სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს:

1. სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონით სავალდებულო ყველა რეკვიზიტს;

2. შემოტანილია უფლებამოსილი პირების მიერ კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის გამო;

3. სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია;

4. სადავო საკითხთან დაკავშირებით არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილება;

5. სარჩელი შემოტანილია კანონით დადგენილი ვადების დაცვით;

6. არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობის უზრუნველყოფის მიზნით.

აქედან გამომდინარე, არ არსებობს მისი სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები.

1. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102 მუხლის პირველი ნაწილის წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთის პირველ პუნქტთან

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლი აწესრიგებს სამოქალაქო სამართალწარმოებაში მხარეთა შორის მტკიცების ტვირთს განაწილებისა და მტკიცებულებათა დასაშვებობის წესს. კერძოდ, ჩვენს მიერ გასაჩივრებული 102-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით „თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებანი, რომლებზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნებსა და შესაგებელს.“

მხარეთა შეჯიბრობითობისა და თანაბარი შესაძლებლობების პრინციპი სამოქალაქო პროცესის უმნიშნელოვანეს პრინციპს წარმოადგენს, რაც ასევე საქართველოს კონსტიტუციის მიერ ადამიანის ძირითად უფლებათა რანგშია აუყვანილი და ასევე დაცულია ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის სხვადახვა ინსტრუმენტებით, მათ შორის, ადამიანის უფლებთა და ძირითდ თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლით. კერძოდ, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის პირველი ნაწილი, განმარტავს რა შეჯიბრობითობის პრინციპს, აცხადებს, რომ „სამართალწარმოება მიმდინარეობს შეჯიბრებითობის საფუძველზე. მხარეები სარგებლობენ თანაბარი უფლებებითა და შესაძლებლობებით, დაასაბუთონ თავიანთი მოთხოვნები, უარყონ ან გააქარწყლონ მეორე მხარის მიერ წამოყენებული მოთხოვნები, მოსაზრებები თუ მტკიცებულებები. მხარეები თვითონვე განსაზღვრავენ, თუ რომელი ფაქტები უნდა დაედოს საფუძვლად მათ მოთხოვნებს ან რომელი მტკიცებულებებით უნდა იქნეს დადასტურებული ეს ფაქტები.“

როგორც აღვნიშნეთ, შეჯიბრობითობისა და თანაბარი შესაძლებლობების პრინციპი ადამიანის ძირითად უფლებას წარმოადგენს და ის საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ერტ-ერთი უმთავრესი ძირითადი უფლებაა, რომლის დარღვევაც, თავის მხრივ იწვევს იმ სხვა ძირითადი უფლებების დარღვევასაც, რომლებიც სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფარგლებში შეიძლება იქნენ დაცული. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად „ყოველ ადამიანს აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუციის 85-ე მუხლის მე-3 პუნქტი პირდაპირ აცხადებს, რომ „სამართალწარმოება ხორციელდება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე.“

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, როგორც სისხლისსამართლებრივ, ისე სამოქალაქოსამართლებრივ საქმეებზე. ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, შეჯიბრობითი სამართალწარმოების პრინციპდან გამომდინარე მოთხოვნები ასრებითად იგივეა როგორც სამოქალაქო სამართლის, ისე სისხლის სამართლის საქმეებში (Werner v. Austria, § 66). სასამართლოს პრეცენდეტული სამართლით, „თანაბარი შესაძლებლობების“ პრინციპი წარმოადგენს უფრო ფართო ცნების - სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელ ნაწილს, რომელიც თანაბრად ვრცელდება როგორც სისხლის სამართლის, ისე სამოქალაქო სამართლის საქმეებზე (Feldbrugge v. Netherlands, § 44).

მართალია, სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით ევროპული კონვნცია არ ადგენს მტკიცებულებათა დასაშვებობისა და შეფასების (მათ შორის მტკიცებულებათა ძალის და მტკიცების ტვირთს) წესებს, რასაც ის წევრი ქვეყნების კანონმდებლობას მიანდობს, თუმცა, კონვენციის მიხედვით სასამართლოს ვალდებულია შეამოწმოს სამართალწარმოება მთლიანობაში იყო თუ არა სამართლიანი, მათ შრის მტკიცებულებებთან დაკავშრებულ საკითხებზე (Elscholz v. Germany [GC], § 66;). შესაბამისად, მნიშვნელოვანია სადავო ნორმა შეფასდეს საქართველოს კონსტიტუციითა და ევროპული კონვენციით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლების ჭრილში და ათვალისწინებული იქნეს ის მდიდარი გამოცდილება, რომელიც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს გააჩნია განსახილველ საკითხთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, სამართლიანი სასამართლოს უფლების არსის შეფასებისას, აღნიშნა, რომ „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება №1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

საკონსტიტუციო სასამართლომ შეფასებით, „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს ძირითადი ფუნქციაა ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სათანადო რეალიზაციის უზრუნველყოფა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/1/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II. პ.57).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, უპირველესად, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებისა და სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამ თვალსაზრისით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების განხორციელება „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს უკავშირდება და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). „სასამართლო ხელისუფლების ... უფლებამოსილება უნდა წარმოადგენდეს 42-ე მუხლის რეალიზაციის ეფექტურ შესაძლებლობას და, იმავდროულად, სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება № 1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

მართლმსაჯულების განხორციელება გულისხმობს იმას, რომ დავა გადაწყდება სამართლიანად, რაც თავის მხრივ გულისხმობს დავის მონაწილისადმი სამართლიან მოპყრობას. „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება № 1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 3.). „ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-20).

ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევს შეჯიბრობითობის პრინციპს. სასამართლოს განმარტებით „შეჯიბრებითი პროცესის არსს ქმნის მხარეების შესაძლებლობა, წარმოადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო მსჯელობს ფაქტობრივ გარემოებებზე, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე და საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე, რათა დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში და გავლენა მოახდინონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებაზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის 3/1/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-75). ეს ყოველივე იმაზე მეტყველებს, რო „შეჯიბრებითობის პრინციპი სამართლიანი სასამართლოს სხვადასხვა გარანტიაში შეიძლება გამოვლინდეს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2015 წლის 29 სექტემბრის №3/1/608,609 გადაწყვეტილება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციურ წარდგინებაზე საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 306-ე მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 297- ე მუხლის „ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე, II-17).

შეჯიბრობითობის პრინციპის შემოღებით საქართველოს კონსტიტუცია აწესებს მხარეთა თანაბარ შესაძლებლობას წარადგინოს და გააქარწყლოს მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარდგენილი მტკიცებულება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ „როგორც სისხლის, ისე სხვა ტიპის სამართალწარმოების ფარგლებში შეჯიბრებითობის პრინციპის მთავარი მიზანია, უზრუნველყოს პროცესის მხარე შესაძლებლობით, გაეცნოს, აზრი გამოთქვას და თუ ეს მის ინტერესებშია გააქარწყლოს ყველა მტკიცებულება და არგუმენტი, რომელზეც სასამართლომ შეიძლება დააფუძნოს თავისი მოსაზრება, აგრეთვე დაარწმუნოს სასამართლო თავისი პოზიციის სისწორეში, წარუდგინოს მას შესაბამისი მტკიცებულებები და მოსაზრებები, რასაც სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს თავის დასაბუთებულ გადაწყვეტილებაში, როგორც მხარის მოთხოვნის დაკმაყოფილების, ისე უარყოფის შემთხვევაში. ამ მიზნიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ შეჯიბრებითობის პრინციპი უკავშირდება სამართლიანი სასამართლოს უფლების სხვა გარანტიებსაც – მოწინააღდეგე მხარის მტკიცებულებების შესახებ ინფორმაციის მიღების უფლებას, საკმარისი დროისა და შესაძლებლობის ქონას დაცვის მოსამზადებლად და დაცვის უფლებას, პირადად ან დამცველის მეშვეობით მოწინააღმდეგე მხარის მოწმეების დაკითხვის და საკუთარი მოწმეების გამოძახებისა და თანაბარ პირობებში დაკითხვის უფლებას, დასაბუთებული სასამართლო გადაწყვეტილების მიღების უფლებას და ა.შ.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2015 წლის 29 სექტემბრის №3/1/608,609 გადაწყვეტილება, II-18).

შესაბამისად, სამრთიანი სასამართლოს უფლება შეუძებელია არსებობდეს თანასწორობის პრინციპის გარეშე, რადგანაც „თანასწორობის მოთხოვნა უზრუნველყოფს, რომ მხარეები ერთმანეთთან მიმართებით არ დაექვემდებარონ განსხვავებულ მოპყრობას და რომელიმე არ აღმოჩნდეს არახელსაყრელ მდგომარეობაში. თანასწორობა შეჯირებითობის აუცილებელი პირობაა, რადგან შეჯიბრებითობის პრინციპიდან გამომდინარე უფლებები – საქმის გადაწყვეტისთვის მნიშვნელოვან ყველა გარემოებაზე და მტკიცებულებაზე აზრის გამოთქმის, გაქარწყლების და პასუხის მიღების უფლება თანაბრად უნდა გააჩნდეს ყველა მხარეს. 85-ე მუხლში თანასწორობის და შეჯიბრებითობის პრინციპი დეკლარირებულია სასამართლოში საქმის განხილვის სხვა პრინციპებთან – გადაწყვეტილების საქვეყნოობასთან, სამართალწარმოების სახელმწიფო ენაზე განხორციელების და თარჯიმნით უზრუნველყოფის წესებთან ერთად და ეხება არა მხოლოდ სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების განხორციელებას, არამედ სასამართლო ხელისუფლების მიერ განხორციელებულ სამართალწარმოებას ზოგადად.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2015 წლის 29 სექტემბრის №3/1/608,609 გადაწყვეტილება, II-19).

სწორედ აღნიშნული პრინციპი განასხვავებს შეჯიბრობითობის კონსტიტუციურ პრინციპზე დაფუძნებულ სამართალწარმოებას ინკვიზიციური სამართალწარმოებისგან, რაც ძალზედ ნათლადაა ჩამოყალიბებული საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელშიც ხაზგასმულია, რომ „ინკვიზიციური პროცესისგან განსხვავებით, სადაც მოსამართლე აღჭურვილია უფლებამოსილებებით, საკუთარი ინიციატივით გამოიკვლიოს საქმესთან დაკავშირებული გარემოებები, შეჯიბრებითი მოდელის ფუნდამენტურ ნიშანს წარმოადგენს მოსამართლის ნეიტრალურობის პირობებში სასამართლოში ჭეშმარიტების დამტკიცების ფუნქციის მხარეთა ინიციატივისთვის მინდობა. აღნიშნულ მოდელში მოსამართლის მიმართ ნეიტრალურობისა და პასიურობის მოლოდინი მოქმედებს. შეჯიბრებითი პროცესი დაფუძნებულია რწმენაზე, რომ სათანადოდ მომზადებული და დაინტერესებული მხარეები სასამართლოს წარუდგენენ საკმარის ინფორმაციასა და არგუმენტებს, ხოლო მოსამართლის ძირითად ამოცანას მხარეთათვის ასეთი შესაძლებლობის უზრუნველყოფა წარმოადგენს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2015 წლის 29 სექტემბრის №3/1/608,609 გადაწყვეტილება, II-15).

სამართლიანი სასამართოს უფლების ფარგლებში შეჯიბრობითობის პრინციპზე დაფუძნებული სამართალწარმოება იმავდროულად სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გამოხატულებაა, ხოლო „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, შეიმუშაოს მტკიცების წესი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის №2/ 2 /579 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია რობაქიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლების პრინციპს შემდეგი გარემოებების გამო.

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა, ერთი მხრივ თითოეულ მხარეს აკისრებს იმ არემოებების დამტკიცების ვალდებულებას, რომელზედაც ის ამყარებს თავის მოთხოვნებს და შესაბამისად თითქოსდა სამართლიანად ანაწილებს მტკიცების ტვირთს, რეალურად, სადავო ნორმა დასაშვებად მიიჩნევს გარკვეული პრეზუმირებული (ნავარაუდევი) ფაქტების დადგენას ერთ-ერთი მხარის საწინააღმდეგოდ სამოქალაქო დავის განხილველი სასამართლოს მიერ, რომლის გაქარწყლების (საპირისპიროს დამტკიცების) ტვირთსაც სასამართლო იმ მხარეს აკისრებს, რომლის წინააღმდეგაც აღნიშნული ფაქტების არსებობა ივარაუდება.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ასევე ასევე ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

