თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

მოსარჩელე ნატალია ფერაძე არის სამოქალაქო აქტივისტი, რომელიც 2022 წელს ორ განსხვავებულ ეპიზოდზე დააკავეს ადმინისტრაციული წესით. 2022 წლის 25 იანვარს შედგენილი დაკავების ოქმის მიხედვით, ამავე დღეს ქ. თბილისში, გულუას ქუჩაზე არსებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიმდებარე ტერიტორიაზე, ნატალია ფერაძე შესაბამისი ნებართვის გარეშე ცდილობდა ე.წ. ,,სტიკერების“ გაკვრას, რაზეც პოლიციის თანამშრომლების მხრიდან იყო არაერთგზის კანონიერი მოთხოვნა აღნიშნული ქმედება, არ განეხორციელებინა, თუმცა იგი მათ მოთხოვნას, არ დაემორჩილა. რის გამოც, დააკავეს ადმინისტრაციული წესით. როგორც თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაშია აღნიშნული, 2022 წლის 7 მარტს, ქ. თბილისში ინგოროყვას ქუჩა N8-სთან საქართველოს მთავრობის კანცელარიასთან მიმდინარე საპროტესტო აქციაზე, ნატალია ფერაძე იგინებოდა და ილანძღებოდა უცენზურო სიტყვებით, რითაც არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს. გარდა ამისა, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების პროცესში, პოლიციის თანამშრომლებს იგი აყენებდა სიტყვიერ შეურაცხყოფას და აყრიდა მათ ფქვილს, რითაც ახორციელებდა პოლიციის მიმართ შეურაცხმყოფელ ქმედებებს. ამასთანავე, ნატალია ფერაძე არ დაემორჩილა სამართალდამცავების არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას.

თბილისის საქალაქო სასამართლომ იმსჯელა მოცემულ საკითხზე. დადგენილების 5.1 პარაგრაფში აღნიშნულია: „სასამართლო სხდომაზე მოწმის სახით დაკითხვისას შოთა კურტანიძემ განაცხადა, რომ 2022 წლის 7 მარტს, იმყოფებოდა მთავრობის კანცელარიის შენობასთან და ასრულებდა სამსახურეობრივ მოვალეობას, სადაც მიმდინარეობდა საპროტესტო აქცია. აქციის მსვლელობისას მან დაინახა ნატალია ფერაძე, რომელიც პოლიციის თანამშრომლების მიმართულებით ყრიდა ფქვილს. გარდა ამისა, იგი იგინებოდა და ილანძღებოდა, რითაც არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს. სამართალდამცავების მოწოდებას შეეწყვიტა აღნიშნული ქმედებები ნატალია ფერაძე, არ დაემორჩილა. რის გამოც, დაკავებულ იქნა ადმინისტრაციული წესით.“

5.2 პარაგრაფში კი მოცემულია სხვა მოწმის ჩვენება. „სასამართლო სხდომაზე მოწმის სახით დაკითხვისას ანა ჩაკვეტაძემ განაცხადა, რომ 2022 წლის 25 იანვარს, შინაგან საქმეთა სამინისტროსთან მიმდინარეობდა აქცია, რა დროსაც დაინახა ნატალია ფერაძე, რომელიც პოლიციის თანამშრომლების არაერთგზის მოწოდების მიუხედავად გზის გამყოფ ბილიკზე განლაგებულ განათების ბოძებზე ცდილობდა გაეკრა სტიკერები და არ ემორჩილებოდა პოლიციის თანამშრომლების არაერთგზის მოთხოვნას აღნიშნული ქმედების შეწყვეტის თაობაზე. მსგავსი სახის ინფორმაცია მიაწოდა სასამართლოს (კონკრეტულ ფაქტობრივ მონაცემებთან მიმართებით) მოწმის სახით დაკითხვისას გიგლა კიკნაძემ.“

დადგენილების 7.20 პარაგრაფში ვკითხულობთ „მოცემულ შემთხვევაში, მხარეთა ახსნა-განმარტებების და საქმეში არსებული სხვა მასალების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე, სასამართლოს დადგენილად მიაჩნია, რომ 2022 წლის 25 იანვარს, ქ. თბილისი, გულუას ქუჩაზე არსებული საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიმდებარე ტერიტორიაზე, ნატალია ფერაძე შესაბამისი ნებართვის გარეშე ცდილობდა ე.წ. ,,სტიკერების“ გაკვრას, რაზეც პოლიციის თანამშრომლების მხრიდან იყო არაერთგზის კანონიერი მოთხოვნა აღნიშნული ქმედება, არ განეხორციელებინა, თუმცა იგი მათ მოთხოვნას, არ დაემორჩილა. რის გამოც, დაკავებულ იქნა ადმინისტრაციული წესით. დგინდება ისიც, რომ 2022 წლის 7 მარტს, ქ.თბილისში ინგოროყვას ქუჩა N8-სთან საქართველოს მთავრობის კანცელარიასთან მიმდინარე საპროტესტო აქციაზე, ნატალია ფერაძე იგინებოდა და ილანძღებოდა უცენზურო სიტყვებით, რითაც არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს. გარდა ამისა, სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების პროცესში, პოლიციის თანამშრომლებს იგი აყენებდა სიტყვიერ შეურაცხყოფას, აყრიდა მათ ფქვილს, რითაც ახორციელებდა პოლიციის მიმართ შეურაცხმყოფელ ქმედებებს. ამასთანავე, ნატალია ფერაძე არ დაემორჩილა სამართალდამცავების არაერთგზის კანონიერ მოთხოვნას.“

სასამართლომ ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდებისას იმსჯელა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 23-ე, 33-ე, 36-ე, 166-ე და 173-ე მუხლებით და ნატალია ფერაძეს შეუფარდა ჯარიმა 2300 ლარის ოდენობით.

ყურადსაღებია მოსამართლის მიერ სხდომის ოქმში გაკეთებული განმარტება, რომლის მიხედვითაც 2020 წლის 2 თებერვალს ნატალია ფერაძის მიმართ 173-ე მუხლთან დაკავშირებით გამოყენებული იქნა „შენიშვნა“ და გამორიცხული იყო კვლავ „შენიშვნის“ გამოყენება.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 22-ე მუხლის მიხედვით, თუ ჩადენილია მცირემნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, საქმის გადასაწყვეტად უფლებამოსილ ორგანოს (თანამდებობის პირს) შეუძლია გაათავისუფლოს დამრღვევი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან და დასჯერდეს სიტყვიერ შენიშვნას. სიტყვიერი შენიშვნა არ გამოიყენება, თუ ჩადენილია იგივე ქმედება განმეორებით, ან თუ დამრღვევის მიმართ ადრე ჩადენილი იმავე ქმედებისათვის ამ მუხლის საფუძველზე გამოყენებული იყო სიტყვიერი შენიშვნა. მიუხედავად იმისა, რომ ამავე კოდექსის, 39-ე მუხლის მიხედვით, თუ ადმინისტრაციულ სახდელდადებულს სახდელის მოხდის დღიდან ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია ახალი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იგი ჩაითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად, სასამართლომ 22-ე მუხლი იმგვარად განმარტა, რომ ადრე, წარსულში, ნებისმიერ დროს, თუ ერთხელ მაინც გამოყენებულია სიტყვიერი შენიშვნა, იმავე ქმედებისთვის მომავალში სიტყვიერი შენიშვნის მიცემა დაუშვებელია, იმის მიუხედავად თუ რამდენი დროა გასული პირველი სიტყვიერი შენიშვნის გამოცხადებიდან.

ამგვარად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, სადავო ნორმა უკვე შეეხო მოსარჩელეს და ნატალია ფერაძე უფლებამოსილია, იდავოს გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-12 მუხლით, მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით, 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით და კონსტიტუციის მე-9 მუხლით

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) დავის საგანს წარმოადგენს საკანონმდებლო ნორმატიული აქტი და არ არსებობს იერარქიულად უფრო მაღლა მდგომი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების აუცილებლობა (სადავოდ ქცეულ საკითხს არ არეგულირებს ორგანული კანონი).

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმის არსი

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 22-ე მუხლი საუბრობს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან პირის განთავისუფლებაზე, თუ ჩადენილია მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევა. თუ ჩადენილია მცირემნიშვნელოვანი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, საქმის გადასაწყვეტად უფლებამოსილ ორგანოს (თანამდებობის პირს) შეუძლია გაათავისუფლოს დამრღვევი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან და დასჯერდეს სიტყვიერ შენიშვნას. თუმცა, კანონი აზუსტებს თუ რა შემთხვევაში არ გამოიყენება სიტყვიერი შენიშვნა. კერძოდ, თუ ჩადენილია იგივე ქმედება განმეორებით, ან თუ დამრღვევის მიმართ ადრე ჩადენილი იმავე ქმედებისათვის ამ მუხლის საფუძველზე უკვე გამოყენებული იყო სიტყვიერი შენიშვნა. შესაბამისად, ეს ნორმა კრძალავს სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებას 2 შემთხვევაში - 1) როცა ქმედება განმეორებით არის ჩადენილი, ან 2) თუ იმავე ქმედებისთვის ადრე გამოყენებულია სიტყვიერი შენიშვნა. ნორმა არ აკონკრეტებს თუ რამდენი დრო უნდა იყოს გასული წინარე სიტყვიერის შენიშვნის გამოყენებიდან, რათა კვლავ შესაძლებელი იყოს მისი გამოყენება.

სიტყვიერი შენიშვნა კოდექსის მიხედვით არ წარმოადგენს სახდელის სახეს. შესაბამისად, კოდექსის მიხედვით მასზე არ ვრცელდება ის წესი, რომელიც პირს აქცევს ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად. სიტყვიერი შენიშვნა არის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობიდან განთავისუფლების კანონით განსაზღვრული საშუალება. კანონმდებელი მისი ერთხელ გამოყენების შემდეგ აღარ აძლევს პირს შესაძლებლობას, მისი ცხოვრების განმავლობაში იმავე ქმედების ჩადენის შემთხვევაში, იგი კვლავ განთავისუფლდეს პასუხისმგებლობისგან სიტყვიერი შენიშვნის გამოცხადების გზით. ამ შემთხვევაში ყურადსაღებია, რომ პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების ეს ფორმა მხოლოდ მცირემნიშვნელოვან დარღვევაზე ვრცელდება.

თუ პირმა ჩაიდინა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, არ აქვს მნიშვნელობა ეს მცირემნიშვნელოვანი არის, თუ არა, იგი სახდელდაუდებლად ითვლება თუ სახდელის მოხდის დღიდან 1 წლის განმავლობაში არ ჩაიდენს ახალ სამართალდარღვევას. ამიტომ, იქმნება შემთხვევა, როდესაც თუ პირი ჩაიდენს იმავე ქმედებას, თუმცა 1 წლის გასვლის შემდეგ, როცა უკვე სახდელდაუდებლად ითვლება, მას კვლავ მსუბუქი სახდელი შეეფარდება. თუნდაც, ჩადენილი სამართალდარღვევა მცირემნიშნველოვანი არ იყოს. სიტყვიერი შენიშვნის შემთხვევაში კი, სადავო ნორმის საფუძველზე, პირი სიცოცხლის ბოლომდე კარგავს შესაძლებლობას ზეპირი შენიშვნით განთავისუფლდეს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობიდან, თუ მან მცირემნიშვნელოვანი ქმედება ჩაიდინა. შესაბამისად, დასახელებული ნორმა წარმოადგენს ჩარევას პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში.

საქმეს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს სხდომის ოქმის აუდიოჩანაწერი (აუდიოჩანაწერის სანახავად შევდივართ ფაილში სახელწოდებით „სხდომის ოქმი,“ ამის შემდეგ ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით data, რომლის გახსნის შედეგად ეკრანზე გამოდის საქაღლადე სახელწოდებით „Audiofiles.” ამ უკანასკნელის გახსნის შემდეგ ეკრანზე გამოდის საქაღალდე სახელწოდებით „20_3_25_14_2_5. აღნიშნული საქაღალდის გახსნის შემდეგ ეკრანზე გამოდის 4 ფაილი: „აპელანტი,“ „მოსამართლე,“ „მხარე 1,“ „მხარე 2.“ ვხსნით მეორე ფაილს სახელწოდებით „მოსამართლე.“ ეკრანზე გამოდის აუდიოფაილი სახელწოდებით „მოსამართლე.“ აღნიშნულ ფაილს გადავიყვანთ 1:32:00 საათზე) აუდიოფაილში ისმის თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის კობა ჩაგუნავას ხმა: „მხედველობაში იღებს სასამართლო იმ გარემოებასაც, რომ ქალბატონ ნატალიას მიმართ 2020 წლის 2 თებერვალს იქნა გამოტანილი ადმინისტრაციული დადგენილება 173-ე მუხლით გათვალისწინებულ ქმედებასთან დაკავშირებით და გამოყენებულია სიტყვიერი შენიშვნა და ამ გარემოების მხედველობაში მიღებით, როცა იგივე ქმედებასთან დაკავშირებით, 25 იანვრის ეპიზოდთან დაკავშირებით გამორიცხავს მის მიმართ, ისევე სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებას.“

სარჩელს თან ერთვის თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის მოსამართლე კობა ჩუგუნავას 2022 წლის 25 მარტის დადგენილება ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდების შესახებ. ამ დოკუმენტის სარეზოლუციო ნაწილიდან ირკვევა, რომ ნატალია ფერაძე ცნობილი იქნა ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად 2022 წლის 25 იანვრის ეპიზოდთან დაკავშირებით 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით. ასევე ნატალია ფერაძე ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი 2022 წლის 7 მარტის ეპიზოდთან დაკავშირებით 166-ე მუხლის პირველი ნაწილით და ამავე კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი ნაწილით. საბოლოოდ ნატალია ფერაძეს ადმინისტრაციული სახდელის ზომად განესაზღვრა ჯარიმა 2300 ლარი.

ამგვარად, მოსამართლის განმარტებით, ირკვევა, რომ ნატალია ფერაძის მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლომ ზეპირი შენიშვნა არ გამოიყენა იმის გამო, რომ 2020 წლის 2 თებერვალს ნატალია ფერაძის მიმართ უკვე გამოყენებული ჰქონდა ზეპირი შენიშვნა 173-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ 2020 წლის 2 თებერვლიდან 2022 წლის 25 იანვრამდე, იმავე სახის სამართალდარღვევის ჩადენამდე გასული იყო თითქმის ორი წელი. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 35-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებად ითვლება: წლის განმავლობაში ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა, რომლის გამოც პირს უკვე დაედო ადმინისტრაციული სახდელი; სადავო ნორმის არარსებობის პირობებში, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 35-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე, სასამართლო გაითვალისწინებდა იმ გარემოებას, რომ ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების მომენტიდან გასული იყო ერთი წელი და შესაბამისად, მოსარჩელე ნატა ფერაძის მიმართ ისევ ზეპირ შენიშვნას გამოიყენებდა. თბილისის საქალაქო სასამართლოს აღნიშნული განმარტებიდან ირკვევა, რომ თუკი ადამიანი ჩაიდენს მძიმე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას, რისთვისაც მას დაეკიდრება არა ზეპირი შენიშვნა არამედ ადმინისტრაციული სახდელი, თუკი ერთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ ჩაიდენს იმავე სიმძიმის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას, მის მიმართ დასაშვებია ზუსტად იმავე სიმძიმის სახდელის დაკისრება. სხვაგვარად არის საქმე მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის შემთხვევაში: ამ შემთხვევაში ზეპირი შენიშვნის გამოყენება ხდება მხოლოდ სამართალდარღვევის პირველად ჩადენის შემთხვევაში. პირველი სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენებიდან რა დროც არ უნდა გავიდეს, იმავე ტიპის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენება დაუშვებელია.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სისტემური და სიტყვა-სიტყვითი განმარტება მიუთითებს იმაზე, რომ ერთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ პასუხისმგებლობის დამძიმების აკრძალვა ეხება იმ შემთხვევას, როდესაც წარსულში ადამიანს დაეკისრა ადმინისტრაციული სახდელი და არა ზეპირი შენიშვნა (ქვემოთ ვისაუბრებთ იმაზე, რომ ზეპირი შენიშვნა არ არის ადმინისტრაციული სახდელი. ზეპირი შენიშვნა გამოიყენება მაშინ, როდესაც წყდება საქმის წარმოება).

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 39-ე მუხლის თანახმად, თუ ადმინისტრაციულ სახდელდადებულს სახდელის მოხდის დღიდან ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია ახალი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იგი ჩაითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად. ეს ნორმა მიუთითებს პირზე, რომელსაც სახდელი დაეკისრა. ასეთი პირი, თუკი ერთი წლის გაანმავლობაში არ ჩაიდენს ახალ სამართალდარღვევას, ითვლება რომ მას ადმინისტრაციული სახდელი არც ჰქონია დაკისრებული. ვინაიდან ზეპირი შენიშვნა არ წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სახდელს, ზეპირი შენიშვნის გამოცხადებიდან ერთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ, არ ითვლება ის, რომ ადამიანის მიმართ ზეპირი შენიშვნა არ ყოფილა გამოყენებული. შესაბამისად, 39-ე მუხლით პასუხისმგებლობის გაქარწყლების ინსტიტუტი გამოიყენება მაშინ, როცა ადამიანს დააკისრეს ადმინისტრაციული სახდელი: გაფრთხილება, ჯარიმა, ქონების სასყიდლით ან უსასყიდლოდ ჩამორთმევა, მართვის უფლების შეჩერება, იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვა, გამასწორებელი სამუშაოები და ადმინისტრაციული პატიმრობა. ვინაიდან ზეპირი შენიშვნა არ წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სახდელს, ერთწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 39-ე მუხლის საფუძველზე, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა არ ქრება. ამგვარი პასუხისმგებლობა ქრება მხოლოდ იმ ღონისძიებების გამოყენების შემთხვევაში, რაც ადმინისტრაციულ სახდელად არის კვალიფიცირებული. ზეპირი შენიშვნა კი ასეთი არ არის.

სადავო ნორმა გამოიყურება შემდეგნაირად: „სიტყვიერი შენიშვნა არ გამოიყენება, თუ ჩადენილია იგივე ქმედება განმეორებით, ან თუ დამრღვევის მიმართ ადრე ჩადენილი იმავე ქმედებისათვის ამ მუხლის საფუძველზე გამოყენებული იყო სიტყვიერი შენიშვნა.“ სადავო ნორმა შედგება ორი ალტერნატიული ჰიპოთეზისაგან: პირველი, როცა ადამიანი იგივე ქმედებას ჩაიდენს განმეორებით, მეორე - ადრე ჩადენილი ქმედებისათვის უკვე გამოყენებული იქნა სიტყვიერი შენიშვნა. ორივე შემთხვევაში სამართლებრივი შედეგი - დისპოზიცია ერთი და იგივეა: მოსამართლეს ეკრძალება პირის მიმართ ზეპირი შენიშვნის გამოყენება. ორი ალტერნატიული ჰიპოთეზა ეხება სხვადასხვა ფაქტობრივ გარემოებებს. დავის საგნის სწორად განსაზღვრის მიზნებისათვის გადამწყვეტია ის საკითხი, რომელ ფაქტობრივ გარემოებას ეხება სადავო ნორმაში ჩადებული თითოეული ალტერნატიული პირობა.

პირველ რიგში, უნდა დავადგინოთ, რას ნიშნავს იგივე ქმედების განმეორებით ჩადენა. სამართალდარღვევათა კოდექსის ზოგად ნაწილში არ გვხვდება იგივე ქმედების განმეორებით ჩადენის განმარტება. ამის გარკვევა შესაძლებელია განსაკუთრებულ ნაწილში სხვადასხვა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემადგენლობის სისტემური ანალზის საფუძველზე. მაგალითად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 43-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სანიტარიულ-ჰიგიენური და სანიტარიულ-ეპიდსაწინააღმდეგო წესებისა და ნორმების დარღვევა, –

გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას ორმოცდაათი ლარით, იურიდიული პირისა და დაწესებულებისა – ასი ლარით. იგივე ქმედება, განმეორებით ჩადენილი ერთი წლის განმავლობაში, –

გამოიწვევს ფიზიკური პირის დაჯარიმებას ორასი ლარით, იურიდიული პირისა და დაწესებულებისა – ხუთასი ლარით. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 44¹ მუხლის თანახმად, ჩვილ ბავშვთა ხელოვნური კვების პროდუქტების, საწოვრიანი ბოთლებისა და სატყუარების წარმოებისა და რეალიზაციის წესების დარღვევა, – გამოიწვევს დაჯარიმებას ხუთასიდან ათას ლარამდე. იგივე მოქმედება, განმეორებით ჩადენილი ერთი წლის განმავლობაში, –გამოიწვევს დაჯარიმებას ათასიდან ათას ხუთას ლარამდე.

ამგვარად, იმავე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა ნიშნავს ერთი წლის განმავლობაში იგივე ქმედების ხელახლა ჩადენას. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ განსაკუთრებულ ნაწილში მოთავსებული ზოგიერთი სამართალდარღვევის მუხლი არ შეიცავს სიტყვებს „განმეორებით ერთი წლის განმავლობაში“ არამედ შეიცავს სიტყვებს: „იგივე ქმედება ჩადენილი განმეორებით.“ მაგალითად, სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹¹ მუხლის მე-2 პუნქტი კრძალავს პანდემიის ან/და ეპიდემიის დროს დახურულ საჯარო სივრცეში პირბადის არმქონე პირის დაშვებას, ხოლო სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹¹ მუხლის მე-3 პუნქტში მითითებულია: ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება, ჩადენილი განმეორებით, − გამოიწვევს დაჯარიმებას 1 000 ლარით.“ ამ კონკრეტულ ნორმაში პირდაპირ არ წერია, რომ ქმედების განმეორებით ერთი წლის განმავლობაში უნდა იყოს ჩადენილი, თუმცა ეს ნორმა უნდა განიმარტოს სამართალდარღვევათა კოდექსის 35-ე მუხლთან კავშირში, რომლის მიხედვითაც, წლის განმავლობაში ერთგვაროვანი სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენა, რომლის გამოც პირს უკვე დაედო ადმინისტრაციული სახდელი, წარმოადგენს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ გარემოებას. შესაბამისად, სამართალდარღვევათა კოდექსის 42¹¹ მუხლის მე-3 პუნქტით, დახურულ სივრცეში პირბადის გარეშე პირის განმეორებით დაშვება ნიშნავს ამ ქმედების ჩადენას ერთი წლის განმავლობაში და არა ამ ვადის გასვლის შემდეგ. შესაბამისად, „სიტყვიერი შენიშვნა არ გამოიყენება, თუ ჩადენილია იგივე ქმედება განმეორებით, ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლეს ეკრძალება სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენება მაშინ, როცა იმავე სამართალდარღვევის ჩადენისათვის სიტყვიერი შენიშვნის ან ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენებიდან გასული არ არის ერთი წელი.

ამის საპირისპიროდ, 22-ე მუხლში ჩაწერილი სიტყვები „სიტყვიერი შენიშვნა არ გამოიყენება, თუ დამრღვევის მიმართ ადრე ჩადენილი იმავე ქმედებისათვის ამ მუხლის საფუძველზე გამოყენებული იყო სიტყვიერი შენიშვნა“ - ნიშნავს იმას, რომ წარსულში სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებიდან გასულია ერთ წელზე მეტი. სადავო ნორმა სწორედ ამ ნორმატიული შინაარსით არის გასაჩივრებული. სადავო ნორმა უვადოდ ადგენს აკრძალვას განამეორებით სიტყვიერი შენიშვნის გამოსაყენებლად. რა ვადაც არ უნდა გავიდეს უმნიშვნელო სამართალდარღვევისათვის სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებიდან, იმავე ტიპის და სიმძიმის სამართალდარღვევისათვის მოსამართლეს არა აქვს სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების უფლებამოსილება. სწორედ სადავო ნორმის საფუძველზე არ გამოიყენა მოსამართლე კობა ჩუგუნავამ ნატალია ფერაძის მიმართ ზეპირი შენიშვნა. იმის გამო, რომ ორი წლით ადრე ნატალია ფერაძის მიმართ 173-ე მუხლით გათვალისწინებული მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის ჩადენისათვის გამოყენებული იყო ზეპირი შენიშვნა. ორწლიანი ვადის გასვლის შემდეგ, პოლიციის მოთხოვნის მიუხედავად, ნატალია ფერაძის მიერ სტიკერის გაკვრის მცდელობა, მოსამართლე კობა ჩუგუნავამ მიიჩნია მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად. ამის მიუხედავად, ვინაიდან თითქმის ორი წლის წინ 173-ე მუხლით ჩადენილი სამართალდარღვევისათვის ნატალია ფერაძის მიმართ უკვე გამოყენებული იყო ზეპირი შენიშვნა, იმავე ქმედებისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენებას მოსამართლე კობა ჩუგუნავას სადავო ნორმა უკრძალავდა.

2. პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებით დაცული სფერო

“პიროვნების თავისუფალი განვითარების კონტექსტში ადამიანი სარგებლობს ქცევის თავისუფლებით, რომლის ფარგლები პირობადებულია მხოლოდ კანონით აკრძალული ქცევით. მაშასადამე, ადამიანს აქვს საკუთარი ნების, არჩევანის და შესაძლებლობების მიხედვით ყველაფრის კეთების უფლება, რაც აკრძალული არ არის კანონით.“[1] „[ამ უფლების] მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირე­ბული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის [მე-12] მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერ­თობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორ­მებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს.“[2] ამ უფლებას „აქვს შემავსებელი ფუნქცია და იცავს პიროვნების თა­ვისუფალი განვითარების უზოგადესი უფლების ისეთ ასპექტებს, რომლებიც არ არის დაცული აღნიშნული უფლების კონსტიტუ­ციის სხვადასხვა მუხლებით გათვალისწინებულ ცალკეულ სეგ­მენტებში. შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნებისმი­ერი წესი, რომელიც პიროვნების ინდივიდუალურ განვითარებას, მისი ქმედებების ავტონომიურობას ან პიროვნების მიმართ საზო­გადოებისა და სახელმწიფოს დამოკიდებულების, მისი არჩევანის შესაბამისად განსაზღვრის პრინციპს ზღუდავს, შემხებლობაშია საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ადამიანის პიროვნულ განვითარებასა და პირადი ცხოვრების უფლებებთან.“[3]

“ყურადსაღებია ის გარემოება, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება აერთიანებს მრავალმხრივ, ერთმანეთისგან შინაარსობრივად განსხვავებულ უფლებრივ კომპონენტებს, რაც განაპირობებს ინდივიდუალური მიდგომების აუცილებლობას. აქედან გამომდინარე, აღნიშნული თავისუფლების შეზღუდვა უნდა შეფასდეს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. პირებს ეკისრებათ თავისუფალი განვითარების უფლების შეზღუდვის თმენის ვალდებულება იმ შემთხვევაში, როდესაც შეზღუდვა ხდება უპირატესად დაცული, საყოველთაო ინტერესებიდან ან მესამე პირების კონსტიტუციურად დაცული ინტერესებიდან და უფლებებიდან გამომდინარე – თანაზომიერების პრინციპის მკაცრი გამოყენების საფუძველზე.“[4]

პიროვნების თავისუფალი განვითარება უპირობოდ გულისხმობს ინდივიდის არჩევანს, თავად გადაწყვიტოს, რომელ ინფორმაციას არ გახდის საჯაროს საკუთარ თავთან მიმართებით. თითოეული ადამიანის არჩევანი საჭიროებს სამართლებრივ დაცვას, რაც გარანტირებულია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური თვალსაზრისით. აღნიშნული გულისხმობს, ერთი მხრივ, ინდივიდის უფლებას, განსაზღვროს საკუთარი ქმედებები და არჩევანი გააკეთოს იმის სასარგებლოდ, რასაც ყველაზე გონივრულად და შესაფერისად მიიჩნევს, ხოლო, მეორე მხრივ, - სახელმწიფოს ვალდებულებას, არ დაუშვას აღნიშნულ უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევა.[5]

საკუთარი პიროვნების თა­ვისუფალი განვითარების უფლება, როგორც ბუნებითი თავისუფლება, იმდენად ფუნდამენტურია, რომ პიროვნებაზე ზრუნვის მოტივით მასში ჩარევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა იქნას გამოყენებული, როდესაც ეს პირის ინტერესების დაცვის უკიდურესად აუცილებელ ღონისძიებას წარმოადგენს.[6]

3. დავიწყების უფლება

დავიწყების უფლება, როგორც ფუნდამენტური უფლება, აღიარებულია როგორც ევროკავშირის სასამართლოს, ისე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკით. საინტერესოა, რომ თითოეული მათგანი ამ უფლებას განსხვავებული პრიზმიდან კითხულობს კითხულობს.

