თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილება

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 21¹ მუხლი, 21² მუხლი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

არ არსებობს სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არ მიღების საფუძველი. კონსტიტუციური სარჩელი ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე-18 და მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს, კერძოდ:

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული შესაბამისი სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით;

კონსტიტუციური სარჩელი ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და მასში აღნიშნულია „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნები;

სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, რადგან სახეზეა „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის წინაპირობები.

მოსარჩელე არის საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც გადაადგილების უნარის შეზღუდვიდან (მეორე ხარისხი) გამომდინარე მინიჭებული აქვს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის სტატუსი და დანიშნული აქვს სახელმწიფო კომპენსაცია. იგი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მისი პიროვნული განვითარების თავისუფლება და თანასწორობის ზოგადი უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება ”ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ ზემოაღნიშნული ნორმის მიზანია არა მხოლოდ კონკრეტული ინდივიდის უფლების დაცვა, ასევე მისი უფლებების აშკარა დარღვევის პრევენცია, სწორედ ამიტომ ფიზიკური პირი აღჭურვილია უფლებით, ეჭვქვეშ დააყენოს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობა, თუ მიიჩნევს, რომ ასეთი აქტის მოქმედებით მან უშუალოდ განიცადა ზიანი ან ზიანის მიღების საფრთხე უშუალოდ მისთვის არის რეალური.[1] მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეს ემუქრება საფრთხე, რომ მომავალში, საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყების შემთხვევაში, სადავო სიტყვების წყალობით, იგი გახდება დისკრიმინაციის მსხვერპლი და ვეღარ მიიღებს სოციალურ პაკეტს. შესაბამისად, არსებობს მისთვის ზიანის მიყენების რეალური საფრთხე. გამომდინარე აქედან, მოსარჩელე უფლებამოსილია წინამდებარე სასარჩელო მოთხოვნით მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

ამასთან, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის არსებული ფორმულირებით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით (მე-14 მუხლით და მე-16 მუხლით) აღიარებული უფლება. გამომდინარე აქედან, სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ’’ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე’’ ქვეპუნქტის მიხედვით, ,,საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის... საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს... საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი.’’

სადავო ნორმა არის ნორმატიული აქტის ნაწილი, რომლის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშეც.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 23 მარტის №2/8/881 განჩინებით არ იქნა მიღებული წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელი, რადგან საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ მიიჩნია, რომ:

1. „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტი არ გამორიცხავს, შესაბამისად არ ზღუდავს მოსარჩელის უფლებას, რომელსაც მინიჭებული აქვს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსი, საჯარო საქმიანობის განხორციელებისას მიიღოს სოციალური პაკეტი.

მოსარჩელეს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსი მინიჭებული არ აქვს მხედველობის გამო, არამედ სხვა საფუძვლით (გადაადგილების უნარის შეზღუდვის გამო). აქედან გამომდინარე, სადავო სიტყვების არსებობის პირობებში მოსარჩელეზე საჯარო საქმიანობის განხორციელების დაწყებისთანავე შეწყდება სოციალური პაკეტის გაცემა. აღსანიშნავია, რომ წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელს თან ერთვის სსიპ სოციალური მომსახურების სააგენტოს 2016 წლის 28 ოქტომბრის N04/80767 წერილი, რომელშიც მითითებულია სტატისტიკა იმ პირებზე სოციალური პაკეტის შეწყვეტასთან დაკავშირებით, რომელთაც მიუხედავად მნიშვნელოვნად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსისა, შეუწყდათ სოციალური პაკეტის მიღების უფლება საჯარო საქმიანობის განხორციელებისას. მაგალითად, 2016 წლის მდგომარეობით, ერთი მხრივ, 444 პირს მიუხედავად მათი მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობისა საჯარო საქმიანობის განხორციელების დაწყებითანავე შეუწყდათ სოციალური პაკეტით სარგებლობის უფლება, მეორე მხრივ, 74 პირს, რომლებსაც მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი მინიჭებული ჰქონდა მხედველობის გამო, სოციალური პაკეტის მიღების უფლება შეუნარჩუნდა. შესაბამისად, ცალსახაა, რომ სადავო სიტყვები გამორიცხავს მოსარჩელის უფლებას საჯარო საქმიანობის განხორციელებისას მიიღოს სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული თანხა.

2. სადავო დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები „მხედველობის გამო“ დამოუკიდებლად არ განსაზღვრავს რაიმე ქცევის წესს და არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს როგორც ავტონომიური შინაარსის მქონე უფლებაშემზღუდველი ნორმა (ნორმატიული აქტი). სიტყვები „მხედველობის გამო“ წარმოადგენს „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესის და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტში მოცემულ გრამატიკულ ერთეულს, რომელიც ქცევის წესს ქმნის მხოლოდ სხვა სიტყვებთან კავშირში. მოსარჩელე ვალდებულია, სათანადოდ დაასაბუთოს კონსტიტუციური სარჩელი და მიუთითოს იმ ნორმატიულ აქტზე, რომელიც, მისი აზრით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას. კონსტიტუციური სარჩელი არ იქნება მიღებული არსებითად განსახილველად, თუ მასში სადავოდ არ არის გამხდარი უფლებაშემზღუდველი ნორმატიული აქტი.

მოსარჩელის შეფასებით სადავო სიტყვებს „მხედველობის გამო“ გააჩნიათ ავტონომიური შინაარსი, რადგან ისინი წარმოადგენენ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის განსაზღვრისა და დადგენის ერთ-ერთ საფუძველს.

„შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის განსაზღვრის წესის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2003 წლის 13 იანვრის №1/ნ ბრძანებით დამტკიცებული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის განსაზღვრის წესის შესახებ ინსტრუქცია განსაზღვრავს ორგანიზმის ძირითადი ფუნქციების დარღვევის ელემენტებს: ა) ფსიქიკური ფუნქციის დარღვევა (აღქმა, ყურადღება, მეხსიერება, აზროვნება, ემოცია, მეტყველება); ბ) სენსორული ფუნქციის დარღვევა (მხედველობა, სმენა, ყნოსვა, შეგრძნება); გ) დინამიურ-სტატიკური ფუნქციის დარღვევა (გადაადგილება, დგომა და ა.შ.); დ) სისხლის მიმოქცევის, სუნთქვის, საჭმლის მონელების, გამოყოფის, ნივთიერებათა ცვლის, შინაგანი სეკრეციის ფუნქციების დარღვევა. თავის მხრივ, ამავე ინსტრუქციით დადგენილია ორგანიზმის ძირითადი ფუნქციების დარღვევის ხარისხები: ა) პირველი ხარისხი – ფუნქციების უმნიშვნელოდ გამოხატული დარღვევა; ბ) მეორე ხარისხი – ფუნქციების ზომიერად გამოხატული დარღვევა; გ) მესამე ხარისხი – ფუნქციების მნიშვნელოვნად გამოხატული დარღვევა. აქედან გამომდინარე, ზემოხსენებუული ფუნქციების მესამე ხარისხის ფარგლებში (მნიშვნელოვნად გამოხატული) დარღვევა განაპირობებს პირისთვის მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მინიჭებას. მხედველობა წარმოადგენს სენსორული ფუნქციის გამო შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის დადგენის ერთ-ერთ (და არა ერთადერთ) საფუძველს. ამგვარად ცალსახაა, რომ სიტყვებს „მხედველობის გამო“ არ გააჩნიათ ბინომალური ბუნება, არამედ აქვთ დამოუკიდებელი, ავტონომიური შინაარსი, რადგან მიუთითებს პირის სენსორული ფუნქციის ერთ-ერთი ელემენტის მხედველობის ფუნქციის დარღვევაზე და შედეგად მისთვის შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მინიჭებაზე.

ამასთან, მოსარჩელის აზრით, სადავო სიტყვები უფლებაშემზღუდველი ხასიათისაა, რადგან პირთა გარკვეულ კატეგორიას - მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე იმ პირზე (მათ შორის მოსარჩელეზე), რომელსაც ასეთი სტატუსი მინიჭებული აქვს არა მხედველობის, არამედ სხვა საფუძვლით, გამორიცხავს სოციალური პაკეტის გაცემას.

ნიშანდობლივია, რომ სადავო სიტყვები მოთავსებულია უფლებააღმჭურველ ნორმაში, თუმცა იგი არ გამორიცხავს ამ სიტყვების საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შეფასების პერსპექტივას. „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესის და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტი უფლებააღმჭურველია მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის, თუმცა უფლებაშემზღუდველია ყველა იმ პირისთვის, რომელთაც მნიშვნელოვნად შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი სხვა საფუძვლით აქვს მინიჭებული. მოსარჩელის შეხედულებით, დისკრიმინაციული შინაარსის ნორმის იმანენტური მახასიათებელია დუალური ბუნება. იგი არის ერთი მხრივ, უფლებააღმჭურველი არსებითად თანასწორი პირების ერთი კატეგორიისთვის, მეორე მხრივ, უფლებაშემზღუდველი არსებითად თანასწორი პირების იმ კატეგორიისთვის, რომელსაც უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს. შესაბამისად, „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესის და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტში მოთავსებული სადავო სიტყვები განაპირობებს ამ ნორმის უფლებაშემზღუდველ ხასიათს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებისთვის, მათ შორის მოსარჩელისთვის.

3. სასარჩელო მოთხოვნის სათანადო დასაბუთებად ვერ ჩაითვლება ის გარემოება, რომ სიტყვების ამოღებით, შესაძლოა, მიღებულ იქნეს მოსარჩელისათვის სასურველი ნორმატიული მოცემულობა. კერძოდ, „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესის და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის „მხედველობის გამო“ მექანიკურად ამოღებით, შესაძლოა, მართლაც გადაიჭრას მოსარჩელის პრობლემა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკონსტიტუციო სასამართლო, წარმოადგენს რა საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოს, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შემოწმებას ახორციელებს ნორმატიული აქტების არაკონსტიტუციურად და, შესაბამისად, ძალადაკარგულად ცნობის გზით. შესაბამისად, დაუსაბუთებელია მოსარჩელეთა მოთხოვნა, რომელიც მიმართულია არა არსებული ნორმატიული მოცემულობის არაკონსტიტუციურობის მტკიცებისაკენ, არამედ სადავო ნორმიდან შესაბამისი სიტყვების ამოღების გზით ახალი შინაარსის ნორმის მიღებისკენ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 17 ივნისის №3/4/768,769 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) და საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

მოსარჩელის შეფასებით, მოცემულ განჩინებაში განვითარებული მსჯელობა სადავო სიტყვების გაუქმებით ახალი შინაარსის ნორმის მიღებასთან განსხვავდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტკისგან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მდიდარი, სტაბილური და განგრძობადია იმგვარი გადაწყვეტილებებით, რომლებშიც ხორციელდება სადავო სიტყვების ძალადაკარგულად გამოცხადება (მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2010 წლის 28 ივნისის № 1/466 გადაწყვეტილება; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის№2/4/532,533 გადაწყვეტილება). კონსტიტუციური მართლმსაჯულების სპეციფიკური ხასიათიდან გამომდინარე სადავო ნორმის, სიტყვების ან ნორმატიული შინაარსის გაუქმებით ყოველთვის იცვლება ნორმატიული რეალობა. თუმცა, კონსტიტუციური კონტროლი საქართველოში არ გულისხმობს ახალი ნორმის მიღებას, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ქცევის ახალი ზოგადი წესის საკანონმდებლო განსაზღვრას. მნიშვნელოვანია ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სადავო სიტყვების ძალადაკარგულად გამოცხადებას მხოლოდ ერთი შედეგი გააჩნია. სადავო სიტყვების გაუქმებით ნორმის შინაარსი, რომელშიც იგი იყო მოთავსებული, კონსტიტუციური კონტროლის გზით (გაუქმებით) კორექტირდება. თავის მხრივ, აუცილებელია, რომ სადავო სიტყვების გაუქმებით არ უნდა დაირღვეს ნორმაში არსებული სიტყვების ნორმატიული ერთიანობა, კავშირი, ურთიერთდამოკიდებულება, ეფექტიანობა და იგი უნდა უზრუნველყოფდეს ნორმატიულ შედეგს. ასეთ რეალობაში, მართებული იქნებოდა კონსტიტუციური სარჩელის განხილვაზე უარი თქმა. თუმცა, წინამდებარე შემთხვევაში სადავო სიტყვების გაუქმებით არ ირღვევა „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესის და პირობების“ მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის ნორმატიული ერთიანობა და ქცევის ზოგადი წესი რჩება ნორმატიულად გამართული.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 23 მარტის №2/8/881 განჩინება განსხვავდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკისაგან. ხსენებული განჩინებით იცვლება დისკრიმინაციული ხასიათის ნორმებისა და სადავო სიტყვების კონსტიტუციურობის შემოწმებასთან დაკავშირებული მიდგომა.

გთხოვთ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ და 21² მუხლების შესაბამისად, მოცემული კონსტიტუციური სარჩელი განსახილველად გადაეცეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება ”ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 2

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მიხედვით, შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებს ენიშნებათ სოციალური პაკეტით გათვალისწინებული სოციალური გასაცემელი, რომლის გაცემის პირობები და წესები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279-ე დადგენილებით.

აღნიშნული დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტით, იმ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ, რომლებიც დასაქმებულნი არიან საჯარო სამსახურში, დადგენილია დისკრიმინაციული შეზღუდვა, სოციალური პაკეტის მიღებასთან დაკავშირებით.

„სოციალური პაკეტის მიღების უფლება არ წარმოიშობა და წარმოშობილი უფლება წყდება პირის მიერ საჯარო საქმიანობის განხორციელების პერიოდში, გარდა მკვეთრად გამოხატულიშეზღუდული შესაძლებლობის მქონე და მხედველობის გამო მნიშვნელოვანად გამოხატულიშეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისა“.

დავის საგანს წარმოადგენს სიტყვები „მხედველობის გამო“, რომელთა საფუძველზე იმ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, რომლებსაც არა მხედველობის გამო, არამედ სხვა საფუძვლით აქვს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობა, საჯარო საქმიანობის შემთხვევაში, ერთმევათ სოციალურ პაკეტით სარგებლობის უფლება.

მკვეთრად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის პაკეტის მიღების შესაძლებლობის უზრუნველყოფა არის კანონმდებლის გონივრული გადაწყვეტილება, თუმცა მიგვაჩნია, რომ გამონაკლისის დაწესება მხოლოდ იმ მნიშვნელოვნად გამოხატულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის, რომელთაც აქვთ მხედველობის პრობლემა, არის დისკრიმინაციული სხვა მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებაში და შესაბამისად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და მე-16 მუხლებით დაცულ თანასწორობისა და პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას.

1. საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის შემდეგი სიტყვების, „მხედველობის გამო“ შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე უზრუნველყოფს როგორც კონსტიტუციით, ასევე საქართველოს სხვა კანონმდებლობით გარანტირებული უფლებებით თანასწორ სარგებლობას. აღნიშნული მუხლი წარმოადგენს თანასწორობის იდეის გამოხატულებას - კონსტიტუციურ ნორმა პრინციპს, რომელიც გულისხმობს ადამიანებისთვის სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. მისი მიზანია, არ დაუშვას არსებითად თანასწორთა მიმართ უთანასწორო მოპყრობა ან პირიქით.^[1] საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებისგან მომდინარეობს ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისთვის არსებითად თანასწორ პირებს შეუქმნის თანაბარ შესაძლებლობებს, ხოლო არსებითად განსხავებულ მდგომარეობაში მყოფ პირებს განსხვავებულ პირობებს .“^[2]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფარგლებში მსჯელობის შესაძლებლობისთვის, სასამართლომ, პირველ რიგში უნდა დაადგინოს: 1)პირები (პირთა ჯგუფები) წარმოადგენენ თუ არა არსებითად თანასწორებს. ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, რადგან ეს პირები შედარებად კატეგორიებს უნდა წარმოადგენდნენ; ისინი ამა თუ იმ შინაარსით, კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში ანალოგიურ გარემოებებში უნდა ხვდებოდნენ, არსებითად თანასწორნი უნდა იყვნენ კონკრეტულ ვითარებასა და ურთიერთობაში. 2) აშკარა უნდა იყოს არსებითად თანასწორი პირების მიმართ განსხვავებული მოპყრობა (ან არსებითად არათანასწორი პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა) ამა თუ იმ ნიშნის საფუძველზე, უფლებებით დაცული სფეროების მიხედვით.[3]

ა) შესადარებელ პირთა წრე

მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელე არის ანა მაისურაძე, რომელიც 2015 წლიდან დასაქმებულია წიგნის მაღაზია „სანტა ესპერანსაში“ და რომელსაც აქვს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი გადაადგილების უნარის შეზღუდვის გამო. მას, სურს მოახდინოს მისი შესაძლებლობების რეალიზება საჯარო სამსახურში, თუმცა იმის გამო, რომ ამ უკანასკნელს აღნიშნული სტატუსი მიენიჭა არა მხედველობის არამედ გადაადგილების შეზღუდვის გამო, მოსარჩელეს საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყებისთანავე შეუწყდება სოციალური პაკეტი. შესაბამისად იძულებულია თავი შეიკავოს საჯარო სამსახურში დასაქმებისგან. აღნიშნული განპირობებულია იმით, რომ საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყების შემთხვევაში, სარჩელში მოცემული სადავო ნორმის ჩანაწერის გამო მოსარჩელეს აღარ ექნება შესაძლებლობა კვლავ ისარგებლოს სოციალური პაკეტით (თვეში 100 ლარის ოდენობით).

მოცემულ შემთხვევაში შესადარებელი ჯგუფები არიან ერთი მხრივ, მოსარჩელე და მის მდგომარეობაში მყოფი სხვა პირები, რომლებსაც აქვთ მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი, ხოლო მეორეს მხრივ, პირები, რომლებსაც მხედველობის გამო აქვთ იგივე სტატუსი. სადავო ნორმის საფუძველზე ზემოაღნიშნულ ადამიანთა პირველ ჯგუფს ეზღუდებათ სოციალური პაკეტით განსაზღვრული ფულადი გასაცემელის მიღების უფლება, რადგან ისინი არა მხედველობის, არამედ სხვა შეზღუდვის გამო არიან აღიარებულნი მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებად, მაშინ როცა მეორე ჯგუფს, რომელთაც მხედველობის პრობლემის გამო განესაზღვრათ იგივე სტატუსი, საჯარო სამსახურში მუშაობის პერიოდშიც აქვთ უფლება მიიღონ სოციალური გასაცემელით განსაზღვრული თანხა, ყოველგვარი დაბრკოლების გარეშე.

ბ) არსებითად თანასწორი პირების მიმართ დიფერენცირებული მიდგომა

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ „სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას აუცილებელია დადგინდეს, შესაძლებელია თუ არა განსხვავებულ მოპყრობას დაქვემდებარებული პირები განხილული იქნენ არსებითად თანასწორად იმ სამართლებრივი ურთიერთობის მიზნებისათვის, რომელშიც ხდება მათი დიფერენცირება.“^[4]

მოცემულ შემთხვევაში, შესადარებელ პირთა თანასწორობა უნდა შეფასდეს იმ სამართლებრივი ურთიერთობის ფარგლებში, რომელიც დაკავშირებულია სახელმწიფოს მიერ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის სოციალური პაკეტის გაცემასთან. თავის, მხრივ კი, თანასწორობის ფაქტის განსასაზღვრად უნდა განიმარტოს შესადარებელ პირთა სტატუსი.

საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2003 წლის 13 იანვრის ბრძანების №1/ნ მუხლი 8(4) მიხედვით, მნიშვნელოვნად გამოხატული შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენის კრიტერიუმს წარმოადგენს დაავადების, ტრავმის, ანატომიური ან გონებრივი დეფექტის შედეგად გამოწვეული ადამიანის ჯანმრთელობის მოშლა ორგანიზმის ფუნქციის მყარი და მნიშვნელოვანი დარღვევით, რაც განაპირობებს ქმედობაუნარიანობის მნიშვნელოვნად გამოხატულ შეზღუდვას. ამავე ბრძანების მე-9 მუხლის მე-2 ნაწილში დაწვრილებითაა ჩამოთვლილი, თუ რაში შეიძლება გამოიხატოს ამგვარი ჯანმრთელობის დარღვევები, რომელიც საკმაოდ ვრცელია და მათ შორის, ითვალისწინებს მხედველობის შეზღუდვის შემთხვევებსაც.

უნდა ითქვას, რომ მიუხედავად იმისა თუ რა სახის შეზღუდულ შესაძლებლობას ფლობს ადამიანი ამ ჩამონათვალიდან, ზემოაღნიშნული ნორმის მიხედვით, კანონმდებელი მათ ერთ ჯგუფში აერთიანებს. კერძოდ, მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებად მიიჩნევიან ის პირებიც, რომლებსაც აქვთ მაგალითად, მხედველობის ველის კონცენტრული შევიწროვება 15°-მდე და ასევე ის პირებიც, რომლებსაც ახასიათებთ ორმხრივი სიყრუე, თანდართული მსუბუქი გონებრივი ჩამორჩენილობით (მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი). შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მინიჭების დროს მხედველობაში მიიღება ის გარემო ბარიერები, რომლებიც წარმოადგენენ დაბრკოლებებს ამ პირებისთვის საზოგადოებრივი ცხოვრების ამა თუ იმ სფეროში მონაწილეობის კუთხით. სწორედ, ბარიერების ერთგვაროვნება არის იმის განმსაზღვრელი, შეზღუდული შესაძლებლობის რომელი სტატუსი მიენიჭოს პირს - მკვეთრი, მნიშვნელოვანი თუ ზომიერი.

გამომდინარე აქედან, აღნიშნული პირები მართალია არიან სხვადასხვა დიაგნოზის მქონენი, მაგრამ ზემოთ ხსენებული ბრძანების თანახმად, ყველა იმ ურთიერთობისთვის, რაც შეზღუდული შესაძლებლობის შესაბამის სტატუსთანაა დაკავშირებული, ისინი არიან ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი პირები.

ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მიხედვით, სოციალური პაკეტის დანიშვნა პირისთვის დაკავშირებულია, სწორედ, შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის ქონასთან, შესაბამისად, ამ ურთიერთობის ფარგლებში დიფერენცირებული პირები უნდა ჩაითვალონ არსებითად თანასწორებად.

გ) დიფერენცირების ნიშანი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი, ისევე როგორც სხვა სახელმწიფოთა კონსტიტუციები და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საერთაშორისო დოკუმენტები, იძლევა გარკვეული ნიშნების ჩამონათვალს, რომელიც მიემართება სამართლის შემფარდებლებს და პრიორიტეტულად მიუთითებს თუ რომელ საფუძვლებს არ უნდა უკავშირდებოდეს არათანაბარი მოპყრობა. ჩამონათვალში მითითებული ნიშნები (კლასიკური ნიშნები) მომდინარეობს ადამიანის იდენტობის გამომხატველი ფაქტორებიდან, ემყარება მათი ღირსების პატივისცემას და გააჩნია თავისი ისტორიული წანამძღვრები. ხსენებული ნიშნების საფუძველზე დიფერენცირება წარმოადგენს დისკრიმინაციის მომეტებული რისკის მატარებელ შემთხვევებს და კანონმდებლისაგან მოითხოვს განსაკუთრებულ ყურადღებას. აღნიშნული განპირობებულია ადამიანთა სოციალურ სტატუსში რაიმე ფორმის იერარქიულობის დაუშვებლობით. ჩამონათვალის არსებობა ამ ნიშნებთან დაკავშირებულ ადამიანთა დიფერენცირების შემთხვევების უპირატეს შეზღუდვაზე მიუთითებს. თუმცა ეს არ გამორიცხავს ადამიანთა არაგონივრული დიფერენცირების სხვა შემთხვევების არსებობას და მათ მიმართ დისკრიმინაციის კონსტიტუციით აკრძალვის საჭიროებას.[5]

განსახილველ შემთხვევაში, მოსარჩელე არის დიფერენცირების კლასიკური ნიშნით განსაზღვრული ჯგუფის წარმომადგენელი. კერძოდ, ის ექცევა სოციალური კუთვნილების ნიშნის ქვეშ. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში (საქმე N2/1/473 საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ), სასამართლო განმარტავს - „იმისთვის, რომ კანონი ახდენდეს პირთა სოციალური კუთვნილების ნიშნით დიფერენცირებას, საჭიროა მისი მიღების ან მოქმედების პერიოდში არსებობდეს კონკრეტული სოციალური ჯგუფი, რომლის წევრობასაც უკავშირდება დიფერენცირება.“ ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლომ 2014 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილებში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ განაცხადა, რომ „ქმედუუნაროდ აღიარებული პირები წარმოადგენენ სოციალურ ჯგუფს, რომელთა საერთო ნიშანია გარკვეული გონებრივი შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო სასამართლოს მიერ ქმედუუნაროდ აღიარება. ქმედუუნარობა განპირობებულია მათგან დამოუკიდებელი ფაქტორით - შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობის არსებობით და მისი შეცვლა არ არის დამოკიდებული თავად ქმედუუნაროდ აღიარებულ პირებზე. შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობების მქონე პირები წარმოადგენენ მოწყვლად ჯგუფებს, რომელთა მიმართაც მაღალია დისკრიმინაციული მოპყრობისგან დაცვის საჭიროება. ამგვარი სფეროს მოწესრიგებისას კანონმდებელი ვალდებულია, გამოიჩინოს განსაკუთრებული ყურადღება, რათა თავიდან აიცილოს პირთა უფლებების დარღვევის საფრთხე.“ ამავე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადგინა, რომ „შეზღუდული გონებრივი შესაძლებლობის გამო პირისათვის სამართლებრივი სტატუსის მინიჭება და შემდგომში ამ სამართლებრივი სტატუსის ნიშნით დიფერენცირება განსაკუთრებულად მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას საჭიროებს, რადგან სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული - კლასიკური ნიშნით - სოციალური კუთვნილების გამო პირთა დიფერენცირება.“

მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე სწორედ წარმოადგენს კონკრეტულ სოციალურ ჯგუფს, რომლის საერთო ნიშანია გარკვეული შესაძლებლობის შეზღუდვის გამო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსის მინიჭება. რაც თავის მხრივ ნიშნავს, რომ სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს დიფერენცირების კლასიკური ნიშნის, სოციალური კუთვნილება, გამოყენებით.

დ) შეფასების ტესტის განსაზღვრა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად, აუცილებელია განისაზღვროს არის თუ არა დიფერენცირებული მოპყრობა დისკრიმინაციული ხასიათის, ვინაიდან, თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური. კონსტიტუციის მე-14 მუხლი არ ავალდებულებს სახელმწიფოს, ნებისმიერ შემთხვევაში, სრულად გაათანაბროს არსებითად თანასწორი პირები. იგი უშვებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას.

დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენცირება და ობიექტური გარემოებებით გამოწვეული დიფერენცირება. ობიექტური გარემოებებით განპირობებულად ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება პირთა თვითმიზნური დიფერენცირება.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის სასამართლოს კრიტერიუმები განსხვავებულია[6].

თანასწორობის უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასების სტანდარტები არ არის ერთგვაროვანი. ნორმა, რომლითაც დადგენილი დიფერენცირება უკავშირდება კლასიკურ, სპეციფიკურ ნიშნებს ან/და ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით, ექვემდებარება კონსტიტუციურ შემოწმებას მკაცრი შეფასების ტესტის ფარგლებში, თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. ამ ტესტის ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი. იმ შემთხვევაში, თუ სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირება არ არის დაკავშირებული ზემოთ ხსენებულ ნიშნებთან ან ჩარევა არ ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით, სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის ფარგლებში[7]

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმის შემთხვევაში დიფერენცირება გამოწვეულია კლასიკური ნიშნით, რადგან სოციალური კუთვნილება შედის კონსტიტუციის მე-14 მუხლით განსაზღვრულ დიფერენცირების ნიშნების ჩამონათვალში. აქედან გამომდინარე, მისი კონსტიტუციურობის შეფასება უნდა განხორციელდეს ე.წ. მკაცრი შეფასების ტესტის ფარგლებში.

ე) სადავო ნორმის შეფასება მკაცრი ტესტით

კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებითაა შესაძლებელი. „ამ ტესტის ფარგლებში, ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი და არსებობს სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი.“[8]

თავის მხრივ, თანაზომიერების პრინციპი სასამართლომ განმარტა კონკრეტულ საქმეში(2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/393,397), სადაც ნათქვამია, რომ „თანაზომიერების პრინციპი ... უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.“

გამომდინარე აქედან, მოცემულ შემთხევაში, ჯერ უნდა შეფასდეს, თუ რა არის სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი და ამის შემდეგ უნდა შეფასდეს, თუ რამდენადაა სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება და რამდენად აუცილებელი და პროპორციულია იგი. [9]

ორგანიზაციამ „პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის“ შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროდან გამოითხოვა ინფორმაცია (დანართი #1) სადავო რეგულირების კანონიერი მიზნის თაობაზე, რასთან დაკავშირებითაც მკაფიო პასუხი არ მიუღია. სამინისტროს მიერ გამოგზავნილი წერილიდან არ ჩანდა, თუ რა ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად იქნა დაწესებული სოციალური პაკეტის გაცემის შეზღუდვა იმ მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირების მიმართ, რომლებსაც აღნიშნული სტატუსი მხედველობის გამო არ განესაზღვრათ.

კერძოდ, სამინისტრომ 2016 წლის 01 ნოემბრის N01/81104 წერილში (დანართი N2) განმარტა, რომ „საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის N279 დადგენილებით დამტკიცდა „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“. აღსანიშნავია, რომ „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმადაც, ანალოგიური პრინციპია გათვალისწინებული საჯარო საქმიანობის განსახორციელებლად, შშმ პირთა კომპენსაციის დანიშვნის კუთხით. „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის თანახმად, აღნიშნული კანონის მიზანია სოციალური დახმარების მწყობრი სისტემის ჩამოყალიბებით მოსახლეობის სამართლიანი, მიზნობრივი და ეფექტიანი დახმარებით უზრუნველყოფა. გამომდინარე აქედან, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ სოციალური პაკეტის გაცემა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე ემსახურება მათი უფლებების სრულად რეალიზებისთვის საშუალების მიცემას და ერთგვარი კომპენსაციის გადაცემას იმ ბარიერებისთვის, რასაც ისინი ყოველდღიურობაში აწყდებიან ხელმიუწვდომელი გარემოსა თუ სერვისების გამო.

იგივე მიზანი არ იკვეთება სადავო რეგულირებიდან, რომელიც ცალკეულ პირებს სოციალური პაკეტით სარგებლობის საშუალებას არ აძლევს. შესაძლოა, ერთ-ერთ მიზნად მოაზრებული იქნას სახელმწიფო ფინანსების დამატებითი დანახარჯების თავიდან აცილება, თუმცა სადავო რეგულაცია ამ მიზნის მიღწევის ეფექტურ საშუალებად ვერ მოიაზრება, რადგან საჯარო სამსახურში ვაკანტურ ადგილზე ნებისმიერი ადამიანის აყვანა და მათზე გათვლილი სახელფასო ფონდი იმთავითვე ნაგულისხმევია სახელმწიფო ბიუჯეტში. იმ შემთხვევაში, თუ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სახელმწიფო ხარჯების დაზოგვა ის წინააღმდეგობაში მოვა სახელმწიფოს გაცხადებულ პოლიტიკასთან, პროგრესული რეალიზაცია მოახდინოს შშმ პირთა სოციალური უფლებების კუთხით, რაც თავისთავად მოიაზრებს არა არსებული სოციალური პაკეტის შემცირება/შეწყვეტას არამედ გაფართოებას, რაც უზრუნველყოფს ამ პირთა ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას და საზოგადოებაში მათ სრულფასოვან ინტეგრაციას. შესაბამისად, ნაგულისხმევი ლეგიტიმური მიზნებიც არ შეიძლება ჩაითვალოს დიფერენცირების გამამართლებელ არგუმენტად.

ამასთან, გაუგებარია, თუ რატომ არის განმსაზღვრელი სოციალური პაკეტის გაცემის შეზღუდვისთვის მხოლოდ მხედველობის დიაგნოზი, მაშინ როდესაც სახელმწიფოს მხრიდან არ დასტურდება მხედველობის პრობლემის მქონე პირებთან მიმართებით დამატებითი რესურსის გამოყოფის აუცილებლობა. მხედველობის პრობლემის მქონე პირებს, სხვა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების თანაბრად უწევთ გარემო ბარიერებთან ურთიერთქმედება. აღსანიშნავია ისიც, რომ მხედველობის პრობლემა აერთიანებს განსხვავებულ დიაგნოზებს და არცერთი შემთხვევა არ ითვალისწინებს სრულ უსინათლობას. გასათვალისწინებელია მხედველობის პრობლემის სიმწვავე, თუმცა აღნიშნული არ გამორიცხავს, რომ მნიშვნელოვნდ გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონ პირს, მაგალითად პირს, რომელსაც აქვს ქვედა კიდურების ლიმფოდემა, ქრონიკული ლიმფური უკმარისობა II-III ხარისხის, ბევრად უფრო ესაჭიროებოდეს სახელმწიფოს მხრიდან სოციალური პაკეტით სარგებლობის უზრუნველყოფა, რადგან მისთვის ბევრად უფრო რთული იყოს საზოგადოებასთან ინტეგრაცია და სივრცეში ორიენტირება.

ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზეც, რომ „შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის განსაზღვრის წესის შესახებ ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ბრძანება №1/ნ -ის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის „წ“ ქვეპუნქტი მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსს ანიჭებს პირს, რომელსაც აქვს „ერთადერთი თირკმლის ქრონიკული უკმარისობა II ხარისხის“, ხოლო „ჰ.ფ“ ქვეპუნქტი - პირს, რომელსაც აღენიშნება „ორმხრივი სიყრუე, თანდართული მსუბუქი გონებრივი ჩამორჩენილობით“. ორივე დიაგნოზთან მიმართებით, პირს სტატუსი მიენიჭება უვადოდ, გადამოწმების გარეშე. ამავე ბრძანების მე-2 მუხლის „ჰ.რ“, „ჰ.ს“, „ჰ.ტ“, „ჰ.უ“ ქვეპუნქტები ეხება მხედველობის პრობლემას, რომელთაგან არცერთი დიაგნოზი არ ითვალისწინებს სტატუსის ავტომატურად უვადოდ მინიჭების შესაძლებლობას. რაც ნიშნავს, რომ ბევრად უფრო საყურადღებო დიაგნოზები გვხვდება მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის ქვეშ, ვიდრე მხედველობის პრობლემები, რაც თავის მხრივ მიუთითებს საქართველოს მთავრობის მხრიდან დიფერენცირების თვითმიზნურად დაწესებაზე.

თუკი აღნიშნული დანაწესით კანონმდებელს განსაკუთრებით მძიმე მდგომარეობაში მყოფი პირებისთვის უნდოდა დახმარება, გაუგებარია რატომ არ შეიძლება იგივე მიდგომით სოციალური პაკეტით სარგებლობის შესაძლებლობა მიეცეს იმ მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებს, რომელთაც ეს უკანასკნელი გულის დაავადების, ასთმის, დიაბეტის ან სიყრუის გამო განესაზღვრათ. ცხადია, შეუძლებელია იმის თქმა, რომ ერთი დაავადება მეორეზე მძიმეა ან პირიქით. ვინაიდან, კანონმდებელმა მნიშვნელოვნად გამოხატული სტატუსის ქვეშ გააერთიანა კონკრეტული დიაგნოზები, ასევე გარკვეული უფლებებით სარგებლობა დააკავშირა სტატუსთან და არა კონკრეტულ დიაგნოზთან, ნიშნავს, რომ იგი ერთ სიბრტყეში აერთიანებს ყველა დიაგნოზს და არ ახდენს მათ დაყოფას სიმძიმეების მიხედვით. ასევე აღნიშნული მიდგომა, როდესაც ვაფასებთ მხოლოდ დიაგნოზებს და არა პირის ფუნქციურ შესაძლებლობებს საზოგადოებაში და ყოველდღიურ ცხოვრებაში უაღრესად მოძველებულ და უარყოფილ სამედიცინო მოდელს წარმოადგენს, რაც მკაფიოდ არის გაკრიტიკებული გაეროს შეზღდუული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის თანახმად, რისი მონაწილეც არის საქართველოც და აღიარებს კონვეციით გარანტირებულ ყველა უფლებას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართვლოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის დადგენილების სადავო დანაწესი მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისათვის სოციალური პაკეტით სარგებლობის შეზღუდვის ნაწილში არ ემსახურება იმგვარ მიზანს, რომ შეზღუდვა მიზნის მიღწევის აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებად განიხილებოდეს, ვინაიდან აღნიშნული შეზღუდვა წარმოადგენს მხოლოდ თვითმიზნურ შეზღუდვას და განპირობებული არ არის ობიექტური გარემოებებით და საჭიროებებით.

დაწესებული შეზღუდვა, მოსარჩელეს მსგავსად, ცალკეულ პირებს აიძულებს საერთოდ უარი თქვან საჯარო სამსახურში თავიანთი შესაძლებლობების რეალიზებაზე. აღნიშნული კი თავის მხრივ, შეუძლებელია იყოს იმგვარი სახელმწიფოს მიზანი, რომელიც პირთა თავისუფალი განვითარების თანაბარი გარემოს შექმნისკენ არის მიმართული.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს მკაცრი შეფასების ტესტის კრიტერიუმებს და სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა იმ მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის, რომლებსაც ეს სტატუსი არ მინიჭებიათ მხედველობის გამო, არის დისკრიმინაციული.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ სადავო ნორმის დანაწესი, კერძოდ სიტყვები „მხედველობის გამო“, წინააღმდეგობაშია საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრ ვალდებულებებთანაც. იქედან გამომდინარე, რომ საერთაშორისო სტანდარტები კონსტიტუციური უფლების სწორი და სამართლიანი განმარტების ერთ-ერთი გზაა, აღნიშნული სტანდარტები აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული სასამართლოს მიერ.

მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა, საჯარო სამსახურში დასაქმების შემთხვევაში ისევე ისარგებლონ სოციალური პაკეტის მიღების უფლებით, როგორც ეს ხდება მხედველობის გამო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებით, ვინაიდან შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს და სახელმწიფოს მხრიდან მათ მიმართ უნდა მოხდეს თვითრეალიზაციისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა.

საქართვლოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279-ე დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 ნაწილის ჩანაწერის სიტყვები „მხედველობის გამო“, ვერ უზრუნველყოფს თანასწორი მოპყრობის დადგენას ზემოაღნიშნულ შესადარებელ პირთა მიმართ. აღნიშნული სადავო სიტყვები ნორმას სძენს არაკონსტიტუციურ შინაარს. კერძოდ, ის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით განმტკიცებულ თანასწორობის პრინციპს. გამომდინარე აქედან, სადავო ნორმაში არსებული სიტყვები „მხედველობის გამო“ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.

2. საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები „მხედველობის გამო“, შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. აღნიშნული მუხლი მიემართება დემოკრატიული საზოგადოებისთვის უმნიშვნელოვანეს მონაპოვარს - ადამიანის პიროვნულობას, რომელიც ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძველია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პიროვნების თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარების უზრუნველსაყოფად განსაკუთრებული მნიშვენლობა ენიჭება პიროვნების ავტონომიურობას[10].

იმისათვის, რომ აღნიშნული იქნას მიღწეული, ადამიანს პირველ რიგში სჭირდება პიროვნულ სფეროში თავისუფლების გარანტიები. თითოეულ ინდივიდს სახელმწიფომ უნდა მისცეს ქცევის თავისუფლება, რომელიც ერთის მხრივ, საშუალებას მისცემს ამ უკანასკნელს განვითარდეს და მოახდინოს მისი შესაძლებლობების რეალიზება, ხოლო მეორეს მხრივ, გაუმართლებლად არ შეზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებას.

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტი შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირთათვის სოციალური პაკეტის გაცემის წესს ეხება. აღნიშნული ნორმის თანახმად, ის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებსაც არ აქვთ მკვეთრად გამოხატული ან/და მხედველობის გამო მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობა, საჯარო სამსახურში დასაქმების შემთხვევაში, ვეღარ მიიღებენ სოციალურ პაკეტს.

წინამდებარე სარჩელში ასევე განიმარტა, რომ ამგვარი შეზღუდვის პირობებში, მხედველობის გამო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, როგორიცაა მოსარჩელე, თავს იკავებენ საჯარო სამსახურში დასაქმებისაგან. კერძოდ, მიუხედავად იმისა, რომ მოსარჩელეს სურს მისი შესაძლებლობების რეალიზება მოახდინოს საჯარო სამსახურში, და წვლილი შეიტანოს ქვეყნის ფუნქციონირებაში, სადავო ნორმის სიტყვებით „მხედველობის გამო“, დაწესებული შეზღუდვის გამო, იძულებულია, ამგვარ სამსახურზე უარი თქვას, რადგან მას უწევს საჯარო სამსახურში მუშაობის ნაცვლად დაკარგოს ყოველთვიური შემოსავალი.

მართალია, სახელმწიფო პირდაპირ არ ერევა მოსარჩელეს ნების განხორციელებაში, მაგრამ მის მიერ დაწესებული რეგულაციით, ირიბ ზემოქმედებას ახდენს, როგორც მოსარჩელის, ასევე მის მსგავს მდგომარეობაში მყოფ პირთა მიერ გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის დადგენილების მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სადავო სიტყვები მიემართება ადამიანის პიროვნული განვითარების უფლებას და ახდენს მასში გაუმართლებელ ჩარევას. სოციალური პაკეტით სარგებლობის შეზღუდვას პირდაპირი გავლენა აქვს ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების პროცესზე, ასევე იგი მოსარჩელესა და მის მდგომარეობაში მყოფ პირებს უბიძგებს უარი თქვან საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყებაზე.

მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე ასევე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმაში არსებული ჩანაწერი „მხედველობის გამო“ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ბოჭავს და არ აძლევს საშუალებას, შეძლონ თავიანთი პიროვნების განვითარება, იმოქმედონ თავისუფლად და წარმოაჩინონ თავიანთი შესაძლებლობები საჯარო სამსახურში. იმის გამო, რომ სოციალური პაკეტი აღარ გაიცემა ასეთ ადამიანებზე საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყების შემთხვევაში, სახელმწიფო იჭრება ინდივიდის ავტონომიაში, რადგან სადავო ნორმის დანაწესი მიანიშნებს იმაზე, თითქოს ამ ადამიანების საჭიროებები საჯარო სამსახურში მუშაობის დაწყებით თავისთავად კმაყოფილდება და თითქოს, ისინი აღარ წარმოადგენენ ისეთივე დაუცველ პირებს, როგორებიც საჯარო სტრუქტურებში მუშაობის დაწყებამდე იყვნენ და აღმოიფხვრილია ის გარემოებები, რომლებიც არსებობს ქვეყანაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს რომ სადავო დანაწესი არ აძლევს პიროვნული განვითარების საშუალებას როგორც მას, ასევე მხედველობის გამო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე სხვა პირებს, რის გამოც, იგი წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მასში არსებული სიტყვები „მხედველობის გამო“ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.

სადავო დანაწესის მიმართება საერთაშორისო კანონმდებლობასთან

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლო არაა ვალდებული გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ საზღვრებს და განიხილოს ნორმის შესაბამისობა საერთაშორისო კანონმდებლობასთან, სასამართლო პრაქტიკაში კონსტიტუციური ტერმინების განმარტებისთვის ხშირად იყენებს საერთაშორისო სტანდარტებს.

გამომდინარე აქედან, ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად, მნიშვნელოვანია, გათვალისწინებულ იქნეს საერთაშორისო ხელშეკრულებები, რომელთა წევრიც არის საქართველო.

კერძოდ, 2014 წელს საქართველო გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის წევრი გახდა, რამაც ქვეყანას საერთაშორისო დონეზე მთელი რიგი ვალდებულებები დააკისრა.

აღნიშნული კონვენციის 28-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას სოციალურ დაცვაზე, ამ უფლებით შეზღუდული შესაძლებლობის საფუძველზე აღმოცენებული ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე გამოყენების უფლებას და იღებენ შესაბამის ზომებს მისი დაცვისა და რეალიზებისათვის.

კერძოდ, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულია, რომ მონაწილე სახელმწიფოები უზრუნველყოფენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის საპენსიო დახმარებისა და პროგრამების თანაბარ მისაწვდომობას.

ამასთან, გაეროს ზემოთ აღნიშნული კონვენციის 27-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „გ” ქვეპუნქტის მიხედვით, კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას შრომაზე, სხვებთან თანასწორობის საფუძველზე; იცავენ და ხელს უწყობენ შრომის უფლების რეალიზებას, რათა მოხდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმება საჯარო სექტორში. გამომდინარე აქედან, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებით აკისრია ვალდებულება, წაახალისოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საჯარო სამსახურში დასაქმება და ამასთან, ხელმისაწვდომი გახადონ მათთვის სოციალური დახმარების მიღება. „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების“ გაეროს კონვენციის მე-5 მუხლის მე-2 ნაწილიც განამტკიცებს, რომ „მონაწილე სახელმწიფოები კრძალავენ შეზღუდული შესაძლებლობის საფუძველზე აღმოცენებულ დისკრიმინაციას და უზრუნველყოფენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა თანაბარ და ეფექტურ იურიდიულ დაცვას ყოველგვარი დისკრიმინაციისაგან. სახელმწიფო ვალდებულია მიიღოს სპეციალური ზომები იმისთვის რომ გაათანაბროს შშმ პირთა მდგომარეობა სხვა პირებთან. ამას ეწოდება გონივრული მისადაგების პრინციპები რაც შესაძლოა ასევე გულისხმობდეს ბარიერების აღმოფხვრის მიზნით განსხვავებულ მდგომარეობაში შშმ პირთა ჩაყენებას ანუ დამატებითი ბენეფიტების განსაზღვრას მათთვის რათა დროულად აღმოიფხვრას ისტორიული უსამართლობა მათ მიმართ.

სადავო ნორმა არა თუ შესაძლებელს ხდის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მისაწვდომობას სოციალურ დახმარებაზე, არამედ აფერხებს კიდეც მათ დასაქმებას საჯარო სამსახურში. ამასთან, აღნიშნულს ახდენს დისკრიმინაციული დიფერენცირების საფუძველზე, რაც აკრძალულია არა მარტო საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით, არამედ მთელი რიგი საერთაშორისო ხელშეკრულებებითაც, რომლის წევრიც არის საქართველო.

[1]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის გადაწყვეტილება #2/1-392 და ასევე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ, II.1;

[2]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ, II.2.

[3]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II.2

[4][4]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ II.4

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის # 1/1/493 გადაწყვეტილება

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება

[9]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება,

II.პ.63;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის #1/2/458 განჩინება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე მაჭარაშვილი და დავით სართანია

საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ, II.პ.21;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა