„საქართველოს მოქალაქე თამარ თანდარაშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №663

წარმოგიდგენთ საქართველოს სახალხო დამცველის „სასამართლოს მეგობრის“ მოსაზრებას, „საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „ე“ ქვეპუნქტისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად.

„სასამართლოს მეგობრის“ მოსაზრება მიზნად არ ისახავს რომელიმე მხარის პოზიციის მხარდაჭერას და იგი მხოლოდ და მხოლოდ აფიქსირებს საქართველოს სახალხო დამცველის პოზიციას, იმ საკითრხებთან დაკავშრებით, რომლებიც, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გარანტირებული ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის კონტექსტში.

კონსტიტუციურ სარჩელში დავის საგანს წარმოადგენს საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 24 აპრილის N126 დადგენილებით განსაზღვრული, სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიანი ბაზის ფორმირების წესის მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14, მე-15, მე-17, 39-ე და 42-ე მუხლებთან მიმართებით. დავის საგნის ფარგლებში, წარმოგიდგენთ მოსაზრებას, სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14, მე-17 და 39-ე მუხლებთან შესაბამისობის თაობაზე.

სადავო ნორმის შინაარსი

2013 წლის 17 მაისს საქართველოს მთავრობის N126 დადგენილებაში „ქვეყანაში სიღატაკის დონის შემცირებისა და მოსახლეობის სოციალური დაცვის სრულყოფის ღონისძიებათა შესახებ“ განხორციელდა ცვლილება, რომლის თანახმადაც სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციისათვის განაცხადი არ მიიღება თუ :“მაძიებელი უკანონოდ იმყოფება სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ ფართში და ამ ფართის კანონიერი მესაკუთრე არ ეთანხმება ამ ფაქტს, რაც სააგენტოსთვის ცნობილი გახდა კანონიერი მესაკუთრის მომართვის საფუძველზე.“ აკრძალვის დაწესებით პირთა გარკვეული წრისთვის (სახელმწიფო საკუთრებაში შეჭრის ნიშნით) შეუძლებელი გახდა მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაცია, რაც ნებისმიერი სახის სოციალური დახმარების მიღების აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 28 ნოემბრის N454 დადგენილების(„ზოგიერთი კატეგორიის ოჯახისათვის სოციალური უზრუნველყოფის მიზნით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“) საფუძველზე, სოციალური მომსახურების სააგენტო ოჯახს, რომელსაც თვითნებურად ჰქონდა დაკავებული სახელმწიფო ან კერძო საკუთრებაში არსებული ობიექტი და აკმაყოფილებდა განსაზღვრულ კრიტერიუმებს, ერთჯერადად, 6 თვის ვადით, უზრუნველყოფდა ბინის ქირის კომეპნსაციით. ამრიგად, სახელმწიფო, საკუთრების რაციონალური გამოყენების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ცდილობდა ფულადი დახმარების გაცემის გაცემის გზით. თუმცა, 2013 წლიდან დადგენილება არ გაგრძელებულა, ვინაიდან ბიუჯეტით არ მომხდარა საჭირო ფინანსების გამოყოფა.( საქართველოს სახალხო დამცველის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, 2015 წ, გვ.26 იხ: https://drive.google.com/file/d/0B7johJVjupxNWjlTVTlRQlhYdHc/view)

სამაგიეროდ, იმავე წელს, საქართველოს მთავრობის N126 დადგენილებაში ჩნდება ჩანაწერი, რომელიც, სავარაუდოდ, თვითნებურად შეჭრილი პირებისთვის სოციალურად დაუცველი ოჯახების მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის აკრძალვის გზით ცდილობს იმავე მიზნის მიღწევას. საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს პროგრესული სოციალური პოლიტიკის განხორციელება. მისი მიზანი, მინიმუმ, უკვე არსებული სტანდარტის შენარჩუნება უნდა იყოს. ერთიან ბაზაში რეგისტრაცია არის ქვეყანაში სოციალური დახმარების მიღების აუცილებელი წინაპირობა. ამასთანავე, N126 დადგენილების მე-3 მუხლით როგორც სახელმწიფო, ასევე ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები ერთიან ბაზას იყენებენ სოციალური დახმარების დაგეგმვასა და სოციალური პროგრამების მონაწილეთა შერჩევისათვის. ამდენად, ობიექტებში შეჭრილი პირებისათვის 2012 წლის N454 დადგენილებით გათვალისწინებული დახმარების შეწყვეტა და ამავდროულად აკრძალვის დაწესება მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციაზე წარმოადგენს არსებული უფლებრივი მდგომარეობის მკვეთრ გაუარესებას.

თავად სოციალური დახმარების სახეები, განსაკუთრებით კი საარსებო შემწეობა, იმ მინიმუმ საბაზისო გარანტიას წარმოადგენს, რომლის არსებობა აუცილებელია სოციალური სახელმწიფოს კონსტიტუციური პირნციპისა და საქართველოს მიერ საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებისათვის. აღსანიშნავია, რომ მთავრობის N126 დადგენილება მიზნად ისახავს „ქვეყანაში სიღატაკის დონის“ შემცირებას. მისი ბენეფიციარები მხოლოდ სოციალურად დაუცველი ოჯახები არიან, რომლებიც საჭიროებენ სახელმწიფოს დახმარებას, რათა არსებობა შეინარჩუნონ.

„სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „რ“ პუნქტი ღატაკად მიიჩნევს ოჯახს „რომლის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის მაჩვენებელი საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილ დონეზე ნაკლებია.“ იმ რეჟიმში, როდესაც საკანონმდებლო ბაზა ცალკე არ არეგულირებს სახელმწიფო საკუთრებაში შეჭრილი ოჯახების მდგომარეობის შეფასებას, საჭიროებების განსაზღვრას ან დახმარებას, სადავო ნორმის შემოღებით, სახელმწიფო მათ უსპობს შანსს მიიღონ ის მინიმუმი გარანტია, რაც შესაძლოა აუცილებელი იყოს არსებობისთვის.

სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აღიარებული უფლება სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობისათვის მეტად მნიშვნელოვან პრინციპს, კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციურ გარანტიას წარმოადგენს. თანასწორობა ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასების კრიტერიუმია. უფლების არსი თანაბარ პირობებში მყოფი სუბიექტებისთვის თანაბარი შესაძლებლობების შეთავაზებით განისაზღვრება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს, მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის 1/3/534 გადაწყვეტილება,IIპ.3).

ამასთანავე, კონსტიტუცია ავალდებულებს სახელმწიფოს ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნას, „რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს პირიქით.’’(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება)

იმისთვის, რომ შეფასდეს არსებობს თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული უფლების დარღვევა, აუცილებელია დადგინდეს სუბიექტებს შორის არსებითი თანასწორობა. პირები უნდა წარმოადგენდნენ შედარებად კატეგორიებს,  არსებითად თანასწორნი იყვნენ კონკრეტული ვითარებასა თუ სამართლებრივ ურთიერთობაში.(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ.2)

საკონსტიტუციო დავის ფარგლებში, შესადარებელ კატეგორიებს წარმოადგენენ ერთი  მხრივ, მოსარჩელე,  რომელსაც სახელმწიფო საკუთრებაში შეჭრის გამო არ აქვს საშუალება დარეგისტრირდეს სოციალურად დაცველი ოჯახების ერთიან ბაზაში, ხოლო მეორე მხრივ პირები, რომლებიც არ ცხოვრობენ სახელმწიფო საკუთრებაში, ან რომლებმაც აღნიშნული ცვლილებების განხორციელებამდე (2013 წლის 17 მაისამდე) მიმართეს სააგენტოს რეგისტრაციისათვის.

მთავრობის N126 დადგენილების 1-ლი მუხლის 1-ლი პუნქტის მიხედვით მისი მიზანია იმ ოჯახების იდენტიფიცირება და აღრიცხვა, „რომლებიც საჭიროებენ სოციალურ დახმარებას და შეიძლება გახდნენ ამ დახმარების მიმღებნი.“ საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ ამგვარი დახმარების მიღების მიზნებისთვის ეს პირები უნდა განიხილებოდნენ არსებითად თანასწორებად.

ოჯახებს, რომლებიც თვითნებურად არიან შეჭრილნი სახელმწიფო საკუთრებაში, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა ოჯახს, თავისუფლად შესაძლოა ჰქონდეთ სოციალური დახმარების მიღების საჭიროება და ისინი უნდა განიხილებოდნენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებად. ამ მხრივ საინტერესოა  საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ საქართველოს შრომის ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსგან მიღებული ინფორმაცია რომლის თანახმად, მხოლოდ თბილისის მასშტაბით, სსიპ სახელმწიფო ქონების ეროვნული სააგენტოს მიერ ბაზაში რეგისტრაციის შეზღუდვა მოთხოვნილია 49 ობიექტზე. ამავდროულად, სახელმწიფო ობიექტებში განხორციელებული მონიტორინგის შედეგები ცხადყოფს, რომ შენობების მობინადრეთა უმრავლესობა უსახლკარო პირებს წარმოადგენენ, რომლებსაც უკიდურესად მძიმე სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებში უწევთ ცხოვრობა.(საქართველოს სახალხო დამცველის სპეციალური ანგარიში „უფლება სათანადო საცხოვრისზე“, 2015 წ, გვ.27 იხ: https://drive.google.com/file/d/0B7johJVjupxNWjlTVTlRQlhYdHc/view) აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ N126 დადგენილების მე-8 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ოჯახი რეგისტრირებულად ითვლება, თუ მას მინიჭებული აქვს სარეიტინგო ქულა. საქართველოს მთავრობის N758 დადგენილება, რომლითაც განისაზღვრება სარეიტინგო ქულის მინიჭების მეთოდოლოგია, ძირითადად შინამეურნეობის მიხედვით აფასებს ოჯახის სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას. სწორედ ეს გარემოება ხშირად განაპირობებს უსახლკარო პირების მოტივაციას თვითნებურად დაიკავონ ქონება იმ იმედით, რომ შედეგად შეძლებენ სოციალური დახმარებით სარგებლობას. შესაბამისად, 2013 წლის 17 მაისის ცვლილებებით ყველაზე მეტად სწორედ უსახლკარო პირები ზარალდებიან.

ამრიგად, სადავო ნორმით განსაზღვრული პირები საჭიროების მქონე ნებისმიერი სხვა პირისგან განსხვავდებიან სახელმწიფო საკუთრებაში ცხოვრებისა და მონაცემთა ერთიან ბაზაში რეგისტრაციის დროის მიხედვით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, როდესაც საქმე გვაქვს კლასიკური ნიშნით დიფერენციაციასთან, სასამართლო იყენებს შეფასების მკაცრ ტესტს და ნორმას აანალიზებს თანაზომიერების პრინციპის მიხედვით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილეა #1/1/493, II. პ.6) იმავდროულად, მკაცრი ტესტი გამოიყენება უფლებაში ჩარევის ინტენსივობიდან გამომდინარე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი „თანასწორობის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპის“ დამდგენი ნორმა/ მისი მიზანი „გაცილებით უფრო მასშტაბურია, ვიდრე მხოლოდ მასში არსებული შეზღუდული ჩამონათვლის მიხედვით დისკრიმინაციის აკრძალვა.“( საქართველოს საკონტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის #2/1-392 გადაწყვეტილება, II.პ.2) შესაბამისად, თანასწორობის ძირითად არსთან კონფლიქტში მყოფი ნებისმიერი ნორმა არის საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი.

ამასთანავე, სახელმწიფოს, სოციალური უფლებების დისკრიმინაციის გარეშე სარგებლობის უზრუნველყოფის ვალდებულება აღებული აქვს „ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ“ საერთაშორისო პაქტის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით, რომლის თანახმად: „წინამდებარე პაქტის მონაწილე სახელმწიფოები იძლევიან იმის გარანტიას, რომ წინამდებარე პაქტში ჩამოთვლილი უფლებები განხორციელებული იქნება რასის, კანის ფერის, სქესის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა მრწამსის, ეროვნული ან სოციალური წარმომავლობის, ქონებრივი მდგომარეობის, დაბადების ან სხვა გარემოებათა მიხედვით ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე.“

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ მთავრობის N126 დადგენილების მე-5 მუხლის მე-5 პუნქტი ბლანკეტურად უკრძალავს სახელმწიფოს საკუთრებაში მცხოვრებ პირებს მონაცემთა ბაზაში რეგისტრაციასა და სოციალური დახმარების მიღებას. ეს უკანასკნელი, პირთა უფლებაში ჩარევის იმდენად ინტენსიურ ფორმას წარმოადგენს, რომ თანასწორობის იდეას აზრს უკარგავს. შესაბამისად, აუცილებელია მოპასუხე მხარემ დაასაბუთოს თუ რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება სახელმწიფო საკუთრებაში მხცოვრები(ხშირ შემთხვევაში ყველაზე მოწყვლადი) პირების მიმართ აკრძალვის დაწესება, რომელიც გამორიცხავს მათ მიერ, როგორც მინიმალური სოციალური დახმარების მიღებას, ასევე, ამ პირების გათვალისიწინებას სოციალური პოლიტიკის დაგეგმვის ეტაპზე.

ამასთანავე, ლეგიტიმური მიზნის განსაზღვრა ვერ იქნება საკმარისი უფლებაში ჩარევის თანაზომეიერბის დასასაბუთებლად. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით,: „ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/2/411 , II-9).

სახელმწიფოს მიერ იდენტიფიცირებადი ლეგიტიმური მიზანი შესაძლოა იყოს სახელმწიფო საკუთრების დაცვა და გამოყენება. აღსანიშნავია, რომ ლეგიტიმური მიზანი მჭიდრო ლოგიკურ კავშირში უნდა იყოს დაწესებულ აკრძალვასთან. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მიიჩნია რომ ეკონომიკური უსაფრთზოების ლეგიტიმური მიზანი არ იყო ლოგიკურად დაკავშრებული უცხო ქვეყნის მოქალაქეებზე სასოფლო-სამეურნეო მიწის მიყიდვის აკრძალვასთან. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/512) ანალოგიურად, ნაკლებად სავარაუდოა არსებობდეს ლოგიკური მიმართება სოციალურ დახმარებასთან წვდომის აკრძალვასა და თვითნებური შეჭრისგან სახელმწიფო საკუთრების დაცვას შორის.

ამგვარი კავშირის არსებობის შემთხვევაშიც კი, საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არ არის დასახელებული მიზნის მიღწევის აუცილებელი საშუალება. სოციალურ დახმარებასთან წვდომის სრული აკრძალვის გარეშეც, შესაძლებელია სახელმწიფო საკუთრების დაცვა და გამოყენება. ამგვარი მიზნის მიღწევის საშუალებად საქართველოს მთავრობა, 2013 წლის 17 მაისის ცვლილებამდე, განიხილავდა, ერთჯერადად, 6 თვის ვადით, ბინის ქირის კომეპნსაციის გაცემას. („ზოგიერთი კატეგორიის ოჯახისათვის სოციალური უზრუნველყოფის მიზნით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 28 ნოემბრის N454 დადგენილება).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს რომ სადავო ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის უფლებას, თანაც ისე, რომ არ არსებობს ლოგიკური კავშირი იდენტიფიცირებად მიზანსა და უფლების შემზღუდავ ღონისძიებას შორის.

სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლთან

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული „პატივისა და ღირსების“ უფლება ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპია, რომელსაც ეყრდნობა ძირითადი უფლებების სისტემა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განმარტა, რომ ღირსების უფლება გაცილებით უფრო ფართო შინაარსის მატარებელია ვიდრე ცნების სამოქალაქო-სამართლებრივი მნიშვნელობა. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება, პ. 30) სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, „ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები წარმოადგნენენ ადამიანის ღირსების დაცვის სამართლებრივ გარანტიას“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება, II, პ.3) ამასთანავე, “კონსტიტუციის მიზნებისთვის ღირსების დაცვა გულისხმობს სოციალურ მოთხოვნილებას ადამიანის პატივისცემაზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის #1/4/592 გადაწყვეტილება, II .პ.16)

შესაბამისად, მივიჩნევთ რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ღირსების უფლების ფართო შინაარსობრივი განმარტების გამოყენებით უნდა შეაფასოს, რამდენად აკმაყოფილებს პიროვნებისთვის სოციალურ დახმარებასთან წვდომის ბლანკეტური აკრძალვა სოციალური სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპისა და ადამიანის ღირსეული ყოფის მოთხოვნებს. სასამართლომ უნდა იმსჯელოს სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ერთგვარ „სადამსჯელო მოქმედებებზე“, რომელთა შედეგად ინდივიდი რჩება სახელმწიფო დაცვის მიღმა, ყოველგვარი მინიმალური სოციალური დახმარების და არსებობისთვის აუცილებელი პირობების გარეშე.

ამ მხრივ, საინტერესოა საერთაშორისო პრაქტიკის ანალიზი ღირსების უფლების შინაარსსა და მიზნებთან დაკავშირებით. საქართველოს მსგავსად რიგი ქვეყნები აღიარებენ „პატივისა და ღირსების“ კონსტიტუციურ უფლებას. მათ შორის ყველაზე მდიდარი პრაქტიკით გამოირჩევა გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო. გერმანიის ძირითადი კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით ღირსება სამართლებრივი წესრიგის ფუნდამენტურ პრინციპს წარმოადგენს, საკონსტიტუციო სასამართლო მას განმარტავს როგორც „უმაღლეს კონსტიტუციურ ღირებულებას“, რომელსაც ყველა სხვა უფლება ეფუძნება (BVerfGE 5, 85; BVerfGE 6, 32; BVerfGE 45, 187; BVerfGE 109, 279; BVerfGE 115, 118). აღიარებულია ღირსების უფლებიდან გამომდინარე სახელმწიფოს როგორც ნეგატიური, ასევე პოზიტიური ვალდებულებები, რომლებიც კრძალავენ ერთი მხრივ, უფლებაში ჩარევას და ამავდროულად, ავალდებულებენ სახელმწიფოს განახორციელოს კონკრეტული ქმედითი ღონისძიებები (BVerfGE 125, 175 (Hartz IV)). სასამართლოს აზრით, ღირსების უფლებისა და სოციალური სახელმწიფოს პრინციპის რეალიზება ავალდებულებს სახელმწიფოს შექმნას ადამიანის ღირსეული არსებობისთვის აუცილებელი მინიმალური პირობები. (BVerfGE 82, 60) შესაბამისად, სწორედ ღირსების კონტექსტში აფასებს გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლო პატიმრის სოციალური ინტეგრაციის თუ სათანადო საცხოვრებელი პირობების უფლებას. განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს სასამართლოს 2010 წლის გადაწყვეტილება, რომელიც ეხება სოციალური დახმარების სახით გასაცემი თანხის გაანგარიშების მეთოდიკას. სასამარლომ, „საარსებო მინიმუმთან წვდომის უფლება“, ცალკე აღებული, ღირსების უფლების შემადგენელ ნაწილად აღიარა და დაადგინა, რომ სახელმწიფოს მიერ განსაზღვრული მეთოდიკა ეწინააღმდეგებოდა ღირსების კონსტიტუციურ უფლებას.( BVerfGE 125, 175 (Hartz IV); Lucy A. Williams, “The role of courts in the quantitative-implementation of social and economic rights: a comparative study”, Constitutional Court Review, No. 3, pp. 141-199, 2010 141, at 148)

გერმანიის მსგავსად, ისრაელის ძირითადი კანონი ასევე ითვალისწინებს ღირსების უფლებას. ისრაელის უზენაესმა სასამართლომ ღირსების უფლების ჭრილში დეტალურად იმსჯელა სოციალურ დახმარებასთან წვდომის შესაძლებლობაზე და განმარტა, რომ : „ისრაელის სახელმწიფოში ადამიანის ღირსებას განსაზღვრავს სათანადო საცხოვრებელს პირობები, ვინაიდან ეს უკანასკნელი ასახულია იმ ღირებულებებსა და ძირითად პრინციპებში რომლითაც საზოგადოება ხელმძღვანელობს. ადამიანის ღირსება ირღვევა, როდესაც პირს სურს იცხოვროს და თავი იგრძნოს საზოგადოების ნაწილად, მაგრამ ამას ვერ ახერხებს სათანადო პოტენციალისა და შესაძლებლობების არარსებობის გამო. ამ შემთხვევაში ადამიანს აქვს მოლოდინი, რომ სახელმწიფო იმოქმედებს მისი ღირსების დასაცავად. თუ სათანადო სოციალური მხარდაჭერის მექანიზმების არსებობის პირობებში დადგინდება, რომ სახელმწიფომ მაინც დაარღვია ეს უფლება, იქნება ეს საკანონმდებლო თუ სხვა ნებისმიერი აქტით, ინდივიდს უფლება აქვს მიმართოს სასამართლოს და დაავალდებულოს სახელმწიფო შეუქმნას მას ღირსეული ცხოვრებისთვის საჭირო პირობები.“ (HCJ 366/03 Commitment to Peace and Social Justice Society v. Minister of Finance 60(3) PD 464 [2005])

სოციალური უფლებების განმარტების პროცესში ღირსების უფლება რელევანტური იყო ასევე უნგრეთის საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის, რომელმაც განაცხადა, რომ „ადამიანის ღირსების უფლების რეალიზაციისათვის აუცილებელია მინიმალურ საარსებო საშუალებებთან წვდომა“ (Hungary’s Constitutional Court, Decision 43/1995 (VI. 30) AB.)

ეროვნულ პრაქტიკასთან ერთად, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის 22-ე მუხლი პირდაპირ მიუთითებს ღირსების უფლებისა და სოციალური ვალდებულებების ურთიერთკავშირზე: „ყოველ ადამიანს, როგორც საზოგადოების წევრს, აქვს სოციალური უზრუნველყოფის უფლება და უფლება განახორციელოს ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ დარგებში, ნაციონალური მეცადინეობისა და საერთაშორისო თანამშრომლობის მეშვეობით და ყოველი სახელმწიფოს სტრუქტურისა და რესურსების შესაბამისად, ის უფლებები, რომლებიც აუცილებელია მისი ღირსების შენარჩუნების თავისუფალი განვითარებისათვის.“

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შესაძლოა სოციალურ დახმარებასთან წვდომის ბლანკეტური აკრძალვა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლსა და სოციალური სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობაში. ღირსების უფლების განხილვა მხოლოდ ნეგატიური ვალდებულების სახით შეუსაბამოდ დააკნინებდა უფლების არსსა და მიზნებს. მართალია, სახელმწიფოს გააჩნია გარკვეული დისკრეცია სოციალური პოლიტიკის განხორციელების ეტაპზე, თუმცა, ინდივიდისთვის ელემენტარული საარსებო (სასიცოცხლო) საშუალებებით უზრუნველყოფასთან წვდომის აკრძალვა, სახელმწიფო საკუთრების დაცვის მიზნით, უთუოდ იწვევს ადამიანის დამცირებას, მისი ღირსების შელახვას, ინდივიდის, როგორც მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას.

სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლთან

სოციალური სახელმწიფოს პრინციპი საქართველოს მიერ კონსტიტუციით აღიარებული ფუნდამენტური ღირებულებაა. მართალია იგი პრეამბულით გათვალისწინებულ მიზანს წარმოადგენს, მაგრამ ეს არცერთ შემთხვევაში არ იძლევა იმის მტკიცების უფლებას, რომ ეს პრინციპი არის მხოლოდ დეკლარაციული, პროგრამული დებულება, რომელიც კონკრეტულ დროსა და ვითარებაში სახელმწიფოს არაფერს ავალდებულებს.“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების ქეთევან ერემაძის და ბესარიონ ზოიძის განსხვავებული აზრი, საქართველო საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2009 წლის 27 აგვისტოს #1/2/434 გადაწყვეტილების მოტივაციის ნაწილთან დაკავშრებით, პ.9) სოციალური სახელმწიფო არ არის მხოლოდ დეკლარირებული, ბუნდოვანი დებულება, რომლის განხორციელება სახლემწიფოს კეთილ ნებაზე არის დამოკიდებული, არამედ, პრინციპის შინაარსი სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებებისა და ამოცანების ერთობლიობაა.

საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლი, თავის მხრივ, უზრუნველყოფს იმ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვას, რაც საქართველოს კონსტიტუციით უშუალოდ შესაძლოა არ იყოს გათვალისწინებული, თუმცა გამომდინარეობს კონსტიტუციური პრინციპების, მისი ზოგადი სულისკვეთებისა და საერთაშორისო ადამიანის უფლებებათა სტანდარტებიდან.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2002 წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილებაში იმსჯელა საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლისა და სოციალურ უფლებების ურთიერთკავშირზე. პირველ რიგში, სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა მოსარჩელეების მოწყვლადობაზე და სახელმწიფოს ვალდებულებაზე განსაკუთრებული ყურადღება გამოეჩინა მათი საჭიროებების მიმართ. სასამართლომ მიიჩნია, რომ სოციალური შეღავათები, კერძოდ ელექტროენერგიის საფასურისგან გათავისუფლება, წარმოადგენდა კონსტიტუციის 39-ე მუხლის შინაარსით გათვალისწინებულ და სახელმწიფოს მიერ აღიარებულ იმ უფლებებას: „რომელთა დაცვის მძლავრი მექანიზმების შესაქმნელად სახელმწიფო ვალდებულია გამოიყენოს მის ხელთ არსებული ყველა მართებული საშუალება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2002 წლის 18 აპრილის #1/1/126,129,158 გადაწყვეტილება, პ. III) 

შესაბამისად, იმისათვის რომ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლი უფლებების ეფექტური რეალიზების საშუალებას ქმნიდეს, აუცილებელია სოციალური სახელმწიფოს კონსტიტუციური პრინციპის შინაარსის მიცემითა და საქართველოს მიერ საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრი ვალდებულებების ანალიზით, მოხდეს სოციალური დაცის უფლების რეალიზება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტით, სახელმწიფოს მიერ ნაკისრი ვალდებულება სოციალური უფლებების რეალიზაციის თაობაზე დარჩება მხოლოდ აბსტრაქტული და ილუზორული.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ახდენს სოციალური უზრუნველყოფის მიღების უფლებაში არა მხოლოდ ჩარევას, არამედ ამგვარ შესაძლებლობას სრულიად უსპობს ინდივიდთა კონტეტულ ჯგუფს, სახელმწიფო საკუთრებაში შეჭრილ პირებს. უფლებაში ჩარევის ამგვარი ინტენსივობა არ შეიძლება ლოგიკურ კავშირში იყოს რომელიმე ლეგიტიმურ მიზანთან. მართალია, სახელმწიფოს გააჩნა საკუთრების დაცვის ინტერესი, თუმცა, ეს უკანასკნელი არ უნდა იწვევდეს იმგვარი ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობას, რომელიც საერთოდ უფლებრივი გარანტიის მიღმა ტოვებს ინდივიდთა ჯგუფს.