ა) ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს მიდგომა

საქმეზე „ესპანეთის გუგლი ესპანეთის მონაცემთა დაცვის სააგენტოსა და მარიო კოსტეხა გონსალესის წინააღმდეგ“ (Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González) ლუქსემბურგის სასამართლომ იმსჯელა ე.წ. დავიწყების უფლების თაობაზე. საქმის გარემოებების მიხედვით, გონსალესმა შეიტანა საჩივარი გაზეთის ლა ვაგუარდიას, ესპანეთის გუგლისა და კორპორაცია „გუგლის“ წინააღმდეგ ესპანეთის პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სააგენტოში. საჩივრის მიხედვით, როცა ინტერნეტის მომხმარებელი შეიყვანდა გუგლის საძიებო სისტემაში გონსალესის სახელს, ასეთ მომხმარებელს საძიებო სისტემა ამოუგდებდა 1998 წლის 19 იანვრის და 9 მარტის გაზეთ „ლა ვანგუარდიას“ ორი გვერდის ბმულს. ბმულის გახსნის შედეგად ეკრანზე გამოდიოდა განცხადება, სადაც ნახსენები იყო გონსალესის სახელი უძრავი ქონების აუქციონთან კავშირში, რის შედეგადაც ამოღებული იქნა სოციალური უზრუნველყოფის სისტემის წინაშე არსებული დავალიანება.

გონსალესი, ერთი მხრივ, მოითხოვდა, ლა ვაგუარდიას წაეშალა ეს განცხადება ან განცხადებიდან ამოეღო მისი პერსონალური მონაცემები ან გამოეყენებინა ისეთი საძიებო საშუალებები, რაც უზრუნველყოფდა იმას, რომ ძებნის შედეგად მომხმარებელს სტატიას აღარ ამოუგდებდა. მეორე მხრივ, გონსალესი ითხოვდა იმას. რომ ესპანეთის გუგლს და კორპორაცია „გუგლს“ წაეშალათ ან დაემალათ მასთან დაკავშირებული პერსონალური ინფორმაციები, რათა ძებნისას ისინი აღარ გამოჩენილიყო ძებნის შედეგებში და ლა ვანგუარდიას ბმულებიც არ ყოფილიყო ხელმისაწვდომი ინტერნეტის მომხმარებლისათვის. გონსალესის აზრით, ამ ვებგვერდზე განთავსებული ინფორმაცია იყო არარელევანტური. სააგენტომ დააკმაყოფილა მოთხოვნა მხოლოდ გუგლის ნაწილში. გუგლმა კი თავის მხრივ ესპანეთის უზენაეს სასამართლოში იჩივლა. ესპანეთის უზენაესმა სასამართლომ კი მიმართა ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლოს რამდენიმე კითხვით. ევროკავშირში ამ დროისთვის პერსონალურ მონაცემების დამუშავებაზე ორი აქტი: 95/46 დირექტივა და კავშირის ძირითად უფლებათა ქარტია მოქმედებდა.

დირექტივიდან გამომდინარე დაისვა შემდეგი კითხვები: არის თუ არა საძიებო სისტემა პერსონალური მონაცემების დამმუშავებელი და მისი მაკონტროლებელი.[7] ლუქსემბურგის სასამართლომ გუგლი მიიჩნია როგორც პერსონალური მონაცემების დამმუშავებლად, ისე მის მაკონტროლებლად.[8] მეორე კითხვა ეხებოდა საძიებო სისტემის ვალდებულებას - ძებნის შედეგებში აღარ გამოჩნდეს ის ბმულები, რომლებიც მესამე პირის ვებგვერდებზეა განთავსებული და შეიცავს ადამიანის პერსონალურ მონაცემებს.[9] ამასთან დაკავშირებით ლუქსემბურგის სასამართლომ აღნიშნა, რომ პერსონალური მონაცემების დამუშავება, რომელიც ხორციელდება საძიებო სისტემის მეშვეობით შეიძლება მნიშვნელოვნად ეხებოდეს პირადი ცხოვრებისა და პერსონალური მონაცემების დაცვის უფლებას. როცა ძიება ხორციელდება პირის სახელის გამოყენებით, მონაცემების ამგვარი დამუშავება საშუალებას აძლევს ინტერნეტ მომხმარებელს, ძებნის შედეგებისგან მიიღოს სტრუქტურირებული მიმოხილვა პირის ცხოვრების შესახებ და შედეგად ასეთი ადამიანის ვინაობა მეტ-ნაკლები სიზუსტით დაადგინოს.[10] სასამართლოს აზრით, არ შეიძლება ასეთი სერიოზული ჩარევა გამართლდეს ეკონომიკური ინტერესებით, რომელიც ამოძრავებს საძიებო სისტემის ოპერატორს.[11] სასამართლოს აზრით, პირის ინტერესი, ვის შესახებაც არის ინფორმაცია განთავსებული, როგორც წესი, დაჯაბნის ინტერნეტ მომხმარებლის ინტერესს მიიღოს ინფორმაცია.[12] შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა, რომ საძიებო სისტემის ოპერატორი ვალდებულია, ძიების შედეგების ჩვენებიდან ამოიღოს ისეთი მონაცემები, რომლებიც ეხება ადამიანის განვლილ ცხოვრებას და წარმოადგენს მესამე პირის მიერ შექმნილი ვებ-გვერდის ბმულს, ... მაშინაც კი თუ ვებგვერდზე ინფორმაცია განთავსებულია კანონიერად.

ესპანეთის უზენაესი სასამართლოს მესამე კითხვა ეხებოდა იმ პირის უფლების ფარგლებს, ვის შესახებაც არის განთავსებული ინფორმაცია ვებგვერდზე,[13] კერძოდ, პირის უფლებას „იყოს დავიწყებული“.[14] ლუქსემბურგის სასამართლომ აღნიშნა, რომ ევროკავშირის სამართალს ეწინააღმდეგება ისეთი ინფორმაციის განთავსება და ჩვენება საძიებო სისტემაში, რომელიც არაადექვატური ან არარელევანტურია. ასეთი ინფორმაცია და შესაბამისი ბმულები საძიებო შედეგებში უნდა წაიშალოს.[15] შესაბამისად, სასამართლომ აღიარა დავიწყების უფლება და ის დაინახა ერთი მხრივ 95/46 დირექტივაში, ხოლო მეორე მხრივ, ქარტიის მე-7 (პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლება) და მე-8 (პერსონალურ მონაცემთა დაცვა) მუხლებში.

ბ) ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა

თუ ევროპის მართლმსაჯულების სასამართლო დავიწყების უფლება კითხულობს ქარტიისა და დირექტივის ტექსტებში, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო მას კონვენციის მე-8 მუხლში ხედავს.[16] ამ სარჩელის მიზნებისთვის მიზანშეწონილია ერთ-ერთი ბოლო გადაწყვეტილების გაანალიზება.

საქმეზე ჰურბაინი ბელგიის წინააღმდეგ (2021 წლის საქმე) სტრასბურგის სასამართლომ იმსჯელა იმის შესახებ, სტატიაში მოხსენიებული პირის ანონიმურობის მოთხოვნის დაცვა (დავიწყების უფლება) არღვევდა თუ არა გამომცემლის გამოხატვის თავისუფლებას. საქმის მიხედვით, ჰურბაინი არის გაზეთ Le Soir-ის გამომცემელი. ამ გაზეთის ბეჭდურ ვერსიაში 1994 წელს დაიბეჭდა სტატია, სადაც აღწერილი იყო ავტოსაგზაო შემთხვევა, რომელსაც ემსხვერპლა 2 და დაშავდა 3 ადამიანი. ამასთან, სტატიაში ავარიაში ბრალეული პირის სახელი და გვარი სრულად ეწერა (გადაწყვეტილებაში მოხსენიებულია როგორც მისტერ ჯი). მისტერ ჯიმ მოიხადა სასჯელი და სრულად რეაბილიტირდა. 2008 წელს გაზეთის ვებგვერდზე განთავსდა ძველი არქივები, მათ შორის ეს სტატიაც. მისტერ ჯიმ მოითხოვა სტატიის წაშლა ან მისი მონაცემების დეპერსონალიზაცია. მისტერ ჯი იყო ექიმი და გუგლის საძიებო სისტემაში მისი სახელის ჩაწერისას ეს სტატიაც იძებნებოდა.[17] ეროვნულ დონეზე ბელგიის პირველი ინსტანციის სასამართლომ დაავალა გაზეთს მისტერ ჯის სახელი და გვარი შეეცვალა ასოთი X.[18] პირველი ინსტანციის სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა ამ პირის დავიწყების უფლებაზე.[19] სააპელაციო სასამართლომ ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება.[20] სააპელაციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა დავიწყების უფლების გამოყენების პირობებზე. კერძოდ, ამ უფლებით სარგებლობისთვის აუცილებელია, რომ ა) ფაქტები თავის დროზე კანონიერად უნდა გამოქვეყნებულიყო ბ) აღარ უნდა არსებობდეს ამ ფაქტების შემდგომი გამღავნების ინტერესი; გ) ფაქტები არ უნდა იყოს ისტორიული მნიშვნელობის, დ) გარვეული დრო უნდა იყოს გასული ქმდედების ჩადენასა და მისი გამჟღავნების პერიოდს შორის, დ) პირი არ უნდა იყოს საჯარო ფიგურა და მას უნდა ჰქონდეს მოხდილი მისთვის დაკისრებული სასჯელი.[21] სააპელაციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ გამოცემამ მიაყენა განუსაზღვრელი და სერიოზული ზიანი მისტერ ჯის რეპუტაციას იმით, რომ მას შეუქმნა „ვირტუალური კრიმინალური წარსულის დოსიე“ იმის მიუხედავად, რომ მან არა მხოლოდ მოიხადა სასჯელი, არამედ რეაბილიტირდა კიდეც.[22] სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა დროზეც. მნიშვნელოვანი დრო იყო გასული (16 წელი) სტატიის თავდაპირველად გამოქვეყნებასა და ანონიმურობის დაცვის მოთხოვნას შორის, ხოლო დაახლოებით 20 წელი იყო გასული ბატონი ჯის მიმართ სასამართლოს განაჩენიდან. საკასაციო სასამართლომ კი გაზეთის გამომცემლის საჩივარი აღარ მიიღო წარმოებაში.[23]

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო დაეთანხმა ეროვნულ სასამართლოს იმ ნაწილში, რომ დავიწყების უფლება მომდინარეობს კონვენციის მე-8 მუხლიდან.[24] სტრასბურგის სასამართლომ დასძინა, რომ ამ უფლების ფარგლების დადგენის უფლებამოსილება აქვთ სახელმწიფოს შიდა ორგანოებს, სახელდობრ, ეროვნულ სასამართლოებს, რომელთა უპირველეს ამოცანას წარმოადგენს ქვეყნის შიდა სამართლის განმარტება.[25] ევროპულმა სასამართლომ მიიჩნია, რომ ეროვნული სასამართლოების მიერ პირადი ცხოვრების დაცვის დებულებების განმარტება არ იყო არც შერჩევითი და არც აშკარად არაგონივრული.[26] ევროპულმა სასამართლომ აუცილებლობის ეტაპზე საუბრისას გამოყო რამდენიმე საკითხი, რაზეც პასუხის გაცემა საჭირო იყო, რათა შეეფასებინა ბალანსი გამოხატვის თავისუფლებასა და დავიწყების უფლებას შორის. პირველი, სასამართლომ ისაუბრა იმაზე, თუ რამდენად შეჰქონდა სტატიას წვლილი საჯარო ინტერესის მქონე საკითხზე დებატებში. ევროპული სასამართლო დაეთანხმა ეროვნულ სასამართლოს, რომ 20 წლის გასვლის შემდეგ, როდესაც პირი საჯარო ფიგურა არ არის, ამ სტატიას ახალი ამბებისთვის დამახასიათებელი თვისებები აღარ გააჩნდა.[27] მეორე, რამდენად იყო სტატიაში მოხსენიებული პირი საჯაროდ ცნობილი. სტრასბურგის სასამართლომ აღნიშნა, რომ როდესაც გარკვეული დრო გადის, ადამიანებს, რომელთაც ადრე სასჯელი შეუფარდეს, შეიძლება ჰქონდეთ ინტერესი, რომ აღარ გაახსენონ საკუთარი დანაშაული სოციუმში რესოციალიზაციის მიზნით.[28] ევროპულმა სასამართლომ დასძინა, რომ ზოგ შემთხვევაში, დავიწყების უფლება პირს ანიჭებს შესაძლებლობას, კვლავ გახდეს უბრალოდ ინდივიდი, რომელიც უცნობია ხალხისთვის. ამასთან, დროს მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვს ამ შემთხვევაში.[29] მესამე, პირის ქმედება მედიასთან დაკავშირებით. სასამართლომ აღნიშნა, რომ დაინტერესებულ პირს არ მოუთხოვია მედიისათვის მის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება არც 1994 წელს, როცა სტატია პირველად გამოქვეყნდა და არც 2008 წელს, როცა მისი ელექტრონული ვერსია შეიქმნა. შესაბამისად, მომჩივანი ცდილობდა მედიის ყურადღების მიღმა ყოფილიყო.[30] მეოთხე, რაც შეეხება ინფორმაციის მოპოვების გზას და მის ნამდვილობას. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ მისტერ ჯი ეჭქვეშ არ აყენებდა ინფორმაციის ნამდვილობას.[31] მეხუთე, გამოქვეყნების შინაარსი, ფორმა და შედეგები. შინაარსი ცალსახაა, რომ შეიცავდა ინფორმაციას ავტოსაგზაო შემთხვევის შესახებ, რომელიც მოხდა 1994 წელს და მისტერ ჯი პასუხისმგებელი იყო ამ ქმედებაზე.[32] ფორმასთან მიმართებით სასამართლომ აღნიშნა, რომ ინტერნეტ გამოცემა განსხვავდება ბეჭდური გამოცემისგან იმით რომ შეუძლია მომხმარებლისათვის ადვილად ხელმისაწვდომი გახადოს უზარმაზარი არქივი, რაც პერსონალური მონაცემების შემცველია.[33] სასამართლომ განსხვავება დაინახა ასევე ბეჭდურ და ელექტრონულ არქივებს შორის, სადაც ამ უკანასკნელს უფრო მეტი გავლენა აქვს პირად ცხოვრებაზე და იმ პირებზე, რომლებიც სახელებით მოიხსენიება და ამას უფრო ამძაფრებს საძიებო სისტემები.[34] შედეგების კონტექსტში, ევროპული სასამართლო დაეთანხმა სააპელაციო სასამართლოს იმ ნაწილში, რომ ვებგვერდზე მისტერ ჯის თაობაზე ინფორმაციის განთავსება მას უქმნიდა „ვირტუალურ კრიმინალური წარსულის დოსიეს“, მიუხედავად იმისა, რომ მან არა მხოლოდ მოიხადა სასჯელი, არამედ სრულად რესოციალიზდა კიდეც.[35] მეექვსე, მომჩივანზე დაკისრებული სანქციის სიმკაცრესთან დაკავშირებით სასამართლომ დაადგინა, რომ მისტერ ჯი-ს სახელის გასაიდუმლოება არ წარმოადგენდა არაპროპორციულ ჩარევას გამოხატვის თავისუფლებაში, რადგან იცვლებოდა მხოლოდ ინტერნეტის მომხმარებლებისათვის ხელმისაწვდომი ონლაინ გამოცემაში არსებული სტატიის ვერსია, ხოლო უცვლელი რჩებოდა ციფრული ვერსიის ორიგინალი და ბეჭდური ვერსია.[36] შედეგად, სასამართლომ მოცემულ საქმეზე არ დაინახა გამოხატვის თავისუფლების დარღვევა და ამ შემთხვევაში უპირატესობა მიანიჭა პირის დავიწყების უფლებას.

4. დავიწყების უფლება საქართველოს კონსტიტუციაში

საქართველოს ძირითადი კანონი ცალკე არ შეიცავს მუხლს, სადაც პირდაპირ ეწერება დავიწყების უფლება. როგორც წარმოდგენილი საქმეები აჩვენებს, სასამართლოები მას სხვადასხვა დებულებებში კითხულობენ. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ იგი წაიკითხა კონვენციის მე-8 მუხლში რომელიც ეხება პირადი ცხოვრების დაცვის უფლებას.

კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიზანია „დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული.“[37] საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისუფალი განვითარების უფლებაში ამოიკითხა ადამიანის უფლება განმარტოებაზე. კერძოდ, მან აღნიშნა, რომ „პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება იცავს ადამიანის პი­როვნულობის განმსაზღვრელ ისეთ ფუნდამენტურ ღირებულებას, როგორიცაა უფლება პრივატულ სფეროზე, პირად სივრცეზე, რაც მოიცავს ადამიანის თავისუფლების შემდეგ გამოხატულებებს: გან­მარტოების უფლებას (უფლებას, დარჩეს მარტო)...[38] განმარტოების უფლებასთან საკმაოდ ახლოს დგას დავიწყების უფლებაც. განმარტოების უფლების არსს წარმოადგენს ადამიანის შესაძლებლობა „...თავად განსაზღვროს გარესამყაროსთან, საზოგადოებასთან ურთიერთობის ფორმა, დრო, ინტენსივობა...“[39] დავიწყების უფლების არსს კი წარმოადგენს საზოგადოებისთვის არ იყოს ხელმისაწვდომი ისეთი ინფორმაცია პირის შესახებ, რომელიც უკვე არარელევანტური ან არასწორია. დავიწყების უფლების ფარგლებში ადამიანს აქვს შესაძლებლობა, გარე პირების წინაშე წარსდგეს ისეთი, როგორიც თვითონ სურს. სასჯელის მოხდის შემდეგ გარკვეული დროის გასვლისას, პირს შეიძლება ჰქონდეს ინტერესი, რომ აღარ ახსენებდნენ წარსულში მის მიერ ჩადენილ ქმედებებს. ამ მოთხოვნის დაცვა აუცილებელია რესოციალიზაციის მიზნით.[40] შესაბამისად, ადამიანს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, წარსდგეს საზოგადოების წინაშე მისთვის სასურველი ფორმით. როგორც სასამართლომ ამოიკითხა განმარტოების უფლება პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში, ასევე დავიწყების უფლებაც განსხვავებული პრიზმით ამოიკითხება იმავე უფლებიდან. შესაბამისად, სადავო ნორმა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიდან უნდა შეფასდეს სწორედ კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით.

ა) ლეგიტიმური მიზანი

კონსტიტუციის მე-12 მუხლი არ საუბრობს იმ მიზნებზე, რომელთა მისაღწევადაც დაშვებულია უფლებაში ჩარევა. თუმცა, ეს არ გულისხმობს ამ უფლების აბსოლუტურობას. უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმური მიზნები ამ შემთხვევაში კონსტიტუციის სხვა დებულებებიდან უნდა ამოვიკითხოთ. ამ შემთხვევაში ჩარევის მიზანი შეიძლება იყოს კონსტიტუციით დაცული საჯარო ინტერესები, როგორიცაა სხვათა უფლებების დაცვა, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა. სადავო ნორმის მიხედვით, გამორიცხულია პირისთვის შენიშვნის გამოცხადება იმავე ქმედებისთვის, თუ ამ მუხლის საფუძველზე, ადრე გამოცხადებული იყო შენიშვნა. ამ შემთხვევაში ნორმის ამ წინადადების ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება წარმოადგენდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის რეციდივის თავიდან აცილება, შედეგად კი - სხვათა უფლებების და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 9 თებერვლის N1/2/622 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ მე-2 თავის 23 პუნქტში განაცხადა: „საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-10 მუხლის თანახმად, „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად (გადაცდომად) ჩაითვლება სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი წესრიგის, საკუთრების, მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლებების, მმართველობის დადგენილი წესის ხელმყოფი მართლსაწინააღმდეგო, ბრალეული (განზრახი ან გაუფრთხილებელი) მოქმედება ან უმოქმედობა, რომლისთვისაც კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა“. ნათელია, რომ აღნიშნული განმარტების შესაბამისად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად დაკვალიფიცირებული ნებისმიერი ქმედება შეიცავს გარკვეულ სამომავლო სოციალურ საფრთხეს... სახელმწიფოს უნდა გააჩნდეს აღნიშნული საფრთხეების პრევენციისათვის საჭირო ეფექტური სამართლებრივი ბერკეტები. სწორედ სოციალური საფრთხის შემცველი ქმედების რეციდივის, განმეორებითი ჩადენის პრევენციის მიზნით, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ითვალისწინებს პირისათვის ადმინისტრაციულ სახდელდადებულის სტატუსის მინიჭებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის შემთხვევაში. აღნიშნული სტატუსი კანონით განსაზღვრული დროის მონაკვეთში სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში სამართალდარღვევების რეციდივის პრევენციის მიზნით, იწვევს უფრო მეტად მკაცრი პასუხისმგებლობის დაკისრებას, იქნება ეს უფრო მძიმე ადმინისტრაციული სახდელი თუ დადგება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. სამართალდარღვევების რეციდივის თავიდან აცილება, თავის მხრივ, მართლწესრიგისა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფას ემსახურება.“

ამგვარად, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა შეიძლება ემსახურებოდეს რეციდივის თავიდან აცილებას, რაც ღირებული ლეგიტიმური მიზანია, ვინაიდან უშუალოდ გადაჯაჭვულია მართლწესრიგის და საზოგადოებრივი ინტერესის დაცვის უზრუნველყოფასთან.

­ბ) გამოსადეგობა

კონსტიტუციურობის ამ ეტაპზე აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად აღწევს სადავო ნორმა დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს. ამ შემთხვევაში, სამართალდამრღვევის ჩადენისას პირის სიტყვიერი შენიშვნის საფუძველზე განთავისუფლების შესახებ ინფორმაცია შესაბამის სუბიექტებს საშუალებას აძლევს გამოიყენონ ადმინისტრაციული სახდელები და აღარ დაჯერდნენ მხოლოდ სიტყვიერ შენიშვნას. სახდელის გამოყენების შიშმა შესაძლოა შეაჩეროს პირი და გადააფიქრებინოს სამართალდარღვევის ჩადენა.

ედიშერ გოდუაძის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „სახელმწიფომ ნათელი ზღვარი უნდა გაავლოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში მისაღებ ქცევასა და სამართალდარღვევას შორის, რათა უმართლობის ჩადენის შემთხვევებზე მოახდინოს ეფექტური, ქმედების ინტენსივობის შესაბამისი რეაგირება. აღნიშნული ვალდებულების განხორციელებისათვის ხელისუფლებას ესაჭიროება ქმედითი ინსტრუმენტები … რათა უზრუნველყოს ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიმართ სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში განსხვავებული სანქციის გამოყენება.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 9 თებერვლის N1/2/622 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-24).

თუკი მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების აკრძალვის მიზანი სამართალდარღვევის რეციდივის პრევენციაა, მაშინ შერჩეული საშუალება ამ მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალებაა. მართალია, ადამიანი კვლავაც მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევას ჩადის, თუმცა სახეზეა რეციდივის შემთხვევა, ამიტომ არა თავად სამართალდარღვევად მიჩნეული ქმედების საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხია გაზრდილი, არამედ წარსულში სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებამ არ განმსჭვალა პირი მართლწესრიგის მიმართ პატივისცემის სულისკვეთებით. შესაბამისად, გამართლებულია სამართალდარღვევის რეციდივის შემთხვევაში, სამართალდარღვევის მცირე მნიშვნელობის მიუხედავად, პირის მიმართ მკაცრი სადამსჯელო ღონისძიების გამოყენება და შეღავათის გამოყენებაზე უარის თქმა, რაც საბოლოო ჯამში უზრუნველყოფს, არა იმდენად სამართლიანობის აღდგენას (სამართალდარღვევის შედეგად მიყენებული ზიანი კვლავაც ძალიან მცირეა), რამდენადაც სამართალდარღვევის პრევენციის და სამართალდამრღვევის რესოციალიზაციის მიზნის მიღწევას.

გ) აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ) საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26). სასამართლოს იურისპრუდენციის მიხედვით, „საშუალების აუცილებლობას ობიექტური გარემოებები იწვევს და მას სხვა ალტერნატივა არ გააჩნია. საშუალებისადმი ასეთი მიდგომა გამორიცხავს შეზღუდვის ხელოვნურობას. აუცილებლობით გამოწვეული შეზღუდვა აუცილებელი საშუალების გამოყენებით გამართლდება. მხოლოდ ასეთი შეზღუდვა შეიძლება პასუხობდეს პრაქტიკული გონიერების მოთხოვნებს და სუბიექტის მზაობას, უფლების შეზღუდვა მიიჩნიოს, როგორც გარდაუვალი აუცილებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-30).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ედიშერ გოდუაძის საქმეში განაცხადა: „შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მნიშვნელოვანია, შესაფასებელი ურთიერთობა სათანადო კონტექსტში იქნეს განხილული. მხედველობაშია მისაღები სისხლის სამართალში ნასამართლობის გაქარწყლებისა და მოხსნის ინსტიტუტი, ისევე როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 39-ე მუხლით დადგენილი წესი, რომლის თანახმადაც, „თუ ადმინისტრაციულ სახდელდადებულს სახდელის მოხდის დღიდან ერთი წლის განმავლობაში არ ჩაუდენია ახალი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, იგი ჩაითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად“. ჩადენილი გადაცდომისთვის პასუხისგების შემდგომ პირს აქვს რეაბილიტაციის უფლება უსაფუძვლო დიფერენცირებისგან თავისუფალ გარემოში, რაც ასევე გულისხმობს სახელმწიფოს წინაშე მისი განსხვავებული სტატუსის განსაზღვრას მხოლოდ გონივრული, კანონმდებლობის და სასჯელის მიზნების შესაბამისი ვადით.“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 9 თებერვლის N1/2/622 გადაწყვეტილებაში საქმეზე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-26).

ამავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა: „პირის პერსონალური მონაცემების ფლობა სახელმწიფოს მიერ, არასანქცირებული წვდომისა და არამიზნობრივი გამოყენებისაგან მისი დაცულობის ხარისხის მიუხედავად, ყოველთვის შეიცავს გარკვეულ რისკს, მონაცემები დამუშავდეს ისე, რომ მოახდინოს სუბიექტის მიმართ სხვადასხვა ურთიერთობებში სახელმწიფოს დამოკიდებულების განსაზღვრა. ასეთი შეზღუდვა ქმნის საფრთხეს, რომ მოხდეს პირის სტიგმატიზება და გარკვეულ შემთხვევებში გამოიწვიოს მის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. მითითებული რისკები იზრდება მაშინ, როდესაც პერსონალური მონაცემები შეეხება პირის სამართლებრივ გადაცდომას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ჩადენილი ქმედების შესახებ ინფორმაციის სახელმწიფოს ხელთ არსებობა, თვით ამ მონაცემების სუბიექტს უქმნის განწყობას, რომ, მიუხედავად პასუხისმგებლობის მოხდისა, იგი რჩება სახელმწიფოს წინაშე მუდმივად სამართალდამრღვევად, რაც თავისთავად ართულებს პირის მორალურ რეაბილიტაციას.“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 9 თებერვლის N1/2/622 გადაწყვეტილება საქმეზე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-27).

ამგვარად, გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ, ადამიანს უფლება აქვს, სახელმწიფოს მხრიდან დავიწყებული იქნას მის მიერ წარსულში სამართალდარღვევის ჩადენა. სახელმწიფომ ადამიანის მიერ წარსულში სამართალდარღვევის ჩადენის საფუძველზე არ უნდა განსაზღვროს მასთან სამართლებრივი ურთიერთობის შინაარსი. თუკი ადამიანმა დიდი ხნის წინ ჩაიდინა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა და იმ მომენტიდან კანონმორჩილ ცხოვრებას ეწეოდა, დიდი ხნის გასვლის შემდეგ, აქვს რეაბილიტაციის უფლება. დროის გასვლასთან ერთად სახელმწიფომ უნდა დაივიწყოს ინდივიდის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენა და ამ ფაქტის საფუძველზე არ უნდა დაამძიმოს ადამიანის სამართლებრივი მდგომარეობა. სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს იმას, რომ დიდი დროის გასვლის შემდეგ, სახელმწიფომ დაივიწყოს ადამინის მიერ სამართალდარღვევის ფაქტი. სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლებელია ის, რომ სასამართლომ, წვრილმანი დარღვევის არსებობის შემთხვევაში უარი თქვას სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენებაზე, თუკი ადამიანს 10-20 წლის წინ ჩადენილი ჰქონდა იგივე სამართალდარღვევა. სადავო ნორმის საფუძველზე, ერთხელ ჩადენილი მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის გამო, ადამიანი მუდმივად სამართალდამრღვევად რჩება სახელმწიფოს წინაშე, ვინაიდან სადავო ნორმა თუნდაც მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევის ჩადენისათვის იმპერატიულად გამორიცხავს პირის მიმართ ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების სახით შეღავათის გამოყენებას. ამასთან კანონმდებელი უკრძალავს მოსამართლეს, განსაკუთრებით შემამსუბუქებელი გარემოებების გათვალისწინებით, მოახდინოს სამართალდამრღვევზე ზემოქმედების ღონისძიების ინდივიდუალიზაცია. გასათვალისწინებელია ის, გარემოება, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 22-ე მუხლის საფუძველზე მოსამართლეს ზეპირი შენიშვნის გამოყენების უფლება მხოლოდ მაშინ წარმოეშობა, თუკი დადგინდება, რომ სამართალდარღვევა მცირე მნიშვნელობისაა. სხვა შემთხვევაში, თუ სამართალდარღვევის შემადგენლობის ობიექტური თუ სუბიექტური შემადგენლობის ელემენტები მძიმეა, მოსამართლეს ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების უფლებამოსილება ისედაც არ გააჩნია. ამგვარად, სადავო ნორმა აიძულებს მოსამართლეს, ჯარიმის ან პატიმრობის სახდელის გამოყენების სახით მკაცრად უპასუხოს მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ 20 წლის წინ ადამიანს ჩადენილი ჰქონდა იგივე სამართალდარღვევა, რისთვისაც გამოყენებული იყო ზეპირი შენიშვნა.

სახელმწიფო პირველად ჩადენილი მცირე მნიშვნელობის ქმედებისათვის ადამიანს მუდმივად მიიჩნევს სამართალდამრღვევად, თუკი ასეთი ქმედების ჩადენისათვის პირის მიმართ სიტყვიერი შენიშვნა ერთხელ მაინც იქნა გამოყენებული. სახელმწიფო არ აქცევს ყურადღებას, იმავე ქმედების ჩადენისათვის სიტყვიერი შენიშვნა გამოყენებულია 1 წლის თუ 10 წლის წინ. შესაბამისად, ნორმატიული მოცემულობა იმგვარია, რომ თუ პირი სიტყვიერი შენიშვნით განთავისუფლდა იმავე ქმედების ჩადენისათვის 20 წლის წინ, სასამართლოს მაინც უფლება არა აქვს, პირი გაათავისუფლოს სიტყვიერი შენიშვნით. სახელმწიფოს გადმოსახედიდან, პირი მუდამ სამართალდამრღვევად რჩება. თუმცა, სამართალდარღვევის ჩადენის შემთხვევაში, პირი 1 წლის გასვლის შემდეგ ითვლება ადმინისტრაციულ სახდელდაუდებლად. თუ რას ემსახურება უვადოდ პირის სამართალდამრღვევად მიჩნევა, გაუგებარია. როგორც საერთაშორისო პრაქტიკით, მათ შორის ჰურბაინის საქმით, დადგენილია, პირს აქვს უფლება, მის შესახებ გარკვეული მონაცემები დავიწყებული იყოს, თუ ის რელევანტური აღარაა. ჰურბაინის საქმეში საკითხი ეხებოდა სისხლის სამართლის დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის შენახვას, რაც სასამართლომ დაუშვებლად მიიჩნია. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ინფორმაცია სისხლის სამართლის საქმის შესახებ 20 წლის შემდეგაც ხელმისაწვდომი იყო. მოცემულ შემთხვევაში, საკითხი ეხება არა დანაშაულს, არამედ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას, რაც, თავისი არსით, საგრძნობლად მცირე მნიშვნელობისაა. ამიტომ, მოქმედებს პრინციპი სვლა დიდიდან მცირესკენ. კერძოდ, თუ დიდ - სისხლის სამართლის საქმეზე - აუცილებელია, დროის გასვლასთან ერთად, სახელმწიფომ დაივიწყოს დანაშაული, იგივე პრინციპი გამოყენებული უნდა იქნეს კიდევ უფრო მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის შემთხვევაში. გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ადამიანის მიერ ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტი არ შეიძლება ადამიანის საზიანოდ იქნეს გამოყენებული.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ბლანკეტურად კრძალავს სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების საშუალებას ნებისმიერი პირის მიმართ უვადოდ, თუ იგი წარსულში ერთხელ მაინც არის გამოყენებული. ნაკლებად მზღუდავი საშუალება იქნებოდა, მოსამართლეს აკრძალვოდა ზეპირი შენიშვნის გამოყენება ქმედების განმეორებით, ერთი წლის განმავლობაში ან ადამიანის რეაბილიტაციისათვის აუცილებელ ერთ წელზე მეტი გონივრული ვადის განმავლობაში, რაც კანონით ცხადად იქნებოდა დადგენილი. შესაბამისად, აუცილებლობის მოთხოვნები ვერ კმაყოფილდება. ერთწლიანი ან გონივრულად უფრო ხანგრძლივი ვადა ისეთივე ეფექტურობით უზრუნველყოფს სამართალდარღვევის რეციდივის თავიდან აცილების ინტერესს, როგორც უვადო შეზღუდვა. ამიტომ, სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა იყოს ცნობილი.

ვინაიდან სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს აუცილებლობის მოთხოვნებს და არსებობს ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, რაც ისეთივე ეფექტურობით უზრუნველყოფს მიზნის მიღწევას, როგორც სადავო ნორმით დადგენილი ღონისძიება, ნორმა უკვე არაკონსტიტუციურია და მოსარჩელეს აღარ ევალება, ამტკიცოს ვიწრო გაგებით პროპორციულობის მოთხოვნები. ამის მიუხედავად, მოკლედ უნდა დავამატოთ ისიც, რომ სადავო ნორმა ვერც პროპორციულობის მოთხოვნებს დააკმაყოფილებს. ზეპირი შენიშვნის გამოცხადებიდან დიდი დროის განმავლობაში ადამიანის კანონმორჩილი ცხოვრება მიუთითებს მის რეაბილიტაციაზე და რესოციალიზაციაზე. ასეთ პირობებში სამართალდარღვევის ჩადენის რისკი, თუკი სრულად არ გამოირცხება, მნიშვნელოვნად კლებულობს მაინც. შესაბამისად, დიდი დროის გასვლა წინა პლანზე აქცევს დავიწყების უფლებას და უკანა პლანზე გადააქვს რეციდივის თავიდან აცილების საჯარო ინტერესი. ეს მაშინ, როცა რეციდივის თავიდან აცილების ინტერესს უდავო უპირატესობა უნდა ჰქონდეს დავიწყების უფლებასთან მიმართებაში, როდესაც სამართალდარღვევა ახალი მომხდარია და ზეპირი შენიშვნის დაკისრებიდან დიდი დრო არ არის გასული. სადავო ნორმა ადგენს რა ზეპირი შენიშვნის გამოყენების უვადო აკრძალვას, თუკი მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვისათვის ადამიანის მიმართ ეს ღონისძიება ერთხელ მაინც იქნა გამოყენებული, სადავო ნორმა ამით არ ადგენს სამართლიან ბალანსს კოლიზიაში მყოფ კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის. სადავო ნორმით დადგენილი უვადო აკრძალვით რეციდივის თავიდან აცილების საჯარო ინტერესს სამუდამო და უპირობო უპირატესობა ენიჭება დავიწყების კერძო ინტერესთან მიმართებაში. სადავო ნორმით ინტერესთა აწონ-დაწონვისას სასწორის პინა ყოველთვის რეციდივის თავიდან აცილების ინტერესის სასარგებლოდ გაიდაიხრება და არასოდეს დავიწყების უფლების სასარგებლოდ, რითაც სადავო ნორმა ვერ პასუხობს, ვიწრო გაგებით, პროპორციულობის მოთხოვნებს. სამართლიანი ბალანსი მიღწეული იქნებოდა იმით, სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენება რომ აკრძალულიყო იმავე სამართალდარღვევისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენებიდან გონივრულ ვადაში, რომლის გასვლის შემდეგ, ისევ გახდებოდა შესაძლებელი იმავე სამართალდარღვევისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენება. ამგვარად, სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურა.

5. პირადი ცხოვრების უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის თანახმად, „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება“. პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, თავისი არსით, წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, რომელიც იცავს ადამიანის მიერ საკუთარი ცხოვრების საკუთარივე შეხედულებისამებრ წარმართვის თავისუფლებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-4).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პიროვნების თავისუფალი განვითარება უზოგადესი უფლებაა. საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-12 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-57). იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარების ესა თუ ის უფლებრივი კომპონენტი დაცულია სპეციალური კონსტიტუციური დებულებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა შეაფასოს არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან, არამედ იმ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით, რომელიც პიროვნების თავისუფალი განვითარების ამა თუ იმ უფლებრივი კომპონენტის დაცვის სპეციალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ სტანდარტებს ადგენს (იხ. mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). მოსარჩელე მხარე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ კონსტიტუციის მე-12 მუხლის საფუძველზე იზღუდება პიროვნების თავისუფალი განვითარების ის ასპექტები, რომლებიც არ არის დაცული კონსტიტუციის სხვა დებულებებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 5 ივლისის N2/5/1666 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ვასილ ჟიჟიაშვილი და გიორგი ფუტკარაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-19).

ამასთან, აღსანიშნავია, რომ „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუცია ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. დასახელებული კონსტიტუციური ცვლილებები ამოქმედდა 2018 წლის 16 დეკემბრიდან და მის საფუძველზე, ახლებურად განისაზღვრა რიგი კონსტიტუციური დებულებები, მათ შორის, ცვლილება შევიდა პირადი ცხოვრების უფლების დამდგენ კონსტიტუციურ ნორმებში. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციაში საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებდა პირადი ცხოვრების უფლების დამცავ ზოგად დებულებას, შესაბამისად, პირადი ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტი გარანტირებული იყო კონსტიტუციის განსხვავებულ ნორმაში, მათ შორის, პირადი ცხოვრების გარკვეული უფლებრივი კომპონენტები, რომლებიც კონსტიტუციის ნორმების სტრუქტურიდან გამომდინარე, ვერ თავსდებოდა კონსტიტუციის სხვა დებულებაში, თუმცა უპირობოდ შეადგენდა პირადი ცხოვრების აუცილებელ ასპექტს, ექცეოდა პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებით დაცულ სფეროში (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/7/454 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; ასევე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 5 ივლისის N2/5/1666 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ვასილ ჟიჟიაშვილი და გიორგი ფუტკარაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-20).

საქართველოს კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად კი, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით, გაჩნდა ზოგადი ჩანაწერი პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლების ხელშეუხებლობის შესახებ. ამდენად, კონსტიტუციის მოქმედ არქიტექტურაში, პირადი ცხოვრების უფლების ის უფლებრივი კომპონენტები, რომლებიც არ უკავშირდება ქმედების ზოგად თავისუფლებას და რომლებიც 2018 წლის 16 დეკემბრამდე კონსტიტუციის მე-16 მუხლით განმტკიცებული პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლების რეგულირების სფეროში ექცეოდა, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 5 ივლისის N2/5/1666 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე ვასილ ჟიჟიაშვილი და გიორგი ფუტკარაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ II-21).

ზემოთ ციტირებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს და ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი, რომლითაც ეს ორი სასამართლო დავიწყების უფლებას სწორედ პირადი ცხოვრების უფლების დაცულ სფეროში ხედავს. დავის საგანს წარმოადგენს ის გარემოება, რომ დიდ ხნის წინ მომხდარი სამართალდარღვევის საფუძველზე სახელმწიფო ახდენს პიროვნების სტიგმატიზებას - მისთვის საშეღავათო პირობების გამოყენების აკრძალვას მხოლოდ იმის გამო, რომ ადამიანმა 10 ან 20 წლის წინ ჩაიდინა ისეთივე მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევა, რასაც ამჟამად ედავება მას სახელმწიფო. წარსულში ჩადენილი ქმედების გამო პიროვნების განუსაზღვრელი ვადით სტიგმატიზაცია შესაძლოა დაკავშირებული იყოს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევასთან. ამასთან აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ადამიანის მიმართ მკაცრი ადმინისტრაციული სახდელების გამოყენება ხდება არა იმის გამო, რომ ადამიანის მიერ ჩადენილი ქმედება ობიექტურად არის საშიში, არამედ სამართალდარღვევის პიროვნების გამო, რომელსაც წარსულშიც ჰქონდა მსგავსი მცირე მნიშვნელობის ქმედება ჩადენილი, რისთვისაც ზეპირი შენიშვნა ყოფილა გამოყენებული. ამგვარად, სადავო ნორმით შეზღუდვის საფუძველს წარმოადგენს არა მისი ჩადენილი ქმედების ობიექტური უმართლობა, არამედ სამართალდარღვევის პიროვნება, რომელიც თავისი წარსულის გამო არის სტიგმატიზებული და სადავო ნორმით, არ იმსახურებს შეღავათს - ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების სახით. უფლება - ადამიანის პიროვნება დაცული იყოს საკუთარი წარსულის გამო სტიგმატიზაციის და დისკრედიტაციისაგან, ექცევა კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული პირადი ცხოვრების უფლების სფეროში. თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო ჩათვლის, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის წარსულის დავიწყების, დროის გასვლასთან ერთად მისი რეაბილიტაციის და სტიგმატიზაციისაგან დაცვის უფლების კომპონენტი ექცევა არა კონსტიტუციის მე-12 მუხლით გარანტირებული პიროვნების განვითარების უფლების ფარგლებში, არამედ კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი მუხლის სფეროში, მაშინ გასაჩივრებული ნორმის კონსტიტუციურობაც სწორედ მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში უნდა იყოს შემოწმებული და არა კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებაში.

ამის მიუხედავად, სადავო ნორმა ზუსტად იმავე თვალსაზრისით, არ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის მატერიალურ-სამართლებრივ მოთხოვნებს, როგორც კონსტიტუციის მე-12 მუხლის მოთხოვნებს. ამ ნაწილშიც, იდენტურად პირად ცხოვრების უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვა ემსახურება სამართალდარღვევის რეციდივის თავიდან აცილების ლეგიტიმურ მიზანს, რაც შეესაბამება, კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმურ მიზანს, არის ამ მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, მაგრამ არა აუცილებელი საშუალება, ზემოთ აღნიშნული არგუმენტების გათვალისწინებით.

6. სამართლიანი სასამართლოს უფლება

სადავო ნორმით დადგენილია აკრძალვა საქმის განმხილველი სასამართლოსათვის, არ გამოიყენოს სამართალდამრღვევის მიმართ ზეპირი შენიშვნა, თუკი სამართალდარღვევა მცირე მნიშვნელობისაა, თუმცა წარსულში აღნიშნული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ამ პირის მიმართ გამოყენებული იქნა შენიშვნა. ამ ნორმის არ არსებობის პირობებში, მოსამართლეს ექნებოდა დისკრეცია, საქმის ინდივიდუალური გარემოებებიდან გამომდინარე, დაეკისრებინა პირისათვის ადმინისტრაციული სახდელი ან ადამიანი გაეთავისუფლებინა ამგვარი სახდელის დაკისრებისაგან და მისთვის გამოეცხადებინა ზეპირი შენიშვნა. ამის ნაცვლად, კანონმდებელი იმპერატიულად უკრძალავს მოსამართლეს პირის მიმართ ზეპირი შენიშვნის გამოცხადებას, თუკი აღმოჩნდება, რომ წარსულში ამ სამართალდარღვევის ჩადენისათვის იმავე პირის მიმართ გამოყენებული იქნა ზეპირი შენიშვნა. ცხადია, სადავო ნორმა არა მხოლოდ ზღუდავს სამართალდამრღვევის ინდივიდუალურ უფლებებს, არამედ იმ სასამართლოს უფლებამოსილებასაც - მოახდინოს სამართალდამრღვევზე ზემოქმედების ღონისძიების ინდივიდუალიზაცია - რომელიც განიხილავს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს. ამგვარად, სადავო ნორმა არის სასამართლოს კომპეტენციის, მისი უფლებამოსილების შემზღუდველი - გამოიყენოს ზემოქმედების პროპორციული ზომები ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევის მიმართ. კანონმდებლის მიერ სასამართლო ხელისუფლების უფლებამოსილების, მისი კომპეტენციის - ჯეროვნად დაიცვას ადამიანის უფლებები - შეზღუდვას მიმართება გააჩნია კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან.

ამასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, ეს საქმე ეხებოდა პარლამენტის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის შეზღუდვას - ეფექტიანად განეხილა ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული დავები, მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიას არ ჰქონდა უფლება, თავად შეეჩერებინა ნორმის მოქმედება. ამისათვის კოლეგიას საქმე საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისათვის უნდა გადაეცა, რომელიც ნორმის შეჩერების შემდეგ უბრუნებდა კოლეგიას საქმეს განსახილველად. საკონსტიტუციო სასამართლომ მისთვის პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების შეზღუდვა სწორედ სამართლიანი სასამართლოს უფლების კონტექსტში განიხილა. ამასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულია პრინციპები, რაც რელევანტურია ასევე საერთო სასამართლოებთან მიმართებაში, ვინაიდან კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია არა მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოზე წვდომის შესაძლებლობა, არამედ საერთო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებაც. სასამართლოსათვის მიმართვას აზრი დაეკარგებოდა, თუკი არ იარსებებდა საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ ადამიანის უფლებების ეფექტიანი დაცვის შესაძლებლობა. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები,“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის N2/2/1428 გადაწყვეტილება საქმეზე კობა თოდუა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-7). სასამართლოს მეშვეობით ადამიანის უფლებები სრულყოფილად და ადეკვატურად ვერ იქნება დაცული, თუკი, საქმის ინდივიდუალური გარემოებები მიუთითებენ იმაზე, რომ ჩადენილია მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, თუმცა 10 ან 20 წლის წინ მომხდარი სამართალდარღვევის გამო, მოსამართლეს აკრძალული ექნება ზეპირი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობა.

ამასთან საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში სამართლიანი სასამართლოს უფლების არსის განმარტებისას განაცხადა: „საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ სასამართლო ხელისუფლების იურისდიქციის შეზღუდვა – სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის შეზღუდვით სასამართლო კომპეტენციას განკუთვნილი საკითხების სასამართლო განსჯადობის სფეროდან გამოყვანა, prima facie საფრთხეს უქმნის როგორც ინდივიდის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას, ისე სასამართლო ხელისუფლების უნარს, შეაკავოს და გააწონასწოროს პოლიტიკური ხელისუფლება. შესაბამისად, საკანონმდებლო ორგანოს ყოველი ასეთი მოქმედება განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა შემოწმდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის N1/3/421,422 გადაწყვეტილება გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-7). სადავო ნორმით, ადგილი აქვს პარლამენტის მიერ სასამართლოს ხელისუფლებისათვის იურისდიქციის შეზღუდვას, სასამართლოს განსაჯადობის სფეროდან ისეთი საკითხის გამოყვანას, როგორიცაა ზეპირ შენიშვნის გამოყენება იმ პირისათვის, ვინც ჩაიდინა მცირე მნიშვნელობის მქონე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, მხოლოდ იმის გამო, რომ იმავე სამართალდარღვევისათვის რამდენიმე წლის წინ სამართალდამრღვევის მიმართ გამოყენებული იქნა ზეპირი შენიშვნა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ჩადენილ სამართალდარღვევაზე პროპორციული ზემოქმედების ღონისძიების შერჩევა, სასამართლოს უმნიშვნელო ფუნქციას წარმოადგენს. სასამართლო დისკრეციის ფართო შესაძლებლობით უნდა სარგებლობდეს მაშინ, როდესაც აუცილებელია ჩადენილ ქმედებაზე ადეკვატური ზემოქმედების ღონისძიების შერჩევა. სახელმწიფო ზემოქმედების ღონისძიების არჩევის თავისუფლება ეფუძნება მოსამართლის მიერ ქმედების ინდივიდუალიზაციის აუცილებლობას, კანონით დადგენილი პასუხისმგებლობის ღონისძიებების საქმის ინდივიდუალურ გარემოებებთან მისადაგებას, რა დროსაც მოსამართლეს რეაგირების სხვადასხვა ღონისძიებებს შორის არჩევანის გაკეთების ფართო შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს. ამგვარი არჩევანის შესაძლებლობის არ არსებობის პირობებში მაღალია ადამიანის მიმართ მის ქმედებასთან არაადეკვატური და არაპროპორციული ღონისძიების გამოყენების საფრთხე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება. მაშასადამე, ერთი მხრივ, ზოგადად, ამა თუ იმ დანაშაულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით. ამასთან, მოსამართლის დისკრეციის ფარგლები ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს როგორც ერთგვაროვანი ურთიერთობების მიმართ ერთნაირი მიდგომა, ისე მოსამართლის დისკრეციის მიზნობრივი გამოყენება - გამოირიცხოს დისკრეციაზე დაყრდნობით მხოლოდ სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების რისკები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის№1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

სადავო ნორმითაც სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევა გამოიხატება იმაში, რომ კანონმდებელმა შეზღუდა მოსამართლის დისკრეცია, საქმის ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით, სამართალდამრღვევის მიმართ გამოიყენოს ზეპირი შენიშვნა და არა ადმინისტრაციული სახდელი, რაც საქმის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით, მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის გამო, გაუმართლებელია. სასამართლოს კომპეტენციის ამგვარი შეზღუდვა - მცირე მნიშვნელობის უმართლობაზე პასუხი გაცემული იქნეს მსუბუქი რეაგირების ღონისძიებებით - გამორიცხავს სასამართლოში ადამიანის უფლებების სრულყოფილ რეალიზებას. კომპეტენციების შეკვეცის გზით ხდება საერთო სასამართლოების არაეფექტიან მექანიზმად ქცევა, დაიცვას ან აღადგინოს დარღვეული ადამიანის უფლებები. ეს კი წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიზნებთან.

„კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები, განმარტების შედეგად, არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1).

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, „საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“,II-3).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით. აღნიშნული დებულება, როგორც წესი, გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად, რაც თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირების ქვაკუთხედს წარმოადგენს. მოცემული ჩანაწერი არ არის დეკლარაციული ხასიათის და იგი მჭიდრო კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან, რომელიც გაცხადებული და განმტკიცებულია კონსტიტუციის პრეამბულით (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-6). აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების დანიშნულებას არ წარმოადგენს ხელისუფლების მხოლოდ ფორმალური დაყოფა სხვადასხვა შტოებად, არამედ მისი მიზანია, აღნიშნულ შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების რეალური და ქმედითი კონსტიტუციურსამართლებრივი მექანიზმების უზრუნველყოფა, რაც გამოხატულია კიდეც კონსტიტუციის შესაბამის თავებში მოცემული რეგულირებებით, რომლებიც განსაზღვრავს ხელისუფლების თითოეული შტოს კომპეტენციას და მის ურთიერთმიმართებას სხვა შტოებთან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-7).

ამგვარად, ნებისმიერი რეგულირება, რომელიც ხელისუფლების რომელიმე შტოს კომპეტენციას და საქმიანობას ეხება, უნდა შემოწმდეს არა მხოლოდ ხელისუფლების ამა თუ იმ ორგანოს კომპეტენციის დამდგენ კონსტიტუციურ დებულებასთან, არამედ მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ხელისუფლების დანაწილების ფუნდამენტური პრინციპი და ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციური მექანიზმი (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-8). „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის, საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-14).

საკანონმდებლო ორგანო განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს სასამართლოს საქმიანობასთან დაკავშირებული რეგულირებების შემუშავებას. მნიშვნელოვანია, საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედებებმა არ გამოიწვიოს აღმასრულებელი ხელისუფლების მაკონტროლებელი ორგანოს - საერთო სასამართლოს საქმიანობის შეფერხება, რაც არაეფქტურს გახდის მთლიანად მართლმსაჯულების პროცესს და დაარღვევს შეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციურ სტრუქტურას (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-15).

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეებზე საერთო სასამართლოები მოქმედებენ როგორც აღმასრულებელი ხელისუფლების მაკონტროლებლები. მაგალითად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, საქმის განმხილველი სასამართლო ამოწმებს რამდენად სწორად არის შედგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი (ამ დოკუმენტს ადგენს და სასამართლოს წარუდგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვადასხვა ორგანო, რომლის საკმაოდ ვრცელ ჩამონათვალს გვთავაზობს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 239-ე მუხლი). ამგვარი შემოწმების საფუძველზე, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 267-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, სასამართლოს შეუძლია საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილებ დადგენილების მიღება. უდავოა, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას საერთო სასამართლო მოქმედებს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე დადგენილი ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ფარგლებში, აკონტროლებს რა აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ შედგენილი ოქმის კანონიერებას. შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტით საკანონმდებლო ხელისულფებას მოეთხოვება ის, რომ არ დაადგინოს ისეთი რეგულაცია, რაც შეუძლებელს გახდის ან გაართულებს სასამართლო ხელისუფლების მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლს. მოცემულ შემთხვევაში, პარლამენტმა წაართვა სასამართლოს აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლის ისეთი მექანიზმი, როგორიცაა ზეპირი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობა მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეებზე, მაშინ როცა ადამიანის მიმართ წარსულში გამოყენებული იქნა ზეპირი შენიშვნა იმავე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის, თუმცა ამგვარი სამართალდარღვევის ჩადენიდან იმდენად დიდი დროა გასული, რომ ადამიანი რეაბილიტირებულად უნდა ჩაითვალოს. სასამართლოზე მსგავსი ტიპის შეზღუდვის დაწესება გაუმართლებელია. ამგვარად, სადავო ნორმა შესაბამისობაში არ მოდის ასევე ხელისუფლების დანაწილები პრინციპთანაც, რაც განმტკიცებულია კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტით და რითაც ასევე ხდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია სამართალიანი სასამართლოს უფლების განმარტება.

ხელისუფლების დანაწილების ძირითადი პრინციპის გარდა, სახელმწიფო ორგანოები ასევე შეზღუდული არიან ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-18). კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს სახელმწიფოს ორ ვალდებულებას: 1) ცნოს და 2) დაიცვას ადამიანის უფლებები. თავად უფლებების არსიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ მათი ცნობა, პირველ რიგში, გულისხმობს, მათი, როგორც ყოველი ადამიანის თანმდევი სიკეთის აღიარების ვალდებულებას. დაცვა კი გულისხმობს ამ უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის უზრუნველმყოფელი ყველა საჭირო ბერკეტის გარანტირებას, მათ შორის, ამ უფლებების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის ჩათვლით“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება N1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II, 3).

საერთო სასამართლოების ერთ-ერთ ფუნქციას წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვა ხელისუფლების მხრიდან არათანაზომიერი ჩარევისაგან. მნიშვნელოვანია, ამ სასამართლოს საქმიანობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა იმგვარად იყოს ჩამოყალიბებული, რომ ეჭვქვეშ არ დადგეს სასამართლოს მიერ ადამიანის უფლებების ჯეროვნად დაცვის შესაძლებლობა (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება II-21). მოცემულ შემთხვევაში სასამართლოს ერთმევა შესაძლებლობა მსუბუქი ხასიათის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე გამოიყენოს მსუბუქი ტიპის ზემოქმედების ღონისძიება ზეპირი შენიშვნის სახით. ამით კი იქმნება პირისათვის არაპროპორციული სახდელის დაკისრების საფრთხე, რითაც იქმნება ადამიანის უფლებებში არათანაზომიერი შეჭრის საფრთხე.

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება ინსტრუმენტული ხასიათისაა და მისი მიზანია ადამიანის უფლებების და კანონიერი ინტერესების სასამართლოს გზით ადეკვატური, ეფექტიანი დაცვის შესაძლებლობის უზრუნველყოფა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 11 დეკემბრის №2/9/884 განჩინება საქმეზე „იზოლდა რჩეულიშვილი და მანია ოსიტაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-12). სამართლიანი სასამართლოს უფლება „ქმნის კონსტიტუციითა თუ კანონით დაცული, აღიარებული რომელიმე უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის სასამართლოში დაცვის პროცესუალურ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 3 აპრილის №2/2/630 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4). ამდენად, „საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა სახეზეა იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს დასაცავი კონსტიტუციური უფლება ან/და კანონიერი ინტერესი და სადავო ნორმა ზღუდავს მისი სასამართლოს მეშვეობით დაცვის შესაძლებლობას. თუ სადავო ნორმა მიმართულია თავად მატერიალური უფლებისა თუ კანონიერი ინტერესის შეზღუდვის ან/და გაუქმებისაკენ, მაშინ სახეზეა არა უფლების დაცვის საპროცესო მექანიზმების შეზღუდვა, არამედ თავად ამ უფლების მატერიალური შინაარსის რეგულირება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 17 დეკემბრის №2/19/1382 განჩინება საქმეზე „თენგიზ ორჯონიკიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8). შესაბამისად, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართების შესაფასებლად, უპირველეს ყოვლისა, უნდა შემოწმდეს, სადავო ნორმები განსაზღვრავს ამა თუ იმ მატერიალური უფლებისა თუ კანონიერი ინტერესის შინაარსსა და ფარგლებს, თუ მათი დაცვის საპროცესო წესრიგს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 23 დეკემბრის N2/14/1730 განჩინება საქმეზე ნატალია ფერაძე და კონსტანტინე გურული საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-11).

სადავო ნორმას ერთადერთ შემთხვევაში არ ექნება მიმართება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, თუკი დადგინდება, რომ სადავო ნორმა არეგულირებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემადგენლობას ან სახდელს. ცხადია, სადავო ნორმა არ არეგულირებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემადგენლობას. რამდენად ხდება სადავო ნორმით სანქციის - ადმინისტრაციული სახდელის -გამოყენება?

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი ჩამოთვლის ადმინისტრაციული სახდელების სახეობებს, ესენია: გაფრთხილება; ჯარიმა; იმ საგნის სასყიდლით ჩამორთმევა, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის იარაღი, უშუალო ობიექტი ან საქართველოს საბაჟო კანონმდებლობის დარღვევის საგანი, საქონლის ტრანსპორტირებისა და მიწოდების საშუალება იყო; ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საგნის ან იარაღის კონფისკაცია; სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლების ჩამორთმევა; იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა, იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვა; გამასწორებელი სამუშაოები; ადმინისტრაციული პატიმრობა; როგორც ვხვედავთ, ამ ჩამონათვალში არ გვხვდება სიტყვიერი შენიშვნა, როგორც ადმინისტრაციული სახდელი.

ზეპირი შენიშვნის სამართლებრივი ბუნება უკვე იყო საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანი საქმეზე შპს „ბექანასი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ 2020 წლის 12 ნოემბრის N1/2/1475 გადაწყვეტილებაში მეორე თავის 32-ე პუნქტში: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 22-ე მუხლი წარმოადგენს სამართალდამრღვევი სუბიექტის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების და არა ადმინისტრაციული სანქციის ინდივიდუალიზაციის მექანიზმს. აღნიშნული ნორმის საფუძველზე, გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო უფლებამოსილია, გაათავისუფლოს პირი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მის მიერ ჩადენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა მცირე მნიშვნელობისაა.“ ამგვარად, თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკითაც კი, ადამიანის მიმართ სიტყვიერი შენიშვნა გამოიყენება მაშინ, როცა ადამიანი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან. ვინაიდან ზეპირი გაფრთხილების გამოყენება დაკავშირებულია პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებასთან, ის ვერანაირად ვერ იქნება ვერც ადმინისტრაციული სანქცია, ვერც მისი მსგავსი სამართლებრივი საშუალება. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 267-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, დადგენილება საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ მიიღება ზეპირი შენიშვნის გამოცხადებისას. ამგვარად, ზეპირი შენიშვნა არის საქმის წარმოების შეწყვეტის შესახებ საპროცესო დადგენილების თანმდევი ღონისძიება. შესაბამისად, ზეპირი შენიშვნა არის საპროცესო ღონისძიება და არა მატერიალურ-სამართლებრივი სანქცია.

ამასთან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის სფერო განსხვავდება სისხლის და სამოქალაქო სამართლის დარგებისგან, სადაც მატერიალური და საპროცესო ნორმები სხვადასხვა კანონმდებლობაში, შესაბამის კოდექსებშია თავმოყრილი. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათ კოდექსი ერთდროულად მოიცავს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის წინააღმდეგ მოქმედ როგორცვ მატერიალურ სამართლებრივ ისე საპროცესო სამართლებრივ ნორმებს. ვინაიდან ზეპირი შენიშვნის გამოცხადება უკავშირდება ადმინისტრაციული სამართალწარმოების შეწყვეტის შესახებ დადგენილებას- საპროცესო ღონისძიებას - მას მიმართება აქვს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ არის აბსოლუტური. ამ უფლების შეზღუდვა მოცემულ შემთხვევაში ხდება სამართალდარღვევის რეციდივის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არის მიზნის მისაღწევად ვარგისი, მაგრამ არაუცილებელი საშუალება ზემოთ მითითებული არგუმენტების გათვალისწინებით. ამგვარად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

7. ღირსების უფლება

ღირსების უფლებასთან მიმართებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს წამყვან და დავის საგანთან ყველაზე რელევანტურ საქმეს წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენდა „თავისუფლების ქარტიის“ მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტების საქართველოს დღეს მოქმედი კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობა. მოსარჩელე მიუთითებდა იმაზე, რომ მან ვერ დაიკავა თელავის გამგებლის თანამდებობა 2013 წლის 17 ივნისს იმის გამო, რომ ახალგაზრდული ლენინური კომუნისტური კავშირის ცენტრალური კომიტეტის ბიუროს წევრი და კომუნისტური პარტიის თელავის რაიონული კომიტეტის მდივანი იყო. გასაჩივრებული ნორმები კომუნისტური პარტიის ყოფილ წევრებს უვადოდ უკრძალავდა საჯარო სამსახურში გარკვეული თანამდებობების დაკავების უფლებას (გადაწყვეტილების პირველი თავის მე-5 პუნქტი).

ამ უვადო ხასიათის შეზღუდვის გამო საკონსტიტუციო სასამართლომ ადამიანის ღირსების უფლების დარღვევა დაადგინა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ ღირსება ადამიანის სოციალური იდენტობის არსებითი ატრიბუტია, რომელიც განსაზღვრავს ადამიანის მორალურ მდგომარეობას საზოგადოებაში. აღნიშნული უფლება ბუნებით უფლებათა კატეგორიას განეკუთვნება, შესაბამისად, ნებისმიერ ადამიანს ღირსების უფლება აქვს იმიტომ, რომ იგი ადამიანია ,,...და ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ გააჩნია საზოგადოების შეხედულებას მასზე ან მის სუბიექტურ თვითშეფასებას. ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის ...მთავარი ღირებულება არის ადამიანი როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30; mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-8 ).

„ღირსების უფლების პრაქტიკული რეალიზებისთვის, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება პირის აღიარებას ძირითადი უფლებების სუბიექტად. უფლება სამართალსუბიექტობაზე წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ღირსების უფლების განუყოფელ ელემენტს. აღნიშნული უფლების თანახმად, სახელმწიფოსთვის ადამიანი უნდა იყოს მთავარი ფასეულობა, კონსტიტუციური უფლებების სუბიექტი და არა მიზნის მიღწევის საშუალება“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-10 ). „საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ამა თუ იმ უფლების მზღუდავი საკანონდებლო რეგულირება ავტომატურად არ იწვევს სამართალსუბიექტობაზე უფლების დარღვევას. საკონსტიტუციო სასამართლო, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლების მზღუდავი რეგულირების შინაარსის, მიზნის და შეზღუდვის ინტენსივობის გათვალისწინებით ადგენს გასაჩივრებული ნორმის (ნორმების) შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებასთან“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-10 ).

მუმლაურის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, „სასამართლო აღნიშნავს, რომ დროის ხანგრძლივობასთან ერთად აქტუალობას კარგავს საფრთხეები და გამოწვევები, რაც წარმოადგენდა სადავო ნორმატიული აქტის მიღების მიზეზს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-21 ). „სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, გათვალისწინებული უნდა იქნეს სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის თანმხლები სოციალური შედეგები. სასამართლო აღნიშნავს, რომ კანონმდებელი ვალდებულია, გაითვალისწინოს ის სოციალური შედეგები, რაც შეიძლება თან ახლდეს საზოგადოებრივი ურთიერთობის კონკრეტული სახით მოწესრიგებას და თავიდან უნდა აიცილოს ისეთი მოწესრიგება, რომელიც შეიცავს საზოგადოებრივი ჯგუფებისა თუ ცალკეული ინდივიდების სტიგმატიზების საფრთხეებს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-24); სადავო ნორმებით გათვალისწინებული შეზღუდვა მოქმედებს უვადოდ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-25). უვადო შეზღუდვა მთელი ცხოვრების მანძილზე სასჯელის ელემენტების მატარებელი რეპრესიული ღონისძიება უფროა, ვიდრე საფრთხეების პრევენციის საშუალება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-26).

სასამართლო კვლავაც იმეორებს, რომ ტექნიკური/ადმინისტრაციული სირთულეები არ შეიძლება ქმნიდეს საკმარის საფუძველს უფლების ბლანკეტურად და, მით უმეტეს, უვადოდ შეზღუდვისთვის. ადმინისტრაციული სირთულეების ზიდვის ტვირთი ეკისრება სახელმწიფოს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-29). სახელმწიფოს არ აქვს უფლება, გადაუხვიოს ადამიანის, როგორც მთავარი კონსტიტუციური ღირებულების აღიარების ვალდებულებას და განიხილოს ადამიანი, როგორც შიშველი ობიექტი და მიზნის მიღწევის საშუალება იმის მიუხედავად, თუ როგორი მნიშვნელოვანი კერძო ან საჯარო ინტერესის მიღწევას ისახავს მიზნად. სახელმწიფოს ლეგიტიმაცია, რომ განახორციელოს გარკვეული ღონისძიებები ეროვნული უშიშროების, უსაფრთხოების, ადამიანის უფლება-თავისუფლებებისა თუ სხვა მნიშვნელოვანი ინტერესების დასაცავად, ზღვარდადებულია ამ უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-30). „სადავო ნორმების ანალიზის შედეგად საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმების შემოღებით, კანონმდებელმა მოსარჩელის და მის მსგავს სიტუაციაში მყოფი პირების მიმართ ისეთი სამართლებრივი რეჟიმი დაადგინა, რომლის პირობებშიც აღნიშნული პირები სამართლის სუბიექტის ნაცვლად განიხილებიან სამართლის ობიექტებად და წარმოადგენენ კონკრეტული მიზნების მიღწევის საშუალებას. სადავო ნორმების საფუძველზე პირები ხდებიან სახელმწიფოს მიერ ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევი ღონისძიებების ეფექტურობის მსხვერპლნი (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 28 ოქტომბრის N 2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-31).

ნოდარ მუმლაურის საქმეზე დადგენილი კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის პრინციპებით უნდა შეფასდეს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაც. პირველ რიგში, ნოდარ მუმლაურის საქმის მსგავსად, სადავო ნორმაც აწესებს ადამიანის მიმართ სამუდამო შეზღუდვას - მოსამართლეს ეკრძალება ჩადენილი სამართალდარღვევის მცირე მნიშვნელობის მიუხედავად - გამოიყენოს სამართალდამრღვევის მიმართ ზეპირი შენიშვნა - მხოლოდ იმის გამო, რომ პირმა 10 ან 20 წლის წინ ჩაიდინა იგივე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. დროის გასვლა ამცირებს სამართალდარღვევის რეციდივის საფრთხეს. ამის მიუხედავად, თუკი ადამიანმა ერთხელ ჩაიდინა მცირე მნიშვნელობის სამართალდარღვევა, ამ ქმედების ჩადენიდან დიდი ხნის გასვლის მიუხედავად, ის სამუდამოდ სამართალდამრღვევად რჩება სახელმწიფოს თვალში და ამის გამო, სამუდამოდ კარგავს მცირე მნიშვნელობის იმავე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენების საშეღავათო ღონისძიებით სარგებლობის შესაძლებლობას. სადავ ნორმა არ ითვალისწინებს იმას, რა ვადით ეკრძალება სასამართლოს წარსულში მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი პირის კვლავ ზეპირი შენიშვნით გათავისუფლების შესაძლებლობა. იგულისხმება, რომ თუკი ადამიანმა ერთხელ ჩაიდინა სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა (ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მული) და, საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, სასამართლომ ეს ქმედება მცირე მნიშვნელობისად მიიჩნია და ადამიანს გამოუცხადა სიტყვიერი შენიშვნა, 10 წლის გასვლის შემდეგ, იმავე მცირე მნიშვნელობის ქმედების ჩადენის შემთხვევაში სასამართლო მოკლებულია სიტყვიერი შენიშვნის გამოცხადების შესაძლებლობას. დიდი დროის გასვლის მიუხედავად, ადამიანი სამუდამოდ პოლიციის მიმართ დაუმორჩილებლად რჩება სახელმწიფოსათვის. მისი რეაბილტაცია, დიდი დროის გასვლის მიუხედავად, ისევე შეუძლებელია, როგორც კომუნისტური პარტიის წევრების რეაბილიტაცია მუმლაურის საქმეში გასაჩივრებული ნორმის შემთხვევაში, რაც ღირსების უფლების საწინააღმდეგოდ იქნა მიჩნეული საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ. ეს კი სახელმწიფოს მიერ საზოგადოებრივი ურთიერთობის იმგვარი მოწესრიგებაა, რაც ეფუძნება ადამიანის სამუდამო სტიგმატიზაციას. სწორედ ამგვარი სამუდამო სტიგმატიზაციის გამო დაადგინა საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევა მუმლაურის საქმეში.

ადამიანი, რომელიც თუნდაც ერთხელ ჩაიდენს რაიმე სამართალდარღვევას, ამ ქმედების ჩადენიდან დიდი დროის გასვლის მიუხედავად, ვერ იქნება ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი. ასეთი პირი სამუდამოდ კარგავს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 22-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართლებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობას. ეს ბუნებრივია ხდება იმის გამო, რომ სამართალდარღვევის რეციდივი იქნეს თავიდან აცილებული. თუმცა მუმლაურის საქმეში განვითარებული მოტივაციის ლოგიკით, დროის გასვლასთან ერთად, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების რისკები და რეციდივის საფრთხეები ქრება. შესაბამისად, არავითარ აუცილებლობას აღარ წარმოადგენს ადამიანი სამუდამოდ გამორიცხული იქნეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად კოდექსის 22-ე მუხლით გათვალისწინებულ სამართლებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის შესაძლებლობისაგან. ამის მიუხედავად, ადამიანი ხდება სამართალდარღვევის რეციდივის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შიშველი საშუალება, როცა დიდი დროის გასვლის გამო, ამგვარი საზოგადოებრივი უსაფრთხოების რისკები მკვეთრად შემცირებულია. სადავო ნორმით დადგენილი სამუდამო აკრძალვა მოსარჩელეს განიხილავს სამართლის ობიექტად და არა სუბიექტად, რის გამოც სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს.

8. არაადამიანური და დამამცირებელი სასჯელი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი კრძალავს არაადამიანურ და დამამაცირებელ სასჯელს . საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად: „აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება „განსაზღვრავს საზოგადოებრივად საშიში ქმედებისათვის სასჯელის დაწესების სახელმწიფოს უფლებამოსილების ფარგლებს და ადგენს სასჯელის სიმკაცრესთან დაკავშირებულ სპეციალურ მოთხოვნებს. ამასთანავე, სისხლის, ადმინისტრაციული სამართლისა თუ სხვა სფეროს მომწესრიგებელი კანონებით გათვალისწინებული ღონისძიება სასჯელად უნდა შეფასდეს იმ შემთხვევაში, თუ იგი მიმართულია პირის დასჯისა და სასჯელის სხვა მიზნების (მაგ., დანაშაულის პრევენცია, დამნაშავის რესოციალიზაცია და ა. შ.) მიღწევისაკენ. ღონისძიება, რომელიც, მართალია, არის სახელწიფოს რეაქცია მართლსაწინააღმდეგო ქმედებაზე, თუმცა არ აქვს სასჯელის ბუნება და მიმართულია რაიმე სხვა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ, არ შეიძლება შეფასებულ იქნეს როგორც სასჯელი. ამგვარ შემთხვევებში, რეგულაცია უნდა დაექვემდებაროს კონსტიტუციურსამართლებრივ შეფასებას, როგორც უფლებაშემზღუდველი ღონისძიება სასჯელისათვის განკუთვნილი კონსტიტუციური სტანდარტების მხედველობაში მიღების გარეშე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 28 თებერვლის №1/3/1646 განჩინება საქმეზე „თეიმურაზ ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

ზემოთ აღვნიშნეთ, რომ ზეპირი შენიშვნა არ არის დაკავშირებული ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობასთან და შესაბამისად, არ უნდა იქნეს მიჩნეული სასჯელად. ამასთან სწორედ იმის გამო, რომ სადავო ნორმა მოსამართლეს უკრძალავს ზეპირი შენიშვნის გამოყენებას, თუ ჩადენილი მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, მაგრამ წარსულში ადამიანს ამ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის გამოცხადებული ჰქონდა ზეპირი შენიშვნა, ხდება სწორედ სასჯელის და არა ზეპირი შენიშვნის გამოყენება. სადავო ნორმით მოსამართლისათვის დაწესებული აკრძალვა - არ გამოიყენოს პირის მიმართ ზეპირი შენიშვნა - არ უტოვებს მას სხვა გზას გარდა იმისა, რომ პირის მიმართ გამოიყენოს შემდეგი ადმინისტრაციული სახდელები: გაფრთხილება, ჯარიმა, ქონების სასყიდლით ჩამორთმევა, ქონების კონფისკაცია, სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლების შეჩერება, იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა, იარაღთან დაკავშირებული უფლებების შეზღუდვა, გამასწორებელი სამუშაოები, ადმინისტრაციული პატიმრობა. ერთ-ერთი ზემოთ ხსენებული ღონისძიებები ან რამდენიმე ერთდროულად დაეკისრება ადამიანს, თუკი მოსამართლემ მას არ გამოუცხადა ზეპირი შენიშვნა. ამგვარად, სადავო ნორმას გარდაუვლად მოჰყვება პირის მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრება, თუკი სასამართლოს არა აქვს შესაძლებლობა, გამოიყენოს ზეპირი შენიშვნა. შესაბამისად, უნდა განვსაზღვროთ ის, გააჩნია თუ არა ადმინისტრაციულ სახდელს სასჯელის მიზნები, რათა მისი სიმკაცრის შესაფასებლად გამოყენებული იქნეს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი.

იმისათვის, რომ ქმედება სასჯელად დაკვალიფიცირდეს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის, მას უნდა ჰქონდეს შემდეგი მიზნები: პირის რესოციალიზაცია, ქმედების განმეორების პრევენცია და სამართლიანობის აღდგენა. ადმინისტრაციული სახდელის მიზნები განსაზღვრულია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 23-ე მუხლის მიხედვით, რომლის თანახმადაც: ადმინისტრაციული სახდელი წარმოადგენს პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით. ეს ნორმა ადგენს რესოციალიზაციის და პრევენციის მიზნებს, კერძოდ, სამართალდამრღვევის აღზრდა კანონის დაცვის და საერთო ცხოვრების წესის სულისკვეთებით მიუთითებს რესოციალიზაციიის მიზანზე. ხოლო იმის უზრუნველყოფა, რომ სამართალდამრღვევმა აღარ ჩაიდინოს სამართალდარღვევა მიუთითებს სპეციალური პრევენციის მიზანზე. სხვა პირის იძულება, მანაც არ მიბაძოს სამართალდამრღვევს და არ ჩაიდინოს სამართალდარღვევა, არის ზოგადი პრევენციის მიზანი.

რაც შეეხება სამართლიანობის აღდგენის მიზანს, ამასთან დაკავშირებით გსურს მოვიხმოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 45-ე პუნქტი: „მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის თავისუფლება უმთავრესი ღირებულებაა, ის, იმავდროულად, სწორედ ამ მიზეზით ზღვარდადებულია საზოგადოების სხვა წევრების თავისუფლებით (ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით). ვინაიდან თავისუფლება ყველასათვის ერთნაირი სიკეთეა და გულისხმობს საზოგადოების თითოეული წევრის თანაბარ შესაძლებლობას, შანსს განვითარებასა და თვითრეალიზაციაზე, ყველა, ვინც ამ თავისუფლებით ბოროტად ისარგებლებს, ზღვარს გადააბიჯებს, სხვის თავისუფლებას (ამა თუ იმ უფლებას) ხელყოფს, სამართლიანობა მოითხოვს, აღდგეს თავდაპირველი წონასწორობა და სამომავლოდაც საფრთხის ქვეშ არ იდგეს ყველას ერთნაირი უფლება თავისუფლებაზე.“ ადმინისტრაციული სახდელი ემსახურება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ჩადენამდე არსებული მდგომარეობის აღდგენას, ვინაიდან მომჩივანი არ თავისუფლდება იმ ვალდებულების შესრულებისაგან, რომლის შეუსრულებლობის გამოც ის ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 41-ე მუხლის მიხედვით, მოსამართლე ადმინისტრაციული სახდელის დაკისრების შესახებ დადგენილებით ადასტურებს იმ მოვალეობის შესრულების ვალდებულებას, რომლის შეუსრულებლობისთვისაც პირს შეეფარდა ადმინისტრაციული სახდელი, და დადგენილებაში განსაზღვრავს დარღვევის გამოსასწორებლად გასატარებელ ღონისძიებებს, რომელთა აღსრულებაც ხდება კანონით დადგენილი წესით. ამგვარად, ადამიანს ადმინისტრაციული სახდელი ეკისრება იმის გამოც, რ ომ მან აღადგინოს სამართალდარღვევის ჩადენამდე არსებული მდგომარეობა. ბექა წიქარიშვილის საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, ეს სხვა არაფერია თუ არა სამართლიანობის აღდგენა. თავდაპირველი მდგომარეობის აღდგენა შესაძლებელია ისეთი სამართალდარღვევის ჩადენისას, როგორიცაა წყლის ობიექტის თვითნებური დაკავება (სამართალდარღვევათა კოდექსის 48-ე მუხლი), დაცული ტერიტორიის საზღვრების ფარგლებში მიწის თვითნებური დაკავება (49-ე მუხლი), ელექტროენერგიის ან ბუნებრივი გაზის (აირის) დატაცება (96¹ მუხლი). ასეთ შემთხვევაში თავდაპირველი მდგომაროების აღდგენა გულისხმობს წყლის ობიექტის ან დაცულ ტერიტორიის საზღვრებში არსებული მიწის გათავისუფლებას, გაზის მილიდან ან ელექტროენერგიის გადამცემიდან უკანონოდ დამონტაჟებული ობიექტის მოხსნას. თავდაპირველი მდგომარეობის აღდგენა ყველა სამართალდარღვევის შემთხვევაში არ არის შესაძლებელი (მაგალითად, წვრილმანი ხულიგნობას ან სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩელებლობას, რაც დასრულებულია აკრძალული ქმედების ჩადენის მომენტიდან, არ ახასიათებს დროში განგრძობადი ხასიათი). ასეთი სამართალდარღვევის შემთხვევებში წინა პლანზე გამოდის რესოციალიზაციის და პრევენციის მიზნები.

ამგვარად, ადმინისტრაციულ სახდელს ახასიათებს ის მიზნები, რაც კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ სასჯელს, ეს არის: რესოციალიზაცია, პრევენცია და სამართლიანობის აღგენა. შესაბამისად, სადავო ნორმას გააჩნია მიმართება კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან.

იმავდროულად, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დადგინდება, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლებაშემზღუდველი ღონისძიება, თავისი ბუნების, მიზნისა თუ დანიშნულების გათვალისწინებით, წარმოადგენს სასჯელს/სანქციას საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის გაგებით, კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად, მოსარჩელე მხარე ვალდებულია, დაასაბუთოს და წარმოაჩინოს თავად ამგვარი სანქციის/სასჯელის აშკარად არაპროპორციული ბუნება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სასჯელის პოლიტიკის სფეროში საკანონმდებლო ორგანოს თავისუფალი შეფასების ფართო არეალი გააჩნია. სწორედ ამიტომ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს სასჯელის/სანქციის პროპორციულობას მხოლოდ იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც აშკარაა დისპროპორცია სასჯელის ზომასა და ქმედების სიმძიმეს შორის. ამდენად, „იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა ... [საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის კონტექსტში] სასჯელი ... ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2023 წლის 27 ოქტომბრის N2/21/1579 განჩინება საქმეზე გიორგი გოგიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-8).

სადავო ნორმა კრძალავს მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევაში ზეპირი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა ითხოვს მომჩივანის მიმართ მინიმუმ გაფრთხილების ან, უკიდურეს შემთხვევაში, ადმინისტრაციული პატიმრობის შეფარდებას. მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა საჭიროებს იმას, რომ ამ ქმედებისათვის პროპორციულ ღონისძიებად გამოყენებული იქნეს სწორედ ზეპირი შენიშვნა და არა ჯარიმა ან ადმინისტრაციული პატიმრობა, რაც მოცემული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის განსაკუთრებული ნაწილის შესაბამის სანქციაშია გათვალისწინებული. მძიმე ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების მიზეზი ხდება ის გარემოება, რომ ადამიანმა წარსულში ჩაიდინა იგივე სამართალდარღვევა და უკვე ისარგებლა ზეპირი შენიშვნის გამოცხადების შეღავათით. ასეთ შემთხვევაში ადმინისტრაციული სახდელი პროპორციულ ღონისძიებას წარმოადგენს იმ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანი დროის მცირე პერიოდის გასვლის შემდეგ ჩაიდენს იგივე სამართალდარღვევას. რეციდივი მეტყველებს არა ქმედების, არამედ თავად პიროვნების მაღალი საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხზე და ამართლებს მკაცრი ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენებას. პირველი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენიდან ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ადამიანის კანონმორჩილი ცხოვრება ადასტურებს იმას, რომ მოხდა ამ ადამიანის რეაბილიტაცია და მისგან აღარ მომდინარეობს ქმედების რეციდივის საფრთხე. შესაბამისად, კლებულობს ამ პირის საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხი. ხანგრძლივი დროის გასვლის შემდეგ იმავე მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენა, რისთვისაც პირს წარსულში დაეკისრა ზეპირი შენიშვნა, აღარ მიუთითებს იმაზე, რომ ადამიანი კვალავაც საზოგადოებისათვის საშიშია. მან ხომ დიდი ხნის განმავლობაში გამოავლინა კანონის მიმართ პატივისცემით ცხოვრების უნარი. აქედან გამომდინარე, იმავე მცირე მნიშვნელობის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე მოსამართლისათვის ზეპირი შენიშვნის გამოყენების აკრძალვა, შეუძლებელს ხდის ღონისძიების ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობას და ზრდის არაპროპორციული სახდელის დაკისრების რისკებს. ეს განსაკუთრებით ეხება შემთხვევებს, როდესაც მოსამართლეს უწევს არჩევანი მაღალი ოდენობის ჯარიმასა და ადმინისტრაციულ პატიმრობას შორის. ორივე სახდელი, ნებისმიერ შემთხვევაში, შესაძლოა არაპროპორციული იყოს ჩადენილი ქმედების ტრივიალურ ხასიათთან შედარებით.

მაგალითად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის პირველი პუნქტით სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის გათვალისწინებულია სანქცია ჯარიმა 2000 ლარიდან 3000 ლარამდე ან ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღის ვადით. 173-ე მუხლის დისპოზიციაში ძალიან ბევრი საშიში და ტრივიალური ხასიათის ქმედება ექცევა. მაგალითად, მოსამართლე კობა ჩუგუნავამ მიიჩნია, რომ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლი კრძალავდა პოლიციის მოთხოვნის შეუსრულებლობას, რაც გამოიხატებოდა განათების ბოძზე სტიკერის გაკვრის მცდელობაში. მოსამართლე ჩუგუნავამ ეს ქმედება მცირე მნიშვნელობისად მიიჩნია, სავარაუდოდ იმის გამო, რომ ბოძზე სტიკერის გაკვრა მნიშვნელოვნად არ აზიანებს ქალაქის იერსახეს და თანაც პოლიციის ძალისხმევით ნატალია ფერაძემ ბოლომდე ვერ მიიყვანა თავისი ქმედება. ამის მიუხედავად, მოსამართლეს არა აქვს სხვა არჩევანი, გარდა იმისა, რომ ადამიანს, თუნდაც ტრივიალური მნიშვნელობის ქმედებისათვის, დააკისროს ან ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით ან 15 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა. 2000 ლარი საკმაოდ დიდი თანხაა, რაც შესაძლოა მნიშვნელოვნად აღემატებოდეს სამართალდარღვევის შემოსავალს. მოსამართლეს არა აქვს ქმედების ინდივიდუალიზაციის და სიტყვიერი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობა, მხოლოდ იმის გამო, რომ ადამიანმა შესაძლოა 10 ან 20 წლის წინ ჩაიდინა ასეთივე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რისთვისაც ზეპირი შენიშვნა იქნა გამოყენებული. როცა არსებული სანქცია იმგვარად არის ფორმულირებული, რომ მოსამართლეს არ აძლევს პროპორციული ღონისძიების შერჩევის და ამ გზით ქმედების ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობას, სახეზეა არაადამიანური და დამამცირებელი სასჯელი, რაც აკრძალულია კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის დარღვევა.

ამასთან პარლამენტის დისკრეციას განეკუთვნება კონკრეტული ვადის დაწესება, რომლის გასვლის შემდეგ ადამიანი რეაბილიტირებულად უნდა ჩაითვალოს და მოსამართლეს კვლავ მიეცეს მის მიმართ ზეპირი შენიშვნის გამოყენების შესაძლებლობა. ეს შეიძლება იყოს ერთი წელი ან მეტი. არაგონივრულად ხანგრძლივი რეაბილიტაციის ვადა ცალკე შეიძლება გახდეს კონსტიტუციური კონტროლის საგანი. მაგალითად, ასეთ არაგონივრულ ვადად შეიძლება მიჩნეული იქნას 10 წელი ან ამაზე მეტი დრო.

ამგვარად, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლს, მე-15 მუხლის პირველ პუნქტის, 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს, მე-9 მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებს, ამიტომ ვითხოვთ გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად, ძალადაკარგულად ცნობას.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 8.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II, 57.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 9 თებერვლის გადაწყვეტილება №1/2/622 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოგუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ, II, 15.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, II, 66-67.

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 13.

[6] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილება N2/4/532,533 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 26.

[7] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 21.

[8] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 26-33, 41.

[9] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 62.

[10] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 80.

[11] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 81.

[12] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 81.

[13] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 89.

[14] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 89.

[15] Google Spain SL, Google Inc. v Agencia Española de Protección de Datos, Mario Costeja González, Case C-131/12 2014, para. 94. ასევე, para. 97 და 99.

[16] Guide to the Case-Law of the of the European Court of Human Rights, Data Protection, Council of Europe, 2022, 64-69.

[17] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 4-7.

[18] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 12.

[19] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 11.

[20] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 13.

[21] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 16.

[22] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 17.

[23] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 27.

[24] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 79.

[25] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 80.

[26] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 83.

[27] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 106.

[28] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 109.

[29] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 110.

[30] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 112.

[31] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 113.

[32] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 114.

[33] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 115.

[34] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 116.

[35] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 121.

[36] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 129-130.

[37] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-55.

[38] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 10.

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის N1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა – საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 10.

[40] Hurbain v. Belgium, application no. 57292/16, para. 109.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა