არ არსებობს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძველი, რომელიც სარჩელის განსახილველად არ მიღების წინაპირობა იქნებოდა. კერძოდ, სარჩელი შინაარსობრივად და ფორმალურად შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს, შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, საკითხი განსჯადია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

შესაბამისად, არ არსებობს სარჩელზე განსახილველად არ მიღების საფუძვლები, რომლებიც გათვალისწინებულია საქართველოს კანონით "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ".

სასარჩელო მოთხოვნის დასაბუთება: საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია.

ამრიგად, საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებული ნორმით „...დაცულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შემდეგი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტები: პირადი საქმიანობის ადგილის ხელშეუხებლობა; პირადი ჩანაწერის ხელშეუხებლობის უფლება; მიმოწერის თავისუფლება; სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით საუბრის თავისუფლება; ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლება...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.20). უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემული დავის ფარგლებში, ჩვენთვის რელევანტურია ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული ისეთი სფეროები, როგორებიცაა პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, ტექნიკური საშუალებებით საუბრისა და, აგრეთვე, ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინების ხელშეუხებლობა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით საუბარი გულისხმობს ადამიანების (ორი ან მეტი პირის) კომუნიკაციას ტელეფონის ან ვერბალური კომუნიკაციისთვის განკუთვნილი ინტერნეტ–პროგრამების გამოყენებით. ხოლო ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლებით კი, დაცულია კომუნიკაცია ტელეფონის, ფაქსის, ელექტრონული ფოსტის, შესაბამისი ინტერნეტ–პროგრამების და სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით. იმავდროულად, დაცულია როგორც სადენიანი (ოპტიკურ–ბოჭკოვანი), ისე უსადენო (რადიოტალღებზე მომუშავე) ელექტრონული საკომუნიკაციო სისტემებით დამყარებული კომუნიკაცია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.23).

ამრიგად, საუბარია ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ ისეთ ინფორმაციულ–ტექნოლოგიურ სფეროებზე, როგორიცაა, მაგალითად, პერსონალური კომპიუტერი, ტელეფონი, ელექტრონული კომუნიკაციის სხვა საშუალებები და ა.შ.

აღსანიშნავია, რომ ამ ტექნოლოგიების გამოყენებით ადამიანებზე განხორციელებული ფარული ელექტრონული თვალთვალის ისეთი მეთოდების შესაძლებლობები, როგორიცაა, მაგალითად, კომპიუტერული ქსელის მეშვეობით თვალთვალი (ე.წ. Computer network exploitation (CNE)( https://www.techopedia.com/definition/27909/computer-network-exploitation-cne)), არ ამოიწურება მხოლოდ კომუნიკაციის შინაარსზე წვდომით და შესაბამის სამსახურებს შესაძლებლობას აძლევს ჰქონდეთ ამომწურავი ინფორმაცია თვალთვალის ობიექტის პირადი ცხოვრების ნებისმიერი სფეროს შესახებ. ელექტრონული თვალთვალის ამ თანამედროვე სისტემების გამოყენებით შესაძლებელია ადამიანის პირადი ცხოვრების სფეროში გაცილებით უფრო რადიკალური ფორმით ჩარევა, ვიდრე, თუნდაც, კომუნიკაციის შინაარსზე ან შესაბამის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე წვდომის დროს ხდება, ვინაიდან, ამ მეთოდების გამოყენებით, ხშირად, ხელმისაწვდომია პირადი ცხოვრების ისეთი დეტალები, რომლებსაც ადამიანი, შესაძლოა უახლოეს გარემოცვასაც კი არ უზიარებდეს.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ეს მეთოდები და სისტემები წარმოადგენენ სხვის ბინაში ჩატარებული ჩხრეკის, ინდივიდის პირადი საბუთების, დღიურისა და კორესპონდენციის შესწავლის, ასევე, ბინაში ამ ინფორმაციების მუდმივი ხელმისაწვდომობის მიზნით, შესაბამისი ტექნიკური საშუალების დამონტაჟების თანამედროვე ექვივალენტს. იგივე მეთოდების გამოყენებით, შესაძლებელია, შესაბამისი კომპიუტერული სისტემის გამოყენება როგორც ვიდეოკამერის, ისე მიკროფონის სახით. ამასთან ერთად, თუ ამგვარი თვალთვალის ფარგლებში, შესაბამისი კომპიუტერული პროგრამებით ინფიცირებულია კონკრეტული პირის საკუთრებაში არსებული თანამედროვე მობილური ტელეფონიც, შესაძლებელია ამ ინდივიდის გადაადგილებისა და, ზოგადად, მისი რეალურ დროში უწყვეტი კონტროლი („Democratic and effective oversight of national security services“. Issue paper published by the Council of Europe Commissioner for Human Rights, Council of Europe, May 2015. 24 p.).

თვალთვალის ამგვარი ფორმები ისეთი უახლესი ტექნიკური შესაძლებლობებით ხორციელდება, რომელთა კონტროლიც, ხშირად, ფაქტობრივად შეუძლებელია და შესაბამისად, ძალიან მაღალია იმის საფრთხე, რომ სპეციალური, თუ საგამოძიებო სამსახურების ამგვარი საქმიანობა მთლიანად გავიდეს სამართლებრივი რეგულირების სფეროდან.

ამიტომ, მოცემულ შემთხვევაში, კონსტიტუციის მიზანია დაიცვას არა მხოლოდ პირებს შორის ნებისმიერი საშუალებით საუბრისა და მიმოწერის შესაძლებლობა, არამედ, ასევე ადამიანის პირადი ცხოვრების აბსოლუტურად ხელშეუხებელი სფეროებიც. ამ კონსტიტუციური უფლების უზრუნველყოფის ფარგლებში სახელმწიფოს ზოგადად ეკრძალება, გაეცნოს კომპიუტერულ სისტემაში არსებულ პირად ინფორმაციას, სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით წარმოებული საუბრებისა და შეტყობინებების შინაარსს, აგრეთვე დააწესოს კონტროლი, ვისთან და რა ინტენსივობით შედგა ასეთი ურთიერთობები (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6).

აღსანიშნავია, რომ „დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და განვითარება წარმოუდგენელია … ინფორმაციის თავისუფლების, აზრთა გაცვლისა და ადამიანების ნებისმიერ სფეროში თავისუფალი კომუნიკაციის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ... ადამიანებს აქვთ უფლება, მათთვის სასურველი ან საჭირო ინფორმაცია მიაწოდონ მხოლოდ კონკრეტულ პირს (პირებს), ანუ აქვთ უფლება, აირჩიონ თემები, ინტერესები და პირთა წრე, ვისთანაც ამ თემებზე კომუნიკაცია სურთ ... ამიტომ, თუ არ იქნება ინფორმაციის დაცულობის და პირთა ანონიმურობის დაცვის შესაბამისი გარანტია, ეს კითხვის ქვეშ დააყენებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას, ამასთან, დააბრკოლებს, გაართულებს ამ გზით კომუნიკაციას ნებისმიერ სფეროში. რაც, საბოლოო ჯამში, ხელს შეუშლის დემოკრატიული პროცესების განვითარებას“–აც (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ტექნოლოგიების განვითარების პარალელურად კომუნიკაციის ფორმათა ჩამონათვალი სისტემატურად იზრდება. ადამიანები თავიანთ პირად ინტერესებსა და მოსაზრებებს სულ უფრო მეტად ანდობენ თანამედროვე ტექნოლოგიებს, თუმცა ინოვაციების პარალელურად იზრდება სახელმწიფოს თუ კერძო პირების ტექნიკური შესაძლებლობაც, მიიღონ, გააანალიზონ და გამოიყენონ პერსონალური ინფორმაცია განსხვავებული მიზნებით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.26).

ამიტომ, „დასახელებული უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არსებობა, რამაც უნდა უზრუნველყოს ძალიან მყარი შეგრძნება ანონიმურობისა, ადამიანების ნებისა და გადაწყვეტილების გარეშე, მათი კომუნიკაციის აბსოლუტური ხელ–მიუწვდომლობისა ნებისმიერი მესამე პირისთვის, სახელმწიფოს ჩათვლით. ეს უფლებები ირღვევა მათი სრულად და ეფექტურად გამოუყენებლობის მიზეზით იმ პირობებში, თუ ადამიანებს აქვთ შიში ანონიმურობის სიმყიფისა, თუ ისინი ცხოვრობენ იმ შეგრძნებითა და განცდით, რომ მათი კომუნიკაციის შინაარსი ხელმისაწვდომია მესამე პირებისთვის. რადგან სასურველ პირებთან სასურველ თემებზე კომუნიკაცია იმ შეგრძნებით, რომ ეს სივრცე და კომუნიკაცია სულაც არ არის ანონიმური, მაღალი ალბათობით, თავისთავად ცვლის კომუნიკაციის, აზრის გამოხატვის ფორმასაც და შინაარსსაც, მათ შორის, აზრის გამოხატვაზე/კომუნიკაციაზე უარის თქმის ჩათვლით, რაც საფუძველშივე ეწინააღმდეგება და გამორიცხავს საკუთარი არჩევანის მიხედვით განვითარებას, ავიწროებს, აღარიბებს პირად სივრცეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.27).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „ერთი მხრივ, არსებობს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, უზრუნველყოს პირადი ცხოვრების პატივისცემა და ამ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა, რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს პიროვნების თავისუფალი განვითარების ხელშემშლელი გარემოებების, შეზღუდვების ... აღკვეთას. მეორე მხრივ, სახელმწიფოს აქვს ნეგატიური ვალდებულება, არ ჩაერიოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლებებით სარგებლობაში და, შესაბამისად, უზრუნველყოს პიროვნების დაცვა, მის პირად ცხოვრებაში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ან თანამდებობის პირების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4).

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა სახელმწიფოს ორგვარ – პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის სფეროს უზრუნველმყოფელ – პოზიტიურ და ამ სფეროში ჩაურევლობის ნეგატიურ ვალდებულებებზე. აღსანიშნავია, რომ იმ პირობებში, როდესაც ადამიანის პირადი ცხოვრების სივრცე სულ უფრო მეტად ხდება დამოკიდებული თანამედროვე ტექნოლოგიებზე და კომუნიკაციის ელექტრონულ საშუალებებზე, შესაბამის ინფრასტრუქტურაზე, მით უფრო იზრდება სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების მნიშვნელობა, როგორც საკანონმდებლო, ისე პრაქტიკულ დონეზე, სათანადოდ უზრუნველყოს ამ ინფრასტრუქტურით განხორციელებული კომუნიკაციების ინფორმაციული უსაფრთხოება.

ზემოაღნიშნული პოზიტიური ვალდებულება, უპირველეს ყოვლისა, გამოიხატება იმაში, რომ სახელმწიფომ, როგორც საკანონმდებლო, ისე პრაქტიკულ დონეზე სათანადოდ უზრუნველყოს პირადი ცხოვრებით დაცულ სფეროში არა მხოლოდ ნებისმიერი სხვა პირის, არამედ, ასევე სახელმწიფოს წარმომადგენლების არამართლზომიერი ჩარევისგან მაქსიმალური დაცვა. მართალია, თანამედროვე ტექნოლოგიების პირობებში, კომუნიკაციების აბსოლუტური ინფორმაციული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, სავარაუდოდ, შეუძლებელია, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ეს გარემოება სახელმწიფოს არ აძლევს უფლებას არასაკმარისად დაარეგულიროს ან მოუწესრიგებელი და დაუცველი დატოვოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული სფეროს რომელიმე, თუნდაც ყველაზე უმნიშვნელო კომპონენტი.

იმავდროულად, უნდა აღინიშნოს, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება არ არის აბსოლუტური. დემოკრატია ემყარება რა კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის არსებობას, “უფლებათა უმრავლესობის შეზღუდვა აუცდენელია, რადგან მათი რეალიზაცია ხშირად წარმოშობს ღირებულებათა კონფლიქტს... მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება NN1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-45). „თანამედროვე სახელმწიფოს სტაბილურობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის პრიორიტეტების სწორად და სამართლიანად განსაზღვრა, ხელისუფლებისა და ადამიანის ურთიერთობის გონივრულად დაბალანსებული სისტემის შექმნა. ეს, პირველ რიგში, გამოხატულებას პოვებს ყოველი კონკრეტული უფლების შინაარსისა და ფარგლების ადეკვატურ საკანონმდებლო განსაზღვრაში“ (2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-5). პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, ამასთან იმ პირობის სავალდებულო დაცვით, რომ უფლებაში ჩარევა ლეგიტიმური მიზნების მიღწევისთვის აუცილებელი და პროპორციული გზით მოხდება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.29).

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების უმნიშვნელოვანეს შეზღუდვას წარმოადგენს სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით წარმოებული შეტყობინების ხელშეუხებლობაში ჩარევა. „ეს უფლება, ერთ-ერთი თვალსაჩინოა იმ უფლებათა შორის, რომელთა შინაარსის განსაზღვრისას, ხელისუფლება დემოკრატიული და პოლიციური სახელმწიფოების ზღვარზე გადის. ზოგადად, ადამიანებზე ფარული დაკვირვება პოლიციური სახელმწიფოსთვისაა დამახასიათებელი. იმავდროულად, ქვეყნის კონსტიტუციური წყობის, სახელმწიფო და ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, დანაშაულის თავიდან აცილება, რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება ადამიანთა უფლებების ეფექტურ დაცვას, დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ზუსტად ამ საჯარო ინტერესების უზრუნველყოფას ემსახურება დასახელებული უფლების შეზღუდვა. ... ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწიფოს ვალდებულებაა, მიიღოს ყველა შესაძლო ზომა, რათა აღიკვეთოს სერიოზული საფრთხეები, რომლებმაც შეიძლება დემოკრატიული ინსტიტუტების დესტაბილიზაცია გამოიწვიონ. ამიტომ ამ საფრთხეებთან ბრძოლისთვის, სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს, მათ შორის იმის შესაძლებლობაც, რომ განახორციელოს ფარული კონტროლი, თვალთვალი პირებზე (პირთა ჯგუფზე) რომელთაგანაც ეს საფრთხეები მომდინარეობს. ასეთ დროს, ზუსტად უფლებაში ჩარევის ფარული ხასიათი უზრუნველყოფს საჯარო ინტერესის დაცვის ეფექტურობას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-8,9). აქვე, საქართველოს სახალხო დამცველი ითვალისწინებს იმასაც, რომ ნებისმიერი ფუნდამენტური, მათ შორის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებით სათანადოდ სარგებლობის უმთავრეს გარანტიას სწორედ საზოგადოებრივი და სახელმწიფო უსაფრთხოება წარმოადგენს.

შესაბამისად, ხელისუფლების პასუხისმგებლობის ტვირთია, მონახოს გზა, რომელიც შესაძლებელს გახდის როგორც სახელმწიფო უსაფრთხოების, ისე ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის და თავისუფალი განვითარების ფუნდამენტური უფლებების დაცვას. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, კონსტიტუცია არ უშვებს მცირედ ალბათობასაც კი, რომელიმე ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა შესაძლებელი იყოს ამა თუ იმ უფლების დარღვევის ხარჯზე. სახელმწიფომ უნდა შეძლოს, დააბალანსოს ინტერესები ისე, რომ თავი გაართვას კონსტიტუციის უპირობო მოთხოვნას - დაცული იყოს როგორც ფუნდამენტური ულებებით შეუბღალავად სარგებლობის შესაძლებლობა, ისე კონსტიტუციით გათვალისწინებული სხვა ლეგიტიმური ინტერესები. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაშიც სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა, დაიცვას სახელმწიფო უსაფრთხოება, უზრუნველყოს დანაშაულის გამოძიება, ისევე როგორც მისი პრევენცია, მაგრამ, იმავდროულად, საფრთხის ქვეშ არ დააყენოს ადამიანების თავისუფალი განვითარების პერსპექტივები, არ დაარღვიოს მათი პირადი ცხოვრება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.31). უფრო მეტიც, ამ კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის სათანადო ბალანსის არსებობის შემთხვევაში, ისინი განაპირობებენ და უზრუნველყოფენ ერთმანეთის არსებობას. გრძელვადიან პერიოდში, „უსაფრთხოება“ უკეთესად არის დაცული სამართლის უზენაესობაზე, დემოკრატიული მართვის პრინციპებზე და ადამიანის უფლებათა დაცვაზე ორიენტირებულ სახელმწიფოში (Cf. CDL-AD(2010)022, REPORTON COUNTER-TERRORISM MEASURESAND HUMAN RIGHTS, § 12.).

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „თავისთავად, დასახელებული საჯარო ინტერესების არსებობა, იმავდროულად, არ არის საკმარისი უფლებაში ჩარევის გამართლებისათვის. თვალსაჩინო უნდა იყოს ამ საჯარო ინტერესების დაცვის აუცილებლობა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონმდებლობა ადეკვატური მექანიზმებით უნდა ქმნიდეს ისეთ ვითარებას, რომ საჯარო ინტერესების მისაღწევად უფლებაში ჩარევა ხდებოდეს მხოლოდ რეალური აუცილებლობის შემთხვევაში. გარდა ამისა, სახელმწიფოს არა აქვს უფლება, სერიოზულ საფრთხესთან ბრძოლის მოტივით მიიღოს ნებისმიერი ზომები, რომლებსაც ის შესაბამისად და ადეკვატურად მიიჩნევს. უფლებაში ჩარევა, მისი ფარული ხასიათიდან გამომდინარე, აჩენს უფლებამოსილების გადამეტების, ბოროტად გამოყენების რისკს, რასაც შესაძლოა მავნე შედეგები მოჰყვეს მთლიანად დემოკრატიული საზოგადოებისთვის. შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში, უფლებაში ჩარევა შეიძლება იყოს გამართლებული მხოლოდ მაშინ, თუ კანონმდებლობა უზრუნველყოფილი იქნება ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვის ეფექტური მექანიზმებით. ... წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაუბალანსებელმა კანონმდებლობამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, შესაძლოა თავად დემოკრატია გახადოს ძალზე მყიფე და სათუო” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-9).

სწორედ კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებას ემსახურება უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციით დადგენილი ფარგლები. ნიშანდობლივია, რომ კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს მასში მოცემული უფლების როგორც მატერიალურ შინაარსს, ისე უფლების შეზღუდვის ფორმალურ გარანტიებს – უფლებების შეზღუდვას მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების ან მის გარეშე, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.

ზემოაღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის კომენტირებისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის ფუნდამენტური უფლების საქართველოს კონსტიტუციით დაცული უფლებრივი კომპონენტები ითვალისწინებენ პირად ცხოვრებაში სახელმწიფოს ჩარევის ლეგიტიმურ შესაძლებლობას, მაგრამ მხოლოდ მკაცრი მოთხოვნებისა და პირობების კუმულატიურად დაკმაყოფილების შემთხვევებში. კერძოდ, პირველ რიგში, უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზნების (მაგალითად, სახელმწიფო უსაფრთხოების, დანაშაულის გამოძიების, მისი პრევენციის, სხვათა უფლებების ხელშეუხებლობის) დაცვის აუცილებლობა. ამასთან, ასეთი ინტერესის არსებობა და დაცვის კონსტიტუციური ვალდებულება სახელმწიფოს არ აძლევს განუზომელ შესაძლებლობებს, ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის უფლებამოსილებას მისთვის მისაღები ან, მისი აზრით, ყველაზე ეფექტური ფორმით. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ აღნიშნული ინტერესების უზრუნველსაყოფად უფლებაში ჩარევა შესაძლებელი იყოს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში - როდესაც ამოწურულია ამ ინტერესების დაცვის სხვა ლეგიტიმური შესაძლებლობები, ამასთან, ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი და პროპორციული ფორმით. იმავდროულად, ზემოაღნიშნულ პირობებში, უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა გათვალისწინებული უნდა იყოს განჭვრეტადი კანონით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.40). 

სასამართლოს ციტირებული გადაწყვეტილებიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა მართალია არ არის აბსოლუტური, თუმცა ის აბსოლუტურად დაცულია იმგვარი ჩარევისგან, რომელიც სცდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ამ უფლებაში ლეგიტიმური ჩარევისთვის დადგენილ კონსტიტუციურ–სამართლებრივ პირობებს.

ამრიგად, იმისათვის, რომ სახელმწიფო ჩაერიოს ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, უნდა არსებობდეს არა მხოლოდ საჯარო ინტერესის დაცვის უკიდურესი აუცილებლობა, არამედ ამოწურული უნდა იყოს ამ ინტერესების დაცვის სხვა, უფლებაში ჩარევის თვალსაზრისით შედარებით უფრო მსუბუქი, ლეგიტიმური შესაძლებლობები. გარდა ამისა, ჩარევა უნდა ექვემდებარებოდეს პროპორციულობის ტესტით შემოწმებას. ამასთან, როგორც ზემოაღნიშნული პირობები, ისე უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, გათვალისწინებული უნდა იყოს განჭვრეტადი კანონით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება არა მხოლოდ უშვებს უფლებაში ჩარევას ამ პირობების აუცილებელი დაცვით, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, იგი წარმოადგენს უმთავრეს გარანტიას, რომ უფლებაში ჩარევა მოხდება მხოლოდ ამ და არა სხვა საფუძვლებითა და პირობებით და მხოლოდ იმ ინტენსივობით, როგორსაც შესაბამისი საჯარო ინტერესის დაკმაყოფილების უკიდურესი საჭიროება მოითხოვს. საქართველოს კონსტიტუცია, კერძოდ კი, მისი მე–20 მუხლი, არ ტოვებს ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაში სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევის სხვა, შესაბამისი კანონით უშუალოდ გათვალისწინებული საფუძვლებისა და პირობებისაგან განსხვავებულ შესაძლებლობას.

იმისათვის, რომ უფლებაში ჩარევა კონსტიტუციურ–სამართლებრივი თვალსაზრისით გამართლებული იყოს, ამის მოწესრიგებას და გადაწყვეტას კონსტიტუცია კანონმდებელს და სასამართლოს აკისრებს. სწორედ კანონმდებელია ის, ვინც უნდა მიიღოს საკმარისად განჭვრეტადი კანონი, რომელიც სათანადოდ დააბალანსებს, ერთი მხრივ, ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კერძო და, მეორე მხრივ, საჯარო ინტერესებს. ამიტომ, პირველ რიგში, „...თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით უნდა განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში. კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი.“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II - 14). მნიშვნელოვანია, რომ კანონი არ ტოვებდეს მის მიღმა უკონტროლო მოქმედების შესაძლებლობას. 

ამიტომ, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთგზის აღნიშნა, „...რომ მისი მოთხოვნები გაცილებით უფრო მკაცრია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის მიმართ, რომელიც პირად ცხოვრებაში ინტენსიური ჩარევის საფუძველს ქმნის. ვინაიდან ამ ნორმების შემოწმებისას გასათვალისწინებელია ასეთი ქმედებების ფარული ხასიათი, ბუნება, რაც ისედაც ობიექტურად ამცირებს მათზე კონტროლის განხორციელების გზებსაც და კონტროლის არსებული შესაძლებლობების ეფექტურობასაც.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.46).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ზოგადად, „...მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ მით უფრო მკაცრია, რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში. კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, აუცილებლობას თუ გარდაუვალობას, სისწორესა და მართლზომიერებას... ამიტომ კანონმდებელი ვალდებულია, საჯარო ხელისუფლებას მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს ფარგლები, რომლებშიც მან უნდა იმოქმედოს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II - 14).

საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებაში ჩარევის ერთ–ერთ ყველაზე ინტენსიურ ფორმას წარმოადგენს ადამიანებზე სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ფარული თვალთვალი. როგორც უკვე აღინიშნა, „ზოგადად, ადამიანებზე ფარული დაკვირვება პოლიციური სახელმწიფოსათვისაა დამახასიათებელი. იმავდროულად, ქვეყნის კონსტიტუციური წყობის, სახელმწიფო და ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, დანაშაულის თავიდან აცილება, რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება ადამიანთა უფლებების ეფექტურ დაცვას, დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ზუსტად ამ საჯარო ინტერესების უზრუნველყოფას ემსახურება დასახელებული უფლების შეზღუდვა“–ც (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II - 14).

სწორედ ზემოაღნიშნულ საჯარო ინტერესებს უნდა ემსახურებოდეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შემზღუდავი ისეთი ფარული საგამოძიებო მოქმედებები, როგორებიცაა სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა; ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია; ასევე, გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრა.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143² მუხლი ზემოაღნიშნული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებას შესაძლებლად მიიჩნევს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მისი ჩატარება გათვალისწინებულია ამ კოდექსით, მაშასადამე კანონით, და ის აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად – ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, უწესრიგობის ან დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად, ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესების ან სხვა პირთა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად. ამიტომ, კოდექსის 143³ მუხლის მე–2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი ამ მოქმედებებს დასაშვებად მიიჩნევს არა ნებისმიერი საჭიროების შემთხვევაში, არამედ, მხოლოდ განზრახი მძიმე ან/და განსაკუთრებით მძიმე, ან ისეთი სპეციფიური დანაშაულების არსებობის შემთხვევაში, რომელთა გამოძიებაც, პრაქტიკულად შეუძლებელია პირადი ცხოვრების სფეროში ჩარევის ამგვარი მეთოდების გამოყენების გარეშე.

გარდა ამისა, ზემოაღნიშნული მუხლის მე–3 ნაწილის შესაბამისად, ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მისი ჩატარება გამოწვეულია გადაუდებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით და ის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაფერისი და პროპორციული საშუალებაა. ამასთან ერთად, მე–4 ნაწილი განსაზღვრავს, რომ ფარული საგამოძიებო მოქმედება შეიძლება ჩატარდეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც სხვა საშუალებით გამოძიებისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე მტკიცებულებების მოპოვება შეუძლებელია ან გაუმართლებლად დიდ ძალისხმევას მოითხოვს. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143² მუხლის მე–5 ნაწილის თანახმად, ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების ფარგლები (ინტენსივობა) ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული უნდა იყოს.

ამგვარად, განხილული ნორმები განსაზღვრავენ იმ საკანონმდებლო საფუძვლებს, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში ჩარევის ნებისმიერი შემთხვევა იმისათვის, რომ იგი ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის ადეკვატურ საშუალებად იქნეს მიჩნეული. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ეს ნორმები არა მხოლოდ განსაზღვრავენ უფლებაში ჩარევის საკანონმდებლო საფუძვლებს, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენენ იმის უმთავრეს გარანტიას, რომ უფლებაში ჩარევა მოხდება მხოლოდ ამ საკანონმდებლო წესების განუხრელი დაცვით.

ამრიგად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კანონმდებელს გააჩნია კონსტიტუციურ–სამართლებრივი ვალდებულება, საკანონმდებლო დონეზე მაქსიმალურად დეტალურად და გასაგებად განსაზღვროს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროებში ჩარევის შესაბამისი საფუძვლები, წესები, პირობები და ფორმები. უნდა აღინიშნოს, რომ აღმასრულებელ ხელისუფლებას, რომელიც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში ჩარევას ახორციელებს, შესაბამისი უფლებამოსილება სწორედ დემოკრატიული საზოგადოებისგან, იგივე საზოგადოების მიერვე განსაზღვრული ლეგიტიმური მიზნების განსახორციელებლად აქვს მინიჭებული. ასეთ ვითარებაში კი, მნიშვნელოვანია, რომ ფარული თვალთვალის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი პირი არ გავიდეს საკანონმდებლო რეგულირების სფეროდან, რის საშუალებაც მას, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ კანონმა არ უნდა მისცეს, ვინაიდან, მათი ბუნებიდან და საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს არ არის უსაფრთხოებისა და სამართალდამცავი ორგანოების უმთავრესი პრიორიტეტი, დაკისრებული უმნიშვნელოვანესი მოვალეობების შესრულებისას, შეიზღუდონ საკუთარი თავი და მუდმივად იფიქრონ იმაზე, თუ რა ზიანი შეიძლება მიადგეს დემოკრატიულ საზოგადოებას, კონკრეტულ პირებზე ან მოვლენებზე ინფორმაციის ფარული მეთოდებით შეუზღუდავი და უკონტროლო შეგროვებით.

ამიტომ, კანონმდებლის, როგორც დემოკრატიული საზოგადოების პირდაპირი წარმომადგენლის პოზიტიური კონსტიტუციურ–სამართლებრივი ვალდებულებაა არა მხოლოდ დეტალურად მოაწესრიგოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში ნებისმიერი ჩარევის ცალკეული შემთხვევა და საფუძველი, არამედ, საკანონმდებლო დონეზე მაქსიმალურად უზრუნველყოს პირადი სფეროს ხელშეუხებლობა მაშინ, როდესაც არ არსებობს მასში ჩარევის ლეგიტიმური საჭიროება. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ამ გარანტიის მიზანი არის „...გამორიცხოს ხელისუფლების თვითნებობა, შეცდომა თუ ცდუნება, ჩაერიოს ადამიანის პირად ცხოვრებაში მაშინ, როდესაც ამისთვის ობიექტური საფუძველი და უკიდურესი საჭიროება არ არსებობს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.41). მართალია, როგორიც არ უნდა იყოს კანონმდებლობა, განსაკუთრებით თანამედროვე ტექნოლოგიების პირობებში, ვერასოდეს გამოირიცხება აბსოლუტურად დაუდევარი, არაკეთილსინდისიერი ან "გადაჭარბებულად მოტივირებული" მოხელის მიერ არასწორი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა, თუმცა, ეს არ აძლევს კანონმდებელს იმის უფლებას, რომ ამ სფეროში მოუწესრიგებელი ან დაუცველი დატოვოს თუნდაც ყველზე მცირე სივრცეც კი (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე:  ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, აპლიკაციის ნომერი: 47143/06, აბზაცი 270).

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დასახელებული ნორმები განსაზღვრავენ იმ საკანონმდებლო საფუძვლებს, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში აღმასრულებელი ხელისუფლების ჩარევის ყოველი შემთხვევა, იმისათვის, რომ იგი ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევის ადეკვატურ საშუალებად იქნეს მიჩნეული. ამის შეფასება კი, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, კოდექსის 143³ მუხლის თანახმად, ეკისრება სასამართლოს, როგორც მიუკერძოებელ არბიტრს, რომელიც ამგვარი მოქმედებების მხოლოდ კანონიერად ჩატარების უზრუნველყოფაშია პროფესიულად დაინტერესებული. ნიშანდობლივია, რომ კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს მასში მოცემული უფლების როგორც მატერიალურ შინაარსს, ისე მისი შეზღუდვის ფორმალურ გარანტიებს – უფლებების შეზღუდვას მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების ან მის გარეშე, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.

მაშასადამე, კონსტიტუცია და კანონი ერთმანეთისგან მიჯნავს, ერთმანეთთან არ აიგივებს ფარული საგამოძიებო მოქმედების ინიციატორ, და შესაბამისი მოქმედების განხორიცელების ავტორიზაციის უფლების მქონე ინსტიტუტებს. აღნიშნული ინსტიტუციური გამიჯვნა ეფუძნება არა საგამოძიებო ინსტიტუტებისადმი ზოგად უნდობლობას, არამედ, სამართლის უზენაესობის, დემოკრატიული მართვის და ადამიანის უფლებათა დაცვაზე ორიენტირებული სახელმწიფოს პრინციპებს. უნდა ითქვას, რომ უსაფრთხოების და საგამოძიებო სამსახურებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს მიერ არის განსაზღვრული ასევე ამ სამსახურების საქმიანობის სამართლებრივი ფარგლებიც. ამიტომ, მნიშვნელოვანია მათი საქმიანობის კანონმდებლის ნებასთან შესაბამისობის მუდმივი და სათანადო კონტროლი, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებებში ჩარევას შეეხება. 

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებრივ კომპონენტებში სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე ჩარევის კონსტიტუციური გარანტიის მნიშვნელობა. კერძოდ: „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევისთვის კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოსამართლის ბრძანების სავალდებულო პირობა ემსახურება კონკრეტული ... ღონისძიების წინასწარი კონტროლის უზრუნველყოფას დამოუკიდებელი და ნეიტრალური ინსტანციის მიერ. ბუნებრივია, ეს, პირველ რიგში, მიმართულია ხელისუფლების მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილებისაკენ. სასამართლო არის არაპოლიტიკური ხელისუფლება, რაც განაპირობებს და, იმავდროულად, ავალდებულებს მას ნეიტრალურობას. პერსონალურად და არსებითად დამოუკიდებელ, კანონმორჩილ მოსამართლეს შეუძლია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მიიღოს სწორი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება უფლებაში ჩარევის აუცილებლობის თაობაზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-24).

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, კონსტიტუციის მე-20 მუხლის შესაზღუდად სასამართლოს გადაწყვეტილების აუცილებლობის კონსტიტუციური პირობა ემსახურება, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლებაში ჩარევის საჭიროების არსებობის ნეიტრალური პირის მიერ შეფასებას. ამგვარ ღონისძიებებს უფლების შეზღუდვის სხვა ფორმებისაგან განსხვავებით ახასიათებთ ფარული ბუნება, მათ დიდ ნაწილს საზოგადოება საერთოდ ვერ ხედავს და, შესაბამისად, ვერ აკონტროლებს. ამ ფონზე აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში არათანაზომიერი ჩარევის ცდუნება და რისკი სხვა შემთხვევებთან შედარებით მაღალია. ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების გაკონტროლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და წარმოადგენს კანონის სწორი გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება NN2/1/484 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20). მაშასადამე, უფლების შეზღუდვა მოსამართლის გადაწყვეტილების საფუძველზე, უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური პირობაა როგორც თავად უფლების დაცვის, ისე კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებისთვის.

ამრიგად, უფლებაში ჩარევის საფუძვლების საკანონმდებლო განსაზღვრა და სასამართლო კონტროლი წარმოადგენენ საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ–სამართლებრივ წინაპირობებს. ამასთან ერთად, კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადება განსაზღვრავს სახელმწიფოს მიერ უფლებაში არა მარტო მართლზომიერი ჩარევის პირობებს, არამედ, როგორც უკვე აღინიშნა, იგი წარმოადგენს უმთავრეს გარანტიას, რომ ჩარევა განხორციელდება მხოლოდ ამ და არა სხვა პირობების საფუძველზე. „...კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების ძირითადი არსი გულისხმობს სასამართლო კონტროლის გარეშე უფლებაში ჩარევის აბსოლუტურად გამორიცხვას. ამის საწინააღმდეგოს დაშვება, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების არსს აზრს უკარგავს, რადგან სასამართლომ უნდა შეასრულოს მთავარი წინაღობის ფუნქცია და დაიცვას ადამიანები ხელისუფლების შეცდომის, თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.44).  

ამდენად, მართალია, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული სივრცე, რიგ შემთხვევებში, შესაძლოა არ იყოს აბსოლუტური, მიუხედავად ამისა, იგი აბსოლუტურად დაცულია როგორც სახელმწიფოს წარმომადგენლების, ისე ნებისმიერი სხვა პირების თვითნებური ჩარევისგან, მათ შორის, მაშინაც კი, როდესაც ჩარევა, შესაძლოა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება, თუმცა, ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის ან სხვა კონსტიტუციურ–სამართლებრივ მოთხოვნებს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შესაძლებელია ვისაუბროთ სახელმწიფოს და, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, სწორედ კანონმდებლის ერთგვარ პოზიტიურ ვალდებულებაზე პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა (უპირველეს ყოვლისა, საკანონმდებლო დონეზე) უზრუნველყოს იმგვარად, რომ მაქსიმალურად გამოირიცხოს ამ უფლებაში უკანონო და არასანქცირებული ჩარევა. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა არსებობს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს პირადი ცხოვრების პატივისცემა და ამ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6). მართალია, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ, განსაკუთრებით თანამედროვე ტექნოლოგიების პირობებში, საუკეთესო კანონმდებლობის პირობებშიც კი, შესაძლოა ვერ მოხდეს უფლებაში არა–ავტორიზებული ჩარევის აბსოლუტური გამორიცხვა, თუმცა ეს, თავისთავად, არ ათავისუფლებს სახელმწიფოს ვალდებულებისგან მოუწესრიგებელი არ დატოვოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული ყველაზე მცირე სფეროც კი. სწორედ ამაში მდგომარეობს სახელმწიფოს და, უპირველეს ყოვლისა, კანონმდებლის პოზიტიური კონსტიტუციური ვალდებულება.

უნდა ითქვას, რომ წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში, ჩვენ სადავოდ არ ვხდით სახელმწიფოს უფლებას განახორციელოს ფარული საგამოძიებო მოქმედებანი, ისევე, როგორც უშუალოდ ამ მოქმედებათა განხორციელების მომწესრიგებელ პროცესუალურ ნორმებს. უფრო მეტიც, მიგვაჩნია, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი ნორმები, მათი კეთილსინდისიერად წაკითხვისა და გამოყენების პირობებში, მართლაც არ ტოვებენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში არამართლზომიერი ჩარევის შესაძლებლობას. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ზემოაღნიშნული პოზიტიური ვალდებულებიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, თუ რამდენად გამოიყენა კანონმდებელმა მის ხელთ არსებული ყველა საშუალება იმისთვის, რომ მაქსიმალურად გამოერიცხა, ან, თუნდაც, გაერთულებინა არამართლზომიერი და, მათ შორის, უპირველეს ყოვლისა, მის მიერვე მიღებული საპროცესო ნორმების გვერდის ავლით კომუნიკაციაზე განხორციელებული წვდომის შესაძლებლობა. მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს წარმოადგენს სწორედ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა, რისთვისაც, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, გავაანალიზოთ ამჟამად მოქმედი შესაბამისი კანონმდებლობა.

იმავე შინაარსის (დამძლევი) ნორმების არსებობის დასაბუთება

საქართველოს პარლამენტმა 2017 წლის 22 მარტს მიიღო კანონპროექტთა პაკეტი, რომლითაც, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების საფუძველზე, ახლებურად მოაწესრიგა ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში ჩარევის – ფარული ელექტრონული თვალთვალის განმახორციელებელი ტექნიკური ინფრასტრუქტურის ორგანიზების, ფლობის, გამოყენებისა და ადმინისტრირების წესებთან დაკავშირებული საკითხები. ამდენად, ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა მიღებულ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით და, შესაბამისად, მისი კონსტიტუციური მართლზომიერება, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გაანალიზდეს და შეფასდეს სწორედ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების კონტექსტში. კერძოდ, ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა ხომ არ შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილებით, ერთხელ, უკვე სცნო არაკონსტიტუციურად.

უნდა აღინიშნოს, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25–ე მუხლის 4¹ პუნქტის თანახმად, „თუ საკონსტიტუციო სასამართლო განმწესრიგებელ სხდომაზე დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, მას გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25–ე მუხლის 4¹ პუნქტში არსებული ტერმინი „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს ფორმალურ, სიტყვიერ მსგავსებას. „იმავე შინაარსის ნორმა“ არ გულისხმობს სიტყვასიტყვით იგივე ფორმულირების შემცველი წესის მიღებას/არსებობას და არც მაინცა და მაინც იგივე კანონში ასეთი წესის გამეორებას. საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს არა კონკრეტულ სიტყვებს, ფრაზებს, წინადადებებს, არამედ ის აფასებს ნორმაში ასახულ პრობლემას, საკითხს, რომელიც გამოიხატება ამ სიტყვებში, ფრაზაში თუ წინადადებაში. სასამართლო ამ დროს სწავლობს უფლებაში ამა თუ იმ ფორმით, შინაარსით თუ ინტენსივობით ჩარევა ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას. შესაბამისად, თუ უფლებაში ჩარევის შედეგის მიხედვით, ახალი/ან კანონმდებლობაში არსებული სხვა რეგულაციით კონკრეტულ უფლებას დარღვევის არსებითად ან თვისობრივად იგივე საფრთხე ემუქრება, დამოუკიდებლად იმისგან, ასეთი რეგულაცია რომელ ნორმატიულ აქტში გაჩნდება/არსებობს ან იქნება თუ არა ის ტექსტუალურად არაკონსტიტუციურად ცნობილი რეგულაციის იდენტური, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის დასახელებული ნორმა ავალდებულებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ის ძალადაკარგულად ცნოს განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზევე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 26 თებერვლის განჩინება №3/1/708,709,710).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, „სადავო ნორმების მსგავსება არა მხოლოდ ფორმალური თვალსაზრით უნდა შეფასდეს, არამედ იმ სამართლებრივი შედეგის მიხედვით, რომელიც შესაძლოა სადავო ნორმებს აერთიანებდეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 14 დეკემბრის განჩინება №1/5/525 საქმეზე „მოლდოვის მოქალაქე მარიანა კიკუ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). უნდა აღინიშნოს, რომ „ნორმის მხოლოდ ტექსტუალური, რედაქციული ან სხვა ფორმალური განსხვავება ვერ ჩაითვლება არსებითად განმასხვავებელ ფაქტორად. სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შეაფასებს, არის თუ არა სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსი შინაარსის, სადავო ნორმის მიზანმიმართულების, მასში გამოხატული კანონმდებლის ნებისა და სამართლებრივი საშუალებების გათვალისწინებით. შინაარსობრივ მსგავსებასთან გვექნება საქმე, არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, არამედ მაშინაც, როდესაც სადავო ნორმაში მოცემული წესი არსებითად მსგავსი სამართლებრივი შედეგის მომტანია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის განჩინება №1/2/563 საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“ II- 10).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, სადავო ნორმის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების „დამძლევ ნორმად“ მიჩნევა და მისი არსებითი განხილვის გარეშე არაკონსტიტუციურად ცნობა ნორმათა შორის არსებითი შინაარსობრივი მსგავსების შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც სადავო ნორმა სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის მსგავსად, იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას, შეიცავს უფლების მზღუდავ მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და იდენტურ სამართლებრივ შედეგს იწვევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის განჩინება №1/2/563 საქმეზე „ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“ II- 10). მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაშიც სადავო ნორმები უნდა შეფასდეს ზემოაღნიშნული სტანდარტების და კრიტერიუმების მიხედვით. კერძოდ, სადავო ნორმა ხომ არ იწვევს იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას; უფლების შეზღუდვა ხომ არ ხდება მსგავსი სამართლებრივი საშუალებით; სადავო ნორმა ხო არ იწვევს იდენტურ ან არსებითად მსგავს სამართლებრივ შედეგს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2106 წლის 26 თებერვლის №3/1/708,709,710 განჩინება, II-8).

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობა, ისევე, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმები განსაზღვრავენ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის XVI¹ თავის მიზნებისთვის, ამავე კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“, „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარულის საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი ტექნიკური ინფრასტრუქტურის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ორგანიზების, ფლობისა და უშუალო გამოყენების წესებს. აღნიშნული ფარული საგამოძიებო მოქმედებები წარმოადგენენ ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში ჩარევის ისეთ მეთოდებს, როგორებიცაა სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა; ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან; ასევე გეოლოკაციის, მაშასადამე, მობილური საკომუნიკაციო აღჭურვილობის გეოგრაფიული ადგილმდებარეობის რეალურ დროში განსაზღვრა.

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობა, ისევე, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმები ითვალისწინებენ ერთი და იგივე კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის წესებს; წარმოადგენენ უფლების შეზღუდვის მსგავს სამართლებრივ საშუალებებს და მიზნად ისახავენ იდენტური სამართლებრივი შედეგის მიღწევას.

გასათვალისწინებელია ასევე 2017 წლის 22 მარტს მიღებული „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათი, რომლის თანახმად, ამ კანონპროექტის მიღების მიზანია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების და ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებების განხორციელების სისტემის რეფორმირება საკონსტიტუციო სასამართლოს, სწორედ ზემოაღნიშნულ, გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებული ძირითადი პრინციპების და მითითებების შესაბამისად. ამდენად, საქართველოს პარლამენტმა იკისრა პოლიტიკურ–სამართლებრივი ვალდებულება საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილებით დადგენილ სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოეყვანა არა მხოლოდ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების, არამედ, ასევე „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ფარული ელექტრონული თვალთვალის განხორციელების სისტემა.

იმისათვის, რომ გაირკვეს თუ რამდენად შეესაბამება ფარული თვალთვალის ტექნიკური ინფრასტრუქტურის ორგანიზების, ფლობის, გამოყენებისა და ადმინისტრირების, ისევე, როგორც მისი მართლზომიერი გამოყენების კონტროლის მომწესრიგებელი ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოს იმ გადაწყვეტილებას, რომლის აღსრულების მიზნითაც იქნა იგი მიღებული, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობა გავაანალიზოთ როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების, ისე იმ ძირითადი მოტივების კონტექსტში, რომლებითაც იხელმძღვანელა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების მიღებისას.

კომუნიკაციის და კავშირგაბმულობის ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე პირდაპირი წვდომის უფლება

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში, უპირველეს ყოვლისა, შეაფასა ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და სხვა შესაბამისი ინფრასტრუქტურიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების ტექნიკური შესაძლებლობის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ექსკლუზიურად ფლობის კონსტიტუციური მართლზომიერება. მაშასადამე, ელექტრონული კომუნიკაციის ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ე.წ. „პირაპირი მიერთების“, „პირდაპირი წვდომის“ კონსტიტუციურობა.

შესაბამისად, 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე–16 მუხლთან და მე–20 მუხლის პირველ პუქნტთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად იქნა ცნობილი „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის თავდაპირველი რედაქციის პირველი პუქნტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების პირველი წინადადებები, ისევე, როგორც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილის და ამავე კოდექსის 143³ მუხლის მე-4 ნაწილის ძველი რედაქცია.

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობილი პირველი წინადადების მიხედვით, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი სახელმწიფო ორგანო უფლებამოსილი იყო, ჰქონოდა კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, სასადგურე აპარატურიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განეთავსებინა მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. 

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე-4 ნაწილის ძველი რედაქციის თანახმად კი, უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს მიერ სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება/ჩაწერისა და კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოხსნა/ფიქსაციის ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების უზრუნველსაყოფად, კანონით განსაზღვრული პირი უფლებამოსილი იყო გამოეყენებინა კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა, აგრეთვე კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან განეთავსებინა და დაემონტაჟებინა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.

ამრიგად, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის დასახელებული ნორმა მიუთითებდა უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს უფლებით აღჭურვაზე, ჰქონოდა კავშირგაბმულობის ინფრასტრუქტურიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განეთავსებინა მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. ხოლო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე-4 ნაწილი ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების უზრუნველსაყოფად უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს აღჭურვავდა შესაძლებლობით, გამოეყენებინა ზემოაღნიშნული ინფრასტრუქტურიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა, აგრეთვე კომუნიკაციის ამ საშუალებებთან განეთავსებინა და დაემონტაჟებინა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.

ზემოღნიშნულთან ერთად, სსსკ-ის 143³ მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობილი მე-4 ნაწილი მიუთითებდა ამავე კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ორი ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების უზრუნველსაყოფად ასეთი ტექნიკური საშუალებების გამოყენების შესაძლებლობაზე. კერძოდ, ეს ფარული საგამოძიებო მოქმედებებია „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული: ა) სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება და ჩაწერა; ბ) ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზინო კომუნიკაციებთან და სასადგურო აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია.

თავისი შინაარსით, პირველი ფარული საგამოძიებო მოქმედება გულისხმობს სახელმწიფოს უფლებამოსილი ორგანოს მიერ სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის (სატელეფონო მოსმენების) განხორციელების შესაძლებლობას, ხოლო მეორე - სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერი ინფორმაციის მოხსნას და ფიქსაციას ყველა კავშირგაბმულობის საშუალებებიდან, კომპიუტერული ქსელებიდან, კომპიუტერული სისტემიდან, რაც, ფაქტობრივად, გულისხმობს როგორც ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგს, ისე კომპიუტერულ სისტემებში არსებულ, შექმნილ/შენახულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას. ამასთან, არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს, სსსკ-ის მე-3 მუხლის 32-ე ნაწილის თანახმად, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი წარმოადგენდა. 

მაშასადამე, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობილი პირველი წინადადება მიუთითებდა ზემოაღნიშნული ფარული თვალთვალის ღონისძიების (რომელთაგან ორივე სხვადასხვა წყაროებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღებას, ხელმისაწვდომობას გულისხმობს) განხორციელების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ტექნიკური საშუალებებით აღჭურვაზე - მის შესაძლებლობაზე, ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების მიზნებისთვის შეექმნა სათანადო არქიტექტურა, გაემართა შესაბამისი ინფრასტრუქტურა, კომუნიკაციის დასახელებულ წყაროებთან განეთავსებინა და მფლობელობაში ჰქონოდა ტექნიკური მოწყობილობები და განეხორციელებინა მათი ადმინისტრირების ფუნქცია.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმა კი, ითვალისწინებდა ამავე ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად ამ ტექნიკური საშუალებების გამოყენების უფლებას და, შესაბამისად, კომუნიკაციის აღნიშნული წყაროებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში უშუალოდ, პირდაპირ მოპოვების/მიღების შესაძლებლობას.

ზემოაღნიშნული საკითხები, საქართველოს პარლამენტის მიერ 2017 წლის 22 მარტის ცვლილებების საფუძველზე, განისაზღვრა „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის პირველი პუნქტით, რომლის ამჟამად მოქმედი რედაქციის თანახმად, უფლებამოსილ ორგანოს უფლება აქვს, ჰქონდეს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ინფრასტრუქტურის მეშვეობით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით, ა) საჭიროების შემთხვევაში, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაზე უსასყიდლოდ განათავსოს/დაამონტაჟოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა ან/და მასთან დაკავშირებული/მისი ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები; ბ) ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიას მოსთხოვოს, იქონიოს მისი ინფრასტრუქტურის მეშვეობით გადაცემული კომუნიკაციის შინაარსის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემისთვის რეალურ დროში მიწოდების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით განსაზღვრული არქიტექტურისა და ინტერფეისების შესაბამისად.

ამდენად, ზემოაღნიშნულ ნორმაში საუბარია შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოს უფლებამოსილებაზე, ჰქონდეს ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა, რისთვისაც, საჭიროების შემთხვევაში, იგი განათავსებს/ამონტაჟებს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას ან/და მასთან დაკავშირებულ/მისი ფუნქციონირებისთვის აუცილებელ აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს. ამრიგად, სადავო ნორმა უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს აღჭურვავს უფლებით განათავსოს ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ შესაძლებლობების უზრუნველყოფის მიზნით – მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა ან მისი (სავარაუდოდ, უნდა ვიგულისხმოთ ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა) ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის მე–2 პუნქტის, 2017 წლის 22 მარტს ჩამოყალიბებული რედაქციის შესაბამისად, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული და ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების ორგანიზების შემდეგ, უფლებამოსილი ორგანო კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომ ღონისძიებებს ახორციელებს უშუალოდ, მაშასადამე, ყოველგვარი გამაშუალებლის და ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ტექნიკური და სამართლებრივი მონაწილეობის გარეშე. მხედველობაშია მისაღები ის, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ კანონის 8³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თავდაპირველ რედაქციაში, აღნიშნული განსხვავებულად იყო ჩამოყალიბებული. კერძოდ, „...ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომ ღონისძიებებს უფლებამოსილი ორგანო ახორციელებს უშუალოდ, სასამართლოს განჩინების ან პროკურორის მოტივირებული დადგენილების საფუძველზე“. შესაბამისად, ნორმაში განხორციელებული ცვლილების შინაარსიდან გამომდინარე – ასევე ამჟამად მოქმედი 8¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის გათვალისწინებით, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ორგანო თვითონ წყვეტს თუ რა ინფრასტრუქტურა განათავსოს კომპანიაში – სავარაუდოდ, იგულისხმება ისეთი მდგომარეობა, როდესაც ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანია არც ტექნიკურად და არც სამართლებრივად არ დაიშვება როგორც ამ ინფრასტრუქტურის ტექნიკურ ორგანიზებაში, ისე მისი, მათ შორის, მართლზომიერი გამოყენების მონიტორინგის პროცესში. ამგვარი დასკვნის საფუძველს იძლევა ის გარემოებაც, რომ შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობა წარმოადგენს სახელმწიფო საიდუმლოებას.

უფრო მეტიც, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის უკანასკნელი ცვლილებების საფუძველზე ჩამოყალიბებული მე–3 პუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურა და ინტერფეისები განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტებით. ხოლო, მე–4 პუნქტის მიხედვით კი, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის შინაარსის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით გადაჭერის ორგანიზებისა და განხორციელების, ისევე, როგორც ტექნიკური მოპოვების წესი განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით.

ამრიგად, სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობისაგან განსხვავებით, რომლის შემთხვევაშიც შესაბამისი ორგანოს ნორმატიული აქტით განისაზღვრება მხოლოდ მისი არქიტექტურა და ინტერფეისების, მაშასადამე, ტექნიკური მხარე და მახასიათებლები, ამჟამად სადავო 8¹ მუხლის მე–4 პუნქტი ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით გადაჭერის ორგანიზებას, განხორციელებას, ისევე, როგორც ინფორმაციის ტექნიკური მოპოვების წესის განსაზღვრას აკისრებს შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოს ნორმატიულ აქტს. ამდენად, იმ პირობებში, როდესაც ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების, ფუნქციონირებისა და მისი მეშვეობით ინფორმაციის მოპოვების წესი, მეტ–ნაკლებად, დეტალურადაა კანონით მოწესრიგებული, გაუგებარია, რატომ გადაწყვიტა კანონმდებელმა ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების წესების განსხვავებული და ამავე დროს, გასაიდუმლოებული ნორმატიული აქტით მოწესრიგება. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზება და გამოყენება, ისევე, როგორც მისი ადმინისტრირების წესები, გარკვეულ წილად, გასულია საკანონმდებლო რეგულირების სფეროდან, რასაც, უფრო დეტალურად მოგვიანებით გავაანალიზებთ.

რაც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე–4 ნაწილის 2017 წლის 22 მარტის ცვლილებით განსაზღვრულ შინაარს, იგი ჩამოყალიბდა შემდეგი რედაქციით: შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანო, ა) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა; ბ) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული ან არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა; გ) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების (გეოლოკაციის რეალურ დროში დადგენის) განხორციელების უზრუნველსაყოფად უფლებამოსილია გამოიყენოს გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრის სტაციონარული ან/და არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა.

მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, უფრო დეტალურად გავაანალიზოთ ელექტრონულ კომუნიკაციებზე წვდომის როგორც ძველი, ისე 2017 წლის 22 მარტის საკანონმდებლო ცვლილებების საფუძველზე ჩამოყალიბებული სისტემა. როგორც უკვე აღინიშნა, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის თავდაპირველი რედაქციის 8³ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ფარული საგამოძიებო მოქმედების განსახორციელებლად სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესაბამისი დეპარტამენტი უფლებამოსილი იყო, ჰქონოდა კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილ–სევერებიდან, ბაზებიდან, სასადგურე აპარატურიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით, კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში უსასყიდლოდ განეთავსებინა მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.

მაშასადამე, ზემოაღნიშნული კანონის თავდაპირველი რედაქცია ერთმანეთთან არ აიგივებდა, ერთი მხრივ, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას, ხოლო, მეორე მხრივ, სხვა სათანადო აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს. გასათვალისწინებელია, რომ ამ გარემოებას განსაკუთრებული ყურადღება საკონსტიტუციო სასამართლომაც დაუთმო და შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებისას, მას, ერთი–ერთი, გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიანიჭა. კერძოდ, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „...„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლი ითვალისწინებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიაში, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემასთან ერთად, სხვა სათანადო აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დამონტაჟებას. სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე, ეს საშუალებები შეიძლება გამოიყენებოდეს ასევე ფარული მოსმენების განსახორციელებლად. ამასთან, კანონი არაფერს ამბობს იმასთან დაკავშირებით, როდის რომელი მოწყობილობის დამონტაჟების უფლება აქვს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს. ანუ, ამ მხრივ, უსაფრთხოების სამსახური კანონით შეზღუდული არ არის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.39).

ამასთან ერთად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების შესაბამისად, „...ვინაიდან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი კანონის მიხედვით იძლევა თანხმობას მხოლოდ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის აქტივაციაზე, ეს თავისთავად კანონითვე გამორიცხავს ინსპექტორის ასეთი ტიპის კონტროლს სხვა სათანადო აპარატურითა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით სატელეფონო მოსმენებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.59).

ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის სფეროდან გამორიცხა ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ისეთი ტექნიკური შესაძლებლობები, რომლებიც გათვალისწინებული იყო „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის თავდაპირველი რედაქციით, კერძოდ, ე.წ. სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები კიდევ ერთი, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანი გარემოება. 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმები არ იცნობდნენ, ყოველ შემთხვევაში არ იყენებდნენ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ე.წ. სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული ან არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ტერმინებს. ეს ცნებები ჩნდება მხოლოდ 2017 წლის 22 მარტს მიღებულ კანონმდებლობაში. კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე–4 ნაწილის თანახმად, შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანო: ა) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა; ბ) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული ან არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა; გ) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვპეუქნტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების უზრუნველსაყოფად უფლებამოსილია გამოიყენოს გეოლოკაციის რეალურ დროში განსაზღვრის სტაციონარული ან/და არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ე“, „ვ“ და „ზ“ ქვეპუნქტები კი, ზემოაღნიშნულ სამივე ტექნიკურ საშუალებას ერთმნიშვნელოვნად განმარტავენ, როგორც ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკურ შესაძლებლობებს.

ამრიგად, ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ე.წ. ნახევრად სტაციონარული და არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობები, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ წარმოადგენენ, მათ შორის, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ, მისი 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების საფუძველზე არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმებით გათვალისწინებულ სხვა სათანადო აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს. ამაზე მიუთითებს ასევე, საკონსტიტუციო სასამართლო, როდესაც აღნიშნავს, რომ „...„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლი ითვალისწინებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიაში, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემასთან ერთად, სხვა სათანადო აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დამონტაჟებას. სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე, ეს საშუალებები შეიძლება გამოიყენებოდეს ასევე ფარული მოსმენების განსახორციელებლად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.39).

როგორც უკვე აღინიშნა, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ე“, „ვ“ და „ზ“ ქვეპუნქტები, შესაბამისად, განსაზღვრავენ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარულ, ნახევრად სტაციონარულ ან არა–სტაციონარულ ტექნიკური შესაძლებლობების ცნებებს.

კერძოდ, დასახელებული კანონის მე–2 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა განმარტებულია, როგორც წინასწარ განსაზღვრული არქიტექტურითა და დადგენილი ინტერფეისებით, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გადაჭერა უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კომუნიკაციის მიმდინარეობისას ან მისი დასრულებისთანავე, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაზე შესაბამისი აპარატული ან/და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების განთვავსებით/მონტაჟით.

„ვ“ ქვეპუინქტის შესაბამისად, ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა ნიშნავს, აბსოლუტურად იგივე დანიშნულების მქონე აპარატული ან/და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დროებით ან მუდმივ განთავსება/მონტაჟს. რაც შეეხება „ზ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ არა–სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობას, მისი გამოყენება შესაძლებელია შესაბამის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაზე მიერთების გარეშე.

ამდენად, როდესაც კანონი განმარტავს ნახევრად სტაციონარულ და არა–სტაციონარული ტექნიკურ შესაძლებლობებს, მათ ახასიათებს, როგორც საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მოპოვების აპარატული ან/და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს. გასათვალისწინებელია, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის თავდაპირველი რედაქციის პირველი პუქნტის „ა“ ქვეპუქნტის არაკონსტიტუციურად ცნობილი პირველი წინადადებაც მიუთითებდა სწორედ სხვა აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებზე.

როგორც უკვე აღინიშნა, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობილი რედაქცია ერთანეთისაგან განასხვავებდა ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვებას მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემით და იგივე მოქმედების განხორციელებას სხვა სათანადო აპარატურითა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით, რაც, თავის მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლომაც დაადასტურა. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის, ისევე, როგორც სსსკ–ის 143³ მუხლის მე–4 ნაწილის ამჟამად მოქმედი რედაქციები კი, ერთმანეთისაგან განასხვავებენ ინფორმაციის რეალურ დორში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული და არა–სტაციონარული აპარატურული და პროგრამული ზურუნველყოფის ტექნიკურ საშუალებებს.

ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ჰ⁵⁹“ ამჟამად მოქმედი რედაქცია, რომელიც მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას განმარტავს, როგორც ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობას, რომელიც კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურაში არის შუალედური რგოლი უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემასა და ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურას შრის და რომელიც, უზრუნველყოფს ობიექტის ტექნიკური იდენტიფიკატორის აქტივაციისა და დეაქტივაციის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ტექნიკურ აღსრულებას.

გასათვალისწინებელია, რომ ზემოაღნიშნულ „მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას“ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ჰ⁵⁷“ პუნქტის თავდაპირველი რედაქცია ოდნავ განსხვავებულად განმარტავდა. კერძოდ, იგი წამოადგენდა სპეციალურ კომპიუტერულ სისტემას, რომელიც ინფორმაციის რეალურ დროში მიწოდების ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურაში იყო შუამავალი რგოლი სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემასა და მომსახურების მიმწოდებლის ინფრასტრუქტურას შორის და რომელიც უზრუნველყოფდა ობიექტის აქტივაციისა და დეაქტივაციის შესახებ სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ტექნიკურ აღსრულებას.

ამრიგად, 2017 წლის 22 მარტის საკანონმდებლო ცვლილებებით განსხვავებულად განისაზღვრა ე.წ. მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის ცნება და იგი უშუალოდ დაუკავშირდა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობას. თუმცა, გასათვალისწინებელია, რომ, როგორც უკვე აღინიშნა, 2017 წლის 22 მარტამდე მოქმედი კანონმდებლობა საერთოდა არ იცნობდა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად–სტაციონარული და არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ტერმინებს და მათ ნაცვლად „სხვა აპარატურისა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებათა“ ცნებებს იყენებდა, რომელთა შემთხვევაშიც, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, არ გამოიყენებოდა ე.წ. მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, რომელიც, თავის მხრივ, ამ პროცესში, მათ შორის, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ჩართულობას უზრუნველყოფდა.

გარდა ამისა, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–5 პუნქტის შესაბამისად, სააგენტო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო – მაშასადამე, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის – ღონისძიებას იმ ტერიტორიაზე, რომელზეც ვრცელდება საქართველოს ხელისუფლების იურისდიქცია, ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის, ე.ი. მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის ან სხვა აპარატურისა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით.

საყურადღებოა ასევე ის გარემოება, რომ „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების – სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის – განხორციელებას ინსპექტორი აკონტროლებს, მათ შორის, კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემით, მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის შესაბამისად, კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემა წარმოადგენს, ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობას, რომელიც უზრუნველყოფს ობიექტის ტექნიკური იდენტიფიკატორის აქტივაციის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას, მართლზომიერი მენეჯმენტის სისტემის მიერ აღსრულებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების ზედამხედველი მოსამართლისათვის ავტომატურად მიწოდებას, ამ მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას, მიღებული შედეგების ავტომატურ შედარებას და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე განხორციელებული ქმედების ლოგირების მონაცემების პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის გაგზავნას. ამრიგად, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემის გამოყენება პირდაპირ უკავშირდება მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას და, მაშასადამე, მხოლოდ კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობას.

სწორედ ზემოაღნიშნული პრობლემის თაობაზე განაცხადა საკონსტიტუციო სასამართლომ, როდესაც აღნიშნა, რომ „...ვინაიდან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი კანონის მიხედვით იძლევა თანხმობას მხოლოდ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის აქტივაციაზე, ეს თავისთავად კანონითვე გამორიცხავს ინსპექტორის ასეთი ტიპის კონტროლს სხვა სათანადო აპარატურითა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით სატელეფონო მოსმენებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.59).

იმ გარემოებას, რომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემა ფარავს ინფორმაციის მოპოვების მხოლოდ სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობებს, ასევე ადასტურებს, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მ–4 პუნქტი, რომელიც დამატებით მიუთითებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისა და ზედამხედველი მოსამართლის ინფორმირების ვალდებულებაზე, როდესაც ხდება კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზება. მაშასადამე, კანონი ითვალისწინებს ამ მოქმედების თაობაზე მაკონტროლებლის დამატებით ინფორმირების ვალდებულებას, რაც, სავარაუდოდ, იმას ნიშნავს, რომ ვერც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი და ვერც ზედამხედველი მოსამართლე თვალთვალის შესაბამისი მოქმედების ნახევრად–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით ორგანიზების შესახებ სხვაგვარად, მათ შორის, კონტროლი სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით ვერ შეიტყობდა.

გასათვალისწინებელია, რომ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუქნტის შესაბამისად, თუ ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელური ან სასადგურე ინფრასტრუქტურა არ იძლევა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების საშუალებას, სააგენტო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების შესახებ. მიუხედავად ამისა, როგორც თვითონ ამ ნორმის, ისე შესაბამისი კანონმდებლობის სხვა ნორმების ანალიზის საფუძველზე, რთულია ცალსახა, ერთმნიშვნელოვანი დასკვნის გაკეთება, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად სტაციონარული აპარატურის გამოყენება აუცილებლად მხოლოდ მაშინ დაიშვება, როდესაც კომპანიის ინფრასტრუქტურა არ იძლევა სტაციონარული ტექნიკური საშუალების დამონტაჟების შესაძლებლობას. შეიძლება ითქვას, რომ შესაბამისი ნორმა არ იძლევა იმის მყარ გარანტიას, რომ კომუნიკაციის ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა განთავსდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამის ზემოაღნიშნული საჭიროებაა.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შესაბამისი ტექნიკური საშუალებების განთავსება წესრიგდება სწორედ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ კანონით და სწორედ ეს კანონმდებლობა შეიცავს იმ სპეციალურ ნორმებს, რომლებიც უპირატესად გამოიყენება საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკურ სააგენტოსა და ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიას შორის არსებულ, ამ სპეციფიურ ურთიერთობებში.

შესაბამისად, ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების როგორც სტაციონარული, ისე ნახევრად სტაციონარული ან არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების განთავსების საკითხი გადაწყვეტილია ზუსტად „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის შესაბამისად. დასახელებული მუხლის პირველი პუნქტი ზოგადად მიუთითებს უფლებამოსილი ორგანოს უფლებაზე ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვებისათვის სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების უფლებით აღჭურვაზე. რისთვისაც, იგი, საჭიროების შემთხვევაში, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაზე უსასყიდლოდ განათავსებს/ამონტაჟებს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას ან/და მასთან დაკავშირებულ/მის ფუნქციონირებისთვის აუცილებელ აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს. 

ამ მუხლის მე–2 პუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული და ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების ორგანიზების შემდეგ უფლებამოსილი ორგანო კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომ ღონისძიებებს ახორციელებს უშუალოდ, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ტექნიკური და სამართლებრივი მონაწილეობის გარეშე. ხოლო, მე–4 პუნქტის შესაბამისად, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის შინაარსის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კომუნიკაციის ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით გადაჭერის ორგანიზების, განხორციელების და ტექნიკური მოპოვების წესი განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით. ამდენად, ამ ინფრასტრუქტურის ორგანიზება და გამოყენება, პრინციპში, ხორციელდება შესაბამისი ოპერატორის ჩართულობის გარეშე.

თუ რა შემთხვევაში შეიძლება იქნეს გამოყენებული სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული თუ არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა, ამ საკითხს, ასევე არ აზუსტებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე–4 ნაწილიც. კერძოდ, აღნიშნული დებულება ზოგადად მიუთითებს, რომ ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების (მაშასადამე, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა) იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანო, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა. რაც შეეხება კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას (მაშასადამე, ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან), მისი იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, რომელზეც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, შესაბამისი ორგანო, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული ან არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა. კოდექსის იმავე მუხლით განსაზღვრულია ასევე, გეოლოკაციის რეალურ დროში დადგენის მიზნით სტაციონარული ან/და არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების გამოყენების ვალდებულება.

ამდენად, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „...მოქმედი კანონმდებლობა იძლევა შესაძლებლობას, სახელმწიფოს ხელში არსებული რეალურ დროში ინფორმაციის მიღების ტექნიკური შესაძლებლობები გამოყენებული იყოს ორგვარად: პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ჩართულობით და მისი მონაწილეობის გარეშე, თანაც ასეთი არჩევანის თავისუფლებას კანონმდებლობა სახელმწიფოს უფლებამოსილ ორგანოს ანიჭებს. ამასთან ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობა არ შეიცავს მკაფიო მითითებებს, თუ რა შემთხვევებში შეიძლება, უფლებამოსილმა ორგანომ გამოიყენოს სხვა ტექნიკური საშუალებები. ამ ფონზე, აშკარაა, რამდენად დიდია უსაფრთხოების სამსახურის დისკრეცია, შესაბამისად, პირადი ცხოვრების არამართლზომიერი შეზღუდვის საფრთხე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.67).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მიუთითა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA და აღნიშნა, "...რომ მეთოდი, რომლითაც მოქმედებს ფარული მიყურადების სისტემა ... უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას ანიჭებს ტექნიკურ შესაძლებლობას, გვერდი აუარონ ავტორიზაციის პროცედურას და კომუნიკაციის საშუალებებზე წვდომა განახორციელონ წინასწარი სასამართლო ნებართვის გარეშე. მართალია, როგორიც არ უნდა იყოს სისტემა, ვერასოდეს გამოირიცხება სრულად დაუდევარი, არაკეთილსინდისიერი ან "გადაჭარბებულად მოტივირებული" მოხელის მიერ არასწორი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა. თუმცა სასამართლო მიიჩნევს, რომ ... სისტემა, რომელიც უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას შესაძლებლობას აძლევს, კომუნიკაციის პროვაიდერებისათვის ან სხვა უფლებამოსილი პირებისათვის შესაბამისი ნებართვის წარდგენის გარეშე, უშუალოდ ჰქონდეთ წვდომა ნებისმიერი მოქალაქის კომუნიკაციის საშუალებებზე, განსაკუთრებით მიდრეკილია უფლების ბოროტად გამოყენებისკენ." (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე:  ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, აპლიკაციის ნომერი: 47143/06, აბზაცი 270) (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.68).

როგორც უკვე აღინიშნა, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოქმედი რედაქციის 8¹ მუხლის მე–2 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული და ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების ორგანიზების შემდეგ, უფლებამოსილი ორგანო კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომ ღონისძიებებს ახორციელებს უშუალოდ, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ტექნიკური და სამართლებრივი მონაწილეობის გარეშე, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლით დადგენილი წესით.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე–4 ნაწილი, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის, ისევე, როგორც გეოლოკაციის დადგენის საგამოძიებო მოქმედებებთან ერთად, ასევე ითვალისწინებს იგივე კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ, კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან ინფორმაციის მოხსნისა და ფიქსაციის ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნული ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაში მოიაზრება როგორც კავშირგაბმულობის, ასევე ინტერნეტ–პროვაიდერებთან არსებული კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზები, ქსელები, სასადგურე აპარატურა და ა.შ. 

მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მოქმედი რედაქციის მე–4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი, რომლის შესაბამისად, ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად სტაციონარული ან არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა. ამრიგად, შესაბამისი კანონმდებლობა დამატებით არ მიუთითებს, თუ როდის, რომელი ტექნიკური შესაძლებლობა გამოიყენება. მართალია, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტი, თითქოს, აზუსტებს, რომ ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა უნდა იქნეს გამოყენებული მაშინ, როდესაც კომპანიის ინფრასტრუქტურა არ იძლევა სტაციონარული აპარატურის განთავსების შესაძლებლობას, მაგრამ, ჯერ ერთი, გაუგებარია ეხება თუ არა ეს ნორმა სსსკ–ის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ასევე გაუგებარია თუ რა შემთხვევაში გამოიყენება არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა, რომლის გამოყენების შესაძლებლობას ასევე ითვალისწინებს სსსკ–ის 143³ მე–4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი.

ზემოაღნიშნული მოსაზრებების თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაც. დასახელებული გადაწყვეტილების II თავის 73–ე და 74–ე პუნქტებში, კერძოდ, აღნიშნულია, რომ „სადავო ნორმის მიხედვით, რაც ასევე დაადასტურეს საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხემ და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა, სახელმწიფო უფლებამოსილ ორგანოს აქვს შესაძლებლობა, ჰქონდეს ე.წ. მუდმივი მიერთების სისტემა ინტერნეტპროვაიდერებთანაც. როგორც ბატონმა დავით გაბეხაძემ აღნიშნა, დიდ კომპანიებში აქვთ კიდეც განთავსებული ეს აპარატურა. თუმცა, მისივე განმარტებით, ეს სისტემა გამოუსადეგარია და ისინი მიმართავენ ე.წ. „დავირუსების“ ტექნიკას. კერძოდ, მოწმის სიტყვებით: „მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ რიგ დიდ კომპანიებში გვაქვს ეს აპარატურა განთავსებული რეალურ დროში ინფორმაციის მოპოვებისთვის, ეს სისტემა თავისი არსით არ არის ეფექტური, სწორედ ამიტომაც არ მოხდა ინტერნეტთან მიმართებაში რეალურ დროში ამ არქიტექტურის აწყობა იმიტომ, რომ თავისი არსით ის იყო უფრო ნაკლებად ეფექტური“. მაშასადამე, საუბარია იმაზე, რომ ე.წ. ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური საშუალება იყო არაეფექტური, რის გამოც, მოწმის განცხადებით, სსსკ–ის 143¹ პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების შემთხვევაში, ძირითადად, გამოიყენება ე.წ. „დავირუსების“, მაშასადამე, არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა.

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, საქმის არსებითი განხილვის სასამართლო სხდომაზე „...მოპასუხემაც აღნიშნა: „ინტერნეტ ურთიერთობებზე კონკრეტულად არ ხდება ორ–ეტაპიანი სისტემის გამოყენება, ეს არ არის სახელმწიფოს უარი ასეთი სისტემის გამოყენებაზე. ეს არის ტექნიკურად შეუძლებელი, განუხორციელებელი შესაძლებლობა ...“. მაშასადამე, სასამართლოს განცხადებით, „...ინტერნეტიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების შემთხვევაში არ/ვერ გამოიყენება ის მინიმალური კონტროლის ბერკეტიც კი, რაც არსებობს სატელეფონო მიყურადებისას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.74).

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, გაუგებარია, მაშინ რატომ გადაწყვიტა კანონმდებელმა, რომ 2017 წლის 22 მარტს მიღებულ კანონებში კვლავ გაეთვალისწინებინა ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების ისეთი სისტემა, რომელსაც იგი არ იყენებს. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა „... აბსოლუტურად გაუგებარია, თუ ეს სისტემები გამოუსადეგარია და ფაქტობრივად არ ხდება მათი გამოყენება, მაშინ რატომ ხდება მათი განთავსება ინტერნეტპროვაიდერებთან. იმავდროულად, იქ სადაც ასეთი სისტემები განთავსებულია, არ გამოიყენება ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა, რადგან კანონი ამ სისტემის გამოყენებას ითვალისწინებს მხოლოდ სატელეფონო მიყურადების განხორციელებისას “ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.74).

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილების თანახმად, „სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა სასამართლო სხდომაზე ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ ინტერნეტთან მიმართებით გამოიყენება სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.76). ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ სსსკ–ის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის შემთხვევაში გამოიყენება სწორედ ე.წ. არა–სტაციონარული ტექნიკური საშუალება.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ფარული ელექტრონული თვალთვალის ზემოაღნიშნული ფორმის მიმართ არც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლი არ ხორციელდება სათანადოდ. კერძოდ, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის თანახმად, სსსკ–ის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე ზედამხედველობას ინსპექტორი ახორციელებს მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით).

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „იმავდროულად, იყენებს თუ არა სახელმწიფო უკანონოდ სხვა ტექნიკურ პროგრამას, ანუ არსებობს თუ არა ე.წ. პარალელური წვდომა - ინსპექტორის მიერ ამის გასაკონტროლებლად მხოლოდ ინსპექტირების მეთოდი არსებობს. თავისთავად, ინსპექტირების მეთოდი შეიძლება იყოს ეფექტური, მაგრამ მხოლოდ შესაბამის პირობებში. ინსპექტირების ეფექტურობას შეიძლება განაპირობებდეს ინსპექტორის სრული დისტანცირება პროცესისგან, ამასთან, როდესაც უსაფრთხოების სამსახურის ინფორმაციის შედარება შესაძლებელია სხვა წყაროდან მიწოდებულ ინფორმაციასთან. მაგალითად, თუ ინსპექტორი ერთმანეთს შეადარებს დამოუკიდებელი ორგანოს ან კომუნიკაციის კომპანიის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას უსაფრთხოების სამსახურის ინფორმაციასთან. შესაბამისად, იგი ორი სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციის შედარებას და კონტროლს უნდა ახორციელებდეს. მოქმედი რეგულაციების პირობებში კი ეს გამორიცხულია. შესაბამისად, ინსპექტირებაც არსებული სისტემის ფარგლებში შეუძლებელია იყოს ეფექტური. თავად პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა ინსპექტირებას „მინიმალურზე ცოტა მეტი გარანტია“ უწოდა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.65). 

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ „...აბსოლუტურად არაგანჭვრეტადია ინფორმაცია, თუ როდის, რომელ აპარატურასა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებას იყენებს სახელმწიფო. ეს კი გულისხმობს ამ პროცესზე კონტროლის აბსოლუტურ შეუძლებლობას და შედეგად, უფლების დარღვევის თავისთავად რისკებს. ბუნებრივია, თანამედროვე მზარდი და განვითარებადი ტექნოლოგიების პირობებში, ფიზიკურად შეუძლებელია და წარმოუდგენელიც კანონით ან რომელიმე სხვა ნორმატიული აქტით მოხდეს ასეთი ტექნიკური შესაძლებლობების ამომწურავი ჩამოთვლა და მათი აღწერილობის ნორმატიული მოწესრიგება. თუმცა ეს, თავისთავად, არ შეიძლება ნიშნავდეს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, აღიჭურვოს აბსოლუტურად უკონტროლო სივრცით, სადაც არავის არასდროს ეცოდინება, დროის რა პერიოდში, რომელი შემთხვევებისთვის, რა ტიპის/შინაარსის ტექნიკური საშუალებები გამოიყენება და, რაც მთავარია, გამოიყენება თუ არა მხოლოდ კონსტიტუციური მოთხოვნების უპირობო დაცვით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.75). 

ფარული თვალთვალის განხორციელებაზე უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანო

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ 2017 წლის 22 მარტს მიღებული ცვლილებების თანახმად, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით განხორციელდა, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის XVI¹ (ფარული საგამოძიებო მოქმედებები) თავის მიზნებისთვის, შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოდ, ამავე კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“–„დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებისას, იგივე კოდექსის მე–3 მუხლის 32–ე ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტისა და „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ჰ⁶⁶“ ქვეპუნქტის თანახმად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ნაცვლად, საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო განისაზღვრა. ამ ორგანოს შექმნის წესს, სტატუს, მისი საქმიანობის ძირითადი პრინციპებს, ამოცანებსა და უფლებამოსილებებს განსაზღვრავს „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის მე–3 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სააგენტო არის საქართველო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი.

2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში სადავოდ გამხდარი ნორმებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს, სსსკ-ის მე-3 მუხლის 32-ე ნაწილის თანახმად, წარმოადგენდა საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი. კერძოდ, დასახელებული ნორმის მიხედვით, ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების უფლებამოსილების მქონე შესაბამის სახელმწიფო ორგანოდ მიჩნეული იყო - ამ კოდექსის 143⁴ მუხლის მიზნებისათვის, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი.

ამრიგად, ძირითად განსხვავებას, რომელიც არაკონსტიტუციურად ცნობილ და ამჟამად მოქმედ ნორმებს შორის არსებობს, წარმოადგენს ის, რომ, თუ პირველ შეთხვევაში ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებს უშუალოდ ახორციელებდა საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ისეთი სტრუქტურული ქვედანაყოფი, როგორიცაა ოპერატიულ–ტექნიკური დეპარტამენტი, ამჟამად, ამ მოქმედებებს ახორციელებს იგივე სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო. მაშასადამე, მოხდა შესაბამისი სამსახურის დეპარტამენტის იგივე სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად გადაკეთება.

უშუალოდ საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ კომუნიკაციის ფიზიკურ ხაზებზე წვდომასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, „...რომ სამართალდამცავი ორგანოები (საგამოძიებო ფუნქციით აღჭურვილი ორგანოები) და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური პროფესიულად არის დაინტერესებული, ფლობდეს რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას, რაც საგრძნობლად გაამარტივებს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესს, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურს გახდის დანაშაულის პრევენციას. მაშასადამე, რისკის მაღალ ხარისხს სამართალდამცავი ორგანოებისა და უსაფრთხოების სამსახურის ბუნება, მათი ფუნქცია განაპირობებს. კერძოდ, როდესაც სტრუქტურა პასუხისმგებელია წარმატებულ გამოძიებაზე, ბუნებრივია, რომ ყველაზე მეტად მის ინტერესში შედის მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.52). 

„ამიტომ ასეთი სახელმწიფო ორგანოების პირდაპირი და მუდმივი წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის მომსახურების მიმწოდებლებთან არსებულ მონაცემებზე და ელექტრონული კომუნიკაციის თავად პროცესზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს, გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე, უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის. იმავდროულად, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხე იზრდება, თუ პირად ინფორმაციაზე წვდომის შესაძლებლობა არ არის დაბალანსებული კონტროლის სათანადო და საკმარისი მექანიზმებით. გარდა ამისა, იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფოს შესაბამისი ორგანოები პირადად არიან დაინტერესებულნი საზოგადოებრივი და სახელმწიფო საფრთხეების პრევენციით, ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ ფარული თვალთვალის ტექნოლოგიები მუდმივად ვითარდება და იხვეწება, ასეთი შეუზღუდავი ტექნიკური შესაძლებლობების თავმოყრა ფარული მიყურადების მიზნებით უშუალოდ დაინტერესებული ორგანოს ხელში, უკვე წარმოადგენს ადამიანებზე სერიოზული ფსიქოლოგიური ზემოქმედების იარაღს მათ პირად სივრცეში შეღწევის მომეტებული რისკების გამო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.52). გასათვალისწინებელია ისიც, რომ, როგორც უკვე აღინიშნა, მათი ბუნებიდან და საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს არ არის უსაფრთხოებისა და სამართალდამცავი ორგანოების უმთავრესი პრიორიტეტი, მათი უპირველესი საზრუნავი, დაკისრებული უმნიშვნელოვანესი მოვალეობების შესრულებისას, შეიზღუდონ საკუთარი თავი და მუდმივად იფიქრონ იმაზე, თუ რა ზიანი შეიძლება მიადგეს დემოკრატიულ საზოგადოებას, კონკრეტულ პირებზე ან მოვლენებზე ინფორმაციის ფარული მეთოდებით შეუზღუდავი და უკონტროლო შეგროვებით.

ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, როდესაც პირად ინფორმაციაზე პირდაპირი და უშუალო წვდომის ტექნიკური შესაძლებლობები სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (ან გამოძიების ფუნქციის მქონე სხვა ორგანოს) ხელთაა, რაც, თავისთავად განუზომლად ზრდის უფლებაში თვითნებურად, გადამეტებულად ჩარევის რისკებს, ობიექტურად ძალიან რთული ხდება, თუ შეუძლებელი არა, გამოძიებაზე უფლებამოსილი ორგანოების ეფექტური კონტროლი (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.82).  

ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისი 2016 წლის 14 აპრილის (№1/1/625, 640) გადაწყვეტილებით, ცალსახად დაადგინა სტანდარტი, რომლის შესაბამისად, ფარული ელექტრონული თვალთვალის ტექნიკური აღსრულების უფლების იმ სახელმწიფო უწყების ხელში ყოფნა, ვინც პროფესიულად არის დაინტერესებული შესაბამისი სახელმწიფო თუ საზოგადოებრივი საფრთხეების პრევენციით, ისევე, როგორც დანაშაულის გამოძიებით, თავისთავად შეიცავს ადამიანის პირად სივრცეში არამართლზომიერი შეღწევის მომეტებულ რისკს. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესად პირად ინფორმაციაზე წვდომის ეს შესაძლებლობა დაბალანსებული არ არის კონტროლის სათანადო და ეფექტური მექანიზმებით.

ამდენად, მოცემული კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გაირკვეს, 2017 წლის 22 მარტის კანონმდებლობით განსაზღვრული ცვლილება, რომლის შესაბამისად, სახელმწიფოს უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ–ტექნიკური დეპარტამენტი გადაკეთდა იგივე სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურდიულ პირად, რეალურად წარმოადგენს თუ არა იმგვარ ცვლილებას, რომელიც შეესაბამება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დადგენილ კონსტიტუციურ სტანდარტს და, შესაბამისად, ხომ არა აქვს ადგილი საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით უკვე არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების, კანონმდებლის მიერ, „იმავე შინაარსის ნორმებით“ ჩანაცვლებას.

ზემოაღნიშნულთან ერთად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი სტრუქტურის – საჯარო სამართლის იურიდიული პირის პირდაპირი და უშუალო ტექნიკური წვდომა კომუნიკაციების ინფრასტრუქტურაზე, ასევე ხომ არ ქმნის დამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში, კონსტიტუციურ–სამართლებრივი საფუძვლებისა და პროცედურის გვერდის ავლით ჩარევის შესაძლებლობას, მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე–16 და მე–20 მუხლებით დაცული უფლებების დარღვევის საფრთხეს და ამით ხომ არ ეწინააღმდეგება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის სახელმძღვანელო გადაწყვეტილებას.

ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, მნიშვნელოვანია განვსაზღვროთ, თუ რა იგულისხმა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ „პროფესიულად დაინტერესებული“ სამსახურის ცნებაში და, ზოგადად, რა სახის „პროფესიული ინტერესი“ შეიძლება მოვიაზროთ მის ქვეშ. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ფარული თვალთვალის არაკონსტიტუციურად ცნობილი სისტემის პირობებში, თვითონ საქართველოს უსაფრთხოების სამსახური, რომლის ოპერატიულ–ტექნიკური დეპარტამენტიც ტექნიკურად აღასრულებდა ამ ღონისძიებებს, ყოველთვის არ იყო შესაბამისი დანაშაულების გამოძიებასა და პრევენციაში უშუალოდ, პროფესიულად დაინტერესებული და პასუხისმგებელი უწყება, ვინაიდან, მის საგამოძიებო ქვემდებარეობას არ განეკუთვნება ყველა ის სავარაუდო დანაშაული, რომელთა გამოძიებისთვისაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე–2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, შესაძლებელია გამოყენებული იქნეს ფარული საგამოძიებო მოქმედება. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაუშვებლად მიიჩნია ზოგადად, ფარული ელექტრონული თვალთვალის ტექნიკური შესაძლებლობების ისეთი სახელმწიფო სტრუქტურების ექსკლუზიურ გამგებლობაში არსებობა, რომლებიც, როგორც სპეციალური დანიშნულების დაწესებულებათა სისტემა (სპეცსამსახურების სისტემა), პროფესიულად, მაშასადამე, უშუალოდ პასუხისმგებელია სახელმწიფო, თუ საზოგადოებრივი უსაფრთხოების პოლიტიკის განხორციელებაზე.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საკმარისად გასაგებად განსაზღვრა ის კონსტიტუციურ–სამართლებრივი სტანდარტები, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს შესაბამისი კომპეტენციით აღჭურვილი ეს ინსტიტუტი. კერძოდ, ამ სტანდარტების თანახმად, იგი უნდა იყოს ისეთი სამსახური, რომელიც როგორც ფორმალურად, ისე ფაქტობრივად, სრულიად დამოუკიდებელია დანაშაულის პრევენციის, გამოძიებისა და სახელმწიფო და საზოგადოებრივი საფრთხეების წყაროების აღმოჩენაზე, ისევე, როგორც უსაფრთხოების პოლიტიკის განხორციელებაზე უშუალოდ პასუხისმგებელი ინსტიტუტების, მაშასადამე, სპეცსამსახურების სისტემისაგან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოთხოვნაა, რომ ამ სამსახურის პროფესიული მიუკერძოებლობა და ნეიტრალობა, როგორც ფორმალურად, ისე შინაარსობრივად პირაპირ იკითხებოდეს შესაბამის კანონმდებლობაში.

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების მიზანია გამოირიცხოს ხელისუფლების თვითნებობა, შეცდომა თუ ცდუნება, ჩაერიოს ადამიანის პირად ცხოვრებაში მაშინ, როდესაც ამისთვის ობიექტური საფუძველი და უკიდურესი საჭიროება არ არსებობს. სწორედ ამისთვის ითვალისწინებს კონსტიტუცია და შესაბამისი პროცესუალური კანონმდებლობა უფლებაში თითოეული ჩარევის შემთხვევის სასამართლო კონტროლს. ამგვარ ღონისძიებებს უფლების შეზღუდვის სხვა ფორმებისაგან განსხვავებით ახასიათებთ ფარული ბუნება, მათ დიდ ნაწილს საზოგადოება საერთოდ ვერ ხედავს და, შესაბამისად, ვერ აკონტროლებს. ამ ფონზე აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში არათანაზომიერი ჩარევის ცდუნება და რისკი სხვა შემთხვევებთან შედარებით მაღალია. ამიტომ სასამართლო კონტროლი, პირველ რიგში, მიმართულია ხელისუფლების მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილებისაკენ. ამგვარი კონტროლის კონსტიტუციური მოთხოვნა აზრს დაკარგავდა იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამის სამსახურებს ექნებათ იმის ტექნიკური შესაძლებლობა, რომ გვერდი აუარონ უფლებაში ლეგიტიმური ჩარევის პროცედურას. „...სისტემა, რომელიც უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას შესაძლებლობას აძლევს, კომუნიკაციის პროვაიდერებისათვის ან სხვა უფლებამოსილი პირებისათვის შესაბამისი ნებართვის წარდგენის გარეშე, უშუალოდ ჰქონდეთ წვდომა ნებისმიერი მოქალაქის კომუნიკაციის საშუალებებზე, განსაკუთრებით მიდრეკილია უფლების ბოროტად გამოყენებისკენ." (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე:  ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, აპლიკაციის ნომერი: 47143/06, აბზაცი 270).

ამიტომ, იმ პირობებში, როდესაც პირად ინფორმაციაზე პირდაპირი და უშუალო წვდომის ტექნიკური შესაძლებლობები სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (ან გამოძიების ფუნქციის მქონე სხვა ორგანოს) ხელთაა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თავისთავად განუზომლად ზრდის უფლებაში თვითნებურად, გადამეტებულად ჩარევის რისკებს, ობიექტურად ძალიან რთული ხდება, თუ შეუძლებელი არა, გამოძიებაზე უფლებამოსილი ორგანოების ეფექტური და მათ შორის, უპირველეს ყოვლისა, სრულყოფილი სასამართლო კონტროლი.

საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს სამართლებრივი სტატუსი

როგორც უკვე აღინიშნა, 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობით, ფარული ელექტრონული თვალთვალის ტექნიკური აღსრულების კომპეტენცია გადაეცა საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკურ სააგენტოს. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–3 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სააგენტო არის საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (შემდგომ – სამსახური) მმართველობის, მაშასადამე, მართვისა და ხელმძღვანელობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი.

იგივე მუხლის მე–2 პუნქტის შესაბამისად, სააგენტო არის სპეციალური დანიშნულების და განსაკუთრებული რეჟიმის სტატუსის მქონე დაწესებულება. უნდა აღინიშნოს, რომ „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–4 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, მთავრობა აღმასრულებელ ხელისუფლებას ახორციელებს სამინისტროების, მათ მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებების, მთავრობის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური დანიშნულების გასამხედროებული დაწესებულების, აგრეთვე სპეციალური დანიშნულების სხვა სახელმწიფო დაწესებულებების მეშვეობით. ამრიგად, სააგენტო წარმოადგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების სახელმწიფო და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების პოლიტიკის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი უმთავრესი სტრუქტურის შემადგენელ, მისი მმართველობის სფეროში შემავალ ნაწილს.

„მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის VII¹ თავი განსაზღვრავს სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულების ცნებასა და სტატუს. კერძოდ, ზემოაღნიშნული კანონის 26¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულება (შემდგომ – სპეციალური დაწესებულება) არის პრემიერ–მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული დაწესებულება, რომელიც იქმნება კანონის საფუძველზე, კანონით გათვალისწინებული სახელმწიფოებრივი ამოცანების შესასრულებლად. მიუხედავად ამისა, როგორც ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს საქმიანობის მომწესრიგებელი კანონიდან გამომდინარეობს, იგი წარმოადგენს უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს, რომელიც ექვემდებარება იგივე სამსახურის სახელმწიფო კონტროლს. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ სააგენტო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისგან დამოუკიდებლობის იმ მინიმალურ პირობასაც კი ვერ აკმაყოფილებს, რომელიც მას პრემიერ–მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში ყოფნის პირობებში ექნებოდა.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ სააგენტოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისაგან პირობითი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის კანონმდებლობით გათვალისწინებულ ერთადერთ გარანტიას, თუ შეიძლება ასე ითქვას, წარმოადგენს სააგენტოს საქმიანობის მომწესრიგებელი კანონის მე–3 მუხლის მე–5 პუნქტის დებულება, რომლის თანახმად, დაუშვებელია სააგენტოს საქმიანობაში სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და თანამდებობის პირების უკანონო ჩარევა. უნდა აღინიშნოს, რომ საქმიანობაში მხოლოდ უკანონო ჩარევის აკრძალვა, თავისთავად, არ ნიშნავს სტრუქტურის ფუნქციურ დამოუკიდებლობას. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ კანონის მე–4 მუხლის მე–2 პუნქტის შესაბამისად, სააგენტოსა და მის მოსამსახურეებზე, შესაბამისი თავისებურებების გათვალისწინებით, ვრცელდება „საქართველოს უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი და სამსახურის საქმიანობის მარეგულირებელი სხვა სამართლებრივი აქტები, ისევე, როგორც ამ უკანასკნელის სახელმწიფო კონტროლი.

საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისაგან სააგენტოს დამოუკიდებლობის ხარისხის გასაანალიზებლად, ასევე საინტერესოა სააგენტოს ხელმძღვანელის თანამდებობაზე დანიშვნისა და მისი განთავისუფლების წესი. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ კანონის მე–19 მუხლის პირველი პუნქტით, სააგენტოს უფროსს თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრემიერ–მინისტრი. იგივე მუხლის მე–2 პუნქტის შესაბამისად, სააგენტოს უფროსის კანდიდატურას, რომელიც უნდა წარედგინოს პრემიერ–მინისტრს, შეარჩევს სპეციალური კომისია, რომლის შემადგენლობაში შედის 7 წევრი. კერძოდ, უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი – (ex officio) კომისიის თავმჯდომარე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე, საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს პარლამენტის თავდაცვისა და უშიშროების კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი. სპეციალური კომისია უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება კომისიის სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი, ხოლო, დამტკიცებულად ჩაითვლება ის კანდიდატურა, რომელიც სპეციალური კომისიის სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტს მიიღებს.

მხედველობაშია მისაღები აგრეთვე სააგენტოს უფროსის კანდიდატურის შერჩევისა და სპეციალური კომისიისთვის წარდგენის პროცედურა, ისევე, როგორც კანდიდატურის საკვალიფიკაციო მოთხოვნები. კერძოდ, ზემოთ ნახსენები კანონის მე–19 მუხლის თანახმად, სააგენტოს ხელმძღვანელის 3 კანდიდატურას არჩევს და კომისიას წარუდგენს უშუალოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი. იგივე მუხლის შესაბამისად კი, სააგენტოს უფროსის თანამდებობაზე შეიძლება დაინიშნოს არანაკლებ 30 წლის, ქმედუნარიანი, უმაღლესი განათლების, საკომუნიკაციო ან ინფორმაციული ტექნოლოგიების სფეროში შესაბამისი გამოცდილების მქონე საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც აქვს სამართალდამცავ ორგანოში მუშაობის სულ ცოტა 2 წლის გამოცდილება.

ამრიგად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ სააგენტოს უფროსის დანიშვნა, მთლიანად ხორციელდება სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის იმგვარი მონაწილეობით, რომელიც, პრინციპში, გამორიცხავს მისი უშუალო ნების გარეშე სააგენტოს უფროსის საბოლოო კანდიდატის დამტკიცებას, რაც, პრინციპში, აზრს უკარგავს შესაბამისი კომისიის კომპეტენციის ეფექტურობასაც. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სახელმწიფოში არსებული პოლიტიკური რეალობიდან გამოდინარე, პრაქტიკულად გამორიცხულია პოლიტიკური ოპოზიციის რაიმენაირი ჩართულობა შესაბამისი კანდიდატის შერჩევის პროცესში, რაც ნეგატიურად აისახება როგორც თვითონ კანდიდატის, ისე მთლიანად ინსტიტუციის ნდობასა და სათანადო ლეგიტიმაციაზე. სააგენტოს და მისი ხელმძღვანელის ნდობაზე ნეგატიურად აისახება ასევე მისი შერჩევის პროცესიდან სამოქალაქო სექტორის სრული გამორიცხვა.

გასათვალისწინებელია, რომ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ კანონის მე–19 მუხლის მე–6 პუნქტი განსაზღვრავს სააგენტოს უფროსის თანამდებობიდან განთავისუფლების წესს, რომლის შესაბამისად, სააგენტოს უფროსს საქართველოს პრემიერ–მინისტრი ათავისუფლებს უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის წარდგინებით, მათ შორის მაშინ, თუ ის ჯეროვნად ვერ ასრულებს მისთვის კანონით, სააგენტოს დებულებით ან სხვა სამართლებრივი აქტებით განსაზღვრულ უფლებამოსილებებს. ასეთ ვითარებაში, სწორედ უსაფრთხოების სამსახურის უფროსია ის, ვინც უშუალოდ აკონტროლებს თუ რამდენად ასრულებს სააგენტოს ხელმძღვანელი მისთვის დაკისრებულ უფლებამოსილებებს და პრაქტიკულად, ამის საფუძველზე წყვეტს კიდევაც მისი განთავისუფლების საკითხს.

შეიძლება ითქვას, რომ ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო, მიუხედავად მისი სამართლებრივი სტატუსისა, კვლავ რჩება სახელწიფო უსაფრთხოების სამსახურის, ასევ ვთქვათ, ეფექტური სახელმწიფო კონტროლის ქვეშ არსებულ, სპეცსამსახურების სისტემის ნაწილად. ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ კანონის 29–ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის შესაბამისად, სააგენტოს საქმიანობის სახელმწიფო კონტროლს ახორციელებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–11 მუხლი განსაზღვრავს სახელმწიფო კონტროლის ცნებას. კერძოდ, ამ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საჯარო სამართლის იურიდიული პირი ექვემდებარება სახელმწიფო კონტროლს, რაც გულისხმობს მის მიერ განხორციელებული საქმიანობის კანონიერების, მიზანშეწონილობის, ეფექტიანობისა და საფინანსო–ეკონომიკური საქმიანობის ზედამხედველობას. მაშასადამე, თუ აღნიშნულთან ერთად, მხედველობაში მივიღებთ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ხელმძღვანელის უფლებას სააგენტოს უფროსის თანამდებობიდან განთავისუფლების თაობაზე წარდგინებით მიმართოს პრემიერ–მინისტრს, რთულია სააგენტო მივიჩნიოთ იმგვარ უწყებად, რომელიც დააკმაყოფილებდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ კონსტიტუციურ სტანდარტებს. მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ამავე მუხლის მე–3 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანო უფლებამოსილია შეაჩეროს ან გააუქმოს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის არამართლზომიერი გადაწყვეტილება.

„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 50–ე მუხლი განსაზღვრავს ამ უწყების მოსამსახურის საქმიანობის შიდა კონტროლის განხორციელების წესებს. კერძოდ, მოსამსახურის საქმიანობას აკონტროლებს სამსახურის გენერალური ინსპექცია. სამსახურის გენერალური ინსპექცია ანგარიშვალდებულია უშუალოდ სამსახურის უფროსის წინაშე, რომელიც საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ახორციელებს მასზე სამსახურეობრივ ზედამხედველობას. მხედველობაშია მისაღები, რომ ზემოაღნიშნული მუხლის მე–3 პუნქტის თანახმად, გენერალური ინსპექციის უფლებამოსილება ვრცელდება არა მხოლოდ სამსახურის უშუალო სტრუქტურულ ქვედანაყოფებსა და ტერიტორიულ ორგანოებზე, არამედ, აგრეთვე სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირზე – მაშასადამე, ოპერატიულ–ტექნიკურ სააგენტოზე, ვინაიდან, სწორედ იგი წარმოადგენს უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალ ერთადერთ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს. ამდენად, გენერალური ინსპექცია სამსახურის უფროსის ხელში წარმოადგენს სააგენტოს ადმინისტრაციული მართვის კიდევ ერთ დამატებით და ძლიერ ბერკეტს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო შეუძლებელია მივიჩნიოთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი კონსტიტუციური სტანდარტის შესაბამის ისეთ მექანიზმად, რომელიც საკმარისადაა დამოუკიდებელი, როგორც ფორმალურად, ისე ფაქტობრივად სახელმწიფო და საზოგადოებრივი საფრთხეების, აგრეთვე დანაშაულის გამოვლენის, პრევენციის და გამოძიების პროფესიული ინტერესის მქონე სამსახურისგან. უფრო მეტიც, შეიძლება ითქვას, რომ სააგენტო წარმოადგენს უსაფრთხოების სამსახურის არსებითად შემადგენელ, სისტემურ ნაწილს. შესაბამისად, ფარული ელექტრონული თვალთვალის ეს მძლავრი მექანიზმი კვლავ სახელმწიფოს უსაფრთხოების სამსახურების სისტემის ხელში რჩება და აგრძელებს საზოგადოებაზე ფსიქოლოგიური ზემოქმედების ისეთ იარაღად ყოფნას, რომლის პირობებშიც, არავინ იცის, თუ მისი პირადი ცხოვრების ამსახველი რა სახის ინფორმაცია გროვდება, ინახება და ანალიზდება სახელმწიფოს სპეცსამსახურების მიერ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავისი 2016 წლის 14 აპრილის (№1/1/625, 640) გადაწყვეტილებით, ცალსახად დაადგინა სტანდარტი, რომლის შესაბამისად, ფარული ელექტრონული თვალთვალის ტექნიკური აღსრულების უფლების იმ სახელმწიფო უწყების ხელში ყოფნა, ვინც პროფესიულად არის დაინტერესებული შესაბამისი სახელმწიფო თუ საზოგადოებრივი საფრთხეების პრევენციით, ისევე, როგორც დანაშაულის გამოძიებით, თავისთავად შეიცავს ადამიანის პირად სივრცეში არამართლზომიერი შეღწევის მომეტებულ რისკს. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესად პირად ინფორმაციაზე წვდომის ეს შესაძლებლობა დაბალანსებული არ არის კონტროლის სათანადო და ეფექტური მექანიზმებით.

ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ 2017 წლის 22 მარტს მიღებული „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის და სხვა შესაბამისი საკანონმდებლო აქტების საფუძველზე შექმნილი ფარული თვალთვალის ეს მექანიზმი ეწინააღმდეგება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის (№1/1/625, 640) გადაწყვეტილებით დადგენილ მოთხოვნებს და არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე–16 მუხლის და მე–20 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ უფლებებს.

საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს გარე კონტროლის ეფექტურობის ანალიზი

იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო წარმოადგენს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალ სტრუქტურას, საკონსტიტუციო სასამართლომ, ჩვენი აზრით, ასევე უნდა შეაფასოს, ამჟამად მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებს თუ არა დამოუკიდებელი გარე კონტროლის ისეთ ეფექტურ მექანიზმებს, რომლებიც ოპერატიულ–ტექნიკურ სააგენტოს დაიცავენ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ნეგატიური ზეგავლენისგან, მისი, ამ სამსახურისგან სისტემური განცალკევების გარეშე.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, რომ, როგორც უკვე არაერთხელ ითქვა, „როდესაც პირად ინფორმაციაზე პირდაპირი და უშუალო წვდომის ტექნიკური შესაძლებლობები სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (ან გამოძიების ფუნქციის მქონე სხვა ორგანოს) ხელთაა, რაც ... თავისთავად განუზომლად ზრდის უფლებაში თვითნებურად, გადამეტებულად ჩარევის რისკებს, ობიექტურად ძალიან რთული ხდება, თუ შეუძლებელი არა, გამოძიებაზე უფლებამოსილი ორგანოების ეფექტური კონტროლი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.82).

შესაბამისად, მოცემული დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, სადავო ნორმები ხომ არ ქმნიან ან ტოვებენ რისკებს, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიების უგულებელყოფით და, მაშასადამე, შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნების არსებობის, მათი დაცვის აუცილებლობის და უფლებაში ჩარევის თანაზომიერების სასამართლოს მიერ შემოწმების გარეშე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.45).  

პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ როგორც „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–8 მუხლის პირველ პუნქტშია აღნიშნული, სააგენტო უფლებამოსილია, საქართველოს ტერიტორიაზე განახორციელოს, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“–„დ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედებები, ასევე „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ოპერატიულ–ტექნიკური ღონისძიება და იმავე მუხლის მე–3 პუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებები.

როგორც უკვე აღინიშნა, 2017 წლის 22 მარტს მიღებული „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტზე თანდართული განმარტებითი ბარათის თანახმად, მისი მიღების მიზანია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების და ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებების განხორციელების სისტემის რეფორმირება საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებული ძირითადი პრინციპების და მითითებების შესაბამისად. ამდენად, საქართველოს პარლამენტმა იკისრა პოლიტიკურ–სამართლებრივი ვალდებულება საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილებით დადგენილ სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოეყვანა არა მხოლოდ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების, არამედ, ასევე „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ფარული ელექტრონული თვალთვალის განხორციელების სისტემა.

ამრიგად, ფარული ელექტრონული მეთვალყურეობის ღონისძიებებს სააგენტო ახორციელებს, როგორც სისხლის სამართლებრივი, ისე კონტრდაზვერვითი მიზნებისთვის. „კონტრდაზვერვით საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–3 მუხლის შესაბამისად, კონტრდაზვერვითი საქმიანობის ძირითადი ამოცანაა სახელმწიფო უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად უცხო ქვეყნის სპეციალური სამსახურების, ორგანიზაციების, პირთა ჯგუფისა და ცალკეულ პირთა, სადაზვერვო ან/და ტერორისტული საქმიანობის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება, ანალიტიკური დამუშავება და გამოყენება; ასევე კონკრეტული სადაზვერვო ან/და ტერორისტული ქმედებების და მათ განხორციელებასთან დაკავშირებული გარემოებების გამოვლენა და თავიდან აცილება. ამდენად, კონტრდაზვერვითი მიზნით განხორციელებული ფარული ელექტრონული თვალთვალი, ძირითადად, წარმოადგენს სპეცსამსახურების ანალიტიკური საქმიანობის ნაწილს და შესაბამისად განსხვავებულია მისი განხორციელების როგორც საკანონმდებლო საფუძვლები, ისე ავტორიზაციისა და გარე კონტროლის პროცედურები. სწორედ ეს განაპირობებს იმას, რომ „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–5 მუხლის მე–2 პუნქტის თანახმად, კონტრდაზვერვითი საქმიანობა არ არის სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველი, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

ამასთან ერთად, მხედველობაშია მისაღები ის, რომ კონტრდაზვერვითი მიზნებით განხორციელებულ ფარული თვალთვალის ღონისძიებებზე არ მოქმედებს ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მართლზომიერების გარე კონტროლის ისეთი მექანიზმი, როგორიცაა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მაკონტროლებელი კომპეტენცია. ამის ნაცვლად, 2017 წლის 22 მარტის კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ზედამხედველი – უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის მიერ, შესაბამისი ღონისძიების კანონიერების კონტროლი ელექტრონული მონიტორინგის სისტემების მეშვეობით. ისინი წარმოადგენენ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის შესაბამისი კომპეტენციის ანალოგიურ უფლებამოსილებას, იმ გამონაკლისით, რომ ზედამხედველი მოსამართლისთვის კანონი არ ითვალისწინებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მაკონტროლებელი ფუნქციით გათვალისწინებულ ყველა სხვა საშუალებას.

მიზანშეწონილად მიგვაჩნია გავაანალიზოთ კონტროლის ზემოაღნიშნული მექანიზმები. „კონტრდაზვერვით საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზნებისათვის განხორციელებული ფარული ელექტრონული მეთვალყურეობის ღონისძიებებზე კონტროლის თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის 26–ე მუხლი, რომლის თანახმად, „ზედამხედველი მოსამართლე აკონტროლებს სააგენტოს მიერ „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებების განხორციელებას და „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 14⁷ მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლით მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებულ აქტივობებს იმავე კანონის 14⁶ მუხლით დადგენილი წესით და ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით.“ ამრიგად, საუბარია „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ ორი სახის ფარულ ოპერატიულ–ტექნიკურ ღონისძიებაზე. კერძოდ, ერთი მხრივ, ზემოაღნიშნული კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებასა და ჩაწერაზე, ხოლო, მეორე მხრივ კი, კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებულ აქტივობებზე.

შესაბამისად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ზედამხედველი მოსამართლის კონტროლს მიღმა რჩება კონტრდაზვერვითი მიზნებისათვის განხორციელებული ელექტრონული თვალთვალის ისეთი მნიშვნელოვანი ღონისძიება, რომელიც გათვალისწინებულია „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით. კერძოდ, ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია.

გასათვალისწინებელია ის, რომ იგივე ღონისძიება, როდესაც ხორციელდება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო მიზნებისათვის, როგორც ფარული საგამოძიებო მოქმედება, მასზე ვრცელდება „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე–3 პუნქტით გათვალისწინებული მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმების (ინსპექტირების) მექანიზმი. იმ პირობებში, როდესაც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული სფეროს ერთი და იგივე ფორმით განხორციელებული შეზღუდვა, რომლებსაც ერთი და იგივე უწყება ახორციელებს, კონტროლის განსხვავებულ (შედარებით უფრო ძლიერ და სუსტ) ფორმებს ექვემდებარება, ეს ავტომატურად ნიშნავს, უფლების დარღვევის მომეტებულ რისკს. ამიტომ, შეიძლება ითქვას, რომ ელექტრონული თვალთვალის განხორციელების ეს უფლებამოსილება აბსოლუტურად გასულია სამართლებრივი რეგულირების სივრციდან. თანაც, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ „კონტრდაზვერვით საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზნებისათვის ჩატარებული ელექტრონული თვალთვალის განხორციელების საკანონმდებლო საფუძვლები გაცილებით უფრო ფართოა და ზოგადი, ვიდრე იგივე ღონისძიების სისხლის სამართლის საპროცესო მიზნებით ჩატარების შემთხვევაშია, რაც, თავის მხრივ, სახელმწიფო უსაფრთხოების ცნების საკმაოდ ფართოდ განმარტების შესაძლებლობიდან გამომდინარეობს.

როგორც უკვე აღინიშნა, „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 14⁶ მუხლი განსაზღვრავს ზედამხედველი მოსამართლის მიერ კონტროლის განხორციელების წესებს. აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ამავე კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული, მაშასადამე, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის ღონისძიების განხორციელებას ზედამხედველი მოსამართლე აკონტროლებს: ა) კონტროლი ელექტრონული სისტემით, ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიების განხორციელების სამართლებრივი საფუძვლის შემოწმებით; ბ) კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემით, ინიციირებულ/განხორციელებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების სამართლებრივ საფუძვლებთან შედარებით.

იგივე 14⁶ მუხლის მე–3 პუნქტის შესაბამისად, ზემოაღნიშნული კონტროლის განხორციელებისას ზედამხედველი მოსამართლე უფლებამოსილია აგრეთვე გაეცნოს კონტროლის ელექტრონული სისტემითა და კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემით მიწოდებულ იმ აქტივობებს, შესაბამის სამართლებრივ დოკუმენტებს და ლოგირების მონაცემებს, რომლებიც საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის საფუძველზე ხორციელდება.

როგორც უკვე აღინიშნა, ელექტრონული თვალთვალის შემთხვევაში, მოქმედებს ზედამხედველი მოსამართლის კონტროლის ორი მექანიზმი: ა) კონტროლის ელექტრონული სისტემა; ბ) კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემა. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს სისტემები წარმოადგენენ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის ანალოგიურ სისტემებს. ამიტომ, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ზედამხედველი მოსამართლის და ინსპექტორის ეს მაკონტროლებელი მექანიზმები განვიხილოთ ერთობლივად.

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტის თანახმად, „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიების განხორციელების და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების კონტროლის ელექტრონული სისტემა წარმოადგენს ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობას, რომელის იძლევა: ერთი მხრივ, ობიექტის ტექნიკური იდენტიფიკატორის აქტივაციის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ზედამხედველი მოსამართლისთვის მიწოდებას, აღნიშნულ ბრძანებათა გამიჯვნის და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე ინიციირებულ ბრძანებათა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის გაგზავნის შესაძლებლობას; მეორე მხრივ, ზედამხედველი მოსამართლის მიერ „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველო კანონის 14⁴ მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლების არსებობის შემთხვევაში ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიების შეჩერებისა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143⁶ მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში ფარული საგამოძიებო მოქმედების შეჩერების შესაძლებლობას.

ამრიგად, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული კონტროლის ელექტრონული სისტემა წარმოადგენს 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობის მიერ შემოღებულ ერთგვარ სიახლეს, რომელითაც, გარკვეულ წილად, მოხდა ადრე მოქმედი თანხმობის ე.წ. ორ–ეტაპიანი ელექტრონული სისტემის ჩანაცვლება.

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „კ“ ქვეპუნქტით, კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემა განმარტებულია, როგორც ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს ობიექტის ტექნიკური იდენტიფიკატორის აქტივაციის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის მიერ აღსრულებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების ზედამხედველი მოსამართლისათვის ავტომატურად მიწოდებას, ამ მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას, მიღებული შედეგების ავტომატურ შედარებას და საქართველოს სისხლი სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე განხორციელებული ქმედების ლოგირების მონაცემების პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისათვის გაგზავნას.

სარჩელის წინა ნაწილებში უკვე აღვნიშნეთ, რომ კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემა არ ვრცელდება ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად სტაციონარულ და არა–სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობებზე, ამიტომ, ეს სისტემა შეუძლებელია მიჩნეული იქნეს სააგენტოს მოქმედებების მართლზომიერების გარე კონტროლის სათანადო მექანიზმად. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, უფრო დეტალურად გავაანალიზებთ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კონტროლის ელექტრონულ სისტემას.

როგორც უკვე აღინიშნა ეს სისტემა შემოღებული იქნა 2017 წლის 22 მარტის კანონმდებლობით და მის მიზანს, გარკვეულ წილად, ადრე მოქმედი ორ–ეტაპიანი ელექტრონული სისტემის ჩანაცვლება წარმოადგენდა. შესაბამისად, იმისთვის, რომ შევაფასოთ თუ რამდენად ეფექტური გარე კონტროლის მექანიზმი შეიძლება იყოს იგი, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ეს სისტემა გავაანალიზოთ, მათ შორის, ზემოაღნიშნული ორ–ეტაპიანი ელექტრონული სისტემის კონტექსტში.

ორ–ეტაპიანი ელექტრონული სისტემის შეფასებისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში, აღნიშნა: „საქმის არსებითი განხილვის შედეგად გამოიკვეთა, რომ სატელეფონო საუბრების ფარულ მიყურადებაზე ინსპექტორის კონტროლის არსებული ბერკეტები არასაკმარისია, ვერ გამორიცხავს ინსპექტორის გვერდის ავლით და, შესაბამისად, მოსამართლის გადაწყვეტილების გარეშე სატელეფონო საუბრების მიყურადების საფრთხეს. ამ თვალსაზრისით, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ კონტროლის საკმარის, ეფექტურ საშუალებად ვერ გამოდგება ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა, რომლის მიზანმიმართულება არის მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის მხოლოდ ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის შედეგად აქტივაცია. ამ რეგულაციის არსი არის, გამოირიცხოს ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მეშვეობით ობიექტის აქტივაციის შესახებ ბრძანების დამოუკიდებლად განხორციელების შესაძლებლობა და, მაშასადამე, ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე ინფორმაციაზე პირდაპირი წვდომაც. ცხადია, რომ ნორმის სიტყვასიტყვითი განმარტების შედეგად, ის არათუ უფლების დარღვევის საფრთხის შემქმნელი არ არის, არამედ, სწორედაც რომ ასეთი საფრთხეების გამორიცხვაზე ორიენტირებული გარანტიაა, რაც ამ პროცესში მეტი დაცულობის რესურსის შემომტანი უდავოდ არის. თუმცა საქმის არსებითი განხილვისას, მხარეთა და მოწმეთა ახსნა-განმარტებების გაანალიზების შედეგად გამოვლინდა, რომ, მიუხედავად მექანიზმის ასეთი მიზანმიმართულებისა, ის ეფექტური შეიძლება იყოს მხოლოდ ინსპექტორისთვის მიწოდებულ ინფორმაციაზე კონტროლის განხორციელების თვალსაზრისით, მაგრამ ნამდვილად ვერ უზრუნველყოფს აბსოლუტურად ყველა სატელეფონო მიყურადების მხოლოდ ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობით განხორციელებას. კერძოდ, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლი ითვალისწინებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიაში, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემასთან ერთად, სხვა სათანადო აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დამონტაჟებას. სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე, ეს საშუალებები შეიძლება გამოიყენებოდეს ასევე ფარული მოსმენების განსახორციელებლად. ამასთან, კანონი არაფერს ამბობს იმასთან დაკავშირებით, როდის რომელი მოწყობილობის დამონტაჟების უფლება აქვს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს. ანუ, ამ მხრივ, უსაფრთხოების სამსახური კანონით შეზღუდული არ არის. შესაბამისად, ვინაიდან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი კანონის მიხედვით იძლევა თანხმობას მხოლოდ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის აქტივაციაზე, ეს თავისთავად კანონითვე გამორიხავს ინსპექტორის ასეთი ტიპის კოტროლს სხვა სათანადო აპარატურითა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით სატელეფონო მოსმენებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625, 640 გადაწყვეტილება; II. პ.59).

როგორც ამ კონსტიტუციური სარჩელის წინა თავებში აღინიშნა, „კონტრდაზვერვით საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–9 მუხლის მე–3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის და ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების მიზნით, ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტო უფლებამოსილია კომუნიკაციის ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე განათავსოს ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების როგორც სტაციონარული, ისე ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა. კონსტიტუციურ სარჩელში, ჩვენ ასევე დავასაბუთეთ ის გარემოება, რომ ინფორმაციის მოპოვების ნახევრად სტაციონარული და არა–სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობები წარმოადგენენ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმებით გათვალისწინებულ იმ სხვა სათანადო აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებებს, რომლებზეც არ ვრცელდებოდა ინსპექტორის ელექტრონული კონტროლის მექანიზმები.

შესაბამისად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძია დავასკვნათ, რომ არც კანონი და არც მონიტორინგისა და კონტროლის სისტემის არქიტექტურის შექმნის წესი არ გამორიცხავს ტექნიკურ შესაძლებლობას, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ხელთ არსებული მძლავრი ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით განხორციელდეს რეალურ დროში სატელეფონო კომუნიკაციის მოსმენა კონტროლის ამ ელექტრონული სისტემების გვერდის ავლით. რაც წარმოუდგენლად ზრდის საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცული სფეროს არამართლზომიერი შეზღუდვის საფრთხეს.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ ზედამხედველი მოსამართლე, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისგან განსხვავებით, არ არის აღჭურვილი კონტროლის ისეთი უფლებამოსილებით, როგორიცაა „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის 4¹ პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული შესაძლებლობა მიიღოს ინფორმაცია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მიზნებისათვის გამოყენებული ტექნიკური ინფრასტრუქტურის შესახებ და შეამოწმოს ეს ინფრასტრუქტურა. ამ შემთხვევაში, მართალია ზედამხედველი მოსამართლე შეიძება არ იყოს აღჭურვილი ინფრასტრუქტურის შემოწმებისათვის საკმარისი პროფესიული უნარ–ჩვევებით, თუმცა, პერსონალური მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მსგავსად, შესაძლებელია მოხდეს ზედამხედველი მოსამართლის უზრუნველყოფა შესაბამისი ცოდნის მქონე აპარატით.

აქვე, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ისიც, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აღნიშნული მაკონტროლებელი ფუნქცია (ინსპექტირება) არ მიიჩნია, კონტროლის სათანადო და ეფექტურ მექანიზმად, რის შესახებაც სარჩელის წინა თავებშია მითითებული.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობით „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის განხორციელების და სათანადო ინფრასტრუქტურის ორგანიზების მომწესრიგებელი ნორმები ძალაში შედის 2017 წლის პირველი ოქტომბრიდან, მაშასადამე, ამ კანონმდებლობის მიღებიდან 6 თვეზე მეტი ხნის შემდეგ. აღნიშნული, ჩვენი აზრით, ადასტურებს იმას, რომ ელექტრონული თვალთვალის უზრუნველყოფის მიზნით, ამ პერიოდში უნდა მოხდეს სათანადო პარალელური ინფრასტრუქტურის ორგანიზება და განთავსება. ამრიგად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო აღჭურვილი იქნება ფარული მეთვალყურების ორმაგი, პარალელური სისტემებით, რომლებზეც სამართლებრივი კონტროლის სხვადასხვა სიმძლავრის მექანიზმები გავრცელდება. ამ სისტემის ფარგლებში შესაბამისი გარე კონტროლი შესაძლებელი იქნება მხოლოდ იმდენად, რამდენის შესაძლებლობასაც მაკონტროლებელს თვითონ სააგენტო მისცემს, რაც, ჩვენი აზრით, ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობით დაცულ სფეროში არაკონსტიტუციური ჩარევის საკმაოდ სერიოზულ რისკებს აჩენს.

კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვა

ჩვენ ასევე სადავო ვხდით „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლით გათვალისწინებული, უფლებამოსილი ორგანოს მიერ ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირებისა და მისი სააგენტოს მიერ შენახვის წესის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე–16 მუხლთან და მე–20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

დასახელებული მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, უფლებამოსილ ორგანოს, მაშასადამე, ოპერატიულ–ტექნიკურ სააგენტოს, უფლება აქვს, განახორციელოს ელექტრონული კომუნიკაციების მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირება და შეინახოს ისინი ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში 12 თვის ვადით, რომლის გაგრძელებაც შესაძლებელია 3 თვით.

ზემოაღნიშნული მიზნით, იგივე მუხლის მე–2 პუნქტის თანახმად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების განსახორციელებლად სააგენტოს უფლება აქვს, ჰქონდეს წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის შესაბამის მონაცემთა ბაზებზე. ამასთან ერთად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების ტექნიკური წესი და პროცედურა განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით.

უნდა აღინიშნოს, რომ ძირითადი განსხვავება, რომელიც 2017 წლის 22 მარტს მიღებული კანონმდებლობით განხორციელდა არის ის, რომ თუ თავდაპირველ შემთხვევაში მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ბაზების კოპირება და 2 წლით შენახვა ხდებოდა საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ–ტექნიკური დეპარტამენტის მიერ, ამჟამად ბაზების კოპირება და 12 თვით შენახვას ახორციელებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი – ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო.

როგორც მოცემული კონსტიტუციური სარჩელის წინა ნაწილებში იქნა დასაბუთებული, ზემოაღნიშნული განსხვავება არ წარმოადგენს იმ გვარ ცვლილებას, რომელიც ამ სისტემას საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებასთან მოიყვანდა შესაბამისობაში. ამდენად, მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, კვლავ აქტუალური რჩება და რელევანტურია როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებაში მოცემულ საკითხთან დაკავშირებული არგუმენტაცია, ისე, ამ კონსტიტუციური სარჩელის წინა ნაწილებში წარმოდგენილი მსჯელობა, რომელიც სააგენტოსა და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს შორის არსებულ ურთიერთდამოკიდებულებას შეეხება.

დასკვნითი ნაწილი

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მიგვაჩნია, რომ მოცემული კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი ნორმები წარმოადგენენ იმავე შინაარსის მქონე ნორმებს, რომლებიც 2016 წლის 14 აპრილს მიღებული გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად იქნენ ცნობილი.  

კერძოდ, მართალია მიღებული იქნა ახალი კანონი „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – საქართველოს ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ და შეიქმნა ახალი ორგანოს სსპი ოპერატიულ–ტექნიკური სააგენტო, მაგრამ, მიუხედავად ამისა იგი კვლავ წარმოადგენს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შემადგენლობაში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს. მისი ინსტიტუციური მოწყობის, დაკომპლექტების წესები, ისევე როგორც, აღნიშნული ორგანოს შინაარსობრივი ფუნქციები ცხადყოფს, რომ იგი წარმოადგენს პროფესიულად დაინტერესებულ უწყებას, რომელსაც კვლავ აქვს პირდაპირი წვდომა სატელეფონო და ინტერნეტ–კომუნიკაციაზე, ისევე როგორც, კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე.

სააგენტოს პროფესიული დაინტერესების თაობაზე, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წელს გამოტანილი გადაწყვეტილების პირობებშიც, მაშინდელ ოპერატიულ-ტექნიკურ დეპარტამენტს არ ჰქონდა საგამოძიებო ფუნქციები, თუმცა ვინაიდან იგი იყო სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ნაწილი, რომელსაც თავის მხრივ, აქვს საგამოძიებო ფუნქციები, სწორედ ამიტომაც, სასამართლომ ერთმნიშვნელოვნად მიუთითა, რომ დეპარტამენტის ხელში არსებული შესაბამისი ტექნიკური შესაძლებლობების ქონა, ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებაში არალეგიტიმურად ჩარევისა და ამ უფლების დარღვევის საფრთხეს განუზომლად ზრდიდა.

საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შემთხვევაშიც, ინსტიტუციურად და ფაქტობრივად, იგი სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის განუყოფელი ნაწილია, ვინაიდან, სააგენტოს უფროსის 3 კანდიდატურას არჩევს სუს-ის უფროსი და წარუდგენს კომისიას, რომელსაც თავადვე ხელმძღვანელობს. აღნიშნული კომისია შედგება 7 წევრისგან (სუს-ის უფროსის ჩათვლით), კომისია უფლებამოსილია თუ მის სხდომას ესწრება სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი და საბოლოო გადაწყვეტილებასაც იღებს სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. შესაბამისად, სააგენტოს უფროსის შერჩევის პროცედურაში სუს-ის ამ დოზით ჩართულობა, აშკარად ცხადყოფს, რომ სააგენტო დამოუკიდებელ უწყებად ვერ ჩაითვლება, მითუფრო, იგი ვერ აკმაყოფილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2016 წლის გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში დადგენილ სტანდარტებს საგამოძიებო ფუნქციებისა და პროფესიული დაინტერესების არქონის შესახებ.

გარდა ამისა, სააგენტოს უფროსი, ვალდებულია, სუს-ის უფროსს შეუთანხმოს ისეთი მნიშვნელოვანი ინსტიტუტიური საკითხები, როგორიცაა: მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფა და დაფინანსება; სააგენტოს მოსამსახურეების წახალისება და დისციპლინური პასუხისმგებლობა; სააგენტოს შიდა სტრუქტურას, საშტატო ნუსხას და სააგენტოს მოსამსახურეთა თანამდებობრივ სარგოები; სუს-ის უფროსი განსაზღვრავს სააგენტოს ძირითად სტრუქტურას და სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და ტერიტორიული ორგანოების კომპეტენციას.

რაც შეეხება სააგენტოს საქმიანობის კონტროლს, აღსანიშნავია, რომ სუს-ი, ზემოხსენებული კომპეტენციების გარდა, წარმოდგენილია, როგორც აღნიშნული სამსახურის ერთერთი მაკონტროლებელი ორგანო, რაც კიდევ ერთხელ მოწმობს იმაზე, რომ სააგენტო არის რეალურად ამ სამსახურის განუყოფელი ნაწილი და არა დამოუკიდებელი ორგანო.

გარდა ამისა, სადავო კანონით გათვალისწინებული სხვა მაკონტროლებლებიც პარლამენტის, პრემიერ-მინისტრის, სასამართლოს, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის და სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის სახით, ვერ უზრუნველყოფენ რეალურ კონტროლს. მაგალითად, 2016 წელს გაუქმებული მოდელისგან განსხვავებით, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს, აღარ აქვს შესაძლებლობა ჰქონდეს ორ–ეტაპიანი ელექტორნული სისტემა (თუმცა, ეს მოდელიც კი, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაეფექტურად მიიჩნია), რაც რეალურად მისი, როგორც მაკონტროლებელი ორგანოს ფუნქციების გაურესებას წარმოადგენს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, უდავოა, რომ 2016 წელს არსებულ ოპერატიულ-ტექნიკურ დეპარტამენტსა და ახლადშექმნილ სააგენტოს შორის, შინაარსობრივი სხვაობა არ არსებობს. სააგენტო არ არის ნეიტრალური და დამოუკიდებელი ორგანო, შესაბამისად, ვერ პასუხობს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ სტანდარტებს.

პირდაპირი წვდომა სატელეფონო და ინტერნეტ–ურთიერთობებზე - სადავო ნორმებით, არათუ სრულდება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, არამედ შემოღებული სისტემა არის არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმებით დადგენილი სისტემის ანალოგიური ვარიანტი. მაგალითისთვის, გაუქმდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ ორ–ეტაპიანი ელექტრონული სისტემის გამოყენებით კონტროლის განხორციელება, რომელიც სასამართლომ კონტროლის არაეფექტურ და არასაკმარის მექანიზმად მიიჩნია, თუმცა სადავო ნორმების მოქმედი რედაქციით, აღნიშნული შესაძლებლობაც არ არსებობს.

გარდა ამისა, ასევე ძალიან სუსტია ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებების მართლზომიერების გარე კონტროლიც, რომელსაც ზედამხედველი მოსამართლე ახორციელებს.

გარდა ამისა, სააგენტოს, კვლავ აქვს შესაძლებლობა, განახორციელოს პირდაპირი წვდომა როგორც სტაციონალურად, ასევე დისტანციურად, სატელეფონო და ინტერნეტ–ურთიერთობებზე, ისე რომ, არ არსებობს ეფექტური გარე კონტროლის მექანიზმები, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოსვე განმარტებით ზრდის რისკებს და აღმასრულებელი ხელისუფლების ცდუნებას, კონსტიტუციის მოთხოვნების უგულვებელყოფით, ჩაერიოს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებაში.

აქედან გამომდინარე, სააგენტოს კომპეტენციების მხრივ, გვაქვს ანალოგიური შინაარსის ნორმები და ვითარება, რაც საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთხელ უკვე არაკონსტიტუციურად სცნო.

მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვა - სააგენტოს, არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმების მსგავსად, კვლავ შეუძლია მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და 12 თვით შენახვა შინაარსობრივად იმავე წესებითა და პროცედურით, რაც სასამართლომ არაკონსტიტუციურად სცნო.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები არიან იმ ნორმების ანალოგიური შინაარსის მატარებელი, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის გადაწყვეტილებით იქნენ ცნობილი, შესაბამისად, არსებობს საფუძველი მათი კონსტიტუციურობის გამარტივებული წესით განხილვისა და განმწესრიგებელი სხდომის განჩინებით ძალადაკარგულად ცნობისათვის.