არ არსებობს კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით დადგენილი საფუძვლები.

კერძოდ:

ა) სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონმდებლობით დადგენილ ყველა სავალდებულო რეკვიზიტს. იგი ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს.

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირების (სუბიექტების) მიერ. მოსარჩელეებს წარმოადგენენ საქართველოს მოქალაქე ფიზიკური პირები, რომელთათვისაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლითა და მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება და პირადი ცხოვრების, პირადი საქმიანობის ადგილის, პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, სატელეფონო და სხვასახის ტექნიკური საშუალებით საუბრის, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებათა ხელშეუხებლობა და რომელთა (კონსტიტუციით დაცული ზემოაღნიშნული ძირითადი უფლების) დარღვევის რეალური საფრთხეც არსებობს სადავო ნორმებით. გასაჩივრებული საკანონმდებლო დანაწესები ითვალისწინებენ სამართალდაცვითი (საგამოძიებო და დანაშაულის პრევენციის) უფლებამოსილების მქონე ორგანოს მიერ, მის დაქვემდებარებაში არსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მეშვეობით, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის შინაარსისა და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემებისადმი პირდაპირ წვდომას. მოქმედი საკანონმდებლო რეჟიმის (რეგულაციის) არსებობის პირობებში (რომელიც ვერ უზრუნველყოფს სათანადო გარანტიებს), შესაძლებელი ხდება ფარული მიყურადება და შესაბამისი ინფორმაციისა და მონაცემების შეგროვება ნებისმიერი პირის მიმართ დაინტერესებული უწყების მიერ კონსტიტუციით დადგენილი გარანტიებისადმი გვერდის ავლით. ასეთი ნორმატიული მოწესრიგების გათვალისწინებით, კონსტიტუციით დადგენილი გარანტიები ვეღარ ასრულებენ თავიანთ დამცავ ფუნქციას და მოსარჩელეებს ძირითადი უფლებების დარღვევის საფრთხის წინაშე აყენებენ.

ასეთ ვითარებაში, კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის დარღვევა შეიძლება მოხდეს ნებისმიერი პირის, მათ შორის მოსარჩელეების მიმართ. მოსარჩელეები ამ შემთხვევაში კონსტიტუციის მე-16 და მე-20 მუხლების დარღვევის პოტენციურ მსხვერპლებს წარმოადგენენ. ამგვარი მიდგომა გაზიარებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ (inter alia, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 14 ნოემბრის #1/7/407 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე: „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საკონსტიტუციო სასამართლო უფლების დარღვევის მსხვერლად პირის მიჩნევისას ხელმძღვანელობს კონკრეტული უფლების ბუნებით, სადავო ნორმის შინაარსითა და კონკრეტული საქმის ვითრებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 1 მარტის #1/1/413 განჩინება საქმზე: „საქართველოს მოქალაქეები ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება „ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2.). მოცემულ შემთხვევაში, სადავო აქტებიდან გამომდინარე უფლებების შეზღუდვის (და მისი შესაძლებლობის) კონკრეტული მტკიცებულება ობიექტურად ვერ იქნება წარმოდგენილი. სადავო აქტი იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ მოსარჩელეების უფლებები დაირღვეს და ისისნი უფლების დარღვევის საფრთხის პირისპირ რეალურად აღმოჩნდნენ.

ასეთი მიდგომა გაზიარებულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერაც. იორდჩი და სხვები მოლდოვას წინააღმდეგ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების 30-ე პარაგრაფის თანახმად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო თვლის: ,,განსაზღვრული პირობების არსებობის შემთხვევაში, ინდივიდს შეუძლია, ამტკიცოს, რომ წარმოადგენს მსხვერპლს მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ არსებობს საიდუმლო ღონისძიება ან კანონმდებლობა ითვალისწინებს ამგვარი ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობას. ამ შემთხვევაში მსხვერპლს არ მოეთხოვება იმის მტკიცება, რომ ეს ღონისძიება რეალურად გამოყენებული იქნა მის მიმართ... ევროპული სასამართლო მიუთითებს, რომ როდესაც სახელმწიფოს კანონმდებლობაში შემოაქვს ფარული ღონისძიება, რომლის გამოყენების თაობაზე უცნობია იმ ადამიანისათვის, ვის მიმართაც ამ მოქმედების გამოყენება ხდება, ფარული საგამოძიებო ღონისძიების გამოყენების კანონიერებაც რჩება შეუსწავლელი. ამით კონვენციის მე-8 მუხლი არარაობად იქცევა. ამ შემთხვევაში ინდივიდის მიმართ შესაძლოა ისე განხორციელდეს კონვენციის მე-8 მუხლით აკრძალული მოქმედება ან პირს შესაძლოა ისე დაურღვიონ ამ მუხლით გარანტირებული უფლება, რომ მსხვერპლისათვის შესაძლოა, უცნობი იყოს ამის თაობაზე. მაშინ როცა ადამიანმა არ იცის თავისი დარღვეული უფლების შესახებ, ის არც ეროვნულ დონეზე არსებულ დაცვის საშუალებებს ვერ გამოიყენებს და ვერც ევროპული კონვენციის ორგანოებს მიმართავს. “

მოსარჩელეები სხვადასხვა პროფესიის, საზოგადოებრივი აქტივობისა და კავშირ-ურთიერთობების მქონე ფიზიკური პირები არიან. მათი ნაწილი ოპოზიციურ პოლიტიკურ საქმიანობას ეწევა, ზოგიერთი მათგანი ადამიანის უფლებების აქტიური დამცველია, რაც ხელისუფლების კრიტიკასთან არის დაკავშირებული (ადამიანის უფლებების სუბიექტი არის პირი, რომელსაც სახელმწიფომ შეიძლება დაურღვიოს უფლება). ამ და სხვა სახის საქმიანობის პარალელურად მათ შეიძლება ქონდეთ მიმდინარე კონტაქტები იმ ადამიანებთან, რომლებიც საგამოძიებო ორგანოებისთვის ინტერესის სფეროში ექცევიან. ამ პირობებში შესაძლებელია განხორციელდეს მოსარჩელეთა კომუნიკაციის ხელყოფა, რადგან კანონი კონსტიტუციური გარანტიების დაცვის არანაირ საშუალებას არ იძლევა და მინიმალურ სტანდარტებსაც ვერ უზრუნველყოფს.

გ) ამასთან, სახეზე არ არის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული სხვა საფუძველებიც. სადავო საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, დარღვეული არ არის სარჩელის შეტანის კანონით დადგენილი ვადა, არ არსებობს ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე (გასაჩივრებულ საკანონმდებლო აქტზე) მაღლა მდგომი ისეთი ნორმატიული აქტი, რომლის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე შეუძლებელია გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა, დავა ეხება ისეთ საკითხებს, რომლებიც გადაწყვეტილია საქართველოს კონსტიტუციით, ამასთან შესაბამისი ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი გადაწყვეტილი არ არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

I. საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებულელი შესაბამისი უფლებების (გარანტიების) შინაარსი და ფარგლები. დაცული სფერო.

 

ა) საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება.

 

„საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს პიროვნების მოქმედების ზოგად თავისუფლებას. პიროვნების ავტონომიურობის, მისი თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება როგორც გარესამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას, ასევე ინდივიდის ფიზიკურ და სოციალურ იდენტობას, ინტიმური ცხოვრების ხელშეუვალობას, ადამიანთა გარკვეულ წრესთან პერსონალურ კავშირებს იმ ინტენსივობით, რაც აუცილებელია მისი პიროვნული სრულყოფისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-55)

 

„პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება გულისხმობს პირის უფლებას, დამოუკიდებლად, მესამე პირის (სახელმწიფოს ჩათვლით) ჩარევისა და მისგან კონტროლის გარეშე, განსაზღვროს საკუთარი მე, ვინაობა, ცხოვრების წესი, აირჩიოს გარესამყაროსთან, კონკრეტულ ადამიანებთან თუ საზოგადოებასთან ურთიერთობის შინაარსი, ფორმები, ინტენსივობა, დამოუკიდებლად განსაზღვროს საკუთარი ინტელექტუალური, კულტურული, სოციალური, სულიერი თუ სხვა ინტერესებისა და მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების გზები, საშუალებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

 

„პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება იცავს ადამიანის პიროვნულობის განმსაზღვრელ ისეთ ფუნდამენტურ ღირებულებას, როგორიცაა უფლება პრივატულ სფეროზე, პირად სივრცეზე, რაც მოიცავს ადამიანის თავისუფლების შემდეგ გამოხატულებებს: განმარტოების უფლებას (უფლებას, დარჩეს მარტო), უფლებას, თავად განსაზღვროს გარესამყაროსთან, საზოგადოებასთან ურთიერთობის ფორმა, დრო, ინტენსივობა, გააკეთოს არჩევანი ნებისმიერ საკითხზე, რომელიც ეხება პირადად მას, ნებისმიერი შინაარსისა და სახის ურთიერთობებს მისთვის სასურველ პირებთან სხვებისაგან დამოუკიდებლად, მათი ინფორმირების გარეშე და მათგან თავისუფალ პირობებში. პირადი სივრცის პრივატულობა სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ადამიანს გარანტირებულად უნდა ჰქონდეს მხოლოდ საკუთარი გადაწყვეტილებისა და ნების შესაბამისად, საზოგადოებრივი კონტროლისგან თავისუფალ პირობებში, სივრცეში განავითაროს საკუთარი პიროვნება, ურთიერთობები მხოლოდ მისთვის სასურველ პირებთან, მისთვის მისაღებ თემებსა თუ საკითხებზე, მისთვის სასურველი ფორმითა თუ მანერით, სტილით, იყოს ისეთი, როგორიც არის, საზოგადოებრივი აზრისთვის ანგარიშის გაწევის მხედველობაში მიღების ვალდებულების გარეშე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).

 

„ამასთან, პირადი ცხოვრების ძირითადი სფერო – ადამიანის ინტიმური, სექსუალური ურთიერთობები, ოჯახური ცხოვრება, მისი ჩვევები, მოძღვრისთვის აღსარებისას მინდობილი ინფორმაცია, სამედიცინო გამოკვლევების შედეგები, ადამიანის ემოციები და გრძნობები, მათი პრივატულ სფეროში გამოხატვის ფორმები უნდა იყოს განსაკუთრებულად დაცული სახელმწიფოსა და ნებისმიერი მესამე პირის ზედამხედველობისაგან. პიროვნების თავისუფალი განვითარება უპირობოდ გულისხმობს ინდივიდის არჩევანს, თავად გადაწყვიტოს, რომელ ინფორმაციას არ გახდის საჯაროს საკუთარ თავთან მიმართებით. თითოეული ადამიანის არჩევანი საჭიროებს სამართლებრივ დაცვას, რაც გარანტირებულია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური თვალსაზრისით. აღნიშნული გულისხმობს, ერთი მხრივ, ინდივიდის უფლებას, განსაზღვროს საკუთარი ქმედებები და არჩევანი გააკეთოს იმის სასარგებლოდ, რასაც ყველაზე გონივრულად და შესაფერისად მიიჩნევს, ხოლო, მეორე მხრივ, - სახელმწიფოს ვალდებულებას, არ დაუშვას აღნიშნულ უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევა. ადამიანების თავისუფალი განვითარების პერსპექტივა ძალიან მყიფე ხდება პერსონალური ავტონომიურობის საეჭვოობის პირობებში. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ რეალური, ფაქტობრივი ხელშეუხებლობა ადამიანის პირადი სივრცისა, არამედ ასეთი ხელშეუხებლობის მყარი შეგრძნება, განცდა, აღქმადობა ადამიანის მხრიდან. ამ თვალსაზრისით, სახელმწიფო ხელისუფლების ქმედებებიც და სამართალიც იმდენად დამაჯერებელი უნდა იყოს ადამიანებისთვის, რომ ისინი მუდმივი ეჭვით არ ცხოვრობდნენ, არის კი მათი პირადული სივრცე რეალურად დაცული, ხელშეუხებელი. ადამიანის პერსონალური ატონომიურობისა და პირადი სივრცის, მისი ნების, გადაწყვეტილების გარეშე ნებისმიერი ფორმითა და ინტენსივობით განსაჯაროების, ნებისმიერი მესამე პირის მხრიდან ხელმისაწვდომობის საფრთხეზე დაფიქრებაც კი თრგუნავს ადამიანის თვითგამორკვევას, ინიციატივას, თვითრეალიზაციის პერსპექტივებს, რაც ერთნაირად აფერხებს როგორც ადამიანების პერსონალურ, ისე საზოგადოების ჯანსაღ და დამოკრატიულ განვითარებას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12-13-14).

 

ზემოაღნიშნული განმარტებანი ნათელჰყოფენ, რომ თავისუფალი განვითარების უფლება გულისხმობს პიროვნების ნებისმიერი შინაარსისა და სახის ურთიერთობებს მისთვის სასურველ პირებთან სხვებისაგან დამოუკიდებლად, მათი ინფორმირების გარეშე და მათგან თავისუფალ პირობებში, სახელმწიფოს ან სხვა პირების ჩარევის გარეშე. აღნიშნული კონსტიტუციური უფლების რეალიზაციისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ ადამიანის პირადის სივრცის (მათ შორის, ადამიანთა სატელეფონო საუბრის, სხვა ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაციის) რეალური, ფაქტობრივი ხელშეუხებლობა, არამედ აუცილებელია აგრეთვე ხელშეუხებლობის მყარი შეგრძნება, განცდა, აღქმადობა ადამიანის მხრიდან, მუდმივი ეჭვის გაფანტვა, რომ მისი პირადი სივრცე იზღუდება. ასეთი აღქმები, ცალკეულ ინდივიდთან მიმართებით ფაქტობრივი, რეალური ვითარებისაგან დამოუკიდებლად, არ აძლევენ ადამიანს თავისი კონსტიტუციური უფლებით სრულფასოვნად სარგებლობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს მოვალეობა არ დაუშვას ამ უფლებებში არალეგიტიმური ჩარევა, ქმნის მის ვალდებულებას უზრუნველყოს იმგვარი საკანონმდებლო და ინსტიტუციური მოწესრიგება, რომელიც მინიმუმამდე დაიყვანს ასეთ ჩარევასა და ჩარევის საფრთხეს და შეუქმნის მოქალაქეებს საკუთარი უფლებებით შეუფერხებლად სარგებლობის შესაძლებლობის განცდას. დღეს მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაცია (შესაბამისი ნორმები), ვერ უზრუნველყოფენ მითითებულ სტანდარტს და წინააღმდეგობაში მოდიან საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან.

 

ბ) საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვასახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.

 

“პირადი ცხოვრების კონსტიტუციური უფლება ...... არის პიროვნების უფლება, მისი შეხედულებით ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, განსაზღვროს საკუთარი ადგილი, დამოკიდებულება და კავშირი გარე სამყაროსთან. პირადი ცხოვრების უფლება არის თითოეული ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძველი” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის განჩინება №1/2/458 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ,“ II-4).

 

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4).  

 

„პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე). აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა), ისე განსაზღვრულ პირთა წრე, ვისთანაც პირს სურს კომუნიკაცია, ვისაც ის ირჩევს კონკრეტული ურთიერთობისათვის, ასევე საკითხები, რომელთა ანონიმურობა და ხელშეუხებლობა ან პირთა მხოლოდ კონკრეტულ წრეში განსაჯაროებაც სურს პირს. კერძო, პირად სივრცეს (სფეროს) ადამიანი თავად ქმნის და აქვს გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ მის მიერ შერჩეულ, სასურველ ან მისთვის საჭირო საკითხებზე კომუნიკაცია მიუწვდომელი, ანონიმური, ხელშეუხებელი დარჩება ყველა იმ პირისათვის, რომელიც მან საკუთარი პირადი სივრცის მიღმა დატოვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის №1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

 

„თავისუფალი, დემოკრატიული საზოგადოება მოითხოვს ადამიანის პირადი ავტონომიის პატივისცემას, მასში სახელმწიფოსა და კერძო პირების ჩარევის მინიმუმამდე შემცირებას. ეს საზოგადოების არსებობის თანმდევი, ბუნებრივი მოთხოვნილებაა, რომლის დაცვის ლეგიტიმური მოლოდინი ყველას გააჩნია” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/1/484 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).

 

აღნიშნული ლეგიტიმური მოლოდინების პასუხად, სახელმწიფოს გააჩნია არამარტო ნეგატიური ვალდებულება არ ჩაერიოს ადამიანთა პირად სივრცეში, არ ხელყოს მათი თავისუფალი კომუნიკაციის უფლება სხვა ინდივიდებთან, არამედ პოზიტიურიც - უზრუნველყოს გარანტიები პირადი ცხოვრების უფლების შეუფერხებელი რეალიზაციისათვის და მისი ხელყოფის რისკის მინიმალიზაციისათვის. მოქალაქეები ასეთი ხელყოფის საფრთხეს უპირველეს ყოვლისა შესაბამისი ტექნიკური შესაძლებლობებითა და ძალაუფლებით აღჭურვილი ორგანოებისაგან ელიან, რადგანაც სწორედაც ისინი ფლობენ ლეგიტიმურად (და გააჩნიათ არალეგიტიმურად მათი ფლობის ფაქტობრივი შესაძლებლობაც) შესაბამის ტექნიკურ აღჭურვილობასა და აქვთ ფაქტობრივად შეუზღუდავი წვდომა შესაბამის ინფორმაციაზე, ამასთან დაინტერესებულები არიან თავიანთი პროფესიული მოვალეობებიდან გამომდინარე ფლობდნენ რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას. ამასთან, ასეთი ორგანოები შესაბამის საქმიანობას გასაიდუმლოებულ ვითარებაში ახორციელებენ, რაც მინიმუმანდე ამცირებს (ფაქტიურად გამორიცხავს) როგორც საზოგადოებრივ კონტროლს, ისე კონკრეტულ ინდივიდთან მიმართებით განხორციელებული „ხელყოფის ფაქტის“ გამოააშკარავებას. ამდენად, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ისეთი სისტემური სახის გარანტიების არსებობა, რომელიც ასეთი ხელყოფის შესაძლებლობას მინიმუმამდე შეამცირებს და მოქალაქეებს შეუმქნის დაცულობის (გონივრულ ფარგლებში) განცდას. მხოლოდ შესაბამისი საკანონმდებლო და ინსტიტუციური გარემოს არსებობის შემთხვევაშია შესაძლებელია „ტოტალური მოსმენების“ შესახებ საზოგადოების აღქმების განეიტრალება, წინააღმდეგ შემთხვევაში საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ზემოაღნიშნული უფლებები არარეალიზებული დარჩება. პროფესიულად დაინტერესებელი ორგანოს თითქმის შეუზღუდავი წვდომა ადამიანების კერძო კომუნიკაციის უდიდეს ნაწილზე და დამოუკიდებელი ინსტიტუციის/ების მიერ მისი ეფექტური კონტროლის არარსებობა კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს ფიქციად აქცევს. მოქმედი სისტემა არ შეესაბამება აღნიშნულ მუხლს და მისი განმარტების შედეგად საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ სტანდარტებს.

 

როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში უთითებს „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს ადამიანების თვითგამოხატვას მათთვის სასურველ და მისაღებ სოციუმში, რაც უპირობოდ დაცული უნდა იყოს ამ პროცესში ჩარევის, კონტროლის შიშით განპირობებული თვითშეზღუდვისგან, თავშეკავებისაგან, ვინაიდან თავისუფალი თვითგამოხატვა შესაძლებელია სწორედ მხოლოდ აბსოლუტური თავისუფლებით, ნებელობით, პერსონალური გადაწყვეტილების მიხედვით, სასურველი დოზითა და ფორმით ინდივიდუალიზმის დემონსტრირებით“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24).

 

გასაჩივრებულ ნორმებთან მიმართებით, რელევანტურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შემდეგი კომპონენტები: ადამიანის პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, ტექნიკური საშუალებებით საუბარის და ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლება.

 

„სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით საუბარი გულისხმობს ადამიანების (ორი ან მეტი პირის) კომუნიკაციას ტელეფონის ან ვერბალური კომუნიკაციისთვის განკუთვნილი ინტერნეტპროგრამების გამოყენებით. ხოლო ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლებით დაცულია კომუნიკაცია ტელეფონის, ფაქსის, ელექტრონული ფოსტის, შესაბამისი ინტერნეტპროგრამების და სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით. იმავდროულად, დაცულია როგორც სადენიანი (ოპტიკურბოჭკოვანი), ისე უსადენო (რადიოტალღებზე მომუშავე) ელექტრონული საკომუნიკაციო სისტემებით დამყარებული კომუნიკაცია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23).

 

„კონსტიტუციის მიზანი ამ შემთხვევაში არის, დაიცვას პირებს შორის ნებისმიერი საშუალებით საუბრისა და მიმოწერის შესაძლებლობა. ამ უფლების უზრუნველყოფის ფარგლებში სახელმწიფოს ზოგადად ეკრძალება, გაეცნოს სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით წარმოებული საუბრებისა და შეტყობინებების შინაარსს, აგრეთვე დააწესოს კონტროლი, ვისთან და რა ინტენსივობით შედგა ასეთი ურთიერთობები (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6).

 

„იმავდროულად, სატელეფონო ან სხვა ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაციის ხელშეუხებლობა, ცხადია, გულისხმობს არა მხოლოდ გაცვლილი ინფორმაციის დაცულობას, არამედ, მათ შორის, ადამიანების იმ არჩევანის ანონიმურობასაც, კონკრეტულად ვისთან, როდის, რა საშუალებით, სად და რა ხანგრძლივობით ექნებათ კომუნიკაცია. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ასეთი მონაცემები ინფორმაციულობის ხარისხის მიხედვით, ცალკეულ შემთხვევაში, არანაკლები ინფორმაციის მატარებელი შეიძლება იყოს, ვიდრე კონკრეტული კომუნიკაციის შინაარსი, არამედ, პირველ რიგში, იმიტომაც, რომ ადამიანის პირადი სივრცე გულისხმობს საკუთარ სოციუმზე ინდივიდუალური და დამოუკიდებელი არჩევანის ანონიმურობის უფლებასაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25). ამდენად, კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემებიც იმგვარ დაცვას უნდა დაექვემდებაროს, როგორსაც თავად კომუნიკაციის შინაარსი.

 

„ტექნოლოგიების განვითარების პარალელურად კომუნიკაციის ფორმათა ჩამონათვალი სისტემატურად იზრდება. ადამიანები თავიანთ პირად ინტერესებსა და მოსაზრებებს სულ უფრო მეტად ანდობენ თანამედროვე ტექნოლოგიებს, თუმცა ინოვაციების პარალელურად იზრდება სახელმწიფოს თუ კერძო პირების ცდუნებაც, მიიღონ, გააანალიზონ და გამოიყენონ პერსონალური ინფორმაცია განსხვავებული მიზნებით. თავისთავად, აღნიშნული ქმედებები შესაძლებელია ყოველთვის არ მოდიოდეს წინააღმდეგობაში ადამიანის ძირითად უფლებებთან, თუმცა აუცილებელია მათი ზედმიწევნითი და სწორი რეგულირება. დასახელებული უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობისთვის და ამ გზით ადამიანების განვითარებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არსებობა, რამაც უნდა უზრუნველყოს ძალიან მყარი შეგრძნება ანონიმურობისა, ადამიანების ნებისა და გადაწყვეტილების გარეშე, მათი კომუნიკაციის აბსოლუტური ხელმიუწვდომლობისა ნებისმიერი მესამე პირისთვის, სახელმწიფოს ჩათვლით. ეს უფლებები ირღვევა მათი სრულად და ეფექტურად გამოუყენებლობის მიზეზით იმ პირობებში, თუ ადამიანებს აქვთ შიში ანონიმურობის სიმყიფისა, თუ ისინი ცხოვრობენ იმ შეგრძნებითა და განცდით, რომ მათი კომუნიკაციის შინაარსი ხელმისაწვდომია მესამე პირებისთვის. რადგან სასურველ პირებთან სასურველ თემებზე კომუნიკაცია იმ შეგრძნებით, რომ ეს სივრცე და კომუნიკაცია სულაც არ არის ანონიმური, მაღალი ალბათობით, თავისთავად ცვლის კომუნიკაციის, აზრის გამოხატვის ფორმასაც და შინაარსსაც, მათ შორის, აზრის გამოხატვაზე/კომუნიკაციაზე უარის თქმის ჩათვლით, რაც საფუძველშივე ეწინააღმდეგება და გამორიცხავს საკუთარი არჩევანის მიხედვით განვითარებას, ავიწროებს, აღარიბებს პირად სივრცეს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26-27).

 

„სახელმწიფოს აქვს ნეგატიური ვალდებულება, არ ჩაერიოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლებებით სარგებლობაში და, შესაბამისად, უზრუნველყოს პიროვნების დაცვა, მის პირად ცხოვრებაში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ან თანამდებობის პირების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4)

 

ცხადია, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, იმის გათვალისწინებით, რომ უფლებაში ჩარევა ლეგიტიმური მიზნების მიღწევისთვის აუცილებელი და პროპორციული საშუალებით მოხდება, კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის მიღწევის, ინტერესების დაპირისპირების სამართლიანი გაწონასწორების გზით. ქვეყნის კონსტიტუციური წყობის, ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა და დანაშაულის პრევენცია ცხადია სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს, რომელიც ხშირად სასწორის იმ პინაზე აღმოჩნდება ხოლმე, რომლის „მოპირდაპირედ“ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა თუ სხვა კონსტიტუციური უფლებები დევს.

 

„ამიტომ ხელისუფლების პასუხისმგებლობის ტვირთია, მონახოს გზა, რომელიც შესაძლებელს გახდის როგორც სახელმწიფო უსაფრთხოების, ისე ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის და თავისუფალი განვითარების ფუნდამენტური უფლებების დაცვას. კონსტიტუცია არ უშვებს მცირედ ალბათობასაც კი, რომელიმე ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა შესაძლებელი იყოს ამა თუ იმ უფლების დარღვევის ხარჯზე. სახელმწიფომ უნდა შეძლოს, დააბალანსოს ინტერესები ისე, რომ თავი გაართვას კონსტიტუციის უპირობო მოთხოვნას – დაცული იყოს როგორც ფუნდამენტური ულებებით შეუბღალავად სარგებლობის შესაძლებლობა, ისე კონსტიტუციით გათვალისწინებული სხვა ლეგიტიმური ინტერესები. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაშიც სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა, დაიცვას სახელმწიფო უსაფრთხოება, უზრუნველყოს დანაშაულის გამოძიება, ისევე როგორც მისი პრევენცია, მაგრამ, იმავდროულად, საფრთხის ქვეშ არ დააყენოს ადამიანების თავისუფალი განვითარების პერსპექტივები, არ დაარღვიოს მათი პირადი ცხოვრება. სახელმწიფო უსაფრთხოების საჯარო ინტერესისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით, ხელისუფლებამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, თავად დემოკრატიას არ უნდა შეუქმნას საფრთხე, რადგან სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვა ადამიანის პირადი სივრცის არაპროპორციულად შეზღუდვით, შეიცავს, დემოკრატიის დაცვის მიზნით, დემოკრატიისვე დარღვევის მაღალ რისკებს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-31)“. 

 

„უფლებაში ჩარევა, მისი ფარული ხასიათიდან გამომდინარე, აჩენს უფლებამოსილების გადამეტების, ბოროტად გამოყენების რისკს, რასაც შესაძლოა მავნე შედეგები მოჰყვეს მთლიანად დემოკრატიული საზოგადოებისთვის. შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში, უფლებაში ჩარევა შეიძლება იყოს გამართლებული მხოლოდ მაშინ, თუ კანონმდებლობა უზრუნველყოფილი იქნება ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვის ეფექტური მექანიზმებით. სახელმწიფო, რომელიც საკუთარ მოქალაქეებს აყენებს ფარული კონტროლის რისკის ქვეშ, არ უნდა სარგებლობდეს შეუზღუდავი უფლებამოსილებებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაუბალანსებელმა კანონმდებლობამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, შესაძლოა თავად დემოკრატია გახადოს ძალზე მყიფე და სათუო” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-9).

 

ამასთან გასათვალისწინებელია, რომ სახელმწიფო ორგანოების მიერ განხორციელებული ფარული ღონისძიებების შემთხვევაში, აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში არათანაზომიერი ჩარევის ცდუნება და რისკი სხვა შემთხვევებთან შედარებით მაღალია. „ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების გაკონტროლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და წარმოადგენს კანონის სწორი გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება № №2/1/484 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20).

 

თუმცაღა პირადი ცხოვრების საიდუმლოების უფლების არალეგიტიმური შეზღუდვის წინააღმდეგ კონსტიტუციით გაარნტირებულია სასამართლო კონტროლის აუცილებლობა, სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის იმგვარი საკანონმდებლო რეგულაცია, რომ ამ ორგანოებს არ შეექმნათ ცდუნება და არ მიეცეთ მომეტებული შესაძლებლობა, სასამართლოს ნებართვის გარეშე განახორციელონ მოქალაქეთა პირად ცხოვრებაში ჩარევა და ამით აღნიშნულ კონსტიტუციურ გარანტიას აზრი დააკარგვინონ.

 

ადამიანთა პირად სივრცეში სახელმწიფოს თუ სხვა პირთა ჩარევის მინიმუმამდე შემცირების ზემოაღნიშნული მოთხოვნა რეალიზებულ უნდა იქნეს მათ შორის სახელმწიფოს მიერ უზრუნველყოფილი ისეთი საკანონმდებლო და ინსტიტუციური გარემოთი, რომელიც ყველაზე უფრო ნაკლებად ზღუდავს ადამიანის ამ უფლებას, ქმნის ასეთი ჩარევისაგან დაცვის მაქსიმალურ გარანტიებს და ამართლებს ადამიანთა გონივრულ მოლოდინებს მისი კომუნიკაციის სხვა პირებისათვის (მათ შორის სახელმწიფოსათვის) მიუწვდომლობის შესახებ. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოფს მოქალაქეთა პირადი სივრცის ხელყოფის იმგვარი ბარიერების არსებობა, რომელიც ასეთ ჩარევას მინიმალურად (ნაკლებად) შესაძლებელს გახდის. ასეთი ბარიერების არარსებობა ქმნის ცდუნებას ადამიანთა შესახებ ინფორმაცია არალეგიტიმურად გამოყენებულ იქნეს პოლიტიკური, სამართალდაცვითი, ფინანსური თუ პიროვნული ინტერესების გამო.

 

იმგვარი საკანონმდებლო და ინსტიტუციური რეგულაცია რომელიც პირადი ცხოვრების უფლების რეალიზაციისას თვითშეზღუდვის წარმოშობას ხელს ვერ უშლის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლს. მით უფრო, იმ პირობებში, როცა ბევრად უფრო ეფექტური სისტემის შექმნა სახელმწიფოს ლეგიტიმური ინტერესებისათვის ზიანის მიყენების გარეშე არის შესაძლებელი.

 

საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ზემოაღნიშნულ უფლებებთან მიმართებით უნდა აღინიშნოს, რომ „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების გააზრების კონტექსტში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი შეიძლება ჩაითვალოს მე-16 მუხლით დაცული სფეროსთვის სპეციალურ ნორმად იმ გაგებით, რომ ის არეგულირებს პიროვნების განვითარების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სფეროს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21).

 

II. გასაჩივრებული ნორმები, მათთან დაკავშირებული საკანონმდებლო დანაწესები და წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის ზემოთმითითებულ ნორმებთან

 

ა) გასაჩივრებული ნორმები.

 

1. კომუნიკაციის არხიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვება.

 

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, უფლებამოსილ ორგანოს (საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტო) უფლება აქვს ჰქონდეს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ინფრასტრუქტურის მეშვეობით გადაცემული კომუნიკაციისა და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან/და ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს/დაამონტაჟოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა ან/და მასთან დაკავშირებული/მისი ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები; ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად კი, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული და ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების შემდეგ, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომ ღონისძიებებს უფლებამოსილი ორგანო ახორციელებს უშუალოდ, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ტექნიკური და სამართლებრივი მონაწილეობის გარეშე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლით და "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-12-14 მუხლებით დადგენილი წესით. 

 

მაშასადამე, მითითებული ნორმები აძლევენ სააგენტოს უფლებამოსილებას იქონიონ კომუნიკაციის შინაარსისა და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მოპოვების სტაციონარული და ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა და აღნიშნული შესაძლებლობის ორგანიზების შემდეგ, განახორციელოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შემდგომი ღონისძიებები უშუალოდ, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ტექნიკური და სამართლებრივი მონაწილეობის გარეშე. ამდენად, სააგენტო ისე ახორციელებს შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვებას, რომ არ გააჩნია ამისთვის შესაბამისი (მოსამართლის ან პროკურორის) ნებართვის სხვა (სამართალდამცავი ორგანოსაგან დამოუკიდებელი) ინსტიტუციისათვის ან საკომუნიკაციო კომპანიისათვის წარდგენის ვალდებულება ან ამ უკანასკნელთა მონაწილეობის ტექნიკური აუცილებლობა.  

 

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143³ მუხლის მე-4 ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების თანახმად, შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანო (საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტო) ამ კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების (სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა) იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა, ხოლო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების (ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია) იმ ტერიტორიაზე განხორციელების უზრუნველსაყოფად, სადაც საქართველოს იურისდიქცია ვრცელდება, ვალდებულია გამოიყენოს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, არასტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა; 

 

მაშასადამე, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მითითებული ნორმები აძლევენ სააგენტოს უფლებამოსილებას სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა განახორციელონ სტაციონარული ან ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის მეშვეობით, ხოლო ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან, კომპიუტერული სისტემიდან განახორციელოს სტაციონარული, არასტაციონარული ან ნახევრად სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით. ეს ნორმებიც, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის ზემოაღნიშნული დანაწესების მსგავსად აძლევენ საგანეტოს უფლებამოსილებას ისე განახორციელონ შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვება, რომ არ გააჩნიათ ამისთვის შესაბამისი (მოსამართლის ან პროკურორის) ნებართვის სხვა (სამართალდამცავი ორგანოსაგან დამოუკიდებელი) ინსტიტუციისათვის ან საკომუნიკაციო კომპანიისთვის წარდგენის ვალდებულება.

 

მსგავს ნორმებს ითვალისწინებენ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის გასაჩივრებული ნორმები. აღნიშნული კანონის მე-7 მუხლის „ა“ პუნქტის „ა.ა“, „ა.ბ“ და „ა.გ“ ქვეპუნქტების თანახმად, სააგენტოს ამოცანებია: კანონმდებლობით დადგენილი წესით, უფლებამოსილი ორგანოს მომართვის საფუძველზე, სპეციალური ტექნოლოგიური საშუალებების გამოყენებით, ფარული მეთოდებით საქართველოს კონსტიტუციური წყობილების, სუვერენიტეტის, თავდაცვისუნარიანობის, ტერიტორიული მთლიანობის, მართლწესრიგის და სამხედრო პოტენციალის წინააღმდეგ მიმართულ ქმედებათა შესახებ ინფორმაციის და სისხლის სამართლის საქმეზე ფაქტობრივი მონაცემების მოპოვება და ამ მიზნით ისეთი ღონისძიებების განხორციელება, რომლებიც უკავშირდება:

ა) სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებას და ჩაწერას;

ბ) კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოპოვებას;

გ) კომპიუტერული სისტემიდან ინფორმაციის მოპოვებას;

 

ამავე კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის „ა.ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, სააგენტოს უფლებამოსილია მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით, უფლებამოსილი ორგანოს მიმართვის საფუძველზე, საქართველოს ტერიტორიაზე, განახორციელოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ა-დ" ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებები (გასაჩივრებულია ამ ნორმის მოქმედება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ა-ბ" ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებთან მიმართებით, რაც გულისხმობს სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერას და ინფორმაციის მოხსნას და ფიქსაციას კავშირგაბმულობის არხიდან, კომპიუტერული სისტემიდან და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაციას);

 

ამავე კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელებით გადაცემული კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვებას სააგენტო ახორციელებს სტაციონარული, ნახევრადსტაციონარული ან არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით. კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ქონის მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე და ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს/დაამონტაჟოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა ან/და მასთან დაკავშირებული/მისი ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები; ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად კი, იმ შემთხვევაში, თუ ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან ქსელური ინფრასტრუქტურა არ იძლევა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების საშუალებას, სააგენტო უფლებამოსილია, მიიღოს გადაწყვეტილება კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების შესახებ. კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად-სტაციონარული შესაძლებლობის ქონის მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია:

ა) ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან/და ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს/დაამონტაჟოს სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები;

ბ) ნორმატიული აქტით განსაზღვროს ნახევრად-სტაციონალური ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნკაციის შინაარისისა და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მოპოვების წესი და პროცედურა. 

ამავე მუხლის მე-5-6 პუნქტების თანახმად კი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ა" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას (სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა), "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის "ა" ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებას (სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა) სააგენტო იმ ტერიტორიაზე, რომელზეც ვრცელდება საქართველოს ხელისუფლების იურისდიქცია ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად- სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით; სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას (ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია), "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებას (ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია) სააგენტო ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად-სტაციონარული ან/და არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით.

 

ამდენად, ზემოაღნიშნული ნორმები აღჭურავენ შესაბამის ორგანოს უფლებამოსილებით, ჰქონდეს საკომუნიკაციო ხაზებთან შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობით პირდაპირი მიერთების შესაძლებლობა, რაც მას, ერთი მხრივ, ანიჭებს განუზომელ და უკონტროლო დისკრეციას, საკუთარი შეხედულებისამებრ მოიპოვოს ამა თუ იმ პირების კომუნიკაციის შინაარსი, ხოლო, მეორე მხრივ, გასაჩივრებული ნორმა ქმნის თვითნებობის საშუალებას, რაც კონსტიტუციით გარანტირებული პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევას იწვევს.

 

2. მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე წვდომის და მონაცემთა ცენტრალური ბანკის შექმნის უფლებამოსილება:

 

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის თანახმად, უფლებამოსილ ორგანოს (საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტო) უფლება აქვს განახორციელოს ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირება და მათი შენახვა მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში "საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ" საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი ვადით (არაუმეტეს 12 თვისა). ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების მიზნით, უფლებამოსილ ორგანოს უფლება აქვს ჰქონდეს წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის შესაბამის მონაცემთა ბაზებზე. ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების ტექნიკური წესი და პროცედურა განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით."

 

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კანონის მე-7 მუხლის "ა" ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ამოცანების განხორციელების მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია ამ კანონით დადგენილი წესით მოიპოვოს და გასცეს ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის “ა“ და „გ“ ქვეპუნქტების თანახმად, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების განხორციელების მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია იქონიოს კომუნიკაციის შინაარსისა და მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა ამ კანონის მე-9 მუხლის შესაბამისად; და შექმნას ელექტრონული კომუნიკაციების მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალური ბანკი ამ კანონის მე-11 მუხლის შესაბამისად; 

 

ამ უკანასკნელი საკანონმდებლო აქტის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაცემის მიზნით სააგენტო ქმნის ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალურ ბანკს, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, მონაცემთა ცენტრალური ბანკის შექმნის მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია ჰქონდეს დისტანციური წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ბაზებზე და განახორციელოს მათი კოპირება და შენახვა; ამავე კანონის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად კი, სააგენტო უფლებამოსილია ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემი შეინახოს არაუმეტეს 12 თვის ვადით.

 

მაშასადამე, სააგენტოს კანონმდებელი ანიჭებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიებში არსებულ კერძო პირების კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე პიდაპირი წვდომის და მისი კოპირების უფლებას ყოველგვარი სასამართლო ან სხვაგვარი ნებართვის გარეშე. თუმცაღა მონაცემთა კოპირებისა და ცენტრალური ბანკის შექმნის შემდეგ, სააგენტოს მიერ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში აღნიშნული ბანკიდან ინფორმაციის „ამოღება“ განხორციელდება შესაბამისი სასამართლო ნებართვის საფუძველზე, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ ინფორმაციის საკომუნიკაციო კომპანიებიდან მოპოვების პროცესი არც სასამართლო კონტროლს ექვემდებარება და არც სხვა დამოუკიდებელი ინსტიტუციის ზედამხედველობის ქვეშ ხორციელდება. რაც ამ პროცესში მანიპულაციების განხორციელების (მათ შორის მონაცემთა ალტერნატიული კოპირების) მომეტებულ რისკს იწვევს. გარდა ამისა, შესაბამისი ინფორმაცია ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე ინახება სახელმწიფო ორგანოს გამგებლობაში 12 თვის განმავლობაში.

 

ამდენად, უფლებამოსილ ორგანოს იმგვარად მიუწვდება ხელი კომუნიკაციის ყველა მონაწილეთა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე, რაც მას აძლევს შესაძლებლობას, ინფორმირებული იყოს ადამიანთა ყოველდღიური ქცევის, მათი ჩვევების, სოციალური კავშირებისა და გარემოცვის შესახებ, რაც შეიცავს საზოგადოებაზე ფსიქოლოგიური კონტროლის სერიოზულ საფრთხეს. ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად აისახება არა მხოლოდ ადამიანთა პირად თავისუფლებაზე, არამედ, ასევე ადამიანთა სოციალურ კავშირებსა და მთლიანად საზოგადოებრივი ურთიერთობების ჯანსაღ განვითარებაზე. შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ შესაბამის უფლებებს.

 

ბ) გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმების შეუსაბამობა კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან:

 

გასაჩივრებული ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ისინი შეუსაბამობაში არიან საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლითა და მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ უფლებებთან, რასაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აღნიშნულ უფლებათა არაერთგზისი განმარტებაც ადასტურებს. სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულაციები ვერ აკმაყოფილებენ მოქალაქეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კონსტიტუციითა და საკონსტიტუციო სასამართლოსეული განმარტებით დადგენილ სტანდარტებს. საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს მიერ გასაჩივრებული ნორმებით დადგენილი უფლებამოსილების ამავე ნორმებით დადგენილი წესით განხორციელება წინააღმდეგობაში მოდიან კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ ნორმებთან შემდეგი გარემოებების გამო:

 

„საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი უფლების უსაფუძვლო და გადამეტებული შეზღუდვის თავიდან აცილების მიზნით, ასევე დამატებით მოითხოვს, რომ უფლებაში სახელმწიფოს ჩარევა შესაძლებელი იყოს მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარებაში, რაც ასევე მოგვიანებით მოითხოვს მოსამართლის თანხმობას. როგორც აღინიშნა, ასეთი უმნიშვნელოვანესი გარანტიის მთავარი დატვირთვა ის არის, რომ სწორედ სასამართლომ, როგორც დამოუკიდებელმა და მიუკერძოებელმა ინსტანციამ უნდა შეამოწმოს, არსებობს თუ არა უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმური საფუძველი, ამასთან, უკიდურესი საჭიროება უფლებაში სწორედ ასეთი ფორმით ჩარევისთვის. ამ კონსტიტუციური გარანტიის მიზანი არის, გამორიცხოს ხელისუფლების თვითნებობა, შეცდომა თუ ცდუნება, ჩაერიოს ადამიანის პირად ცხოვრებაში მაშინ, როდესაც ამისთვის ობიექტური საფუძველი და უკიდურესი საჭიროება არ არსებობს“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

 

„უფლების შეზღუდვა მოსამართლის გადაწყვეტილების საფუძველზე უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა როგორც თავად უფლების დაცვის, ისე კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებისათვის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II).

 

„ცხადია, უფლების დაცულობის მტკიცებისთვის თავისთავად საკმარისი ვერ იქნება კანონში მხოლოდ საგანგებო დებულებების არსებობა, რომ ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელება შესაძლებელია მოსამართლის გადაწყვეტილებით ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას. კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეგულაციებითა და სათანადო გარანტიების არსებობით დამაჯერებლად უნდა გამოირიცხოს პირად ცხოვრებაში ჩარევის ალბათობა კონსტიტუციით დადგენილი ამ გარანტიის მიღმა. კანონმდებლობით გათვალისწინებული სისტემა უფლებაში მოსამართლის გადაწყვეტილებით ჩარევის წესის დემონსტრირების პარალელურად, თავადვე არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, ქმნიდეს ცდუნებას, უფლებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიის იგნორირებით. მნიშვნელოვანია, რომ კანონი არ ზრდიდეს საფრთხეს ცდუნებისთვის, ხელისუფლებამ იმოქმედოს კონსტიტუციის მოთხოვნების უგულებელყოფით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43).

 

ასეთი ჩარევის საფრთხე განსაკუთრებით მაღალია იმ სახელმწიფო უწყებების მხრიდან, რომლებიც, საქმიანობისა და შესაძლებლობების სპეციფიკის გათვალისწინებით, გასაიდუმლოებულ რეჟიმში ახორციელებენ ოპერირებას და მოწოდებულნი არიან ლეგიტიმურად ისარგებლონ ზემოაღნიშნული უფლებების შეზღუდვით (კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში). ფარული საგამოძიებო მოქმედებები თავისთავად მოკლებულია საჯაროობასა და საზოგადოებრივ კონტროლს, ამდენად, მისი საკანონმდებლო მომწესრიგებელი მექანიზმები ადექვატურად უნდა ასახავდნენ და ანეიტრალებდნენ მოქალაქეთა უფლებების არალეგიტიმური (კონსტიტუციის ფარგლებს გარეთ არსებული) შეზღუდვის რისკს. ამიტომაცაა (პირად ცხოვრებაში ჩარევის რისკი გამო) ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის მიმართ მოთხოვნები უფრო მკაცრი

 

„დაცული სფეროს განსაკუთრებულობა და უფლებაში ჩარევის ფორმა განაპირობებს კანონისადმი ... დამატებით მოთხოვნებსაც: ... მოცემულ შემთხვევაში კანონის სიზუსტე, განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. ... კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სამართლის უზენაესობის პრინციპთან შესაბამისობისათვის კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში. შესაბამისად, კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი. ...ზოგადად, მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ მით უფრო მკაცრია, რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში. კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, აუცილებლობას თუ გარდაუვალობას, სისწორესა და მართლზომიერებას, იმავდროულად, მოქალაქეს უქმნიან წარმოდგენას, თუ რა ზომები იქნება მის მიმართ გატარებული. ... ამიტომ კანონმდებელი ვალდებულია, საჯარო ხელისუფლებას მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს ფარგლები, რომლებშიც მან უნდა იმოქმედოს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II - 14).

 

„რისკის მაღალ ხარისხს სამართალდამცავი ორგანოებისა და უსაფრთხოების სამსახურის ბუნება, მათი ფუნქცია განაპირობებს. კერძოდ, როდესაც სტრუქტურა პასუხისმგებელია წარმატებულ გამოძიებაზე, ბუნებრივია, რომ ყველაზე მეტად მის ინტერესში შედის მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია. ამიტომ ასეთი სახელმწიფო ორგანოების პირდაპირი და მუდმივი წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის მომსახურების მიმწოდებლებთან არსებულ მონაცემებზე და ელექტრონული კომუნიკაციის თავად პროცესზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს, გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე, უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის. იმავდროულად, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხე იზრდება, თუ პირად ინფორმაციაზე წვდომის შესაძლებლობა არ არის დაბალანსებული კონტროლის სათანადო და საკმარისი მექანიზმებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55).

 

დეტალური ანალიზით ირკვევა, რომ გასაჩივრებული (არსებული კანონმდებლობა), არც სააგენტოს საგამოძიებო ორგანოსაგან დისტანცირების და არც მასზე ეფექტური კონტროლის კუთხით არ შეესაბამება დადგენილ სტანდარტებს. ვინაიდან გამოძიების პროცესი დახურულია და ინფორმაციის დამუშავების კონტროლი (შესაბამისად, თვითნებობის რისკის მინიმიზაცია) მეტად რთულია, აუცილებელი შესაბამისი უფლებამოსილებების არადაინტერესებელი ორგანოსათვის მინიჭება, შესაძლებლად მაქსიმალური კონტროლის ფარგლებში.

 

1. საქართველოს ოპერატიულ-სამძებრო სააგენტოს დამოუკიდებლობა სამართალდამცავი (საგამოძიებო და დანაშაულის პრევენციის ფუნქციების მქონე) ორგანოსგან უზრუნველყოფილი არ არის

 

ერთ-ერთ თავის გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ დეტალურად გამოიკვლია ტექნიკური შესაძლებლობების საგამოძიებო უფლებამოსილების მქონე ორგანოს მიერ (სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ) ფლობა, განთავსება, ადმინისტრირება და მათი უშუალოდ გამოყენების გზით ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შესაძლებლობა თავისთავად ხომ არ ქმნიდა უფლებაში თვითნებური ჩარევის მომეტებულ, რეალურ რისკს და, შესაბამისად, ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39)

 

სასამართლომ დაადგინა, რომ „კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეგულაციებითა და სათანადო გარანტიების არსებობით დამაჯერებლად უნდა გამოირიცხოს პირად ცხოვრებაში ჩარევის ალბათობა კონსტიტუციით დადგენილი ამ გარანტიის (იგულისხმება მოსამართლის ნებართვის აუცილებლობა) მიღმა. კანონმდებლობით გათვალისწინებული სისტემა უფლებაში მოსამართლის გადაწყვეტილებით ჩარევის წესის დემონსტრირების პარალელურად, თავადვე არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, ქმნიდეს ცდუნებას, უფლებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიის იგნორირებით. მნიშვნელოვანია, რომ კანონი არ ზრდიდეს საფრთხეს ცდუნებისთვის, ხელისუფლებამ იმოქმედოს კონსტიტუციის მოთხოვნების უგულებელყოფით. კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების ძირითადი არსი გულისხმობს სასამართლო კონტროლის გარეშე უფლებაში ჩარევის აბსოლუტურად გამორიცხვას. ამის საწინააღმდეგო დაშვება, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების არსს აზრს უკარგავს, რადგან სასამართლომ უნდა შეასრულოს მთავარი წინაღობის ფუნქცია და დაიცვას ადამიანები ხელისუფლების შეცდომის, თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43-44). შესაბამისად, კანონმდებლობით გათვალისწინებული დანაწესების ხარვეზებისა და სათანადო ნორმატიული გარანტიების არარსებობამ შესაძლებელია შექმნას რეალური რისკი უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კონსტიტუციით დადგენილი რეჟიმის - სასამართლო კონტროლის აუცილებლობისათვის გვერდის ავლისათვის. სასამართლო კონტროლის სავალდებულოობა, აღნიშნული კონტროლის გარეშე შესაბამისი ღონისძიების განხორციელებას უნდა გამორიცხავდეს ან შესაძლოდ მინიმალურ დონეზე დაჰყავდეს. თუ საკანონმდებლო რეგულაციის ნაკლოვანების გამო, სასამართლო ზედამხედველობის დატვირთვად მხოლოდ სასამართლოში საქმის განხილვისას მტკიცებულებათა დასაშვევობის საკითხის გარკვევა იქცა, ეს ნიშნავს რომ კონსტიტუციის მოთხოვნები დარღვეულია.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტის მიხედვით, ამ რისკის შეფასების მიზნით, უნდა შემოწმდეს „სადავო ნორმები ხომ არ ქმნის ან ტოვებს რისკებს, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიების უგულებელყოფით და, მაშასადამე, შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნების არსებობის, მათი დაცვის აუცილებლობის და უფლებაში ჩარევის თანაზომიერების სასამართლოს მიერ შემოწმების გარეშე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-45).

 

ამ უკანასკნელი გადაწყვეტილებითვე განსაზღვრულ იქნა ზემოაღნიშნული რისკების შეფასების კრიტერიუმები. „ნიშანდობლივია, რომ სამართალდამცავი ორგანოები (საგამოძიებო ფუნქციით აღჭურვილი ორგანოები) და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური პროფესიულად არის დაინტერესებული, ფლობდეს რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას, რაც საგრძნობლად გაამარტივებს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესს, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურს გახდის დანაშაულის პრევენციას. მაშასადამე, რისკის მაღალ ხარისხს სამართალდამცავი ორგანოებისა და უსაფრთხოების სამსახურის ბუნება, მათი ფუნქცია განაპირობებს. კერძოდ, როდესაც სტრუქტურა პასუხისმგებელია წარმატებულ გამოძიებაზე, ბუნებრივია, რომ ყველაზე მეტად მის ინტერესში შედის მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია. ამიტომ ასეთი სახელმწიფო ორგანოების პირდაპირი და მუდმივი წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის მომსახურების მიმწოდებლებთან არსებულ მონაცემებზე და ელექტრონული კომუნიკაციის თავად პროცესზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს, გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე, უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის. იმავდროულად, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხე იზრდება, თუ პირად ინფორმაციაზე წვდომის შესაძლებლობა არ არის დაბალანსებული კონტროლის სათანადო და საკმარისი მექანიზმებით. გარდა ამისა, იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფოს შესაბამისი ორგანოები პირადად არიან დაინტერესებულნი საზოგადოებრივი და სახელმწიფო საფრთხეების პრევენციით, ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ ფარული თვალთვალის ტექნოლოგიები მუდმივად ვითარდება და იხვეწება, ასეთი შეუზღუდავი ტექნიკური შესაძლებლობების თავმოყრა ფარული მიყურადების მიზნებით უშუალოდ დაინტერესებული ორგანოს ხელში, უკვე წარმოადგენს ადამიანებზე სერიოზული ფსიქოლოგიური ზემოქმედების იარაღს მათ პირად სივრცეში შეღწევის მომეტებული რისკების გამო (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55)“. მაშასადამე, იმ ორგანოს სტატუსი, რომელიც ახორციელებს შესაბამის საქმიანობას წარმოადგენს გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასების მთავარ კრიტერიუმს.

 

კანონი ვერ დააკმაყოფილებს „კანონის ხარისხის“ მოთხოვნებს, თუ ის ქმნის მის მიერვე დადგენილი წესების მიღმა ქმედების ცდუნებას. კანონი თავად არ უნდა ახდენდეს მისივე დარღვევის პროვოცირებას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-69).

მოცემულ შემთხვევაში, „ცდუნების“ მაღალი ხარისხის რისკს ნამდვილად წარმოადგენს კანონის მოქმედი დანაწესები, რომლებიც ერთი და იგივე სახელმწიფო ორგანოს ხელში სამართალდაცვითი ფუნქციების (საგამოძიებო უფლებამოსილებების და დანაშაული პრევენციის ფუნქციის) და კერძო პირთა კომუნიკაციისადმი პირდაპირი წვდომის შესაძლებლობის უშვებს. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური მის დაქვემდებარებაში არსებული ერთი სტრუქტურის (მაგ. ანტიკორუფციული სააგენტო) მეშვეობით ახორციელებს საგამოძიებო და დანაშაულის პრევენციის ფუნქციებს, ხოლო მის დაქვემდებარებაში არსებული მეორე სტრუქტურის (სსიპ - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტო) მეშვეობით გააჩნია წვდომა პირთა კერძო კომუნიკაციის შინაარსზე და მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე, რაც შესაბამისი საკონტროლო უფლებამოსილებებისა და მექანიზმების (ზოგიერთ შემთხვევაში კანონმდებლის არასწორი გადაწყვეტილებისა და ზოგჯერ ობიექტური მიზეზების გამო) არარსებობის პირობებში წარმოადგენს შეასაბამოდ მაღალ რისკს მოქალაქეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევისათვის.

როდესაც სამართალდამცავი ორგანო, მისის სისტემის ნაწილის მეშვეობით არა მხოლოდ ფლობს ფარული მოსმენების განსახორციელებლად ტექნიკურ საშუალებებს, არამედ პასუხისმგებელია ამ სისტემის ფუნქციონირებაზე და ამ მიზნით ქმნის შესაბამის პროგრამულ უზრუნველყოფას, განათავსებს ტექნიკურ საშუალებებს, ამასთან, ეს პროცესი გასაიდუმლოებულია და ამ პროცესზე არ არსებობს გარე კონტროლის საკმარისი შესაძლებლობები, ასეთი საკანონმდებლო მოწერიგება ვერანაირად ვერ ჩაითვლება საქართველოს კონსტიტუციის ზემოაღნიშნული მუხლების შესაბამისად.

 

აღნიშნულზე მიუთითებს ადამიანის უფლებათ ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც. თავის გადაწყვეტილებაში საქმეზე ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, მიუთითა: „სასამართლო აღნიშნავს, რომ მეთოდი, რომლითაც მოქმედებს ფარული მიყურადების სისტემა ... უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას ანიჭებს ტექნიკურ შესაძლებლობას, გვერდი აუარონ ავტორიზაციის პროცედურას და კომუნიკაციის საშუალებებზე წვდომა განახორციელონ წინასწარი სასამართლო ნებართვის გარეშე. მართალია, როგორიც არ უნდა იყოს სისტემა, ვერასოდეს გამოირიცხება სრულად დაუდევარი, არაკეთილსინდისიერი ან „გადაჭარბებულად მოტივირებული" მოხელის მიერ არასწორი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა. თუმცა სასამართლო მიიჩნევს, რომ ... სისტემა, რომელიც უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას შესაძლებლობას აძლევს, კომუნიკაციის პროვაიდერებისათვის ან სხვა უფლებამოსილი პირებისათვის შესაბამისი ნებართვის წარდგენის გარეშე, უშუალოდ ჰქონდეთ წვდომა ნებისმიერი მოქალაქის კომუნიკაციის საშუალებებზე, განსაკუთრებით მიდრეკილია უფლების ბოროტად გამოყენებისკენ.“ (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA,აპლიკაციის ნომერი : 47143/06 , აბზაცი 270). ამდენად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ პირდაპირი წვდომის არსებობა (პროვაიდერისათვის ან სხვა უფლებამოსილი პირისათვის შესაბამისი ნებართვის წარდგენის გარეშე) ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს მიერ მიჩნეულია კონვენციის შეუსაბამოდ. მოცემულ შემთხვევაში იქმნება ის სამართლებრივი ვითარება, როდესაც სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმა საკუთარ დაქვემდებარებაში არსებული სააგენტოს მოხელეებს უნდა წარუდგინოს შესაბამისი ნებართვა, რაც არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილების არსს.

 

სამწუხაროდ, არსებული სისტემის ფარგლებში, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური (მისი სტრუქტურის მეშვეობით) თავად ქმნის, ფლობს ფარული მოსმენების განსახორციელებლად და ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგის საჭირო ტექნიკურ საშუალებებს, რომლებიც რეალურ დროში პირადი ხასიათის ინფორმაციის მოპოვების „მასიურ“ (პრაქტიკულად შეუზღუდავ) შესაძლებლობას იძლევა. ეს შესაძლებლობა მხოლოდ ტექნიკური საშუალებების სიმძლავრით არის შეზღუდული,

 

„როდესაც სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა და არჩევანი, შექმნას, ააწყოს ისეთი სისტემა, რომელიც გამორიცხავდა ან შეძლებისდაგვარად მინიმალურს გახდიდა ადამიანიების პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევის რისკებს და სახელმწიფო ამ შესაძლებლობას სრულად არ იყენებს, მისი ქმედება ვერ ჩაითვლება უფლებაში ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ ჩარევად. სახელმწიფოს მცდელობა, შექმნას არსებულზე მეტი გარანტიები, მნიშვნელოვნად გააუმჯობესოს კანონმდებლობა, ვერ გამოდგება უფლების საიმედოდ დაცვის გარანტიად და სახელმწიფოსთვის თავის მართლების არგუმენტად, თუ არსებითად გაუმჯობესებული კანონმდებლობა მაინც ტოვებს შესაძლებლობას, ქმნის რისკებს, სახელმწიფო ჩაერიოს ადამიანების პირად ცხოვრებაში საამისოდ შესაბამისი საფუძვლის და კონსტიტუციური გარანტიების გარეშე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-81). არსებული სისტემა ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება ადამიანის პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევის რისკების მინიმიზაციად. ბევრად უკეთესი მოდელი, უსაფრთხოების ინტერესებისათვის ზიანის მიყენების გარეშეც შესაძლებელი იყო დანერგილიყო. ქვემოთ მოცემული მსჯელობით დასტურდება, რომ სახელმწიფომ მინიმალური შესაძლებლობაც კი არ გამოიყენა ისეთი სისტემის შექმნისათვის, რომელიც მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებების დაცვის გარანტიებს შექმნიდა.

რაც შეეხება კომუნიკაციის მაიდენტიფიფცირებელი მონაცემების კოპირებისა და შენახვის სააგენტოსათვის კანონით მინიჭებულ უფლებამოსილებას. „ნიშანდობლივია, რომ, როგორც ინფორმაციის რეალურ დროში მიღებისას (სატელეფონო მოსმენები, ინტერნეტკომუნიკაციის მონიტორინგი), მოცემულ შემთხვევაშიც ინფორმაციის კოპირებას და შენახვას ახდენს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური, რომელიც პროფესიულად არის დაინტერესებული, ფლობდეს რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას. როგორც აღინიშნა, ეს საგრძნობლად გაამარტივებს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესს, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურს გახდის დანაშაულის პრევენციას. ამიტომ უსაფრთხოების სამსახურის დამოუკიდებელი და მუდმივი წვდომა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის. მართალია, კანონმდებელი სარგებლობს გარკვეული მიხედულების ფარგლებით მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვის კონკრეტული მოდელის შემუშავებისას, თუმცა, ცხადია, სახელმწიფო, იმავდროულად, უპირობოდ შებოჭილია ვალდებულებით, არ გამოიწვიოს უფლებაში უსაფუძვლოდ ან გადამეტებით ჩარევის რისკები. ამიტომ, მან, სულ მცირე, თავიდან უნდა აიცილოს ასეთი მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის პროფესიულად დაინტერესებული ორგანოს ხელში თავმოყრა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მასზე დაუსაბუთებლად წვდომის თავისთავადი ცდუნების მატარებელია. შესაბამისად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გამოძიების ფუნქციისგან დისტანცირებული, ამ თვალსაზრისით პროფესიულად არდაინტერესებული, ამასთან, დამოუკიდებლობის მყარი და საკმარისი გარანტიებით აღჭურვილი და ეფექტურად კონტროლირებადი ორგანოს მიერ შენახვა, როგორც მინიმუმ, დამაჯერებლად ამცირებს უფლების დარღვევის პოტენციურ რისკებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-96-97).

თავის ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გამოძიებაზე პასუხისმგებელი და პროფესიულად დაინტერესებული ორგანოს მიერ ფლობა, ამასთან, უფლების განგრძობითი, პერმანენტული შეზღუდვა იმავდროულად, ასეთი ინფორმაციის კონფიდენციალურობის და ხელშეუხებლობის მყარი, საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არარსებობის პირობებში საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებული პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში გაუმართლებლად ინტენსიურ ჩარევად მიიჩნია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-115).

 

მასასადამე, ცალსახაა შესამისი უფლებამოსილებების (კომუნიკაციის შინაარსზე და მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე წვდომის) განმახორციელებელი ორგანოს დისტანცირების კონსტიტუციური აუცილებლობა სამართალდამცავი ფუნქციების მქონე ორგანოსგან. თუმცა საკანონმდებლო რეალობა საწინააღმდეგოზე მიგვითითებს.

 

მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციების მიხედვით, „უფლებამოსილი ორგანოს“ ფუნქციის განხორციელება საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკურ სააგენტოს აქვს გადაცემული. თუმცა სამართალდამცავი (საგამოძიებო) ორგანოებისგან (ამ შემთხვევაში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისაგან) დისტანცირებული ორგანოს სტატუსს იგი ვერ აკმაყოფილებს. სააგენტო წარმოადგენს სუსი-ის სისტემის ნაწილს. შესაბამისად, ამ ორგანოს ხელში აღნიშნულ უფლებამოსილებათა თავმოყრა ქმნის პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევის მომეტებულ რისკს. აღნიშნული დასტურდება „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მთელი რიგი მუხლებითაც.

ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო აქტის პირველივე მუხლში მითითებულია, რომ „ეს კანონი განსაზღვრავს საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს სტატუსს“. ამდენად, კანონი დასაწყისშივე მუხლში უსვამს ხაზს სააგენტოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მმართველობის სფეროში ფუნქციონირების შესახებ. აღნიშნულის შესახებ მითითებულია აგრეთვე კანონის მე-3 მუხლის პირველ პუნქტში.

ამავე კანონის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, სააგენტოსა და მის მოსამსახურეებზე ვრცელდება "საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ" საქართველოს კანონი, ასევე საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის საქმიანობის მარეგულირებელი სხვა სამართლებრივი აქტები ამ კანონით გათვალისწინებული თავისებურებების შესაბამისად. ამდენად, კანონი ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს საქმიანობას სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სამართლებრივ რეჟიმში აქცევს.

დამოუკიდებლობის გარანტიებს ვერ ქმნის სააგენტოს „დამოუკიდებლობის უზრუნველმყოფი“ ის ზედაპირული, „ვიზუალური“ ნორმები, რომლებიც თავმოყრილია ამ საკანონმდებლო აქტში. მაგალითისათვის, კანონის მე-3 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, დაუშვებელია სააგენტოს საქმიანობაში სამსახურის სტრუქტურული ქვედანაყოფების და თანამდებობის პირების უკანონო ჩარევა. აღნიშნული ნორმა ქმნის მხოლოდ სამსახურის დამოუკიდებლობის „იმიტაციას“, სინამდვილეში კი, არაფრით გამოარჩევს ამ სტრუქტურას სხვა უწყებების დაქვემდებარებაში არსებული „ჩვეულებრივი“ საჯარო სამართლის იურიდიული პირებისა თუ სტრუქტურული ერთეულებისაგან. „უკანონო ჩარევა“ არა მარტო ამ შემთხვევაში, არამედ უშუალო უფროსის მიერ პირდაპირ დაქვემდებარებული მოხელის საქმიანობაშიც კი დაუშვებელია.

მსგავს მაგალითს წარმოადგენს აგრეთვე კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმადაც, სააგენტო თავისი კომპეტენციის ფარგლებში დამოუკიდებლად ასრულებს მისთვის დაკისრებულ ამოცანებს. ცხადია, ეს ნორმაც ვერ უზრუნველყოფს სააგენტოსათვის სხვა სსიპ-ებისა თუ სამსახურებისაგან განსხვავებული სამართლებრივი სტატუსის შექმნას, რადგან „კომპეტენციის ფარგლებში“ ამოცანების დამოუკიდებლად შესრულება (სხვა გარანტიების გარეშე) ყველა სტრუქტურისა თუ მოხელისათვის დამახასიათებელ თავისებურებას წარმოადგენს.

სხვა, „დამოუკიდებელი სტატუსის“ არმქონე სსიპ-ებისაგან რეალური განსხვავების არსებობას ვერც სააგენტოს უფროსის დანიშვნის წესი უზრუნველყოფს. კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, სააგენტოს უფროსს საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის წარდგინებით თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს საქართველოს პრემიერ-მინისტრი (როგორც არაერთი სხვა სსიპ-ის შემთხვევაში). უნდა აღინიშნოს ისაც, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსის პირველ მოადგილესა და მოადგილეებსაც ნიშნავს და ათავისუფლებს პრემიერ-მინისტრი სამსახურის უფროსის წარდგინებით. თუმცა აღნიშნული ფაქტი ამ პირების (ან მათ საკურატორო სფეროში შემავალი სუს-ის სტრუქტურული ერთეულების) სამართლებრივი ან ფაქტობრივი დამოუკიდებლობის შესახებ დასკვნის გამოტანის საფუძლად ისევე ვერ გამოდგება, როგორც სააგენტოს ხელმძღვანელის შემთხვევაში.

კანონი ითვალისწინებს სააგენტოს ხელმძღვანელის სპეციალური კომისიის მიერ შერჩევას, იმ პირობებში, რომ ამ კომისიას კანდიდატებს (არანაკლებ სამისა) თავად სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი წარუდგენს, ხოლო კომისიის მიერ მოწონებულ კანდიდატს პრემიერ-მინისტრს დასანიშნად ასევე უსაფრთხოების სამსახურის ხელმძღვანელი წარუდგენს. კანონი არ ითვალისწინებს კანდიდატების გამოსავლენად კონკურსის არ რაიმე სხვა მსგავსი მექანიზმის გამოყენებას, აგრეთვე წარსადგენი კანდიდატების შეზღუდვას წარმდგენ პირთან ან ამ სამსახურთან აფილაციის კუთხით. ამდენად, ეს პროცესი სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სრული კონტროლის ქვეშ მიმდინარეობს.

სააგენტოს სამსახურის გავლენისგან დამოუკიდებლობას ვერც სააგენტოს ხელმძღვანელის გათავისუფლების წესი ადასტურებს. რაიმე მყარი, სხვა სსიპ-ებისაგან განსხვავებული გარანტიები არ არსებობს. კერძოდ, სხვა ფორმალური და ტექნიკური საფუძვლების გარდა, კანონი თანამდებობიდან გათავისუფლებას ითვალისწინებს, თუ სააგენტოს უფროსი ჯეროვნად ვერ ასრულებს მისთვის კანონით, სააგენტოს დებულებით ან სხვა სამართლებრივი აქტებით განსაზღვულ უფლებამოსილებებს (ამასთან, გათავისუფლების შესახებ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსია უფლებამოსილი იშუამდგომლოს პრემიერის წინაშე). გასათვალისიწინებელია, რომ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონის 10¹ მუხლით, სახელმწიფო ქონების საფუძველზე შექმნილი ყველა სსიპ-ის ხელმძღვანელის გათავისუფლების იდენტური საფუძვლებია გათვალისწინებული, რაც სადავო საკანონმდებლო აქტით. ამდენად, ამ შემთხვევაშიც, “დამოუკიდებლობის ხარისხით“ მისი გამორჩევა შეუძლებელია.

სააგენტოს ორგანიზაციული თუ სხვა სახის ახლო კავშირი სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურთან იკვეთება აგრეთვე კანონის მე-20 მუხლის მე-2 პუნქტიდანაც, სადაც აღნიშნულია, რომ სააგენტოს უფროსი მხოლოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის თანხმობით ამტკიცებს სააგენტოს შიდა სტრუქტურას, საშტატო ნუსხასა და მოსამსახურეთა თანამდებობრივ სარგოებს. როდესაც სააგენტოს ხელმძღვანელს მცირე ორგანიზაციული სახის ცვლილების განხორციელების უფლებამოსილებაც კი არ გააჩნია სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის თანხმობის გარეშე (მაგალითისათვის, საშტატო ერთეულის სააგენტოს კანცელარიიდან ადამიანური რესურსების ან სამეურნეო განყოფილებაში გადატანა) რაიმე სახის დამოუკიდებლობაზე საუბარი ზედმეტია.

გარდა ამისა აღსანიშნავია, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსს წარედგინება წინადადებები სააგენტოს უფროსის მიერ შემუშავებული სააგენტოს დაფინანსებისა და მატერიალურ - ტექნიკური უზრუნველყოფის, მათ შორის სააგენტოს ბიუჯეტის შესახებ.

კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი განსაზღვრავს სააგენტოს ძირითად სტრუქტურას და სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და ტერიტორიული ორგანოების კომპეტენციას;

სააგენტოსათვის რეალურად დამოუკიდებელი სტატუსის მინიჭება კანონმდებლის ნამდვილი ნება რომ არ ყოფილა კანონის სხვა ნორმებიდანაც აშკარად ჩანს. კანონის 25-ე მუხლის თანახმად, სააგენტოს საქმიანობის სახელმწიფო კონტროლს ახორციელებს საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი.

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების თანახმად, სახელმწიფო კონტროლი გულისხმობს მის (სააგენტოს) მიერ განხორციელებული საქმიანობის კანონიერების, მიზანშეწონილობის, ეფექტიანობისა და საფინანსო-ეკონომიკური საქმიანობის ზედამხედველობას. სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანო უფლებამოსილია შეაჩეროს ან გააუქმოს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის არამართლზომიერი გადაწყვეტილება. ამავე კანონის მე-12 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საჯარო სამართლის იურიდიულმა პირმა (ამ შემთხვევაში სააგენტომ) სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს (ამ შემთხვევაში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის) თანხმობით შეიძლება განახორციელოს შემდეგი ქმედებები: ა) უძრავი ქონების შეძენა, გასხვისება და დატვირთვა; ბ) სესხის აღება; გ) თავდებობა; დ) ბიუჯეტის, საშტატო ნუსხისა და სახელფასო ფონდის განსაზღვრა; ე) თანამშრომელთა მატერიალური წახალისებისათვის გამოსაყოფი სახსრების, აგრეთვე საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მიერ შესაძენი საწვავისა და გასაწევი საკომუნიკაციო ხარჯების ლიმიტების განსაზღვრა;

ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურზე, როგორც მთავრობის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებულ აღმასრულებელი ხელისუფლების სპეციალური დანიშნულების დაწესებულებათა სისტემაზე ვრცელდება „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ საქართველოს კანონის სამსახურებრივი ზედამხედველობის თავი (ნორმები). ამ საკანონმდებლო რეგულაციის თანახმად, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის უფროსი ახორციელებს სააგენტოს საქმიანობის სამსახურებრივ ზედამხედველობას. აღნიშნული კანონის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სამსახურებრივი ზედამხედველობის განმახორციელებელი პირი (ამ შემთხვევაში სუს-ის უფროსი) უფლებამოსილია გასცეს წერილობითი მითითებები (მოცემულ შემთხვევაში სააგენტოს მიერ) გამოცემულ აქტში ან შესრულებულ მოქმედებაში ნაკლოვანების აღმოფხვრის შესახებ, შეაჩეროს აქტის აღსრულება ან მოქმედების შესრულება, ცნოს აქტი ძალადაკარგულად.

ამავე კანონის 32-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, სამსახურებრივი ზედამხედველობის განმახორციელებელ პირს უფლება აქვს გასცეს შესასრულებლად სავალდებულო მითითებები აქტის შეცვლის ან მოქმედებაში ნაკლოვანების აღმოფხვრის ანდა ახალი მოქმედების შესრულების შესახებ. 33-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე კი, თანამდებობის პირის აქტი ან მოქმედება შეიძლება ცნობილ იქნეს ძალადაკარგულად მიზანშეუწონლობის მოტივით, თუ ეს აქტი ან მოქმედება აშკარად არ შეესაბამება სამთავრობო პროგრამას ან/და იმ სახელმწიფო პოლიტიკას, რომელიც გამომდინარეობს კანონის მოთხოვნებიდან და ხორციელდება მთავრობის ან მინისტრის მიერ, ან/და იწვევს სახელმწიფო ქონებისა და საბიუჯეტო სახსრების არარაციონალურ გამოყენებას, ან სხვა ხერხებით ზიანს აყენებს სახელმწიფოს ინტერესებს.

სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის რეალურ, ეფექტურ გავლენაზე (და არა პირიქით - სააგენტოს დამოუკიდებლობაზე) მიუთითებს „სახელმწიფო უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 50-ე მუხლის მე-4 და მე-5 პუნქტებიც, რომელთა თანახმად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის გენერალური ინსპექცია:

ა) საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ავლენს სამსახურში მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების ნორმების დარღვევის, მართლსაწინააღმდეგო ქმედებათა ჩადენის ფაქტებს და ახდენს სათანადო რეაგირებას;

ბ) აკონტროლებს სამსახურში შემავალი დანაყოფების საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობას, ამოწმებს მათ მიერ მატერიალური და ფინანსური რესურსების განკარგვის კანონიერებასა და მიზანშეწონილობას;

გ) ადგენს მოსამსახურეთა მიერ საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ხელშემწყობ მიზეზებს და ახორციელებს ღონისძიებებს მათი თავიდან აცილებისთვის, ავლენს სამსახურში შემავალი დანაყოფების საქმიანობაში არსებულ დარღვევებსა და ნაკლოვანებებს, შეიმუშავებს რეკომენდაციებს აღმოჩენილი ხარვეზების და მათი მიზეზების აღმოსაფხვრელად;

დ) ასრულებს სამსახურის უფროსის ბრძანებით განსაზღვრულ სხვა ფუნქციებს.

ე) დანაშაულის ნიშნების გამოვლენის შემთხვევაში სამსახურის გენერალური ინსპექცია შესაბამის მასალებს დაუყოვნებლივ გადასცემს საქართველოს მთავარ პროკურატურას.

ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სამსახურის გენერალური ინსპექციის უფლებამოსილება ვრცელდება სამსახურის სტრუქტურულ ქვედანაყოფებსა და ტერიტორიულ ორგანოებზე, ასევე სამსახურის მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირზე.

სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური და მისი შემადგენელი ნაწილი, ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტო რომ ერთ სისტემად მოიაზრება, ამას ადასტურებს სხვა საკანონმდებლო აქტებიც, მაგალითისათვის „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისა და სააგენტოს მოსამსახურეებს „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სისტემის მოსამსახურეებად“ მოიხსენიებს.

ამდენად, აღნიშნული საკანონმდებლო აქტები თვალნათლივ აჩვენებენ, რომ სააგენტო წარმოადგენს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ორგანულ ნაწილს, მასზე სუს-ი ზეგავლენა ისევ ვრცელდება როგორც სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ნებისმიერ სხვა სტრუქტურაზე. უმნიშვნელო ორგანიზაციული დამოუკიდებლობა (დამოუკიდებელი კანცელარია და ადამიანური რესურსების განყოფილება, რომელიც შესაძლებელია ოპერატიულ-ტექნიკურ დეპარტამენტს ისედაც ჰქონდა, ან ცალკე ანგარიში ხაზინაში) ვერანაირად ვერ უზრუნველყოფს სააგენტოს იმგვარ დისტანცირებას საგამოძიებოს უფლებამოსილების მქონე სამსახურისგან, რომელიც შეესაბამება პირადი ცხოვრების უფლებისა და პიროვნული განვითარების უფლების კონსტიტუციითა და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ სტანდარტებს.

ამდენად, თვალსაჩინოა რომ სააგენტოს სუს-ისადმი ისეთი დაქვემდებარების პირობებში როცა:

ა) სუს-ის უფროსი შეარჩევს სააგენტოს უფროსის კანდიდატურებს სპეციალური კომისიისათვის წარსადგენად;

ბ) სუს-ის უფროსი ითანხმებს სააგენტოს საფინანსო-ეკონომიკური საქმიანობის, აგრეთვე სააგენტოს თვითორგანიზაციის უმნიშვნელო დეტალებსაც კი;

გ) სააგენტოს უფროსის მიერ საკუთარი მოვალეობების არაჯეროვანი შესრულებისას აყენებს პრემიერ-მინისტრის წინაშე წინაშე სააგენტოს უფროსის გათავისუფლების საკითხს;

დ) სუს-ის შესახებ კანონმდებლობა, მათ შორის სუს-ის უფროსის ნორმატიული აქტები ვრცელდება სააგენტოზე;

ე) სუს-ის უფროსს უფლება აქვს შეაჩეროს, გააუქმოს სააგენტოს აქტები და მოქმედებები, მისცეს მას შესასრულებლად სავალდებულო მითითებები

ვ) სუს-ის უფროსის პირდაპირ დაქვემდებარებაში არსებულ გენერალურ ინსპექციას გააჩნია შეუზღუდავი მაკონტროლებელი ძალაუფლება სააგენტოსა და მისი მოსამსახურეების საქმიანობაზე.

ზ) უფრო მეტიც, გაწეული საქმიანობის სტატისტიკური და განზოგადებული ანგარიშის პრემიერ-მინისტრთან წარდგენამდე, სააგენტოს უფროსი ამ სტატისტიკურ და განზოგადებულ ანგარიშს წარუდგენს სამსახურის უფროსს,

სააგენტოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის რეალურ, ფაქტობრივ ან სამართლებრივ დამოუკიდებლობაზე მითითება ყოველგვარ საფუძველს მოკლებულია.  

თავისთავად სააგენტოს მსგავსი სტატუსი ნიშნავს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ოპერატიულ-ტექნიკური ღონისძიებების განმახორციელებელ სტრუქტურაზე ორგანიზაციულ-სამართლებრივი გავლენის არსებობას. ასეთი გავლენა აჩენს ზუსტადაც სამართალდამცავი ორგანოს მიერ, მის დაქვემდებარებაში არსებული სტრუქტურის მეშვეობით, შესაბამისი ინფორმაციის უკანონოდ მოპოვების ცდუნებას, რაც ამ ორგანოს რეალური ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის პირობებში მცირდება. ცხადია, არც დეპარტამენტის სახით არსებულ ოპერატიულ-ტექნიკურ უწყებაზე ჰქონდა სუს-ს და მის საგამოძიებო ორგანოებსა თუ თანამდებობის პირებს არამართლზომიერი ზეგავლენის უფლება და არც ამ დეპარტამენტის მოხელეებს გააჩნდათ არამართლზომიერი ქმედებების (დავალებების) განხორციელების უფლება (და ასეთი კონკრეტული შემთხვევა საკონსტიტუციო სასამართლოს არც დაუდასტურებია), თუმცა ასეთი მომეტებული რისკის გათვალისწინებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შესაბამისი რეგულაცია გაუქმებულ იქნა. ამ რისკს სსიპ-ის სახით ფორმირებული უწყების სტატუსი ვერანაირად ვერ ამცირებს.

ამასთან, უშუალოდ ოპერატიულ-ტექნიკურ დეპარტამენტს არც ადრე ჰქონია საგამოძიებო ფუნქციები და უშუალოდ ამ დეპარტამენტს პროფესიული დაინტერესება დანაშაულის გამოძიებისა თუ გახსნის კუთხით (მით უფრო ინფორმაციის არამართლზომიერად მოპოვების გზით) არ უნდა ჰქონოდა. თუმცა აქაც ზოგადად, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისა და მისი სხვა სტრუქტურების გავლენების გამოყენებაზეა საუბარი. ამდენად, ის სამართლებრივი ბერკეტები რაც სუს-ს გააჩნდა ახლაც ძალაშია სააგენტოს მიმართ. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სააგენტოს სათანადო დამოუკიდებლობას კანონი ვერ უზრუნველყოფს. იგი რჩება სუს-ის სისტემის ნაწილად და სუს-ს გააჩნია ისეთივე ბერკეტები მოახდინოს მასზე ზეგავლენა, როგორც შეეძლო ოპერატიულ-ტექნიკურ დეპარტამენტზე. 

„უფლებამოსილი ორგანოს“ დამოუკიდებლობის ხარისხსა და სამართალდაცვითი (საგამოძიებო) უფლებამოსილების მქონე ორგანოებისაგან მისი გამიჯვნის (დისტანცირების) კრიტიკული მნიშვნელობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებულ ზემოაღნიშნულ (2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640) გადაწყვეტილებაში არაერთგზისაა დაფიქსირებული. თუმცა, ამ გადაწყვეტილების აღსასრულებლად პარლამენტის მიერ მიღებული საკანონმდებლო პაკეტი მხოლოდ ფორმალურად და ზედაპირულად (ვიზუალურად) შეეცადა საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულებას და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შემადგენლობაში არსებული სტრუქტურული ქვედანაყოფი ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი ამავე სამსახურის შემადგენლობაში არსებულ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად - ოპერატიულ-ტექნიკურ სააგენტოდ გარდაქმნა.

სტრუქტურის საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად ორგანიზება მისი იმგვარი დამოუკიდებლობის გარანტიას რომ ვერ იძლევა, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემომითითებულ გადაწყვეტილებაში მოიაზრება, ცხადია. მაგალითისათვის, დაცვის პოლიციის დეპარტამენტი საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს წარმოადგენს, თუმცა იმის მტკიცება, რომ იგი ამის გამო დამოუკიდებელ უწყებას წარმოადგენს და შინაგან საქმეთა სამინისტროს (მინისტრის) ზეგავლენას არ ექვემდებარება ან/და საერთო უწყებრივი ინტერესებით არ არის შეზღუდული შეუძლებელია, იგივე შეიძლება ითქვას სხვა სამინისტროების დაქვემდებარებაში არსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირების შესახებაც. შესაბამისი უწყებისგან რეალურად დამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდიული პირების დაფუძნებისა და სტატუსის განსაზღვრის გამოცდილება კანონმდებელს გააჩნია და თავისუფლად შეუძლია სააგენტოს შემთხვევაში ასეც მოიქცეს, რაც უფლების მინიმალურად შემზღუდავი საშუალება იქნება.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, დამატებით აღსანიშნავია ერთი ფაქტორი: სააგენტოს თავად გააჩნია ისეთი ფუნქციები, რომლის განხორციელებაც ინტერესთა კონფლიქტს წარმოშობს თავად სააგენტოს ფარგლებშიც კი.

კერძოდ, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, სააგენტოს უფლებამოსილებად განისაზღვრება ბირთვული, რადიაციული და ქიმიური უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. ამდენად, აღნიშნული ფუნქციის შესრულებისას სააგენტოს ერთი მხრივ პროფესიულად დაინტერესებულია შესაბამისი ფუნქციის კარგად განხორციელებაში და მეორე მხრივ აქვს შესაძლებლობა მოახდინოს შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვება. მასვე გააჩნია ცალკეული სახის ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების განხორციელების უფლებამოსილება.

სააგენტოს რეალურად დამოუკიდებელი სტატუსი რომ სამართალდაცვითი საქმიანობის ოპერატიულობასა და სისწრაფეს შეუშლის ხელს ან/და სააგენტოს სამართალდამცავ ორგანოსთან არსებითი ინსტიტუციური კავშირის არსებობა რომ სხვა რაიმე მიზეზით აუცილებელია, არანაირად არ დასტურდება და მოქმედი მოდელის გამართლებად ვერ გამოდგება. ამას წინა (გაუქმებული და შეცვლილი) მოდელიც ადასტურებდა. იმ პირობებში, როცა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს აღმასრულებელი ხელისუფლების დამოუკიდებელი დაწესებულების სტატუსი და შესაბამისი დამოუკიდებლობის გარანტიები ჰქონდა, შინაგან საქმეთა სამინისტროსათვის და სხვა საგამოძიებო ორგანოებისათვის „უფლებამოსილი ორგანოს“ ფუნქციას ზუსატადაც რომ სუს-ის შესაბამისი დეპარტამენტი ახორციელებდა. მაშასადამე, ინსტიტუციურად გამიჯნული, დამოუკიდებელი უწყების ხელში ოპერატიულ-ტექნიკური შესაძლებლობის თავმოყრას არ შეუშლია ხელი სხვა სამართალდამცავი ორგანოებისათვის (შსს, ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახური და ა.შ.) მასთან კოორდინაციით განეხორციელებინა შესაბამისი ინფორმაციის მოპოვება. ამდენად, ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოსათვის მინიმუმ სუს-ის მსგავსი ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის (ყველა სამართალდამცავი ორგანოსაგან და მათ შორის სუს-ისგან) მიცემა სახელმწიფოს ლეგიტიმური ინტერესისათვის არანაირი საფრთხის შემცველი არ იქნებოდა.

გარდა ამისა, როდესაც სახელმწიფომ შესაძლებლად ჩათვალა და ისეთი მნიშვნელოვანი ინსტიტუტი, როგორიცაა სუს-ი უზრუნველყო დამოუკიდებლობის იმ ხარისხით რაც დღეს აქვს, შესაძლებელი იყო მინიმუმ იგივე ხარისხის დამოუკიდებლობით უზრუნველეყო სააგენტო. ფაქტია, რომ არსებული მოდელი არ ითვალისწინებს უფლებაში ყველაზე ნაკლები ინტენსივობით და პროპორციული გზით ჩარევას და არ წარმოადგენს უფლების შეზღუდვის ყველაზე მინიმალურ საშუალებას.

2. საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს საქმიანობის სათანადო კონტროლი უზრუნველყოფილი არ არის.

 

გარდა იმისა, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ხელში სამართალდაცვითი (საგამოძიებო და დანაშაულის პრევენციის) ფუნქციისა და პირადი ხასიათის ინფორმაციაზე (სუს-ის სისტემის ნაწილის, მის მმართველობის სფეროში არსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის მეშვეობით) შეუზღუდავი წვდომის შესაძლებლობაა თავმოყრილი, კანონი ვერ უზრუნველყოფს სააგენტოს სათანდო (შესაძლებლობის ფარგლებშიც კი მინიმალურ) კონტროლს დამოუკიდებელი ინსტიტუციების მიერ, რაც კიდევ უფრო აძლიერებს დაუცველობის გრძნობას მოქალაქეებში და კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებებით სარგებლობას აბრკოლებს.

 

მოქმედი საკანონმდებლო აქტებით დადგენილი არ არის კონტროლის ქმედითი, საკმარისი და გამჭვირვალე ბერკეტები და გარანტიები, რაც ვერ უზრუნველყოფს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკების მინიმალიზებას და საზოგადოების თითოეული წევრისთვის მათი პირადი სივრცის დაცულობის დამაჯერებელ აღქმას. „ასეთი მკაფიო შეგრძნებებისთვის მყარი სამართლებრივი საფუძვლების გარეშე ადამიანების მუდმივი ღელვა და დაფიქრების საჭიროება, არის კი მათი პირადი ცხოვრება ნამდვილად მხოლოდ მათი პირადი სივრცე, თავისთავად იწვევს მათი ქცევის თავისუფლების შეგნებულად ან ქვეცნობიერად კორექტირებას, მათი ნების შესაბამისად მოქმედების, განვითარების შესაძლებლობის შეზღუდვას ან უკეთეს შემთხვევაში საკუთარი ნების და გადაწყვეტილების შესაბამისად მოქცევას იმასთან შეგუებით ან იმ ფაქტის იგნორირებით, რომ პირად სივრცეს იყოფს მისთვის უცნობ, არასასურველ პირებთან. ასეთ პირობებში ზედმეტია საუბარი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობაზე, რადგან პირველ შემთხვევაში არ არსებობს საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედების, პიროვნების განვითარების თავისუფლება, ხოლო მეორე შემთხვევაში, დარღვეულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ყველაზე ფუნდამენტური შემადგენელი/მოთხოვნა, კერძოდ კი - თავად პირადი სივრცე, რადგან ადამიანი საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედებისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით ფაქტობრივად თმობს პირადი სივრცის პრივატულობას, მასში სახელმწიფოს დაშვების გზით. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-82).

პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის მექანიზმები ვერ არის რა საკმარისი გარანტია სატელეფონო მოსმენების და ინფორმაციის მოხსნა/ფიქსაციის მხოლოდ მოსამართლის განჩინებით ან გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარებაში (მოსამართლის შემდგომი თანხმობოთ) განხორციელების უზრუნველსაყოფად, არსებობს მომეტებული საფრთხე ინფორმაციის რეალურ დროში მიღება განხორციელდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი სავალდებულო მოთხოვნების უგულებელყოფით, რაც იწვევს სადავო ნორმების წინააღმდეგობას კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებასთან.

 

მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციის თანახმად, კონტროლის სხვადასხვა რეჟიმი ვრცელდება: ა) რეალურ დროში სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებასა და ჩაწერაზე; ბ) რეალურ დროში ინფორმაციის მოხსნასა და ფიქსაციაზე კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან (ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგი, კომპიუტერულ სისტემებში არსებულ, შექმნილ/შენახულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა) და გ) ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მოპოვებასა და გაცემაზე

 

a) კონტროლი სუს-ის სისტემაში არსებული სააგენტოს მიერ სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებასა და ჩაწერაზე

 

მოქმედი კანონმდებლობის, კერძოდ, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ სატელეფონო მიყურადებასა და ჩაწერაზე კონტროლი ხორციელდება მონაცემთა დაცვის პერსონალური ინსპექტორის მიერ, შემდეგი ფორმებით:

ა) კონტროლის ელექტრონული სისტემით, მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით;

ბ) კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით, მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით;

გ) მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით).

 

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ თავის 2016 წლის 14 აპრილის 1/1/625,640 გადაწყვეტილებით გაუქმებული საკანონმდებლო რეგულაციის ჩანაცვლების (გადაწყვეტილების აღსრულების) მიზნით, 2017 წლის მარტში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების შემდგომ, არათუ გაძლიერდა სატელეფონო მიყურადებაზე პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მაკონტროლებელი უფლებამოსილებანი, არამედ პირიქით, ინსპექტორს ჩამოერთვა ე.წ. „მეორე გასაღები“, ანუ „მოსმენის“ განხორციელებაზე ზედამხედველობის ისეთი მექანიზმი, როგორიც იყო: ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა (ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელებაზე ელექტრონული თანხმობის გაცემა); იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ „მეორე გასაღების“ არსებობის პირობებშიც კი კონტროლის ეს სისტემა არასაკმარისად და ხარვეზიანად იქნა მიჩნეული, ეჭვს არ ტოვებს, რომ დღევანდელი რეგულაციები არ შეესაბამება კონსტიტუციით დადგენილ გარანტიებს.

 

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა არის სააგენტოს მიერ ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელის მეშვეობით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გადაჭერა კომუნიკაციის მიმდინარეობისას ან მისი დასრულებისთანავე კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად-სტაციონარული ან არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით. ამასთან, ამავე კანონის მე-9 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ა" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას, "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის "ა" ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებას (აღნიშნული ნორმები ეხება სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის ღონისძიებას) სააგენტო იმ ტერიტორიაზე, რომელზეც ვრცელდება საქართველოს ხელისუფლების იურისდიქცია ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით. მაშასადამე, მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებს სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის (აღნიშნული კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების) ორი სახის ტექნიკურ შესაძლებლობას;

ა) (სატელეფონო) კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკურ შესაძლებლობას;

ბ) (სატელეფონო) კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად-სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობას;

 

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის (ამ შემთხვევაში სატელეფონო კომუნიკაციის) რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა არის წინასწარ განსაზღვრული არქიტექტურითა და დადგენილი ინტერფეისებით, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გადაჭერა უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კომუნიკაციის მიმდინარეობისას ან მისი დასრულებისთანავე, ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან/და ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე შესაბამისი აპარატურული და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების განთავსებით/მონტაჟით; ამასთან, ამავე კანონის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ქონის მიზნით სააგენტო უფლებამოსილია ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე და ქსელურ ინფრასტრუქტურაზე, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს/დაამონტაჟოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა ან/და მასთან დაკავშირებული/მისი ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები;

 

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ სატელეფონო საუბრის კანონმდებლობით გათვალისწინებული სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით გადაჭერის შემთხვევაშიც კი, კანონმდებელი ითვალისწინებს ბუნდოვან ნორმას, რომელიც „მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის“ გარდა ან ამ სისტემის მაგივრად (რაზედაც მიგვანიშნებს კავშირი „ან/და“) აღნიშნულ სისტემასთან დაკავშირებული/მისი ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების განთავსების/დამონტაჟების შესაძლებლობას იძლევა; ცხადია იმ პირობებში, როდესაც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ან სააგენტოსაგან ინსტიტუციურად გამიჯნული სხვა ორგანო მოკლებულია შესაბამისი ინფრასტრუქტურისათვის სრული და ყოველმხრივი აუდიტის ჩატარების შესაძლებლობას, სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ფარგლებშიც კი, იქმნება მომეტებული საფრთხე დამატებითი აპარატურისა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების (ბუნდოვანი ნორმის გამოყენებით ან მისი გვერდის ავლითაც კი) განთავსებისა. გარდა ამისა, შესული ცვლილებების შემდგომ წინასწარი ელექტრონული თანხმობა შეიცვალა მხოლოდ მოსმენის შეჩერების შესაძლებლობით. ლეგიტიმური საფუძველი კი მოქალაქეთა უფლებების ნაკლებად შემზღუდავი ინსტრუმენტის გაუქმებისა და უფრო შემზღუდავი მექანიზმის შემოღების შესახებ დაუსაბუთებელია. ცხადია მოქალაქეთა უფლებების ბევრად უფრო ეფექტურ დაცვას წარმოადგენდა მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის მეშვეობით მოსმენის დასაწყებად მონაცემთა დაცვის პერსონალური ინსპექტორის წინასწარი თანხმობის აუცილებლობა, ვიდრე სააგენტოს მიერ მოსმენის პირდაპირ დაწყება და მხოლოდ მისი შეჩერების შესაძლებლობის განსაზღვრა, რაც, როგორც მინიმუმ შეჩერებამდე განხორციელბული კომუნიკაციისადმი უკანონო წვდომის შესაძლებლობას აძლევს უფლებამოსილ ორგანოს და ამით უფლების დარღვევის რისკს გაუმართლებლად ზრდის.

 

როგორც ზემოთ აღინიშნა, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, სატელეფონო კომუნიკაციის ფარულ მიყურადებასა და ჩაწერას სააგენტო იმ ტერიტორიაზე, რომელზეც ვრცელდება საქართველოს ხელისუფლების იურისდიქცია ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ან ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით; მაშასადამე, კანონმდებელი აძლევს შესაძლებლობას სააგენტოს გამოიყენოს არამარტო სტაციონარული, არამედ ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობები. გასათვალისწინებელია, რომ „მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა“, რომლის მეშვეობითაც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს კონტროლს მხოლოდ სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის შემთხვევაში გამოიყენება. კერძოდ, „ელექტრონული კომუნიკაციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის ჰ⁵⁹ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა არის ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა რომელიც კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურაში არის შუამავალი რგოლი უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემასა და ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან/და ქსელურ ინფრასტრუქტურას შორის და რომელიც უზრუნველყოფს ობიექტის ტექნიკური იდენტიფიკატორის აქტივაციისა და დეაქტივაციის შესახებ უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ტექნიკურ აღსრულებას; ამდენად, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი წარმოებული სატელეფონო მოსმენის შეჩერებას ან სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით კონტროლს ახორციელებს მხოლოდ სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების გამოყენების შემთხვევაში (ისაც იმ შემთხვევაში, თუ ნორმის ბუნდოვნობიდან ან ფაქტობრივი შესაძლებლობიდან გამომდინარე, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის გარდა, დამატებით რაიმე აპარატურა ან პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალება არ იქნა განთავსებული, რისი განეიტრალების ეფექტურ მექანიზმს კანონი არ ითვალისწინებს).

 

უნდა აღინიშნოს, რომ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სააგენტო უფლებამოსილია, მიიღოს გადაწყვეტილება კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების შესახებ, იმ შემთხვევაში, თუ ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის სასადგურე ან ქსელური ინფრასტრუქტურა არ იძლევა კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის ორგანიზების საშუალებას. ეს ნორმა ცახდჰყოფს, ისეთი ელექტრონული კომუნიკაციების კომპანიების აბონენტებს, რომლებსაც სათანადო ინფრასტრუქტურა არ გააჩნიათ (და ასეთი მით უფრო მცირე მასშტაბის კომპანიები არაერთია საქართველოში) სააგენტო სატელეფონო მიყურადებას განახორციელებს ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით, რომელიც მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას არ ითვალისწინებს და მაშასადამე პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორის მიერ ელექტრონული სისტემით ან სპეციალური ელექტრონული სისტემით კონტროლს ვერ დაექვემდებარება.

 

მით უფრო, გასათვალისწინებელია, რომ „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, თავად სააგენტო განსაზღვრავს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურასა და შესაბამის ინტერფეისებს, რაც აძლევს სააგენტოს შესაძლებლობას „ხელი არ შეუწყოს“ სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების შესაბამის სასადგურე ან ქსელურ ინფრასტრუქტურასთან თავსებადობას, რითაც კონტროლს მიღმა დარჩენილი ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების განთავსების ლეგიტიმურ უფლებას მოიპოვებს.

 

გარდა ამისა, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8¹ მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის შინაარსისა და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ორგანიზება, განხორციელების პროცედურა და ტექნიკური მოპოვების წესი განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით. მაშასასდამე, სააგენტოს ხელთ არსებული ბერკეტები გულისხმობს ასეთი ინფორმაციის მოპოვების ტექნიკური და ორგანიზაციული პროცედურის ნორმატიული მოწესრიგების უფლებამოსილებასაც, რაც თავის მხრივ ქმნის დამატებით რისკს ასეთი შესაძლებლობების მოქალაქეთა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ხელყოფისათვის გამოსაყენებლად.

 

ამდენად, ცხადი ხდება, რომ ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების შემთხვევაში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ვერ განახორციელებს სატელეფონო მიყურადებისა და ჩაწერის კონტროლს კონტროლის ელექტრონული სისტემისა და კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემების მეშვეობით. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაში „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტები მხოლოდ „ვიზუალურ“ ეფექტს ქმნიან. სინამდვილეში, ასეთ შემთხვევაში, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს მხოლოდ ინსპექტირების უფლებამოსილება რჩება. თუმცა მხოლოდ ეს უფლებამოსილება ვერ უზრუნველყოფს სააგენტოს საქმიანობის სათანადო კონტროლს. ზუსტად ამაზე მიუთითებდა საკონსტიტუციო სასამართლო თავის 2016 წლის 14 აპრილის 1/1/625,640 გადაწყვეტილებაში (II-56). სასამართლომ კანონის ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობისას მხედველობაში მიიღო, რომ კანონმდებლობა „არ ითვალისწინებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებას, განახორციელოს ამ ტექნიკური ინფრასტრუქტურის სრული და ყოვლისმომცველი აუდიტი“. აუდიტის ჩატარების უფლებამოსილების აუცილებლობას ამავე საქმის ფარგლებში დადასტურებულ იქნა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერაც.

 

საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ უკანასკენლი გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით, კანონმდებლობაში ამ მხრივ არსებითი ცვლილებების შეტანის ნაცვლად (მაგალითისათვის, სრული და ყოვლისმომცველი აუდიტის იმპლემენტაცია), კანონმდებელი ზედაპირული („ვიზუალური“) და არაეფექტური ცვლილებებით შემოიფარგლა. კერძოდ, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის 4¹ პუნქტში დაკონკრეტდა ინსპექტირების (ინსპექტირების უფლებამოსილებას სასამართლოს მიერ გაუქმებული რეგულაციაც ითვალისწინებდა) შინაარსი. კერძოდ, სააგენტოს შემოწმების (ინსპექტირების) განხორციელებისას ინსპექტორი უფლებამოსილია:

ა) შევიდეს სააგენტოს შეზღუდული დაშვების არეალებში და მიმდინარე რეჟიმში დააკვირდეს უფლებამოსილი ორგანოების მიერ საქმიანობის განხორციელებას (საქმიანობის განხორციელების ზედაპირული დაკვირვება რთული ოპერატიულ-ტექნიკური და საინფორმაციო ტექნოლოგიებთან დაკავშირებული საქმიანობისას ეფექტური ვერანაირად ვერ იქნება);

ბ) გაეცნოს სააგენტოს საქმიანობის მარეგულირებელ, მათ შორის სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველ სამართლებრივ დოკუმენტებს და ტექნიკურ ინსტრუქციებს (სააგენტოს საქმიანობის მარეგულირებელი დოკუმენტაციის გაცნობით მხოლოდ ამ დოკუმენტაციის ხარვეზების აღმოჩენაა შესაძლებელია და არა არალეგიტიმური „მოსმენის“ განხორციელებისა);

გ) მიიღოს ინფორმაცია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მიზნებისთვის გამოყენებული ტექნიკური ინფრასტრუქტურის შესახებ და განახორციელოს აღნიშნული ინფრასტრუქტურის შემოწმება (ინფორმაციის მიღება თავად სააგენტოს მოხელებისგან უნდა მოხდეს, რაც თავისთავად ამცირებს ასეთი კონტროლის ეფექტურობას, ამასთან, სრული და ყოვლისმომცველი აუდიტის ნაცვლად ინსპექტორის მიერ მეტად რთული, ტექნიკური ინფრასტრუქტურის „შემოწმება“, იმ პირობებში როცა ასეთი შემოწმების ფარგლები დაკონკრეტებული არ არის და ბუნდოვანია, ცხადია ვერ უზრუნველყოფს ოპერატიულ-ტექნიკური საქმიანობის განმახორციელებელი ორგანოს კონტროლს);

დ) მოითხოვოს ახსნა-განმარტებები სააგენტოს მოსამსახურეებისგან ინსპექტირების პროცესში გამოვლენილ ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით;

 

ამასთან, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს საკომუნიკაციო კომპანიების მიერ სააგენტოს მიერ საკუთარი ინფრასტრუქტურის განთავსების საქმეში რაიმე ფორმით მონაწილეობის მიღებას, მოქმედი კანონმდებლობის დარღვევით ინფრასტრუქტურის განთავსებისათვის წინააღმდეგობის გაწევის სამართლებრივ შესაძლებლობას ან/და შესაბამისი ინფორმაციის პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისათვის მიწოდებას. ინფრასტრუქტურის განთავსებაში კომუნიკაციის კომპანიების მონაწილეობა ვერანაირად ვერ მოახდენდა კონკრეტული პირების მიმართ განხორციელებული ღონისძიების შესახებ ინფორმაციის „გაჟონვას“ და ხელს შეუწყობდა „უფლების შეზღუდვის ყველაზე მინიმალური საშუალების“ პრინციპის რეალიზაციას.

 

მასასადამე, 2017 წლის მარტში, კანონმდებლობაში განხორციელებულმა ცვლილებებმა კიდევ უფრო დაასუსტეს ის საკანონმდებლო გარანტიები, რომლებიც გათვალისწინებული იყო სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის პროცესზე კონტროლის კუთხით. იმის გათვალისწინებით, რომ ადრე მოქმედი გარანტიებიც კი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არასაკმარისად იქნა მიჩნეული კონსტიტუციასთან შესაბამისობის კუთხით, კანონმდებელმა არათუ გააძლიერა კონტროლის მექანიზმები, არამედ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს ჩამოართვა წინასწარი კონტროლის საშუალება, რაც გულისხმობდა სატელეფონო მოსმენის განხორციელების დაწყებას მხოლოდ ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობით. მოქმედი რეგულაციით უფლებამოსილ ორგანოს შეუძლია ინპექტორის თანხმობისა და ტექნიკური მონაწილეობის გარეშე დაიწყოს „მოსმენა“ და ინსპექტორს მხოლოდ კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით მისი შეჩერების უფლებამოსილება გააჩნია, ერთმნიშვნელოვანია, რომ აღნიშნული ცვლილებით მოქალაქეთა დაცულობის ხარისხი პირიქით შემცირებულ იქნა.

 

ამდენად, დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ინსპექტორის მიერ შეუძლებელია საკუთარი მანდატის ეფექტური, მიზნობრივი განხორციელება, მას არ აქვს საამისოდ საკმარისი სამართლებრივი, ორგანიზაციული და ტექნიკური ბერკეტები და რეალურად მიღწევადი არ არის ისეთი სისტემის პირობებში, როდესაც ტექნიკურ საშუალებებს და მათი ადმინისტრირების ფუნქციას ფლობს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის დაქვემდებარებაში არსებული სტრუქტურა.

 

b) კონტროლი სააგენტოს მიერ რეალურ დროში ინფორმაციის მოხსნასა და ფიქსაციაზე კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან (ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგი, კომპიუტერულ სისტემებში არსებულ, შექმნილ/შენახულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა)

 

თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარების გათვალისწინებით, ადამიანები ბევრად უფრო მეტ და მგრძნობიარე ინფორმაციას გადასცემენ ინტერნეტის მეშვეობით და ინახავენ კომპიუტერულ სისტემებში. ასეთი საშუალებებით გადაცემული ინფორმაცის დაცვა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასთანაა დაკავშირებული და მომეტებული დაცვის საგანი უნდა იყოს. სამწუხაროდ, მოქმედი საკანონმდებლო რეგუილაციები საერთოდ ვერ უზრუნველყოფენ დაცვის გარანტიების არსებობას და სატელეფონო მიყურადებაზე ბევრად დაბალ დაცვის სტანდარტსაც კი გვთავაზობენ („a“ ქვეთავით გათვალისწინებული არგუმენტები, მათი შინაარსის გათვალისწინებიტ ვრცელდება აგრეთვე წინამდებარე ქვეთავზე).

 

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას, "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ელექტრონული თვალთვალის ღონისძიებას (აღნიშნული ნორმებით გათვალისწინებულია ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან) სააგენტო ახორციელებს კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების სტაციონარული, ნახევრად-სტაციონარული ან/და არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენებით. მაშასადამე, სატელეფონო მიყურადებისაგან განსხვავებით, სტაციონარულ და ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების გარდა სააგენტო დამატებით იყენებს არასტაციონარულ შესაძლებლობებს. ზემოაღნიშნული კანონის მე-2 მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა არის ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელით გადაცემული კომუნიკაციის და მისი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გადაჭერა უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კომუნიკაციის მიმდინარეობისას ან მისი დასრულებისთანავე ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის ქსელურ ან/და სასადგურე ინფრასტრუქტურაზე დაერთების გარეშე, სპეციალური ტექნიკური და პროგრამული საშუალებების გამოყენებით;

 

კანონის ზემოაღნიშნული ნორმიდან გამომდინარეობს, რომ სააგენტომ შესაბამისი ინფორმაციის მისაღებად შესაძლებელია გამოიყენოს სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობაც. სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობა (ტექნიკური თვალსაზრისით) იძლევა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ შედარებით უფრო ფართო კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობას, ვიდრე ნახევრად-სტაციონარული ან არასტაციონარული შესაძლებლობა (ისევე როგორც ეს სატელეფონო მიყურადების შემთხვევაშია). მიუხედავად აღნიშნულისა, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“, ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე (ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზო კომუნიკაციებთან და სასადგურე აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია) ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს მხოლოდ მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით). მაშასადამე, საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს მიერ ინფორმაციის მოპოვების სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობის გამოყენების შემთხვევაშიც კი, ინსპექტორის კონტროლი მხოლოდ ინსპექტირების მეშვეობით განხორციელდება.

 

გარდა ზემოაღნიშნულისა, განსხვავებით სატელეფონო საშუალებების მიყურადებისა და ჩაწერის შემთხვევებისა, ინტერნეტგადაჭერისას დადგენილი არ არის რა შემთხვევაში (რიგითობით) იყენებს სააგენტო სტაციონარულ, ნახევრად-სტაციონარულ ან არასტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობებს. აღნიშნული აძლევს არალეგიტიმურ დისკრეციას სააგენტოს თავად გადაწყვიტოს ყოველგვარი კანონისმიერი კრიტერიუმების დადგენის გარეშე, რომელი ტექნიკური შესაძლებლობა გამოიყენოს ინფორმაციის მოპოვებისათვის, რაც ასევე ქმნის მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებების ხელყოფის საფრთხეს. იმ პირობებშიც კი, როდესაც მხოლოდ ინსპექტირების უფლებამოსილებითაა აღჭურვილი პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი, სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით განხორციელებული ინფორმაციის მოპოვების კონტროლი (ან არალეგიტიმური ქმედობის გამოვლენა) უფრო მეტად შესაძლებელია, ვიდრე ნახევრად-სტაციონარული ან არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობით. შესაბამისად, ასეთი რისკების გასანეიტრალებლად, კანონითვე უნდა იყოს გაწერილი ის შემთხვევები როდესაც უფლებამოსილი ორგანო იყენებს ამა თუ იმ ტექნიკურ შესაძლებლობას და ამასთან პრიორიტეტი სტაციონარულ ტექნიკურ შესაძლებლობას უნდა ენიჭებოდეს.

 

უფრო მეტიც, ინტერნეტგადაჭერისათვის და კომპიუტერულ სისტემებში არსებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად სტაციონარული და ნახევრად-სტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობების გამოყენების შესახებ კანონის ნორმების იმპლემენტაცია რეალურად არ ხორციელდება და იგი მხოლოდ „ვიზუალური“ ეფექტის მქონეა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილებაში საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მოწმემ დაადასტურა, რომ ფაქტიურად ინტერნეტიდან ინფორმაციის მოპოვებისას გამოიყენება ეგრეთ წოდებული დავირუსების ტექნიკა ანუ მოქმედი კანონმდებლობის ენაზე რომ ვთქვათ გამოიყენება არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობები. აქედან გამომდინარე, იმის გათვალისწინებით, რომ შესაბამისი ინფორმაციაზე წვდომა ძირითადად არასტაციონარული ტექნიკური შესაძლებლობებით ხდება, ინსპექტირების ის მეთოდები, რომლებიც კანონითაა გათვალისწინებული სრულიად უსარგებლოა. „საქმიანობის დაკვირვებითა“ და „ინფრასტრუქტურის შემოწმებით“ შეუძლებელია არასრულფასოვანი კონტროლის განხორციელებაც კი და არსებული ცდუნების პირობებში, სუს-ის მიერ ასეთი შესაძლებლობების არალეგიტიმურად გამოყენების შემთხვევაში ვერანაირი საქმიანობის დაკვირვებითა თუ ინფრასტრუქტურის შემოწმებით იგი ვერ იქნება აღმოჩენილი. ამდენად, სააგენტოს მიერ რეალურ დროში ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან და კომპიუტერული სისტემიდან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლს ფაქტიურად საერთოდ არ ექვემდებარება. სამართალდამცავი ორგანოსაგან დამოუკიდებელი ინსტიტუციის სტატუსი საგენტოსათვის ამ მხრივ კრიტიკულად აუცილებელია კონსტიტუციით დადგენილი უფლებების რეალიზებისათვის.

 

სრულიად არაეფექტურია აგრეთვე სააგნეტოს საქმიანობაზე საპარლამენტო კონტროლის მექანიზმები. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სააგენტოს საქმიანობაზე კონტროლს ახორციელებს საქართველოს პარლამენტი საპარლამენტო კონტროლის ფორმების გამოყენებით, ხოლო იმ საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია ამ კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის „ა.გ“, „გ“ და „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ საქმიანობასთან - საპარლამენტო კონტროლი ხორციელდება საქართველოს პარლამენტის ნდობის ჯგუფის მეშვეობით კანონით დადგენილი წესით.  მაშასადამე, ნდობის ჯგუფის მეშვეობით კონტროლი ხორციელდება მხოლოდ შესაბამის საქმიანობაზე კონტრდაზვერვით ნაწილში, მაშასადამე ყველა დანარჩენ ნაწილში (მაგალითისათვის სისხლის სამართლის პროცესი) მიმდინარე საპარლამენტო კონტროლის ფორმები გამოიყენება, რაც პრაქტიკულად გამორიცხავს ფარულ და გასაიდუმლოებულ საქმიანობაზე ეფექტური კონტროლის არსებობას.

 

ამდენად, ინტერნეტით გადაცემული კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის სტანდარტი კიდევ უფრო არასრულყოფილია, ვიდრე სატელეფონო საუბრის ხელშეუხებლობისა.

 

ამდენად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შესაბამისად, დაცვას დაქვემდებარებული ინფორმაციის დიდი ნაწილი ყოველგვარი ეფექტური კონტროლის გარეშე რჩება იმ ორგანოს გამგებლობის ქვეშ, რომელიც წარმოადგენს დაინტერესებული სამართალდამცავის ორგანოს ნაწილს, მის დაქვემდებარებაში არსებულ სტრუქტურას, ისევე როგორც ეს იყო ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტის შემთხვევაში იყო.

 

c) კონტროლი სააგენტოს მიერ ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მოპოვებასა და გაცემაზე

 

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ თავის გადაწყვეტილებაში სამართალდამცავი ორგანოს მიერ კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირების/შენახვის ფაქტი „მსუსხავი ეფექტის“ მქონედ განიხილა და საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 და მე-20 მუხლებით გათვალისწინებული უფლებების ხელყოფად მიიჩნია. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ხანგრძლივი ვადით ამ ინფორმაციის შენახვა და მით უფრო, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე მასზე ხელმისაწვდომობის საფრთხეების გამოსარიცხად კონტროლის ეფექტური და საკმარისი მექანიზმების არარსებობა, თავისთავად ზრდის ალბათობას და ინტენსივობას ამ თვალსაზრისით დაუცველობის შეგრძნებისა. ამდენად, ასეთ პირობებში, სახელმწიფოს მიერ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვის ფაქტმა შესაძლოა მნიშვნელოვნად დააკორექტიროს მათი კომუნიკაცია, ცალკეულ შემთხვევაში კონკრეტულ პირებთან კონკრეტულ ურთიერთობაზე უარის თქმის ჩათვლით. ასეთ პირობებში კი შეუძლებელია ადამიანის თავისუფალ განვითარებაზე საუბარი. ადამიანების პირადი ცხოვრების, სივრცის გაუმართლებელი, არაპროპორციული კონტროლი თრგუნავს მათ თავისუფალ თვითგამორკვევას და ფუნდამეტური უფლებების სრულყოფილად, მათი ნების შესაბამისად გამოყენების ინიციატივას, შედეგად, აფერმკრთალებს ადმიანების თვითრეალიზაციის, განვითარების შანსს. იმავდროულად, როგორი უმნიშვნელოც არ უნდა იყოს ადამიანის ქცევებში ამ მიზეზით ცვლილება ან/და თუნდაც არც არაფერი შეცვალოს, თავისთავად, ფიქრი/დაფიქრება იმაზე, რომ ასეთი ინფორმაცია შესაძლოა ხელმისაწვდომი გახდეს სახელმწიფოსთვის, უკვე დამაბრკოლებელია უფლებით სარგებლობის პროცესში. ადამიანები, პირადი არჩევანის, გადაწყვეტილების მიხედვით ქმედებისას არ უნდა იდგნენ კომპრომისის საჭიროების წინაშე - საჯარო ინტერესის დაცვისთვის უპირატესობის მინიჭების გამო უარი თქვან მათი ნების შესაბამისად საკუთარი ცხოვრების, ყოველდღიურობის წარმართვაზე. ისევე, როგორც არ უნდა სჭირდებოდეთ ამ არასასურველი კომპრომისის დაძლევა პირადი სივრცის განსაჯაროების გარისკვით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-113-114).

 

კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (გამოძიებაზე პასუხისმგებელი და პროფესიულად დაინტერესებული ორგანოს) მმართველობის სფეროში არსებული სსიპ-ის მიერ ფლობა, ამასთან, უფლების განგრძობითი შეზღუდვა სადავო ნორმით გათვალისწინებული ხანგრძლივი დროის (1 წელი) განმავლობაში, იმავდროულად, ასეთი ინფორმაციის კონფიდენციალურობის და ხელშეუხებლობის მყარი, საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არარსებობის პირობებში წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებული პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში გაუმართლებლად ინტენსიურ ჩარევას და, შესაბამისად, მის დარღვევას.

 

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალურ ბანკში განხორციელებულ აქტივობებზე ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალური ბანკის კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით და მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით).

 

გასათვალისწინებელია, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის ლ.ა. ქვეპუნქტის თანახმად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალური ბანკის კონტროლის ელექტრონული სისტემა არის ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების ლოგირების მონაცემების და შესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლების ავტომატურ მიწოდებას ზედამხედველ მოსამართლესთან არსებულ ინფრასტრუქტურაზე, აღნიშნული მონაცემების დამუშავებას, გამიჯვნას, ზედამხედველი მოსამართლისთვის "კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ" კანონის საფუძველზე განხორციელებული ქმედებების ლოგირების მონაცემების, ხოლო პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის ყველა სხვა განხორციელებული აქტივობის ლოგირების მონაცემების და შესაბამისი სამართლებრივი საფუძვლების რეალურ დროში მიწოდებას. მაშასადამე, კონტროლის ელექტრონული სისტემა ეხება უკვე ცენტრალურ ბანკში (რომელსაც კანონის თანახმად სააგენტო ქმნის და თვითონვე ინახავს) განხორციელებულ აქტივობებს და ტოვებს კონტროლის გარეთ შესაბამისი საკომუნიკაციო კომპანიებიდან ცენტრალური ბანკის შექმნის მიზნით ინფორმაციის გამოთხოვის (კოპირების) პროცესს. საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილებითაც დადასტურებულია მონაცემების ალტერნატიული კოპირების შესაძლებლობა და მისი კონტროლი ფაქტიურად შეუძლებელია მოქმედი კანონმდებლობის გათვალისწინებით. ამასთან, თუ მთელი, სრული მონაცემემების პარალელური (ალტერნატიული) კოპირება შესაძლებელია დიდ ფინანსურ დანახარჯებთანაა დაკავშირებული (რაც ზემოაღნიშნული დავის ფარგლებში ასეთი კოპირების გამომრიცხავ ერთადერთ ბარიერად დაასახელა მოწმემ), შესაძლებელია განხორციელდეს ცალკეული პირების ან მოწყვლადი ჯგუფების მონაცემების კოპირება, რაც ცხადია დიდ ფინანსურ დანახარჯებთან არ იქნება დაკავშირებული. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 8³ მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების მიზნით, უფლებამოსილ ორგანოს უფლება აქვს ჰქონდეს წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიის შესაბამის მონაცემთა ბაზებზე. ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ბაზების კოპირების ტექნიკური წესი და პროცედურა განისაზღვრება უფლებამოსილი ორგანოს ნორმატიული აქტით. ამდენად, კოპირების წესსა და პროცედურასაც კი სააგენტო ადგენს, რაც მას უკონტროლო დისკრეციას აძლევს.

 

რაც შეეხება ინსპექტირების უფლებამოსილებას. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35¹ მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალურ ბანკში განხორციელებულ აქტივობებზე ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ცენტრალური ბანკის კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით და მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით). ამდენად, ინსპექტირების უფლებამოსილება მხოლოდ ცენტრალურ ბანკში განხორციელებულ აქტივობებზე მოქმედებს და არა მისი საკომუნიკაციო კომპანიებიდან მოინაცემების მოპოვების პროცესზე.

 

ასევე დაუსაბუთებელია კოპირებული მონაცემების ერთ წლამდე შენახვის პროცედურა. სამართალდამცავი ორგანოს სისტემის ნაწილის მიერ ასეთი მონაცემების შენახვა უკვე ქმნის დასაბუთებულ ვარაუდს მოქალაქეებში რომ ეს ინფორმაცია გამოყენებული იქნება პირადი ცხოვრების საიდუმლოების გარანტიების საწინააღმდეგოდ. აქამდე მოქმედი კანონმდებლობით ასეთი შენახვის ვადად 2 წელი იყო განსაზღვრული, რაზედაც საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის 2016 წლის 14 აპრილის №1/1/625,640 გადაწყვეტილებაში მიუთითა. კანონმდებლის მიერ, გადაწყვეტილების აღსრულების მიზნით, განხორციელოდა ვადის „მექანიკური“ შემცირება რაც არ შეესაბამება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების არსს. ამასთან, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის - საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სააგენტო უფლებამოსილია ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები შეინახოს არაუმეტეს 12 თვის ვადით. მაშასადამე კანონი ადგენს ზედა ზღვარს, რაც იმას ნიშნავს, რომ აღნიშნული მონაცემები შენახულ უნდა იქნეს მხოლოდ საჭიროებისამებრ, მაგრამ არაუმეტეს 12 თვისა. მაშასადამე, შესაძლებელია უფრო ნაკლები ვადითაც ინახებოდეს აღნიშნული ინფორმაცია. თუმცა, კანონის ნორმის ბუნდოვანებიდან გამომდინარე არ ირკვევა, რომელ სახელმწიფო ორგანოს გააჩნია ასეთი გადაწყვეტილების (ვადის განსაზღვრის შესახებ) მიღების უფლებამოსილება. ამასთან, კანონი არანაირად არ აკონკრეტებს იმ კრიტერიუმებს, რომლის მიხედვითაც უნდა მოხდეს შენახვის კონკრეტული ვადის განსაზღვრა. ამასთან, თუ ასეთი გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილ ორგანოდ კანონი სააგენტოს მოიაზრებს, მით უფრო გაურკვეველია სააგენტომ რის საფუძველზე უნდა განსაზღვროს ასეთი მონაცემები 3 თვით შეინახოს თუ 12 თვით. ამდენად, კანონი არ არის საკმარისად გამჭირვალე იმისთვისაც, რომ მოქალაქემ იცოდეს რა ხანგრძლივობით ინახება მის შესახებ ინფორმაცია სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სისტემაში არსებულ სააგენტოში.

ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების სათანადო დაცვა უზრუნველყოფილი ვერ იქნება სამართალდამცავი ორგანოს სისტემაში ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს ინტეგრაციის გზით. კონტროლის ადექვატური მექანიზმების კანონმდებლობაში არსებობის პირობებშიც კი, საგამოძიებო ორგანოებისაგან არადამოუკიდებელი სააგენტო წარმოადგენს იმ კრიტიკულ საფრთხეს, რომელიც მისთვის მოსმენების მიმნიჭებელი ნორმების არაკონსტიტუციურობას უნდა იწვევდეს. მით უფრო იმ პირობებში, როცა ასეთი მექანიზმები ადექვატურად არა ჩადებული კანონმდებლობაში, აშკარა გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურობა კონსტიტუციის მე-16 და მე-20 მუხლებთან შეუსაბამობის გამო.