მოცემულ შემთხვევაში, თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 03 ნოემბრის გადაწყვეტილებით მოსარჩელე ქიბარ ხალვაშის და შპს “პანორამას” სარჩელზე სხვადასხვა მოპასუხეთა, მათ შორის, კონსტიტუციურ მოსარჩელეთა წინააღმდეგ, სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელეთა მოთხოვნა და ბათილად ცნო შპს სამაუწყებლო კომპანია “რუსთავი 2”-ის წილთა ნასყიდობის ხელშეკრულებები და მიაკუთვნა აღნიშული წილები მოსარჩელეებს. მოსამართე ურთმელიძემ, შემძენთა კეთილსინდისიერების და გარიგების ზნეობის ნორმებთან შესაბამისობის შეფასებისას გარკვეული სადავო ფაქტები მოპასუხეთა საწინააღმდეგოდ არსებულად მიიჩნია და მათვე დააკისრა ამ ფაქტების უარყოფის ტვირთი. კერძოდ:

(ა) მოსამართლემ მიიჩნია, რომ “თვალშისაცემი არაპროპორციულობა არის ერთ-ერთი ობიექტური ფაქტობრივი შემადგენლობა, რომელსაც შეიძლება ეხებოდეს სარგებლის მიმღების განზრახვა სამოქალაქო კოდექსის 54-ე მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე. მას აქვს მტკიცების ფუნქცია ...”. მოსამართლის აზრით, “მოპასუხემ ვერ ახსნა, თუ რატომ უნდა დაედო მოსარჩელეს ესოდენ არაადეკვატური ფასის გარიგებები. ასეთ შემთხვევაში, სწორედ მოპასუხის ვალდებულებას წარმოადგენდა მართლწინააღმდეგობის გამომრიცხავი გარემოებების დადასტურება, რადგან თვალს=შისაცემი არაპროპორციულობა ფასსა და გაწეულ მომსახურებას შორის უკვე თავისთავად განაპირობებს იმას, რომ სარგებლის მიმღებმა მხარემ უნდა უარყოს სუბიექტური წინამძღვრების (გასაკიცხი ქცევის) არსებობა. სწორედ სარგებლის მიმღების ვალდებულებაა ამტკიცოს საწინააღმდეგო, ანუ წარადგონოს ფაქტები და მტკიცებულებები, რმელიც უარყოფს გასაკიცხი ქმედების ფაქტობრივ ვარაუდს”.

(ბ) იმავე გადაწყვეტლებით, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ერთ-ერთი მოპასუხე არ წარმოადგენდა კეთილსინდისიერ შემძენს იმის გამო, რომ არა იმ გარიგებაში, რომლითაც მან წილზე საკუთრება მოიპოვა, არამედ ერთ-ერთ მანამდე დადებულ გარიგებაში გარიგების ერთ-ერთი მხარის წარმომადგენელი იყო მოპასუხის ძმა, რომელსაც უნდა ცოდნოდა რომ გარიგება ამორალური იყო. ხოლო, თავის მხრივ ერთ-ერთი ძმის მიერ ამ გარეოებათა ვითომდა ცოდნა ასევე შეერაცხა მის ძმას. ამ “ლოგიკური” მსჯელობის ნათელსაყოფად უშუალოდ გადაწყვეტილების ტექსტიდან ციტატს მოვიყვანთ: “სასამართლო ყურადღებას მიაქცევს იმ გარემოებას, რომ 2006 წლის 01 დეკემბერს შპს “გეო-ტრანსსა” და კომპანია “Delgado Resources” LTD-ს შორის შპს “სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2”-ის წილების ნასყიდობის ხელშეკრულების დადებისას ლ. ყარამანაშვილი წარმოადგენდა კომპანია “Delgado Resources”-ს.” ამ გარემოებაზე დაყრდნობით, სასამართლომ დააკსვნა, რომ “ლ. ყარამანიშვილისათვის ცნობილი იყო ის გარემოება, რომ სადავო სადაო ქონების ღირებულება შეადგენდა გაცილებით მეტს, ვიდრე იგი გაიყიდა შპს “გეო-ტრანსზე”, ხოლო ამ უკანასკნელმა ორი კვირის შემდეგ მიჰყიდა კომპანია “Delgado Resources” LTD-ს....... ამიტომ, იმის გათვალისწინებით, რომ ლ. ყარამანიშვილმა იცოდა, რომ სადავო ქონების (წილის) ღირებულება შეადგენდა გაცილებით მეტს, ვიდრე ის შეიძინა შპს “გე-ტრანსმა”, მიჩნეული უნდა იქნეს, რომ შემძენმა (სწორედ ის წარმოადგენდა კომპანიას, რომელმაც შეიძინა წილი შპს “გეო-ტრანსისაგან”) იცოდა, რომ გამსხვისებელი (შპს “გეო-ტრანსი”) არ იყო გასხვისებული წილის მესაკუთრე.”

სასამართლომ, ამ “წინამძღვრებზე” დაყრდნობით მიიჩნია, რომ “ლევან და გიორგი ყარამანიშვილები არიან ძმები .... ლევან და გიორგი ყარამანიშვილებს აქვთ საერთო საწარმოები, ხოლო მათი მოქმედებები ბიზნესაქიანობის დროს კოორდინირებულია”, და რომ “როგორც ლევან ყარამანიშვილის, ისე მისი ძმის - გიორგი ყარამანიშვილისათვის ცნობილი უნდა ყოფილიყო, უფრო მეტიც, ზემოთ განვითარებული მსჯელობის შედეგად მიჩნეული უნდა იყოს, რომ მათ იცოდნენ კიდეც, სადავო ქონებების - შპს “სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი -2”-ის წილების სამეწარმეო რეესტრში ასახული მონაცემების უზუსტობის თაობაზე ანუ იცოდნენ, რომ საჯარო რეესტრში რეგისტრირებული გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე”.

აღსანიშნავია, რომ სასამართლო პრქტიკის მიხედვით, ოჯახის წევრთა მონაწილებოთ არსებულ სამართლებრივ ურთიერთობებში არ გამოიყენება საჯარო რეესტრის სისრულისა და უტყუარობის პრეზუმფცია და კეთილსიდნსისიერი შემძენის ინსტიტუტი.

(გ) კიდევ უფრო მეტად თვალსშისაცემია ის გარეომება, რომ საწარმოს პარტნიორთა მიერ გარკვეული გარემოებების შესაძლო ცოდნის შემთხვევაში, სასამართლომ ასევე დადგენილად მიიჩნია, რომ ამ გარემოებების თაოაბაზე ცნობილი იყო ასევე იმ იურიდიული პირისთვისაც, რომლის პარტნიორებსაც წარმოადგენენ ის პირები, რომელთაც სავარაუდოდ იცოდნენ გარკვეული გარემოებების შესახებ. კერძოდ, აღნიშნულ სასამართლო გადაწყვეტილებაში ერთ-ერთი კონსტიტუციური მოსარჩელის შპს “ტელეკომპანია საქართველო”-ს მიმართ მითითებულია, რომ აღნიშნული საწარმოს “100% წილის მესაკუთრეებს წარმოადგენენ ლევან და გიორგი ყარამანაშვილები, საქმის მასალებში წარმოდგენილია შპს “სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2”-ის პარტნიორთა კრების ოქმი, რაც ადასტურებს, რომ შპს “ტელეკომპანია საქართველოს” მიერ წილის მირება სრულიად იყო შეთანხმებული და ნებადართული პარტნიოების მიერ. შესაბამისად, ამ უკანასკნელ იურიდიულ პირზეც ვერ გავრცელდება საჯარო რეესტრის სიზუსტისა და სისრულის პრეზუმფცია, რადგან ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე შემძენმა იცოდა, რომ გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე.”

აღსანიშნავია, რომ საერთო სასამართლოების პრაქტიკაში გავრცელებულია ოჯახის წევრთა მიერ გარკვეული მონაცემების ცოდნის პრეზუმფცია. მაგალითად, სასამართლოს გადაწყვეტილებებში ვხვდებით მსჯელობას, რომ “როდესაც გარიგება იდება ნათესავებს (მაგალითად, მამა-შვილს შორის) ან სხვა ოჯახის წევრებს შორის, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ოჯახის წევრებისათვის ცნობილია არსებული ვალდებულებების თაობაზე" (იხ. მაგ: უზენაესი სასამართლოს 2010 წლის 30 აპრილის №ას-571-879-09 განჩინება) და რომ ამ შემთხვევაში ქონების შემძენს კეთილსინდისიერების ინსტიტუტი ვერ იცავს. (იხ. მაგ: სუსგ, № ას-1439-1357-2012,ივლისი, 2013წ.).” იგივე მიდგომა გამოიყენება საწარმოსა და მისი პარტნიორის მიმართ (იხ. მაგ: №ას-1341-1379-2014; №ას-789-754-2014).

(დ) უმრავლეს შემთხვევაში, სასამართლოები სადავო ნორმის საფუძველზე სამოქალაქო პროცესის მონაწილეებს აკისრებენ მტკიცების ტვირთს დაადასტურონ საკუთარი კეთილსინდისიერება და ამ მიზნით დაადასტურონ, მათთვის უცნობი იყო გარკვეული გარემოებების შესახებ. მიგვაჩია, რომ მტკიცების ტვირთის ამგვარი განაწილება სრულიად არაპროპორციულია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის მნიშნელობაზე. სასამართლოს შეფასებით “საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან“.

სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, გამომდინარეობს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი, რომლის მიხედვით „კანონად შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც კანონის ხარისხის მოთხოვნებს პასუხობს. კანონის ხარისხი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან “(#1/3/407-26.12.2007 გადაწყვეტილება). თავის მხრივ, „სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი გამომდინარეობს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან და გულისხმობს, რომ ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა“ (#2/2-389-26.10.2007 გადაწყვეტილება).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილებებშიც ნათლადაა გამოკვეთილი სამართლებრივი განსაზრულობის პრინციპის მნიშვნელობა. კერძოდ, „არსებობს სამართლებრივი სახელმწიფოს ელემენტები, რომლებიც შეიძლება პირდაპირ არ იყოს გათვალისწინებული კონსტიტუციის რომელიმე ნორმით, მაგრამ არანაკლები დატვირთვა მიენიჭოთ, რადგანაც მათ გარეშე შეუძლებელია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის რეალიზება. სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ამგვარ ელემენტს წარმოადგენს ე.წ. „განჭვრეტადობის პრინციპი“, თუმცა მის სრულყოფილად აღსანიშნავად უფრო ტერმინი „განსაზღვრულობის პრინციპია“ შესატყვისი.“ სასამართლოს შეფასებით „განსაზღვრულობის პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან დაკავშრებული სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს“ (2/3/406,408-30.10.2008 გადაწყვეტილება).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არ აკმაყოფილებს ზემოთაღნიშნულ პრინციპებს. ის გაუმართლებლად ფართო დისკრეციას ანიჭებს მოსამართლეს. სადავო ნორმის აშკარა შეუსაბამობა სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპთან იწვევს აგრეთვე იმას, რომ სასამართლოების მხრიდან განხორციედეს ნორმის სხვადასხვაგვარი, მათ შორის, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო, განმარტება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით „სამართალშემოქმედი კონკრეტული საზოგადოებრივი ურთიერთობის მოწესრიგებისას ვალდებულია, ნათლად და გარკვევით ჩამოაყალიბოს ნორმის იურიდიული შინაარსი. ნორმის რაციონალური განმარტება უნდა გამორიცხავდეს მისი არაკონსტიტუციური შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას. სამართალშემოქმედის მიზანი, მოახდინოს რაციონალური შეზღუდვის დაწესება, ადეკვატურად უნდა იქნეს ასახული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, იქმნება უფლების დაღვევის მაღალი საფრთხე, ხოლო სამართალშემფარდებლის მიერ თუნდაც სწორად ჩამოყალიბებული პრაქტიკა, ვერ იქნება საკმარისი აღნიშნული საფრთხის პრევენციისთვის. „ცალკეულ შემთხვევაში კანონმდებელმა შესაძლოა საკმარისი სიზუსტით, სიცხადით და ადეკვატური კონკრეტულობით ვერ გამოხატოს თავისი ნება. შესაბამისად, ამა თუ იმ ნორმის ტექსტი პრაქტიკულად დაშორდება კანონმდებლის რეალურ შეხედულებებსა და სურვილებს მის შინაარსთან დაკავშირებით... (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ).

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მიუთითა ნორმის შინაარსის განსაზღვრულობის მასშტაბზე. მართალია, „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება № 1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება № 1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). 

ვფიქრობთ, რომ განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ვერ იცავს კონსტიტუციით დადგენილ სტანდარტებს, რის გამოც, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც:

(ა) პირის მიერ გარკვეული გარემოებების ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას ამ პირის ოჯახის წევრის ან სხვა ახლო ნათესავის მიმართ და მასვე ამ გარემოებათა აკისრებს ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს;

(ბ) საწარმოს პარტნიორის მიერ გარკვეული გარემოებების შესაძლო ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას საწარმოს მიმართ და მასვე აკისრებს ამ გარემოებათა ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს ან/და საწარმოს მიერ გარკვეული გარემოებების შესაძლო ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას ამ საწარმოს პარტნიორის მიმართ და მასვე აკისრებს ამ გარემოებათა ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს;

(გ) ითვალისწინებს კერძოსამართლებრივი გარგების ერთ-ერთი მხარის არაკეთილსინდისიერების ვარაუდს და ამ მხარეს აკისრებს მისი კეთილსინდისიერების მტკიცების ტვირთს.

2. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი ნაწილის წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან

ზემოთდასახელებული გარემოებების გამო, სადავო ნორმა ასევე ხელყოფს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ საკუთრების უფლებას.

ამ თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია მოვიხმოთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა საკუთრების უფლებისა და სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობასთან დაკავშირებით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „კონსტიტუციის 21-ე მუხლი უნდა განიმარტოს სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპთან კავშირში. სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ გადაწყვეტილებაში განიმარტა სამართლებრივი უსაფრთხოების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტი – განსაზღვრულობის პრინციპი, რომელიც განამტკიცებს კანონმდებლობის განჭვრეტადობის გარანტიებს. სამართლებრივი უსაფრთხოების კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია სამართლებრივი ნდობის პრინციპი.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის გადაწყვეტილება №2/3/522,553 საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-37). იმავე გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით აღნიშნა, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის გათვალისწინებით, დაცული უნდა იყოს ლეგიტიმური მოლოდინები, რომელთა მიმართაც ინდივიდებს ნდობა გააჩნიათ. კანონით მინიჭებული უფლებების მიმართ მაღალია ინდივიდების ნდობის ხარისხი. აღნიშნული ნდობის გაუმართლებელი შერყევა ნეგატიურად აისახება სამართლის მიმართ ნდობასა და სამართლებრივ უსაფრთხოებაზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის გადაწყვეტილება №2/3/522,553 საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-43).

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-32).

სხვა გადაწყვეტილებებში საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ საკუთრების უფლება წარმოადგენს თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების განვითარების საყრდენს, რომელსაც ეფუძნება საბაზრო ეკონომიკა და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვა. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს საკუთრების როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას, ხოლო, მეორე მხრივ, წარმოადგენს ინდივიდის ძირითად უფლებას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის გადაწყვეტილება №2/3/522,553 საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-31).

საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ “საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე `საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-5).

სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეს, მასზე დაკისრებული სრულიად არალეგიტიმური და არაპროპორციული პრეზუმფციის უარყოფის ტვირთის დაკისრებით, აღარ ექნება შესაძლებლობა სრულფასოვნად დაიცვას საკუთარი ინტერესები.

საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). 

სრულიად საპირისპირო დასკვნის შესაძლებლობას იძლევა სადავო ნორმა. მასში არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, ნათელია, რომ არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საგულისხმოა, რომ საკითხი ეხება საკუთრების უფლებას, ხოლო „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტრესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

„ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

ყოველივე ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით გთხოვთ არაკონსტიტუციურად ცნოთ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც:

(ა) პირის მიერ გარკვეული გარემოებების ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას ამ პირის ოჯახის წევრის ან სხვა ახლო ნათესავის მიმართ და მასვე ამ გარემოებათა აკისრებს ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს;

(ბ) საწარმოს პარტნიორის მიერ გარკვეული გარემოებების შესაძლო ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას საწარმოს მიმართ და მასვე აკისრებს ამ გარემოებათა ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს ან/და საწარმოს მიერ გარკვეული გარემოებების შესაძლო ცოდნის შემთხვევაში ახდენს ამ გარემოებათა ცოდნის პრეზუმირებას ამ საწარმოს პარტნიორის მიმართ და მასვე აკისრებს ამ გარემოებათა ცოდნის უარყოფის მტკიცების ტვირთს;

(გ) ითვალისწინებს კერძოსამართლებრივი გარგების ერთ-ერთი მხარის არაკეთილსინდისიერების ვარაუდს და ამ მხარეს აკისრებს მისი კეთილსინდისიერების მტკიცების ტვირთს.