თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. სისხლის სამართლის კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 6 ივლისის განჩინების მესამე გვერდზე საქმე #412 აპ-ზე (იხილეთ დანართი) აღნიშნულია: 2005 წლის 15 აგვისტოს გ.ბერუაშვილმა არასრულწლოვანი პირის ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაში ჩაბმით, ამ უკანასკნელთან ერთად, დაახლოებით 19 საათზე ქ. თბილისში წერეთლის გამზირზე გააჩერეს, შპს ,,ირაო-მოტორსის“ კუთვნილი ავტომანქანა ,,მერკურ-ტრეისერი“ სახელმწიფო ნომრით ROS-970, რომელსაც მართავდა დიმიტრი მურადაშვილი და მოსთხოვეს თეთრიწყაროს რაიონის სოფელ წყლულეთში წაყვანა. როდესაც მივიდნენ სოფლის მახლობლად, გ,ბერუაშვილი და არასრულწლოვანი პირი ცეცხლსასროლი იარაღის მაგვარი საგნის და დანის გამოყენების მუქარით თავს დაესხნენ მძღოლ დ.მურადაშვილს, რომელიც სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობის მუქარით გადასვეს ავტომანქანის უკანა სავარძელში, საჭესთან დაჯდა გ.ბერუაშვილი, ხოლო არასრულწლოვანი დანით ხელში მეთვალყურეობდა დ.მურადშვილს. როდესაც გასცდნენ სოფელ წყლულეთს, მურადაშვილს გასტაცეს 50 ლარი, ჩამოსვეს ავტომანქანიდან და გატაცეს 9376 ლარად ღირებული ავტომანქანა, რომელსაც მოხსნეს 2508 ლარად ღირებული ძრავის მკვებავი აირის მოწყობილობა თავისი რედუქტორით, მანქანა კი მიატოვეს თეთრიწყაროს რაიონის სოფელ ორბეთის ტერიტორიაზე, რითაც მურადაშვილს მიაყენეს 50 ლარის მატერიალური ზიანი, ხოლო შპს ,,ირაო-მოტორსს“ – 9376 ლარის მატერიალური ზიანი.“

ამის გარდა სხვადასხვა დანაშაულებრივი ეპიზოდებში მონაწილეობისათვის გარდაბნის რაიონულმა სასამართლომ გიორგი ბერუაშვილი დამნაშავედ სცნო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 143-ე მუხლის მესამე ნაწილის ,,ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ დანაშაულში და მიუსაჯა თავისუფლების აღკვეთა 11 წლით, სსკ-ის 179-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა“ ,,ბ“ და ,,დ“ ქვეპუნქტებით და ამავე მუხლის ,,ა“ ქვეპუნქტით. ამ დანაშაულისათვის გიორგი ბერუაშვილს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა 12 წლით; გიორგი ბერუაშვილი დამნაშავედ იქნა ცნობილი სსკ-ის 178-ე მუხლის მეორე ნაწილის ,,ბ“ ,,გ“ და ამავე მუხლის მესამე ნაწილის ,,ა“ ქვეპუნქტით, ამის გამო მიესაჯა 8 წლით თავისუფლების აღკვეთა; გიორგი ბერუაშვილი დამნაშავედ იქნა ცნობილი სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით (არასრულწლოვანის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე) გათვალისწინებული დანაშაულისათვის ასევე სსკ-ის 363-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის, რის გამოც მიესაჯა თავისუფლების შეზღუდვა 1 წლით. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 59-ე მუხლის მესამე და მეოთხე ნაწილებით საბოლოოდ გ.ბერუაშვილს სასჯელის ზომად განესაზღვრა 18 წლით თავისუფლების აღკვეთა.

ამავე განჩინების მე-4 გვერდიდან ირკვევა, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ უცვლელად დატოვა პირველი ინსტანციის განაჩენი სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლთან მიმართებაში. ეს გადაწყვეტილება გასაჩივრდა საქართველოს უზენაეს სასამართლოში. უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 6 ივლისის განჩინების მე-5 გვერდიდან ირკვევა:

,,მსჯავრდებულ გიორგი ბერუაშვილის ინტერესების დამცველი ადვოკატი ალექსანდრე შალუტაშვილი საკასაციო საჩივრით ითხოვს განაჩენში ცვლილების შეტანას, კერძოდ: გ.ბერუაშვილის გამართლებას, მათ შორის, 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით წარდგენილ ბრალდებაში. განჩინებაში აღნიშნულია: ,,კასატორი მიუთითებს, რომ საქმეში არ მოიპოვება არავითარი მტკიცებულება იმისა, რომ გ. ბერუაშვილმა ჩაიდინა ძარცვა, თავისუფლების უკანონო აღკვეთა, არასრულწლოვანთა ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაში ჩაბმა.“ უზენაესი სასამართლოს განჩინებით ირკვევა, რომ სსკ-ის 171-ე მუხლთან დაკავშირებით ქვედა ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი დარჩა უცვლელია. სამოტივაციო ნაწილში უზენაესი სასამართლო არ საუბრობს, 171-ე მუხლით გიორგი ბერუაშვილის ქმედების კვალიფიკაციის სისწორეზე.

სადავო ნორმით განსაზღვრული სიტყვები ,,ანტისაზოგადოებრივი ქმედება“ არ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას - არავითარი სასჯელი კანონის გარეშე. ,,ანტისაზოგადოებრივი ქმედება“ ბუნდოვანია და იძლევა მისი სხვადასხვაგვარი წაკითხვისა და გამოყენების შესაძლებლობას. ამიტომ სადავო ნორმამ უკვე შელახა გიორგი ბერუაშვილის კონსტიტუციური უფლებები. შესაბამისად, გიორგი ბერუაშვილი უფლებამოსილია, იდავოს აღნიშნული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) გასაჩივრებულია კანონ, რომელის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობაც შესაძლებელია ზემდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრებისაგან დამოუკიდებლად;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმის არსი

პირველ რიგში, ვიტყვით იმას, რომ განჭვრეტადობის მოთხოვნას აკმაყოფილებს და დავის საგანს არ წარმოადგენს არასრულწლოვანის დაყოლიება მათხოვრობაზე. ეს აკრძალვა სრულიად განჭვრეტადია და აკმაყოფილებს კონსტიტუციურობის მოთხოვნებს. დავის საგანს წარმოადგენს, ის, რომ ბუნდოვანია, რა იგულისხმება ანტისაზოგადოებრივ ქმედებებში არასრულწლოვანის დაყოლიებაში. ეს ნორმა ქმნის სხვადასხვა შინაარსით მისი წაკითხვისა და გამოყენების შესაძლებლობას. ნორმა იმის გამო, რომ შეიცავს ერთი საქმეში ერთი შინაარსით მისი გამოყენების შესაძლებლობას, ხოლო იდენტური გარემოებების არსებობის მიუხედავად, სხვა სისხლის სამართლის საქმეში ამ შინაარსით გამოყენების გამორიცხვის შესაძლებლობას, ვერ აკმაყოფილებს სადავო ნორმით დადგენილი განჭვრეტადობის მოთხოვნებს. არც სადავო ნორმა, არც მასთან სისტემურ კავშირში მყოფი რომელიმე საკანონმდებლო (კანონქვემდებარე აქტი) საერთოდ არ განსაზღვრავს იმ ქმედებების ჩამონათვალს, რაც ჩაითვლება ანტისაზოგადოებრივად.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-11 პუნქტში განაცხადა: ,,კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს ზუსტი, მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება კი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს. «კანონად» შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა.

ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტში აღნიშნულია: ,,მოცემულ შემთხვევაში კანონის სიზუსტე, განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სამართლის უზენაესობის პრინციპთან შესაბამისობისათვის კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება … თუ უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილ პირს ზუსტად და კონკრეტულად არ ეცოდინება თავისი შესაძლო მოქმედების ფარგლები, ერთი მხრივ, უნებლიედ გაიზრდება რისკი უფლებაში არასწორი, გადამეტებული ჩარევისა, ხოლო, მეორე მხრივ, ცდუნებაც უფლების შეგნებულად ბოროტად გამოყენებისა, რისი კანონზომიერი შედეგიც არის უფლების დარღვევა. სახელმწიფო ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში განხორციელების უზრუნველყოფისთვის (კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი), ნორმა იმდენად ნათელი უნდა იყოს, რომ გამოირიცხოს მისი სურვილისამებრ ან სუბიექტურად განმარტების ალბათობა.“

ამგვარად, როცა კანონი არ არის განსაზღვრული, ერთი მხრივ, ბრალდებულისათვის უცნობია ის, თუ რა დანაშაულისათვის ხდება მისი მსჯავრდება, მეორეს მხრივ, ბუნდოვანი კანონი აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებას აძლევს თვითნებობის და უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას. სისხლის სამართლის პროცესში ბუნდოვანი კანონი ასევე ქმნის შერჩევითი მართლმსაჯულების საფრთხეს და იდენტური გარემოებების მიუხედავად, მისი არათანაბრად გამოყენების საფრთხესაც.

აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილება საქმეზე კოლენდერი ლოუსონის წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/461/352/case.html) ეხებოდა კანონს, რომელიც დანაშაულად აცხადებდა ადამიანის შეჩერების შემთხვევაში მის მიერ პოლიციისათვის სანდო მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაციის მიუწოდებლობას. კანონი არ ითვალისწინებდა იმას, თუ კონკრეტულად რა დოკუმენტი უნდა წარედგინა პირს პოლიციისათვის, რომ მისი იდენტიფიცირება მომხდარიყო. ამ მოთხოვნის შეუსრულებლობის გამო მოხდა მომჩივანის მსჯავრდება. კანონით პოლიციელი თავისუფალი იყო, შეეფასებინა ნამდვილად დააკმაყოფილა თუ არა პირმა მისი მოთხოვნა, წარუდგინა თუ არა მას მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაცია. თუ პოლიციელი ჩათვლიდა, რომ პირმა მისი მოთხოვნა არ შეასრულა, ეს იყო პირისათვის ბრალის წაყენების საფუძველი. ამ საქმეზე აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა კონსტიტუციის მე-14 შესწორებით გათვალისწინებული ჯეროვან პროცესზე უფლების დარღვევა.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ (მოსამართლე სანდრა დეი-ოკონორი) განაცხადა: ,,ზოგადად, განჭვრეტადობის დოქტრინა ითხოვს იმას, რომ სისხლის სამართლის კანონმა ისეთი სიზუსტით განსაზღვროს დანაშაულის შემადგენლობა, რომ ჩვეულებრივმა ხალხმა გაიგოს რა ქმედებაა აკრძალული. ასევე ამგვარმა კანონმა არ უნდა გამოიწვიოს მისი თვითნებური და დისკრიმინაციული აღსრულება. კანონმდებელს მოეთხოვება მინიმალური სახელმძღვანელო მითითების დადგენა სამართალდამცავებისათვის. როდესაც კანონმდებელი ამას არ აკეთებს, ამით კანონმდებელი პოლიციელს, პროკურორს და მოსამართლეს აძლევს შესაძლებლობას, მისდიონ საკუთარ პერსონალურ მოსაზრებებს. ამ საქმეში პოლიციელი თავად განსაზღვრავდა, რა დოკუმენტი უნდა წარმოედგინა პირს, რათა მისი იდენტიფიცირება მომხდარიყო.“

როდესაც კანონმდებლის მხრიდან სახელმძღვანელო მითითება არ არსებობს, მოსამართლეს შეუძლია ერთ საქმეში გამოიყენოს ესა თუ ის ნორმა, იდენტურ საქმეში უარი განაცხადოს აღნიშნული ნორმის გამოყენებაზე. ამით ბრალდებულს შეიძლება დისკრიმინაციულად მოექცნენ, რასაც განუჭვრეტელი ნორმა იწვევს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2013 წლის 14 მაისს №2/2/516,542 მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის 31 პუნქტში აღნიშნულია: ,,დანაშაულის დამდგენი სისხლის სამართლის კანონის განჭვრეტადობის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, შესაძლებელი იყოს მისი თითოეული ელემენტის ნამდვილი შინაარსისა და ფარგლების დადგენა, რათა ადრესატმა სწორად აღიქვას კანონი და მისი მოთხოვნების შესაბამისად განახორციელოს თავისი ქცევა, ამასთან, დაცული იყოს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან. აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები”

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქმეზე ლიბერთი ბანკი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2015 წლის 4 მარტს მიღებულ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-14 პუნქტში, განაცხადა: ,,როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდება, რომ ერთი და იგივე ინსტანციის სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტებები წინააღმდეგობრივია. ასეთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება, რომ საერთო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის შინაარსი საბოლოოდ განისაზღვრა. ნორმის განმარტების არაერთგვაროვანი პრაქტიკა შესაძლოა ასევე ნორმის ბუნდოვანებაზე და მის არაკონსტიტუციურობაზეც მიუთითებდეს.“

სწორედ ასეთ ნორმას წარმოადგენს სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული სიტყვები ,,არასრულწლოვანის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე.“ ერთი და იმავე ინსტანციის სასამართლოს - კერძოდ საქართველოს უზენაესმა სასამართლოს 171-ე მუხლის პირველ პუნქტი განსხვავებულად აქვს გამოყენებული იმის მიუხედავად, რომ საქმის გარემოებები იდენტური იყო. ზემოთ მითითებულია მოსარჩელის საქმეზე უზენაესი სასამართლოს განჩინება, რომლითაც დასტურდება, რომ მოსარჩელემ არასრულწლოვანი ჩართო დანაშაულებრივ ჯგუფში თავისუფლების აღკვეთის, ყაჩაღობის დანაშაულის ჩასადენად. ეს გარემოება უზენაესმა სასამართლომ დააკვალიფიცირა სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ დანაშაულად - არასრულწლოვანის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივი ქმედების ჩასადენად. თუმცა არსებობს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს სხვა განჩინებაც, სადაც იგივე ქმედებები, არასრულწლოვანის ჩართვა დანაშაულებრივ ჯგუფში თავისუფლების აღკვეთის და ყაჩაღობის დანაშაულის ჩასადენად, არ იქნა მიჩნეული არასრულწლოვანის დაყოლიებად ანტისაზოგადოებრივ ქმედების ჩასადენად. ამ სარჩელს თან ერთვის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2008 წლის 3 იანვარს მიღებული განჩინება #909 აჰ საქმეზე. ამ განჩინების პირველ და მეორე გვერდებზე აღნიშნულია:

,,დუშეთის რაიონული სასამართლოს 2006 წლის 15 აგვისტოს განაჩენით ცნობილ იქნა დამნაშავედ: ბ.ფ საქართველოს სსკ-ის 143-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ა“ ქვეპუნქტით, სსკ-ის 179-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა“ ,,გ“ და ,,დ“ ქვეპუნქტებით, სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით იმაში, რომ ჩაიდინა მოქალაქის თავისუფლების უკანონო აღკვეთა ორგანიზებული ჯგუფის მიერ, არაერთგზის, სხვა დანაშაულის ჩადენის გაადვილების მიზნით, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობითა და ასეთი ძალადობის მუქარით; ასევე - ყაჩაღობა, ე.ი. თავდასხმა დიდი ოდენობით სხვისი მოძრავი ნივთის მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით, ჯგუფურად და არაერთგზის, ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობით და ასეთი ძალადობის მუქარით, ასევე არასრულწლოვანის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე.

ასევე დუშეთის რაიონული სასამართლოს განაჩენით დამნაშავედ იქნა ცნობილი ა.დ. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 143-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ა“ ქვეპუნქტით, სსკ-ის 179-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,ა“ ,,გ“ და ,,დ“ ქვეპუნქტით, სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით, სსკ-ის 363-ე მუხლის 1-ელი და მეორე ნაწილებით. დანაშაული გამოიხატებოდა იმაში, რომ მსჯავრდებულმა ჩაიდინა მოქალაქის თავისუფლების უკანონო აღკვეთა ორგანიზებული ჯგუფის მიერ, არაერთგზის სხვა დანაშაულის ჩადენის გაადვილების მიზნით, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობითა და ასეთი ძალადობის მუქარით; ასევე ყაჩაღობა - ე.ი თავდასხმა დიდი ოდენობით სხვისი მოძრავი ნივთის მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით, ჯგუფურად და არაერთგზის, ადამიანის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობითა და ასეთი ძალადობის მუქარით, ასევე - არასრულწლოვანის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე; ასევე - ანგარებით მნიშვნელოვანი პირადი დოკუმენტის გატაცება.

2005 წლის ზაფხულში ა.დ.-მ ჩამოაყალიბა ორგანიზებული დანაშაულებრივი ჯგუფი მოქალაქეთა თავისუფლების უკანონო აღკვეთის, შეიარაღებული ყაჩაღური თავდასხმის, მათი პირადი ქონების დაუფლებისა და მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით. მან აღნიშნული დანაშაულებრივი ჯგუფის შემადგენლობაში გააერთიანა თავისი ძმა - ზ.დ, კ.ფ, ბ.ფ, ე.ფ, ლ.ჩ, არასრულწლოვანი ლ.ჩ ... ქ.მ

წინასწარ შემუშავებული გეგმის მიხედვით, ხსენებულ პირებს ქალაქ თბილისში უნდა გაეჩერებინათ ტექნიკურად შესამჩნევი გამართული ტაქსები - ,,მერსედესის“ და ,,ოპელის“ მარკის ავტომანქანები, რომლებიც უნდა წაეყვანათ რაიონებში, სადაც შეიარაღებულები ყაჩაღურად დაესხმებოდნენ მძღოლებს, დანაშაულის ჩადენის გაადვილების მიზნით თავისუფლებას აღუკვეთავდნენ, ხოლო ავტომანქანებს ქალაქში (ქალაქი გადაწყვეტილებაში დაშტრიხულია და სავარაუდოდ ცხინვალი უნდა ეწეროს) წაიყვანდნენ, სადაც ი.ს და ე.ს-ს მეშვეობით მოახდნედნენ მათ რეალიზაციას და თანხას კი ურთიერთშორის გაინაწილებდნენ.

2005 წლის 15 ოქტომბერს, დაახლოებით 20:30 საათზე ქალაქ თბილისში ლ.ჩ-მ და ქ.მ. შეიარაღებული ყაჩაღური თავდასხმის მიზნით გააჩერეს ,,ოპელ-ვექტრას“ ტაქსი, რომელსაც მართავდა ფ.ვ და გარკვეული თანხის გადახდის სანაცვლოდ სთხოვეს ერთ-ერთ სოფელში წაყვანა. ერთ-ერთ მოედანზე ავტომანქანაში შეთანხმებისამებრ ჩასხდნენ დ.ე. და ბ.ფ. ისინი დანებით და პისტოლეტებით თავს დაესხნენ მძღოლს, გადმოსვეს საჭიდან, შეიყვანეს ტყეში, რის შედეგადაც სხვა დანაშაულის ჩადენის გაადვილების მიზნით აღუკვეთეს თავისუფლება, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობის მუქარით გასტაცეს 70 ლარი და 150 ლარის ღირებულების მობილური ტელეფონი. ა.დ.-მ და არასრულწლოვანმა ლ.ჩ-მ 3500 ლარად ღირებული ავტომანქანა გადაიყვანეს ქალაქში და გაყიდეს 700 აშშ დოლარად ვინმე ი.ს-ს მეშვეობით. თანხა ურთიერთშორის გაინაწილეს.

2005 წლის 10 ნოემბერს დაახლოებით 19 საათზე ლ.ჩ-მ არასრულწლოვანმა ლ.ჩ-მ და ქ.მ-მ გააჩერეს თ.მ-ს კუთვნილი მერსედესის მარკის ტაქსი., რომელსაც მართავდა დ.ძ. ამ უკანასკნელს სთხოვეს გარკვეული თანხის სანაცვლოდ სოფელში წაყვანა, სადაც ელოდნენ დანებით და ცეცხლსასროლი იარაღით შეიარაღებული ა.დ. და გამოძიებით დაუდგენელი პირი. მათ დ.ძ. გადმოსვეს მანქანიდან, სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობის მუქარით გასტაცეს ავტომანქანის ტექნიკური პასპორტი, 72 ლარი, მართვისა და პირადობის მოწმობები, 120 აშშ დოლარად ღირებული ტელეფონი, ხოლო 7000 აშშ დოლარად ღირებული მანქანა კი ა.დ-მ გამოძიებით დაუდგენელი პირის მეშვეობით გაყიდა 1200 აშშ დოლარად, თანხა კი ურთიერთშორის გაინაწილეს.

ბ.ფ-სა და ა.დ-ს მიმართ დადგენილი გამამტყუნებელი განაჩენი ძალაში დატოვა თბილისის სააპელაციო სასამართლომაც. რაც შეეხება საქართველოს უზენაეს სასამართლოს, ეს უკანასკნელი 2008 წლის 3 იანვრის განჩინების სამოტივაციო ნაწილში (მე-8 გვერდი) მიუთითებს: ,,საკასაციო პალატა განმარტავს, 2006 წლის 31 მაისამდე და ამჟამად მოქმედი რედაქციის სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლი გულისხმობს არასრულწლოვნის დაყოლიებასა და ჩაბმას სხვადასხვა ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე, რომელიც არ წარმოადგენს დანაშაულს.“ ამის საფუძველზე განჩინების სარეზოლუციო ნაწილში აღნიშნულია: ,,თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2007 წლის 14 მარტის განჩინებიდან ა.დ-ს მიმართ ამოირიცხოს სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით ხოლო ბ.ფ-ს მიმართ 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მსჯავრი და ბრალდების ამ ეპიზოდებში მათ მიმართ შეწყდეს სისხლისსამართლებრივი დევნა.“

ამგვარად, როგორც გიორგი ბერუაშვილმა, ისე ბ.ფ-მ და ა.დ-მ ჩაიდინეს თითქმის იდენტური დანაშაული: ყაჩაღობაში, თავისუფლების უკანონო აღკვეთაში მონაწილეობის მისაღებად მათ ჩააბეს არასრულწლოვანები. სადავო ნორმის საფუძველზე, გიორგი ბერუაშვილის საქმეზე საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ყაჩაღობასა და თავისუფლების უკანონო აღკვეთის დანაშაულში მონაწილეობის მისაღებად არასრულწლოვანის ჩაბმა იყო ანტისაზოგადოებრივი ქმედება, ამის საწინააღმდეგოდ, იმავე ინსტანციის სასამართლომ მიუთითა ბფ-სა და ა.დ-ს მიერ არასრულწლოვანის ყაჩაღობასა და თავისუფლების აღკვეთაში ჩაბმა არ ქმნიდა სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობას. უზენაესი სასამართლოს თქმით, ანტისაზოგადოებრივი ქმედება, რომლის ჩასადენადაც ხდება არასრულწლოვანის დაყოლიება, არ უნდა წარმოადგენდეს დანაშაულს.

იმის გამო, რომ არც სადავო ნორმა, არც სხვა მასთან დაკავშირებული ნორმა, ზუსტად არ განსაზღვრავს არასრულწლოვნის დაყოლიება ანტისაზოგადოებრივი ქმედების ჩასადენად, მოიცავს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულს თუ ისეთ ანტისაზოგადოებრივ ქმედებას, რაც დანაშაულის ჩადენასთან არ არის დაკავშირებული, ამიტომ სადავო ნორმა ბუნდოვანი და შესაბამისად, არაკონსტიტუციურია. არათუ უბრალო მოქალაქეს აქვს შესაძლებლობა ამ საკითხის გარკვევის, არამედ თავად უზენაესმა სასამართლომაც კი იდენტური გარემოებების არსებობის მიუხედავად ამ საკითხზე ორი ურთიერთგამომრიცხავი გადაწყვეტილება მიიღო, ა.დ და ბ.ფ გაამართლა ამ მუხლით წარდგენილ ბრალდებაში, ხოლო გიორგი ბერუაშვილს ძალაში დაუტოვა ქვედა ინსტანციის მიერ დაკისრებული მსჯავრი, მაშინ როდესაც ორივე შემთხვევაში მსჯავრდებულებმა არასრულწლოვნები დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენაზე დაიყოლიეს და არ ჩაუბამთ ისეთ ანტისაზოგადოებრივ ქცევაში, რაც დანაშაულთან არ იყო დაკავშირებული. ამით ბუნდოვანმა ნორმამ ხელი შეუწყო შერჩევით და დისკრიმინაციულ მართლმსაჯულებას.

2. ლეგიტიმური მიზანი

იმის გამო, რომ შეუძლებელია ლეგალური განმარტების გზით სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრა, უნდა მივმართოთ ნორმის დოქტრინალურ განმარტებას. სისხლის სამართლის კერძო ნაწილის კომენტარებში აღნიშნულია: ,,არასრულწლოვნის დაყოლიება სხვა ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე გულისხმობს ლოთობაში, აზარტულ თამაშში (ფულზე კარტის, ნარდისა და ა.შ.), მაწანწალობაში (სხვადასხვა ადგილზე უაზრო მოკლევადიანი ხეტიალი) არასრულწლოვნის ჩართვა.“[1]

ამგვარად, დოქტრინა სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზნად გვთავაზობს არასრულწლოვნის დაცვას ალკოჰოლის მოხმარებისაგან, აზარტული თამაშებისაგან და ქუჩაში ხეტიალისა და ცხოვრებისაგან. დეტალურად განვიხილოთ თითოეული ლეგიტიმური მიზანი.

,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ამ კანონის მიზანია არასრულწლოვანთა დაცვა იმ მავნე ზეგავლენისაგან, რომელიც დაკავშირებულია ალკოჰოლური სასმელების და თამბაქოს მოხმარება-გასაღებასა და აზარტულ თამაშობებში მონაწილეობასთან.“ ამავე კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, მავნე ზეგავლენა ნიშნავს ალკოჰოლური სასმელებისა და აზარტულ თამაშობებში მონაწილეობით მიღებული ზემოქმედება, რომელმაც შეიძლება ზიანი მიაყენოს არასრულწლოვნის ფსიქიკურ ან/და ფიზიკურ ჯანმრთელობას, მის მორალურ და სოციალურ განვითარებას; ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, აკრძალულია: ,,არასრულწლოვანთათვის ალკოჰოლური სასმელების, ლუდისა და თამბაქოს მიყიდვა;

ამგვარად, ნორმის დოქტრინალური განმარტების მიხედვით, ,,მავნე ზეგავლებისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონი უნდა ფარავდეს იმ ურთიერთობას, რაც სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლით არის გათვალისწინებული და კრძალავს არასრულწლოვნის ჩართვას ანტისაზოგადოებრივ ქცევაში. ამის მიუხედავად, ,,მავნე ზეგავლებისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონი ვერ გამოდგება ტერმინი ,,ანტისაზოგადოებრივის“ განმარტებისათვის. ,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ამ კანონის მოთხოვნათა დარღვევისათვის გათვალისწინებულია სამოქალაქო ან/და ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა.“ ეს კანონი არაფერს ამბობს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობაზე. აქედან გამომდინარე, თავად ,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონი გამორიცხავს იმას, რომ არასრულწლოვანის ალკოჰოლური სასმელით დათრობის ან აზარტულ თამაშებში ჩართვისათვის პირი მიეცეს სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში, მათ შორის 171-ე მუხლით გათვალისწინებული სიტყვების ,,სხვა ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაში ჩართვის“ საფუძველზე. ,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონით რეგულირებულ ურთიერთობასა და სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლს შორის კავშირი ,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონმა პირდაპირ გამორიცხა.

დამატებით აღსანიშნავია, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 170-ე მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას არასრულწლოვანის დათრობისათვის; მშობლის ან არასრულწლოვანზე ზედამხედველობის ვალდებულების მქონე პირის მიერ დათრობის თავიდან არ აცილებისათვის. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 176¹ მუხლი ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას 18 წლამდე ასაკის პირის სათამაშო აპარატების სალონში სათამაშოდ დაშვებისათვის, ასევე მომგებიან თამაშობებში (გარდა წამახალისებელი გათამაშებისა) ან/და სისტემურ-ელექტრონული ფორმით მოწყობილ აზარტულ თამაშობებში მონაწილეობის მისაღებად დაშვებისათვის.

ამგვარად, არასრულწლოვანის დათრობა, ისევე როგორც მისი აზარტულ თამაშებში ჩართვა მთლიანად მოცულია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის თაობაზე კანონმდებლობით. ამიტომ შეუძლებელია ეს ურთიერთობები მოწესრიგდეს სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობით მით უმეტეს, ისეთი ზოგადი ტერმინით, როგორიცაა ,,ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე დაყოლიება.“

აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმის სისტემური, ,,მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“ კანონთან და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსთან კავშირში, განმარტება გამორიცხავს იმას, რომ ანტისაზოგადოებრივი ქმედება მოიცავს არასრულწლოვანის დათრობას და მის ჩართვას აზარტულ თამაშებში. აქედან გამომდინარე, დოქტრინალური განმარტება, იმასთან დაკავშირებით რომ ანტისაზოგადოებრივ ქმედების ჩასადენად არასრულწლოვანის ჩართვაში იგულისხმება არასრულწლოვანის მიერ ალკოჰოლის მოხმარება და აზარტულ თამაშებში მისი მონაწილეობა, ვერ იქნება გაზიარებული.

აქედან გამომდინარე, რჩება კომენტარებში მითითებული კიდევ ერთი ქმედება, რაც არ არის რეგულირებული არც ,,არასრულწლოვანთა მავნე ზეგავლენისაგან დაცვის შესახებ“ კანონით არც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით: ეს არის ქუჩაში ხეტიალი (როგორც კომენტარებშია მითითებული ,,მაწანწალობა“). ქუჩაში ცხოვრება ლოგიკურ კავშირშია სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ალტერნატივასთან - მათხოვრობასთან. ქუჩაში დარჩენილი ბავშვები ხშირად თავს სწორედ მოწყალების მიღებით ირჩენენ. ამიტომ ადამიანი, რომელმაც ბავშვი დაიყოლია ქუჩაში ცხოვრებაში, იმავდროულად შეიძლება პასუხს აგებდეს ქუჩაში ბავშვის მიერ მოწყალების თხოვნისათვის.

ამგვარად, სადავო ნორმის ერთ-ერთი და არა ერთადერთი შინაარსით განმარტების შესაბამისად, ანტისაზოგადოებრივი საქმიანობაში ჩაბმა შესაძლოა გულისხმობდეს, ბავშვის დარწმუნებას ან მის იძულებას იცხოვროს ქუჩაში.

სახელმწიფოს ვალდებულება, დაიცვას ბავშვი როგორც მოწყალების თხოვნისგან, ისე ქუჩაში ცხოვრებისაგან, მათ შორის სისხლისსამართლებრივი ღონისძიებების გატარების გზით, გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციიდან, რომლის 36-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, ,,... ბავშვთა უფლებები დაცულია კანონით.“

,,ბავშვთა უფლებების დაცვის“ გაეროს 1989 წლის კონვენციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,მონაწილე სახელმწიფოები ყველა აუცილებელ საკანონმდებლო, ადმინისტრაციულ, სოციალურ და საგანმანათლებლო ზომას ღებულობენ იმ მიზნით, რათა ბავშვი დაიცვან მშობლების, კანონიერი მეურვეების ან ბავშვზე მზრუნველი ნებისმიერი სხვა პირის მხრიდან ყველანაირი ფორმის ფიზიკური თუ ფსიქოლოგიური ძალადობისაგან, შეურაცხყოფისა თუ ბოროტად გამოყენებისაგან, მზრუნველობის მოკლებისა თუ დაუდევარი მოპყრობისაგან, უხეში მოქცევისა თუ ექსპლუატაციისაგან, სექსუალური ბოროტების ჩათვლით.“

ბავშვთა უფლებათა გაეროს კომიტეტმა, რომელიც შექმნილია ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენციის საფუძველზე, 2011 წლის 18 აპრილს მიიღო #13 ზოგადი კომენტარი ბავშვთა უფლებების დაცვის კონვენციის მე-19 მუხლთან დაკავშირებით.[2] ამ ზოგადი კომენტარის 23-ე პუნქტი განსაზღვრავს რას ნიშნავს ბავშვზე ფიზიკური ძალადობა. ამ მუხლის ,,c” ქვეპუნქტის თანახმად, ფიზიკური ძალადობის ერთ-ერთ ფორმას წარმოადგენს ბავშვისათვის განზრახ ისეთი გაუსაძლისი პირობების შექმნა, რაც მიზნად ისახავს ბავშვის ექსპლოატაციას ქუჩაში ან სხვაგან მოწყალების თხოვნის გზით. #13 ზოგადი კომენტარი ასევე განმარტავს იმას, თუ რაში გამოიხატება სახელმწიფოს ვალდებულება ბავშვის მიმართ ფიზიკური ძალადობის აღმოფხვრის თვალსაზრისით. კერძოდ, პირველი თავის მე-5 პუნქტში აღნიშნულია: ,,სპეციალური ვალდებულება მოიცავს სახელმწიფოს ჯეროვან გულისხმიერებას და ვალდებულებას თავიდან აიცილოს ძალადობა ან ადამიანის უფლების დარღვევა, დაიცვას ადამიანის უფლების დარღვევის მსხვერპლი ბავშვი და მოწმე, სახელმწიფო ვალდებულია გამოიძიოს და დასაჯოს პასუხისმგებელი პირი და ასევე ვალდებულია აღმოფხვრას ადამიანის უფლებების დარღვევა.[3]

ბავშვთა უფლებების შესახებ კონვენცია მიუთითებს ვინ შეიძლება იყოს მოძალადე: მშობელი, მეურვე/მზრუნველი, ბავშვზე მზრუნველი ნებისმიერი სხვა პირი. #13 ზოგადი კომენტარის 33-ე პუნქტი ჩამოთვლის იმ სუბიექტებს, ვინც შეიძლება იყვნენ ,,ბავშვზე მზრუნველი ნებისმიერი სხვა პირი, ესენია: ადამიანები, რომლებსაც სამართლებრივი, პროფესიულ-ეთიკური და კულტურული პასუხისმგებლობა გააჩნიათ ბავშვის უსაფრთხოებაზე, ჯანმრთელობაზე, განვითარებასა და კეთილდღეობაზე: საგანმანათლებლო, სასწავლო და სკოლამდელი დაწესებულების პერსონალი, მშობლების მიერ დაქირავებული ბავშვის მომვლელი, მწვრთნელი სპორტისა და გამაჯანსაღებელი აქტივობის სფეროში, დამსაქმებელი და სამუშაოს ზედამხედველი, ინსტიტუციური დაწესებულების (სამთავრობო ან არასამთავრობო ორგანიზაცია) პერსონალი, რომელიც პასუხისმგებელია ზრუნვაზე, მაგალითად, სრულწლოვანები ჯანდაცვის დაწესებულებაში, არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულებაში, ასევე ბავშვის მოსანახულებლად მოსული პირები და იმ დაწესებულების ადმინისტრაცია, სადაც ბავშვი ცხოვრობს. უმეთვალყურეოდ დარჩენილი.[4]“

#13 ზოგადი კომენტარის მეოთხე თავის მე-18 პუნქტში აღნიშნულია: ,,მონაწილე სახელმწიფოებს სჭირდებათ ბავშვების კეთილდღეობის, ჯანმრთელობის და განვითარების ეროვნული სტანდარტების შემუშავება, რომლის საბოლოო მიზანი იქნება ბავშვზე ზრუნვა და მისი დაცვა. აუცილებელია ნათელი და მუშა ლეგალური სამართლებრივი დეფინიციის არსებობა, რომელიც განსაზღვრავს ბავშვთა უფლებათა კონვენციის მე-19 მუხლით გათვალისწინებული სხვადასხვა ფორმის ძალადობას, იმისათვის, რომ მოხდეს ყოველი მათგანის აკრძალვა. ამ სამართლებრივმა დეფინიციამ უნდა გაითვალისწინოს ის მითითებები, რაც ამ ზოგად კომენტარშია მოცემული. ეს სამართლებრივი დეფინიცია უნდა იყოს სათანადოდ ნათელი საიმისოდ, რომ მოხდეს მისი პრაქტიკული გამოყენება. შესაძლებელი უნდა იყოს ამ დეფინიციის გამოყენება განსხვავებულ საზოგადოებებსა და კულტურაში...“ [5]

ამგვარად, როგორც კონსტიტუციურ, ისე საერთაშორისო ვალდებულებას წარმოადგენს, სახელმწიფომ დაიცვას ბავშვი, იძულებისაგან - იცხოვროს და მოწყალება ითხოვოს ქუჩაში ან სხვა საჯარო ადგილას. სწორედ ამ განზრახვით შეიძლება მიღებულიყო სისხლის სამართლის კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი პუნქტი. ამ ნორმის ფორმულირებისას კანონმდებლის ნება შეიძლება ყოფილიყო, სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიეცა მზრუნველობაზე უფლებამოსილი პირი, რომელიც აიძულებს ბავშვს ქუჩაში ცხოვრებას და მოწყალების თხოვნას. თუმცა კანონმდებელმა ამგვარი ნება კანონში გამოხატა იმგვარი ზოგადი ტერმინით - ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე დაყოლიება - რომ კანონმდებლის ნება და კანონის ნება ერთმანეთს დაშორდა.

ბავშვის უფლებათა გაეროს კომიტეტის რეკომენდაციის - იმასთან დაკავშირებით რომ ბავშვზე ძალადობის სხვადასხვა ფორმები ეროვნულ კანონმდებლობაში განჭვრეტადი და მუშა ტერმინებით ყოფილიყო ასახული - საწინააღმდეგოდ ბავშვის ქუჩაში ცხოვრების და მათხოვრობის ამკრძალავი ნორმა იმგვარი ზოგადი და ბუნდოვანი ტერმინით იქნა ჩაწერილი კანონში, რომ ერთი მხრივ, მოიცვა სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ყველა დანაშაული (ამ ნორმის გამოყენება შესაძლებელი გახდა ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც სრულწლოვანი წააქეზებს არასრულწლოვანს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული ნებისმიერი დანაშაულებრივი ქმედების ჩასადენად), მეორე მხრივ, მხოლოდ არასავალდებულო ძალის სისხლის სამართლის კოდექსის კომენტარები მიუთითებს იმის თაობაზე, რომ ამ დანაშაულის შემადგენლობის ობიექტურ მხარეში არასრულწლოვანის ქუჩაში ცხოვრება, ხეტიალი (,,მაწანწალობა“) იგულისხმება.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ტერმინი ,,ანტისაზოგადოებრივის“ გამო იმდენად ბუნდოვანია, რომ არ უზრუნველყოფს იმას, ერთი მხრივ, სწორი სამართლებრივი კვალიფიკაცია მიეცეს იმ პირის ქმედებას, ვინც არასრულწლოვანი ჩართო ყაჩაღობის, თავისუფლების უკანონო აღკვეთის ან ძარცვის მიზნით შექმნილი დანაშაულებრივი ჯგუფის წევრად, მეორეს მხრივ, არც იმ არასრულწლოვანის ინტერესების დაცვის შესაძლებლობას იძლევა, რომელსაც ქუჩაში ცხოვრებას და ხეტიალს აიძულებენ. კანონის გონივრული წაკითხვა არ აძლევს მოსამართლეს იმგვარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას, რომ სადავო ნორმა სწორედ მხოლოდ არასრულწლოვანის ქუჩაში ხეტიალის იძულებას კრძალავს. ეს ნორმა არ არის ვიწროდ მიზანმიმართული. ის ერთი მხრივ, ძალიან ფართოა და შეიძლება მიემართოს სისხლის სამართლის კოდექსის ყველა დანაშაულის ჩასადენად არასრულწლოვნის დაყოლიებას, მეორეს მხრივ, ძალიან უვარგისი საშუალებაა ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. სადავო ნორმა არ იძლევა იმის გარანტიებს, რომ მოსამართლე ,,ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე დაყოლიების“ ნორმით სწორედ იმ პირის დასჯას ამოიკითხავს, ვინც არასრულწლოვანი ქუჩის ცხოვრების აუცილებლობაში დაარწმუნა.

პარლამენტს უკეთ შეეძლო ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა, ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაზე დაყოლიების ნაცვლად კანონში რომ ჩაეწერა აკრძალვა ქუჩაში ცხოვრებასა და ხეტიალზე არასრულწლოვანის დაყოლიების თაობაზე. ამით სამართალშემფარდებელი, ერთი მხრივ, თავიდან აიცილებდა ქმედების არასწორ კვალიფიკაციას, მეორეს მხრივ, სათანადოდ დაიცავდა ბავშვს ძალადობის ამ ფორმისაგან. ამით საქართველო სათანადოდ შეასრულებდა ბავშვთა უფლებების შესახებ კონვენციის მე-19 მუხლით აღებულ ვალდებულებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და ეკატერინე ლომთათიძე საქათველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-17 პუნქტში აღნიშნულია: ,,ნორმის განმარტებისას უნდა გაირკვეს როგორც კანონმდებლის ნება, ისე თავად კანონის ნება. ცალკეულ შემთხვევაში, კანონმდებელმა შესაძლოა საკმარისი სიზუსტით, სიცხადით და ადეკვატური კონკრეტულობით ვერ გამოხატოს საკუთარი ნება. შესაბამისად, ამა თუ იმ ნორმის ტექსტი პრაქტიკულად დაშორდება კანონმდებლის რეალურ შეხედულებებსა და სურვილებს მის შინაარასთან დაკავშირებით, ანუ კანონის ნება დაშორდება კანონმდებლის ნებას. ასეთ დროს, სამართალშემფარდებელი აუცილებლად უნდა გაერკვიოს გამოსაყენებელი ნორმის ნამდვილ არსში, ჩაწვდეს კანონმდებლის კონკრეტულ მიზანს, მაგრამ ამაში მას თავად ნორმა უნდა დაეხმაროს. სამართალშემფარდებელი, პირველ რიგში, ნორმის ტექსტს ეყრდნობა. თუ ნორმის ტექსტიდან, მასში პრაქტიკულად ასახული არსიდან შეუძლებელია კანონმდებლის ნების ზუსტად გარკვევა, ბუნებრივია, სამართალშემფარდებლისთვის გადამწყვეტი იქნება კანონის ნება.“

,,კანონი გაგებული და აღქმული უნდა იყოს ისე, როგორც ის არის დაწერილი. სამართალშეფარდებისას უპირატესობა ენიჭება კანონის ნებას, რადგან საკანონმდებლო პროცესში გამოთქმული მოსაზრებები, ზოგადი მიზნები, რომელთაც ეფუძნება კანონპროექტები და რომელთა რეგლამენტაციაც კანონში არ მომხდარა, ვერ გამოდგება სამართალშემფარდებლის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების გამართლებისთვის. მას ევალება იხელმძღვანელოს ნორმის ტექსტით, მასში პრაქტიკულად ასახული, გათვალისწინებული და არა გასათვალისწინებელი სინამდვილით. შესაბამისად, მისი გადაწყვეტილება იქნება სწორი, კანონის შესაბამისი, მაგრამ ვერ იქნება კანონმდებლის ნების ამსახველი.“

როგორც ზემოთ მივუთითეთ, არასრულწლოვანის დაყოლიება ხეტიალზე და ქუჩაში ცხოვრებაზე არ ასახულა სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილის ქმედების ობიექტურ შემადგენლობაში და კანონმდებლის ნებას, რომელიც ბავშვის უფლებათა კონვენციიდან გამომდინარე, აღნიშნული ქმედების კრიმინალიზაციას ისახავდა მიზნად, ვერ გამოდგება იმისათვის, რომ მოსამართლემ სწორედ ამგვარი გადაწყვეტილება მიიღოს სსკ-ის 171-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილი სიტყვების ,,ანტისაზოგადოებრივის“ განმარტებისას.

საქმეზე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და ეკატერინე ლომთათიძე საქათველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-12 პუნქტში საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: ,, ნორმის ბუნდოვანება, რომელიც ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის კრიტერიუმებით ფასდება, არსებით გავლენას ახდენს, თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენაზე. როგორც უკვე აღინიშნა, კონკრეტულ უფლებაში ჩარევა ხდება გარკვეული საზოგადოებრივი სიკეთის მისაღწევად. თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით უფლების სავარაუდო დარღვევის საკითხის გარკვევისას, განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმეს. ეს სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, არის კონკრეტული უფლება, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც დგება და, მეორე მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვისთვისაც აუცილებელია უფლებაში ჩარევა. თუ მკაფიო, ნათელი და საკმარისად კონკრეტული არ იქნება უფლებაში ჩარევის ყველა წინა პირობა, საფუძველი თუ წესი, ეს, თავისთავად, განაპირობებს არა მხოლოდ უფლებაში გადამეტებული ჩარევის, არამედ საზოგადოებრივი ინტერესების არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. შესაბამისად, ვერ მიიღწევა კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული და პროპორციული თანაფარდობა. უფლებაში ჩარევის მარეგულირებელი ასეთი ნორმაც ვერ დააკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.“

ის, რომ სადავო ნორმა ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას არასრულწლოვანის ანტისაზოგადოებრივ ქმედებაში ჩართვისათვის, ერთი მხრივ, ართულებს ქმედების ერთგვაროვანი კვალიფიკაციის შესაძლებლობას, პრაქტიკაში აჩენს მისი თვითნებური გამოყენების საფრთხეს და ამით ზიანს აყენებს პირის კერძო ინტერესს. ამასთან არსებობს საზოგადოებრივი ინტერესის - ქუჩაში ცხოვრებისაგან არასრულწლოვანის დაცვის - არასწორად დაკმაყოფილების რისკსაც. ამიტომ ეს ნორმა ვერ დააკმაყოფილებს ვერც განჭვრეტადობის, ვერც თანაზომიერების პრინციპს, რაც გამომდინარეობს, კონსტიტუციის პრეამბულით გათვალისწინებული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან (იხილეთ გივი შანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-15 პუნქტი)

ამგვარად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტს. რის გამოც ვითხოვთ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად ძალადაკარგულად ცნობას.

[1] მზია ლეკვეიშვილი, ნონა თოდუა, გოჩა მამულაშვილი, სისხლის სამართლის კერძო ნაწილი (წიგნი I) მეოთხე გამოცემა გამომცემლობა ,,მერიდიანი“ თბილისის 2011, 339-340 გვერდები

[2] http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.13_en.pdf

[3] http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.13_en.pdf გვ 4

[4] http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.13_en.pdf გვ 13

[5] http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.13_en.pdf

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა