არ არსებობს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძველი, რომელიც სარჩელის განსახილველად არ მიღების წინაპირობა იქნებოდა. კერძოდ, სარჩელი ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს, შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, სადავო საკითხები განსჯადია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

შესაბამისად, არ არსებობს სარჩელზე განსახილველად არმიღების საფუძვლები, რომლებიც გათვალისწინებულია საქართველოს კანონით "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ".

I. ფაქტობრივი  გარემოებანი და დავის საგნის  მოკლე მიმოხილვა

„სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ხსენებული კანონი ადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები საქართველოს მოქალაქეების სოციალური დაცვის გარანტიებს სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული სამსახურის გავლის გამო. ამავე კანონის მე–3 მუხლით განმტკიცებულია კანონის  ძირითად პრინციპები, კერძოდ, სამართლიანობა, კანონის წინაშე თანასწორობა, მუდმივობა და კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის მიღების სახელმწიფო გარანტია, ხოლო მე–12 მუხლით განსაზღვრულია საერთო სასამართლოების მოსამართლეთათვის სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლების წარმოშობის საფუძვლები და გაანგარიშების წესი.

„სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონში 2012 წლის 24 აპრილის ცვლილების განხორციელებამდე, აღნიშნული კანონის მე–12 მუხლის მე–2 პუნქტის შესაბამისად, საერთო სასამართლოების მოსამართლის სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა შეადგენდა მოქმედი მოსამართლისთვის განსაზღვრული თანამდებობრივი სარგოს 3%–ის ნამრავლს საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშობის სტაჟზე. 2012 წლის 24 აპრილს განხორციელებული ცვლილების შედეგად (ამოქმედდა 2012 წლის 1 სექტემბრიდან), შეიცვალა მე–12 მუხლის მე–2 პუნქტის რედაქცია და სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა განისაზღვრა მოსამართლისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტის მომენტისთვის ბოლო ერთი წლის განმავლობაში განსაზღვრული საშუალო თანამდებობრივი სარგოს 3%–ის ნამრავლით საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის სტაჟზე.

2015 წლის 27 ნოემბერს საქართველოს პარლამენტმა კვლავ შეიტანა ცვლილება ზემოაღნიშნული კანონის მე–12 მუხლის მე-2 პუნქტში, რომლის  მიზანს წარმოადგენდა, მათ შორის, მოსამართლეთა კომპენსაციის  გაცემის  ისეთი წესის შემუშავება, რომელიც იქნებოდა სამართლიანი და აღმოფხვრიდა არსებულ უთანასწორობას (საქართველოს  კანონში  „სახელმწიფო  კომპენსაციისა  და  სახელმწიფო  აკადემიური  სტიპენდიის  შესახებ“  ცვლილების  შეტანის  თაობაზე“  საქართველოს  კანონის პროექტის განმარტებითი ბარათი). ფაქტობრივად, ამ ნაბიჯით პარლამენტმა აღიარა „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის 2012 წლის 1 სექტემბრიდან ამოქმედებული მე-12 მუხლის მე-2 პუნქტის დისკრიმინაციული ხასიათი და არსებული ხარვეზის გამოსწორების მიზნით, განახორციელა ცვლილება, რომლის  მიხედვით, კომპენსაციის ოდენობა გამოანგარიშდება უფლებამოსილებადამთავრებული/ უფლებამოსილებაშეწყვეტილი მოსამართლისთვის სახელმწიფო პენსიას დამატებული სახელმწიფო პენსიის  30%–60%–ის (დამოკიდებულია მოსამართლის მიერ დაკავებულ პოზიციაზე)   საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშობის სტაჟზე ნამრავლით.

პრობლემის ძირითადი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ 2012 წლის 24 აპრილს განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, მოსამართლეებს, რომლებსაც 2012 წლის 1 სექტემბრამდე  შეუსრულდათ 65 წელი  სახელმწიფო კომპენსაციის სახით შეუნარჩუნდათ მინიმუმ 517.10 ლარი და მაქსიმუმ 560 ლარი, ხოლო ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ მოსამართლეებს, რომლებსაც 65 წელი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე სახელმწიფო კომპენსაცია განესაზღვრათ მინიმუმ 143.65 ლარით და მაქსიმუმ 560 ლარით.

სსიპ ,,სოციალური მომსახურების სააგენტოდან’’ მიღებული ინფორმაციის თანახმად: 1.  2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე საერთო სასამართლოს 23 მოსამართლეს შეუსრულდა საპენსიო ასაკი, რომელთაგან მხოლოდ 7 მოსამართლეს ჰქონდა დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაცია, რომლის მინიმალური ოდენობა შეადგენდა 143.65 ლარს და მაქსიმუმ 560 ლარს; 2. საერთო სასამართლოს დარჩენილი 16 მოსამართლიდან გარკვეული რაოდენობისთვის  დასანიშნი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა ნაკლები იყო იმ დროისთვის კანონით დადგენილი სახელმწიფო პენსიის ოდენობაზე და მათივე მიმართვის საფუძველზე მათ დაენიშნათ ასაკის საფუძვლით სახელმწიფო პენსია („სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ კანონის მე–6 მუხლის მე–5 პუნქტის მიხედვით,  თუ პირს ერთდროულად წარმოეშვა ამ კანონითა და „სახელმწიფო პენსიის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული უფლება, მას აქვს მხოლოდ ერთი კანონით მინიჭებული სარგებლის მიღების უფლება, მისივე არჩევით.); 3. 2012 წლის 1 სექტემბრამდე საერთო სასამართლოს 26 მოსამართლეს შეუსრულდა საპენსიო ასაკი და იმ დროისთვის კომპენსაციის ოდენობა შეადგენდა მინიმუმ 517.10 ლარს და მაქსიმუმ 560 ლარს. შესაბამისად, სახელმწიფო კომპენსაციის მაქსიმალურ ოდენობას შეადგენდა  და დღემდე  შეადგენს  560 ლარს.

მოსამართლე ასრულებს უაღრესად მნიშვნელოვან პროფესიულ საქმიანობას - მონაწილეობს მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის გადაწყვეტილება #3/1/659 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული სამსახურის გავლის გამო, 65 წლის ასაკს მიღწევისას, საერთო სასამართლოს მოსამართლეებს წარმოეშობათ კომპენსაციის მიღების უფლება. გამომდინარე იქიდან, რომ 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე 16 მოსამართლიდან გარკვეული რაოდენობისთვის  დასანიშნი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა ნაკლები იყო იმ დროისთვის კანონით დადგენილი სახელმწიფო პენსიის ოდენობაზე, ისინი იძულებულები გახდნენ უარი ეთქვათ კომპენსაციის მიღების უფლებაზე და არჩევანი  სახელმწიფო პენსიაზე გაეკეთებინათ. შექმნილი რეალობიდან გამომდინარე, მოსამართლეთა ამ კატეგორიისთვის „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ კანონის მე–3 მუხლით განმტკიცებული ძირითადი პრინციპების, კერძოდ,  სამართლიანობის, კანონის წინაშე თანასწორობის, მუდმივობისა და კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის მიღების სახელმწიფო გარანტიის დაცვის საფუძველზე, კომპენსაციის მიღების უფლების რეალიზებამ  – თეორიული, ილუზორული და ფიქციური დეკლარირების სახე მიიღო. 

ნიშანდობლივია, რომ სახელმწიფოს მიერ მოსამართლის ღირსეული სოციალური უზრუნველყოფა არ ემსახურება საკუთრივ, მოსამართლის პირადი კეთილდღეობის შექმნას. ამ მოწესრიგების ლეგიტიმური მიზანი, უწინარეს ყოვლისა, სასამართლო ხელისუფლების რეალური დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფაა, მოსამართლის მაღალი სტატუსის დაცვაა, ანუ სასამართლო სისტემის ინსტიტუციური ფუნქციონირების გარანტიაა. სწორედ აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის განხორციელების მაგალითია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა სოციალური დაცვის გარანტიების შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები. იგივე ლეგიტიმური მიზანი უდევს საფუძვლად სახელმწიფოს მიერ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 68-ე მუხლის მე-2 პუნქტით ნაკისრ ვალდებულებას, შეუქმნას მოსამართლეს დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის მიზნით ცხოვრებისა და საქმიანობის ღირსეული პირობები, რაც გულისხმობს მყარი სოციალური დაცვის გარანტიას მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაშიც. თუმცა, იმ მოსამართლეების მიმართ, რომლებმაც საპენსიო ასაკს  2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ მიაღწიეს 2016 წლის 1 იანვრამდე, აღნიშნული მიზანი არ განხორციელდა და სახელმწიფომ ვერ აღჭურვა ისინი მოსამართლის სტატუსის შესაბამისი  ღირსეული  ყოფის  უზრუნველმყოფი სოციალური  უფლებითა და კეთილდღეობით.

