„შპს ალტა“, „შპს ოქეი“, „შპს ზუმერი ჯორჯია“, „შპს ჯორჯიან მობაილ იმპორტი“ და „შპს სმაილი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
| დოკუმენტის ტიპი | კონსტიტუციური სარჩელი |
| ნომერი | N877 |
| ავტორ(ებ)ი | 1. შპს „ალტა“ 2. შპს „ოქეი“ 3. შპს „ზუმერი ჯორჯია” 4. შპს „ჯორჯიან მობაილ იმპორტი“ 5. შპს „სმაილი“ |
| თარიღი | 17 მარტი 2017 |
თქვენ არ ეცნობით სარჩელის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ სარჩელის დოკუმენტი
განმარტებები სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით
|
წინამდებარე სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს. ის შეიცავს ყველა სავალდებულო რეკვიზიტს და ფორმალურად სრულიად გამართულია. სარჩელი შემოტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დაცული უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევასთან დაკავშირებით. კერძოდ, მოსარჩელეებს წარმოადგენენ, შპს „ალტა“, შპს „ჯორჯიან მობაილ იმპორტი“, შპს „ოქეი“, შპს „სმაილი“ და შპს „ ზუმერი ჯორჯია“ (შემდგომში - „იმპორტიორები“), რომლებიც წარმოადგენენ საყოფაცხოვრებო ტექნიკის იმპორტიორებს საქართველოში. არასამეწარმეო (არაკომერციულმა) იურიდიულმა პირმა - საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაციამ (ასოციაცია), რომელიც საჯარო რეესტრის მონაცემების მიხედვით წარმოადგენს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას, 2016 წლის აპრილში იმპორტიორებს გაუგზავნა წერილი და მოსთხოვა ჰონორარის გადახდა საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის საფუძველზე თავის მიერ დადგენილი ტარიფების მიხედვით. ამასთანავე, მიუთითა, რომ ჰონორარის გადაუხდელობის შემთხვევაში მიმართავს სასამართლოს იმპორტიორების წინააღმდეგ(იხ. თანდართული ასოციაციის წერილები და ასოციაციის ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან). სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან ის ეხება კანონის ნორმების შეუსაბამობას საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ უფლებებთან და თავისუფლებებთან. ამასთან, წინამდებარე სარჩელით საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის სადავოდ გახდილი ნორმები არ ყოფილა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განხილვის საგანი. ამასთანავე, არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა აქტი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობის გარეშე შეუძლებელი იქნებოდა სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა. ამგვარად, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი. |
მოთხოვნის არსი და დასაბუთება
საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის (შემდგომში - „კანონი“) 21-ე მუხლი აწესრიგებს საავტორო უფლების მფლობელის ქონებრივი უფლებების შეზღუდვის შემთხვევას, კერძოდ, მისი პირველი პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს ფიზიკური პირის მიერ მართლზომიერად გამოცემის ან საჯარო გაცნობის გზით საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი ნაწარმოების რეპროდუცირებას მხოლოდ პირადი სარგებლობისათვის, საავტორო უფლების მფლობელის თანხმობისა და მისთვის საავტორო ჰონორარის გადახდის გარეშე. იმავე მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს ამ წესიდან გამონაკლისს და აუდიოვიზუალური ნაწარმოების ან ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების ავტორს ან საავტორო უფლების სხვა მფლობელს, უფლებას აძლევს მიიღოს შესაბამისი ჰონორარი.
აღნიშნული სამართლებრივი ურთიერთობის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ კანონის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ჰონორარის გადახდაზე ვალდებულ პირად განსაზღვრავს არა იმ ფიზიკურ პირს, რომელიც რეალურად ახორციელებს ნაწარმების რეპროდუცირებას, არამედ, პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისას გამოსაყენებელ მოწყობილობათა (აუდიო- და ვიდეომაგნიტოფონებისა და სხვა მოწყობილობათა) და მატერიალურ მატარებელთა (ფონო- და ვიდეოფირების, კასეტების, ლაზერული ფირფიტების, კომპაქტფირფიტებისა და სხვა მატერიალურ მატარებელთა) მწარმოებლებსა და იმპორტიორებს.
სწორედ ამიტომ სადავო ნორმები პირდაპირ უკავშირდება იმპორტიორების საკუთრების უფლებას. უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, ჰონორარით დასაბეგრ მოწყობილობაზე/მატერიალურ მატარებელზე საკუთრების უფლება, მანამ სანამ ის ფიზიკურ პირს გადაეცემა, ეკუთვნის იმპორტიორს. აგრეთვე, ისეთ შემთხვევებშიც, როცა ჰონორარის გადახდა უნდა მოხდეს მოწყობილობის/მატერიალური მატარებლის ფიზიკურ პირზე რეალიზაციის შემდეგ მიღებული შემოსავლიდან, კვლავ იმპორტიორის საკუთრების ობიექტთან გვაქვს საქმე, რადგან პირის მიერ კანონიერი გზით მიღებული ნებისმიერი სახის შემოსავალი/ქონება წარმოადგენს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ საკუთრების უფლების ობიექტს.
კანონის 21-ე მუხლით დადგენილი ჰონორარის გადახდის ვალდებულება არის საყოველთაო ხასიათის, ის ეხება ზოგადად ყველა იმპორტიორს, რომელიც პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისათვის გამოსაყენებლ მოწყობილობებსა და მატერიალურ მატარებლებს ფიზიკური პირებისათვის ხელმისაწვდომს ხდის საქართველოს ტერიტორიაზე. ამ შემთხვევაში, ჰონორარი არის თანხა, რომლითაც იბეგრება მოწყობილობა/მატერიალური მატარებელი. ამ ვალდებულების არსს წარმოადგენს ის, რომ სამმხრივ ურთიერთობაში (საავტორო უფლების მფლობელი, იმპორტიორი/მწარმოებელი, მომხმარებელი) შეირჩეს ჰონორარის გადახდაზე პასუხისმგებელი პირი, რომელიც გაკონტროლდება მარტივად და, რომლის საშუალებითაც საავტორო უფლების მფლობელს მარტივი გზით მიუვა ჰონორარი.
კანონის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევა განსხვავდება საავტორო უფლების მფლობელსა და ნაწარმოებით მოსარგებლე პირს შორის არსებული კერძო სამართლებრივი ურთიერთობისაგან, რადგან აქ, იმპორტიორები ვალდებულნი არიან გადაიხადონ ჰონორარი არა იმიტომ, რომ ეს უკანასკნელნი სარგებლობენ ნაწარმოებით, არამედ იმიტომ, რომ დააზღვიონ საავტორო უფლების მფლობელები მესამე პირთა მიერ მომავალში შესაძლო განსახორციელებელი ქმედებისაგან. ე.ი. იმპორტიორები ვალდებულნი არიან გადაიხადონ ჰონორარი, მათ მიერ იმპორტირებული პროდუქციის ფიზიკური პირი მყიდველის მიერ აუდიოვიზუალური/ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების შესაძლო გამოყენების საფუძველზე.
ვფიქრობთ, აღნიშნული ნორმა არღვევს კონსტიტუციის 21.1 და 21.2 მუხლებს, რადგან წარმოადგენს საკუთრების უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვას. ამასთან, ვფიქრობთ, რომ იმ პირებისთვის ჰონორარის დაკისრება, რომლებიც არ იღებენ აღნიშნული ჰონორარის შესაბამის სარგებელს (რადგან არ წარმოადგენენ ნაწარმოების მოსარგებლეებს) არღვევს თავად საკუთრების უფლების არსს. იმპორტიორები ვალდებულნი ხდებიან გადაიხადონ ჰონორარი, სხვა პირების მიერ საავტორო უფლების შესაძლო გამოყენებისა თუ დარღვევის გამო.
კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტი ჰონორარის ოდენობის, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესის დადგენას იმპორტიორებსა და ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს შორის გაფორმებულ შეთანხმებას ანდობს. იმ შემთხვევაში, თუ ვერ მოხდება შეთანხმება ჰონორარის ოდენობის, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს განსაზღვრავს „საქპატენტი“, რომლის გადაწყვეტილებაც, თავის მხრივ შესაძლებელია გასაჩივრდეს სასამართლოში.
სადავო ნორმა კონსტიტუციურად პრობლემატურია, რადგან არ განსაზღვრავს ჰონორარის ოდენობას, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს.
კანონი შეუზღუდავ თავისუფლებას ანიჭებს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას თავად განსაზღვროს ჰონორარის ოდენობა, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესი. იმდენად, რამდენადაც აღნიშნული ურთიერთობა არ არის კლასიკური კერძო სამართლებრივი ურთიერთობა, დაუშვებელია კანონის მხრიდან საკუთრების უფლებაში ჩარევა იყოს შეუზღუდავი. კონსტიტუციის 21-ე მუხლი მოითხოვს, რომ იმ შემთხვევაში, თუ ხდება სახელმწიფოს მხრიდან პირის საკუთრების უფლების შეზღუდვა, ასეთი შეზღუდვა ეფუძნებოდეს და რეგულირდებოდეს კანონით.
ჰონორარის ოდენობასთან მიმართებით ევროპის პარლამენტისა და საბჭოს 2001 წლის 22 მაისის №2001/29/EC დირექტივა ითვალისწინებს ჰონორარის დაკავშირებას იმ შესაძლო ეკონომიკურ ზიანთან, რომელიც შეიძლება საავტორო უფლების მფლობელისათვის მისი ნაწარმოების რეპროდუცირების შედეგად დადგეს, ხოლო, სადაც მოსალოდნელია, რომ ამგვარი ზიანი მინიმალური იქნება, ჰონორარის გადახდის ვალდებულება საერთოდ არ უნდა არსებობდეს. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების Padawan v. SGAE (# C-467/08) მიხედვით ჰონორარის ოდენობა აუცილებლად უნდა ეფუძნებოდეს იმ ზიანის ოდენობას, რომელიც შეიძლება მიადგეს საავტორო უფლების მფლობელს.
კანონი არანაირ მითითებას არ აკეთებს ოდენობის გამოთვლის წესზე და არც შესაძლო ზიანს არ უკავშირებს მის ოდენობას, რაც ქმნის საფრთხეს, რომ ამ ინსტიტუტის ნამდვილი არსი საერთოდ დაიკარგოს, და უაზროდ გაზრდილი ჰონორარების დადგენით საავტორო უფლებების მფლობელების ინტერესების დაცვა იმპორტიორების ინტერსების გაუმართლებელი შეზღუდვის ხარჯზე მოხდეს; ამასთან, ჰონორარის გადახდის მნიშვნელოვანი პირობა, რომელსაც ასევე არ არეგულირებს კანონი, არის ჰონორარის გადახდის დრო. გასათვალისწინებელია, რომ ჰონორარის გადახდა ხდება იმის გამო, რომ მოწყობილობა ფიზიკური პირისთვის ხდება ხელმისაწვდომი. სანამ საქართველოს ტერიტორიაზე მოწყობილობის ფიზიკურ პირზე რეალიზაცია არ მოხდება საერთოდ შეუძლებელია საავტორო უფლებების მფლობელებისთვის რაიმე ზიანის მიყენებაზე საუბარი. კანონის ამჟამინდელი რედაქციის მიხედვით ჰონორარის გადახდის ვალდებულების წარმოშობის მომენტი არ უკავშირდება ფიზიკურ პირზე მოწყობილობის/მატერიალური მატარებლის რეალიზაციას. სწორედ აღნიშნულის გამო, ასოციაცია თანდართული წერილების მიხედვით ითხოვს იმპორტიორებისგან ჰონორარის გადახდას იმპორტის მომენტში, რაც თავისთავად წარმოადგენს საკუთრების უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვას.
ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა არ არის ნათელი და საკმარისად განსაზღვრული, რომ მის საფუძველზე მოხდეს მოსარჩელეების საკუთრების უფლების შეზღუდვა. ნორმა, რომელიც ერევა პირის საკუთრების უფლებაში, აუცილებელია, რომ არაორაზროვნად და ზუსტად განსაზღვრავდეს იმ წესებს, რომელიც გავლენას ახდენს კონსტიტუციით დაცულ საკუთრების უფლებაზე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე #2/2-389-26.10.2007, საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ). განსაზღვრულობის პრინციპი კი, თავის მხრივ, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან დაკავშირებული სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე 2/3/406,408-30.10.2008, საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). როცა ნორმა არ არის საკმარისად განჭვრეტადი და ნათელი, ჩნდება საფრთხე, რომ მოხდეს მისი სხვადასხვანაირი განმარტება და პრაქტიკაში სხვადასხვაგვარი გამოყენება. როგორც საკონსტიტუციიო სასამართლო აღნიშნავს სამართალშემფარდებლის მიერ თუნდაც სწორად ჩამოყალიბებული პრაქტიკა, ვერ იქნება საკმარისი აღნიშნული საფრთხის პრევენციისთვის. გარდა ამისა, ვფიქრობთ, რომ საჭიროა, ჰონორარის ოდენობის, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესზე მსჯელობისას პარალელი გავავლოთ გადასახადების ოდენობისა და გადახდის წესზე. საქართველოს კონსტიტუციის 94-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების მიხედვით:
„1. სავალდებულოა გადასახადებისა და მოსაკრებლების გადახდა კანონით დადგენილი ოდენობითა და წესით . 2. გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურას, შემოღების წესს ადგენს მხოლოდ კანონი.“
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედვით, „აღნიშნული პუნქტები ერთობლიობაში ადგენს ორი სახის ვალდებულებას: 1) გადასახადისა და მოსაკრებლის გადამხდელი ყველა სუბიექტი ვალდებულია, გადაიხადოს თითოეული მათგანი იმ ოდენობითა და წესით, რასაც ადგენს კანონი; 2) გადასახადებისა და მოსაკრებლების სტრუქტურა და შემოღების წესი, ასევე მათი ოდენობა და გადახდის წესი უნდა დადგინდეს კანონით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება # №1/3/611, 2016 წლის 30 სექტემბერი, შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ). მართალია, ჰონორარი სიტყვა-სიტყვით განმარტებით არ წარმოადგენს გადასახადს, მაგრამ თავისი ხასიათით უთანაბრდება მას. ამასთანავე, მითითებული გადაწყვეტილების მიხედვით „სასამართლო ითვალისწინებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნას, რომ „ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვა-სიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას, აგრეთვე შესაბამისი კონსტიტუციური ნორმის არსს..“ გადასახადისა და ჰონორარის მსგავსება შეიძლება შემდეგნაირად წარმოვადგინოთ:
ამგვარად, მიგვაჩნია, რომ ჰონორარის ოდენობა, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესი, ისევე როგორც გადასახადების ოდენობა, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესი, გათვალისწინებული უნდა იყოს კანონით. შესაბამისად, ვფიქრობთ, რომ კანონის 21.6 მუხლი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტს, რადგან ის უარყოფს ჰონორარის ოდენობის, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესის კანონით დადგენის აუცილებლობას. მაგალითისთვის, ამგვარი მიდგომა აქვთ გამოყენებული პორტუგალიისა და ავსტრალიის სასამართლოებს, სადაც ჰონორარის გადახდის სქემა არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი იმის გამო, რომ მისი, როგორც ერთგვარი გადასახადის ოდენობა და გადახდის წესი, არ იყო დადგენილი კანონით (The Constitutional Court of Portugal, Ruling number: 616/2003 და High Court Decision, Australian Tape Manufacturers Assoc. v Commonwealth (1993) 25 IPR 1).
კანონის 21-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ყველა სახის მოწყობილობისთვის/მატერიალური მატარებლისთვის, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისათვის, ადგენს ერთნაირ რეჟიმს და არ ითვალისწინებს მათ განსხვავებულ დანიშნულებასა ან/და ფუნქციებს. სადავო ნორმა არ მიჯნავს ერთმანეთისგან მულტიფუნქციურ მოწყობილობებს მონოფუნქციური მოწყობილობებისგან, რომელთა უშუალო დანიშნულება აუდიოვიზუალური ან/და ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების რეპროდუცირებაა, რაც, პრაქტიკაში იწვევს იმას, რომ იმპორტიორებს ერთნაირი ოდენობის ჰონორარის გადახდა უწევთ განსხვავებული დანიშნულებისა ან/და ფუნქციების მქონე მოწყობილობებისათვის/მატარებლებისათვის. (იხ თანდართული ასოციაციის წერილები).
ცხადია, რომ ყველა სახის მოწყობილობა/მატერიალური მატარებელი ერთნაირად ვერ იქნება გამოყენებული პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისათვის. ზოგიერთი მოწყობილობის დანიშნულება საერთოდ არ არის აუდიოვიზუალური ნაწარმოების ან ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირება. მაგალითად, ფიჭური ტელეფონის პირველადი დანიშნულება არის სატელეფონო ზარების მიღება-განხორციელება და არა აუდიოვიზუალური თუ ფონოგრამაზე ჩაწერილი ნაწარმოების პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირება. იგივე შეიძლება ითქვას სატელიტურ მიმღებზე, სეტ ტოპ ბოქსებზე და სხვა მოწყობილობებზე, რომელთა დანიშნულება საერთოდ არ არის ნაწარმოებების პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირება. შესაბამისად, არ შეიძლება ამგვარი მოწყობილობები მოექცეს ისეთი მოწყობილობების წრეში, როგორებიცაა მაგალითად, mp3 დამკვრელები, რომელთა პირდაპირი დანიშნულება სწორედ ნაწარმოებების პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებაა. როგორც მინიმუმ კანონი უნდა ითვალისწინებდეს მულტიფუნქციური მოწყობილობების უფრო დაბალი ჰონორარის რეჟიმში მოქცევას, ვიდრე ისეთ მოწყობილობებზე, რომელთა პირდაპირი დანიშნულება ნაწარმოების პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებაა.
მოწყობილობებისადმი ერთნაირი, განურჩეველი რეჟიმის გავრცელებას ეწინააღმდეგება ევროპული სასამართლოც, რომელიც თავის გადაწყვეტილებაში Padawan v. SGAE (# C-467/08) უთითებს, რომ ყველა სახის მოწყობილობის ჰონორარით განურჩევლად დაბეგვრა არ შეესაბამება დირექტივის მოთხოვნებს. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ კანონის 21.4 მუხლი ზედმეტად და არაპროპორციულად ზღუდავს იმპორტიორების საკუთრების უფლებას, რადგან მათ ავალდებულებს ყველა სახის მოწყობილობაზე ერთნაირად გადაიხადონ ჰონორარი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასმართლოს მიხედვით კი „უფლების შემზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს პირის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, 21.4 მუხლი არღვევს იმპორტიორების საკუთრების უფლებას, რის გამოც ის არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.
კანონის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით მეცნიერების, ლიტერატურისა და ხელოვნების ნაწარმოებთა ავტორების, შემსრულებლების, ფონოგრამის, ვიდეოგრამისა და მონაცემთა ბაზის დამამზადებლების, აგრეთვე საავტორო და მომიჯნავე უფლებების სხვა მფლობელების ქონებრივი უფლებების მართვას საქართველოში ახორციელებენ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციები („ორგანიზაციები“), რომლებმაც ურთიერთწარმომადგენლობის თაობაზე დადეს ხელშეკრულებები უმრავლესი ქვეყნების ანალოგიურ ორგანიზაციებთან.
კანონის 21-ე მუხლი ორგანიზაციებს ანიჭებს შემდეგ უფლებამოსილებებს:
როგორც ჩანს, კანონი ამგვარ ორგანიზაციებს საკმაოდ ფართო უფლებამოსილებებს ანიჭებს 21-ე მუხლით გათვალისწინებული ჰონორარის მართვასთან დაკავშირებით. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი კი, იმ პირთა უფლებებისა და ინტერესების დაცვისათვის, რომლებიც ვალდებულნი არიან გადაიხადონ ჰონორარი, მოითხოვს, რომ ამგვარი ორგანიზაციების შექმნის, სტატუსის მინიჭებისა და საქმიანობის განხორციელების წესი სათანადოდ იყოს გაწერილი კანონით.
63.2 მუხლის მიხედვით ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია იქმნება ნებაყოფლობით, უშუალოდ საავტორო და მომიჯნავე უფლებების მფლობელების მიერ. ამავე პუნქტით დადგენილია, რომ ამგვარი ორგანიზაციები უნდა შეიქმნას არაკომერციული იურიდიული პირის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით. კანონი ზემოხსენებული ორგანიზაციების საქმიანობისა და უფლებამოსილებების განხორციელების დაწყების მომენტს მათ საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას უკავშირებს (კანონის 63-ე მუხლის შემდეგი წინადადება - „ორგანიზაცია უფლებამოსილია ქონებრივი უფლებების მართვა განახორციელოს მხოლოდ საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს შესაბამისი მარეგისტრირებელი ორგანოს მიერ მისი რეგისტრაციის შემდეგ“). ამავე დროს ამავე პუნქტში უთითებს, რომ, თუ ორგანიზაციის წესდება შეესაბამება ამ კანონისა და საქართველოს კანონმდებლობის სხვა მოთხოვნებს, საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოს შესაბამისი მარეგისტრირებელი ორგანო იღებს გადაწყვეტილებას მისი რეგისტრაციის შესახებ და გასცემს რეესტრიდან ამონაწერს.
შესაბამისად, კანონის მიხედვით იმისთვის, რომ პირმა მოიპოვოს საავტორო უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის სტატუსი, საკმარისია მხოლოდ წესდება, სადაც მიეთითება, რომ ის არის ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია, ხოლო ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმად განისაზღვრება - არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი. წესდების საფუძველზე საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო პირს დაარეგისტრირებს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციად, რის შემდეგაც ეს პირი უფლებამოსილი იქნება განახორციელოს საავტორო უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვა და მასთან დაკავშირებული კანონით მინიჭებული სხვა უფლებები.
ერთადერთი, რითიც დასტურდება, რომ არსებობს კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია არის მისი საჯარო რეესტრში რეგისტრაცია ისეთივე წესით, როგორითაც ხდება ნებისმიერი სხვა კერძო სამართლებრივი იურიდიული პირის რეგისტრაცია. კანონი არ ითვალისწინებს ამგვარი ორგანიზაციის შექმნაში სხვა სახელმწიფო ორგანოს მონაწილეობას და რაიმე განსაკუთრებული სტატუსის მინიჭების წესს. ამის გამო კი რეესტრში ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციად რეგისტრაცია ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს შეუძლია. მაგალითისთვის, საჯარო რეესტრში აღნიშნული სარჩელის შემოტანის თარიღისთვის, საქართველოს საავტორო უფლებათა ასოციაციის გარდა რეგისტრირებულია შემდეგი ორგანიზაციები, რომლებიც საჯარო რეესტრის მონაცემების მიხედვით ახორციელებენ საავტორო უფლებათა მართვას კოლექტიურ საფუძველზე.
აგრეთვე, გასათვალისწინებელია, რომ საჯარო რეესტრს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციების იდენტიფიცირება შეუძლია მხოლოდ საკვანძო სიტყვით : „საავტორო უფლება“, და სამართლებრივი ფორმით - არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი (იხ. თანდართული წერილი საჯარო რეესტრიდან) . შესაბამისად, არ არსებობს საშუალება, რითიც შეიძლება ნათლად დადგინდეს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციის სტატუსი.
ამგვარად, ორგანიზაცია, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს ფართო უფლებამოსილება ჰონორარის მართვასთან დაკავშირებით და, რომლის საქმიანობაც მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს პირის კონსტიტუციით განმტკიცებულ უფლებებთან, შეიძლება შეიქმნას ძალიან მარტივად ნებისმიერი პირის მიერ, როგორც ყველა სხვა კერძო სამართლის იურიდიული პირი. კანონი ნებისმიერ პირს აძლევს შესაძლებლობას განახორციელოს ჰონორარის მართვასთან დაკავშირებული მოქმედებები, რაც ცალსახად ეწინააღმდეგება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებს.
ამასთან, პრობლემურია ასევე ისიც, რომ ორგანიზაცია, რომელიც იმპორტიორებისგან აგროვებს ჰონორარს არ ექვემდებარება არანაირ საჯარო კონტროლს. ამ მხრივ, კანონით გათვალისწინებულია კონტროლის მხოლოდ შემდეგი მექანიზმები:
„დ) ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციებისაგან მოითხოვოს ქონებრივი უფლებების მართვასთან დაკავშირებული ინფორმაცია; ე) თავისი წარმომადგენლის მეშვეობით სათათბირო ხმის უფლებით მონაწილეობა მიიღოს ორგანიზაციის საერთო კრებისა და სამეთვალყურეო ორგანოების სხდომებში, ხოლო თუ ორგანიზაცია არღვევს საქართველოს კანონმდებლობისა და წესდების მოთხოვნებს, ვერ უზრუნველყოფს ადგილობრივი და უცხოელი უფლების მფლობელთა ქონებრივი უფლებების ეფექტიანად მართვასა და განხორციელებას, აგრეთვე აღნიშნული უფლებების გამოყენების პროცესში არღვევს მოსარგებლეთა კანონიერ ინტერესებს, ორგანიზაციის წევრთა საერთო კრებაზე განსახილველად დააყენოს შესაბამისი საკითხები.“
ამგვარად, კანონი ითვალისწინებს მხოლოდ „საქპატენტის“ მიერ ინფორმაციის მოთხოვნასა და მის მიერ ორგანიზაციის საერთო კრებაზე განსახილველად შესაბამისი საკითხების დაყენებას. როგორც ვხედავთ, კანონი არ ითვალისწინებს არავითარი მავალდებულებელი, შემაკავებელი და სადამსჯელო ხასიათის ღონისძიებების გატარებას სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს მიერ. შეიძლება ითქვას, რომ ორგანიზაციების საქმიანობაზე სახელმწიფო ვერ ახორციელებს სათანადო კონტროლს. შესაბამისად, ბუნდოვანია ჰონორარის მართვასთან დაკავშირებული საქმიანობა რამდენად მართლზომიერად წარიმართება და, რამდენად გარანტირებული იქნება იმპორტიორების უფლებები და თავისუფლებები ამ პროცესში. კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, ჰონორარის შეგროვებასა და განაწილებას ახორციელებს იმ ორგანიზაციათაგან ერთ-ერთი, რომლებიც კოლექტიურ საფუძველზე მართავენ ავტორთა, შემსრულებელთა და ფონოგრამების დამამზადებელთა ქონებრივ უფლებებს, ამ ორგანიზაციათა შორის შეთანხმების შესაბამისად. სადავო ნორმიდან ვერ ირკვევა, რომელია ის ერთ-ერთი ორგანიზაცია, რომელმაც უნდა შეაგროვოს და გაანაწილოს ჰონორარი. საქმე ისაა, რომ, როგორც ზემოთ ითქვა, ნებისმიერ პირს შეუძლია შექმნას ამგვარი ორგანიზაცია ჩვეულებრივი კერძო სამართლის იურიდიული პირის შექმნისთვის დადგენილი წესით. გასათვალისწინებელია, რომ კანონით ნათლად არ არის განსაზღვრული ამგვარი ორგანიზაციებისთვის სტატუსის მინიჭების წესი და არ არსებობს არავითარი სპეციალური რეესტრი, სადაც აისახებოდა ამგვარი ორგანიზაციების შესახებ ინფორმაცია. შესაბამისად, გაურკვეველია, როგორ უნდა შეძლონ მესამე პირებმა, ტექნიკის იმპორტიორებმა, საჯარო დაწესებულებებმა, აგრეთვე, სასამართლომ, განსაზღვროს ჰონორარის მართვაზე უფლებამოსილი პირი. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონის 21.5 მუხლის პირველი წინადადება ისეთ ორგანიზაციებს ანიჭებს უფლებას შეაგროვონ და გაანაწილონ ჰონორარი, რომელთა შექმნისა და სტატუსის მინიჭების წესი გაურკვევლად არის განსაზღვრული კანონით. ამასთან, იმპორტიორებს აიძულებს ჰონორარი გადაუხადონ ისეთ ორგანიზაციას, რომელთა საქმიანობაზეც არ ხორციელდება სახელმწიფოს მხრიდან სათანადო კონტროლი. შესაბამისად, სადავო ნორმა უხეშად არღვევს იმპორტიორების საკუთრების უფლებას, რის გამოც ის არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.
კანონის 66-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით იმ ორგანიზაციის საქმიანობა, რომელიც კოლექტიურ საფუძველზე მართავს ქონებრივ უფლებებს, უნდა განხორციელდეს საავტორო და მომიჯნავე უფლებათა იმ მფლობელების ინტერესების შესაბამისად, რომლებსაც ეს ორგანიზაცია წარმოადგენს. ამ მიზნით ორგანიზაცია ვალდებულია შეგროვებული ჰონორარი გამოიყენოს მხოლოდ საავტორო და მომიჯნავე უფლებათა მფლობელებისათვის გასანაწილებლად და გადასახდელად. კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადების მიხედვით „...თუ შეთანხმებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული, ჰონორარი ნაწილდება შემდეგნაირად: 40 პროცენტი – ავტორებს, 30 პროცენტი – შემსრულებლებს, 30 პროცენტი – ფონოგრამების დამამზადებლებს.“ ამგვარად, კანონით დადგენილია წესი, თუ როგორ უნდა განაწილდეს შეგროვებული ჰონორარი საავტორო და მომიჯნავე უფლებების სხვადასხვა მფლობელს შორის. გასათვალისწინებელია, რომ 66.1 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი ორგანიზაციას უფლებას აძლევს ჰონორარიდან გამოქვითოს მის შეგროვებაზე, განაწილებასა და გადახდაზე დახარჯული თანხები. ჰონორარის შეგროვებაზე, განაწილებასა და გადახდაზე დახარჯულ თანხებში მრავალი რამ შეიძლება მოიაზრებოდეს, მათ შორის, მაგალითად, ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციაში იმ დასაქმებულთა ხელფასები, რომლებიც მონაწილეობენ ჰონორარის შეგროვებაში, განაწილებასა და გადახდაში. ეს თანხები აუცილებლად გათვალისწინებულ იქნება წინასწარ ჰონორარის ოდენობის განსაზღვრის მომენტში, რაც მნიშვნელოვნად გაზრდის იმპორტიორების მიერ გადასახდელ ჰონორარის ოდენობას. ე.ი რაც მეტი იქნება ხარჯი, მით მეტი იქნება გადასახდელი ჰონორარის ოდენობაც. იმ საკანონმდებლო რეჟიმის პირობებში, როცა ჰონორარის გამოთვლის კრიტერიუმები და სახელმძღვანელო პრინციპებიც კი არ არის დადგენილი, ორგანიზაციებს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა ეძლევათ, მით უმეტეს, რომ მათზე სახელმწიფო მხრიდან არ ხორციელდება სათანადო კონტროლი. საქმე ის არის, რომ კანონი არ ითვალისწინებს არავითარ ფარგლებს, ზედა ზღვარს ან კრიტერიუმს თუ რა და რა ოდენობით უნდა ჩაითვალოს ჰონორარიდან გამოსაქვით ხარჯად. შესაძლებელია, შეგროვებული ჰონორარის მნიშვნელოვანი ნაწილი გამოიქვითოს ჰონორარიდან როგორც გაწეული ხარჯი. ეს საკითხი რელევანტურია არამარტო საავტორო და მომიჯნავე უფლებების მფლობელებისთვის, ვინც ჰონორარი უნდა მიიღოს, არამედ იმპორტირებისთვისაც, რადგან ხარჯების თანხამ შეიძლება მნიშვნელოვნად შეცვალოს მათ მიერ გადასახდელი ჰონორარის ოდენობა. როგორც უკვე აღინიშნა, კანონი არ ითვალისწინებს, თუ რა ხარისხით უნდა მოახდინოს გავლენა ჰონორარის შეგროვებაზე, განაწილებასა და გადახდაზე გაწეულმა/გასაწევმა თანხებმა იმპორტიორების მიერ გადასახდელ ჰონორარის ოდენობაზე. ყოველივე ამას, ემატება ის ფაქტიც, რომ ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებზე, კანონის მიხედვით, არ მიმდინარეობს სახელმწიფო მხრიდან სათანადო კონტროლი, რითიც გადამოწმდებოდა საავტორო უფლებების მფლობელთათვის შეგროვებული ჰონორარიდან გაქვითული ხარჯების მიზნობრიობა. ეს ყოველივე ქმნის საფრთხეს, რომ იმპორტიორების მიერ გადახდილი ჰონორარის მნიშვნელოვანი ნაწილი საერთოდ არ მოხმარდეს საავტორო უფლებების მფლობელთა ინტერესებს და მათ ჰონორარის მნიშვნელოვანი ნაწილის გადახდა ტყუილუბრალოდ მოუწიოთ. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით კანონმდებელს შემოაქვს ბუნდოვანი დათქმა „ჰონორარის შეგროვებაზე, განაწილებასა და გადახდაზე დახარჯული თანხა“, რომლის არც ოდენობას, არც ზედა ზღვარს და არც გამოთვლის წესს არ განსაზღვრავს. შესაბამისად, არსებობს მაღალი რისკი, რომ იმპორტიორებს ჰონორარის მნიშვნელოვანი ნაწილის გადახდა ქონებრივი უფლებების მმართველი ორგანიზაციების არამიზნობრივი და დაუსაბუთებელი ხარჯების დასაფარავად მოუწიოთ, რაც ბუნებრივია, უხეშად არღვევს კონსტიტუციით გამტკიცებულ საკუთრების უფლებას, რის გამოც ის არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან მიმართებით.
დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის 1-ელ და მე-2 პუნქტებს, რის გამოც არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი. ის გარემოებები, რომლებიც ადასტურებს დღეს არსებული სქემის არაკონსტიტუციურობას შემდეგში ვლინდება:
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად „მეწარმეობის თავისუფლება არ არსებობს თავისუფალი და გარანტირებული საკუთრების უფლების გარეშე. იმდენად მჭიდროა მათი კავშირურთიერთობა, რომ ერთი სამართლებრივი სიკეთის ყოფიერებას განსაზღვრავს მეორე სიკეთე, საკუთრების თავისუფლებაში ასოცირდება მეწარმეობის თავისუფლება... თავის მხრივ, მეწარმეობა საკუთრების თავისუფლების გამოვლენის, მისი შინაარსის დემონსტრირების საუკეთესო ფორმაა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის №1/2/411 გადაწყვეტილება საქმეზე შპს “რუსენერგოსერვისი”, შპს “პატარა კახი”, სს “გორგოტა”, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო “ფერმერი” და შპს “ენერგია” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ, II-23). საკონსტიტუციო სასამართლოს მიხედვით „სადავო ნორმა, რომლითაც ირღვევა მოსარჩელე მხარის - მეწარმე სუბიექტთა - საკუთრების უფლება, იმავდროულად ეწინააღმდეგება თავისუფალი მეწარმეობის კონსტიტუციურ უფლებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება # №1/3/611, 2016 წლის 30 სექტემბერი, შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ). შეუძლებელია აღნიშნულ უფლებაში ჩარევა გამართლებულ იქნას იმ პირობებში, როდესაც ჰონორარის გადახდის სადავოდ გამხდარი წესი გაუმართლებლად ზღუდავს მეწარმეთა საკუთრების უფლებას და ამ უკანასკნელთ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო გზით აკისრებს ფინანსურ ტვირთს. ზემოხსენებული ნორმები, რომლებიც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ საკუთრების უფლებას, ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 30-ე მუხლით დაცულ სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლებას და მე-16 მუხლით დაცულ საქმიანობის საყოველთაო თავისუფლებასაც. შესაბამისად, ის არგუმენტები, რომლებიც გამოყენებულ იქნა წინა მოთხოვნის დასასაბუთებლად, აგრეთვე ვრცელდება აღნიშნულ მოთხოვნაზეც. გარდა წინა მოთხოვნის დასაბუთებისას წარმოდგენილი არგუმენტებისა, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ მოსარჩელეები, რომლებიც წარმოადგენენ მეწარმეებს საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, ჰონორარის გადახდის ვალდებულების დაკისრების გამო იძულებულები იქნებიან გაზარდონ დასაბეგრი მოწყობილობების სარეალიზაციო ფასი, რაც ბუნებრივია პირდაპირ მოქმედებს მათი ფასებისა და მომხმარებლის მოზიდვის პოლიტიკის განსაზღვრაზე. შესაბამისად, სადავო ნორმა ზღუდავს მოსარჩელეებს თავისუფლად წარმართონ თავიანთი სამეწარმეო საქმიანობა. უფრო მეტიც, კანონის განუსაზღვრელობის საკითხი იმ თვალსაზრისით, რომ ის არ ადგენს ჰონორარის ოდენობას, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესს და არც არავითარ მითითებას არ აკეთებს იმ სახელმძღვანელო პრინციპებსა და კრიტერიუმებზე, რომელთა დაყრდნობითაც უნდა მოხდეს ჰონორარის ოდენობის, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესის განსაზღვრა, დაუსაბუთებლად და არაპროპორციულად ზღუდავს მათი თავისუფალი მეწარმეობის უფლებას. ამასთანავე, სადავო ნორმებით ვერ ირკვევა ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველმა ორგანიზაციამ შეთანხმება უნდა გააფორმოს ერთდროულად საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედ ყველა იმპორტიორთან, თუ შესაძლებელია მათთან შეთანხმებები გაფორმდეს ცალ-ცალკე. საქმე ისაა, რომ, თუ შეთანხმება არ გაფორმდება ყველა მოქმედ იმპორტიორთან ან გაფორმდება, მაგრამ უფრო გვიან, გამოვა, რომ ბაზარზე ერთი კატეგორიის მეწარმეებისთვის არათანაბარი და განსხვავებული პირობები იქნება დაწესებული. გარკვეული დროის განმავლობაში, რომლის ხანგრძლივობის წინასწარ განსაზღვრა შეუძლებელია, იმპორტიორების ერთი ნაწილი, რომელთანაც შეთანხმება გაფორმდა, შეიძლება იხდიდეს ჰონორარს, მაშინ, როცა მეორე ნაწილი, რომელთანაც შეთანხმება არ გაფორმებულა, ჯერ კიდევ ჰონორარის გადახდის გარეშე აგრძელებდეს თავის სამეწარმეო საქმიანობას. შესაბამისად, სადავო ნორმებით ხელი ეშლება ჯანსაღი კონკურენციის განვითარებასაც.
ამგვარად, სადავო ნორმა ერთი კატეგორიის მეწარმე სუბიექტთათვის არათანაბარი პირობების დადგენის შესაძლებლობას იძლევა, რაც ცალსახად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტის წინადადებას: „სახელმწიფო ვალდებულია ხელი შეუწყოს თავისუფალი მეწარმეობისა და კონკურენციის განვითარებას“.
როგორც ზემოთ ითქვა, საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონი ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს ანიჭებს საკმაოდ ფართო უფლებამოსილებებს საავტორო უფლებათა მფლობელების ქონებრივი უფლებების მართვის განხორციელებისას. ამის ნათელი მაგალითია მითითებული სადავო ნორმა -კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მესამე წინადადება , რომლის ძალითაც ამგვარ ორგანიზაციებს უფლება აქვთ როგორც კერძო, აგრეთვე საჯარო სამართლის ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირისგან (მათ შორის თავად იმპორტიორებისა და მწარმოებლებისაგან), ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანიზაციისა და დაწესებულებისაგან გამოითხოვონ ინფორმაცია პირადი სარგებლობისათვის რეპროდუცირებისათვის გამოსაყენებლ მოწყობილობათა და მატერიალურ მატარებელთა წარმოებისა და იმპორტის შესახებ, თავად მწარმოებლებისა და იმპორტიორების თანხმობის გარეშე.
აღნიშნული ნორმის მიხედვით ძალიან ფართოა, როგორც მოთხოვნის ადრესატთა წრე, აგრეთვე, იმ ინფომრაციის წრეც, რომლის გამოთხოვის უფლება აქვს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას. წარმოებისა და იმპორტის შესახებ ინფორმაცია თავისი შინაარსით გულისხმობს ნებისმიერი სახის და ნებისმიერ ფორმაში გამოხატულ ინფორმაციას, მათ შორის ისეთ ინფორმაციას, რომელიც შეიცავს იმპორტიორის/მწარმოებლის, როგორც მეწარმე სუბიექტის კონფიდენციალურ ინფორმაციას თუ კომერციულ საიდუმლოებას (პროდუქციის მომწოდებლის ვინაობას, ტრანსპორტირების წესს, პროდუქციის თვითღირებულებას, და ა.შ). სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე საქონლის იმპორტისა და წარმოების შესახებ ინფორმაციას შეიძლება შეიცავდეს პირებს შორის განხორციელებული მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო თუ სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებით განხორციელებული შეტყობინება.
კანონის 64-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით საავტორო ან მომიჯნავე უფლების ობიექტით მოსარგებლე ვალდებულია ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციას მოთხოვნისთანავე წარუდგინოს ყველა ის დოკუმენტი, რომელიც შეიცავს საავტორო ან მომიჯნავე უფლების ობიექტის გამოყენების შესახებ ზუსტ ცნობებს, რაც აუცილებელია ჰონორარის შეგროვებისა და განაწილებისათვის. სიტყვა „ მოსარგებლეში“ პრაქტიკაში შეიძლება იგულისხმონ ნებისმიერი პირი, ვინც იხდის ჰონორარს, მათ შორის იმპორტიორები, რომლებიც გათვალისწინებულნი არიან კანონის 21-ე მუხლით. უფრო მეტიც, თავად საავტორო უფლებათა ასოციაცია იმპორტიორებს თავის წერილებში მოსარგებლეებად მოიხსენიებს. შესაბამისად, ეს ნორმა რელევანტურია მოსარჩელეებისთვისაც.
მოცემულ შემთხვევაში, იმ ინფორმაციის წრე, რომლის მოთხოვნის უფლებაც აქვს ორგანიზაციას იმპორტიორებისაგან/მწარმოებლისაგან უფრო ფართოა, ვიდრე ეს კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მესამე წინადადების შემთხვევაში იყო. ეს ინფორმაცია შეიძლება გულისხმობდეს ყველაფერს, რასაც ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაცია მიიჩნევს ჰონორარის შეგროვებასა და განაწილებისათვის საჭიროდ.
ამასთან, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კანონი ზემოხსენებულ უფლებამოსილებას ანიჭებს ისეთ ორგანიზაციებს, რომელთა შექმნის, სტატუსის მინიჭების და სახელმწიფო კონტროლის განხორციელების წესი საკმაოდ ბუნდოვანია. კანონის სადავო ნორმების ამჟამინდელი ფორმულირებით, ნებისმიერი კერძო სამართლის არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი, რომელიც წესდების მიხედვით ახორციელებს საავტორო უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მართვას, უფლებამოსილია მოითხოვოს ნებისმიერი ინფორმაცია საქონლის იმპორტისა და წარმოების შესახებ ნებისმიერი საჯარო თუ კერძო პირისაგან. ძალიან რთულია იმის წინასწარ განსაზღვრა, თუ როგორ მოიქცევიან პრაქტიკაში საჯარო დაწესებულებები და კერძო პირები, რომელებიც ფლობენ ზემოთ მითითებულ ინფორმაციას, იმის გათვალისწინებით, რომ კანონი ზუსტად არ განსაზღვრავს, რომელ ორგანიზაციას, რა შემთხვევებში და რა მოცულობით აქვს უფლება გამოითხოვოს ინფორმაცია საქონლის იმპორტისა და წარმოების შესახებ. ამგვარად, სადავო ნორმის მოქმედებით საფრთხე ექმნება იმპორტიორებისა და მწარმოებლების პირადი კომუნიკაციის, კონფიდენციალური ინფორმაციისა თუ კომერციული საიდუმლოების ხელშეუხებლობას, რამაც შეიძლება მნიშვნელოვნად დააზარალოს მათი ინტერესები.
გასათვალისწინებელია ისიც, რომ კანონი ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს ანიჭებს უფლებას მიიღონ ზემოხსენებული ინფორმაცია, მაგრამ არ აკისრებს მათ დაიცვან კონფიდენციალურობის ვალდებულება. მაგალითად, საქართველოს საგადასახო კოდექსი ადგენს, რომ „საგადასახადო ორგანო, მისი თანამშრომელი, მოწვეული სპეციალისტი ან/და ექსპერტი ვალდებულია დაიცვას გადასახადის გადამხდელის შესახებ ინფორმაციის საიდუმლოება, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას. საგადასახადო ორგანოს თანამშრომელი ვალდებულია დაიცვას სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს მიღებული ინფორმაციის საიდუმლოება, არ გამოიყენოს იგი პირადი მიზნებისათვის ან არ გადასცეს სხვა პირს, რაც ითვლება საგადასახადო საიდუმლოების გახმაურებად. საგადასახადო საიდუმლოების შემცველი დოკუმენტების დაკარგვა ან ასეთი ინფორმაციის გახმაურება იწვევს პასუხისმგებლობას საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად.“ (39-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტები.). როგორც ჩანს, კანონმდებლობა, საგადასახდო ორგანოებს, აკისრებს დაიცვან კონფიდენციალურობის ვალდებულება, მაშინ, როცა გაურკვეველი სტატუსის მქონე კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს ამ მხრივ კანონი არაფერს ავალდებულებს.
ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველი ორგანიზაციისთვის, ამგვარი უფლებამოსილების მინიჭებით, უხეშად ირღვევა კონსტიტუციით განმტკიცებული პირადი საქმიანობის ადგილის, პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით განხორციელებული საუბრის, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინების ხელშეუხებლობა. ორგანიზაციას და, მით უმეტეს, კერძო სამართლის იურიდიულ პირს, რომელსაც არ გააჩნია სათანადო სტატუსი და, კანონით დაკისრებული ვალდებულება დაიცვას მიღებული ინფორმაციის კონფიდენციალურობა, არ უნდა ჰქონდეს მეწარმე სუბიექტებისაგან მათ საქმიანობასთან დაკავშირებული დოკუმენტაციის მიღების უფლება.
ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით ცალსახაა, რომ კანონი ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს შეუსაბამოდ ფართო უფლებამოსილებას აძლევს, რაც არ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სიკეთის შეზღუდვის აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას, რის გამოც სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.
როგორც ზემოთ ითქვა, სადავო ნორმა უფლებას აძლევს ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანიზაციისა და დაწესებულებისაგან გამოითხოვონ ინფორმაცია მოწყობილობათა და მატერიალურ მატარებელთა წარმოებისა და იმპორტის შესახებ, თავად მწარმოებლებისა და იმპორტიორების თანხმობის გარეშე. საჯარო დაწესებულებებში აღნიშნული ინფორმაცია უმეტესად იარსებებს სწორედ ოფიციალური ჩანაწერების, ოფიციალური დოკუმენტების სახით და მას ექნება კომერციული საიდუმლოების ან კონფიდენციალური ინფორმაციის სტატუსი.
საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია , რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან , მის ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან , არავისთვის არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე , გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა , როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად , ჯანმრთელობის , სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად . მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული მუხლი იყენებს სიტყვა ადამიანს, ამ მუხლით დაცულ სუბიექტთა წრეში იურიდიული პირებიც შედიან.
საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 41‑ე მუხლის მე-2 პუნქტი, ფინანსებთან და, შესაბამისად, მატერიალურ სფეროსთან დაკავშირებული ინფორმაციის დაცვის კუთხით, თანაბრად შეეხება როგორც ფიზიკურ, ასევე იურიდიულ პირებს. ოფიციალურ წყაროებში დაცულია ინფორმაცია, რომელიც, გარდა ფიზიკური პირებისა, ასახავს იურიდიული პირების აქტივობებს და მდგომარეობას მატერიალურ სფეროში. შესაბამისად, არსებობს გონივრული მოლოდინი, რომ ის არ გახდება ცნობილი მესამე პირებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის № 2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).
მოცემულ შემთხვევაში, როგორც წინა მოთხოვნის დასაბუთებისას ითქვა, არ არის სწორი, რომ ჩვეულებრივ კერძო სამართლის იურიდიულ პირს ხელი მიუწვდებოდეს საჯარო დაწესებულებაში დაცულ მეწარმე სუბიექტთა კომერციულ საიდუმლოებასთან თუ კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან. საქართველოს საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მესამე წინადადება დაუსაბუთებლად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 41‑ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სიკეთეს - პირის უფლებას, არ გახდეს ხელმისაწვდომი ოფიციალურ წყაროებში მის ფინანსებთან და სხვა კერძო საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაცია.
სადავო ნორმით დადგენილია ჰონორარის ოდენობისა და გადახდის წესის განსაზღვრის სამი ეტაპი:1. შეთანხმება იმპორტიორებსა და ქონებრივი უფლებების კოლექტიურ საფუძველზე მმართველ ორგანიზაციებს შორის, 2.„საქპატენტის“ გადაწყვეტილება და 3.სასამართლოში „საქპატენტის“ გადაწყვეტილების გასაჩივრება.
უნდა აღინიშნოს, რომ იმპორტიორებსა და მწარმოებლებს შორის შეთანხმების მიღწევის ალბათობა ძალიან მცირეა, რადგან კანონი არ აწესებს არანაირ კრიტერიუმს ან/და ძირითად პრინციპს ჰონორარის ოდენობისა და გადახდის წესის განსაზღვრისთვის, რითიც შეიძლება იხელმძღვანელონ მხარეებმა და მიაღწიონ კონსენსუსს. ამის ნათელი მაგალითია, საავტორო უფლებათა ასოციაციის წერილები, სადაც ჰონორარების ოდენობა ყოველგვარი დასაბუთების გარეშეა დადგენილი (იხ. თანდართული ასოციაციის და იმპორტიორების წერილები). შესაბამისად, უფრო მეტად სავარაუდოა, რომ ამ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღება „საქპატენტს“ მოუწიოს. ამ შემთხვევაშიც, არ არის გარანტირებული სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღება, რადგან არ არსებობს კანონით დადგენილი კრიტერიუმები, რითიც შესაძლოა იხელმძღვანელოს „საქპატენტმა“. სწორედ ამის გამო, იმპორტიორებს/მწარმოებლებს მოუწევთ სასამართლოსთვის მიმართვა.
გასათვალისწინებელია, რომ „საქპატენტი“ წარმოადგენს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის სფეროში მოქმედ დამოუკიდებელი ორგანოს, რომელიც ახორციელებს ინტელექტუალური საკუთრების სფეროში ინტელექტუალური საკუთრების ობიექტებზე კანონმდებლობით გათვალისწინებული ღონისძიებების სამართლებრივ უზრუნველყოფას. მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება იქნება საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების ფარგლებში მიღებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომელიც, შესაბამისად, სასამართლოში გასაჩივრდება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი წესით. იმპორტიორები კი, თავიანთი უფლებების ეფექტურ დაცვას სასამართლოში ვერ შეძლებენ, რადგან მოსამართლეს არ ექნება შესაძლებლობა იხელმძღვანელოს კანონით დადგენილი კრიტერიუმებითა და წესებით. შესაბამისად, ის ვერ შეძლებს შეაფასოს დაირღვა თუ არა კანონის მოთხოვნები ჰონორარის ოდენობის, მისი გამოანგარიშებისა და გადახდის წესის დადგენისას. უფრო მეტიც, ვინაიდან, სასამართლო სამართალწარმოებისას შეამოწმებს მხოლოდ „საქპატენტის“ გადაწყვეტილების კანონიერებას, ის შეაფასებს მხოლოდ „საქპატენტის“ მიერ გადაწყვეტილების მიღების ფორმალურ პროცედურებს და ჰონორარის ოდენობის, გამოანგარიშებისა და გადახდის წესის განსაზღვრას, (რადგან თავად კანონი არ ადგენს მათი განსაზღვრის წესებს) როგორც „საქპატენტის“ დისკრეციულ უფლებამოსილებას მიკუთვნებულ საკითხს, შინაარსობრივად არ შეეხება.
ამგვარად, სადავო ნორმით დადგენილი სქემა მოსარჩელეებს უსპობს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რის გამოც ის არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი. |
სარჩელით დაყენებული შუამდგომლობები
შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი
შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა
შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა
კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა