვემდებარებს საკითხს, დაამტკიცოს თუ არა ნებართვა; ● იმ არეალში, სადაც ძალების განლაგება ხდება, მოსახლეობისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ბროშურები; ● ოფიცრებმა გულმოდგინედ უნდა აწარმოონ ოქმები.[29]

მოცემული სახელმძღვანელო პრინციპები, იმის გარდა, რომ ევროპული სასამართლოს დასკვნით მეტწილად პროცედურულ საკითხებს ეხება, და ღონისძიების გამოყენების ფარგლებს ეფექტურად ვერ ზღუდავს, თავისთავად ცხადყოფს ტერიტორიული ნიშნით ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევასთან დაკავშირებულ მომეტებულ საფრთხეებს, განსაკუთრებით ფართო უფლებამოსილებების თვითნებურად გამოყენების რისკებიდან გამომდინარე. ადამიანის თავისუფლების ტერიტორიული პრინციპით შეზღუდვა არის პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევის რადიკალური და მასშტაბური გზა, და თუ ის საერთოდ დაშვებული იქნება, მისი საგამონაკლისო ხასიათი, როგორც საფუძვლის, ასევე დროითი და სივრცითი რეგულირების კონტექსტში მკაფიო ჩანაწერებით უნდა იყოს გამყარებული.

კანადის საკონსტიტუციო სასამართლომ პრეცედენტულ გადაწყვეტილებაში Hunter v Southam Inc, არაკონსტიტუციურად ცნო განსაკუთრებული რეჟიმის ფარგლებში, სამართლდამცავი ორგანოს უფლებამოსილება პოლიციელისთვის მიენიჭებინა იმ ადგილის ჩხრეკის უფლებამოსილება, სადაც შესაძლოა გამოძიებისთვის მნიშნველოვანი მტკიცებულება აღმოჩენილიყო. ამ შემთხვევაში, სამართლდამცავ ორგანოს უნდა მიეღო ღონისძიების გამოყენების შესახებ თანხმობა სპეციალური კომისიისგან. სასამართლომ კონსტიტუციით აკრძალული ‘არაგონივრული ჩხრეკის აკრძალვა’ პირთა პირადი ცხოვრების დაცვის ‘გონივრულ მოლოდინს’ გაუთანაბრა, და ნორმის კონსტიტუციურობა ორ დამოუკიდებელ კრიტერიუმთან შეაფასა, ნორმას თანხმობის გაცემის ‘სათანადო’ საფუძველი უნდა განესაზღვრა, ასევე უნდა არსებულიყო რეალურად დამოუკიდებელი ორგანო, რომელიც თანაზომიერების პრინციპის დაცვას უზრუნველყოფდა თანხმობის გაცემისას. სასამართლომ დააკონკრეტა, რომ გონივრულობის მოთხოვნა სცდებოდა ღონისძიების რომელიმე ზოგადი საჯარო მიზნისთვის გამოყენების რაციონალურობას, და ამ შემთხვევაში, ერთი მხრივ, კანონისმიერი საფუძვლის მეორე მხრივ, დამოუკიდებელი ორგანოს არასათანადო ბუნების გამო მიუთითებდა ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე. სასამართლო აზრით, იმისთვის, რომ თანხმობის გაცემის პროცედურას აზრი შენარჩუნდებოდა, აუცილებელი იყო თანხმობის გამცემ პირს შესძლებოდა თანაზომიერების შეფასება დამოუკიდებლად და მიუკერძოებლად, რაც შეუძლებელი იქნებოდა, ამის ისეთ ორგანოს (თუნდაც ის არ ყოფილიყო სასამართლო ფორმალური გაგებით) მიერ განხორციელების შემთხვევაში, რომელიც რაიმე ფორმით თავად მონაწილეობდა საგამოძიებო ან საპროკურორო ფუნქციებში.

ადამიანის თავისუფლების ტერიტორიული პრინციპით შეზღუდვა არის ჩარევის მაღალი ინტენსივობის გზა, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს არა რიგით დანაშაულსა და სამართალდარღვევაზე რეაგირებისთვის, არამედ მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევებში, როდესაც რაიმე საფრთხის თავიდან აცილების მყისიერი აუცილებლობა არსებობს. დაუშვებელია ამ უფლებამოსილების დამდგენი ნორმა იძლეოდეს განუსაზღვრელ დისკრეციას ღონისძიების ჩასატარებელ ტერიტორიასთან მიმართებით. კანონმდებლობა ასევე უნდა შეიცავდეს გარანტიებს, რომელიც პოლიციელს დაავალდებულებს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მაქსიმალურად შეზღუდოს პირის უფლებაში ჩარევის ინტენსივობა, და შეჩერებისა და იდენტიფიცირების შემდეგ, ზედაპირული დათვალიერების უფლებამოსილება გამოიყენოს არა ყველა არამედ იმ შემთხვევებში, როდესაც ამისთვის რაიმე დამატებითი საჭიროება დადგინდება.

ამდენად, თითოეული, ღონისძიების უკვე ჩადენილ დანაშაულებზე გავრცელება, კონკრეტულ საფრთხესთან კავშირის არ არსებობა (კანონდარღვევებთან ბრძოლის ზოგადი მიზნით), დროითი, სივრცითი და კანონდარღვევის სიმძიმით შეზღუდვების, ღონისძიების გამოყენების შემდგომ უფლებაში ჩარევის მინიმიზაციაზე მიმართული რეგულირების, ასევე ავტომატური სასამართლო კონტროლის არარსებობა, ალტერნატიულად, კი როგორც მინიმუმ კანონმდებლობის ბუნდოვანება ამ კუთხით, გამორიცხავს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების თანაზომიერებას კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში. როგორც განხილული ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებები და უცხო ქვეყნის პრაქტიკები ცხადყოფს, ტერიტორიული პრინციპით უფლებებში ჩარევის დაშვება არ გულისხმობს, კონკრეტული პირის მიმართ ნებისმიერი ღონისძიების საჭიროების დასაბუთების უგულებელყოფას, მეორე მხრივ მომეტებული საფრთხის პროპორციული ღონისძიების (შეჩერება, იდენტიფიცირება, ზედაპირული დათვალიერება, ჩხრეკა) დაშვების დროსაც კი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს საკმარისი დამცავი გარანტიები. კონტრტერორისტული სახელმწიფოს თანამედროვე გაგებისგან განსხვავებითაც, ამ შემთხვევაში საპოლიციო ფუნქციები მიემართება ყველა დანაშაულს, ერთდროულად პრევენციის და გამოძიების მიზნებისთვის, რაც უფლებამოსილების კონცენტრაციის და მისი ბოროტად, მათ შორის პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენების რისკებს ქმნის.

სადავო ნორმების მიხედვით, ნებისმიერი პირის წინააღმდეგ ტერიტორიულობის პრინციპით უფლების შემზღუდველი ღონისძიების გამოყენება შესაძლებელია მათ შორის სამართალდარღვევაზე რეაგირებისთვის, კონკრეტული გარემოებების გარეშე, მინისტრის განკარგულების საფუძველზე, რომელიც თავის მხრივ დროით შეზღუდულ ავტომატურ სასამართლო კონტროლს არ ექვემდებარება. შესაბამისად, თანაზომიერების კონსტიტუციურ პრინციპთან წინააღმდეგობაში, პრევენციული საპოლიციო ღონისძიებები სადავო ნორმების შემთხვევაში პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვის მკაფიო და საკმარისი წინაპირობებს, ასევე საფრთხეზე მყისიერი რეაგირების აუცილებლობის დადგენას არ ითვალისწინებს, დარღვეულია კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული ავტომატური სასამართლო კონტროლის მოთხოვნაც, იმით რომ გადაუდებელი აუცილებლობის საკანონმდებლო მითითებაც არ მიემართება სასამართლო კონტროლის დროში გადანაცვლებას, და კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს გადაუდებელი აუცილებლობის კონსტიტუციით დაშვებულ შემთხვევასაც. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან და ის არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

პოლიციის შესახებ კანონის 24-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობა

სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლო ხედავს საკუთარ ვალდებულებას, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, იმსჯელოს ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე ე.წ. განჭვრეტადობის პრინციპთან შესაბამისობიდან გამომდინარეც.[30] “სახელმწიფო ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში განხორციელების უზრუნველყოფისათვის (კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი) ნორმა იმდენად ნათელი უნდა იყოს, რომ გამოირიცხოს მისი სურვილისამებრ ან სუბიექტურად განმარტების ალბათობა“.[31] ამდენად, ნორმის განსაზღვრულობა უფლების შეზღუდვის პროპორციულობაზე მსჯელობისას გასათვალისწინებელი ერთ-ერთი აუცილებელი კრიტერიუმია.

თუ განჭვრეტადი ნორმა საერთო სასამართლოებში გახდება კონსტიტუციის საწინააღმდეგო ინტერპრეტაციის საგანი, სასამართლო ამ შემთხვევაში კონსტიტუციურ კონტროლს განახორციელებს კონკრეტულ სადავო ნორმატიულ შინაარსთან მიმართებით.[32] ამის გარდა, მათ შორის საერთო სასამართლოების მიერ ნორმის გამოყენების პრაქტიკა რელევანტური მაშინაც არის, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ნორმის ზოგადი ხასიათი უნდა შეაფასოს იმ კუთხით, თუ რამდენად შეიცავს ის თავის თავში ნორმაშემფარდებლის მიერ პრაქტიკაში მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ გამოყენების რესურსს. [33]

ამ შემთხვევაში, მოსარჩელე პირები უთითებენ ნორმის ზოგადი ხასიათის თანაზომიერების და განსაზღვრულობის მოთხოვნის დარღვევაზე, რომელიც სასამართლო განმარტების მიუხედავად, არის მისი არაკონსტიტუციურობის თვითკმარი საფუძველი. მოცემული დავის გადაწყვეტისას განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს მინისტრის მიერ ნორმის შეფარდების პრაქტიკაც, რაც თავის მხრივ არა ზოგადი ხასიათის ნორმის რომელიმე, არამედ პირდაპირ ერთმნიშვნელოვან არაკონსტიტუციურ ნორმატიულ შინაარსზე მიანიშნებს.

კონკრეტული ურთიერთობის კონტექსტში, ნორმის შეფარდებას პირველ რიგში ახდენს შინაგან საქმეთა მინისტრი, შემდგომში კი უკვე ამოქმედებული განსაკუთრებული რეჟიმის პირობებში, ნორმით მინიჭებულ უფლებამოსილებებს ახორციელებენ პოლიციელები. ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე ეჭვის შემთხვევაში საერთო სასამართლოების კომპეტენციას კანონისთვის არა კონსტიტუციური შინაარსის მინიჭება, არამედ საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის წარდგინებით მიმართვა წარმოადგენს. ზოგადი ხასიათის ნორმით თანაზომიერების ან/და განჭვრეტადობის პრინციპების დარღვევის შემთხვევაში, საერთო სასამართლოებისთვის ნორმისთვის ახალი კონსტიტუციური შინაარსის მინიჭების უფლებამოსილება, შეეწინააღმდეგება საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლო კომპეტენციების გამიჯვნის არსსაც. საკონსტიტუციო სასამართლოც თავის გადაწყვეტილებებშიც მიჯნავს საერთო და საკონსტიტუციო სასამართლოების კომპეტენციებს, შესაბამისად კონსტიტუციურობის და კანონიერების შეფასებას,[34] და სადავო ნორმის, მაგალითად ზემდგომ კანონმდებლობასთან შეუსაბამობის, შესაბამისად უკანონობის დადგენის კომპეტენციას არ შეითავსებს.[35] ამ ლოგიკის შესაბამისად, სასამართლო, რომელიც ნორმის კანონიერებაზე მსჯელობს, ვერ შეაფასებს ნორმის კონსტიტუციურობას და ვერ იქნება ის ორგანო, რომელიც ‘კონსტიტუციური აცილების’ დოქტრინის შესაბამისად (constitutional avoidance doctrine), კანონში კონსტიტუციური შინაარსის ამოკითხვით აიცილებს არაკონსტიტუციურ შედეგებს.

საკონსტიტუციო სასამართლო მისი კონსტიტუციური მართლმსაჯულების ფუნქციას ზღუდავს მხოლოდ ისეთი სადავო ნორმების ნორმატიულ შინაარსზე მსჯელობისას, რომელიც საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილებებით თავად იქნა გამორიცხული ნორმის გონივრული განმარტებებიდან, არც ნორმის კეთილსინდისიერი და არც სასამართლოს განმარტებიდან არ გამომდინარეობს და მხოლოდ თეორიულ შესაძლებლობად რჩება. სასამართლოს განმარტებით: ნორმა, შესაძლოა, გარეგნულად სრულიად „უწყინარი“ იყოს, თუმცა, ასევე შესაძლოა, სწორედ პრაქტიკაში გამოყენების შედეგი ქმნიდეს მისი არაკონსტიტუციურად მიჩნევის საფუძვლებს.[36] ამ შემთხვევაში, ადამიანის უფლებების დაცვას სასამართლო სადავო ნორმის მთლიანად არაკონსტიტუციურად ცნობის ნაცვლად, კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის გამორიცხვით ახდენს.[37] საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე დაყრდნობით ნორმატიულ შინაარსზე მსჯელობის ეს კონსტიტუციური შესაძლებლობა ემსახურება იმ ვაკუუმის ამოვსებას, რაც კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში ნორმის კონსტიტუციური შინაარსის მიუხედავად, საერთო სასამართლოები გადაწყვეტილებებით არის განპირობებული. მინისტრის ბრძანების კანონიერებაზე საერთო სასამართლოების გადაწყვეტილება ნორმის ზოგადი ხასიათის არაკონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას არარელევანტურია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს არაკონსტიტუციური მდგომარეობის გამოსწორების საერთო სასამართლოებისთვის მინდობას გამოიწვევდა, რაც თავის მხრივ ცენტრალიზებულ კონსტიტუციური მართლმსაჯულების პირობებში დაუშვებელია (ნორმის ‘გონივრული’ არაკონსტიტუციური შინაარსის თავიდან გამოუყენებლობით (constitutional avoidance doctrine).

2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში სასამართლომ საერთო სასამართლოების პრაქტიკის რელევანტურობასთან მიმართებით დამატებითი დათქმები გააკეთა და დააკონკრეტა, რომ ადრე მიღებული გადაწყვეტილებები[38] არ გულისხმობდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ყოველგვარი გადამოწმების გარეშე საერთო სასამართლოს მიერ დადგენილი სადავო ნორმის ნორმატიულ შინაარსის მიღებას. საერთო სასამართლოების მიერ გამოყენებულ ნორმის ერთ-ერთ სადავო ნორმატიულ შინაარსზე მსჯელობის დროსაც, საკონსტიტუციო სასამართლომ რამდენიმე გამონაკლისი გამოყო, მათ შორის, შემთხვევები, როდესაც ერთი და იგივე ინსტანციის სასამართლოს განმარტებები წინააღმდეგობრივია, არაერთგვაროვანი პრაქტიკიდან გამომდინარეობს ნორმის ბუნდოვანება, შესაბამისი არაკონსტიტუციურობაც, და შემთხვევა, როდესაც საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება აშკარად არაგონივრულია.

„პოლიციის შესახებ“ კანონის 24-ე მუხლის პირველ პუნქტში არსებული ჩანაწერი „ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“, რომლითაც არ კონკრეტდება როგორი საფრთხის აღკვეთას, ასევე რა სახის უკვე ჩადენილ დანაშაულებს უნდა მიემართოს და დანაშაულზე რეაგირების რა კომპეტენციას ითავსებს ეს ღონისძიება, ბუნდოვანს ტოვებს, თუ რა სახის გარემოებებმა შეიძლება განაპირობოს ღონისძიებების გამოყენება. განუსაზღვრელია, რა დროს ითვლება ჩადენის ფაქტი/საფრთხის არსებობა დადგენილად, არსებობს თუ არა დანაშაულის/საფრთხის კონკრეტულობის მოთხოვნა, საჭიროა თუ არა რაიმე სახის დამატებითი ინფორმაცია გარდა ზოგადად რაიმე დანაშაულის ჩადენის ფაქტის/საფრთხის შესახებ ინფორმაციის, თუ კანონის ‘სიტყვასიტყვითი’ მნიშვნელობის შესაბამისად, ღონისძიების გამოყენება დაშვებული იქნება დანაშაულის პრევენციის ზოგადი მიზნიდან და ამასთან დაკავშირებით მიმდინარე გადმოწევებიდან გამომდინარე;

გარდა ღონისძიების გამოყენების საფუძვლებისა, 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტში არსებული ჩანაწერები: „წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე“ ასევე არაგანჭვრეტადია. სწორედ ასეთი არაგანჭვრეტადობა განაპირობებს ღონისძიების ყველა შემთხვევაში მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე გამოყენების პრაქტიკას. ცხადია, განკარგულების გამოცემისას ტერიტორია წინასწარ იქნება შერჩეული, თუმცა არაფერი გამორიცხავს ნორმის ისეთ წაკითხვას, რომელიც მასში ღონისძიების მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე გავრცელების შესაძლებლობას იძლევა. ცხადია, საკანონმდებლო ნორმით წინასწარ ვერ განისაზღვრება ღონისძიების მოქმედების არეალი, თუმცა ის არც მისი მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოყენების დაუშვებლობაზე მიმანიშნებელ მითითებას შეიცავს. ეს გარემოება ადასტურებს ღონისძიების კანონით განსაზღვრული საფუძვლის აბსტრაქტულობასაც. იმ შემთხვევაში თუ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის საფუძვლები დაუკავშირდება კონკრეტული ინფორმაციის არსებობას, ის სწორედ იმ კონკრეტულ ტერიტორიაზე იქნებოდა დასაშვები, სადაც ეს გარემოებები არსებობს.

ბუნდოვანია ჩანაწერი ღონისძიების „განსაზღვრული დროით“ გამოყენებაზეც. ამ ჩანაწერის მიხედვით, ღონისძიების ხანგრძლივობა მთლიანად შინაგან საქმეთა მინისტრის ნებაზეა დამოკიდებული და მას არ მოეთხოვება გონივრულობის სტანდარტების დაცვა ამ საკითხთან მიმართებით. როგორც ვნახეთ, ერთ-ერთი სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ხანგრძლივობამ შეადგინა 60 საათი, რაც ანალოგიურად არ/ვერ აიხსნება კონკრეტული დანაშაულის სამართალდარღვევის ფაქტზე/საფრთხეზე რეაგირების ინტერესით, არ შემოიფარგლება მისით და დანაშაულის კანონის ზოგადი პრევენციის მიზანს კიდევ უფრო აშიშვლებს.

ამდენად, სამართლებრივი საფუძველის და გამოყენების ფარგლების ბუნდოვანება ერთმანეთთან კავშირში კიდევ უფრო აზიანეს ნორმის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს, რადგან ამ შემთხვევაში ერთი ნორმის ბუნდოვანების პრობლემა არა თუ მეორე ნაწილის მკაფიო წესით არის დაბალანსებული, არამედ პირიქით ისინი ერთობლივად მიანიშნებენ კანონით სამართალდამცავი ორგანოების უფლებამოსილებების მაქსიმალური გაფართოებაზე. ზემოაღნიშნული თითოეული ჩანაწერის ფარგლები საკმარისად განუსაზღვრელია იმისათვის, რომ მინისტრის მიერ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის წინასწარი საფუძვლის გარეშე, ნებისმიერ დროს, მთელი ქვეყნის მასშტაბით ან/და ხანგრძლივი დროით გამოყენების დაზღვევა შეძლოს. საბოლოოდ, ეს იმაზე მიანიშნებს, რომ ბუნდოვანი რეგულირება არა საკანონმდებლო ხარვეზი, არამედ კანონმდებლის გონივრული წაკითხვაა, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენებისთვის რაც შეიძლება ნაკლები შეზღუდვა გაითვალისწინოს.

სადავოდ გამხდარი ნორმები თუ მიზნად არ ისახავს, როგორც მინიმუმ შესაძლებელს ხდის (რასაც პრაქტიკაც ადასტურებს), რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიება განხორციელდეს კონკრეტული საფრთხის მიუხედავად, მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე და ხანგრძლივი დროით, რაც წინააღმდეგობაში მოდის თავად პოლიციის შესახებ კანონის კანონისმიერი დათქმის პრინციპთანაც, რომელიც ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობას მხოლოდ კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებით განსაზღვრავს. პრინციპის თანახმად, შემზღუდავი ხასიათის მმართველობითი საქმიანობის უფლებამოსილება კანონში დეტალურად უნდა იყოს მოწესრიგებული, კერძოდ, მკაცრად უნდა განისაზღვროს შეზღუდვის ობიექტი, მიზანი და მოცულობა. ამ შემთხვევაში კანონს ბუნდოვანებით ეცლება მზღუდავი მმართველობითი საქმიანობის მარეგულირებელი კანონისთვის აუცილებელი ნორმატიულობაც დაადგინოს ჩარჩო და ფარგლები, რაც უფლების შეზღუდვას მატერიალური გაგებით კანონისმიერ საფუძველსაც აცლის (იხილეთ ზემოთ განხილული საქმე Gillan and Quinton v. the United Kingdom). ამ დროს, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მინიმუმამდე დადის პირის მიერ საკუთარი ძალისხმევით/მასზე დამოკიდებული რაიმე სხვა ქცევით ღონისძიების თავიდან აცილების შესაძლებლობა, შესაბამისად ‘პირადულობის გონივრული მოლოდინიც’. ქვეყნის თითოეული მოქალაქის მიმართ/წინააღმდეგ განსაკუთრებული რეჟიმის ამუშავების დაშვებული უსაფუძვლობა კი ადამიანის ობიექტივიზაციის შედეგის მომტანია.

თავისუფლების პრეზუმციის ფარგლებს მიღმა გათვალისწინებული სპეციალური ღონისძიების დროს უფლების დაცვის ისედაც მომეტებული საფრთხის პირობებში, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება საკანონმდებლო რეგულირებას, რომელიც აღმასრულებელ ხელისუფლებას შესაბამის სახელმძღვანელო პრინციპებს დაუდგენს, შესაბამისად შესაძლებელს გახდის რეალური სასამართლო კონტროლის განხორციელებას იმით, რომ იარსებებს გარემოებები, რა შემთხვევაშიც სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების გამოყენება უკანონოდ ჩაითვლება. სპეციალური საპოლიციო ღონისძიების კანონისმიერი მიბმა არა კონკრეტული მყისიერი საფრთხის აღკვეთაზე, არამედ კანონდარღვევაზე რეაგირებაზე, ასევე ნებისმიერი დანაშაულის/სამართალდარღვევის პრევენციაზე, მის კანონიერ გამოყენებას უშვებს ნებისმიერ შემთხვევაში, მათ შორის დანაშაულის/სამართალდარღვევის წინააღმდეგ ზომების მიღების აუცილებლობაზე მინისტრის სუბიექტური დასკვნის საფუძველზეც. ცხადია, სადავო ნორმების ეს შინაარსი სასამართლოსთვის ღონისძიების გამოყენების გადაწყვეტილების შეფასებისას სახელმძღვანელო პრინციპის ფუნქციას ვერ შეასრულებს.

იმისთვის, რომ რაიმე რეგულაცია პრაქტიკულად გამოყენებადი იყოს, ის გარკვეული მოქნილობით უნდა ხასიათდებოდეს. თუმცა ასეთმა მოქნილობამ არ უნდა გამოიწვიოს ნორმის არაკონსტიტუციური განმარტება. საკონსტიტუციო სასამართლო ზოგადად ნებისმიერი უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით აღნიშნავს, რომ მათი „შეზღუდვა მხოლოდ მკაფიო, არაორაზროვანი ნორმების საფუძველზეა გამართლებული; “[39] „კანონში დეტალურად, მკაფიოდ, საკმარისი დამაჯერებლობითა და სიცხადით უნდა იყოს მოცემული უფლებაში ჩარევის კონკრეტული მიზანი, ამოცანები, საფუძვლები. არაორაზროვანი, ნათელი და განჭვრეტადი უნდა იყოს უფლებაში ჩარევის წესი“.[40] სასამართლოს განმარტებით, ეს მოთხოვნა გულისხმობს ისეთი საკანონმდებლო სისტემის შექმნას, რომელიც პირს უქმნის საკუთარი ქმედებების სამართლებრივი შედეგების განსაზღვრის შესაძლებლობას და იცავს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან. ბუნდოვანი და გაუგებარი კანონმდებლობა ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისათვის, შესაბამისად, კანონმდებელმა მაქსიმალურად მკაფიო, განსაზღვრული ნორმატიული რეგულირებით უნდა შეამციროს თვითნებობის რისკები სამართალშეფარდების პროცესში.[41]

აღსანიშნავია, რომ ნორმის განსაზღვრულობასთან დაკავშირებული მოთხოვნები განსაკუთრებით მკაცრია დანაშაულთან ბრძოლის პროცესში სამართალდამცავების საქმიანობისას, სასამართლოს სიტყვებით: „სახელმწიფო შებოჭილი უნდა იყოს მკაფიოდ ფორმულირებული საკანონმდებლო ნორმებით, რომლებიც მინიმუმამდე დაიყვანს თვითნებობის ან შეცდომის დაშვების საფრთხეს. სახელმწიფოს ხელთ არსებული მნიშვნელოვანი რესურსი, რომელიც დანაშაულთან დაკავშირებული ფაქტებისა და გარემოებების გამოძიებისკენ არის მიმართული, არ უნდა იქნეს ბოროტად გამოყენებული. გონივრულმა, ზედმიწევნით ზუსტად განსაზღვრულმა საკანონმდებლო ნორმებმა უნდა დააბალანსოს [სახელმწიფოს] ბუნებრივი უპირატესობა.“[42],,განსაზღვრულობის მოთხოვნა განსაკუთრებით მკაცრია იმ საპოლიციო ფუნქციის (მოქმედების) დამდგენი ნორმების მიმართ, რომლებიც კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას იწვევს“.[43]„საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დებულებები უნდა იყოს მაქსიმალურად ცალსახა და გასაგები, რათა არ იძლეოდეს მათი ორაზროვანი განმარტების შესაძლებლობას”[44]; საკონსტიტუციო სასამართლომ საჯარო და სამოქალაქო სამართლებრივ ურთიერთობებში მოქმედი ნორმების განსაზღვრულობის განსხვავებული მოთხოვნების კონსტიტუციური საფუძვლები კიდევ უფრო დააკონკრეტა 2017 წლის 29 დეკემბერს მიღებულ გადაწყვეტილებაში. [45]

სასამართლომ საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, შინაგანი რწმენის შესამოწმებლად სასამართლოს მიერ გამოსაყენებელი გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის ერთ-ერთი განმარტება მიიჩნია არაკონსტიტუციურად. საკონსტიტუციო სასამართლო პირისთვის ბრალის წაყენების ან განაჩენის გამოტანის დროს ირიბი ჩვენების გამოყენების თაობაზე ნორმები მათ შორის მკაფიო, უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვისგან დამცავი მითითების, წესის არარსებობის გამო მიიჩნია არაკონსტიტუციურად. სასამართლომ ისიც აღნიშნა, რომ ნორმის კონსტიტუციური განმარტების მაგალითების დასახელებაც, a priori, ვერ განაპირობებდა ნორმის კონსტიტუციურობას, სასამართლოს სიტყვებით, „იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დავუშვებთ მსგავსი საგამონაკლისო პირობების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის პრეზუმფციას, ეს, თავისთავად, ვერ უზრუნველყოფს სადავო ნორმით დადგენილი ზოგადი წესის კონსტიტუციურობას“.[46]

სპეციალური ღონისძიების სახით არსებული უფლების შეზღუდვის მასშტაბური შესაძლებლობის გამოყენებისას, ბუნდოვანი ცნებებით შეუძლებელია საზოგადოებრივი უსაფრთხოების საჯარო ინტერესსა და პოლიციელის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან ადამიანის დაცვის ინტერესების დაბალანსება. სადავო ნორმაში არსებული ჩანაწერის („ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული ან სხვა სამართალდარღვევა“) საზღვრები ცალსახად დაუდგენელია. შეუძლებელია იმის დადგენა, საერთოდ არის თუ არა ან რა ტიპის ინფორმაციის არსებობაა საჭირო იმისათვის, რომ სადავო ნორმა ამოქმედდეს და მინისტრის მიეცეს ამ ღონისძიების გამოყენების ლეგიტიმური საფუძველი. ამავე დროს, მოცემულ შემთხვევაში საქმე გვაქვს, სადავო ნორმების წლების განმავლობაში უგამონაკლისოდ არაკონსტიტუციურ გამოყენებასთან. ამ შემთხვევაში, კანონის არაკონსტიტუციური გამოყენება პირველ რიგში ნორმების შინაარსიდან გამომდინარეობს, რომლებიც სამართალდამცავ ორგანოს სპეციალური ღონისძიების გამოყენებისას შეუზღუდავ დისკრეციას ანიჭებს. სადავო ნორმები უშვებს პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევას ფორმალური კანონიერების (თუმცა არაკონსტიტუციუად) ფარგლებში, სახელმწიფოს მიერ ე.წ. თევზაობას მტკიცებულებებზე და საფრთხის შემცველია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის დაცვისთვის, ასევე დანაშაულთან ბრძოლის პროცესში ობიექტური და სამართლიანი მართლმსაჯულების გარანტიებისთვისაც.

იქიდან გამომდინარე, რომ კანონმდებლობა რაიმე დაკონკრეტებას, გარდა დანაშაულის/სამართალდარღვევის ფაქტზე/საფრთხეზე მითითებისა, არ მოიცავს, კანონის სიტყვასიტყვითი წაკითხვა ვერ შეიძენს ისეთ განჭვრეტად შინაარსს, როგორიცაა გარკვეული მძიმე დანაშაულების მხოლოდ აღკვეთაზე მიმართული, ამ საჭიროების შესაბამისად დროით და სივრცით შეზღუდული სპეციალური საპოლიციო კონტროლის მექანიზმი. სადავო ნორმები არათუ ვერ გამორიცხავს მისი სუბიექტური განმარტების შესაძლებლობას, არამედ იმდენად აბსტრაქტულია, რომ მისი ამოქმედება - ღონისძიების გამოყენება ნებისმიერ დროს არის შესაძლებელი, შეუზღუდავ გეოგრაფიულ არეალსა და დროით შუალედში.

იმის გარდა, რომ მინისტრის უფლებამოსილების თვითნებურად და უსაფუძვლოდ გამოყენების შესაძლებლობა თავისთავად ნიშნავს, რომ სადავო ნორმა არღვევს პროპორციულობის პრინციპს და შესაბამისობაში არ არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან (დეტალური მსჯელობა არაკონსტიტუციორბის გარემოებებზე იხილეთ ზემოთ), სადავო ნორმების ბუნდოვანება მისი არაკონსტიტუციურობის ცალკე განმაპირობებელი ფაქტორია.

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-16 და მე-17 მუხლებთან ალტერნატიულად:

დანაშაულის პრევენცია და გამოვლენა დემოკრატიის დაცვასაც ემსახურება, თუმცა პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევისთვის გაუმართლებლად დაბალი სტანდარტის, ფაქტობრივად შეუზღუდავი უფლებამოსილების მინიჭებით სწორედ დემოკრატიას ემუქრება საფრთხე.

დანაშაულის პრევენცია სახელმწიფოს საქმიანობის მიმდინარე მდგომარეობაა, ყველა დანაშაულისა და სამართალდარღვევის აღკვეთა და მათზე რეაგირება მთელი ქვეყნის მასშტაბით და რამდენიმე დღით ღონისძიების ჩატარების ‘ხარჯზე’ ადამიანის აპრიორი საფრთხის წყაროდ აღქმას უშვებს, ამ დროს იქმნება მდგომარეობა, როდესაც დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლა ადამიანზე მაღალი ღირებულებაა, რაც იმის მიუხეადავად, რომ დანაშაულის აღკვეთა და მასზე რეაგირება ადამიანის უსაფრთხოებას ემსახურება, ‘ღირსებასთან’ და ‘პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებასთან’ შეუსაბამოა.

ამ დროს, სახელმწიფო გამონაკლისად ხედავს პირის თავისუფლებას, მინისტრის მიერ ღონისძიების მიზანშეწონილობაზე დაყრდნობით, მისი მთელი ქვეყნის მასშტაბით გამოყენება კი ნებისმიერი პირის ‘პირად ცხოვრებაში ჩარევის გონივრული მოლოდინის’ მდგომარეობას ქმნის. იქიდან გამომდინარე, რომ დანაშაულის აღკვეთა და მასზე რეაგირება მიმდინარე გამოწვევაა და დანაშაულთან ბრძოლისთვის მიზანშეწონილი (ადამიანის უფლებების შეზღუდვის საფრთხეების გაუთვალისწინებლად) ყოველთვის არის, სადავო ნორმები ასეთი დაბალი სტანდარტის გათვალისწინებით ქმნის რეალობას, როდესაც ‘სახელმწიფო თევზაობს’ მტკიცებულებებზე, რაც შეუთავსებელია ადამიანის უფლებების პატივისცემის იდეასთან.

საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის და დანაშაულთან ბრძოლის ინსტრუმენტების გამოყენებისას ადამიანის თავისუფლების ეს გაგება საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია ალტერნატიულად შეაფასოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლთან[47], რომელიც ადამიანის მიზნის მიღწევის საშუალებად აღქმას გამორიცხავს, ასევე კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან, რომელიც ‘სამართლიანი სახელმწიფოს ფარგლებში’ ადამიანის ინდივიდუალობის და ავტონომიურობის უზოგადეს პრინციპებს ადგენს. [48]

[1] Gillan and Quinton v UK, პ. 36

[2] გვ, 155;

[3] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

[4] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტი.

[5] საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს კორესპონდენცია (01.02.2018) სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების შესახებ თანდართული 9 ბრძანებით;

[6] 2016 წელს განხორციელებული ოთხი ღონისძიების შედეგად, ჯამში გამოვლინდა სისხლის სამართლის დანაშაულის 645, ხოლო ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის 4 542 ფაქტი, სისხლის სამართლის დანაშაულზე დააკავეს 153, ხოლო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე 231 ადამიანი (2016 წლის 18-19 თებერვლის ღონისძიებებზე საჯაროდ განთავსებული მონაცემები და შესაბამისი ბრძანება არ შეიცავდა ინფორმაციას ადმინისტრაციული წესით დაკავებული პირების რაოდენობაზე).

2017 წელს განხორციელებული ხუთი ღონისძიებიდან 4 -ის შედეგად, ჯამში გამოვლინდა 389 დანაშაული და 4 276 სამართალდარღვევა (შსს-ს ოფიციალურ ვებგვერდზე საჯაროდ განთავსებული მონაცემები და შესაბამისი ბრძანებები არ შეიცავდა ინფორმაციას მე-5 22-24 დეკემბრის საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების შედეგად გამოვლენილი დანაშაულის და სამართალდარღვევის რაოდენობაზე). 5-ვე ღონისძიების შედეგად, ჯამში სისხლის სამართლის დანაშაულზე დააკავეს 119, ხოლო ადმინისტრაციული წესით 234 პირი.

[7] საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს კორესპონდენცია (01.02.2018) სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიების შესახებ თანდართული 9 ბრძანებით;

საპოლიციო კონტროლის ღონისძიებების შესახებ ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: http://police.ge/ge/search?page=1&q=%E1%83%A1%E1%83%90%E1%83%9E%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98%E1%83%AA%E1%83%98%E1%83%9D+%E1%83%99%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9A%E1%83%98

[8] „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტი.

[9] „პოლიციის მოვალეობების შესახებ“ ბავარიის კანონი, მე-13 მუხლი, იხ. http://gesetze-bayern.de/Content/Document/BayPAG/true.

[10] ამ ორი ღონისძიების განსხვავებასთან მიმართებით რელევანტურია Filip Reyntjens v. Belgium და Gillan and Quinton v. the United Kingdom საქმეები;

[11] Foka v. Turkey, Gillan v. the United Kingdom;

[12] შემოწმების ღონისძიებების დისკრიმინაციულ გამოყენებაზე დარღვევა დაადგინა ადამიანის უფლებების კომიტეტმა საქმეზე Williams v. Spain; ამ საკითხზე ევროპულ სასამართლოში წარდგენილია კიდევ ორი საჩივარი: Zeshan Muhammad v. Spain; Seydi and others v. France; ამ საკითხზე არსებობს მნიშვნელოვანი კვლევებიც: Profiling Minorities: A Study of Stop-and-Search Practices in Paris, Open Society Justice Initiative https://www.opensocietyfoundations.org/reports/profiling-minorities-study-stop-and-search-practices-paris

[13] Gillan and Quinton v. the United Kingdom, პ. 85;

[14] 2012 წლის 24 ოქტომბრის №1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პ. 33;

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პ. 64. 73-74;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. 29;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილება, II – 55;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 28 თებერვლის გადაწყვეტილება, II,პ.20; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება, II,პ. 9; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილება, II, პ. 63; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება საქმეზე ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე, პარა 73;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, II, პ. 21;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილება, II, პ. 34;, 63;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება, II,პ. 13;

[22] დანართი 2

[23] Lindstrand Partners Advokatbyrå ab v. Sweden, para 76;

[24] SHIMOVOLOS v. RUSSIA, პ. 54-55

[25] Guzzardi v. Italy, პარა 102;

[26] „ტერორიზმის შესახებ“ გაერთიანებული სამეფოს 2000 წლის აქტი, 44-ე მუხლი, იხ. http://www.legislation.gov.uk/ukpga/2000/11/pdfs/ukpga_20000011_en.pdf.

[27] იქვე.

[28]Gillan and Quinton v UK, პარაგრაფები 80-87;

[29] იქვე, 141.

[30] ერემაძე ქ., ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგადოებაში, თბილისი, 2013, 132.

[31] იქვე, 136.

[32] „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ. 73

[33] 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება, პ. 77;

[34] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება, ნ. 2, პ. 9; პ. 13 -14;

[35] გიორგი კრავეიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2017 წლის 27 მარტის გადაწყვეტილება

[36] 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება, პ. 32; 77;

[37] 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება, პ. 32;

[38] სასამართლო აკონკრეტებდა გადაწყვეტილების სს “სილქ როუდ ბანკი” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ შინაარსს;

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, პ. 42;

[40] იქვე, 135.

[41] 2017 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილება, პ. 29; 37;

[42] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის N1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21, 24;

[43] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე, „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, პ. 25.

[44] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილება საქმეზე, “საქართველოს მოქალაქეები ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშელეიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, პ. 1.

[45] პ. 22; 29; 30; 34; 41; 42;

[46] იქვე, II-28, 35, 47, 49, 52;

[47] ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა: „სახელმწიფო საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს.“

[48] გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ. 8 - 10;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა