შპს „ალტა“, შპს „ოქეი“, შპს „ზუმერი ჯორჯია“, შპს „ჯორჯიან მობაილ იმპორტი“ და შპს „სმაილი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ (კონსტიტუციური სარჩელი N877)

პირველ რიგში, გვსურს მცირედი მიმოხილვა გავაკეთოთ ჩვენი ორგანიზაციის შესახებ. საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაცია არის ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია. ასოციაციის მთავარ ფუნქციას წარმოადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე საავტორო და მომიჯნავე უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვა. აღნიშნული გულისხმობს ასოციაციის მიერ შემდეგი საქმიანობის განხორციელებას: საავტორო უფლებით დაცული ნაწარმოებების და მომიჯნავე უფლებების ობიექტების გამოყენებისთვის ნებართვების გაცემას, ჰონორარის შეგროვებას და შესაბამისი უფლების მფლობელებისთვის გადახდას.

ასოციაცია მოქმედებს როგორც ადგილობრივი, ასევე უცხოელი საავტორო და მომიჯნავე უფლებათა მფლობელების სახელით. ასოციაციას გაფორმებული აქვს ურთიერთწარმომადგენლობის შესახებ ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნის (150-ზე მეტი ქვეყანა და ტერიტორია) ანალოგიურ ორგანიზაციასთან, რის საფუძველზეც, ერთი მხრივ, ენიჭება უფლება საქართველოს ტერიტორიაზე წარმოადგინოს ავტორთა და მომიჯნავე უფლების მფლობელთა რეპერტუარი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, გასცეს მათი გამოყენებისთვის ნებართვები, შეაგროვოს ჰონორარი და გადაუხადოს უცხოეთის შესაბამის კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს, ხოლო მეორე მხრივ, ადგილობრივი რეპერტუარის საზღვარგარეთ გამოყენებისთვის ჰონორარის შეგროვების უფლება გადაცემული აქვს შესაბამისი ქვეყნების მსგავსი ტიპის ორგანიზაციებისთვის, რომელთა მეშვეობითაც ადგილობრივი უფლების მფლობელების კუთვნილი, საზღვარგარეთ შეგროვებული ჰონორარი ირიცხება ასოციაციაში და ნაწილდება ადგილობრივ უფლების მფლობელებზე.

ამავდროულად, ასოციაცია არის „ავტორთა და კომპოზიტორთა საზოგადოებების საერთაშორისო კონფედერაციის“ (CISAC-) http://cisac.org ნამდვილი წევრი 2006 წლიდან, „რეპროდუცირების უფლებათა ორგანიზაციების საერთაშორისო ფედერაციის“ (IFRRO) http://ifrro.org ასოცირებული წევრი 2009 წლიდან და ნამდვილი წევრი 2012 წლიდან, „ჩაწერისა და მექანიკური რეპროდუცირების უფლებების მმართველი საზოგადოებების საერთაშორისო ორგანიზაციის“ (BIEM) http://biem.org წევრი 2010 წლიდან და შემსრულებელთა უფლებების კოლექტიურად მმართველი ორგანიზაციების საბჭოს (SCAPR) https://www.scapr.org/ ასოცირებული წევრი 2015 წლიდან. აღნიშნული ორგანიზაციები ადგენენ მსოფლიოს მასშტაბით არსებული წევრი ასოციაციებისთვის საქმიანობის სტანდარტებს. გამომდინარე აქედან, ასოციაციას საკმაოდ დიდი როლი უჭირავს ქვეყნის შიგნით, როგორც ადგილობრივი, ასევე უცხოელი საავტორო და მომიჯნავე უფლების მფლობელთა უფლებების (ადამიანის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი უფლების) დაცვისა და განვითარების თვალსაზრისით.

როგორც წარმოდგენილი საკონსტიტუციო სარჩელიდან ირკვევა, დავის საგანია „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის შემდეგი მუხლების არაკონსტიტუცირობა: 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტი (ჰონორარი გადაიხდება პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისას გამოსაყენებელ მოწყობილობათა (აუდიო და ვიდეომაგნიტოფონებისა და სხვა მოწყობილობათა) და მატერიალურ მატარებელთა (ფონო და ვიდეოფირების, კასეტების, ლაზერული ფირფიტების, კომპაქტფირფიტებისა და სხვა მატერიალურ მატარებელთა) მწარმოებლებისა და იმპორტიორების მიერ), მე-5 პუნქტის პირველი და მესამე წინადადება (ჰონორარის შეგროვებასა და განაწილებას ახორციელებს იმ ორგანიზაციათაგან ერთერთი, რომლებიც კოლექტიურ საფუძველზე მართავენ ავტორთა, შემსრულებელთა და ფონოგრამების დამამზადებელთა ქონებრივ უფლებებს, ამ ორგანიზაციათა შორის შეთანხმების შესაბამისად. აღნიშნულ ორგანიზაციებს უფლება აქვთ ფიზიკური და იურიდიული პირებისაგან, მათ შორის, სახელმწიფო ორგანიზაციებისა და დაწესებულებებისაგან მოითხოვონ ინფორმაცია ამ მუხლის მე-4 პუნქტში მითითებულ მოწყობილობათა და მატერიალურ მატარებელთა წარმოებისა და იმპორტის შესახებ), მე-6 პუნქტი (ჰონორარის ოდენობა და გადახდის წესი განისაზღვრება, ერთი მხრივ, აღნიშნულ მწარმოებლებს ან იმპორტიორებს და, მეორე მხრივ, ერთერთ იმ ორგანიზაციას შორის შეთანხმებით, რომლებიც კოლექტიურ საფუძველზე მართავენ ავტორთა, შემსრულებელთა და ფონოგრამების დამამზადებელთა ქონებრივ უფლებებს. თუ მხარეები ვერ მიაღწევენ შეთანხმებას, ჰონორარის ოდენობას, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს ერთერთი მხარის ან მხარეების მიმართვის საფუძველზე განსაზღვრავს „საქპატენტი“. „საქპატენტის“ გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს სასამართლოში გადაწყვეტილების მიღებიდან 2 თვის ვადაში), 64-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც პირადი სარგებლობისათვის გამოსაყენებელ მოწყობილობათა და მატერიალურ მატარებელთა იმპორტიორები ვალდებულნი არიან ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას მოთხოვნისთანავე წარუდგინონ ყველა ის დოკუმენტი, რომელიც შეიცავს საავტორო ან მომიჯნავე უფლების ობიექტის გამოყენების შესახებ ზუსტ ცნობებს, რაც აუცილებელია ჰონორარის შეგროვებისა და განაწილებისათვის, და 66-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მეორე წინადადების შემდეგი წინადადება: „ამასთან, ორგანიზაციას უფლება აქვს ჰონორარიდან გამოქვითოს მის შეგროვებაზე, განაწილებასა და გადახდაზე დახარჯული თანხები“.

როგორც მოგეხსენებათ, „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლი ითვალისწინებს ფიზიკური პირის მიერ პირადი სარგებლობისათვის აუდიოვიზუალური ნაწარმოების ან ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების რეპროდუცირებისას შესაბამისი საავტორო და მომიჯნავე უფლების მფლობელის მიერ ჰონორარის მიღების შესაძლებლობას. აღნიშნული გამომდინარეობს იქიდან, რომ რეპროდუცირება საავტორო და მომიჯნავე უფლების მფლობელის კუთვნილი ქონებრივი უფლებაა და მისი განხორციელებისათვის მითითებულ უფლების მფლობელს ეკუთვნის ჰონორარი. გასათვალისწინებელია, რომ ფიზიკურ პირს შესაძლოა სათანადო წესით შეძენილი ჰქონდეს ნაწარმოები, რომლის „კოპირებასაც“ ახდენს, თუმცა ბუნებრივია ნაწარმოების ფიზიკური სახით შეძენა არ გულისხმობს ამ ნაწარმოებზე რაიმე სახის უფლების მოპოვებას (ნებართვის აღებას და ჰონორარის გადახდას უფლების მფლობელისათვის). სწორედ ეს განასხვავებს ინტელექტუალურ საკუთრებას მატერიალური საკუთრებისაგან. „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის თანახმად საავტორო უფლება არ არის დამოკიდებული იმ მატერიალური ობიექტის საკუთრების უფლებაზე, რომელშიც გამოხატულია ნაწარმოები და მატერიალური ობიექტის საკუთრების ან მფლობელობის გადაცემა თავისთავად არ იწვევს ამ ობიექტში გამოხატულ ნაწარმოებზე საავტორო უფლების გადაცემას. შესაბამისად, ფიზიკურ პირს შეუძლია მხოლოდ ისარგებლოს ნაწარმოებით (მოუსმინოს, უყუროს), რადგან რეალურად ის, როგორც მომხმარებელი იძენს მხოლოდ პირადი მიზნით მისი სარგებლობის უფლებას და ამ ნაწარმოების გამოყენება ნებისმიერი სხვა მიზნით, მათ შორის რეპროდუცირების გზით, რაც ზემოხსენებული კანონის მე-18 მუხლის თანახმად ავტორის საავტორო ქონებრივი უფლებაა, ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს არ გააჩნია და აღნიშნული მხოლოდ უფლების მფლობელის ნებართვისა და შესაბამისი ჰონორარის გადახდის შემდეგ არის შესაძლებელი. მითითებული კანონის 21-ე მუხლი, სწორედ ნაწარმოების გამოყენების პირადი მიზნიდან გამომდინარე ათავისუფლებს ფიზიკურ პირს ნებართვის აღების ვალდებულებისაგან, თუმცა უფლების მფლობელს, მისი საკუთრების შეზღუდვის ხარჯზე უნარჩუნდება ჰონორარის მიღების უფლება, რაც მისი ნაწარმოების უსასყიდლო გამოყენებისათვის, ავტორის კანონით გათვალისწინებული გარანტიაა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ვინაიდან შეუძლებელია დადგენდეს (გააკონტროლოს უფლების მფლობელმა) თუ როდის, რა რაოდენობით და რა სახის ნაწარმოების რეპროდუცირებას განახორციელებს ფიზიკური პირი, ან განახორციელებს თუ არა საერთოდ, კანონმდებელმა გაითვალისწინა უმრავლესი ქვეყნების გამოცდილება და უფლების მფობელისთვის ჰონორარის გადახდის შესაბამისი გზა განსაზღვრა. ისევე როგორც ეს სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობითაა გათვალისწინებული, ასეთი გზით ჰონორარის მიღებას უფლების მფლობელი ახორციელებს ისეთი მოწყობილობებისა და მატერიალური მატარებლების დამამზადებლებისა და იმპორტიორებისგან, რომელზეც შესაძლებელია განხორციელდეს ნაწარმოების რეპროდუცირება. ამ რეგულაციის გარეშე, შეუძლებელი იქნებოდა ფიზიკური პირის რეპროდუცირების ადმინისტრირება და ჰონორარის შეგროვება, შედეგად, ავტორი და მომიჯნავე უფლების მფლობელი დაკარგავდა სამართლიანი ანაზღაურების უფლებას მისი ნაწარმოების და მომიჯნავე უფლების ობიექტების გამოყენებისას. ამასთან, რადგანაც, ასევე შეუძლებელია ამის ინდივიდუალურად განხორციელება, ასეთი გზით ჰონორარის შეგროვებასა და განაწილებას ახორციელებს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურად მმართველი ორგანიზაცია. ხაზგასასმელია ასევე ისიც, რომ აღნიშნული ჰონორარის გადახდას, არაპირდაპირად, მაგრამ მაინც ფიზიკური პირი ახორციელებს, რადგან სწორედ ის იძენს ხსენებულ ტექნიკას, რომლის ფასიდანაც იანგარიშება მოცემული ჰონორარის ოდენობა

ესეთია სრული სქემა და ყველაზე პრაქტიკული მექანიზმი, რაც უმრავლესი ქვეყნების კანონმდებლობითაა გათვალისწინებული და უზრუნველყოფს საავტორო და მომიჯავე უფლებების მფლობელთა სამართლიან ანაზღაურებას. ასევე საგულისხმოა, რომ ხსენებული განაკვეთის შეგროვებისა და გადახდის პრაქტიკა არსებობს არამარტო ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და განვითარებული ევროპის ქვეყნებში, არამედ სხვა კონტინენტებზეც, მაგალითისათვის აფრიკის კონტინენტის არაერთ ქვეყანაში: ბურკინა ფასო, ალჟირი, განა, ნიგერია, კოტ დიუვარი, მაროკო, კამერუნი, ბოტსვანა, კენია და სხვა.

აღნიშნული საკითხის მნიშვნელობის თვალსაზრისით წინამდებარე წერილის დანართად წარმოგიდგენთ საავტორო უფლებების სფეროში ყველაზე დიდი საერთაშორისო ქოლგა ორგანიზაციის, ავტორთა და კომპოზიტორთა საზოგადოებების საერთაშორისო კონფედერაციის (CISAC) წერილის ასლს, სადაც ხაზგასმულია წერილში ხსენებული სფეროს საქართველოში ამოქმედების აუცილებლობა.

ამასთან ფიზიკური ასლის სახით წარმოგიდგენთ საერთაშორისო კვლევას ფიზიკური პირების მიერ პირადი მოხმარების მიზნით ნაწარმოებების რეპროდუცირებისას (ე.წ private copying) ჰონორარის გადახდის პრაქტიკის შესახებ, სადაც წარმოდგენილია მსოფლიოში არსებული, როგორც სატარიფო განაკვეთები, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის სისტემა, ასევე Private copying-ის, როგორც ქვეყნის ეკონომიკისა და იტელექტუალური საკუთრების განვითარების აუცილებელი პირობის არსებობის აუცილებლობა. კვლევა შეგიძლიათ ასევე იხილოთ შემდეგ ბმულზე: http://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_1037_2017.pdf კვლევა განხორციელებულია ინტელექტუალური საკუთრების მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ 2016 წელს.

ახლა კი გვინდა მოკლედ შევეხოთ წარმოდგენილ სარჩელში მოსარჩელეების მხრიდან მოყვანილ არგუმენტაციას. ჩვენი მოსაზრებით, მოცემული სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლომ არ უნდა მიიღოს არსებითად განსახილველად, რადგან სარჩელში მითითებული სადავო საკითხები - სადავოდ გამხდარი ნორმები არ არის შეუსაბამობაში საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ უფლებებთან და თავისუფლებებთან.

უსაფუძვლოა მოსარჩელეების მიერ აპელირება იმაზე, რომ კომპანიის მიერ კანონის გზით მიღებული ნებიმიერი შემოსავალი წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სამართლებრივ სიკეთეს, ანუ დაცულია საკუთრების უფლებით. კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი არ ანიჭებს პირს უფლებას თავი აარიდოს კანონით გათვალისწინებულ თუ კერძო ურთიერთობებიდან გამომდინარე ფინანსურ ვალდებულებებს.

რაც შეეხება მოსარჩელეების შემდეგ არგუმენტაციებს:

• კანონი ფინანსურ ტვირთს აკისრებს იმპორტიორებს სხვისი შესაძლო ქმედების გამო

აღნიშნული არგუმენტი არ არის რელევანტური მოცემულ შემთხვევაში და მოსარჩელეები არასწორად ცდილობენ წარმოაჩინონ საავტორო ჰონორარის გადახდის ვალდებულება, როგორც იმპორტიორებისა და მწარმოებელების საკუთრების უფლების შელახვა. ხაზგასასმელია, რომ ფიზიკური პირის მიერ ნაწარმოებების რეპროდუცირება შესაძლებელია განხორცილდეს, მხოლოდ იმპორტიორის მიერ მომხმარებელზე მიწოდებული რეპროდუცირებისათვის გამოსაყენებლი მოწყობილობებისა და მატერიალური მატარებლების საშუალებით. აქ, მთავარი მოქმედი პირი იმპორტიორია, ის გადასცემს ფიზიკურ პირს რეპროდუცირების განხორცილების საშუალებას, რომლითაც ლოგიკურია, რომ ის მათი რეალიზაციის შედეგად იღებს სარგებელსაც. იმპორტიორს, რეპროდუცირებისათვის გამოსაყენებელ მოწყობილობასთან ერთად შემოაქვს სხვა ბევრი საყოფაცხოვრებო ნივთი, თუმცა ის ამისთვის არ იხდის ჰონორარს, რადგან მისი გამოყენება არ ხდება ავტორის ნაწარმოების რეპროდუცირებისათვის. ასევე აღსანიშნავია ისიც, რომ იმპორტიორმა შესაძლოა შემოიტანოს ისეთი მოწყობილობა ან მატერიალური მატარებელი, რომლითაც შესაძლებელია ნაწარმოებების რეპროდუცირება, მაგრამ ის შეიძლება გათვისუფლდეს საავტორო ჰონორარის გადახდისაგან. ასეთი შემთხვევას ადგილი მაშინ ექნება თუ მოწყობილობებისა და მატერიალური მატარებლებების გასხვისება იმპორტიორის მიერ არ მოხდება ფიზიკურ პირებზე. ასოციაციის სატარიფო განაკვეთის მიხედვით „ჰონორარი არ გადაიხდება იმ მატერიალურ მატარებლებსა და მოწყობილობებზე, რომლებიც ჰონორარის გადახდის მომენტისათვის წარმოადგენს ექსპორტის საგანს, ასევე პროფესიული გამოყენების მიზნით წარმოებულ და/ან იმპორტირებულ მატერიალურ მატარებლებსა და მოწყობილობებზე. პროფესიული გამოყენება ამ განაკვეთების მიზნებისათვის გულისხმობს მათ ისეთ არაფიზიკურ მესამე პირზე გასხვისებას, რომელიც იყენებს ასეთ მატერიალურ მატარებლებსა და/ან მოწყობილობებს სამსახურებრივი მიზნით და არ ახორციელებს მათ რეალიზაციას“. (იხ. https://gca.ge/uploads/files/Tariff_C_Private_Copying.pdf ) გამომდინარე აღნიშნულიდან, ასევე საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ ჰონორარის არაპირდაპირ გადამხდელად საბოლოო ჯამში მაინც ფიზიკური პირები არიან, რომლებიც ახორცილებენ ამ მოწყობილობების შეძენას.

• კანონი არ განსაზღვრავს ჰონორარის ოდენობას, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს

მოსარჩელეების მოცემული არგუმენტაციაც უსაფუძვლო და დაუსაბუთებელია, რადგან საავტორო კანონმდებლობით, წარმოუდგენელია დადგინდეს საავტორო ჰონორარის ოდენობა. უფრო მეტიც, ის ფაქტი, რომ აღნიშნული კანონით არ არის განსაზღვრული, კიდევ ერთხელ მიუთითებს არსებული კანონმდებლობის ევროპის კანონმდებლობასთან სრულ ჰარმონიზაციაზე. საბაზრო ეკონომიკის პირობებში საკუთრების უფლებაზე ფასწარმოქმნა ხდება მხარეთა თავისუფალი ნების გამოვლენის პრინციპის საფუძველზე ურთიერთშეთანხმების გზით და შესაბამისად, კანონი მესაკუთრეს ვერ დაუწესებს თავისი უფლების განკარგვის ფასს და პირიქით, აღნიშნული იქნებოდა სახელმწიფოს მიერ უხეში ჩარევა პირის მიერ საკუთარი უფლებების თავისუფლად განხორციელებაში. რაც შეეხება მათი მხრიდან აპელირებას, რომ კოლექტიური მართვის ორგანიზაციას კანონი შეუზღუდავ თავისუფლებას ანიჭებს დაადგინოს საავტორო ჰონორარის ოდენობა მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესი, არც ეს არ შეესაბამება სინამდვილეს. საავტორო კანონმდებლობით, იმ შემთხვევაში, თუ კოლექტიური მართვის ორგანიზაცია და იმპორტიორები ვერ მიაღწევენ შეთანხმებას საავტორო ჰონორარის ოდენობაზე, რომელიმე მხარის მიმართვის საფუძველზე „საქპატენტი“ განსაზღვრავს საავტორო ჰონორარის ოდენობას, მის გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს. როგორც მოგეხსენებათ, „საქპატენტი“ წარმოადგენს სახელმწიფო დაწესებულებას, რომელიც ახორცილებს საჯარო პოლიტიკას საავტორო უფლებების დაცისა და განხორცილების სფეროში. გამომდინარე აქედან, კანონმდებლობით დარეგულირებულია კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის მხრიდან დადგენილი განაკვეთის საჭიროების შემთხვევაში შემდგომი რეგულირების მექანიზმი.

ევროპის პარლამენტისა და საბჭოს 2001 წლის 22 მაისის №2001/29/EC დირექტივის თანახმად წევრ სახელმწიფოებს უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა დაადგინონ გამონაკლისები ან შეზღუდვა პირადი გამოყენების მიზნით ფიზიკური პირების მიერ რეპროდუცირების უფლებაზე, რომლის თანმდევია სამართლიანი ანაზღაურების უზრუნველყოფის სამართლებრივი რეგულირება. მოსარჩელეებს მაგალითის სახით მოყავთ Padawan v. SGAE (# C-467/08) საქმე, თუმცა ამავე საქმეში საინტერესო ის ფაქტია, რომ სასამართლო თავად განმარტვას, რომ სახელმწიფოში პირადი მიზნით რეპროდუცირებისას (private copying-ის) უფლების მფლობელს აუცილებლად ადგება გარკვეული ზიანი და ანაზღაურების განსაზღვრისას ეს უნდა იყოს გათვალისწინებული. ანუ გამოდის რომ საერთაშორისო სასამართლო პრაქტიკაც კი არ დავობს იმ ფაქტზე, რომ ნაწარმოების პირადი მიზნით ფიზიკური პირების მიერ რეპროდუცირებისას ავტორებს ადგებათ ზიანი და აუცილებელია ასეთი ზიანის ანაზღაურება. გარდა ამ საქმისა, ევროსასამართლოს პრაქტიკაში არაერთი სხვა საინტერესო საქმეა, სადაც ყველგან არის აღნიშნული private copying-ის არსებობის შემთხვევში ანაზღაურების (ჰონორარის გადახადის) აუცილებლობა: Case C-521//11 – Amazon Case, Case C-470/14 – EGEDA and Others, Case C-463/12 – Copydan v. Nokia Case და სხვა. არასოდეს, არსად, ეჭვქვეშ არ დამდგარა ამ სფეროს ნორმების კონფლიქტი ქვეყნის უმაღლეს კანონთან და მის საკუთრებით ნორმებთან.

რაც შეეხება საავტორო ჰონორარის გაიგივებას გადასახდებთან და მოსაკრებლებთან, არის სრული აბსურდი და კანონის არასწორად განმარტება, რაც მოსარჩელის არაკვალიფიციურობაზე მიუთითებს. საავტორო ჰონორარი ეს არის ავტორის საკუთრების უფლების გამოყენებისათვის ანაზღაურება, რომელიც წარმოადგენს კერძო სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტის - ავტორის „ჰონორარის უფლებას“. წარმოუდგენელია ჰონორარის განსაზღვრა სახელმწიფოს მიერ გადასახადით და/ან მოსაკრებლით. რაც შეეხება გადასახადების და მოსაკრებლის გადახდას, აღნიშნული ემსახურება მხოლოდ და მხოლოდ ერთადერთ მიზანს, მოხდეს საჯარო სამართლებრივი სიკეთის დაცვა.

• მოწყობილობების/მატერიალური მატარებლების ერთნაირი რეჟიმით დაბეგვრა 

ასოციაციის მიერ შეთავაზებული განაკვეთით მოწყობილობებისა/მატერიალურ მატარებლებზე ერთანიარი საავტორო ჰონორარი არ არის დადგენილი. მოსარჩლეებთან წარდგენილი განაკვეთის მიხედვით მატერიალურ მატარებლებზე გადასახდელი საავტორო ჰონორარის ოდენობა გაცილებით მაღალია ვიდრე მოწყობილობებზე. მიუხედავად ამისა, მოსარჩელეების პოზიცია მაინც უსაფუძვლოა, რადგან თანამედროვე ციფრულ სამყაროში სმარტფონების ერაში, წარმოუდგენელია ტელეფონი გამოყენებული იქნას, მხოლოდ ზარების განსახორციელებლად. ამ ლოგიკით საზოგადოების უმეტეს ნაწილს დღეს მხოლოდ ასეთი ტელეფონი ექნებოდა და არა სმატრფონები. თანამედროვე ტექნოლოგია რაც უფრო ვითარდება, მით მეტია ავტორის ნაწარმოებების პირადი მიზნით რეპროდუცირების შესაძლებლობა და ზოგჯერ მატერიალურ მატარებლეზე მეტად შესაძლებელია ნაწარმოებების რეპროდუცირება მოწყობილობების მეშვეობით განხორცილდეს. აღნიშნულს ადასტურებს ზემოთ მოყვანილი საერთაშორისო კვლევაც.

• ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციების უფლებამოსილება, სტატუსი, შექმნისა და მათ საქმიანობაზე კონტროლის განხორციელების წესი

მოსარჩელეები ამ საკითხზე მსჯელობისასაც არასწორად განმარტავენ „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის დებულებებს. მოსარჩელეები უთითებენ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის რეგისტრაციის გამარტივებულ პროცედურაზე. მათი განმარტებით, საჯარო რეესტრში წესდების წარდგენა და იურიდიული პირის რეგისტრაცია საკმარისია, რათა ასეთმა ორგანიზაციამ განახორციელოს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვა. აღნიშნული არ შეესაბამება სინამდვილეს. ხსენებული კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „მეცნიერების, ლიტერატურისა და ხელოვნების ნაწარმოებთა ავტორების, შემსრულებლების, ფონოგრამის, ვიდეოგრამისა და მონაცემთა ბაზის დამამზადებლების, აგრეთვე საავტორო და მომიჯნავე უფლებების სხვა მფლობელების ქონებრივი უფლებების მართვას საქართველოში ახორციელებენ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციები, რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან”. როგორც ვხედავთ, კანონის ზემოაღნიშნული მოთხოვნის დაკმაყოფილება ორგანიზაციის უფლებამოსილების განხორციელებისათვის ერთ-ერთ აუცილებელ პირობას წარმოადგენს. შესაბამისად, კანონმდებელი ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე სამართავად საკმაოდ მაღალ ბარიერს ქმნის, რომლის დაკმაყოფილებასაც „ნებისმიერი“ რეგისტრირებული არასამეწარმეო ორგანიზაცია ბუნებრივია ვერ შეძლებს.

გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაციაციამ უკვე დადო მსოფლიოს უმრავლესი ქვეყნის ანალოგიურ ორგანიზაციასთან ექსკლუზიური ხასიათის ურთიერთწარმომადგენლობის შესახებ ხელშეკრულება, რის საფუძველზეც იგი საქართველოს ტერიტორიაზე მსოფლიო რეპერტუარს წარმოადგენს. აღნიშნული ხელშეკრულებების შესახებ ინფორმაცია საავტორო კანონდებლობის თანახმად წარდგენილია სახელმწიფო დაწესებულების - „საქპატენტისათვის“. ასევე საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ დღესდეღეობით შეიძლება ფორმალურად იყოს შესაძლებლობა, ნებისმიერმა პირმა დაარეგისტრიროს არასამეწარმეო იურიდიული პირი ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის სახელწოდებით, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს რომ ასეთი იურიდიული პირი განახორციელებს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვას.

რაც შეეხება კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის საქმიანობის კონტროლს, მოსარჩელეები აქაც არასწორად განმარტავენ კანონს და ცდილობენ სასამართლოს შეცდომაში შეყვანას. კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის საქმიანობა, არსებული კანონდებლობის თანახმად არის სრულად გამჭვირვალე და საჯარო. ასევე, იგი განსხვავებით სხვა კერძო სამართლებრივი სუბიექტებისაგან მაქსიმალურად კონტროლდება სახელმწიფოს მიერ, კერძოდ „საავტორო და მომიჯანვე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 63-ე პრიმა მულის პირველი პუნქტის თანახმად (რასაც შეგნებულად არ უთითებენ მოსარჩელეები): “ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია თავის საქმიანობას ახორციელებს საჯაროობისა და გამჭვირვალობის პრინციპების დაცვით. ორგანიზაცია ვალდებულია გამოაქვეყნოს საკუთარი საქმიანობის წლიური ანგარიში, რომელშიც უნდა აღინიშნოს: ა) წლიური შემოსავალი; ბ) ადგილობრივი და უცხოელი უფლების მფლობელებისათვის შეგროვილი და განაწილებული ჰონორარების ოდენობა“. ხოლო ხსენებული მუხლის მე-2 პუნქტის  „ა“ ქვეპუნტის თანახმად: „ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია ვალდებულია: „საქპატენტს“ წარუდგინოს: წესდება და ინფორმაცია მასში ცვლილების შეტანის შესახებ; ინფორმაცია საზოგადოების მართვის ორგანოებში შემავალი პირების შესახებ და აღნიშნულ ორგანოებში განხორციელებული ცვლილებების შესახებ; სხვა ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადებული ხელშეკრულებები; საავტორო და მომიჯნავე უფლებების ობიექტების გამოყენებისათვის დადგენილი ტარიფები და ინფორმაცია ტარიფებში ცვლილების შეტანის თაობაზე; ხელმძღვანელობისა და მართვის ორგანოების სხდომის ოქმი; წლიური ანგარიში; სასამართლოს გადაწყვეტილება იმ საქმეზე, რომელშიც ის მონაწილეობდა”. შესაბამისად, მოსარჩელეების პოზიცია მცდარია.

• შეგროვებული ჰონორარიდან ორგანიზაციის ხარჯების გამოქვითვა

მოცემული არგუმენტაციის ჩამოყალიბებით ნათლად ჩანს, რომ მოსარჩელეები არათუ არ იცნობენ კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის საქმიანობის საერთაშორისო პრაქტიკას, მათ წარმოდგენაც კი არ აქვთ ასეთი ორგანიზაციების საქმიანობის სპეციფიკაზე. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ასეთ ორგანიზაციებში გაწევრიანებული არიან საავტორო და მომიჯნავე უფლების მფლობელები და ისინი იღებენ გადაწყვეტილებებს თუ როგორ მართონ თავიანთი საკუთრება. მსოფლიოს ნებიმიერ ქვეყანაში შეგროვებული ჰონორარიდან ხორციელდბა ადმინისტრაციული დანახარჯების ანაზღაურებისათვის საჭირო გამოქვითვები, რადგან ასეთი ორგანიზაციები არიან კერძო ორგანიზაციები და არც სახელმწიფო და არც სხვა სახის დაფინანსება არ გააჩნიათ. ის რესურსი, რაც იხარჯება ჰონორარის შეგროვებასა და განაწილებაზე, შეგროვებული ჰონორარის მცირედი ნაწილით კომპენსირდება, ისევ წევრი ავტორების თანხმობით. შესაბამისად, გამოქვითვების ოდენობა წარმოადგენს შეთანხმების საგანს კოლექტიური მართვის ორგანიზაციასა და უფლების მფლობელს შორის, რომლებიც რეალურად წარმოადგენენ ორგანიზაციის „მფლობელებს“. შესაბამისად, მესამე პირის ჩარევა ასეთ შეთანხმებაში წარმოუდგენელია, რადგან ერთადერთი, გამოქვითვების ოდენობამ შეიძლება გავლენა იქონიოს მხოლოდ უფლების მფლობელზე, რომელიც თავად იღებს აღნიშნულზე გადაწყვეტილებას. უფლების მფლობელსა და კოლექტიური მართვის ორგანიზაციას შორის გამოქვითვის ოდენობაზე შეთანხმებით არავის საკუთრების უფლება არ შეიძლება შეილახოს. აბსოლუტურად საღ აზრს მოკლებულია მსჯელობა იმაზე, რომ კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის გამოქვითვების ოდენობამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს იმპორტიორების გადასახდელ ჰონორარზე. პირველი, ეს ვერ მოხდება რადგან წინასწარ შეუძლებელია დადგინდეს შესაგროვებელი ჰონორარისათვის რა ხარჯის გაწევა მოუწევს ორგანიზაციას, მეორე, თუ იმპორტიორს გადასახდელი აქვს შემოსავლიდან გარკვეული პროცენტი, როგორ შეიძლება გასაწევი ხარჯი პროცენტებით დაითვალოს? და რაც მთავარია, მესამე, მოცემული გამოქვითვა განაკვეთს არ ემატება და არც ცვლის მას. გამოქვითვის არ არსებობის შემთხვევაშიც კი, იმპორტიორს მაინც მოუწევდა იმავე ოდენობის ჰონორარის გადახდა.

რაც შეეხება ინფორმაციის წარმოდგენის საკანონდებლო ვალდებულებას, აღნიშნული გამოიყენება მხოლოდ განაკვეთის (ჰონორარის) ზუსტი ოდენობის გამოანგარიშებისთვის და შეუძლებელია ამ ინფორმაციის მოპოვებით საფრთხე მიადგეს სამეწარმეო სუბიექტს, რადგან ასეთი ინფორმაცია მისი თანხმობის გარეშე მაინც არ საჯაროვდება. საინტერესოა ის, თუ რა ინფორმაციის გამოთხოვაა შესაძლებელი „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის 64-ე მუხლის მე-4 და მე-5 პუნქტებით. მოცემულ შემთხვევაში საუბარი არ არის ყველა სახის ინფორმაციაზე, არამედ მხოლოდ იმ ინფორმაციაზე, რაც საჭიროა ჰონორარის შეგროვებისა და გამოანგარიშებისათვის. ასეთი ინფორმაცია მაგალითისათვის შეიძლება იყოს რეპროდუცირებისათვის გამოსაყენებლი მოწყობილობებისა და მატერიალურ მატარებელთა ჩამონათვალი, მათი რაოდენობა და ღირებულება, რომლის საფუძველზეც მოხდება გადასახდელი ჰონორარის დაანგარიშება. ანალოგიურია პრაქტიკა სხვა მოსარგბლეებთან ურთიერთობისას. მაგალითად, ყველა ტელე და რადიო კომპანია, მასობრივ-სანახაობითი ღონისძიების ორგანიზატორი, საზოგადოებრივი კვების ობიექტი, სახელმწიფო დაწესებულებებიც და ყველა ის ორგანიზაცია, რომელიც წარმოადგენს მოსარგებლეს და უხდის ჰონორარს ასოციაციას, მას ასევე აწვდის მსგავსს ინფორმაციას: ტელე და რადიო კომპანია - სარეკლამო შემოსავლის ოდენობას, ღონისძიების ორგანიზატორი - რეალიზებული ბილეთებიდან მიღებული შემოსავლის ოდენობას და ა.შ. ასოციაციას ასეთი ინფორმაცია საჯაროდ არასოდეს გაუხდია. ვინაიდან ასოციაციასა და მოსარგებლეების შორის იდება წერილობითი შეთანხმება (კანონი ამ შემთხვევაში ზეპირ შეთანხმებას არ ითვალისწინებს), ასეთი შეთანხმება მხარეების მოთხოვნით როგორც წესი ითვალისწინებს მიწოდებული ინფორმაციის კოფიდენციალურობას. ასევე შესაძლებელია ასეთი ინფორმაციის გამჟღავნებით მიყენებული ზარალის ანაზღაურებაც. ასევე საყურადღებოა, რომ მოსარჩელეები 64-ე მუხლის მე-4 და მე-5 პუნტებს შეუსაბამოდ მიიჩნევევნ კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან მიმართებით, სადაც საუბარია პირადი საქმიანობის ადგილის, პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით განხორციელებული საუბრის, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინების ხელშეუხებლობაზე. ამ მუხლში ჩამოთვლილიდან არცერთი არ წარმოადგენს ჰონორარის გამოანგარიშებისა და გადახდისათვის საჭირო ინფორმაციას და ბუნებრივია ასეთი უფლების შელახვასაც ვერ ექნება ადგილი.

ამასთან, მოსარჩლეების არგუმენტაცია სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვაზე ასევე დაუსაბუთებელი და უსაფუძვლოა. მოსარჩელეები არასწორად განმარტავენ იმპორტიორების მიერ გადასახდელი საავტორო ჰონორარის განსაზღვრის ეტაპებს: იმპორტიორებისა და კოლექტიური მართვის ორგანიზაციის შეთანხმება, „საქპატენტი“ და მისი გადაწყვეტილების გასაჩივრება სასამართლოში. მოცემულ შემთხვევაში ჯერ ყურადღება გავამახვილოთ მხარეთა შეთანხმებაზე. თუ მხარეები ვერ შეთანხდებიან საავტორო ჰონორარის ოდენობაზე რა უშლით მათ ხელს მიმართონ სასამართლოს? არც არაფერი, თითეულ ადაამიანს და მათ შორის პირთა გაერთიანებას, მათ შორის იურიდიულ პირს აქვს უფლება ისარგებლოს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. გარდა ამისა, მართალია, კანონში წერია, რომ „საქპატენტს“ შეუძლია მხარეთა შეუთანხმებლობის შემთხვევაში განსაზრვროს საავტორო ჰონორარი, მისი გადახდისა და გამოანგარიშების წესი, მაგრამ საყურადღებოა აქ ერთი გარემოება. „საქპატენტი“ ამ უფლებამოსილებას მაშინ ახორცილებს თუ ერთ-ერთი მხარე ან მხარეები მიმართავენ ამის თაობაზე. ანუ იმ შემთხვევაში თუ მხარეები ამას მოისურვებენ. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ კოლექტიური მართვის ორგანიზაციამ ტარიფის განსასაზღვრად მიმართოს „საქპატენტს“, რადგან ის თავად წარმოადგენს ავტორებს და ახორციელებს მათი როგორც მესაკუთრეების ინტერესებს. მესკუთრის მთავარი ინტერესია საკუთარი საკუთრება თვითონ შეაფასოს და არა სხვამ. შესაბამისად, სახელმწიფო ორგანოს ჩარევა ამ საკითხში ნაკლებად სასურველია მესაკუთრისთვის. აქედან გამომდინარე, პრაქტიკულად რჩება ერთადერთი შემთხვევა, კერძოდ ის, რომ ტარიფის განსასაზღვრად „საქპატენტს“ მიმართოს მოსარგებლემ. ასოციაციის ინტერესშია იმპორტიორს ნებაყოფლობით გადაუხდელობის შემთხვევაში სასამართლო წესით მოსთხოვოს კანონდებლობის რეგულაციის შესრულება - ჰონორარის გადახდა. შესაბამისად, იმპორტიორს, თუ მას დავის გადაჭრა ამ გზით სურს, მოცემული უფლების განხორციელება ბუნებრივია თავისუფლად შეუძლია.

დამატებით, მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ სადავო ნორმები არ არის ნათელი, რაც აბსურდს წარმოადგენს. კანონი ნათლად განსაზღვრავს თუ ვინ არიან უფლების მფლობელები და შესაბამისად ვის აქვს უფლება მიიღოს ჰონორარი, რის იმპორტზე და დამზადებაზეა გადასახდელი ჰონორარი, ვინ ადგენს განაკვეთს, ვინ იხდის ჰონორარს. კანონის არც ერთი ნორმა არ არის ორაზროვანი და მისი დებულებები სპეციალურ განმარტებებეს არ საჭიროებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ მოსარჩელეების არცერთი მოთხოვნა არ უნდა დაკმაყოფილდეს მათი უსაფუძვლობისა და დაუსაბუთებლობის გამო. განსაკუთრებით ხაზგასასმელია, რომ ევროკავშირთან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ (DCFTA) შეთანხმების რატიფიცირების შემდეგ საქართველოს სახელმწიფომ აიღო ვალდებულებები ქვეყანაში საავტორო უფლებების დაცვისა და გავნითარების თავლსაზრისით. ამ შეთანხმების ერთი თავი სრულად მიძღვნილია ინტელექტუალური საკუთრების, მათ შორის საავტორო უფლებების დაცვა-განვითარებაზე და ასევე ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის საქმიანობის მნიშვნელობაზე სახელმწიფოში.

ამრიგად, ჩვენი მოსაზრებით, საავტორო უფლებების სფეროში ზემოაღნიშნული მუხლების არაკონსტიტუციურად ცნობა, გამოიწვევს საავტორო უფლებების (საკუთრების უფლების) შეზღუდვას გარკვეული ანაზღაურების გარეშე, რაც არამარტო დიდ საფრთხეს წარმოადგენს ქვეყნის სამართლის ევროპული კანონმდებლობის ჰარმონიზაციის გზაზე, არამედ იქნება ამ ინტელექტუალური საკუთრების სფეროში სახელმწიფოს მხრიდან უკან გადადგმული დიდი ნაბიჯი.