სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის

მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს:

 

1. სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონით სავალდებულო ყველა რეკვიზიტს;
2. შემოტანილია უფლებამოსილი პირების მიერ კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის გამო;
3. სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია;
4. სადავო საკითხთან დაკავშირებით არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა

გადაწყვეტილება;

5.  სარჩელი შემოტანილია კანონით დადგენილი ვადების დაცვით;
6. არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობის უზრუნველყოფის მიზნით.

 

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არ არსებობს მისი სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები.

წინამდებარე საკონსტიტუციო სარჩელით ააიპ ფრემა –

სარგებლობს რა საქართველოს კონსტიტუციის და შესაბამისი კანონმდებლობის შესაბამისი, ზემოჩამოთვლილი, დებულებებით მინიჭებული უფლებით,

რეგისტრირებულია რა გადამხდელად საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს − შემოსავლების სამსახურში (ამონაწერი თან ერთვის სარჩელს – დანართი R),

ეყრდნობა რა, ამ სასამართლოს 2007 წლის პირველი მარტის 1/1/413 განჩინებით დადგენილ სტანდარტს (საქმეზე – საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტული საზოგადოება ,,ანდრონიკაშვილი, საქსენ–ალტენბერგი, ბარამიძე და პარტნიორები" საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ), მიაჩნია, რომ სარჩელში განხილული უფლების სავარაუდო დარღვევის საფრთხე მისთვის რეალური და პირდაპირია,

 

პატივიცემით წარუდგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს

შემდეგ მოთხოვნას –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეორე პუნქტთან და 30-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

1.1. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით „4. პირის მიერ საგადასახადო დეკლარაციაში გადასახადის თანხის 50 000 ლარზე მეტით შემცირება ითვლება გადასახადისაგან დიდი ოდენობით თავის არიდებად და იწვევს პასუხისმგებლობას საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობის შესაბამისად.“ აღნიშნულ ლოგიკურად აგრძელებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218-ე მუხლი და ადგენს პასუხისმგებლობას გადასახადისაგან თავის არიდებისთვის დიდი და განსაკუთრებით დიდი ოდენობით. მუხლის მიზნებისთვის დიდ ოდენობად ითვლება, როდესაც გადასახდელი გადასახადის თანხა აღემატება ორმოცდაათი ათას ლარს, ხოლო განსაკუთრებით დიდ ოდენობად – როდესაც თანხა აღემატება ასი ათას ლარს. 218-ე მუხლის ასევე ითვალისწინებს შენიშვნას პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძვლების შესახებ, რომლის თანახმად: „პირს ამ მუხლით გათვალისწინებული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება, თუ საგადასახადო შემოწმების შედეგებზე „საგადასახადო მოთხოვნის“ მიღებიდან 45 სამუშაო დღის ვადაში გადახდილი, გადავადებული ან კორექტირებული იქნება გადასახდელად დაკისრებული ძირითადი თანხა ან მისი გადახდის ვალდებულება შეჩერებულია კანონის საფუძველზე.“

მოგახსენებთ, რომ პირი, რომელიც საგადასახადო დეკლარაციაში გადასახადის თანხის 50 000 ლარზე მეტით შეამცირებს დაეკისრება ადმინისტრაციული წესით, საგადასახადო კოდექსის იმავე 275-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით დაჯარიმდება 10%-ით თუ გადასახადის თანხის შემცირება გამოწვეულია საგადასახადო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს მიერ პირის საგადასახადო ვალდებულების წარმოშობის მომენტის (პერიოდის) შეცვლით, ხოლო ყველა სხვა შემთხვევაში გადასახადის თანხის 50 პროცენტის ოდენობით (მუხლი 275, ნაწილი 2), მათ შორის, გადასახადის შემცირებისას პირის მიერ საგადასახადო დეკლარაციაში შესამცირებლად გამოანგარიშებული თანხის/დაბრუნებას დაქვემდებარებული თანხის გაზრდისას (მუხლი 275, ნაწილი 3).

გადასახდელ გადასახადს, ჯარიმას (10%, ხოლო შემთხვევათა უმეტესობაში – 50%-ს) ემატება საურავი ყოველი ვადაგადაცლებული დღისთვის 0,05% (საქართველოს საგადასახდო კოდექსი, მუხლი 272, ნაწილი 4).

ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით (ენჯელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ, Engel and others v. The Netherlands)[1], სანქციას შესაძლებელია მიენიჭოს სისხლისსამართლებრივი მნიშვნელობა თუ გავითვალისწინებთ შესაბამის კრიტერიუმებს, ესენია:

ა) დანაშაულის (და შესაბამისად, მისთვის გათვალისწინებული სანქციის) ადგილი ადგილობრივი ქვეყნის სამართლის სისტემაში;

ბ) დანაშაულის ხასიათი ან;

გ) ჯარიმის ხასიათი და მისი სიმკაცრის ხარისხი.[2]

ზემოაღნიშნული კრიტერიუმები ალტერნატიულია და „სისხლისსამართლებრივად“ მიჩნევისათვის საკმარისია ერთ-ერთი პირობის არსებობა.[3] ამასთან, ეს არ გამორიცხავს შეკრებითობის მიდგომას, მაშინ როდესაც ცალ-ცალკე თითოეული კრიტერიუმის ანალიზი არ იძლევა შესაძლებლობას, ცხადად დავასკვნათ, რომ სახეზეა „სისხლისსამართლებრივი სანქცია“.[4]

ამასთან, საქმეზე ბენდენაუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Bendenoun v. France),[5] რომელშიც გამოჩნდა, რომ „სისხლისსამართლებრივი სანქციის“ მნიშვნელობა არ არის შეზღუდული ფორმალური კრიტერიუმით და კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებისათვის დიდი ოდენობის ჯარიმას ან „მნიშვნელოვანი საგადასახდო ჯარიმას“ შესაძლო რომ „სისხლისსამართლებრივი სანქციის“ მნიშვნელობა მიენიჭოს.[6] სასამართლომ დაადგინა, რომ ბატონი ბენდენაუნის სამართალდარღვევა და ჯარიმა ემყარებოდა საგადასახადო კანონმდებლობის ზოგად წესს (თანაბრად ვრცელდებოდა ყველა გადასახადის გადამხდელზე და ადგენდა კონკრეტულ წინაპირობებს ჯარიმის დაკისრებისათვის).[7] საგადასახდო საურავი მიზნად ისახავდა არა მხოლოდ ქონებრივ/ფინანსურ კომპენსაციას მიყენებული ზიანისთვის, არამედ დამატებით ჰქონდა სადამსჯელო ფუნქცია (დანაშაულის განმეორების თავიდან არიდებისათვის). ამასთან, საურავს ჰქონდა როგორც შემაკავებელი, ისე სადამსჯელო მიზანი.[8] სასამართლოსთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა იქონია საურავის ოდენობამ და მისი გადაუხდელობის შესაძლო შედეგმა (გადაუხდელობის გამო სისხლის სამართლის სასამართლოს ბატონი ბენდენაუნსათვის შეიძლება პატიმრობა).[9] ყოველივე ამის გათვალისწინებით (კუმულაციურად) სასამართლომ ჩათვალა, რომ ადმინისტრაციულ ჯარიმას ჰქონდა „სისხლისსამართლებრივი“ ხასიათი მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის მიზნებისათვის[10] და დაადგინა, რომ მე-6 მუხლი უნდა ყოფილიყო გამოყენებული.[11]

თითქმის ათწლეულის შემდეგ, საქმეებში ვასტბერგა ტაქსი აქტიბოლაგი და ვიულიქი შვედეთის წინააღმდეგ (Vastberga Taxi Aktiebolag v. Sweden)[12] და იუსილა ფინეთის წინააღმდეგ (Jussila v. Finland)[13] სასამართლომ კვლავ გაუსვა ხაზი, რომ ადმინისტრაციულმა ჯარიმებმა შეიძლება იქონიონ კონვენციის მიზნებისთვის სისხლისსამართლებრივი ხასიათი.[14] საქმეზე ვასთბერგა ტაქსი აქთიბოლაგი და ვიულიქი შვედეთის წინააღმდეგ სასამართლომ 20%-იანი საურავი მიიჩნია „სისხლისსამართლებრივი“ ხასიათის სანქციად.[15] საქმეში იუსილა ფინეთის წინააღმდეგ (რომელსაც Bendenoun-ის დოქტრინის დამასრულებლადაც კი მოიხსენებენ),[16] სასამართლომ დასვა ისეთი კითხვები, როგორიც არის სამართალდარღვევის ზოგადი მიზანი, კომპეტენტური პირი სამართალწარმოებისა და სანქციის განსაზღვრისათვის და სანქციის ფუნქციის (სადამსჯელო თუ შემაკავებელი) გვერდით ასევე სუბიექტური ელემენტი - ბრალი.[17] ამასთან, თუ სამართალდარღვევა ზოგადი ხასიათის მატარებელია და იარსებებს პროცენტებით გამოთვლადი შემაკავებელი ჯარიმა (მიუხედავად მოცულობისა) იქმნება დიდი ალბათობა იმისა, რომ ასეთი ჯარიმა ჩაითვალოს სისხლისსამართლებრივად და გავრცელდეს მე-6 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიები, თუმცა შესაბამისი მოცულობით.[18]

საქართველოს კონსტიტუციის, 42-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, არავის არ შეიძლება განმეორებით დაედოს მსჯავრი ერთი და იმავე დანაშაულისათვის. ხოლო ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-4 (1) მუხლის მიხედვით „დაუშვებელია სისხლის სამართლის წესით პირის ხელმეორედ გასამართლება ან დასჯა ერთი და იმავე სახელმწიფოს იურისდიქციის ფარგლებში იმ დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც ის ერთხელ უკვე საბოლოოდ იქნა გამართლებული ან მსჯავრდებული ამ სახელმწიფოს კანონმდებლობისა და სისხლის სამართლის პროცესის შესაბამისად.“

უფრო მეტიც, საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლი თანხვედრაშია სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტთან[19], რომელიც ადამიანის უფლებათა დაცვის უნივერსალური, საყოველთაოდ აღიარებული, ყველაზე ავტორიტეტული, სამართლებრივი, ნახევარი საუკუნის (1966-2016) დოკუმენტია, რომელიც დღეისათვის 168 წევრი სახელმწიფოს ითვლის. აღნიშნული პაქტის მე–14 მუხლის მეშვიდე პუნქტის მიხედვით – ,,არავის მეორედ გასამართლება ან დასჯა არ შეიძლება დანაშაულისთვის, რომლისთვისაც იგი უკვე საბოლოოდ იყო მსჯავრდებული ან გამართლებული თითოეული ქვეყნის კანონი და სისხლის სამართლის პროცესუალური სამართლის შესაბამისად.“[20] ადამიანის უფლებათა კომიტეტი, რომელიც შექმნილია ამავე პაქტით რათა განიხილოს პაქტის სავარაუდოდ დარღვევის შემთხვევები და განმარტოს მისი დებულებები, 2007 წლის სესიაზე მიღებულ N32 ზოგად (გენერალური) კომენტარს, რომელიც პაქტის ნორმების განმარტების პირდაპირი და უპირველესი წყაროა, უთმობს პაქტის მე–14 მუხლს.[21] ამ კომენტარის მეცხრე ნაწილში, რომელიც ne bis in idem პრინციპს ეხება, კომიტეტი ადგენს, რომ მუხლით დადგენილი გარანტია – ,,ეხება სისხლის სამართლებრივ სამართალდარღვევებს და არა იმ დისციპლინარულ ზომებს, რომელიც ვერ აღწევს სისხლისსამართლებრივი დარღვევის სანქციამდე, პაქტის მე–14 მუხლის მნიშნვნელობისათვის.[22] როგორც ვხედავთ ადამიანის უფლებების კომიტეტი უშვებს შესაძლებლობას, რომ სავარაუდო სამართალდარღვევა ფორმალურად არ იყო შეტანილი სისხლის სამართლებრივ სისტემაში შემავალ კანონმდებლობაში, თუმცა ქმედებისთვის დაწესებული სანქციიდან გამომდინარე იგი საჭიროებდეს მე–14 მუხლით გათვალისწინებული პრინციპებით, კერძოდ, ne bis in idem დაცვას.

და ბოლოს, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტი, ზემომოყვანილი მუხლის ჩათვლით, საქართველოსათვის უფრო ადრე გახდა იურიდიულად სავალდებულო, 1994 წლის 3 მაისიდან, ვიდრე იგი კონსტიტუციას მიიღებდა. კონსტიტუციის მეშვიდე მუხლი განამტკიცებს რა – ,,ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს“, არაორაზროვნად ადგენს, რომ ,,ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით.

ორმაგი დასჯის აკრძალვა, რომელიც უკვე საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნაწილია, არა მხოლოდ საყოველთაო დონეზეა გარანტირებული. ამ უფლების რეგიონულ დონეზე განმტკიცების კარგი მაგალითებია ზემოთ ნახსენები ადამიანის უფლებათა ევროპული კონცენცია და ადამიანის უფლებათ შესახებ ამერიკული კონვენცია, კერძოდ მისი 8.4 მუხლი. ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპულ კონვენციას რომ დავუბრუნდეთ, მისი მეშვიდე დამატებითი ოქმის მეოთხე მუხლი – ხელმეორედ გასამართლების ან დასჯის აკრძალვას აბსოლუტური უფლების სტატუს ანიჭებს, რამეთუ მუხლის მესამე ნაწილი კრძალავს ამ მუხლით დადგენილი პრინციპიდან გადახვევას.[23] შესაბამისად, ნებისმიერი გამართლება, რაც შეიძლება სახელმწიფომ წარმოადგინოს იქნება ეს საგადასახო ადმინისტრირების გაუმჯობესება, თუ შემოსავლების ამოღების უზრუნველყოფა, სამართლებრივად მცდარი და გაუმართლებელია, რამეთუ მიიღწევა ადამიანის უფლებების ეროვნულ და საერთაშორისო სამართალთან შეუთავსებელი ფორმითა და საშუალებებით.

ჩვენ კონკრეტულ შემთხვევას, რომ დავუბრუნდეთ, გადასახადის თანხის 50,000 ლარზე მეტით შემცირების შემთხვევაში, პირს:

1. გადასახდელად ეკისრება ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის საგადასახდო მოთხოვნის საფუძველზე ძირითადი გადასახადი, რომელიც გადასახადის გადამხდელის მიერ იქნა დამალული;

2. იმავე საგადასახადო მოთხოვნის დაეკისრება ჯარიმა შემცირებული გადასახადის 10, ან უფრო მაღალი ალბათობით 50 პროცენტის ოდენობით, ვინაიდან – 10 პროცენტიანი ჯარიმა მხოლოდ ერთ კონკრეტულ და სპეციფიკურ შემცირებას ეხება, ხოლო 50 პროცენტიანი ჯარიმა ყველა სხვა დანარჩენს და

3. იმავე საგადასახდო მოთხოვნით დაეკისრება საურავი, რაც შეადგენს გადაუხდელი გადასახადის თანხის 0,05 პროცენტს ყოველი ვადაგადაცილებული დღისათვის და დაერიცხება გადასახადის გადამხდელს გადასახადის გადახდის ვადის გადაცილების პირველივე დღიდან;

შედეგად, გამოდის, რომ ადგილი აქვს პირის ორმაგ დასჯას, ვინაიდან ადმინისტრაციულ სანქციას, რომელიც გათვალისწინებულია საქართველოს საგადასახდო კოდექსის მიერ, მისი ხასიათიდან გამომდინარე უნდა მიეცეს სისხლის სამართლებრივი მნიშვნლეობა, ხოლო დამატებით პირის დასჯა, 218-ე მუხლით, რაც არღვევს პრინციპს – Ne bis in idem. ანალოგიურია პირის მიერ გადასახადების 100,000 ლარზე მეტი ოდენობით შემცირების შემთხვევა, რაც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით განსაკუთრებულ დიდ ოდენობად მიიჩნევა.

ზემოთქმული მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275–ე მუხლის მეოთხე ნაწილი და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218 მუხლი

საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

1.2. საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275-ე მუხლის მე-4 ნაწილის და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

 

გამომდინარე იქიდან, რომ არადეკლარირებელი გადასახდების გამო საქართველოს კანონმდებლობით პირი ისჯება როგორც ადმინსიტრაციული, ისე სისხლის სამართლის წესით ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მეორე პუნქტი.

თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, მიუხედავად საკუთრებისა და მეწარმეობის თავისუფლების ორგანული კავშირისა შესაძლებელია, რომ მეწარმეობის თავისუფლების დარღვევამ ავტომატურად არ გამოიწვიოს საკუთრების უფლების დარღვევა, რაც შესაძლებელია საკუთრების ობიექტის ფუნქციით და სამეწარმეო საქმიანობის ხასიათით იყოს განპირობებული (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილება, II.პ.25). აღსანიშნავია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, რომლის შესაბამისადაც „უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე... საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივისცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისი #3/1/512 გადაწყვეტილება, პ.38) მართალია, ღირსების უფლებით (განსხვავებით რეპუტაციისაგან) იურიდული პირი ვერ ისარგებლებს, მაგრამ დამოუკიდებლობა, კეთილდღეობა, საკუთრი ქონების შექმნისა ეფექტიანი სამოქალაქო ბრუნვის პირობებში ნამდვილად წარმოადგენს მის მისწრაფებას.

აღსანიშნავია, რომ ევროპული ქვეყნები გადასახადებისაგან თავის არიდების შემთხვევაში სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას ძირითადად არ ადგენენ, სისხლის სამართლის წესით ძირითად ისჯება – საგადასახდო თაღლითობა. თავის არიდების შემთხვევაში კი სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის დამალული გადასახდის ოდენობა ძალიან დიდი უნდა იყოს.

ესტონეთის სისხლის სამართლის კოდექსი ერთმანეთისაგან ასხვავებს დიდი ოდენობით გადასახადებისაგან თავის არიდებას (§ 389 პრიმა) და მნიშვნელოვან საგადასახადო თაღლითობას (§ 389 სეკუნდა). დიდი ოდენობით გადასახადებისაგან თავის არიდებას წარმოადგენს საგადასახდო ორგანოში ინფორმაციის წარუდგენლობა ან არასწორი ინფორმაციის წარდგენა საგადასახდო ვალდებულების შემცირების მიზნით და რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია. თუკი ვალდებულების ასეთი შემცირება ტოლია ან აჭარბებს 320,000 ევროს ასეთ შემთხვევაში პირს 5 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება. თუკი აღნიშნული ქმედება პირის მიერ ჩადენილი იქნება განზრახ ასეთი ქმედება უკვე მნიშვნელოვან საგადასახდო თაღლითობად დაკვალიფიცირდება. მნიშვნელობა აქაც ენიჭება ოდენობას და თუკი გადასახადის დამალული გადასახადი ან მიღებული სარგებელი ტოლია ან აჭარბებს 320,000 ევროს ასეთ შემთხვევაში პირს 1-დან 7 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრება. მნიშვნელოვანი ჩანაწერია იურიდიულ პირებთან მიმართებით, რამეთუ როგორც § 389 პრიმას, ისე § 389 სეკუნდას შემთხვევაში იურიდიული პირის მიერ ჩადენილი ქმედება დასჯადია მხოლოდ ფინანსური სანქციით, თაღლითობის შემთხვევაში შეიძლება ასევე ლიკვიდაციით დაისაჯოს.

უფრო განვითარებული საკანონმდებლო მოწესრიგება აქვს გერმანიას, სადაც გადასახადებისაგან თავის არიდების მუხლი, როგორც ასეთი არსებობს არა სისხლის სამართლის კოდექსში, არამედ საგადასახდო კოდექსში. ამასთან, გერმანიის საგადასახდო კოდექსის 70-ე პარაგრაფის დასახელება („გადასახადებისაგან თავის არიდება“) უფრო ფორმალურია და შინაარსობრივად საგადასახდო თაღლითობას უფრო წარმოადგენს. საგადასახდო კოდექსის ლოგიკურ გაგრძელებას ვხვდებით გერმანიის სისხლის სამართლის კოდექსში. პარაგრაფი 261, სათაურით ფულის გათეთრება და დაფარული და უკანონო ქმედებით მიღებული ფინანსური სარგებელი. აქ, მოცემულია დამამძიმებელი გარემოებები, რომლებიც საგადასახდო კოდექსის 70-ე პარაგრაფში მოცემულ ქმედებებს უკვე საგადასახადო თაღლითობად აკვალიფიცირებს. ამ მხრივ, გერმანული ნორმატიული ბაზა შესანიშნავია ერთი და იმავე ქმედებისათვის ორჯერ დასჯის რისკის თავიდან არიდების თვალსაზრისით.

ნორვეგიული სამართლებრივი სისტემა (და შესაბამისად, სასამართლო) ჯარიმის ბუნების დადგენისათვის ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული სამართლოს მიერ დადგენილი „ენგელის კრიტერიუმებით“ ხელმძღვანელობს. შესაბამისად, სანქციის „ჯარიმად“ კვალიფიცირებისას ირთვება ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის ისეთი გარანტია და პრინციპი, როგორიც არის სამართლიანი სასამართლოს უფლება და ორმაგი დასჯის აკრძალვა. გადასახადებისაგან თავის არიდება ჯარიმდება ნორვეგიის საგადასახადო დაბეგვრის აქტით, ქმედების სიმძიმის მიხედვით გადასახადებისაგან თავის არიდება გადაიზრდება საგადასახდო თაღლითობაში. ასევე, ზრდადია პასუხიმგებლობაც დარღვევის სიმძიმის (მათ შორის, დამალული გადასახადის ოდენობის თუ ქმედების სიმძიმის გათვალისწინებით). თუ გადასახადებისაგან თავის არიდება ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით 2 წლამდე, თაღლითობა დაისჯება ჯარიმით და თავისუფლების აღკვეთით ექვს წლამდე.

ზემოთ მოყვანილი სასამართლო პრაქტიკისა და წამყვანი ევროპული სახელმწიფოების პრაქტიკის გათვალისწინებით, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოში დღეს მოქმედი შესაბამისი კანონმდებლობა წინააღმდეგობაშია კონსტიტუცით განმტკიცებულ სახელმწიფოს ვალდებულებასთან – ხელსაყრელი გარემო შექმნას ქვეყანაში თავისუფალი მეწარმეობის განავითარებისათვის.

ზემოთქმული მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 275–ე მუხლის მეოთხე ნაწილი და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 218 მუხლი

საქართველოს კონსტიტუციის 30–ე მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 254-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტთან და 30-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

2.1. საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 254-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

პირისათვის საგადასახადო მოთხოვნის წარდგენის მომენტიდან გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე ვრცელდება სახელმწიფოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკის უფლება. პარალელურად, შემოსავლების სამსახურს უფლება აქვს საგადასახადო დავის პერიოდში გადასახადის გადამხდელის საგადასახადო დავალიანების დამატებით უზრუნველსაყოფად გამოიყენოს მის ქონებაზე ან/და საბანკო ანგარიშებზე ყადაღის დადება.[24] გადასახადის გადამხდელის ქონებას ან/და საბანკო ანგარიშს ყადაღა არ დაედება და უკვე გამოყენებული გაუქმდება, თუ გადასახადის გადამხდელი საგადასახადო დავის პერიოდში საგადასახადო დავალიანების დამატებით უზრუნველსაყოფად წარმოადგენს საბანკო გარანტიას, დაზღვევის პოლისს ან თავდებობის ხელშეკრულებას, ან წარმოადგენს აუდიტის დასკვნას, რომლის თანახმადაც დაადასტურებს, რომ საგადასახადო გირავნობით/იპოთეკით დატვირთული ქონების ღირებულება უზრუნველყოფს სადავო საგადასახადო დავალიანების სრულად დაკმყოფილებას.[25]

საქართველოს კონსტიტუციით საკუთრების უფლება აღიარებული და გარანტირებულია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით არ უნდა მოხდეს მესაკუთრისა და უფლების სუბიექტის სრული გაუცხოება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილება, II. პ.27;) შეზღუდვის შედეგად საკუთრების უფლების ფორმალურად კი არ უნდა დარჩეს მესაკუთრეს, (რაც გაუმართლებელია), არამედ უფლების შინაარსის შეზღუდვის ფარგლებში უნდა მოხდეს უფლების არსის შენარჩუნება. „საკუთრების შინაარსის შეზღუდვის ნებისმიერ შემთხვევაში, საკუთრება უნდა დარჩეს საკუთრებად და მან უნდა შეძლოს ამ შეზღუდვით გამოწვეული ტვირთის ტარება.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/2/411 გადაწყვეტილება, II. პ.24;)

ამასთან, გასათვალისწინებელია ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც, რომლის მიხედვითაც „ვინაიდან საგადასახადო საქმეების სისხლისსამართლებრივი ასპექტი არ არის გამორიცხული კონვენციის მე-6 მუხლის გამოყენების სფეროდან, ....დაუყოვნებელი აღსრულება, რომელსაც აქვს რიგი მსგავსებანი ჯარიმის ეფექტთან და შეიძლება იყოს მასზე მეტად მკაცრი ეკონომიკური თვალსაზრისით, არ უნდა იყოს გამორიცხული მე-6 მუხლის გამოყენების სფეროდან“.[26] გადასახადის გადამხდელი უფლებამოსილია სადავოდ გახადოს თავისი უფლებების დარღვევა დაუყოვნებელი აღსრულების პროცესში.[27] ამავე საქმეს თანდართულ მოსაზრებაში მოსამართლე რესი მიიჩნევს, რომ სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკიდან გამომდინარე, გამორიცხულია დაკისრებული და გასაჩივრებული ჯარიმის აღსრულება.[28] ეს წესი კი ანალოგიურად უნდა გავრცელდეს საგადასახადო წარმოებაში.[29] იქ, სადაც ეს წესი დარღვეულია, სახელმწიფოს პრეროგატივა შეიძლება ჩაითვალოს გადამეტებულად, ამგვარი შემთხვევაა, როდესაც სახელმწიფო აღსრულების შეჩერების სანაცვლოდ საბანკო გარანტიას ითხოვს, რაც ინდივიდს ზედმეტ ტვირთს აკისრებს.[30]

ჩვენ კონკრეტულ სასარჩელო შემთხვევშიც ზუსტად ეს სიტუაციაა. არსებობს საგადასახდო დავალიანება (სხვაობა გადასახადის გადამხდელის მიერ დადგენილ ვადაში გადაუხდელი გადასახადების ან/და სანქციების თანხასა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადების ან/და სანქციების თანხას შორის), რომელიც აღმოაჩინა საგადასახდო ორგანომ და შესაბამისად მისი აღმოჩენისთანავე, დატვირთა პირის ქონება საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკით. ხოლო თუ პირი არ ეთანხმება დარიცხულ საგადასახდო დავალიანებას, ასაჩივრებს მას, პარალელურად საგადასახადოს უფლება აქვს, ერთპიროვნულად, ყადაღა დაადოს პირის საბანკო ანგარიშებს. ამ უფლებით არ ისარგებლებს, ან შემდგომ მოხსნის ყადაღას საბანკო ანგარიშებს თუ არსებული საგადასახადო გირვნობა/იპოთეკის პარალელურად წარმოადგენს საბანკო გარანტიას, დაზღვევის პოლისს ან თავდებობის ხელშეკრულებას, ან წარმოადგენს აუდიტის დასკვნას, რომლის თანახმადაც დაადასტურებს, რომ საგადასახადო გირავნობით/იპოთეკით დატვირთული ქონების ღირებულება უზრუნველყოფს სადავო საგადასახადო დავალიანების სრულად დაკმყოფილებას.

და ბოლოს, რა თქმა უნდა, კიდევ ერთხელ ხაზგასასმელია, რომ იმ პირობებში, როდესაც გადასახადის გადამხდელი ქონება დატვირთულია საგადასახდო გირავნობა/იპოთეკით, შემოსავლების სამსახური ყადაღის დადების მიზანშეწონილობის საკითხს თავად წყვეტს.

ზემოხსენებულთან ერთად, ეს საკანონმდებლო რეგულაციაც არსებით წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციასთან, რამდენადაც წარმოადგენს საკუთრების უფლების გადაჭარბებულ შეზღუდვას.

ზემოთქმული მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 254–ე მუხლი

საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

2.2. საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 254-ე მუხლის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

თავისუფალი მეწარმეობის განვითარება, რომელიც კონსტიტუციის 30–ე მუხლით არის დაცული, ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების საწინდარია. გამომდინარე იქიდან, რომ საგადასახადო კოდექსის 254-ე მუხლი არღვევს პირის, როგორც გადასახადის გადამხდელი საკუთრების უფლებას, აღნიშნულით ირღვევა მეწარმეობის თავისუფლებაც. ეს განპირობებულია იმით, რომ სახელმწიფოს ჩასაფრების პოლიტიკა და გაუმართლებელი ზედმეტი ტვირთი გადასახადის გადამხდელებზე, მითუმეტეს აღმასრულებელი ხელისუფლების ერთპიროვნული გადაწყვეტილებების სახით, ზღუდავს მეწარმეობის თავისუფალ განვითარებას, შესაბამისად, ქვეყანაში ინვესტიციების შემოდინებას უშლის ხელს. ამგვარი რეგულაცია არ შეესაბამება კონსტიტუციის 30–ე მუხლის ერთიან სულისკვეთებას და წინააღმდეგობაშია კონკრეტულად მის მეორე პუნქტთან.

ზემოთქმული მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 254–ე მუხლი

საქართველოს კონსტიტუციის 30–ე მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მეორე პუნქტთან

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლი ადგენს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკის წარმოშობის ზოგად წესს:

„1. საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა არის სახელმწიფოს უფლება, საგადასახადო დავალიანების გადახდევინება უზრუნველყოს გადასახადის გადამხდელის, სხვა ვალდებული პირის ქონებიდან.

2. საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის რეგისტრაციის უფლება წარმოიშობა საგადასახადო დავალიანების წარმოშობასთან ერთად და მარეგისტრირებელ ორგანოში რეგისტრაციის მომენტიდან და ვრცელდება საგადასახადო დავალიანების ფარგლებში.“

ამ რეგულაციისგან განსხვავებულ წესს ადენს საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება: „საგადასახადო ორგანო ვალდებულია გადაუდებელი გასვლითი საგადასახადო შემოწმების დაწყებიდან 48 საათში მიმართოს სასამართლოს და მიიღოს მისგან ნებართვა გასვლითი საგადასახადო შემოწმების ჩატარების შესახებ. ამასთანავე, საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, გადასახადის გადამხდელის ქონებაზე გაავრცელოს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა, მიუხედავად იმისა, აქვს თუ არა მას საგადასახადო დავალიანება.“

საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება უფლებას აძლევს შემოსავლების სამსახურს, როგორც ადმინისტრაციულ ორგანოს, თავისი შეხედულებისამებრ გაავრცელოს გადასახადის გადამხდელი ქონებაზე საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა, ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც:

გადასახადი გადამხდელს არ აქვს სახელმწიფო ბიუჯეტის წინაშე საგადასახდო დავალიანება (სხვაობა გადასახადის გადამხდელის მიერ დადგენილ ვადაში გადაუხდელი გადასახადების ან/და სანქციების თანხასა და ზედმეტად გადახდილი გადასახადების ან/და სანქციების თანხას შორის),

შესაბამისად, არ აქვს დარიცხული გადასახადი (გადასახდს გადამხდელი მხოლოდ და მხოლოდ შემოწმების პროცესშია),

(ე.ი არ არსებობს საგადასახდო გირავნობა/იპოთეკის წარმოშობის საფუძველი საგადასახადო კოდექსის 239-ე მუხლის მიხედვით)

სასამართლოს ნებართვა არსებობს მხოლოდ გადაუდებელი გასვლითი შემოწმების ჩატარებაზე, მაგრამ არა საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკის გამოყენებაზე;

აქვე გასათვალისწინებელია ისიც, რომ საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა საკუთრების უფლებას მნიშვნელოვანწილად ზღუდავს. ასეთი უფლებრივი ნაკლის მქონე ქონება ძნელად თუ გახდება განკარგვის საგანი, მითუმეტეს, როდესაც ჯერ კიდევ შეუძლებელია იმის დადგენა თუ რა ოდენობის ვალდებულება გააჩნია პირს სახელმწიფო ბიუჯეტის მიმართ.

ზემოაღნიშნულის გათვალსიწინებით, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 265-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადება, გაუმართლებლად ერევა რა გადასახადის გადამხდელის საკუთრების უფლებით დაცულს სფეროში, დადასტურებული დავალიანებისა და სასამართლო კონტროლის გარეშე, ზედმეტად ზღუდავს მას და შესაბამისად წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებულ საკუთრების უფლებასთან.

ზემოთქმული მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 265–ე მუხლის მეორე ნაწილის მეორე წინადადება

საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 241-ე მუხლის მე-7 და მე–8 ნაწილის შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

დღეს მოქმედი რეგულაციით, მიუხედავად იმისა, აღიარებულია თუ არა საგადასახადო დავალიანება საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს დაუყოვნებლივ დაადოს ყადაღა პირის ქონებას და ასევე საბანკო ანგარიშებს, თუ ის ჩათვლის რომ არსებობს პირის მიერ ქონების გასხვისების საშიშროება, რაც გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის საგადასახადო დავალიანების გადახდევინებას (241-ე მუხლი, პირველი ნაწილი, პირველი წინადადება). ამასთან, ყადაღის დადებიდან 48 საათში საგადასახადო ორგანომ ან აღსრულების ეროვნულმა ბიურომ სასამართლოს უნდა წარუდგინოს შუამდგომლობა პირის ქონებაზე (მათ შორის, საბანკო ანგარიშებზე) ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ. სასამართლო ვალდებულია მომდევნო 48 საათის განმავლობაში გამოიტანოს განჩინება შუამდგომლობის სრულად ან ნაწილობრივ დაკმაყოფილების თაობაზე ან უარყოფის შესახებ. თუ აღნიშნულ ვადაში საგადასახადო ორგანო ან აღსრულების ეროვნული ბიურო სასამართლოში არ წარადგენს შუამდგომლობას ან სასამართლო არ გამოიტანს განჩინებას პირის ქონებაზე (მათ შორის, საბანკო ანგარიშებზე) ყადაღის დადების დადასტურების შესახებ, ყადაღა გაუქმებულად ჩაითვლება, ხოლო ქონებაზე დადებული ლუქი იხსნება.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ამ შემთხვევაში ილახება პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლება, ვინაიდან:

ყადაღა წარმოადგენს პირის ქონებრივი უფლების შეზღუდვის ერთ-ერთ უკიდურეს ფორმას. პირს ერთმევა უფლება განკარგოს თავისი ქონება. ამასთან, აღნიშნულზე გადაწყვეტილებას იღებს საქმით დაინტერესებული ადმინისტრაციული ორგანო და არა სასამართლო. ამ შემთხვევაში, საგადასახადო დავალიანება აღიარებულია, ე.ი პირს დაერიცხა გადასახადი ადმინისტრაციული აქტით, რომელიც არ გასაჩივრებულა ან საჩივარი/სარჩელი წარუმატებელი აღმოჩნდა და გადაწყვეტილება დარჩა ძალაში.

მეორე შემთხვევაში პირის საგადასახდო დავალიანება აღიარებული არ არის. შესაბამისად, პირს გასაჩივრებული აქვს აქტი/ბრძანება/მოთხოვნა, რომლითაც დამატებით დაერიცხა გადასახადი. ამასთან, ისევ საქმით დაინტერესებული ადმინისტრაციული ორგანო მიიჩნევს რა, რომ ადგილი აქვს ქონების გასხვისების საფრთხეს იღებს ქონების, მათ შორის, საბანკო ანგარიშების დაყადაღების გადაწყვეტილებას. მართალია, ეს გადაწყვეტილება დასამტკიცებლად წარდეგინება სასამართლოს მისი მიღებიდან 48 საათში, მაგრამ აქ უგულებელყოფილია პირის პოზიციის, ახსნა-განმარტების, შესაბამისად საწინააღმდეგო არგუმენტების სასამართლოსთვის წარდგენის შესაძლებლობა.

ზემოაღნიშნულ შემთხვევებში, მიგვაჩნია რა, რომ ირღვევა პირის სამართლიანი სასამართლოზე წვდომის უფლება, მოსარჩელე ეყრდნობა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი პრაქტიკას:

„სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც, ერთი მხრივ, წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების არქიტექტურის უმნიშვნელოვანეს ნაწილს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება #1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, ჳ, 1).

სამართლიანი სასამართლოს უფლება ,,ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 14).

იმისათვის, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებამ უზრუნველყოს ადამიანის სრულყოფილი სამართლებრივი დაცვა, იგი უნდა მოიცავდეს შესაძლებლობათა გარკვეულ მინიმუმს, მათ შორის, საქმის განხილვის უფლებას ზეპირი მოსმენით. ეს ის მნიშვნელოვანი უფლებრივი კომპონენტია, რომელიც უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სამართლიანი და სწორი გადაწყვეტილების მიღებას. მოსარჩელე აღნიშნული შემთხვევებში, ადმ. ორგანოს მხრიდან დაცულ სფეროში ინტენსიური და ერთპიროვნული ჩარევის პირობებში, ზეპირი მოსმენის შესაძლებლობის ამორიცხვაც იმთავითვე მისი უფლების დარღვევაა სამართლიან სასამართლოზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.59). ესენია, „პირის უფლება, მიმართოს სასამართლოს, მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა, გამოთქვას თავისი მოსაზრებები და დაიცვას თავი პირადად ან დამცველის მეშვეობით, სასამართლო განხილვა მოხდეს გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში და საქმე განიხილოს დამოუკიდებელმა, მიუკერძოებელმა სასამართლომ” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, ჳჳ, 1).

„საქმის განხილვა ზეპირი მოსმენით სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტია,“ „პირის შესაძლებლობა, მის უფლებასთან დაკავშირებული საქმე განხილულ იქნეს საჯარო მოსმენით და ჰქონდეს საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა... დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლებით. შესაბამისად, ნებისმიერი რეგულაცია, რომელიც ახდენს პირის აღნიშნული შესაძლებლობების შეზღუდვას, წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 5).

საქმის ზეპირი მოსმენა ითვალისწინებს მხარეთა უშუალო მონაწილეობას საქმის განხილვაში და საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მხარეთა შესაძლებლობას, უკეთ დაიცვან საკუთარი ინტერესები, გავლენა მოახდინონ საქმის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას. „საქმის ზეპირი განხილვა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს მხარეებს უკეთ დაასაბუთონ საკუთარი კანონიერი მოთხოვნები, ხოლო, მეორე მხრივ, ეხმარება მოსამართლეს საქმის ყოველმხრივი გამოკვლევის საფუძველზე გამოიტანოს ობიექტური, სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 35).

„სამართლიანი განხილვა ძნელად მიიღწევა ფაქტების საიდუმლო, ცალმხრივი გამოკვლევით. ზეპირი მოსმენა ხელს უწყობს სასამართლოს ყოველმხრივ ინფორმირებას ფაქტობრივი გარემოებების ირგვლივ. ამასთან, დაცვის მხარესთან უშუალო ურთიერთობა უფრო მოსახერხებელია თავად სასამართლოსთვისაც, რადგან მას აქვს შესაძლებლობა, პასუხი მიიღოს ყველა კითხვაზე და ამით ნათელი მოჰფინოს საქმის ბუნდოვან გარემოებებს. ამიტომ, საქმის ზეპირი მოსმენის უფლება, ცხადია, მნიშვნელოვანი ბერკეტია სამართლიანი სამართალწარმოებით სარგებლობისთვის და, შესაბამისად, უფლების უკეთ დაცვისთვის.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ. 62). “მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 41). „ზეპირი მოსმენა გამორიცხავს რა „საიდუმლო მართლმსაჯულებას”, როდესაც კანონზომიერია ეჭვები, როგორც მატერიალური, ისე საპროცესო ნორმების არასწორი, თვითნებური გამოყენებისა, აფერმკრთალებს, როგორც ცდუნებას სახელმწიფოს მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა, ისე ეჭვებს ასეთი თვითნებობისა. ... საბოლოო ჯამში კი, განაპირობებს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა მეტ გამჭვირვალობას და ლეგიტიმურობას, ამცირებს შეცდომის დაშვების ალბათობას.“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.63).

პრაქტიკით, სამართლიან სასამართლოზე წვდომის დიდი მნიშვნელობის მიუხედავად, ასევე დადგენილია, რომ ეს უფლება არ არის აბსოლუტური. „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის... ამ პირობების დაცვა აუცილებელია, რადგან შეზღუდვები არ უნდა ამცირებდეს პირისათვის ნებადართულ ხელმისაწვდომობას იმ ზღვრამდე, რომ თავად უფლების არსი შეილახოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, ჳჳ, 1)“. საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, მათ შორის, საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის გზითაც, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც მხოლოდ იმ სავალდებულო პირობის დაცვით, რომ ამგვარი შეზღუდვა ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს და დაცულია თანაზომიერი ბალანსი კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.66).

განსახილველ შემთხვევაში კი, საქმე ეხება ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ყადაღის ღონისძიების გამოყენებას, რასაც საპირწონეზე უდევს სახელმწიფოს ინტერესი, მაქსიმალურად მოქნილი იყოს საგადასახადო მოთხოვნების დაკმაყოფილება, მათ შორის მათი უზრუნველყოფის გზით. მოცემულ შემთხვევაში კი, საჯარო ინტერესი ვერ გადაწონის პირის უფლებას – მისი საკუთრების უფლების შემზღუდველი ღონისძების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღოს სასამართლომ და არა ადმინისტრაციულმა ორგანომ.

მეორე – აღიარებული საგადასახადო დავალიანების არარსებობის – შემთხვევაში, საგადასახადო ორგანო თავად ადებს ყადაღას პირის ქონებას და საბანკო ანგარიშს, თუკი თვლის რომ მისი გასხვისების საშიშროება არსებობს და რაც შემდგომ წარედგინება სასამართლოს, ისე რომ აღნიშნულ პროცესზე პირის პოზიციის წარდგენის შესაძლებლობა არ ეძლევა. აქაც, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ჩარევა ვერ გამართლდება – საგადასახადო მოთხოვნის პრიორიტეტულად დაკმაყოფილების – მიზანზე აპელირებით. შესაბამისად, ადგილი აქვს გაუმართლებელ შეზღუდვას.

ამასთანავე, მართალია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა სწრაფი მართლმსაჯულების მიზნებიდან გამოდინარე საქმის განხილვას გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივ კომპონენტად მიიჩნევს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ პირს წაერთვას თავის დაცვის, შესაბამისად, ახნა–განმარტების წარმოდგენის საშუალება, ან საერთოდ მისი ქონებრივი უფლების ამ ინტენსივობით შეზღუდვასთან დაკავშირებით იმსჯელოს და გადაწყვეტილება მიიღოს მხოლოდ ერთმა დაინტერესებულმა მხარემ – ადმინისტრაციულმა ორგანომ.

მოსარჩელის ამგვარი მტკიცება შესაბამისობაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის პრაქტიკასთან –

„ზოგადად, სწრაფი მართლმსაჯულება – საქმის განხილვა გონივრულ, შემჭიდროებულ ვადებში სამართლიანი სასამართლოს უფლებრივი კომპონენტია. სამართლიანი სასამართლოს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით. თუმცა ჩარევის თანაზომიერების შეფასებისთვის მხედველობაშია მისაღები როგორც ჩარევის ინტენსივობა, ისე იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.69); „ცხადია, პროცედურის სიმარტივე განაპირობებს მართლმსაჯულების სისწრაფესა და ეფექტურობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ-30).} საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით „ზოგადად, სწრაფი მართლმსაჯულება და საქმეთა განხილვის გაჭიანურების თავიდან აცილება, პროცესის ეკონომიურობა, ისევე, როგორც არდაშვება სასამართლოს ხელოვნური გადატვირთვისა, რაც, საბოლოო ჯამში, ნეგატიურ გავლენას ახდენს მართლმსაჯულების ხარისხზე, უმნიშვნელოვანესი ლეგიტიმური მიზნებია, ვინაიდან თითოეული მათგანის დაცვა ასევე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტურად სარგებლობას ემსახურება. თუმცა ამ ინტერესების დაცვის აუცილებლობა ვერ გაამართლებს ზეპირი მოსმენის გარეშე საქმეთა განხილვას, თუ ამის შედეგი იქნება კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევა, უფლებების დაცვის შეუძლებლობა. სწრაფი და ეფექტური მართლმსაჯულების ლეგიტიმური მიზნების დაცვა ალოგიკურია, თუ ამის შედეგი ისევ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შეუძლებლობაა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ. 69).

მოცემულ შემთხვევებში, როგორც ყადაღის დადების შემთხვევაში აღიარებული საგადასახდო დავალიანებისას, ისე ჯერ კიდევ საგადასახდო დავალიანების არ არსებობის პირებობში, პირს აღნიშნული უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას შეუძლია წარადგინოს ისეთი გარემოებები, მტკიცებულებები, რომლებმაც სასამართლოს გადააფიქრებინოს მისი ქონებრივი უფლების შეზღუდვა. საქართველოს საკონსტიტუციო პრაქტიკის მიხედვით: ,,იქ სადაც, სასამართლო საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, დგას ფაქტების დადგენის საჭიროების წინაშე, არსებობს მომეტებული ინტერესი, ჩატარდეს საქმის ზეპირი განხილვა, სადაც მხარეებს ექნებათ შესაძლებლობა, წარადგინონ მტკიცებულებები, ახალი ფაქტობრივი გარემოებები, გამოთქვან მოსაზრებები, გამოხატონ პოზიციები როგორც საკუთარი, ისე მოწინააღმდეგე მხარის მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებზე, საქმესთან დაკავშირებულ გარემოებებზე შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში და, საბოლოო ჯამში, დაარწმუნონ სასამართლო საკუთარი არგუმენტების სისწორეში, შედეგად, გავლენა მოახდინონ საკითხის გადაწყვეტაზე, ხელი შეუწყონ სწორი და სამართლიანი გადაწყვეტილების მიღებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.75). ასევე, „ზეპირი განხილვის უფლების დაცვის სტანდარტი მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული სამართალწარმოების შინაარსზე. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვა უკავშირდება ფორმალურ–სამართლებრივი საკითხების დადგენას, ნაკლებია ზეპირი მოსმენის გამართვის ინტერესი. ამ შემთხვევაში მოქმედებს პრინციპი jura novit curia („სასამართლომ იცის კანონი“) და მხარეების მიერ სამართლებრივ გარემოებებზე მითითებას მხოლოდ დამხმარე ფუნქცია აქვს. განსხვავებულია მიდგომა იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლო წყვეტს როგორც ფორმალურ–სამართლებრივ საკითხებს, ასევე, აფასებს ფაქტობრივ გარემოებებს. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის შემთხვევაში განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ზეპირი მოსმენის ჩატარებასა და პირისთვის მოსაზრების წარდგენის შესაძლებლობის მინიჭებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის #2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ჳჳ, 42).

აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით ,,ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს პირველი ინსტანციის სასამართლოში, რადგან ძირითადად სწორედ ამ ეტაპზე ხდება ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა. თუმცა გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ რომელი ინსტანციის სასამართლო იხილავს საქმეს, არამედ რა საკითხებს წყვეტს კონკრეტულ შემთხვევაში სასამართლო. თუ სააპელაციო სასამართლო უფლებამოსილია, განიხილოს არა მხოლოდ სამართლებრივი საკითხები, არამედ ფაქტობრივი გარემოებებიც ან, თუ ზედა ინსტანციის სასამართლო საქმეს იხილავს როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლო, მაშინ ძალაში რჩება ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა. ისევე როგორც, თუ პირველი ინსტანციის სასამართლო წყვეტს მხოლოდ სამართლებრივი კვალიფიკაციის საკითხებს – ამა თუ იმ ადმინისტრაციული ორგანოს/თანამდებობის პირის მიერ კანონის გამოყენების სისწორეს, როცა არ არის საჭიროება ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებისა და, შესაბამისად, მხარე მაღალი ალბათობით ვერ მოახდენს გავლენას საქმის განხილვა/გადაწყვეტაზე, არ არსებობს უპირობო აუცილებლობა საქმის ზეპირი მოსმენით განხილვისა.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის #3/2/574 გადაწყვეტილება, პ.76).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ზეპირი მოსმენით საქმის განხილვის აუცილებლობა არსებობს, როდესაც პირის მონაწილეობას პროცესში შეუძლია გავლენის მოხდენა საკითხის გადაწყვეტაზე, რაც საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 241 მუხლის მე-7 და მე-8 შემთხვევაში სახეზეა. საგადასახადო ორგანოს მიერ სასამართლოსთვის წარდგენილი ფაქტობრივი გარემოებების დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარდგენის გარდა, თავად ქონების მესაკუთრეს უნდა ჰქონდეს უფლება მოიყვანოს საწინააღმდეგო მტკიცებულებები, მაგალითად –

რამდენად არის ქონება გასხვისების საფრთხის ქვეშ,

ხომ არ არის ქონება (მ.შ. საბანკო ანგარიშები) კომპანიის სიცოცხლის–უნარიანობისთვის აუცილებელი.

შეიძლება თუ არა აღნიშნული ყადაღით პირს უფრო მეტი ზიანი მიადგეს, რაც საბოლოო ჯამში საგადასახდო ვალდებულების დაფარვას შეუქმნის საფრთხეს.

შესაბამისად, პირს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა გააქარწყლოს ის საფრთხეები, რაც საგადასახდო ორგანოს განცხადებაშია მოცემული. აღნიშნული კი ვერ განახორციელდება, თუკი I შემთხვევაში ყადაღის დადებას ერთპიროვნულად გადაწყვეტს ადმინისტრაციული ორგანო, ხოლო II შემთხვევაში სასამართლო დაადასტურებს ისე რომ მხარეს არ მიეცემა მოსაზრების წარდგენის საშუალება.

ზემომოყვანილი ფაქტობრივი და სამართლებრივი მიზეზებიდან გამომდინარე,

მოსარჩელე, პატივისცემით, ითხოვს სასამართლოსგან შეამოწმოს –

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 241–ე მუხლის მეშვიდე და მერვე ნაწილები

საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

და ცნოს იგი არაკონსტიტუციურად.

 

[1] G.Kofler, M.P. Maduro, P. Pistone, Human rights and Taxation in Europe and the World, Netherlands, 2011, გვ. 22

[2] ენჯელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ (Engel and others v. The Netherlands), 1976 წლის 8 ივნისი, 82-ე პუნქტი.

[3] G.Kofler, M.P. Maduro, P. Pistone, Human rights and Taxation in Europe and the World, Netherlands, 2011, 137.

[4] რუაცალაინენი ფინეთის წინააღმდეგ (Ruotsalainen v. Finland), 2009 წლის 16 სექტემბერი, 43-ე პუნქტი.

[5] ბატონი ბენდენაუნი, რომელიც საჯარო შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების მაჟორიტარი პარტნიორი და დირექტორი გახლდათ, სათაო ოფისით სტრასბურგში, ძირითადად ძველი მონეტებით, ხელოვნების ნიმუშებითა და ძვირფასი ქვებით ვაჭრობდა, რომლის შედეგადაც მის მიმართ სამი წარმოება დაიწყო: საბაჟო, საგადასახდო, სისხლის (თითქმის პარალელურ რეჟიმში) ბენდენაუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Bendenoun v. France), 1994 წლის 24 თებერვალი, მე-7 პუნქტი.

[6] G.Kofler, M.P. Maduro, P. Pistone, Human rights and Taxation in Europe and the World, Netherlands, 2011, 137,

[7] ბენდენაუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Bendenoun v. France), 1994 წლის 24 თებერვალი, 47-ე პუნქტი.

[8] იქვე.

[9] იქვე.

[10] Decisions of the ECHR affecting domestic laws in the financial and tax field, Maria Amparo Grau Ruiz, 18 Lex ET Scientia Int'l J. 9 2011, (შემდგომში - Maria Ruiz), მე-10 გვ.

[11] ბენდენაუნი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Bendenoun v. France), 1994 წლის 24 თებერვალი, 47-ე პუნქტი.

[12] ვასთბერგა ტაქსი აქთიბოლაგი და ვიულიქი შვედეთის წინააღმდეგ (Västberga taxi aktiebolag and vulic v. Sweden), 2002 წლის 23 ივლისი.

[13] იუსილა ფინეთის წინააღმდეგ (Jussila v. Finland), 2006 წლის 23 ნოემბერი.

[14] Maria Ruiz, მე-12 გვ.

[15] ვასთბერგა ტაქსი აქთიბოლაგ და ვიულიქი შვედეთის წინააღმდეგ (Västberga taxi aktiebolag and Vulic v. Sweden), 2002 წლის 23 ივლისი, მე-80 პუნქტი. ზოგიერთი მოსაზრების მიხედვით „სისხლისამართლებრივად“ შესაძლოა ასევე ჩაეთვალა 10%-იანი საურავიც, Maria Ruiz, მე-12 გვ.

[16] იქვე, მე-12 გვ.

[17] იქვე, 23-ე გვ.

[18] იქვე, მე-12 გვ.

[19] ძალაშია 1976 წლიდან, ოფიციალური გვერდი იხ. აქ <https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=IV-4&chapter=4&lang=en>

[20] ქართული თარმანი მოყვანილია – ადამიანის უფლებათა სფეროში ძირითადი საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების კრებულის პირველი ნაწილიდან, სახალხო დამცველის ბიბლიოთეკა, 2008.

[21] U.N. Doc. CCPR/C/GC/32 (2007)

[22] ორიგინალში ტექსტი იკითხება ინგლისურ ენაზე შემდეგნაირად – This guarantee applies to criminal offences only and not to disciplinary measures that do not amount to a sanction for a criminal offence within the meaning of article 14 of the Covenant. ზოგადი კომენტარის სრული ტექსტი იხ. აქ < https://www1.umn.edu/humanrts/gencomm/hrcom32.html#115>

[23] ქართული თარმანი მოყვანილია – ადამიანის უფლებათა სფეროში ძირითადი საერთაშორისო სამართლებრივი აქტების კრებულის მეორე ნაწილიდან, გვ.44, სახალხო დამცველის ბიბლიოთეკა, 2008.

[24] საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 254-ე მუხლის პირველი ნაწილი;

[25] საქართველოს საგადასახდო კოდექსის 254-ე მუხლის მეორე ნაწილი;

[26] ფერაცინი იტალიის წინააღმდეგ (Ferrazzini v. Italy), 2001 წლის 12 ივლისი, მოსამართლე რესის თანმხვედრი მოსაზრება.

[27] იქვე.

[28] იქვე.

[29] იქვე.

[30] იქვე.