კოლეგიის შემადგენლობა:

მანანა კობახიძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: მარიამ ბარამიძე.

საქმის დასახელება: ეკატერინე ჩერქეზიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელე - ეკატერინე ჩერქეზიშვილი; მოსარჩელის, ეკატერინე ჩერქეზიშვილის წარმომადგენელი - გიორგი გოცირიძე; მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - რუსუდან მუმლაური და ლევან ღავთაძე. საჯარო დაწესებულების წარმომადგენლები - საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბის J-1 პერსონალის დეპარტამენტის უფროსი, პოლკოვნიკი გიორგი ჯაჭვაძე და საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე ვეფხვია გრიგალაშვილი.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 15 აგვისტოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1442) მომართა ეკატერინე ჩერქეზიშვილმა. №1442 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას გადმოეცა 2019 წლის 16 აგვისტოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/2/1442 საოქმო ჩანაწერით, №1442 კონსტიტუციური სარჩელი მიღებული იქნა არსებითად განსახილველად. №1442 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2021 წლის 5 მარტს და ამავე წლის 28 მაისს.

2. №1442 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ზღვრული ასაკი საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობისათვის შეადგენს 45 წელს.

4. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველა ადამიანის თანასწორობის უფლებას.

5. №1442 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე ეკატერინე ჩერქეზიშვილი იყო ავიაციის კაპიტანი და ეკავა საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების ავიაციის და საჰაერო თავდაცვის სარდლობის ცენტრალური საკომანდო პუნქტის შტატის S-6-ის ოფიცრის თანამდებობა. 2019 წლის 2 თებერვალს საქართველოს თავდაცვის ძალების მეთაურის ბრძანების საფუძველზე, ზღვრული ასაკის (45 წლის) მიღწევის გამო, მოსარჩელე დაითხოვეს სამხედრო სამსახურიდან. შესაბამისად, იგი გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან.

6. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, 45 წლის ასაკის მიღწევისას უმცროსი ოფიცერი, ყოველგვარი დამატებითი გარემოების გათვალისწინების გარეშე, ავტომატურად თავისუფლდება სამხედრო სამსახურიდან. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ატარებს დისკრიმინაციულ ხასიათს და მოსარჩელის მსგავს კატეგორიაში მყოფ პირებს აყენებს უთანასწორო მდგომარეობაში არსებითად თანასწორ პირებთან მიმართებით.

7. მოსარჩელის განმარტებით, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებდა მსგავს დიფერენცირებას და 45 წლის კაპიტნების სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნას მხოლოდ ასაკზე მითითებით, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, განსაკუთრებით იმ რეალობაში, როდესაც კანონმდებლობით, ძლიერი ფიზიკური დატვირთვის მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის სამხედრო სამსახურის გაცილებით მაღალი ზღვრული ასაკია დადგენილი.

8. მოსარჩელის პოზიციით, 45 წლის პირის ფიზიკური და გონებრივი შესაძლებლობები, როგორც წესი, სრულ შესაბამისობაშია იმ მოთხოვნებთან, რაც კაპიტნის ფუნქციების შესრულებასთან არის დაკავშირებული. მით უფრო იმის გათვალისწინებით, რომ კაპიტნის საქმიანობა არ გულისხმობს მძიმე ფიზიკური დატვირთვის შემცველი დავალებების შესრულებას.

9. მოსარჩელე დამატებით განმარტავს, რომ „სამხედრო სამსახურის დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 18 მარტის №238 დადგენილებით დამტკიცებული დებულებით (შემდგომში - სამხედრო სამსახურის დებულება) განსაზღვრულია ატესტაციის გავლის წესი, რომლის საფუძველზე, სამხედრო მოსამსახურეებს, მათ შორის, კაპიტნებს, მინიმუმ, 3 წელიწადში ერთხელ უტარდებათ ატესტაცია, რა დროსაც ობიექტურად ფასდება კონკრეტული პირის შესაბამისობა დაკავებულ თანამდებობასთან, მოწმდება მისი კვალიფიკაცია, პროფესიული უნარ-ჩვევები და გაწეული პროფესიული საქმიანობა. ამასთან, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სისტემის სამხედრო მოსამსახურეები, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის ბრძანების საფუძველზე, წელიწადში არანაკლებ ორჯერ აბარებენ ფიზიკური მომზადების ნორმატივებს, რომელთა ჩაუბარებლობა სამხედრო სამსახურის დებულების მე-16 თავის მე-16 პუნქტის თანახმად, წარმოადგენს სამხედრო მოსამსახურის (გარდა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის მოსამსახურეებისა) სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველს.

10. შესაბამისად, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ 45 წლის ასაკის პირების ფიზიკური და გონებრივი შესაძლებლობები, როგორც წესი, სრულ შესაბამისობაშია კაპიტნის მიერ შესასრულებელ ფუნქციებთან და, ამასთანავე, ხშირი პერიოდულობით, სამხედრო კაპიტნები ისედაც ექვემდებარებიან ინდივიდუალურ შემოწმებას, მოსარჩელის აზრით, არაგონივრული და ლოგიკას მოკლებულია თანამდებობიდან მათი გათავისუფლება ბლანკეტურად, ზღვრული ასაკის მიღწევის საფუძვლით.

11. მოსარჩელე მხარის აზრით, სადავო ნორმის ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს თავდაცვის სამინისტროს დანაყოფების გამართული ფუნქციონირება და უსაფრთხოება, მაგრამ ამგვარი ბლანკეტური შეზღუდვა, თავისი არარაციონალურობიდან გამომდინარე, ვერ იქნება მიჩნეული დასახელებული მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებად. ხოლო, რაც შეეხება 45 წლის ასაკს მიღწეული კაპიტნების ახალგაზრდა, კარიერულ განვითარებაზე ორიენტირებული კადრებით ჩანაცვლებას, აღნიშნული მიზანი, მოსარჩელის განმარტებით, არ უნდა ჩაითვალოს შეზღუდვის ლეგიტიმურ საჯარო მიზნად, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ კაპიტნის ფუნქციებს 45 წლის ასაკს მიღწეული პირიც სათანადოდ ასრულებს.

12. №1442 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ დააზუსტა საკუთარი პოზიცია სადავო ნორმით გამოწვეულ დიფერენცირებასთან მიმართებით. კერძოდ, მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სადავო ნორმა ადგენს ასაკის ნიშნით დიფერენცირებას, ხოლო შესადარებელ პირებს წარმოადგენენ 45 წლის ასაკს მიღწეული კაპიტანი და კაპიტანი, რომელსაც ჯერ არ მიუღწევია 45 წლის ასაკისათვის. ამასთან, მოსარჩელე მხარის განცხადებით, მიუხედავად იმისა, რომ ასაკი არ წარმოადგენს დიფერენცირების კლასიკურ ნიშანს, ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, სასამართლომ უნდა გამოიყენოს შეფასების მკაცრი ტესტი, ვინაიდან მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენცირება ხასიათდება ინტენსივობის მაღალი ხარისხით. კერძოდ, მოსარჩელის მსგავს კატეგორიაში მყოფი პირები 45 წლის ასაკის მიღწევისთანავე არა მხოლოდ თავისუფლდებიან დაკავებული თანამდებობიდან, არამედ მათი გამორიცხვა ხდება ნებისმიერი სამხედრო ურთიერთობიდან, ამასთან, მსგავსი კატეგორიის პირებისათვის კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს რაიმე მნიშვნელოვან სოციალურ შეღავათს, რომელიც დიფერენცირების ინტენსივობის მაღალ ხარისხს შეამცირებდა.

13. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა, მისი ბლანკეტური ხასიათიდან გამომდინარე, ადგენს დისკრიმინაციულ მოპყრობას შესადარებელ პირთა მიმართ და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ თანასწორობის უფლებას.

14. მოსარჩელე მხარე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას.

15. მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის პოზიციით, №1442 კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს. მოპასუხის განცხადებით, სადავო ნორმის საფუძველზე, არ ხდება თანასწორ პირთა მიმართ უთანასწორო მოპყრობა, ვინაიდან მოსარჩელე მხარის მიერ დასახელებული შესადარებელ პირთა კატეგორიები, კერძოდ, 45 წელს მიუღწეველი და იმავე ასაკს მიღწეული კაპიტნები, განსახილველ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით, არ წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს.

16. მოპასუხე მხარის განცხადებით, შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობას გამორიცხავს რამდენიმე ფაქტორი, რომელთაგან უმთავრესია თავად სამხედრო სამსახურის ბუნება. კერძოდ, სამხედრო სამსახური დაფუძნებულია კარიერული განვითარების პირამიდულ მოდელზე, სადაც განვითარების სხვადასხვა საფეხურზე მყოფი სამხედრო შემადგენლობისათვის დაწესებულია მსახურების სხვადასხვა ზღვრული ასაკი. ზღვრული ასაკების დაწესება ახალისებს სამხედრო მოსამსახურეებს, იზრუნონ მუდმივ განვითარებაზე. ამავდროულად, სამხედრო მოსამსახურემ უმაღლეს სამხედრო წოდებას შესაძლოა მიაღწიოს მხოლოდ თითოეული კარიერული საფეხურის თანმიმდევრული გავლის შედეგად. თუ პირი ფლობს კაპიტნის წოდებას და შესაბამის თანამდებობას, 45 წლის ასაკის მიღწევა a priori არ ნიშნავს მისთვის სამხედრო სამსახურის დასრულებას, პირიქით, კანონმდებელი ყველა კაპიტანს აძლევს თანაბარ შესაძლებლობას, კანონით გათვალისწინებული საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, გახდეს მაიორი და განაგრძოს კარიერული წინსვლა. აღნიშნული, თავის მხრივ, გულისხმობს წოდებრივი რანგით ქვემდგომი სამხედრო მოსამსახურეებისათვის შესაძლებლობის მიცემას, დაიკავონ კაპიტნის წოდების ქვეშ გამოთავისუფლებული თანამდებობები. წარმოდგენილ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არ ადგენს დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ პირებს შორის.

17. ამავდროულად, მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, უმცროს ოფიცერს სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკი შესაძლოა გაუგრძელდეს, დამატებით, 5 წლამდე ვადით. ზღვრული ასაკის გაგრძელების საგამონაკლისო წესის არსებობა ნიშნავს იმას, რომ კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ბლანკეტურ ასაკობრივ შეზღუდვას 45 წლის ასაკს მიღწეული კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის.

18. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხის მტკიცებით, სახეზე არ არის თანასწორობის უფლებაში ჩარევა, რაც, თავის მხრივ, გამორიცხავს სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზნისა და დიფერენცირების კონსტიტუციურობის დასაბუთების საჭიროებას.

19. გარდა ამისა, მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ ეროვნული უსაფრთხოების ინტერესებიდან გამომდინარე, სახელმწიფო თავდაცვისა და სამხედრო ვალდებულებასთან დაკავშირებულ საკითხებში, კანონმდებელი სარგებლობს შეფასების ფართო ფარგლებით. აქედან გამომდინარე, სამხედრო სამსახურში ასაკობრივი ზღვრების დადგენა სწორედ კანონმდებლის პრეროგატივას წარმოადგენს.

20. №1442 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეული საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის უფროსის მოადგილის, ვეფხვია გრიგალაშვილის განცხადებით, შეუძლებელია 45 წლამდე და 45 წლის ასაკს მიღწეული პირები წარმოადგენდნენ შესადარებელ პირთა კატეგორიებს განსახილველ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით.

21. საქართველოს თავდაცვის წარმომადგენლის განმარტებით, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამსახურის დაწყებისას, პირსა და თავდაცვის სამინისტროს შორის ურთიერთობა ყალიბდება შრომითი ხელშეკრულების საფუძველზე. 45 წლის ასაკის შესრულებასთან ერთად, მოსარჩელის მდგომარეობაში მყოფი პირებისათვის კანონმდებლობა იძლევა საქმიანობის გაგრძელების ორგვარ შესაძლებლობას, კერძოდ, პირველ შემთხვევაში, თუ კონკრეტულ თანამდებობაზე დანიშნული კაპიტანი თავდაცვის სამინისტროს სჭირდება მისი კვალიფიკაციიდან და უნარებიდან გამომდინარე, მან შესაძლოა, ამ პირს 5 წლამდე ვადით გაუგრძელოს თანამდებობაზე ყოფნის ზღვრული ასაკი (ვადის გაგრძელების შემთხვევები განსაკუთრებით ხშირია დეფიციტურ პროფესიებთან მიმართებით ან საომარი მდგომარეობის დროს). მეორე მხრივ, 45 წლის ასაკს მიღწეულ კაპიტანს თავად აქვს შესაძლებლობა, განაგრძოს კარიერული განვითარება, რაც გულისხმობს, შესაბამისი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილების გზით, საკონტრაქტო სამსახურიდან კადრის სამხედრო სამსახურში გადასვლას და მაიორის წოდების მიღებას.

22. წარმომადგენლის განცხადებით, თავდაცვის სამინისტროში სამხედრო ადამიანური რესურსის მართვა ხორციელდება პირამიდულ მოდელზე დაყრდნობით. აღნიშნული მოდელის შესაბამისად, თავდაცვის ძალების მენეჯმენტის საჭიროებიდან გამომდინარე, აუცილებელია, ხდებოდეს პირთა მუდმივი კარიერული განვითარება. კარიერული განვითარების სისტემის გამართულ ფუნქციონირებას კი უზრუნველყოფს გრადაციული ზღვრული ასაკების არსებობა სხვადასხვა სამხედრო წოდებებისათვის. თავის მხრივ, კარიერული განვითარების არსებული სისტემა, საკვალიფიკაციო მოთხოვნებთან ერთად, არის იმის გარანტია, რომ თავდაცვის ძალებში ირიცხებოდნენ ყველაზე მეტად პერსპექტიული და მაღალი უნარების მქონე სამხედრო მოსამსახურეები. გრადაციული ზღვრული ასაკების დადგენა იმასაც უზრუნველყოფს, რომ მაღალკვალიფიციური და დაწინაურებაზე ორიენტირებული სამხედრო მოსამსახურეებისათვის არ შეიქმნას კარიერული განვითარების ხელოვნური ბარიერები. საბოლოო ჯამში, კარიერული განვითარების არსებული მოდელი, რომლის აუცილებელ კომპონენტს წარმოადგენს სადავო ნორმით დადგენილი ზღვრული ასაკი, ადამიანური რესურსის გონივრული მართვით, უზრუნველყოფს სახელმწიფო თავდაცვის სისტემის გამართულ მენეჯმენტს და ქვეყნის ეფექტურ თავდაცვისუნარიანობას.

23. წარმომადგენლის განმარტებით, 45 წლის ასაკის მიღწევა, როგორც წესი, სამხედრო მოსამსახურის უნარებსა და შესაძლებლობებზე რაიმე არსებით გავლენას არ ახდენს. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი ასაკობრივი ზღვარი კავშირში არ არის პირის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელების შეუძლებლობასთან, არამედ ემსახურება კარიერული განვითარების ზემოთ დასახელებული მოდელის გამართული ფუნქციონირების უზრუნველყოფით ქვეყნის ეფექტური თავდაცვისუნარიანობის მიღწევას. თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელმა ასევე აღნიშნა, რომ ზღვრული ასაკის გაუქმებით ან არსებული სისტემის რადიკალური ცვლილებით, თავდაცვის ძალებში, მინიმუმ, მომდევნო ხუთწლიანი დაგეგმვის პერიოდში, ადამიანური რესურსის მართვის თვალსაზრისით შეიქმნება ქაოსური სიტუაცია.

24. წარმომადგენლის მტკიცებით, საშტატო ნუსხით გათვალისწინებულ თითოეულ საშტატო თანამდებობას შეესაბამება მხოლოდ ერთი წოდების საშტატო კატეგორია, ხოლო კონკრეტულ სამხედრო წოდებას, როგორც წესი, შეესაბამება სხვადასხვა დასახელების კონკრეტული თანამდებობები. სამხედრო მოსამსახურეს მორიგი სამხედრო წოდება ენიჭება იმ შემთხვევაში, თუ უკავია ისეთი სამხედრო თანამდებობა, რომლისთვისაც შტატით გათვალისწინებულია მისანიჭებელი სამხედრო წოდების თანაბარი ან უფრო მაღალი სამხედრო წოდება. შესაბამისად, დაწინაურების დროს, პირი ჯერ უნდა დაინიშნოს მორიგი სამხედრო წოდების საშტატო კატეგორიის შესაბამის თანამდებობაზე და ამის შემდეგ უნდა განხორციელდეს მისთვის მორიგი სამხედრო წოდების მინიჭება.

25. წარმომადგენლის განმარტებით, არსებობს გამონაკლისი შემთხვევები, როდესაც კონკრეტულ თანამდებობაზე შესაძლოა დაინიშნოს სამი სხვადასხვა წოდების პირი. მაგალითად, გამონაკლის შემთხვევაში, კაპიტნის წოდების შესაბამის თანამდებობაზე, კაპიტნის გარდა, შესაძლოა დაინიშნოს კაპიტანზე როგორც ერთი წოდებით დაბალი, ისე ერთი წოდებით მაღალი სამხედრო მოსამსახურე. აღნიშნული საგამონაკლისო წესი, მათ შორის, ემსახურება იმ მიზნის მიღწევას, რომ თავდაცვის ძალებში დაწინაურების სურვილის მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის არ შეიქმნას რაიმე სახის ბარიერები. შესაბამისად, თუ პირმა გაიარა მაიორის წოდების მისანიჭებლად საჭირო საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, თუმცა მაიორის წოდების შესაბამისი თანამდებობა დეფიციტურია, შესაძლებელია, რომ პირს მიენიჭოს მაიორის წოდება და ამავდროულად დარჩეს კაპიტნის თანამდებობაზე. ამ კონტექსტში გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სამხედრო მოსამსახურე ხელფასს იღებს წოდების და არა თანამდებობის მიხედვით.

26. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების გენერალური შტაბის J-1 პერსონალის დეპარტამენტის უფროსის, პოლკოვნიკ გიორგი ჯაჭვაძის განმარტებით, თავდაცვის ძალებში არსებული კარიერული განვითარების მოდელი დამკვიდრებულია მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. აღნიშნულ მოდელს არ ახასიათებს სიხისტე, ვინაიდან იგი არ ითვალისწინებს სამხედრო მოსამსახურეების სამსახურიდან უპირობო დათხოვნას ზღვრული ასაკის მიღწევისთანავე, არამედ პირს აძლევს განვითარების და მუდმივი კარიერული ზრდის შესაძლებლობას. გარდა ამისა, ნებისმიერმა პირმა, რომელიც იწყებს სამხედრო სამსახურს, იცის ზღვრული ასაკების თაობაზე, შესაბამისად, სამხედრო კარიერის დაგეგმვა საკუთარი ნებისა და უნარების შესაბამისად, კონკრეტული პირის პასუხისმგებლობას წარმოადგენს და მთლიანად მასზეა დამოკიდებული. კანონმდებლობის თანახმად, თუ პირს სურს ოფიცრის კარიერის დაწყება, მან ეს უნდა გააკეთოს 30 წლის ასაკის მიღწევამდე. ამდენად, უმცროს ოფიცერს აქვს 15 წელი იმისათვის, რომ განვითარდეს, მოიპოვოს უფროსი ოფიცრის წოდება და 45 წლის ასაკის მიღწევის მიუხედავად, განაგრძოს კარიერული წინსვლა. აღნიშნული დროის ინტერვალი წარმოადგენს ორჯერ მეტ დროს, რაც საჭიროა პრაქტიკაში მაიორის წოდების მოსაპოვებლად. შესაბამისად, თუ პირს არ სურს კარიერული განვითარება, მან ასპარეზი უნდა დაუთმოს სხვა, დაწინაურების სურვილის მქონე, პერსპექტიულ სამხედრო მოსამსახურეებს.

27. წარმომადგენლის განცხადებით, სამხედრო-კარიერული პირამიდის შემდგომ საფეხურზე გადასასვლელად, სამხედრო მოსამსახურემ უნდა დააკმაყოფილოს როგორც თანამდებობრივი, ისე წოდებრივი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები. ამასთან, როდესაც პირამიდის რომელიმე საფეხურზე ჩნდება თავისუფალი ვაკანსია, ამ ვაკანსიას იკავებს საუკეთესო კანდიდატი. მაგალითად, როდესაც თავისუფალია მაიორის წოდების შესაბამისი 10 თანამდებობა, ხოლო ამ თანამდებობებისთვის იბრძვის 45 წელს მიღწეული 20 კაპიტანი, თანამდებობებს დაიკავებენ მხოლოდ საუკეთესო კანდიდატები. ამავდროულად, წარმომადგენელმა ისიც აღნიშნა, რომ დამკვიდრებული სისტემის მეშვეობით, თანამდებობები, როგორც წესი, ყოველთვის საკმარისია იმ სამხედრო მოსამსახურეებისათვის, რომლებსაც გადაწყვეტილი აქვთ კარიერული წინსვლა და შესწევთ შესაბამისი საკვალიფიკაციო მოთხოვნების დაკმაყოფილების უნარი.

28. წარმომადგენელმა განმარტა, რომ სამხედრო სამსახური წარმოადგენს ჩაკეტილ სისტემას, სადაც კონკრეტული წოდებებისთვის არსებობს შეზღუდული რაოდენობის თანამდებობები. შესაბამისად, სამხედრო სამსახურში ზღვრული ასაკის დაწესება მიზნად ისახავს წოდებებს შორის კადრების გადინების გამართული მექანიზმის დამკვიდრებას და, ამ გზით, ქვედა რგოლში მყოფი სამხედრო მოსამსახურეების მუდმივი ზრდის უზრუნველყოფას.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს თანასწორობის უფლებას. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესის თანახმად, „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

2. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისათვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). „თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან მომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2).

3. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი მოთხოვნების შეზღუდვა სახეზე იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ სადავო ნორმა „არსებითად თანასწორ პირებს შეუქმნის განსხვავებულ შესაძლებლობებს, აღჭურავს განსხვავებული უფლებებითა თუ ვალდებულებებით ან არსებითად უთანასწოროთა მიმართ გაავრცელებს ერთნაირ სამართლებრივ რეჟიმს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის №2/3/663 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-5; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 28 დეკემბრის №1/6/1320 გადაწყვეტილება საქმეზე „ელგა მაისურაძე, ირმა გინტური და ლერი თოდაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

4. სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვის იდენტიფიცირებისათვის. უპირველეს ყოვლისა, უნდა დადგინდეს თავად ამ ნორმის შინაარსი და მოცემულ საქმეზე შესაფასებელი მოცემულობის ფარგლები.

2. სადავო ნორმის შინაარსი და შესაფასებელი მოცემულობა

5. „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლი ადგენს სამხედრო სამსახურის ზღვრულ ასაკს თავდაცვის ძალების სხვადასხვა შემადგენლობის სამხედრო მოსამსახურეებისათვის. ამავე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკი საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობისათვის შეადგენს 45 წელს. სამხედრო მოსამსახურის მიერ სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკის მიღწევა „სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წარმოადგენს სამხედრო მოსამსახურის სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველს.

6. ამასთანავე, „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის ან შესაბამისი სამთავრობო დაწესებულების ხელმძღვანელის ბრძანების საფუძველზე, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროს ოფიცრებს სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკი შესაძლოა გაუგრძელდეთ 5 წლამდე ვადით.

7. ამდენად, სადავო ნორმა, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობისათვის სამხედრო სამსახურის ზღვრულ ასაკად განსაზღვრავს 45 წელს. აღნიშნული ასაკის მიღწევა კი, წარმოშობს დასახელებული კატეგორიის სამხედრო მოსამსახურეების სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც გამონაკლისის სახით, ხდება კონკრეტული პირისთვის ზღვრული ასაკის 5 წლამდე ვადით გაგრძელება.

8. „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 38-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობაში შედის საჯარისო სამხედრო წოდებები: ლეიტენანტი, უფროსი ლეიტენანტი და კაპიტანი და საზღვაო ძალების წოდებები: ლეიტენანტი, უფროსი ლეიტენანტი და კაპიტან-ლეიტენანტი. მოსარჩელე მხარემ განმარტა, რომ სამსახურიდან დათხოვნამდე იგი ფლობდა კაპიტნის წოდებას, შესაბამისად, იგი დავობს არა ზოგადად უმცროსი ოფიცრების სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკის თაობაზე, არამედ კაპიტნის წოდების მქონე პირებისათვის სამხედრო სამსახურის ზღვრულ ასაკად 45 წლის განსაზღვრის არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით. ამასთან, თანასწორობის კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით, მოსარჩელე მხარე შესადარებელ სუბიექტებად გამოყოფს 45 წლის ასაკს მიღწეულ კაპიტნებს და კაპიტნებს, რომლებსაც ჯერ არ მიუღწევიათ 45 წლის ასაკისათვის.

9. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო, წინამდებარე საქმეში, თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით შეაფასებს მხოლოდ თავდაცვის ძალების საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეების, ზღვრული ასაკის საფუძვლით, სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის კონსტიტუციურობას, რისთვისაც, პირველ რიგში, დაადგენს შესადარებელ პირთა დიფერენცირებისა და არსებითად თანასწორობის საკითხს მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ პირთა კატეგორიებთან მიმართებით.

3. შეზღუდვის იდენტიფიცირება

3.1. შესადარებელ პირთა დიფერენცირება

10. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სადავო ნორმის საფუძველზე, დიფერენცირების არსებობის დასაბუთებისათვის მოსარჩელე ვალდებულია, წარმოაჩინოს პირთა ორი წრე, რომელთა მიმართ დგინდება განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 11 მაისის №2/3/663 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-9).

11. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ განმარტა, რომ სადავო ნორმა ადგენს განსხვავებულ უფლებრივ რეჟიმს, ერთი მხრივ, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის 45 წლამდე ასაკის კაპიტნების მიმართ, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ კაპიტნების მიმართ, რომლებმაც მიაღწიეს აღნიშნულ ასაკს.

12. სადავო ნორმა ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობისათვის, შესაბამისად, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის, სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკი არის 45 წელი. შესაბამისად, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურე 45 წლის ასაკის მიღწევის შემდეგ, აღნიშნული წოდების ფარგლებში, ვერ განაგრძობს სამხედრო სამსახურს და ექვემდებარება სამსახურიდან გათავისუფლებას, გარდა იმ გამონაკლისი შემთხვევისა, რაც ზემოთ იქნა განხილული. ამდენად, 45 წელს მიღწეული კაპიტნის უფლებრივი მდგომარეობა, დასახელებული ზღვრული ასაკის მიღწევისთანავე, მნიშვნელოვნად უარესდება. კერძოდ, თუ გამონაკლისის სახით, კაპიტნის წოდების მქონე პირს ზღვრული ასაკი 5 წლამდე ვადით არ გაუგრძელდა, მოხდება მისი სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნა გადადგომით ან რეზერვში ჩარიცხვით.

13. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის არგუმენტაციას და განმარტავს, რომ აშკარაა, სადავო ნორმის საფუძველზე, თავდაცვის ძალებში მომსახურე 45 წლამდე და 45 წელს მიღწეული კაპიტნებისათვის განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის დადგენის ფაქტი. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, ადგილი აქვს მოსარჩელის მიერ დასახელებულ პირთა კატეგორიებს შორის ასაკის ნიშნით დიფერენცირებულ მოპყრობას.

3.2. შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობა

14. თანასწორობის უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირებისას, დიფერენცირების არსებობასთან ერთად, აუცილებელია, დადგინდეს, რამდენად წარმოადგენენ შესადარებელი ჯგუფები არსებითად თანასწორ სუბიექტებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „არსებითად თანასწორობის საკითხი უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბერუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-17).

15. როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, მოცემულ შემთხვევაში, შესადარებელ სუბიექტებს წარმოადგენენ თავდაცვის ძალებში დასაქმებული საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეები, რომლებსაც ჯერ არ მიუღწევიათ 45 წლის ასაკისათვის და კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეები, რომლებმაც მიაღწიეს 45 წლის ასაკს.

16. მოპასუხე მხარის პოზიციით, რომელიც გაიზიარეს საქმის არსებითი განხილვის ეტაპზე მოწვეულმა თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლებმა, დასახელებულ პირთა არსებითად თანასწორობას გამორიცხავს სამხედრო სამსახურში არსებული კარიერული განვითარების პირამიდული მოდელი, რომლის გამართული ფუნქციონირების აუცილებელი კომპონენტია სამხედრო მოსამსახურეების სხვადასხვა შემადგენლობებისათვის განსხვავებული ზღვრული ასაკის დაწესება და რომელიც, ამავდროულად, თითოეულ კაპიტანს აძლევს თანაბარ შესაძლებლობას, შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, გახდეს მაიორი და, ამ გზით, განაგრძოს სამხედრო საქმიანობა.

17. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ მოცემულ საქმეში იდენტიფიცირებულ შესადარებელ სუბიექტებს აქვთ თანაბარი ინტერესი, ირიცხებოდნენ თავდაცვის ძალების საკონტრაქტო (პროფესიულ) სამხედრო სამსახურში, ატარებდნენ უმცროსი ოფიცრის, კერძოდ, კაპიტნის წოდებას და ეკავოთ შესაბამისი თანამდებობა. აღსანიშნავია ისიც, რომ მოპასუხე მხარეს, ისევე როგორც საქმეზე მოწვეულ თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლებს, კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დაუყენებიათ 45 წლის ასაკს მიღწეული კაპიტნების შრომისუნარიანობა და კომპეტენცია, მეტიც, გამონაკლის შემთხვევებში, კანონმდებლობა უშვებს კიდეც აღნიშნული ზღვრული ასაკის 5 წლამდე ვადით გაგრძელებას. ამგვარად, 45 წლის ასაკის მიღწევა არის ერთადერთი გარემოება, რომელიც შესადარებელ სუბიექტებს განასხვავებს ერთმანეთისაგან. აღნიშნული გარემოება კი მოცემულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით, ვერ გამოდგება შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობის გამოსარიცხად. პირი, რომელიც ფლობს კაპიტნის წოდებას და მსახურობს შესაბამის თანამდებობაზე 45 წლის ასაკის მიღწევამდე, ინარჩუნებს საქმიანობის გაგრძელების ინტერესებს 45 წლის ასაკის მიღწევის შემდეგაც.

18. ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ მოპასუხე მხარის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაცია, კარიერული განვითარების პირამიდულ მოდელთან, სამხედრო სამსახურში საკადრო პოლიტიკის დაგეგმვასთან და პირის მიერ სამხედრო კარიერის გაგრძელების სხვადასხვა შესაძლებლობებთან მიმართებით, შესაძლოა, გამოყენებულ იქნეს სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირების გამართლებისათვის, თუმცა არარელევანტურია შესადარებელ პირთა არსებითად თანასწორობის გამორიცხვის კონტექსტში.

19. ამდენად, განსახილველ სამართალურთიერთობასთან მიმართებით, მოსარჩელის მიერ დასახელებული პირთა კატეგორიები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს.

20. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ მოცემულ შემთხვევაში, დიფერენცირება ხორციელდება არსებითად თანასწორ პირებს შორის და, შესაბამისად, სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვა.

4. შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

21. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი არ არის აბსოლუტური ხასიათის და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

22. ვინაიდან, მოცემულ საქმეზე უკვე დადგინდა, რომ სადავო ნორმა იწვევს დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ პირებს შორის და, შესაბამისად, სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევას, საჭიროა გაირკვეს, არსებობს თუ არა რაიმე ობიექტური გარემოება, რომელიც არსებულ დიფერენცირებას გაამართლებდა.

23. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, პირველ რიგში, განმარტავს, რომ კარიერული განვითარების პირამიდული მოდელი, რომელიც დანერგილია საქართველოს თავდაცვის ძალებში, ზოგადად, არ არის უცხო დემოკრატიული სახელმწიფოებისათვის და გამოიყენება, მათ შორის, ჩრდილოატლანტიკური ხელშეკრულების ორგანიზაციის წევრი სახელმწიფოების მიერ თავდაცვის ძალების საკადრო პოლიტიკის სამართავად, თუმცა ეს ფაქტი აღნიშნულ მოდელს, ისევე როგორც მის ფარგლებში დადგენილ კონკრეტულ ასაკობრივ ზღვრებს, იმთავითვე კონსტიტუციურად ვერ აქცევს. თითოეული ასაკობრივი ზღვრის კონსტიტუციურობას მრავალი ურთიერთდაკავშირებული ფაქტორი განაპირობებს, რომლებიც შესაძლოა, სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებულ სამართლებრივ მოცემულობას წარმოშობდეს. შესაბამისად, სამხედრო სამსახურში უფლების მზღუდავი თითოეული ასაკობრივი ზღვრის კონსტიტუციურობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დამოუკიდებელ შეფასებას უნდა დაექვემდებაროს.

24. საყურადღებოა, რომ წინამდებარე საქმეზე, მოპასუხე მხარეს, უფლების შეზღუდვის გამართლების კუთხით, არგუმენტაცია არ წარმოუდგენია, ვინაიდან მისი პოზიციით, სადავო ნორმა არ იწვევდა დიფერენცირებას არსებითად თანასწორ სუბიექტებს შორის,

25. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო თავის საქმიანობას ახორციელებს, მათ შორის, მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე. შესაბამისად, საქმის არსებითი განხილვის ეტაპზე, მხარეებს, მათ შორის, მოპასუხე მხარეს, აქვს უფლება, ჩამოაყალიბოს საკუთარი პოზიცია იმგვარად, როგორც ამას მიზანშეწონილად მიიჩნევს. ამავდროულად, შეჯიბრებითი პროცესი იმასაც გულისხმობს, რომ საკუთარი პოზიციის დასაბუთებულობაზე თავად მხარეს ეკისრება მნიშვნელოვანი პასუხისმგებლობა. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ საქმის არსებითი განხილვის ეტაპი წარმოადგენს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების უმნიშვნელოვანეს ეტაპს. აღნიშნულ ეტაპზე განხილული და გამოკვლეული გარემოებები შესაძლოა, გადამწყვეტი აღმოჩნდეს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენის თვალსაზრისით. შესაბამისად, საქმის განხილვის აღნიშნულ ეტაპზე წარმოდგენილ პირებს, უპირველეს ყოვლისა კი, მხარეებს, გააზრებული უნდა ჰქონდეთ სასამართლოსთან თანამშრომლობისა და, ზოგადად, აღნიშნულ პროცესში მათი ჩართულობის მნიშვნელობა. ამ თვალსაზრისით, მხარეების უპირველესი პასუხისმგებლობაა, თავიანთი პოზიცია და შესაბამისი არგუმენტები წარმოადგინონ განსახილველი საქმის მაქსიმალურად ყველა ეტაპთან თუ საკითხთან მიმართებით, რათა, ამ გზით, ხელი შეუწყონ სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების მიღწევას და, რაც მთავარია, საქმეზე სწორი და სრულყოფილად დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას. როდესაც არსებითი განხილვის ეტაპზე განიხილება კონკრეტული ნორმის კონსტიტუციურობა, ნორმის შემოქმედი კი არ ცნობს კონსტიტუციურ სარჩელს, თუმცა, ამავდროულად, უარს აცხადებს სადავო ნორმის ანდა მისგან მომდინარე შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებაზე, ამან შესაძლოა, გარკვეული ნეგატიური გავლენა მოახდინოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებაზე ანდა წარმოშვას, სასამართლოს მხრიდან, დამატებით გარკვეული ინფორმაციის გამოთხოვის საჭიროება და ამით გააჭიანუროს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტის პროცესი.

26. გარდა ამისა, მოპასუხის მხრიდან სადავო ნორმის ანდა მისგან მომდინარე შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის მიუთითებლობის შემთხვევაში, შესაძლოა, ბუნდოვანი დარჩეს კანონმდებლის ნება, რომლითაც იგი სადავო ნორმის შექმნისას ხელმძღვანელობდა. ეს კი, თავის მხრივ, აჩენს იმის განცდის საფრთხეს, რომ უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელი მოქმედებდა თვითნებურად. ამ ყველაფერმა შესაძლოა, უარყოფითი გავლენა მოახდინოს შეზღუდვის სამართლიანობის მიმართ საზოგადოების ნდობაზე და შელახოს კანონმდებლის ავტორიტეტი.

27. ნორმის განმარტებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს როგორც კანონმდებლის, ისე კანონის ნების დადგენას, თუმცა კანონმდებლის ნების ბუნდოვანება საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის ვერ გახდება დაბრკოლება, ვინაიდან სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას გადამწყვეტია კანონის ნება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, არ გამოირიცხება ისეთი შემთხვევების არსებობა, როდესაც კანონმდებელმა, კანონის შემუშავებისას, შესაძლოა, საკმარისი სიზუსტით, სიცხადით და ადეკვატური კონკრეტულობით ვერ გამოხატოს საკუთარი ნება, რის გამოც, კანონის ნება შესაძლოა, დაშორდეს კანონმდებლის ნებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ასეთ დროს, სამართალშემფარდებელი აუცილებლად უნდა გაერკვეს გამოსაყენებელი ნორმის ნამდვილ არსში, ჩაწვდეს კანონმდებლის კონკრეტულ მიზანს, მაგრამ ამაში მას თავად ნორმა უნდა დაეხმაროს. სამართალშემფარდებელი, პირველ რიგში, ნორმის ტექსტს ეყრდნობა. თუ ნორმის ტექსტიდან, მასში პრაქტიკულად ასახული არსიდან შეუძლებელია კანონმდებლის ნების ზუსტად გარკვევა, ბუნებრივია, სამართალშემფარდებლისთვის გადამწყვეტი იქნება კანონის ნება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17).

28. ამავე ლოგიკით, როდესაც მოპასუხე მხარე არ საუბრობს კანონმდებლის ნებაზე სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვასთან მიმართებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავად გამოარკვევს სადავო ნორმის ნამდვილ არსს, დაადგენს, სახეზეა თუ არა შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი და აქვს თუ არა ამ შეზღუდვას შესაბამისი გამართლება.

4.1. შეფასების ტესტი

29. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში, მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

30. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სადავო ნორმების შეფასებისას სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს. საკითხი, თუ რომელი მათგანით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ, წყდება სხვადასხვა ფაქტორების, მათ შორის, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით. კერძოდ, თუ არსებითად თანასწორ პირთა დიფერენცირების საფუძველია კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე ნიშანი ან სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას - სასამართლო გამოიყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6). აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქმის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანია, გაირკვეს, სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება ხომ არ ემყარება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩამოთვლილ რომელიმე ნიშანს ან/და ხომ არ არის იგი მაღალი ინტენსივობის.

31. განსახილველ შემთხვევაში, არსებითად თანასწორი პირების მიმართ განსხვავებული უფლებრივი რეჟიმის წარმოშობა უკავშირდება კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურის მიერ კონკრეტული ასაკის (45 წლის) მიღწევის ფაქტს. შესაბამისად, დიფერენცირება ხორციელდება ასაკის ნიშნით, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში სახელდებით მოხსენიებული არ არის. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სახეზე არ არის დიფერენცირების შესაფასებლად მკაცრი ტესტის გამოყენების პირველი საფუძველი.

32. ვინაიდან სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება არ უკავშირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გათვალისწინებულ რომელიმე კლასიკურ ნიშანს, სასამართლოს მიერ მკაცრი შეფასების ტესტის გამოყენება დამოკიდებულია დიფერენცირების ინტენსივობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ არსებითად თანასწორი პირები, რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან ანუ დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისაგან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

33. როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, სადავო ნორმა თავდაცვის ძალების საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის უმცროსი ოფიცრების, მათ შორის, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის სამხედრო სამსახურის ზღვრულ ასაკად ადგენს 45 წელს. „სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად კი, სამხედრო მოსამსახურის მიერ სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკის მიღწევა წარმოადგენს სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველს, როგორც ეს მოხდა მოსარჩელის შემთხვევაში. ამავე კანონის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, პირს, სამსახურიდან დათხოვნის დღესვე ეხსნება სამხედრო მოსამსახურის სტატუსი, რაც ასევე გულისხმობს, სახელმწიფოს მხრიდან, ამ სტატუსთან დაკავშირებული რიგი სოციალური დაცვის გარანტიების დაკარგვას.

34. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნა, თავისთავად, უკვე წარმოადგენს უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთ უკიდურეს ფორმას, იმისდა მიუხედავად, მოჰყვება მას სამხედრო მოსამსახურის გადადგომა, თუ რეზერვში ჩარიცხვა. ამავდროულად, მოცემულ საქმეზე დამატებით გასათვალისწინებელია სადავოდ გამხდარი კონკრეტული ასაკობრივი ზღვარი, რომელიც შეადგენს 45 წელს და მკვეთრადაა დაშორებული ქვეყანაში არსებულ ზოგად საპენსიო ასაკობრივ ზღვართან. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ სამსახურის ასეთი დაბალი ზედა ასაკობრივი ზღვრის არსებობა, დასაქმების სფეროს მიუხედავად, მოითხოვს საკითხის განსაკუთრებული სკრუპულოზურობით შესწავლას, ხოლო მისგან მომდინარე დიფერენცირება, როგორც წესი, დაექვემდებარება მკაცრი ტესტის ფარგლებში შემოწმებას.

35. ჩარევის ინტენსივობის შეფასებისას გასათვალისწინებელია ისიც, რომ მოპასუხე მხარისა და თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლების მითითებით, თავდაცვის ძალებში კაპიტნებისათვის სადავო ზღვრული ასაკის დაწესება, ნაკარნახევი არ არის 45 წელს მიღწეული სამხედრო მოსამსახურის კომპეტენტურობის ნაკლებობით ან მისი ფიზიკური და გონებრივი შესაძლებლობების დაქვეითებით.

36. მაშასადამე, სადავო ნორმის საფუძველზე, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურე, რომელსაც აქვს შესაბამისი კომპეტენცია, ისევე როგორც ფიზიკური და გონებრივი მონაცემები, შეასრულოს მის წინაშე არსებული ამოცანები, შესაძლოა, დათხოვნილ იქნეს სამხედრო სამსახურიდან და დაკარგოს სამხედრო მოსამსახურის სტატუსი მხოლოდ იმ საფუძვლით, რომ მან მიაღწია კონკრეტულ ასაკობრივ ზღვარს, რომელიც, თავის მხრივ, მკვეთრადაა დაშორებული ქვეყანაში არსებულ ზოგად საპენსიო ასაკთან.

37. აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა მოსარჩელის მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირების უფლებრივ მდგომარეობას შესადარებელ სუბიექტებთან მიმართებით, მნიშვნელოვნად აუარესებს, ხოლო მისგან მომდინარე დიფერენცირება ატარებს ინტენსიურ ხასიათს, ვინაიდან შესადარებელი კატეგორიისაგან განსხვავებით, როგორც წესი, გამორიცხავს მოსარჩელის მსგავს მდგომარეობაში მყოფი სამხედრო მოსამსახურეებისათვის, კაპიტნის წოდების ფარგლებში, სამხედრო სამსახურის გაგრძელების შესაძლებლობას, 45 წლის ასაკში იწვევს მათი სამსახურიდან დათხოვნას, მათთვის სამხედრო მოსამსახურის სტატუსისა და ამ სტატუსის თანამდევი რიგი სოციალური გარანტიებისა და შეღავათების მოხსნას. მაშასადამე, სადავო ნორმა არსებითად თანასწორ პირებს მკვეთრად აშორებს სამხედრო სამსახურში, კაპიტნის წოდების ფარგლებში, საქმიანობის განხორციელების თანაბარი შესაძლებლობებისაგან.

38. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო იმასაც ითვალისწინებს, რომ „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, უმცროს ოფიცერს, მათ შორის, კაპიტანს, სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკი შესაძლოა გაუგრძელდეს, დამატებით, 5 წლამდე ვადით, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის ან შესაბამისი სამთავრობო დაწესებულების ხელმძღვანელის ბრძანების საფუძველზე. როგორც თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლების განმარტებებიდან ირკვევა, ზღვრული ასაკის გაგრძელება დამოკიდებულია კონკრეტულ თანამდებობაზე კადრების სიმცირეზე და, ძირითადად, ხდება დეფიციტურ პროფესიებთან მიმართებით ან საომარი მდგომარეობის დროს. მაშასადამე, აღნიშნული მექანიზმი ატარებს საგამონაკლისო ხასიათს, შემოსაზღვრულია, მაქსიმუმ, 5 წლიანი დროის ინტერვალით და, ამასთან, მინიმალურია სამხედრო სამსახურის ზღვრული ასაკის გაგრძელების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას, თავად სამხედრო მოსამსახურის მხრიდან, გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა. აქედან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ დასახელებული მექანიზმი ვერ გამოდგება დიფერენცირების ინტენსივობის ხარისხის შემცირების არგუმენტად.

39. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, შეზღუდვის ინტენსივობას ვერც ის გარემოება შეამსუბუქებს, რომ სამხედრო მოსამსახურეს, კაპიტნის წოდების შესაბამისი ზღვრული ასაკის მიღწევამდე, აქვს შესაძლებლობა, იზრუნოს საკუთარი კარიერის განვითარებაზე, მოიპოვოს მაიორის წოდება და ამგვარად განაგრძოს სამხედრო სამსახურში საქმიანობა, ვინაიდან შესადარებელ პირებს შორის შეზღუდვის ინტენსივობა უნდა დადგინდეს არა ზოგადად, არამედ უშუალოდ კაპიტნის წოდების ფარგლებში სამხედრო სამსახურის გაგრძელების შესაძლებლობასთან მიმართებით.

40. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირება ინტენსიური ხასიათისაა და საჭიროებს მკაცრი ტესტის ფარგლებში შეფასებას.

41. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დიფერენცირების კონსტიტუციურობას მკაცრი ტესტის ფარგლებში აფასებს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით (იხ. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6). „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60).

4.2. ლეგიტიმური მიზანი

42. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის შესაბამისად, „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის, პირველ რიგში, აუცილებელია დადგინდეს, ემსახურება თუ არა იგი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა ატარებს თვითნებურ ხასიათს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია ნორმის შემდგომი შემოწმების გარეშე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27).

43. როგორც უკვე აღინიშნა, მოპასუხე მხარეს სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირებული მოპყრობის ლეგიტიმური მიზანი არ დაუსახელებია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მყარად დადგენილი პრაქტიკით, „კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების ფარგლებში სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის შებოჭილი მოპასუხის მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნებით, ისევე როგორც მოპასუხე მხარის მიერ ლეგიტიმური მიზნის დასახელებისგან თავის შეკავება, თავისთავად, ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ვერ განაპირობებს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №2/2/1428 გადაწყვეტილება საქმეზე „კობა თოდუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24). შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო განაგრძობს საკონსტიტუციო სამართალწარმოებას და თავად დაადგენს სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნებს.

44. უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დღემდე განხილული აქვს არაერთი საქმე, სადაც სხვადასხვა სფეროში დასაქმებული პირებისათვის დადგენილი იყო სამსახურის განხორციელების ზედა ასაკობრივი ზღვარი. აღნიშნულ საქმეებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ ზედა ასაკობრივი ზღვრის დაწესება დაკავშირებული იყო ადამიანის შრომითი უნარების დაქვეითებასთან და ემსახურებოდა შრომისუნარიანი კადრების მობილიზებით საქმიანობის ეფექტური განხორციელების ლეგიტიმურ მიზანს (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 22 თებერვლის №2/2/863 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გუჩა კვარაცხელია, გივი ცინცაძე, გიორგი თავაძე, ელიზბარ ჯაველიძე და სხვები (სულ 17 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/2/767,1272 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ჯიმშერ ცხადაძე და მამუკა ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15-16; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის №3/17/1583 განჩინება საქმეზე „ირაკლი მაჭუტაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11-13). მოცემულ საქმეში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გააანალიზა შესაბამისი დარგის კანონმდებლობა, ისევე, როგორც მხარეთა და საჯარო დაწესებულების წარმომადგენელთა მიერ გამოთქმული მოსაზრებები და მივიდა დასკვნამდე, რომ თავდაცვის ძალებში კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის სამსახურის ზედა ზღვრულ ასაკად 45 წლის დაწესება არ არის დაკავშირებული მათი შრომისუნარიანობის დაქვეითებასთან. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირების ლეგიტიმურ მიზანს არ წარმოადგენს კაპიტნის წოდების ქვეშ მოაზრებულ თანამდებობებზე შრომისუნარიანობადაქვეითებული პირების ჩანაცვლება შრომისუნარიანი კადრებით და, ამ გზით, თავდაცვის ძალების მუშაობის ეფექტურობის გაზრდა.

45. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლების მიერ არაერთხელ იქნა გაჟღერებული, რომ სამხედრო სამსახურში ზედა ასაკობრივი ზღვრების დაწესება სხვადასხვა წოდების, მათ შორის, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის აუცილებელია სამხედრო სამსახურისთვის დამახასიათებელი კარიერული განვითარების პირამიდულ მოდელზე დაფუძნებული ადამიანური რესურსების ეფექტური მართვის უზრუნველსაყოფად, რომელიც მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის სიძლიერეს და მდგრადობას. დასახელებულ მოდელში სხვადასხვა წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის სხვადასხვა ასაკობრივი ზღვრის დაწესება გამორიცხავს კარიერული განვითარების რომელიმე საფეხურზე ერთი და იგივე სამხედრო მოსამსახურეების განუსაზღვრელი ვადით დაყოვნებას, რამაც შესაძლოა, აღნიშნული სისტემის კოლაფსი გამოიწვიოს და წარმოადგენს იმის გარანტიას, რომ თავდაცვის ძალებში შესული სამხედრო მოსამსახურე ორიენტირებული იქნება დაწინაურებასა და მუდმივ პროფესიულ განვითარებაზე, კარიერული პირამიდის ზედა საფეხურებზე არსებულ სამხედრო თანამდებობებზე ხელოვნურად არ შეიქმნება კადრების დეფიციტი და, ამავდროულად, ქვედა რგოლზე მყოფი დაწინაურების სურვილის მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის ყოველთვის იარსებებს განვითარების თავისუფალი სივრცე. სხვაგვარად, ზღვრული ასაკების არარსებობის პირობებში, თუ კაპიტნის წოდების შესაბამის თანამდებობებზე მოხდება ისეთი სამხედრო მოსამსახურეების თავმოყრა, რომლებსაც არ ექნებათ მაიორად გახდომისა და შესაბამის თანამდებობებზე დაწინაურების სურვილი/პერსპექტივა, ამით საფრთხე შეექმნება უფროს ოფიცერთა კორპუსის ფორმირებას. კაპიტნებისათვის ზღვრული ასაკის დაწესების ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს სწორედ აღნიშნული კოლაფსის პრევენცია, რაც მიიღწევა დაწინაურების სურვილისა და პოტენციალის არმქონე კაპიტნების გათავისუფლებით და, ამ გზით, მათ ქვემოთ მდგომი კარიერულ განვითარებაზე ორიენტირებული და შესაბამისი პოტენციალის მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისთვის დაწინაურების შესაძლებლობის მიცემით.

46. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, სადავო ნორმის ის ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლების მიერ იქნა გაჟღერებული საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, კერძოდ, კარიერული განვითარების პირამიდულ მოდელზე დაფუძნებული საკადრო პოლიტიკის გამართულობის ხელშეწყობა, რათა გონივრული პერიოდულობით უზრუნველყოფილი იყოს სხვადასხვა წოდების ქვეშ მოაზრებულ თანამდებობებზე კადრების გადინება და, ამ გზით, შეიქმნას განვითარებაზე ორიენტირებული და მაღალკვალიფიციური კადრებისათვის კარიერის შემდგომ საფეხურზე ასვლის შესაძლებლობა, ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს. ასევე ლოგიკურია იმის დაშვებაც, რომ სისტემა, რომელიც ემსახურება თავდაცვის ძალების კომპეტენტური და მუდმივ განვითარებაზე ორიენტირებული სამხედრო მოსამსახურეებით დაკომპლექტებას, ხელს უწყობს ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის ეფექტურობის ზრდას. თავის მხრივ, გრადაციული ასაკობრივი ზღვრების, მათ შორის, სადავო ასაკობრივი ზღვრის არსებობა, ამ სისტემის გამართული ფუნქციონირების განუყოფელი კომპონენტია და უშუალო კავშირშია ზემოთ დასახელებულ მიზნებთან.

47. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ თავდაცვის ძალების ადამიანური რესურსების ეფექტური მართვა, ისევე როგორც მასთან უშუალო კავშირში მყოფი ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის მდგრადობის უზრუნველყოფა, შესაძლოა დასახელდეს სადავო ნორმით გამოწვეული დიფერენცირების ლეგიტიმურ მიზნებად.

4.3. გამოსადეგობა და აუცილებლობა

48. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, ლეგიტიმური მიზნის არსებობა, თავისთავადად, არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის. იმისთვის, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული შეზღუდვა თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისად ჩაითვალოს, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობის და აუცილებლობის კრიტერიუმებს.

49. ამა თუ იმ ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი „დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48). აუცილებელია, სადავო რეგულაციით, შესაძლებელი იყოს ლეგიტიმური მიზნების რეალიზაცია. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ უფლების მზღუდავი ნორმატიული რეგულირება არ არის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ვარგისი საშუალება, რაც გამოიწვევს ამ რეგულირების მიჩნევას აღნიშნული უფლების გაუმართლებელ, თვითნებურ შეზღუდვად.

50. იმავდროულად, „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26). თანაზომიერების კონსტიტუციური პრინციპის მოთხოვნაა, რომ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალება იყოს უფლების შეზღუდვის აუცილებელი, ვიწროდ მიმართული საშუალება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 12 ნოემბრის №1/2/1475 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „ბექანასი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20). საჭიროა, არ არსებობდეს ნაკლებად შემზღუდველი საშუალებით აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის იმავე ეფექტურობით მიღწევის გონივრული შესაძლებლობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის, რაც თანაზომიერების პრინციპის საწინააღმდეგოა.

51. როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, სადავო ნორმა ადგენს 45 წელს, როგორც ზედა ზღვრულ ასაკს საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის.

52. იმისათვის, რომ გავიგოთ სადავო ნორმით დადგენილი მექანიზმი წარმოადგენს თუ არა დასახელებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას, საჭიროა, გაანალიზდეს ზოგადად თავდაცვის ძალების სამხედრო სამსახურში ადამიანური რესურსების მართვის სისტემა, ამ სისტემაში სამხედრო მოსამსახურის დაწინაურების მექანიზმი, ისევე, როგორც მიმართება სამხედრო წოდებებსა და სამხედრო მოსამსახურის მიერ დასაკავებელ თანამდებობებს შორის.

53. როგორც დარგის შესაბამისი კანონმდებლობა, ისე საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეული თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელთა მიერ მოწოდებული ინფორმაცია ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ სამხედრო სამსახური დაფუძნებულია კარიერული განვითარების პირამიდულ მოდელზე. აღნიშნულ მოდელში ოფიცრებთან მიმართებით, პირველად სამხედრო წოდებას წარმოადგენს ლეიტენანტის წოდება, რომელიც შედის უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობაში. ლეიტენანტის შემდეგი საჯარისო სამხედრო წოდებებია უფროსი ლეიტენანტი და კაპიტანი, ხოლო შემდგომ მოდის უფროსი ოფიცრების შემადგენლობა.

54. „სამხედრო სამსახურის გავლის შესახებ დებულების თაობაზე“ საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 26 ოქტომბრის №609 ბრძანებულებით დამტკიცებული დებულების მე-6 თავის მე-4 პუნქტის თანახმად, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის ოფიცრები – მათი სპეციალობის, განათლების, სამხედრო წოდებისა და სამხედრო მომზადების გათვალისწინებით, სამხედრო ნაწილის მეთაურის (უფროსის) ბრძანებით ინიშნებიან შესაბამისი შტატით განსაზღვრულ თანამდებობებზე. „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ყოველი სამხედრო თანამდებობისთვის/წოდებისთვის საქართველოს თავდაცვის მინისტრი ან მის მიერ უფლებამოსილი თანამდებობის პირი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტით ან სხვა შესაბამისი სამხედრო უწყება აწესებს საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს (საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს სისტემის ოფიცერთა სამხედრო წოდებების საკვალიფიკაციო მოთხოვნები დამტკიცებულია საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2020 წლის 26 ნოემბრის №869 ბრძანებით, ხოლო თანამდებობების საკვალიფიკაციო მოთხოვნები საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2020 წლის 26 ნოემბრის №872 ბრძანებით).

55. საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების სტრუქტურული ერთეულებისათვის, საქართველოს თავდაცვის მინისტრის ბრძანებებით მტკიცდება ქვედანაყოფების საშტატო ნუსხები. საშტატო ნუსხით გათვალისწინებულ თითოეული საშტატო თანამდებობის დასახელებას, როგორც წესი, შეესაბამება მხოლოდ ერთი წოდების საშტატო კატეგორია. ამასთან, „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 38-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, სამხედრო მოსამსახურეს მორიგი სამხედრო წოდება ენიჭება თანამიმდევრობით, საფეხურის გამოტოვების გარეშე. ამავე ნორმის თანახმად, სამხედრო მოსამსახურისათვის მორიგი სამხედრო წოდების (გარდა უმაღლესი ოფიცრისა) მინიჭება ხდება შემდეგი პირობების ერთდროულად არსებობის შემთხვევაში, კერძოდ, როდესაც: ა) გასულია სამხედრო მოსამსახურის სამხედრო წოდებით სამხედრო სამსახურის გავლის კანონით განსაზღვრული ვადა; ბ) სამხედრო მოსამსახურე აკმაყოფილებს მისანიჭებელი სამხედრო წოდებისათვის წაყენებულ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს; გ) სამხედრო მოსამსახურეს უკავია ისეთი სამხედრო თანამდებობა, რომლისთვისაც შტატით გათვალისწინებულია მისანიჭებელი სამხედრო წოდების თანაბარი ან უფრო მაღალი სამხედრო წოდება.

56. წარმოდგენილი კანონმდებლობის ანალიზის საფუძველზე ნათელია, რომ სამხედრო მოსამსახურის კარიერული განვითარება და პირამიდის შემდგომ საფეხურზე ასვლა ხდება სინქრონულად, წოდებრივი და თანამდებობრივი დაწინაურების პირობებში. კერძოდ, იმისათვის, რომ ოფიცერი წოდებრივად დაწინაურდეს, იგი, პირველ რიგში, უნდა დაინიშნოს შესაბამის თანამდებობაზე, რისთვისაც უნდა დააკმაყოფილოს ამ თანამდებობისთვის დაწესებული საკვალიფიკაციო მოთხოვნები. ამის შემდგომ, უნდა გაიაროს შესაბამისი წოდების მოსაპოვებელი კურსი და მოიპოვოს დაკავებული თანამდებობის შესაბამისი წოდება. სხვაგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ თანამდებობრივი და წოდებრივი განვითარება სამხედრო სამსახურში ერთმანეთზეა გადაჯაჭვული. აღნიშნულ მოცემულობას განაპირობებს ისიც, რომ კონკრეტულ სამხედრო თანამდებობას, როგორც წესი, შეესაბამება კონკრეტული სამხედრო წოდება. თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის განმარტებით, გამონაკლის შემთხვევაში, შესაძლოა, კონკრეტული თანამდებობა დაიკავოს შესაბამისი წოდების გარდა, ერთით დაბალი ან მაღალი წოდების სამხედრო მოსამსახურემ, თუმცა ეს შემთხვევა არ ცვლის იმ მოცემულობას, რომ სამხედრო მოსამსახურის თანამდებობრივი დაწინაურება საჭიროებს თანმიმდევრულ წოდებრივ განვითარებას და პირიქით, თუ პირს სურს მორიგი წოდების მიღება, მან აუცილებელია, იზრუნოს თანამდებობრივად კარიერული პირამიდის უფრო მაღალი საფეხურის დაკავებაზე.

57. ამავდროულად, ბუნებრივია, თავდაცვის ძალებში არსებობს კონკრეტული რაოდენობის საშტატო სამხედრო თანამდებობები. ამასთან, რაც უფრო მაღალია კარიერული პირამიდის საფეხური, მით უფრო იზრდება სამხედრო მოსამსახურის მიერ დასაკმაყოფილებელი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები და მცირდება თანამდებობათა რაოდენობა. ამ მოცემულობაში, იმისათვის, რომ პირამიდის სხვადასხვა საფეხურზე არსებული ვაკანტური თანამდებობები იყოს მუდმივად შევსებადი, მნიშვნელოვანია, არ მოხდეს კონკრეტული წოდების ქვეშ მოქცეული საშტატო თანამდებობების განუსაზღვრელი ვადით ერთი და იმავე სამხედრო მოსამსახურეების მიერ დაკავება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეუძლებელი იქნება წოდებებს შორის კადრების გადინება და პირამიდის სხვადასხვა საფეხურებზე სამხედრო მოსამსახურეების ჯანსაღი როტაცია. შესაბამისად, თუ, მაგალითად, ვაკანტური თანამდებობები წარმოიქმნება კაპიტნის შემდგომი წოდების ფარგლებში, რომელიც მოითხოვს მაიორის წოდებას, ხოლო კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეები, რომელთაც უჭირავთ კაპიტნის წოდების ქვეშ მოაზრებული ყველა თანამდებობა, არ დაიკავებენ ზემდგომ ვაკანტურ თანამდებობებს, გამონაკლისი შემთხვევების გარდა, შეუძლებელი იქნება ამ თანამდებობების შევსება კაპიტნის ქვემდგომი წოდების სამხედრო მოსამსახურეების მიერ, რომელთაც, თავის მხრივ, შესაძლოა, ჰქონდეთ დაწინაურების და კარიერული განვითარების სურვილი. ამავდროულად, გონივრულია იმის დაშვებაც, რომ კარიერული განვითარების რომელიმე, განსაკუთრებით საწყის საფეხურზე, მსგავსი ბარიერების წარმოქმნის შესაძლებლობამ შესაძლოა, შეამციროს საკონტრაქტო (პროფესიულ) სამხედრო სამსახურში შესვლის მოტივაცია და ნეგატიური გავლენა მოახდინოს, ზოგადად, თავდაცვის ძალების საკმარისი პერსონალით დაკომპლექტების თვალსაზრისით, რაც, ბუნებრივია, უარყოფითად აისახება ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობაზე.

58. ამ სისტემაში ასაკობრივი ზღვრების დადგენა სხვადასხვა, მათ შორის, კაპიტნის სამხედრო წოდებისათვის, არის სწორედ იმის გარანტია, რომ კარიერული პირამიდის რომელიმე საფეხურზე არ მოხდება ისეთი სამხედრო მოსამსახურეების თავმოყრა, რომელთაც არ აქვთ კარიერის შემდგომ საფეხურზე დაწინაურების სურვილი ან/და პოტენციალი, რაც, როგორც აღინიშნა, წარმოქმნის კარიერული განვითარების მოდელზე დაფუძნებული ადამიანური რესურსების მართვის სისტემის კოლაფსის რისკებს და, ამ გზით, საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეფექტურ თავდაცვისუნარიანობას. კონკრეტულად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ასაკობრივი ზღვარი (45 წელი) კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებს უტოვებს ორ ძირითად ალტერნატივას, მათ ან თავად უნდა მოახერხონ კარიერული წინსვლა, ან დაითხოვებიან სამხედრო სამსახურიდან, რათა ასპარეზი დაუთმონ ქვემდგომ სამხედრო მოსამსახურეებს. მაშასადამე, ასაკობრივი ზღვრების არსებობა, ნებისმიერ შემთხვევაში, გამორიცხავს რა პირამიდის ამა თუ იმ საფეხურზე ერთი და იმავე პირის განუსაზღვრელი ვადით დაყოვნებას, წარმოადგენს თავდაცვის ძალებში არსებული სამხედრო სამსახურის საკადრო პოლიტიკის გამართული ფუნქციონირების ქმედით ხელშემწყობ მექანიზმს, რაზეც დამატებით მეტყველებს თავდაცვის სამინისტროს მიერ წარმოდგენილი სტატისტიკა – ზღვრული ასაკის საფუძვლით 2019-2022 წლებში სხვადასხვა წოდების ოფიცრების, მათ შორის, კაპიტნების სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნის თაობაზე.

59. ამდენად, აშკარაა, რომ სამხედრო სამსახურის შერჩეული საკადრო პოლიტიკის გამართულ ფუნქციონირებაში, არსებული ასაკობრივი ზღვრები და, მათ შორის, სადავო ნორმით კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისთვის დადგენილი ასაკობრივი ზღვარი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. შესაბამისად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ არსებობს ლოგიკური და რაციონალური კავშირი სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვასა და მოპასუხის მიერ დასახელებულ საჯარო ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას შორის, რის გამოც, სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულაცია აკმაყოფილებს გამოსადეგობის მოთხოვნებს.

60. ამავდროულად, არ იკვეთება უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი სხვა სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც იმავე ეფექტურობით უზრუნველყოფდა ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, როგორც ეს ხდება სადავო ნორმის საფუძველზე. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო რეგულირება, გამოსადეგობასთან ერთად, ასევე აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის აუცილებლობის კრიტერიუმსაც.

4.4. პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

61. გარდა გამოსადეგობისა და აუცილებლობისა, უფლებაშემზღუდველი ნორმატიული წესის კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისად მიჩნევისათვის, საკონსტიტუციო სასამართლომ აგრეთვე უნდა გამოარკვიოს სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირების ფარგლებში დაცული ინტერესი, საკუთარი მნიშვნელობით, აღემატება თუ არა, შეზღუდულ ინტერესს. ამ ეტაპზე უნდა გაანალიზდეს, რამდენადაა დაცული პროპორციულობა ვიწრო გაგებით (stricto sensu), რომლის მოთხოვნაა „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43).

62. განსახილველ შემთხვევაში, ერთ მხარეს დგას მოსარჩელის მსგავს კატეგორიაში მყოფი პირების ინტერესი არ ხდებოდეს მათი სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნა 45 წლის ასაკის შესრულებასთან ერთად, ხოლო მეორე მხარეს დგას სამხედრო სამსახურში დამკვიდრებული კარიერული განვითარების პირამიდული მოდელის გამართული ფუნქციონირების უზრუნველყოფის ინტერესი, რომელიც მიზნად ისახავს ადამიანური რესურსების ეფექტური მართვით ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის გაძლიერებას. დამატებით, სადავო ნორმით გამოწვეული დიფერენცირების პროპორციულობის შეფასებისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული იმ სამხედრო მოსამსახურეთა კარიერული განვითარების ინტერესებიც, რომელთა დაწინაურებაც, შესაძლოა მნიშვნელოვნად შეფერხდეს სადავო ზღვრული ასაკის არარსებობის ან გაზრდის პირობებში.

63. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს კანონმდებლის მხრიდან თავდაცვის ძალებში საკადრო პოლიტიკის მართვის შერჩეული მოდელის რაციონალურობას და ქმედითობას, რომლის გამართული ფუნქციონირების მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს სამხედრო სამსახურის ზედა ასაკობრივი ზღვრების არსებობა, მათ შორის, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის. თუმცა შეზღუდვის ვიწრო პროპორციულობის ეტაპზე უნდა შეფასდეს უშუალოდ კონკრეტული ასაკობრივი ზღვრით დაცული ინტერესების პროპორციულობა უფლების შეზღუდვის მასშტაბთან, რა დროსაც მხედველობაში იქნება მიღებული, ისეთი კონკრეტული გარემოებები, როგორიცაა შეზღუდვის ინტენსივობა, სამსახურიდან გათავისუფლებული სამხედრო მოსამსახურის სოციალური უზრუნველყოფის პირობები, სამხედრო სამსახურში დარჩენის შესაძლებლობა, ასევე, იმ საჯარო და კერძო ინტერესების მნიშვნელობა, რომლის დაცვასაც სადავო ნორმა უზრუნველყოფს. სწორედ აღნიშნული გარემოებების შეფასების შედეგად უნდა მივიდეს სასამართლო დასკვნამდე, დაცულია თუ არა სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის და ხომ არ სცდება კანონმდებლის მიერ დისკრეციის ფარგლებში შემუშავებული სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება დასაშვებობის იმ ზღვარს, რომლის იქითაც შეუძლებელი იქნება მისი ობიექტური გამართლება.

64. როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, სადავო ნორმით დადგენილი ზღვრული ასაკი კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეებისათვის შეადგენს 45 წელს. ზღვრული ასაკის მიღწევა წარმოადგენს სამსახურიდან დათხოვნის საფუძველს. „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სამხედრო სამსახურის ზღვრულ ასაკს მიღწეული სამხედრო მოსამსახურე სამხედრო სამსახურიდან დაითხოვება რეზერვში ჩარიცხვით ან გადადგომით. რა შედეგითაც არ უნდა დასრულდეს 45 წლის შრომისუნარიანი პირის სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნა, იქნება ეს რეზერვში ჩარიცხვა თუ გადადგომა, იგი წარმოადგენს უფლებაში ჩარევის ინტენსიურ ფორმას. შეზღუდვის ინტენსივობას დამატებით ხაზს უსვამს ის გარემოებაც, რომ სადავო ზღვრული ასაკი მკვეთრადაა დაშორებული ზოგად საპენსიო ასაკთან. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ, ზოგადად, სამსახურის მსგავსი დაბალი ზღვრული ასაკი უკიდურესად იშვიათ და განსაკუთრებულ შემთხვევებში შეიძლება იქნეს გამართლებული.

65. სამხედრო სამსახურში კაპიტნებისათვის ასეთი დაბალი ასაკობრივი ზღვარი, უპირველეს ყოვლისა, განპირობებულია თავად სამხედრო სამსახურის სპეციფიკურობით, კერძოდ, იმ გარემოებით, რომ თავდაცვის ძალებში არსებობს მრავალი სამხედრო წოდება, ხოლო წოდებათა ამ სიმრავლეში კაპიტნის წოდება ჯერ კიდევ კარიერული პირამიდის საწყის საფეხურებს მიეკუთვნება. სამხედრო მოსამსახურეს მორიგი სამხედრო წოდება ენიჭება თანამიმდევრობით, საფეხურის გამოტოვების გარეშე. ამასთან, ყველა მორიგი სამხედრო წოდების მოსაპოვებლად პირმა უნდა დააკმაყოფილოს შესაბამისი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, უნდა განვითარდეს თანამდებობრივად და, ამასთან, გასული უნდა იყოს თითოეულ წოდებაზე მსახურების კანონით დადგენილი სავალდებულო ვადა. შესაბამისად, კაპიტნის წოდების ზღვრული ასაკი უნდა იყოს იმგვარი, რომ სამხედრო სამსახურში შესულ, კარიერულ დაწინაურებაზე ორიენტირებულ სამხედრო მოსამსახურეებს უტოვებდეს წოდებრივად პირამიდის უმაღლეს საფეხურზე ასვლის გონივრულ დროს, და ობიექტურ შესაძლებლობას და, ამასთან, არაგონივრული ვადით არ აყოვნებდეს მათ კაპიტნის ქვემდგომი წოდების შესაბამის თანამდებობებზე.

66. შეზღუდვის პროპორციულობის განხილვისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო იმასაც მიიღებს მხედველობაში, რომ კაპიტნის სადავო ზღვრული ასაკი, ორ ათეულ წელზე მეტია, დანერგილია სამხედრო სამსახურში და არ წარმოადგენს სიახლეს. შესაბამისად, პირი, რომელიც გამოხატავს საკონტრაქტო (პროფესიულ) სამხედრო სამსახურში შესვლის ნებას, ხელშეკრულების დადებისთანავე ინფორმირებულია კაპიტნის სამხედრო წოდების შესაბამისი ზღვრული ასაკისა და ამ ასაკის მიღწევით მოსალოდნელი სამართლებრივი შედეგების დადგომის თაობაზე.

67. გარდა თავდაპირველი ინფორმირებულობისა, აღსანიშნავია ისიც, რომ სამხედრო სამსახურის დებულების მე-6 თავის მე-4 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების საკონტრაქტო (პროფესიულ) სამხედრო სამსახურში საშტატო ნუსხით გათვალისწინებულ შესაბამის თანამდებობაზე პირების მიღება ხდება 18 წლის ასაკიდან. „საქართველოს თავდაცვის ძალებში სამსახურის დებულების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2017 წლის 25 ივლისის №54 ბრძანებით დამტკიცებული დებულების მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს თავდაცვის ძალების სამხედრო სამსახურში მისაღები პირის მაქსიმალური ასაკი შესაძლებელია დადგინდეს ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტით. თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის განმარტებით, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროში ოფიცრად გახდომისთვის დაწესებული მოთხოვნებისა და დამატებითი პირობების გათვალისწინებით, ოფიცრის კარიერის დასაწყებად, სამხედრო სამსახურში მისაღები პირის მაქსიმალური ასაკია 30 წელი (გამონაკლის შემთხვევებში 35 წელი - სამედიცინო განათლებისა და შესაბამისი სერტიფიცირების მქონე კანდიდატებისათვის). „სამხედრო ვალდებულებისა და სამხედრო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 38-ე მუხლის მე-4 პუნქტი განსაზღვრავს მორიგი სამხედრო წოდების მისანიჭებლად დადგენილ მინიმალურ ვადებს. უმცროსი ოფიცრების შემადგენლობაში შედის სამი წოდება: ლეიტენანტი, უფროსი ლეიტენანტი და კაპიტანი. ლეიტენანტიდან უფროსი ლეიტენანტის წოდების მოპოვებამდე, სამხედრო სამსახურში პირი უნდა მსახურობდეს, მინიმუმ, 2 წლის მანძილზე, უფროსი ლეიტენანტობიდან კაპიტნობამდე სამხედრო სამსახურის მინიმალური ვადაა 3 წელი, ხოლო კაპიტნიდან მაიორამდე ასევე 3 წელი. შესაბამისად, უმცროს ოფიცრად გახდომის შემდეგ, პირს (ლეიტენანტს) შეუძლია 8 წელში მიაღწიოს უფროსი ოფიცრის, მაიორის თანამდებობას. შესაბამისად, განვითარებაზე და კარიერულ წინსვლაზე ორიენტირებულ პირს ყოველთვის აქვს საკმარისი დრო იმისათვის, რომ ზღვრული ასაკის მიღწევამდე გაიაროს უმცროსი ოფიცრის ყველა წოდება და გადავიდეს უფროსი ოფიცრების შემადგენლობაში. ამასთან, თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენელმა ისიც განმარტა, რომ ადამიანური რესურსების მართვის არსებული მოდელის პირობებში, თავდაცვის ძალებში, პრაქტიკულად, ყოველთვის გამოიძებნება ვაკანტური თანამდებობები იმ სამხედრო მოსამსახურეებისათვის, რომლებსაც აქვთ დაწინაურების სურვილი და შესაბამისი კომპეტენცია.

68. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს თავდაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის მოსაზრებას და მიიჩნევს, რომ თავდაცვის ძალების საკონტრაქტო (პროფესიულ) სამხედრო სამსახურში, შესაბამისი სურვილის, საჭირო უნარ-ჩვევებისა და საკმარისი კომპეტენციის ფლობის შემთხვევაში, სამხედრო მოსამსახურისათვის რეალურად განხორციელებადია, ზღვრული ასაკის მიღწევამდე, უმცროსი ოფიცრის ყველა წოდების დაფარვა, კადრის სამხედრო სამსახურის უფროსი ოფიცრის შემადგენლობაში გადანაცვლება და ამ გზით, სამხედრო კარიერის გაგრძელება.

69. შეზღუდვის პროპორციულობის ეტაპზე მნიშვნელოვანია აგრეთვე იმის გათვალისწინებაც, რომ ზღვრული ასაკის მიღწევის გამო, სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნილი პირისთვის, კანონმდებლობა ითვალისწინებს გარკვეულ სოციალურ გარანტიებს, რომელთა ოდენობა უმეტესწილად დამოკიდებულია ნამსახურობის წლებზე. ამ მიმართულებით აღსანიშნავია „საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მოსამსახურეთა შრომის ანაზღაურების, სოციალური დაცვისა და მატერიალური უზრუნველყოფის პირობების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს თავდაცვის მინისტრის 2018 წლის 15 იანვრის №1 ბრძანებით დამტკიცებული პირობების 36-ე მუხლი, რომლის საფუძველზე, საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურის სამხედრო მოსამსახურეებს, რომლებიც დათხოვნილი არიან სამხედრო სამსახურიდან ზღვრული ასაკის მიღწევის გამო, ნამსახურები წლების მიხედვით, ეძლევათ ერთჯერადი გასასვლელი დახმარება. ამავე პირობების 59-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კი, „შტატების შემცირების, ავადმყოფობის, ზღვრული ასაკის საფუძველზე დათხოვნის შემთხვევაში სამხედრო მოსამსახურეს ამ ბრძანების 36-ე მუხლით გათვალისწინებულ შესაბამის ერთჯერად დახმარებასთან ერთად, მიეცემა ამავე ბრძანების 58¹ და 58² მუხლებით განსაზღვრული დანამატი ფაქტობრივად ნამსახურები ვადის პროპორციულად“. ზღვრული ასაკის გამო საკონტრაქტო (პროფესიული) სამხედრო სამსახურიდან დათხოვნილი სამხედრო მოსამსახურეებისათვის შესაბამისი პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში, „სამხედრო, შინაგან საქმეთა ორგანოების და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურიდან თადარიგში დათხოვნილ პირთა და მათი ოჯახის წევრთა სოციალური უზრუნველყოფის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლი და „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლი ადგენს, აგრეთვე სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობას. კომპენსაცია გაიანგარიშება პენსიაზე გარკვეული ოდენობის თანხის დამატებით, რაც, თავის მხრივ, გამოითვლება ნამსახურობის წლებისა და სამხედრო წოდების საფუძველზე. ამასთან, საყურადღებოა, რომ კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობას „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებს 65 წლის ასაკის მიღწევამდეც, ყოველთვიური კომპენსაციის 80 პროცენტის მიღების პირობით.

70. ამდენად, სადავო ასაკობრივი ზღვრის პარალელურად, სამხედრო სამსახურში ადამიანური რესურსების მართვის სისტემა იმგვარად არის მოწყობილი, რომ, ერთი მხრივ, კაპიტნის წოდების მქონე სამხედრო მოსამსახურეს სთავაზობს რეალურ შესაძლებლობას, განვითარდეს და დაწინაურდეს კარიერულად და წოდებრივად და, ამ გზით, არა მხოლოდ დარჩეს სამხედრო სამსახურში, არამედ განაგრძოს თანამდებობრივი ზრდა, რაც არის კიდეც სადავო ასაკობრივი ზღვრის დაწესების ერთ-ერთი მიზანი, ხოლო, მეორე მხრივ, კაპიტნის წოდების მქონე იმ სამხედრო მოსამსახურეს, რომელიც კაპიტნებისთვის გათვალისწინებული ზღვრული ასაკის მიღწევის გამო დაითხოვება სამხედრო სამსახურიდან, განუსაზღვრავს გარკვეული სახის სოციალურ გარანტიებს.

71. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლო, აღიარებს რა ქვეყნის თავდაცვისუნარიანობის ეფექტურობისა და მდგრადობის მიღწევის უაღრესად დიდ მნიშვნელობას, სამხედრო სამსახურის სპეციფიკისა და თავდაცვის სფეროში სახელმწიფო-პოლიტიკური ხელისუფლების დისკრეციის ფარგლების მხედველობაში მიღებით, იზიარებს ამ მიზნის მიღწევაში თავდაცვის ძალების ადამიანური რესურსების მართვის არსებული, კარიერულ განვითარებაზე დაფუძნებული პირამიდული მოდელის გამართული ფუნქციონირების დიდ დატვირთვას, რომლის არსებითი შემადგენელი ნაწილია გრადაციული ზღვრული ასაკების დაწესება სამხედრო წოდებების შესაბამისად, ისევე, როგორც ითვალისწინებს კარიერულ განვითარებაზე ორიენტირებული სამხედრო მოსამსახურეების ინტერესებს, რომლებიც შესაძლოა, დაზიანდეს სადავო ასაკობრივი ზღვრის არარსებობის ან გაზრდის შემთხვევაში და განმარტავს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირებიდან მომდინარე უფლების ინტენსიური შეზღუდვის მიუხედავად, იგი არ არღვევს სამართლიან ბალანსს შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის.

72. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა კონსტიტუციურია და არ არსებობს მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და მე-5 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2, მე-5, მე-8 და მე-11 პუნქტების, 25-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-6 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე და 45-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს №1442 კონსტიტუციური სარჩელი („ეკატერინე ჩერქეზიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის წევრები:

მანანა კობახიძე

ირინე იმერლიშვილი

ხვიჩა კიკილაშვილი

თეიმურაზ ტუღუში