მოსამართლეებმა, რომლებმაც  საპენსიო ასაკს მიაღწიეს 2012 წლის 1  სექტემბრის შემდეგ და  საერთო სასამართლოების სისტემაში მოსამართლედ მუშაობის ისეთივე სტაჟი ჰქონდათ, როგორც იმ მოსამართლეებს, რომლებსაც  საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1  სექტემბრამდე, მსგავსი მდგომარეობის გამო, უნდა ესარგებლათ თანაბარი სოციალური უზრუნველყოფით და  მიეღოთ ერთი და იმავე ოდენობის სახელწიფო კომპენსაცია.  მოსამართლეთა კატეგორიებად დაყოფა დაკავშირებულია დროითი სივრცის მონაკვეთთან. დიფერენცირებულ მდგომარეობაში მყოფ პირთა წრეების, ანუ საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა ერთმანეთისგან განმასხვავებელი ნიშანია დროის ის მონაკვეთი, როდესაც ამა თუ იმ მოსამართლეს შეუსრულდა საპენსიო ასაკი, რამაც განაპირობა მათი არაპროპორციული ყოველთვიური ფულადი სარგებლითა თუ არათანაზომადი  სოციალური გარანტიებით  უზრუნველყოფა.

გამომდინარე იქიდან, რომ 2015 წლის 27 ნოემბერს განხორციელებულმა ცვლილებამ რეტროსპექტულად გავრცელება არ ჰპოვა 2012 წლის 1 სექტემბრიდან წარმოშობილ ურთიერთობებზე, საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა ის კატეგორია, რომელსაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდა 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ (დაიბადა 1947 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ), 2016 წლის 1 იანვრამდე სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა  კვლავ განესაზღვრა მინიმუმ 143.65 ლარით. მართალია, 2015 წლის 27 ნოემბერს განხორციელებულმა ცვლილებამ  გარდატეხა შეიტანა მანამდე მოქმედ მოსამართლეთა კომპენსაციის გაანგარიშების წესში, თუმცა, სრულად ვერ აღმოფხვრა უთანასწორობა, რადგან „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2015 წლის 27 ნოემბრის საქართველოს კანონის მე–2 მუხლით გათვალისწინებული  ჩანაწერი –    ,,ეს კანონი ამოქმედდეს 2016 წლის 1 იანვრიდან’’ – დღემდე განაგრძობს მოქმედებას. ეს ჩანაწერი დისკრიმინაციულია იმდენად, რამდენადაც 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე არსებულ სახელმწიფო კომპენსაციით სარგებლობის ვაკუუმს ვერ ავსებს და დისკრიმინირებულ მდგომარეობის რეაბილიტაციას ვერ ახდენს, რადგან არ მომხდარა ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი მოსამართლეთა გარკვეული კატეგორიის კომპენსირება წარსული დისბალანსისთვის.

საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა კომპენსაციების გაანგარიშების ახლებურად დარეგულირებისას, საქართველოს პარლამენტი ვალდებული იყო  დაეცვა პარიტეტული საწყისები და არ დაეშვა არაგონივრული დიფერენციაცია, თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, პარლამენტის მხრიდან, ნებით თუ უნებლიედ, თანასწორობა კვლავ უგულებელყოფილ იქნა, რაც მტკივნეულად და უარყოფითად აისახა მოსამართლეთა ნაწილზე.

შესაბამისად, მოცემულ სამართლებრივ ურთიერთობაში, არსებითად თანასწორი საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა მიმართ განსხვავებულ, დიფერენცირებულ  მოპყრობას აქვს  ადგილი საპენსიო ასაკის დროის შესრულების ნიშნით, რასაც არ აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება. სახელდობრ,  „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2015 წლის 27 ნოემბრის  საქართველოს კანონის მე–2 მუხლით გათვალისწინებული ჩანაწერი –    ,,ეს კანონი ამოქმედდეს 2016 წლის 1 იანვრიდან’’ არსებითად უთანასწორო მდგომარეობაში აყენებს საერთო სასამართლოს იმ   მოსამართლეებს, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე, საერთო სასამართლოს იმ  მოსამართლეებთან შედარებით, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის  1 სექტემბრამდე და 2016 წლის 1 იანვრის შემდეგ და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლით განმტკიცებული დაბადებით თავისუფლების/ თანასწორობისა და კანონის წინაშე თანასწორობის  უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა–პრინციპსა და 21-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით გარანტირებულ საკუთრების საყოველთაო უფლებას.

II. სამოტივაციო ნაწილი

1. სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციის მე–14 მუხლთან

ხელისუფლების განხორციელებისას სახელმწიფო შეზღუდულია ადამიანის ძირითადი უფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით, მათ შორის, თანასწორობის უფლებით, რომელიც წარმოადგენს სამართლებრივი და დემოკრატიული სახელმწიფოს მამოძრავებელ ღერძს. „კანონის წინაშე თანასწორობა - ეს არ არის მხოლოდ უფლება, ეს არის იდეა, კონცეფცია, პრინციპი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), რომლის ამოსავალ წერტილს წარმოადგენს თანაბარ პირობებში მყოფი სუბიექტებისთვის თანაბარი შესაძლებლობების შეთავაზების გზით, თანასწორი, დაბალანსებული სიბრტყის შექმნა. „ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს, მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

„სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის 26-ე მუხლი არ მოიცავს დისკრიმინაციის განმარტებას, თუმცა, ადამიანის უფლებათა კომიტეტის მე-18 ზოგადი კომენტარის მიხედვით, „დისკრიმინაცია არის რაიმე ნიშნის გამო ნებისმიერი განსხვავება, გამორიცხვა, შეზღუდვა ან უპირატესობის მინიჭება, რაც მიზნად ისახავს ან იწვევს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა თანასწორობის საწყისების აღიარების, გამოყენების ან რეალიზების უგულებელყოფას ან შელახვას“ (General Comment #18: Non-discrimination, Thirty-seventh session (1989), para.7).

კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპები წარმოადგენს ერთგვარ „ფილტრს’’, რომლის გავლით მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება. კონსტიტუციის ძირითად პრინციპებს მიკუთვნებული დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები ავალდებულებს ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007  წლის 26 დეკემბრის  N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ’’). თავის მხრივ, თანასწორობის პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს მასაზრდოებელ ნორმა–პრინციპს, რომელიც კანონშემოქმედებითი საქმიანობის დროს ბოჭავს საქართველოს პარლამენტს და კონსტიტუციურ–სამართლებრივ ღირებულებათა კალაპოტში აქცევს მას.  ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007  წლის 26 დეკემბრის  N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე, ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ’’) და კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგი.

კანონის წინაშე თანასწორობის გარანტირების გარეშე  აზრი დაეკარგება თავად კანონს, მის მნიშვნელობას, რადგან კანონი სამართლებრივი წესრიგისა და სამართლიანობისთვის გვჭირდება, მისი შერჩევით გამოყენება კი ამ იდეის საწინააღმდეგოა’’ (ერემაძე ქ., დემოკრატიული გამოწვევები და საკონსტიტუციო სასამართლოს როლი დემოკრატიის ძიების პროცესში, კანონის წინაშე თანასწორობა, როგორც თავისუფლების გარანტია, თბილისი, 2015, 20). ამასთან, კანონის წინაშე თანასწორობა სამართლიანობისა და თავისუფლების გარანტიაცაა. მიუხედავად იმისა, რომ სამართლიანობა შეფასებითი კატეგორიაა, თავისუფლებასა და თანასწორობასთან კავშირში, შესაძლებელია, იმაზე მსჯელობა, თუ რამდენად სამართლიანია კონკრეტული სამართლებრივი ნორმა.

საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლი კრძალავს, როგორც პირდაპირ, ისე არაპირდაპირ დისკრიმინაციას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“),

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები, „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მე-2 მუხლის მე–2 პუნქტის მიხედვით, პირდაპირი დისკრიმინაცია არის ისეთი მოპყრობა ან პირობების შექმნა, რომელიც პირს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით სარგებლობისას ამ კანონის პირველი მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე ნიშნის გამო არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირებთან შედარებით ან თანაბარ მდგომარეობაში აყენებს არსებითად უთანასწორო პირობებში მყოფ პირებს, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც ამგვარი მოპყრობა ან პირობების შექმნა ემსახურება საზოგადოებრივი წესრიგისა და ზნეობის დასაცავად კანონით განსაზღვრულ მიზანს, აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ხოლო გამოყენებული საშუალებები თანაზომიერია ასეთი მიზნის მისაღწევად. ხსენებული მუხლის შინაარსიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ დისკრიმინაცია სახეზეა, როდესაც პირს ხელი ეშლება საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული უფლებით სარგებლობისას, არსებობს განსხვავებული მოპყრობა ანალოგიურ პირობებში მყოფი პირების მიმართ, არ არსებობს კანონით განსაზღვრული მიზანი, განსხვავებულ მოპყრობას არ აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება და იგი დასახული მიზნის არათანაზომიერია. 

იგივე პრინციპი გამომდინარეობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლიდან. ევროპული სასამართლოს განმარტებით, იმისათვის, რომ საკითხი მოექცეს კონვენციის მე-14 მუხლით დაცულ სფეროში, აუცილებელია, რომ განსხვავებული მოპყრობა არსებობდეს ანალოგიურ ან მსგავს სიტუაციაში მყოფი პირების მიმართ. განსხვავებული მოპყრობა დისკრიმინაციულია თუ მას არ აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება, ე.ი. არ ისახავს კანონიერ მიზანს და არ არსებობს პროპორციულობის გონივრული კავშირი გამოყენებულ საშუალებებსა და დასახულ მიზანს შორის (ECtHR, Eweida and others v. United Kingdom, no: 48420/10, 59842/10, 51671/10, 36516/10, 15/01/2013, § 87-88; Burden v. United Kingdom, no: 13378/05, 29/04/2008, 29/04/2008, § 60).

1.1.არსებითად თანასწორობის დასაბუთება

შესადარებელ  ჯგუფებს წარმოადგენენ ერთი მხრივ, საერთო სასამართლოს ის   მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის  1 სექტემბრამდე და 2016 წლის 1 იანვრის შემდეგ, ხოლო, მეორე მხრივ, საერთო სასამართლოს ის   მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული და თანმიმდევრული პრაქტიკის მიხედვით, შესადარებელი პირები (პირთა ჯგუფები) არსებითად თანასწორებს რომ წარმოადგენდნენ აუცილებელია, ისინი ამა თუ იმ შინაარსით, კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში, ანალოგიურ გარემოებებში ხვდებოდნენ და არსებითად თანასწორნი იყვნენ კონკრეტული ვითარებისა თუ სამართლებრივი ურთიერთობის გათვალისწინებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სუბიექტთა არსებითად თანასწორად მიჩნევისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება მათ სამართლებრივ სტატუსსა და კატეგორიას, ისევე, როგორც თანასწორ სამართლებრივ ინტერესს. ამ სენტენციის საილუსტრაციოდ და იმის საჩვენებლად, თუ პირთა რომელ ჯგუფებს განიხილავს  საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად თანასწორად, შემდეგი საქმეების წარმოჩენაა რელევანტური:

1. უზენაესი საბჭოსა და საქართველოს პარლამენტის წევრებს აერთიანებთ საკანონმდებლო ხელისუფლების ფუნქციონალურად ერთნაირი - პარლამენტის წევრის სტატუსი. მხოლოდ იმ შემთხვევაში წარმოიშობა დისკრიმინაციის საკითხი, თუ დეპუტატებს აქვთ ნამსახურების ერთი და იგივე ვადა და დაენიშნებათ სხვადასხვა ოდენობის პენსია. „პენსიაზე უფლება გარკვეულ ვადებში წარმოშობილი უფლებაა. ამ უფლებას შობს არა ნებისმიერი ვადა, არამედ გონივრულად განსაზღვრული ვადა, რომელშიც აისახება პარლამენტის წევრის სამსახურებრივი საქმიანობის გარკვეული პერიოდი“. ამასთანავე, „დაუშვებელია ერთი კატეგორიის სუბიექტების სოციალური უფლებისადმი პრინციპულად განსხვავებული მიდგომა, როცა მათთვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული პენსიის გაცემა დამოკიდებული ხდება დიფერენცირებულ ვადებზე“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 15 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე - „საქართველოს მოქალაქეები - ტრისტან ხანიშვილი, თედორე ნინიძე, ნოდარ ჭითანავა, ანდრია აფაქიძე, ლეო ჩიქავა, მინდია სალუქვაძე, ლევან ალექსიძე და გიორგი ქავთრაძე - საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მიუღებელია ისეთი მდგომარეობის შექმნა, როცა ვადაში შეიძლება, შთაინთქას უფლება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 16 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე -„საქართველოს მოქალაქე ანზორ თევზაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. ბრალდებული პირები, რომელთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო 2009 წლის 9 ოქტომბრის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ამოქმედებამდე და პირები, რომელთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო ამავე კოდექსის ამოქმედების შემდეგ არსებითად თანასწორ პირებს წარმოადგენენ. „ბრალდებული პირები თავისი სტატუსის მიხედვით ვერ იქნებიან განსხვავებულები მხოლოდ იმის გამო, რომ მათი ბრალდება მოხდა ერთწლიანი, ერთთვიანი ან ერთდღიანი ინტერვალით. ამ პირების არსებითად თანასწორად მიჩნევის აუცილებლობას განაპირობებს მათი არსებითად ერთნაირი (იდენტური) საპროცესო მდგომარეობა – ისინი არიან ბრალდებულები, ამასთან, შესაძლოა იყვნენ ბრალდებულები მსგავსი დანაშაულის ჩადენისთვის. ვერც თავისთავად დროის ფაქტორი და ვერც სხვადასხვა დროს მოქმედი განსხვავებული საპროცესო წესები ვერ გამოიწვევს ბრალდებული პირების განსხვავებულობას, ვინაიდან, პირთა არსებითად მსგავსებას ან განსხვავებას განაპირობებს არა მათდამი მოპყრობა, არამედ მათი მდგომარეობა, სტატუსი პროცესში“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართელოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, იდენტური სტატუსის  მქონე პირები მიჩნეულნი არიან  არსებითად თანასწორად.

მიუხედავად რაიონული (საქალაქო), სააპელაციო და უზენაესი (საკასაციო) სასამართლოების  იერარქიული საფეხურისა,  საერთო სასამართლოების სისტემა სამი ინსტანციისგან შემდგარი საერთო იურისდიქციის მქონე ერთ ინტეგრირებულ ორგანიზმს წარმოადგენს. ამას ცხადყოფს „საერთო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის მიხედვით, „საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემა ერთიანია“. მათ აერთიანებთ საერთო, მოსამართლის სამართლებრივი სტატუსი, რაც საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე, გამოხატულებას ჰპოვებს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ფუძემდებლურ პრინციპებში, inter alia, პერსონალურ/ინდივიდუალურ და ფუნქციურ/ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობაში, საქართველოს სახელით გადაწყვეტილების გამოტანაში. ასევე, კონსტიტუციის დონეზეა გამტკიცებული მოსამართლეთა მიუკერძოებლობის, ხელშეუხებლობისა და მოსამართლის თანამდებობის სხვა საქმიანობასთან შეუთავსებლობის პრინციპები. ამასთანავე, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ფორმის მიუხედავად, როგორც არჩეული, ისე დანიშნული მოსამართლეების მიერ მიღებული სასამართლოს აქტები თანაბრად სავალდებულოა ყველა სახელმწიფო ორგანოსა და პირისთვის ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე.

მოსამართლეთა შესადარებელ ორივე წრეს სახელმწიფო კომპენსაციის მიმართ ერთი და იგივე სამართლებრივი ინტერესი გააჩნია. მოსამართლის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ერთ-ერთ განუყოფელ კომპონენტს მატერიალური კეთილდღეობა წარმოადგენს. ეს უკანასკნელი per se მოიცავს სხვადასხვა ფორმის სასამართლოს მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურების განსხვავებული სქემების შემუშავების შესაძლებლობას. თუმცა, გამორიცხავს მოსამართლეთა კორპუსში მოსამართლეთა ერთი ნაწილისთვის პრივილეგიის, მატერიალური სიკეთის მინიჭების გზით მოსამართლეთა მეორე ნაწილის თვითმიზნურ დიფერენციაციასა და თანასწორობის იდეის ფეხქვეშ გათელვას. თავის მხრივ, მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა სასამართლოში მხარეთა თანასწორობის გარანტიაცაა (Recommendation CM/Rec (2010)12 of the Committee of Ministers to member states on judges: independence, efficiency and responsibilities, &11). „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლით განმტკიცებული სოციალური უზრუნველყოფის უფლება გულისხმობს მის სამართლიან და ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე განხორციელებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 15 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე - „საქართველოს მოქალაქეები - ტრისტან ხანიშვილი, თედორე ნინიძე, ნოდარ ჭითანავა, ანდრია აფაქიძე, ლეო ჩიქავა, მინდია სალუქვაძე, ლევან ალექსიძე და გიორგი ქავთრაძე - საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სახელმწიფო კომპენსაცია ემსახურება მოსამართლეთა კომპეტენტურობის, დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველმყოფ გარანტიას. შესაბამისად, მოსამართლის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა გულისხმობს მისთვის შესაბამისი გარანტიების შექმნას, როგორც უფლებამოსილების განხორციელების პერიოდში, ისე სამოსამართლო უფლებამოსილების დასრულების შემდეგაც.

მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურებასა და სოციალურ კეთილდღეობასთან დაკავშირებულ საკითხს ეხება არაერთი საერთაშორისო აქტი. მოსამართლეთა სტატუსის შესახებ ევროპის ქარტიის მიხედვით, მოსამართლეებს, რომლებსაც მათთვის დაკისრებული სამოსამართლო ფუნქციების განხორციელება დაასრულეს განსაზღვრულ ვადაში და მიაღწიეს მოსამართლეებისთვის კანონით დადგენილ საპენსიო ასაკს, უნდა  მიეცეთ პენსია, რომლის ოდენობაც მაქსიმალურად მიახლოებული უნდა იყოს მოსამართლედ მუშაობის ბოლო ხელფასის ოდენობასთან (იხ. http://www.judicialcouncil.gov.az/Law/echarte.pdf მოსამართლეთა სტატუსის შესახებ ევროპის ქარტიის   6.4 ). მოსამართლეთა ადეკვატური პენსია კანონით უნდა იყოს დაცული (Basic Principles on the Independence of the Judiciary Adopted by the Seventh United Nations Congress on the Prevention of Crime and the Treatment of Offenders held at Milan from 26 August to 6 September 1985 and endorsed by General Assembly resolutions 40/32 of 29 November 1985 and 40/146 of 13 December 1985, &11). მოსამართლეთა ხელფასი და პენსია უნდა იყოს ადეკვატური, მოსამართლის სტატუსის, ღირსებისა და პასუხისმგებლობის შესაბამისი და პერიოდულად უნდა გადაიხედოს იმ მიზნით, რომ თავიდან იქნას აცილებული ან მინიმუმამდე დაყვანილი  ინფლაციის შედეგი  (Draft Universal Declaration on the Independence of Justice (“Singhvi Declaration”), &18 (b)) პენსია უნდა იყოს გონივრულ თანაფარდობაში მოსამართლედ მუშაობის დროს არსებულ ანაზღაურებასთან და მოსამართლეთა ანაზღაურების შემცირებისგან დაცვის სპეციალური სამართლებრივი დებულებები უნდა არსებობდეს                                                  (Recommendation CM/Rec(2010)12 of the Committee of Ministers to member states
on judges: independence, efficiency and responsibilities (Adopted by the Committee of Ministers on 17 November2010 at the 1098th meeting of the Ministers' Deputies, &54).

ზემოხსენებული მსჯელობიდან გამომდინარე,  საერთო სასამართლოს ის   მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის  1 სექტემბრამდე და 2016 წლის 1 იანვრის შემდეგ, ხოლო, მეორე მხრივ, საერთო სასამართლოს ის  მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს.

1.2 ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობა

 „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების  ძირითად არსსა და მიზანს წარმოადგენს ის, რომ ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).  

განსხვავებული საკანონმდებლო მოწესრიგება, ყველა შემთხვევაში არ ითვლება კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის დარღვევად (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 16 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - უტა ლიპარტია, გიორგი ხმელიძე, ელისო ჯანაშია და გოჩა ღადუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) .

,,კონსტიტუციის მე-14 მუხლი არ ავალდებულებს სახელმწიფოს, ნებისმიერ შემთხვევაში სრულად გაათანაბროს არსებითად თანასწორი პირები. იგი უშვებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას... [ვინაიდან] ცალკეულ შემთხვევაში, საკმარისად მსგავს სამართლებრივ ურთიერთობებშიც კი, შესაძლოა დიფერენცირებული მოპყრობა საჭირო და გარდაუვალიც კი იყოს... ერთმანეთისგან უნდა განვასხვავოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური ნიშნებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს’’ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება ,,საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ” II.2; იხ. ასევე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება ..მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: ,,ახალი მემარჯვენეები’’ და ,,საქართველოს კონსერვატიული პარტია’’ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ’’).  ,,დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას’’ (2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/1/493 საქმეზე ,,მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: ,,ახალი მემარჯვენეები’’  და ,,საქართველოს კონსერვატიული პარტია’’ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

„თანასწორობის პრინციპი კანონმდებელს შეზღუდვის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას არჩევანის თავისუფლებას უტოვებს იქამდე, სანამ ხელმისაწვდომია დიფერენცირებული მოპყრობის ობიექტური დასაბუთება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). შესაბამისად, საკანონმდებლო საქმიანობისას, მნიშვნელოვანია, უზრუნველყოფილ იქნას დიფერენცირებულობის თანაბარი დონე ერთსა და იმავე პირობებში მყოფი სუბიექტებისთვის, რომლებსაც კანონით განსაზღვრული საკითხის მიმართ აქვთ ადეკვატური დამოკიდებულება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 7 ნოემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ჯანო ჯანელიძე, ნინო უბერი, ელეონორა ლაგვილავა და მურთაზ თოდრია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

,,ადამიანის უფლებები და კონსტიტუციური პრინციპები წარმოადგენს სწორედ სახელმწიფო ხელისუფლების დისკრეციული უფლებამოსილების მიზნებისა და ფარგლების განმსაზღვრელ გარემოებას. ამის გაუთვალისწინებლობა ქმნის დისკრეციული უფლებამოსილების გადაჭარბების ან არამიზნობრივად გამოყენების საფრთხეს. დისკრეციული უფლებამოსილება სწორედ კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული რამდენიმე შესაძლებლობიდან კონკრეტული ვითარების მოსაწესრიგებლად ყველაზე უფრო მისაღები სამართლებრივი შედეგის არჩევას გულისხმობს’’ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის # 3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს პარლამენტი წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ეკონომიკური და სოციალური სტრატეგიის შემუშავებისას სახელმწიფო სარგებლობს ფართო დისკრეციული უფლებამოსილებით (Stec and Others v. The United Kingdom, no  65731/01 and 65900/01,  12 April 2006, §53,  James and Others v. the United Kingdom, 21 February 1986, § 46, Series A no. 98, and National & Provincial Building Society, Leeds Permanent Building Society and Yorkshire Building Society v. the United Kingdom, 23 October 1997, § 80, Reports 1997-VII), თუმცა, ბენეფიტებისა თუ საპენსიო სქემის შემოღებისას, სახელმწიფომ, უნდა დაიცვას ევროპული კონვენციის მე–14 მუხლით გათვალისწინებული თანასწორობის უფლება (Stec and Others v. The United Kingdom, no  65731/01 and 65900/01,  12 April 2006, §53).

ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, ეკონომიკური და სოციალური პოლიტიკის განსაზღვრისას და საპენსიო სისტემის რეფორმირებისას, საქართველოს პარლამენტის საქმიანობის სადემარკაციო ხაზს წარმოადგენს დისკრიმინაციის აკრძალვის პრინციპი. ,,დისკრიმინაციის აკრძალვა სახელმწიფოსგან მოითხოვს, რომ მის მიერ დადგენილი ნებისმიერი რეგულაცია შეესაბამებოდეს თანასწორობის ძირითად არსს – არსებითად თანასწორებს მოეპყროს თანასწორად და პირიქით. აქედან გამომდინარე, თანასწორობის ძირითად არსთან კონფლიქტში მყოფი ნებისმიერი ნორმა უნდა იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი’’( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება ..მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: ,,ახალი მემარჯვენეები’’ და ,,საქართველოს კონსერვატიული პარტია’’ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ’’).  

განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით, საერთაშორისო პრაქტიკის ჭრილში, რელევანტურია  ლონდონში 2017 წლის 13 იანვარს დასაქმების სასამართლოს მიერ მიღებული რეზონანსული  გადაწყვეტილება საქმეზე Ms V McCloud & Others, Mr N Mostyn & Others (იხ. https://www.judiciary.gov.uk/wp-content/uploads/2017/01/mccloud-v-moj.pdf), რომელიც ეხებოდა სასამართლოს სისტემაში განხორციელებულ საპენსიო რეფორმას, რომლის შედეგად,  მოქმედი მოსამართლეთა პენსიის დიფერენცირებულმა  გაანგარიშების სქემამ გამოიწვია  ასაკის (საპენსიო) ნიშნით მოსამართლეთა პირდაპირი დისკრიმინაცია. 2015 წლის 1–ელ აპრილამდე 210 სხვადასხვა დონის მოსამართლეზე (მოსარჩელეები),  ვრცელდებოდა ერთგვაროვანი სასამართლო საპენსიო სქემა, ხოლო 2015 წლის 1–ლი აპრილიდან მოქმედი მოსამართლეები იძულებითი წესით, მოექცნენ ახალი სასამართლო საპენსიო სქემის  სამართლებრივი რეჟიმის მოქმედების ქვეშ, რადგან მოქმედი საპენსიო სქემა ჩაანაცვლა ახალმა. ახალი სასამართლო საპენსიო სქემა მოსამართლეებისთვის აწესებდა ნაკლებად ხელსაყრელ საპენსიო ბენეფიტებს და გარდამავალ დებულებებში ითვალისწინებდა გამონაკლისს, კერძოდ, მხოლოდ ასაკით უფროს მოსამართლეებს (მოსამართლეები, რომლებსაც საპენსიო ასაკამდე დარჩენილი ჰქონდათ 10 ან ნაკლები წელი) შეეძლოთ დარჩენილიყვნენ ძველი სასამართლო საპენსიო სქემის წევრებად საპენსიო ასაკის მიღწევამდე (სრული დაცვით მოსარგებლე წევრები)  ან არასრული დაცვით მოსარგებლე ასაკით უფროსი მოსამართლეების შემთხვევაში,  არასრული დაცვის ვადის ამოწურვამდე,  დამოკიდებული იყო მათ ასაკზე. მოსარჩელე მოსამართლები მიეკუთვნებოდნენ დაუცველი მოსამართლეების კატეგორიას (მათზე სრულად გავრცელდა ახალი  სასამართლო საპენსიო სქემა) ან ძველი სასამართლო საპენსიო სქემით გათვალისწინებულ არასრული დაცვით მოსარგებლე წევრებს, რომლებიც არ იყვნენ მიახლოებულნი საპენსიო ასაკს. 210 მოსარჩელე მოსამართლე ამტკიცებდა, რომ გარდამავალი დებულებები, რომლებიც ნებას რთავდა ასაკით უფროს მოსამართლეებს  ძველი სასამართლო საპენსიო სქემის წევრებად დარჩენას საპენსიო ასაკის მიღწევამდე ან არასრული დაცვის ვადის ამოწურვამდე წარმოადგენდა  დისკრიმინაციას ასაკის ნიშნით. მოსარჩელეები აღნიშნავდნენ, რომ მათ არსებითად შეუმცირდათ საპენსიო სარგებელი და არსებობდა არადისკრიმინაციული ალტერნატიული გზები, მაგალითად, საპენსიო ასაკის მიღწევამდე, ყველა მოქმედი მოსამართლის ძველი სასამართლო საპენსიო სქემის  სამართლებრივ რეჟიმში დატოვება.

მოპასუხე მხარე (მთავრობა) აცხადებდა, რომ გარდამავალი დებულებები წარმოადგენდა საპენსიო ასაკს მიახლოებული მოსამართლეთა (მოსამართლეები, რომლებსაც საპენსიო ასაკამდე დარჩენილი ჰქონდათ 10 ან ნაკლები წელი) საპენსიო რეფორმით გამოწვეული ფინანსური შედეგებისგან დაცვის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებას და დიფერენცირებული მოპყრობა იყო გამართლებული და კანონიერი.  მოპასუხე მხარის მიერ დაცული ჯგუფის გამამართლებელ არგუმენტს წარმოადგენდა ისიც, რომ სახელმწიფოს მიერ თანმიმდევრული საპენსიო რეფორმისა და სოციალური პოლიტიკის შემუშავების მიზნის რეალიზებისას, საპენსიო ასაკს მიახლოებულ მოსამართლეებს  ნაკლები საშუალება  და დრო  ჰქონდათ  იმისთვის, რომ  ფინანსური რესურსები მოერგოთ ახალი რეალობისთვის, რეალობისთვის, რომელიც ფინანსური თვალსაზრისით, მათთვის უარყოფითი შედეგების  მომტანი იყო.

საქმეზე Ms V McCloud & Others, Mr N Mostyn & Others,  დასაქმების სასამართლომ აღნიშნა, რომ  მოპასუხე სახელმწიფოს მიერ დასახელებული ძირითადი გამამართლებელი მიზანი, რომ საპენსიო ასაკს მიახლოებულ მოსამართლეებს  ნაკლები საშუალება  და დრო  ჰქონდათ უარყოფით ფინანსურ მდგომარეობასთან შესაგუებლად და პენსიაზე გასვლასთან დაკავშირებული გეგმების შესაცვლელად,   არ შეესაბამებოდა სიმართლეს, რადგან როგორც საპენსიო ასაკს მიახლოებულ მოსამართლეებს, ისე მოსარჩელეებს  თანაბრად ჰქონდათ ნაკლები დრო და საშუალება ახალ გარემოებებთან ადაპტირებისთვის და მხოლოდ ასაკის ნიშნით მოხდა დაცული ჯგუფის მოსარჩელეთა ჯგუფისგან გამოცალკევება და  მათთვის უპირატესობის მინიჭება.

შესაბამისად, საქმეზე Ms V McCloud & Others, Mr N Mostyn & Others,  დასაქმების სასამართლომ დაადგინა, რომ  გარდამავალი დებულებების საფუძველზე, მოპასუხე მხარის მიერ ხელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენებული საპენსიო ასაკს მიახლოებული მოსამართლეების სასარგებლოდ წარმოდგენილი არგუმენტები, მოკლებული იყო რაციონალურ დასაბუთებას, ვერ პასუხობდა დასახულ ლეგიტიმურ მიზანს და არღვევდა პროპორციულობის პრინციპს, რადგან მხოლოდ ასაკის (საპენსიო) ნიშნით ხდებოდა განსხვავებული მოპყრობა და შესაბამისად, სახეზე იყო დისკრიმინაცია. 

საქმეზე European Commission v Hungary (case C-286/12), რომელიც ეხებოდა უნგრელი მოსამართლეებისთვის საპენსიო ასაკის რადიკალურ და სწრაფ შემცირებას (70 წლიდან  62 წლამდე), ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლომ დაადგინა ასაკის ნიშნით დისკრიმინაცია. კერძოდ, უნგრეთში, 2011 წლის 31 დეკემბრამდე მოსამართლეებისთვის დაწესებულ საპენსიო ასაკს წარმოადგენდა 70 წელი, თუმცა, 2012 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა ახალი წესი, რომლის მიხედვით, აღნიშნული თარიღის შემდეგ მოსამართლეებს, რომლებსაც შეუსრულდებოდათ 62 წელი სავალდებულო წესით, უნდა გასულიყვნენ პენსიაზე, ხოლო მოსამართლეებს, რომლებსაც 62 წელი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 იანვრამდე, პენსიაზე უნდა გასულიყვნენ 2012 წლის 30 ივნისს. რაც შეეხება, მოსამართლეებს, რომლებსაც 62 წელი შეუსრულდებოდათ  2012 წლის 1 იანვრიდან 2012 წლის 31 დეკემბრის შუალედში, პენსიაზე უნდა გასულიყვნენ 2012 წლის 31 დეკემბერს.

უნგრეთის კანონმდებლობაში განხორციელებული ცვლილების ლეგიტიმურ მიზნებად დასახელდა საჯარო მოსამსახურეების საპენსიო ასაკის ზღვრის სტანდარტიზაცია და „დაბალანსებული ასაკობრივი სტრუქტურის’’ შემოღების შედეგად, ახალგაზრდა იურისტების სასამართლო სისტემაში ინკორპორირებისთვის ხელშეწყობა. ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს მიდგომით, 2012 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედებული ცვლილების შედეგად, 62 წელს მიღწეული მოსამართლეები ნაკლებად ხელსაყრელ მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ, მათ შორის, ფინანსური და ეკონომიკური თვალსაზრისითაც. იმ მოსამართლეებთან შედარებით, რომლებიც აგრძელებდნენ მუშაობას. ამასთან, ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლომ აღნიშნა, რომ 2012 წლის 1 იანვრამდე მოსამართლეებს ჰქონდათ გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ მოსამართლედ განაგრძობდნენ მუშაობას 70 წლის შესრულებამდე, რაც გააცამტვერა საპენსიო ასაკის არსებითმა და მოულოდნელმა დაწევამ და მათი ლეგიტიმური მოლოდინების დასაცავად გარდამავალი ზომების მიუღებლობამ. ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლომ დაადგინა, რომ 8 წლით საპენსიო ასაკის მკვეთრი შემცირება არ ემსახურებოდა სტანდარტიზაციისა და ..დაბალანსებული ასაკობრივი სტრუქტურის’’  მიღწევის აუცილებელ და შესაბამის საშუალებებს, რაც არღვევდა პროპორციულობის პრინციპს. 

გამომდინარე იქიდან, რომ ზოგადად, თანასწორობის პრინციპი გულისხმობს  ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), მოსამართლეთა იმ კატეგორიას, რომელმაც  საპენსიო ასაკს მიაღწია 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ   ჰქონდა ლეგიტიმური და გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ საპენსიო ასაკის მიღწევისას საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის იდენტურ თუ მსგავს პირობებში, მსგავსი ფუნქციების შესრულებისას, მოსამართლეები მიიღებდნენ თანაბარ სახელმწიფო კომპენსაციას, რაზეც, შესაძლოა, ამყარებდნენ სამომავლო ხარჯებს.

მოცემულ შემთხვევაში, საერთო სასამართლოს მოსამართლეთა შორის განსხვავებული მოპყრობა გამოიხატება საპენსიო ასაკის შესრულების საფუძველზე, განსხვავებული სოციალური გარანტიების დადგენაში. სახელდობრ, მოსამართლეთა ის კატეგორია, რომელმაც  საპენსიო ასაკს მიაღწია 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე   სარგებლობდა  დიფერენცირებული სახელმწიფო სოციალური გარანტიით, რაც იწვევდა დისკრიმინაციულ დიფერენციაციას, რადგან ადგილი ჰქონდა თვითმიზნურ, გაუმართლებელ, გონივრულ საფუძველს მოკლებულ და დაუსაბუთებელ მიდგომას იმ მოსამართლეების მიმართ, რომლებმაც საპენსიო ასაკს მიაღწიეს 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ.

1.3 დისკრიმინაციის ნიშანი

მოცემულ საქმეში დისკრიმინაციისგან დაცული ნიშანი საპენსიო ასაკის შესრულებაა.  „კონსტიტუციის მე-14 მუხლში კონკრეტული ნიშნის მოუხსენიებლობა დიფერენციაციის დაუსაბუთებლობას ვერ გამორიცხავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), რადგან „ნორმის ვიწრო გრამატიკული განმარტება გამოფიტავდა მას და დააკნინებდა მის მნიშვნელობას კონსტიტუციურსამართლებრივ სივრცეში“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის #2/1-392 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე - შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მისი შინაარსობრივი დიაპაზონი საკმაოდ ფართოა, რის ნათელ დადასტურებასაც წარმოადგენს „სხვა ნიშნების“ დაუკონკრეტებელი და ამოუწურავი ხასიათი, რაც გამოხატულებას ჰპოვებს, inter alia, „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველ მუხლში, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-14 მუხლსა და ამავე კონვენციის მე-12 დამატებითი ოქმის პირველ მუხლში. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც ადასტურებს „სხვა ნიშნების“ ზედმიწევნით, სახელდებით განსაზღვრული კატალოგის არარსებობას (მაგ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განჩინება საქმეზე  Rasmussen v. Denmark, §34)

მიუხედავად იმისა, რომ საპენსიო ასაკის შესრულების დრო პირდაპირ არ არის მოხსენიებული კონსტიტუციის მე–14 მუხლით განსაზღვრული ნიშნების ჩამონათვალში, არსებითად თანასწორი პირების ნებისმიერი დიფერენცირება აღნიშნული ნიშნის საფუძველზე შეფასებადია თანასწორობის ძირითად უფლებასთან მიმართებით.

1.4 უფლების შეზღუდვა

ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული,  ასევე, თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/2/411 საქმეზე “შპს ‘’რუსენერგოსერვისი’’, შპს ’’პატარა კახი’’, სს ‘’გორგოტა’’, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო ‘’ფერმერი’’ და  შპს ‘’ენერგია’’ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”).

სწორი შეფასებაა, რომ ,,კარგი კანონიც ვერ იქნება თანასწორობის დაცვის გარანტია, თუ მოხდება მისი შერჩევით გამოყენება’’ (ერემაძე ქ., დემოკრატიული გამოწვევები და საკონსტიტუციო სასამართლოს როლი დემოკრატიის ძიების პროცესში, კანონის წინაშე თანასწორობა, როგორც თავისუფლების გარანტია, თბილისი, 2015, 20). კანონშემოქმედებითი საქმიანობის დროს, საქართველოს პარლამენტი შებოჭილია თანასწორობის პრინციპით, რათა არ მოხდეს დისკრიმინაციული ნორმების მიღება. „სამართალშემოქმედს აკისრია კონკრეტული საკითხის არადისკრიმინაციულად მოწესრიგების ვალდებულება. აღნიშნული ვალდებულება თან სდევს სამართალშემოქმედების პროცესს, იმის მიუხედავად, იგი მიმართულია კონსტიტუციური უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების რეგულირებისკენ და იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა ფაქტობრივ გარემოებას ან ნიშანს უკავშირდება დიფერენცირება“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“).

თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“). თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მისაღწევ გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს.  დაუშვებელია  ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქეისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სხვა სიტყვებით,  განსხვავებული მოპყრობა უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს  და უნდა არსებობდეს გონივრული, პროპორციული ურთიერთმიმართება განსხვავებულ მოპყრობასა და დასახულ ლეგიტიმურ მიზანს შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“).

მოცემულ შემთხვევაში, არ იკვეთება კანონმდებლის ლეგიტიმური ინტერესი, არც შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობაა ხელშესახები, რომელიც გაამართლებდა ცალკეული მოსამართლეების პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ჩაყენებას სხვა მოსამართლეებთან შედარებით და ამ უკანასკნელთათვის სოციალური გარანტიების აშკარა უთანასწორო ოდენობის განსაზღვრას. სახელმწიფო კომპენსაციის თვალსაზრისით, საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა შორის 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე გაჩენილმა  უთანასწორო ნაპრალმა შედეგად გამოიღო ის, რომ დადგენილმა კომპენსაციის ოდენობამ, მინიმუმ 143.65 ლარმა, დაკარგა ღირებულებითი წონა და დროსა და სივრცეში  შთაინთქა უფლება.

შესაბამისად, სადავო ნორმა არათანაზომიერად ზღუდავს საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ მოსამართლეთა მიერ თანაბარი  სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებას და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლს.

1.5 ,,მკაცრი  შეფასების’’ ტესტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სადავო ნორმების შეფასებისას სასამართლო იყენებს ორგვარ, რაციონალური დიფერენცირებისა და მკაცრი შეფასების  თანაზომიერების ტესტს. საკითხი, თუ რომელი მათგანით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ, წყდება სხვადასხვა ფაქტორების, მათ შორის, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“), ანუ კლასიკურია თუ არაკლასიკურია კონკრეტული ნიშანი.

მოცემულ შემთხვევაში, განსხავებული მოპყრობის საფუძველი არის არაკლასიკური ნიშანი და დიფერენციაციის ინტენსივობის ხარისხი მაღალია. არსებითად თანასწორი საერთო სასამართლოს მოსამართლეები მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში მოექცნენ, რამაც გამოიწვია მოსამართლეების სოციალური დაცვის გარანტიებით უზრუნველყოფის თანაბარი შესაძლებლობებისგან მკვეთრად დაშორება. კერძოდ, დიფერენცირების ინტენსივობაზე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ საერთო სასამართლოს  მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე    არსებითად ნაკლები სახელმწიფო კომპენსაცია დაენიშნათ საერთო სასამართლოს იმ  მოსამართლეებთან შედარებით, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრამდე და 2016 წლის 1 იანვრის შემდეგ. 

დიფერენცირების ხარისხის შესამცირებლად, პარლამენტს შეეძლო 2015 წლის 27 ნოემბერს მე–12 მუხლის მე-2 პუნქტში განხორციელებული ცვლილება, რომელიც კომპენსაციის გაანგარიშების წესში არსებული უთანასწორობის აღმოფხვრას ემსახურებოდა, რეტროსპექტულად, 2012 წლის 1 სექტემბრიდან წარმოშობილ ურთიერთობებზე გაევრცელებინა და 2016 წლის პირველი იანვრიდან აემოქმედებინა. ფაქტობრივად, უფლებაში ჩარევის ალტერნატიული სამართლებრივი მექანიზმი არსებობდა, რაც საქართველოს პარლამენტის ყურადღების მიღმა დარჩა. დისკრიმინაციას წარმოადგენს არა მარტო ისეთი შემთხვევა, როდესაც საჯარო ხელისუფლების მოქმედება პირდაპირ ისახავდა მიზნად პირის ან პირთა ჯგუფის დისკრიმინაციას, არამედ ისეთიც, რომელსაც შედეგად მოჰყვა მათი de facto  დისკრიმინაცია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება #2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“).  

გარდა ამისა, თანასწორობის უფლებაში ჩარევის მკვეთრ ინტენსივობას ცხადყოფს ის გარემოებაც, რომ შეზღუდვა გავრცელდა პირთა ვიწრო წრეზე, ანუ 23 მოსამართლეზე, რომელთა შორის, 7 მოსამართლეს, მათივე მიმართვის საფუძველზე, დაენიშნა სახელმწიფო კომპენსაცია, რომელიც მინიმუმ 143.65 ლარს შეადგენდა. 16 მოსამართლიდან გარკვეული რაოდენობისთვის  დასანიშნი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა ნაკლები იყო იმ დროისთვის კანონით დადგენილი სახელმწიფო პენსიის ოდენობაზე,  რის გამოც ისინი იძულებულები გახდნენ უარი ეთქვათ  სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული სამსახურის გამო დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაციით სარგებლობაზე და მიეღოთ სახელმწიფო პენსია. ისინი  წლების განმავლობაში ემსახურებოდნენ და მიეკუთვნებოდნენ სასამართლო სისტემას, ხოლო სახელმწიფო პენსიის მიღებამ ჩრდილი მიაყენა მათ აღმატებულ მოსამართლის სტატუსს.

ამასთან, ინტენსივობის მაღალ ხარისხზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ 2016 წლის 1 იანვრიდან კომპენსაციის ოდენობა გამოანგარიშდება შემდეგი სქემით – სახელმწიფო პენსიას დამატებული სახელმწიფო პენსიის 30%– 60% (დამოკიდებულია მოსამართლის მიერ დაკავებული პოზიციაზე) საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის სტაჟზე ნამრავლით. 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში კი, გამოანგარიშდებოდა  – მოსამართლისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტის მომენტისათვის ბოლო ერთი წლის განმავლობაში განსაზღვრული საშუალო თანამდებობრივი სარგოს 3%-ის ნამრავლი საერთო სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის სტაჟზე.

წარმოდგენილი არგუმენტაცია იმაზე მიუთითებს, რომ საერთო სასამართლოს  მოსამართლები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ  2016 წლის 1 იანვრამდე მკვეთრად არიან დაშორებულნი არსებითად თანასწორ პირებს შორის თანასწორი მოპყრობისა და თანაბარი შესაძლებლობებისგან. ამდენად, სახეზეა მაღალი ინტენსივობის დიფერენცირება და საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს  ,,მკაცრი  შეფასების’’ ტესტი  თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. ამასთან, „მკაცრი ტესტის” ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს „სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა საჭიროებს მკაცრი ტესტით შემოწმებას, კერძოდ, იმის გამორკვევას, აქვს თუ არა სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი და შეეძლო თუ არა სხვაგვარად მიეღწია  დასახული მიზნისთვის.

2. სადავო ნორმების მიმართება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებმა საქართველოს კონსტიტუციის მე–14 მუხლთან ერთად გამოიწვია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების დარღვევა.   

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი  განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილებ). საკუთრების შეძენის  შესაძლებლობა ემსახურება საკუთრების ძირითადი უფლების რეალიზებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება).

ამასთან, საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება). შესაბამისად, კანონმდებელი უნდა უზრუნველყოფდეს საკუთრების შეძენას და მისი გამოყენების, საკუთრებით სარგებლობის შესაძლებლობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება), რადგან საკუთრების შეძენის,  სამართლებრივი მექანიზმების არარსებობა გამოიწვევს საკუთრების ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის ელემენტებისგან შემდგარი საკუთრების სამოქალაქო კონცეფციის „დაცალიერებას“. სუბსტანციის დაკარგვას და ილუზორულს გახდის, ასევე საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება).

აღსანიშნავია, რომ საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური და შეუზღუდავი უფლება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ითვალისწინებს, მათ შორის, საკუთრების შეძენის საყოველთაო უფლების შეზღუდვას აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის და კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ „...21–ე მუხლის მე–2 და მე–3 პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი ან საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ კონსტიტუციურ–სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომით, ,,საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებული საკითხები სოციალური უფლებების კატეგორიას განეკუთვნება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით კი, აღიარებულია საკუთრების საყოველთაო უფლება, რომელიც ადამიანის პირადი უფლებაა. იმავდროულად, მას აქვს ეკონომიკური ხასიათი, ამიტომ, რიგი სოციალური უფლებების ხელყოფაზე, ხელყოფის შინაარსიდან გამომდინარე, შეიძლება გავრცელდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის ფარგლები’’ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 29 მარტის #2/7/365,371 განჩინება).

სსიპ  ,,სოციალური მომსახურების სააგენტოდან’’ მიღებული ინფორმაციის თანახმად,  2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე საერთო სასამართლოს 23 მოსამართლეს შეუსრულდა საპენსიო ასაკი, რომელთაგან მხოლოდ 7 მოსამართლეს ჰქონდა დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაცია, რომლის მინიმალური ოდენობა შეადგენდა 143.65 ლარს და მაქსიმუმ 560 ლარს (საერთო სასამართლოს დარჩენილი 16 მოსამართლიდან გარკვეული რაოდენობისთვის  დასანიშნი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა ნაკლები იყო იმ დროისთვის კანონით დადგენილი სახელმწიფო პენსიის ოდენობაზე და მათივე მიმართვის საფუძველზე მათ დაენიშნათ ასაკის საფუძვლით სახელმწიფო პენსია), ხოლო   2012 წლის 1 სექტემბრამდე საერთო სასამართლოს 26 მოსამართლეს შეუსრულდა საპენსიო ასაკი და იმ დროისთვის კომპენსაციის ოდენობა შეადგენდა მინიმუმ 517.10 ლარს და მაქსიმუმ 560 ლარს.

სახელმწიფო კომპენსაციის/პენსიის შემცირების ან შეწყვეტის საკუთრების უფლებაში ჩარევის დასასაბუთებლად, პირველ რიგში, მიზანშეწონილია, სახელმწიფო კომპენსაციისა და პენსიის ურთიერთმიმართებისა და მათი ერთიან კონტექსტში  განხილვის შესაძლებლობის განსაზღვრა, ხოლო შემდგომ, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს იურისპრუდენციის გაანალიზება.

„სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–4 მუხლის ,,დ’’ ქვეპუნქტის თანახმად,  კომპენსაციას წარმოადგენს პირის ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფა ამ კანონით დადგენილი წესითა და ოდენობით, ხოლო ,,სახელმწიფო პენსიის შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე–4 მუხლის ,,ი’’ ქვეპუნქტის თანახმად, პენსია არის პირისათვის ამ კანონის შესაბამისად დანიშნული ყოველთვიური ფულადი სარგებლისა და ჯანმრთელობის დაზღვევის ერთობლიობა. გარდა ამისა,  „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36–ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ,,ამ კანონის ამოქმედების დღიდან ამ მუხლის მე-2 პუნქტში ჩამოთვლილი საკანონმდებლო აქტებით დანიშნულ და გაცემულ პენსიებს (პენსიის დანამატებთან ერთად) ეწოდოს შესაბამისად კომპენსაცია და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდია და მათი გაცემა გაგრძელდეს, როგორც ამ კანონის შესაბამისად დანიშნული კომპენსაციისა/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიისა’’.

ამდენად, სახელმწიფო კომპენსაციისა და პენსიის სოციალურ–ეკონომიკური ბუნება ანიჭებს მის მიმღებ სუბიექტს, ყოველთვიურად, ფულადი სახით, ისარგებლოს მატერიალური სიკეთით, რომელიც მას საკუთრებაში გადაეცემა.  სახელმწიფო კომპენსაციისა და პენსიის მსგავსი დანიშნულებისა და შინაარსის გათვალისწინებით, შესაძლებელია, მათი ერთიან კონტექსტსა და საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დაცულ სფეროში განხილვა. ამ სენტენციის გასამყარებლად, სასიცოცხლოდ აუცილებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს რელევანტური პრაქტიკის გაანალიზება.

გარკვეული ოდენობით პენსიის ან სოციალური ბენეფიტის მიღების უფლება არ არის გათვალისწინებული ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით გარანტირებულ უფლებათა და თავისუფლებათა კატალოგში, თუმცა, ,,მოთხოვნა’’ პენსიაზე, შესაძლოა, წარმოადგენდეს ,,საკუთრებას’’ ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის მიზნებისთვის, თუ ის საკმარისად რეალიზებადია (Pravednaya v. Russia, no. 69529/01, 18 November 2004, §37, §38, Wessels-Bergervoet v. the Netherlands, no. 34462/97,  4 June 2002 §43). ამასთან, თუ მოქმედი კანონმდებლობა შესაბამისი პირებისთვის ითვალისწინებს გარკვეული ოდენობით  კეთილდღეობის ბენეფიტით ან პენსიით სარგებლობის უფლებას, მაშინ ასეთი კანონმდებლობა მიჩნეულ უნდა იქნას მატერიალური ინტერესის წარმომშობად, რომელიც ექცევა ევროპული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლით დაცულ სფეროში (Carson and Others v. the United Kingdom, no. 42184/05, § 64).

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული  კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი შეიცავს 3 წესს, კერძოდ, საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლებას და მასში ჩარევის 2 საფუძველს, საკუთრების ჩამორთმევასა და საკუთრებით სარგებლობაზე კონტროლს. პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის გაგებით, მატერიალური ინტერესის შელახვა  საკუთრების უფლების ჩამორთმევად არის მიჩნეული (Khoniakina v. Georgia, no. 17767/08, dissenting opinion of judge Gyulumyn, §6, Smokovitis and Others v. Greece, no. 46356/99, §§ 32-34, 11 April 2002). შესაბამისად, პენსიის შემცირება ან შეწყვეტა შეიძლება წარმოადგენდეს საკუთრების შეუფერხებელ სარგებლობაში ჩარევას, რომელიც უნდა იქნას  გამართლებული (Rasmussen v. Poland, no. 38886/05, § 71, 28 April 2009). საკუთრების ჩამორთმევის გამამართლებელ საფუძვლებს, inter alia, წარმოადგენს ,,საჯარო ინტერესი’’ და ,,კანონით გათვალისწინებული პირობები’’ (Pravednaya v. Russia, no. 69529/01, 18 November 2004, §40). ,,საჯარო ინტერესს’’, შესაძლოა, მოიცავდეს ეფექტიანი და ჰარმონიული სახელმწიფო საპენსიო სქემის შემუშავება, რომლის რეალიზებამაც, შესაძლოა, წარმოშვას კანონმდებლობის მოდიფიცირების აუცილებლობა (Pravednaya v. Russia, no. 69529/01, 18 November 2004, §40),  თუმცა, ნებისმიერი ღონისძიება, რომლითაც მცირდება მოსახლეობის შესაბამისი ნაწილისთვის პენსიის ოდენობა, უნდა იქნას გატარებული არადისკრიმინაციული გზით (Lakićević and Others v. Montenegro and Serbia, nos. 27458/06, 37205/06, 37207/06 and 33604/07, § 59, 13 December 2011, Khoniakina v. Georgia, no. 17767/08, §71).

ზემოაღნიშნული ევროპული სტანდარტებიდან, ნათელია, რომ ,,პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი მოთხოვნა არის ის, რომ სახელმწიფო ორგანოს მხრიდან ნებისმიერი ჩარევა საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობაში უნდა იყოს კანონიერი და ის უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც  „შედის საზოგადოებრივ  ინტერესებში“. ნებისმიერ ჩარევა უნდა იყოს დასახული მიზნის პროპორციული. სხვა სიტყვებით, ‘“სამართლიანი ბალანსი“ უნდა იქნას დაცული საზოგადოების საყოველთაო ინტერესის მოთხოვნებსა და პირის ფუნდამენტურ უფლებების დაცვის მოთხოვნებს შორის. საჭირო ბალანსი არ იქნება მიღწეული, თუ შესაბამის პირს ან პირებს დაეკისრებათ ინდივიდუალური და გადამეტებული ტვირთი’’ (Khoniakina v. Georgia, no. 17767/08, §70).

პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი არ ზღუდავს სახელმწიფოს  მიერ სოციალური უზრუნველყოფის სქემის ფარგლებში ბენეფიტის სახისა და ოდენობის არჩევანს, თუმცა, ასეთი არჩევანის გაკეთების შედეგად არ უნდა დაირღვეს პენსიის მიღების უფლების არსი (Khoniakina v. Georgia, no. 17767/08, §71). 

2015 წლის 27 ნოემბერს „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–12 მუხლის მე-2 პუნქტში განხორციელებული ცვლილების  ამოსავალ წერტილს წარმოადგენდა საქართველოს პარლამენტის  მიერ კომპენსაციის გაანგარიშების ისეთი სქემის შემუშავება, რომელიც იქნებოდა სამართლიანი და აღმოფხვრიდა არსებულ უთანასწორობას (საქართველოს  კანონში  „სახელმწიფო  კომპენსაციისა  და  სახელმწიფო  აკადემიური  სტიპენდიის  შესახებ“  ცვლილების  შეტანის  თაობაზე“  საქართველოს  კანონის პროექტის განმარტებითი ბარათი). თუმცა, არსებული უთანასწორობა სრულად არ აღმოფხვრილა. საქართველოს პარლამენტს  უნდა გაეთვალისწინებინა ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფი საერთო სასამართლოს ყველა მოსამართლის მატერიალური  ინტერესი და  საერთო სასამართლოს ის  მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე de facto არ უნდა გამოეცალკევებინა სახელმწიფო კომპენსაციით მოსარგებლე  მოსამართლეთა საერთო წრიდან (საერთო სასამართლოს დარჩენილი 16 მოსამართლიდან გარკვეული რაოდენობისთვის  დასანიშნი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა ნაკლები იყო იმ დროისთვის კანონით დადგენილი სახელმწიფო პენსიის ოდენობაზე და მათივე მიმართვის საფუძველზე მათ დაენიშნათ ასაკის საფუძვლით სახელმწიფო პენსია). გადამეტებული ტვირთის დაკისრებით,  მოსამართლეთა ამ  ვიწრო კატეგორიისთვის სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებას – არსი გამოეცალა.

შეჯამების სახით შეიძლება ითქვას, რომ საერთო სასამართლოს იმ  მოსამართლეებს, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე, ჰქონდათ კანონმდებლობით გათვალისწინებული სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების საკმარისად რეალიზებადი უფლება და მის საფუძველზე უზრუნველყოფილი ფულადი აქტივით სარგებლობის ლეგიტიმური მოლოდინი. სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობის რადიკალურად შემცირებამ  საერთო სასამართლოს იმ  მოსამართლეების მიმართ, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე გამოიწვია მათი  სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებისა და შესაბამისად, საკუთრების საყოველთაო უფლების დარღვევა.

III. დასკვნა

ზემოხსენებული საქართველოს კანონმდებლობის ანალიზი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა და საერთაშორისო სტანდარტები ცხადყოფს, რომ მოცემულ შემთხვევაში ადგილი აქვს პირდაპირ დისკრიმინაციასა და საკუთრების საყოველთაო უფლების დარღვევას. კერძოდ, სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებით სარგებლობისას საპენსიო ასაკის შესრულების დროის ნიშნით, საერთო სასამართლოს  მოსამართლეები, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრის შემდეგ 2016 წლის 1 იანვრამდე არახელსაყრელ სამართლებრივ და მატერიალურ მდგომარეობაში არიან ჩაყენებულნი ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ საერთო სასამართლოს იმ  მოსამართლეებთან შედარებით, რომელთაც საპენსიო ასაკი შეუსრულდათ 2012 წლის 1 სექტემბრამდე და 2016 წლის 1 იანვრის შემდეგ, რასაც არ აქვს გონივრული და ობიექტური გამართლება, ხოლო გამოყენებული საშუალება დასახული მიზნის არაპროპორციულია.

შესაბამისად, გთხოვთ, საქართველოს კონსტიტუციის მე–14  მუხლთან და 21–ე მუხლის პირველ და მე–2 პუნქტებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად სცნოთ „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2015 წლის 27 ნოემბრის  საქართველოს კანონის მე–2 მუხლით გათვალისწინებული ჩანაწერი –    ,,ეს კანონი ამოქმედდეს 2016 წლის 1 იანვრიდან’’ და  „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს  კანონის მე–12 მუხლის მე–2 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს ამ ნორმის გავრცელებას საერთო სასამართლოს  იმ მოსამართლეებზე, რომელთაც საპენსიო ასაკი 2012 წლის 1 სექტემბრიდან 2016 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში შეუსრულდათ.