კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი - კოლეგიის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი თევდორაშვილი - წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი.

სხდომის მდივანი: მანანა ლომთათიძე.

საქმის დასახელება: დათო ევგენიძე, ჯემალ სეფიაშვილი, მანანა ბაქრაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების: „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 2 სექტემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1727) მომართეს დათო ევგენიძემ, ჯემალ სეფიაშვილმა, მანანა ბაქრაძემ და სხვებმა (სულ 7 მოსარჩელე). №1727 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადმოეცა 2022 წლის 5 სექტემბერს. №1727 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2023 წლის 16 ივნისს.

2. №1727 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე და მე-60 მუხლები, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის ადგენს, რომ, მეცნიერების, ლიტერატურისა და ხელოვნების ნაწარმოებთა ავტორების, შემსრულებლების, ფონოგრამის, ვიდეოგრამისა და მონაცემთა ბაზის დამამზადებლების, აგრეთვე საავტორო და მომიჯნავე უფლებების სხვა მფლობელების ქონებრივი უფლებების მართვას საქართველოში ახორციელებენ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციები, რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის თანახმად „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება“. თავის მხრივ, მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება აწესებს, რომ შემოქმედების თავისუფლება უზრუნველყოფილია, ხოლო ამავე მუხლის მე-2 წინადადებით ინტელექტუალური საკუთრების უფლება დაცულია.

5. №1727 კონსტიტუციური სარჩელიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელეები უკმაყოფილო არიან საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაციის საქმიანობით, რომელიც კანონმდებლობის მოთხოვნების შესაბამისად, ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვის ერთადერთ ორგანიზაციას წარმოადგენს საქართველოში. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა, საავტორო და მომიჯნავე უფლებების სხვა მფლობელებთან ერთად დატოვეს საავტორო უფლებათა ასოციაცია და 2019 წელს დააფუძნეს ააიპ საავტორო და მომიჯნავე უფლებების კოლექტიური მართვის (ალტერნატიული) ორგანიზაცია - „გერა“. თუმცა, მათ მიერ დაფუძნებულ ორგანიზაციას, მიუხედავად იმისა, რომ იგი რეგისტრირებულია საჯარო რეესტრში, არ აქვს ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ხელშეკრულება დადებული, რაც კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესაბამისად, რეგისტრაციასთან ერთად აუცილებელი კრიტერიუმია ორგანიზაციის მიერ ქონებრივი უფლებების კოლექტიური მართვის საფუძველზე დაცვის უფლებამოსილების განსახორციელებლად. ამ გარემოების გათვალისწინებით, სსიპ ინტელექტუალური საკუთრების ეროვნული ცენტრი - „საქპატენტი“, რომელიც „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 62-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, წარმოადგენს საავტორო და მომიჯნავე უფლებათა სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის გამტარებელ ორგანოს, არ ცნობს „გერას“ უფლებამოსილებას.

6. მოსარჩელეები აპელირებენ იმ გარემოებაზე, რომ საავტორო უფლებათა კოლექტიური მართვის ორგანიზაციას დაფუძნების/რეგისტრაციის მიუხედავად არ შეუძლია მართოს ზემოხსენებული უფლებები სანამ ურთიერთწარმომადგენლობის ხელშეკრულებებს არ დადებს უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან, რაც მათ ვერ მოახერხეს. კერძოდ, გასათვალისწინებელია, რომ როგორც წესი, ანალოგიური ორგანიზაციები ხელშეკრულებებს დებენ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ორგანიზაცია არამხოლოდ ფორმალურად არის რეგისტრირებული, არამედ ფაქტობრივადაც ახორციელებს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ მართვას.

7. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით, სადავო ნორმის წინააღმდეგობის წარმოსაჩენად, მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ ქონებრივ უფლებათა კოლექტიური მართვის ორგანიზაციაში უფლებამფლობელთა გაწევრიანება, სწორედაც რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების რეალიზების ერთ-ერთი ფორმაა, გასაჩივრებული ნორმა კი მათ ართმევს შესაძლებლობას შექმნან და გაწევრიანდნენ ალტერნატიულ ორგანიზაციაში, რომლის მეშვეობითაც ეფექტიანად დაიცავენ მათი ინტელექტუალური საკუთრებიდან წარმოშობილ ქონებრივ უფლებებს.

8. რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს, მოსარჩელეთა მითითებით, სადავო რეგულაციის მოქმედების გათვალისწინებით, მათ ერთმევათ შესაძლებლობა, რომ ქონებრივი უფლებები სამართავად გადასცენ მათ მიერ არჩეულ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას და ამ მხრივ, თავისუფლად განკარგონ და დაიცვან საავტორო უფლებები. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთა პოზიციით, ასეთ პირობებში ირღვევა მათი შემოქმედების თავისუფლებისა და ინტელექტუალური საკუთრების უფლებები.

9. დამატებით მოსარჩელეები უთითებენ იმ გარემოებაზე, სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობას მათ შორის მისი ბუნდოვანება განაპირობებს. კერძოდ, გაურკვეველია თუ რას გულისხმობს „უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიური ორგანიზაციები“, განსაკუთრებით იმის ფონზე, რომ ქვეყნების რაოდენობა თანამედროვე მსოფლიოში არის ცვალებადი, ისევე როგორც არ არსებობს კრიტერიუმი, რომლითაც დადგინდებოდა ის, თუ რას ნიშნავს ქვეყანა. კერძოდ, ქვეყანა გულისხმობს საერთაშორისო სამართლის სუბიექტს, თუ მხოლოდ გარკვეულ ტერიტორიას. თავის მხრივ, გაუგებარია თუ რა მოიაზრება „ანალოგიური ორგანიზაციების“ ცნებაში. ამავდროულად, მოსარჩელეები აპელირებენ, რომ არ არსებობს კოლექტიური მართვის ზუსტი გაგება, რაც აშკარად ბუნდოვან ფაქტობრივ და სამართლებრივ მოცემულობას ქმნის პრაქტიკაში.

10. კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, მოსარჩელეები ყურადღებას ამახვილებენ უცხო ქვეყნების შესაბამის გამოცდილებაზე და აღნიშნავენ, რომ უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთწარმომადგენლობითი ხელშეკრულების გაფორმების მოთხოვნა მსოფლიოს არცერთ ქვეყანაში არ არის დადგენილი. შესაბამისად, მათი პოზიციით, უცხოური პრაქტიკა შესაძლებლად მიიჩნევს, ზემოხსენებული ხელშეკრულების გარეშე, ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის დაფუძნებას და მის მიერ უფლებამოსილების პრაქტიკულ განხორციელებას.

11. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მიუთითებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის პრაქტიკაზე.

12. მოსარჩელე მხარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე შუამდგომლობს, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სადავო სიტყვების მოქმედების შეჩერების თაობაზე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებობის სტანდარტები, რომლითაც იხელმძღვანელებს საკონსტიტუციო სასამართლო

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, „კონსტიტუციური სარჩელისადმი კანონმდებლობით წაყენებულ პირობათაგან ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია დასაბუთებულობის მოთხოვნა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებანი, რომლებიც, მისი აზრით, ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 19 ოქტომბრის №2/6/475 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ალექსანდრე ძიმისტარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). ამავე დროს, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი მიიჩნევა დაუსაბუთებლად და, შესაბამისად, არ მიიღება არსებითად განსახილველად. ამდენად, მოსარჩელის უფლებების სრულყოფილად რეალიზაციისათვის, ისევე როგორც კონსტიტუციური წესრიგის დაცვისათვის, აუცილებელია, ერთი მხრივ იმ მტკიცებულებების მოყვანა, რომელიც წარმოაჩენს კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ ძირითადი უფლების სწორად იდენტიფიცირება, რომლის რეალურ შეზღუდვასაც იწვევს სადავო ნორმა. ამ კუთხით, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება მოსარჩელის მიერ სადავო ნორმის შინაარსისა და მისგან მომდინარე შეზღუდვის ზუსტად წარმოჩენას და სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნის კონსტიტუციის რელევანტურ მუხლთან დაყენებას, რათა მოხდეს უფლების შესაძლო შეზღუდვის სწორი, კონსტიტუციით დადგენილი სტანდარტით შეფასება.

2. სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართება

2. №1727 კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები ითხოვენ სადავო ნორმით დადგენილი წესის არაკონსტიტუციურად ცნობას, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ ქონებრივ უფლებათა კოლექტიური მართვის ორგანიზაციაში უფლებამფლობელთა გაწევრიანება, სწორედაც რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების რეალიზების ერთ-ერთი ფორმაა, გასაჩივრებული ნორმა კი მათ ართმევს შესაძლებლობას შექმნან და გაწევრიანდნენ ალტერნატიულ ორგანიზაციაში და მათ მიერ დაფუძნებული ორგანიზაციის მეშვეობით ეფექტიანად დაიცვან მათი ინტელექტუალური საკუთრებიდან წარმომდგარი ქონებრივი უფლებები.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „მიუხედავად საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავში განმტკიცებულ ზოგიერთ უფლებასა და თავისუფლებას შორის არსებული შინაარსობრივი ურთიერთკავშირისა, ხსენებული კონსტიტუციური ნორმების დაცულ სფეროებში ჩარევის დადგენა საჭიროებს ცალკეულ, ინდივიდუალურ შეფასებას კონკრეტული უფლებისა თუ თავისუფლების კონტექსტში. საქართველოს კონსტიტუციის სულისკვეთება მოითხოვს, რომ თითოეული უფლების დაცული სფერო შესაბამის კონსტიტუციურ დებულებებში იქნეს ამოკითხული. კონსტიტუციის განმარტების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა უზრუნველყოს კონსტიტუციით დადგენილი წესრიგის დაცვა, კონსტიტუციის დებულებების გააზრება მათი მიზნებისა და ღირებულებების შესაბამისად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 28 დეკემბრის №2/7/667 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ტელენეტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-62).

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის თანახმად, „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება“. „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, თავისი არსით, წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, რომელიც იცავს ადამიანის მიერ საკუთარი ცხოვრების საკუთარივე შეხედულებისამებრ წარმართვის თავისუფლებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-4).

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პიროვნების თავისუფალი განვითარება უზოგადესი, ძალზე ფართო შინაარსის მქონე უფლებაა, რომელიც ბევრ სხვადასხვა უფლებრივ ასპექტს მოიცავს, რასაც შესაძლოა, კონსტიტუციის სხვა დებულებებით დაცული უფლებების შინაარსობრივ მხარესთან ჰქონდეს გადაკვეთა. ამიტომ კონსტიტუციის მე-12 მუხლი ხშირად წარმოადგენს ზოგად ნორმას სხვა სპეციალურ ნორმებთან მიმართებით, რომლებიც ამა თუ იმ უფლებას უფრო კონკრეტულად და საგნობრივად აღწერს და განმარტავს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც ადამიანს სხვა ძირითადი კონსტიტუციური უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-12 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-57). შესაბამისად, კონსტიტუციის არაერთი დებულება, რომლებიც პირდაპირ არეგულირებს კონკრეტულ უფლებებს, წარმოადგენს სპეციალურ ნორმებს (lex specialis), ხოლო მათთან მიმართებით კი კონსტიტუციის მე-12 მუხლი წარმოადგენს ზოგად ნორმას (lex generalis). კერძო და ზოგადი ნორმების კონკურენციის წესებიდან გამომდინარე კი, ჩვეულებრივ, გამოყენებადია კერძო, სპეციალური ნორმა და არა ზოგადი. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარების ესა თუ ის უფლებრივი კომპონენტი დაცულია სპეციალური კონსტიტუციური დებულებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა შეაფასოს არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან, არამედ იმ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით, რომელიც პიროვნების თავისუფალი განვითარების ამა თუ იმ უფლებრივი კომპონენტის დაცვის სპეციალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ სტანდარტებს ადგენს (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

6. აქედანვე გამომდინარეობს, რომ კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცული პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების შეზღუდვის დასასაბუთებლად, მოსარჩელემ სასამართლო უნდა დაარწმუნოს იმაში, რომ მას ეზღუდება ისეთი უფლებრივი ასპექტი, რომელიც გარდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლისა, კონსტიტუციის რომელიმე სხვა, სპეციალურად ამ უფლებისადმი მიძღვნილი ნორმით არ არის დაცული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, როდესაც კონკრეტული უფლებრივი კომპონენტი ერთდროულად ექცევა როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით, ისე რომელიმე სხვა კონსტიტუციური დებულებით დაცულ სფეროში, რომელიც ამ უფლების უფრო კონკრეტულ რეგლამენტაციას შეიცავს, ამ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო მას სწორედ ამ უკანასკნელთან მიმართებით აფასებს.

7. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი წესის მოქმედების პირობებში შეზღუდულია ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ისეთი ალტერნატიული ორგანიზაციის შექმნის შესაძლებლობა, რომელიც უფლებამოსილი იქნებოდა დაეცვა მათი ინტელექტუალური საკუთრება. ფაქტობრივად, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები აპელირებენ იმ გარემოებაზე, რომ გასაჩივრებული წესი მათ უზღუდავს ინტელექტუალური საკუთრებიდან წარმომდგარი ქონებრივი უფლებების საკუთარი შეხედულებით დაცვის შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ ინტელექტუალური საკუთრების უფლების დაცულობის კონსტიტუციურსამართლებრივ გარანტიას expresis verbis ადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება. შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული უფლებრივი ასპექტი მოქცეულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ სფეროში. ამავდროულად, თვითონ მოსარჩელეებიც მიუთითებენ, რომ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმა ეწინააღმდეგება პიროვნების თავისუფალი განვითარების იმ ასპექტებს, რაც ამოკითხვადია კონსტიტუციის სპეციალურ დებულებაში, რომელიც ინტელექტუალური საკუთრების უფლების დაცულობის კონსტიტუციურსამართლებრივ გარანტიას აწესებს. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებული სადავო რეგულირება არ არის შეფასებადი საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით.

8. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1727 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების: „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

3. სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართება

9. №1727 კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში მოსარჩელეები „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვებს „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“, ასევე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევენ საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. კონსტიტუციური სარჩელის ავტორთა პოზიციით, სადავო რეგულაციით დადგენილი წესი მათ ართმევს შესაძლებლობას, რომ ქონებრივი უფლებები სამართავად გადასცენ მათ მიერ არჩეულ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას და ამ მხრივ, თავისუფლად განკარგონ ინტელექტუალური საქმიანობიდან წარმოშობილი ქონებრივი უფლებები. მათი აზრით, აღნიშნული ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების დანაწესს, რომლის თანახმადაც შემოქმედებითი თავისუფლება უზრუნველყოფილია.

10. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით დაცულია თავისუფალი შემოქმედებითი პროცესი, რომლის დროსაც ხელოვანის შთაბეჭდილებები და წარმოდგენები უშუალო გამოხატულებას ჰპოვებს გამოსახვის კონკრეტული ფორმის საშუალებით. შემოქმედებითი საქმიანობის პროცესი და მის შედეგად მიღებული კონკრეტული პროდუქტი/ნაწარმოები წარმოადგენს პიროვნების უშუალო გამოხატულებას. დასახელებული კონსტიტუციური დებულების ფარგლებში კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ ინდივიდებისთვის უზრუნველყოფილი იყოს შემოქმედებითი პროცესისათვის თავისუფალი სივრცე, რომლის ფარგლებშიც შესაძლებელი იქნება ხელოვანის განცდების, ხედვისა და სინამდვილესთან საკუთარი დამოკიდებულების დაუბრკოლებელი ასახვა. ამდენად, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართების წარმოსაჩენად მოსარჩელე მხარე ვალდებულია სასამართლოს ნათლად დაანახოს, რომ გასაჩივრებული წესის საფუძველზე იზღუდება უშუალოდ შემოქმედებითი საქმიანობის პროცესი, ხორციელდება მასში გაუმართლებელი ინტერვენცია ან ადგილი აქვს შემოქმედებითი პროცესისათვის ზოგადად სავალდებულო წესების დადგენას. აღნიშნულის, საპირისპიროდ კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელეებისთვის გასაჩივრებული სადავო წესის საფუძველზე, პრობლემურია არა უშუალოდ შემოქმედებით საქმიანობაში ჩარევა და მისი შეზღუდვა, არამედ შემოქმედებითი პროცესის შედეგად მიღებულ ნაწარმოებზე (შექმნილ პროდუქტზე) წარმოშობილი ქონებრივი უფლების ეფექტიანი დაცვა. ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, აშკარაა, რომ არ არსებობს შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და საქართველოს კონსტიტუციის ხსენებულ დებულებას შორის, ხოლო მოსარჩელე მხარის მიერ სადავოს ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით არაკონსტიტუციურობის მტკიცება საფუძველს მოკლებულია.

11. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1727 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების: „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

4. სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართება

12. №1727 კონსტიტუციური სარჩელით ასევე სადავოდ არის გამხდარი „საავტორო და მომიჯნავე უფლებები დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების: „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით. მოსარჩელეთა პოზიციით, გასაჩივრებული რეგულაციით დადგენილი წესი, რომელიც სავალდებულო წესით მოითხოვს მსოფლიოს ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთწარმომადგენლობის ხელშეკრულების დადებას, მათ გაუმართლებლად უზღუდავს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ალტერნატიული ორგანიზაციის შექმნას და მათი ქონებრივი ინტერესების დაცვის მიზნით მისთვის უფლებამოსილების გადაცემას. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ საქართველოში წარმოდგენილია ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ერთადერთი ორგანიზაცია, რომელიც აკმაყოფილებს სადავო წესით დადგენილ კრიტერიუმს და იგი ალტერნატიული ორგანიზაციის არარსებობის პირობებში, არასამართლიანად და გამჭვირვალობის მოთხოვნათა დარღვევით ახორციელებს საკუთარ უფლებამოსილებას. მოსარჩელეთა აზრით, ორგანიზაციაში მათი ხელახალი გაწევრიანების შემთხვევაში (იგულისხმება ის გარემოება, რომ ისინი ადრე უკვე იყვნენ ამ ორგანიზაციის წევრები, მაგრამ დატოვეს იგი) ისინი კვლავ დადგებიან მათი ინტელექტუალური საკუთრების დაცულობის კონსტიტუციური უფლების დარღვევის რისკის წინაშე.

13. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ იმისათვის, რათა კონსტიტუციურმა სარჩელმა დააკმაყოფილოს არსებითად განსახილველად მიღების შესაბამისი სამართლებრივი წინაპირობები, აუცილებელია, მოსარჩელე მხარემ წარმოადგინოს სათანადო, დამაჯერებელი და ცხადი შინაარსობრივი არგუმენტაცია სადავო კანონის ან/და ნორმის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსარჩელე მხარეს კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არა აქვს შესაბამისი დასაბუთება და მტკიცებულებები, იმასთან დაკავშირებით, თუ უშუალოდ რით გამოიხატება სადავო ნორმით დადგენილი წესის ზემოხსენებულ კონსტიტუციურ დებულებასთან შეუსაბამობა და რატომ იწვევს აღნიშნული წესი მათი უფლებების დარღვევას. კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში არ არის რელევანტური და დამაჯერებელი არგუმენტაცია წარმოდგენილი, რომელიც სასამართლოს დაანახებდა სადავო წესის არაკონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით. სულ მცირე, მოსარჩელეებს სასამართლოსთვის უნდა აეხსნათ, თუ რატომ არის არაგონივრული ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის სრულფასოვანი ფუნქციონირებისთვის კანონმდებლობით დაწესებული მოთხოვნა - ამ ორგანიზაციის მხრიდან მსოფლიოს ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთთანამშრომლობის ხელშეკრულების დადება და, რატომ იწვევს ამ ვალდებულების არსებობა მათი ინტელექტუალური საკუთრების უფლების დარღვევას. არ არის ახსნილი არც ის, თუ როგორ შეძლებდა ალტერნატიული ორგანიზაცია მათი უფლებების უკეთ დაცვას ამგვარი საერთაშორისო თანამშრომლობის გარეშე. მოსარჩელეთა არგუმენტაცია მიმართულია არა სადავო წესის - ურთიერთთანამშრომლობის თაობაზე მსოფლიოს უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ხელშეკრულების დადების არაკონსტიტუციურობის მტკიცებაზე, არამედ იმაზე, რომ ქონებრივი უფლებების მართვის სფეროში მოქმედი ერთადერთი უფლებამოსილი ორგანიზაცია არასამართლიანად, კანონის მოთხოვნათა დარღვევით ოპერირებს ბაზარზე და რომ ამ ორგანიზაციაში გაწევრიანების შემთხვევაში, მათი ინტელექტუალური საკუთრებიდან წარმომდგარი ქონებრივი უფლებები არათუ ვერ იქნება ეფექტიანად დაცული, არამედ პირიქით, დაირღვევა. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სადავო ნორმა, ზოგადად ადგენს კოლექტიური ორგანიზაციის უფლებამოსილებას, განახორციელოს საავტორო და მომიჯნავე უფლებების მფლობელ პირთა ქონებრივი უფლებების მართვა, ისევე როგორც, აწესებს ამ უფლებამოსილების განხორციელებისთვის აუცილებელ წინაპირობას მსოფლიოს ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთწარმომადგენლობითი ხელშეკრულების დადების სახით. იმ შემთხვევაში, თუ მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ საავტორო უფლებათა დაცვის ასოციაციას კანონმდებლობით აქვს მინიჭებული ისეთი უფლებამოსილებები, რომელთა განხორციელება არღვევს ინტელექტუალური საკუთრებიდან წარმომდგარ მათ ქონებრივი უფლებებს, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებს სწორედ ამ კონკრეტული (და არა ზოგადი) უფლებამოსილების დამდგენი წესი უნდა გაეხადათ სადავოდ საკონსტიტუციო სასამართლოში და ნათლად დაენახებინათ სასამართლოსთვის მისი შემზღუდველი ბუნება ინტელექტუალური საკუთრების დაცულობის კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით. ხოლო იმ შემთხვევაში კი, თუკი მიიჩნევენ, რომ არსებული ორგანიზაცია კანონსაწინააღმდეგოდ მოქმედებს და მათ კანონიერ უფლებებს არღვევს, მათ შეუძლიათ ისარგებლონ საკუთრივ „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონით, რომელიც საავტორო უფლებების მფლობელებს აღჭურავს მთელი რიგი სამართლებრივი შესაძლებლობებით, დაიცვან თავიანთ ინტელექტუალურ საკუთრებასთან დაკავშირებული უფლებები.

14. ამავდროულად, მოსარჩელეები ზოგადად აპელირებენ იმ გარემოებაზე, რომ ქონებრივი უფლებების დაცვის თვალსაზრისით უნდა არსებობდეს არა მხოლოდ ერთი კოლექტიური ორგანიზაცია, არამედ მრავალი, რომელიც ხელს შეუწყობს ჯანსაღი კონკურენციის განვითარებას და რომ ასეთი უკონკურენტო გარემოს პირობებში ირღვევა მათი ინტელექტუალური საკუთრების უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ამგვარი ზოგადი ხასიათის მსჯელობები, მითითებანი უფლების დარღვევის ჰიპოთეტურ რისკებზე და იმ გარემოებაზე, რომ არსებული კონკრეტული ორგანიზაცია ცუდად უძღვება საქმეს, ვერ ჩაითვლება რელევანტურ არგუმენტაციად სადავო ნორმის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით და საკმარისი არ არის კონსტიტუციური სარჩელის მისაღებად.

15. საკონსტიტუციო სასამართლო, დამატებით, ყურადღებას ამახვილებს მოსარჩელეთა არგუმენტზე, რომელიც შეეხება გასაჩივრებულ რეგულაციაში გამოყენებული ტერმინების ბუნდოვანებას, რაც, მათი მოსაზრებით, ასევე აჩვენებს სადავო წესის არაკონსტიტუციურობას მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით. მოსარჩელეთა აზრით, გასაჩივრებული რეგულაციით დადგენილი ტერმინები როგორებიცაა: „მსოფლიოს ქვეყნები“ და „ანალოგიური ორგანიზაციები“, არის განუჭვრეტელი და რომ ასეთი ბუნდოვანი მოწესრიგების ფონზე ირღვევა მათი ინტელექტუალური საკუთრების უფლება. თუმცა, მათ არ აუხსნიათ სასამართლოსთვის, თუ რა მიზეზ-შედეგობრივ კავშირშია დასახელებული ტერმინების ნაგულვები შინაარსობრივი ბუნდოვანება მათი ინტელექტუალური საკუთრების კონსტიტუციური უფლების დარღვევასთან. ამ კონტექსტში, სასამართლოსთვის გასაგები გახდებოდა მოსარჩელეთა სასარჩელო ლოგიკა, თუკი ისინი ზემოხსენებული ტერმინების ბუნდოვანებას სადავოდ გახდიდნენ განსაზღვრულობის კონსტიტუციურ მოთხოვნასთან მიმართებით და სათანადოდ დაასაბუთებდნენ მას.

16. გარდა ზემოხსენებულისა, მოსარჩელეები კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში სადავო წესის არაკონსტიტუციურობას ასევე ასაბუთებენ იმ თვალსაზრისით, რომ გასაჩივრებული რეგულაცია არის ხარვეზიანი. კერძოდ, ისინი აპელირებენ, რომ ქონებრივი უფლებების მართვის კოლექტიური ორგანიზაცია კანონით დადგენილ უფლებამოსილებას ახორციელებს საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან, შესაბამისად იგი ვერც ერთ ურთიერთწარმომადგენლობის ხელშეკრულებას ვერ გააფორმებს მის რეგისტრაციამდე. ჯერ ერთი, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებს არ მოჰყავთ კონკრეტული მტკიცებულება თუ არგუმენტაცია, რატომ არის საჯარო რეესტრში რეგისტრაციამდე ასეთი ტიპის ხელშეკრულების დადება სამართლებრივად (და არა ფაქტობრივად) შეუძლებელი. ამავდროულად საკონსტიტუციო სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ სადავო წესის ხარვეზიანობაზე მითითება ვერ იქნება რელევანტური არგუმენტი გასაჩივრებული ნორმის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად. ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუციური სარჩელის ავტორს ევალება, რომ მან ნორმის პრაქტიკული ხარვეზიანობის მიღმა, გამოკვეთოს და სასამართლოს ნათლად დაანახოს სადავო წესის პოტენციალი, გაუმართლებლად შეზღუდოს ადამიანის ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები. იმ დაშვების შემთხვევაშიც კი, თუ ჩაითვლებოდა რომ გასაჩივრებული რეგულაცია პრაქტიკულ ნაკლოვანებებსა თუ ხარვეზებს შეიცავს, ეს საფუძველშივე არ განაპირობებს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვის ფაქტის არსებობას და მის არაკონსტიტუციურ ბუნებას. ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ ჰპოვა ვერანაირი საფუძველი, რომელიც სარწმუნოს გახდიდა სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მისაღებობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით.

17. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ №1727 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილშიც, რომელიც შეეხება „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების: „რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძვლები.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1727 კონსტიტუციური სარჩელი („დათო ევგენიძე, ჯემალ სეფიაშვილი, მანანა ბაქრაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ვასილ როინიშვილი

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე