არ არსებობს "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძველი, რომელიც სარჩელის განსახილველად არ მიღების წინაპირობა იქნებოდა. კერძოდ, სარჩელი შინაარსობრივად და ფორმალურად შეესაბამება საქართველოს კანონმდებლობის მოთხოვნებს, შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, საკითხი განსჯადია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

შესაბამისად, არ არსებობს სარჩელზე განსახილველად არ მიღების საფუძვლები, რომლებიც გათვალისწინებულია საქართველოს კანონით "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" 

სარჩელის დასაბუთება.

2006 წლიდან მოყოლებული, საქართველოში პოლიცია აქტიურად იყენებს შემთხვევითი შერჩევის საფუძველზე, ე.წ. ქუჩის ნარკოშემოწმებას. როგორც შესაბამისი კვლევები ადასტურებს, 2006 წლიდან დღემდე, ნარკოტესტირებაზე წარდგენილი პირების საერთო რაოდენობის მხოლოდ 30 პროცენტს დაუდასტურდათ ნარკოტიკების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების ფაქტი. აღნიშნული გარემოება ლეგიტიმურ კითხვებს აჩენს ე.წ. რანდომული ნარკოტესტირების ჩატარების სამართლებრივი საფუძვლის და ზოგადად ამგვარი პრაქტიკის საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ადამიანის უფლებებთან შესაბამისობის თაობაზე.

როგორც საქართველოს მიერ ,,ევროკავშირთან სავიზო რეჟიმის ლიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმის“ განხორციელების შესახებ მესამე მიმდინარე ანგარიშშია აღნიშნული, საქართველოში „...ნარკომანიასთან ბრძოლის ეროვნული პოლიტიკა კვლავაც სადამსჯელო ზომებს ეყრდნობა და არა სარეაბილიტაციო ღონისძიებებს.“. ამასთან, იგივე ანგარიშის შესაბამისად, საქართველოს ხელისუფლებამ უნდა „გაითვალისწინოს სამართლებრივი კონტროლის შემოღება პოლიციის მიერ დაუგეგმავად განხორციელებულ ნარკოშემოწმებებზე.“

სახელმწიფოს ნარკოტიკული პოლიტიკა ნარკოტიკების მომხმარებლებთან მიმართებით, შეიძლება ითქვას, არა მხოლოდ ეყრდნობა სადამსჯელო ზომებს, არამედ დასჯაზეა ორიენტირებული. როგორც აღნიშნულია საქართველოს მთავრობის კომენტარებში არასამთავრობო ორგანიზაციათა კოალიციის ანგარიშზე, „ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარება, ცივი იარაღის ტარება ქუჩის ძალადობის ერთ-ერთ ძირითად მაპროვოცირებელ გარემოებას წარმოადგენს, რისი უკონტროლობა არაერთ შემთხვევაში ფატალური შედეგით სრულდება. აღნიშნული სამართალდარღვევების მკაცრი ადმინისტრირება ხელს უწყობს საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებას.“ (http://gov.ge).

ნარკოტიკების მომხმარებელთა მიმართ ამ სადამსჯელო კანონმდებლობისა და ღონისძიებების პოლიციის თანამშრომელთა მიერ ე.წ. „მკაცრი ადმინისტრირება“, რომელიც ხშირად კონსტიტუციურ ზღვარსგადასული გულმოდგინებით ხორციელდება, სავარაუდო ნარკომომხმარებლებზე ქუჩაში ნადირობის ერთგვარ ფორმებსაც კი იძენს.

ამ პროცესის დროს ხდება აბსოლიტურად უდანაშუალო ადამიანების ე.წ. „ადმინისტრაციული წესით დაკავება“ და მათი იძულება ამტკიცონ საკუთარი უდანაშაულობა. მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი პოლიტიკის მსხვერპლნი, ნარკოტიკების უკანონო მომხმარებისათვის გათვალისწინებული მკაცრის სანქციების გამო, წარმოადგენენ “ბრალდებულებს” საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისათვის, ისინი არ სარგებლობენ სამართლებრივი დაცვის მინიმალური მექანიზმებითაც კი.

ეს არის სისტემა, რომელიც ქრონიკულ ნარკომომხმარებელს აბსოლიტურად უსპობს სოციალური რეინტეგრაციის შესაძლებლობას, ხოლო უბრალო მომხმარებელს, რომელმაც შეიძლება მხოლოდ ერთხელ გასინჯა მსუბუქი ნარკოტიკი და პოლიციის ამ „ნადირობის პოლიტიკის“ შემთხვევითი მსხვერპლი გახდა, სოციალური განვითარების პერსპექტივის შეზღუდვით, კიდევ უფრო მეტად უქმნის იმგვარ სოციალურ გარემოს (სტიგმატიზაცია, სახელმწიფოს მხრიდან გარიყულობა, რიგი თანამდებობების დაკავების სიცოცხლის ბოლომდე აკრძალვა და ა.შ.), რომელიც, შეიძლება ნოყიერი ნიადაგი იყოს ნარკოტიკების აქტიური მოხმარებისადმი დაბრუნებისათვის.

ხშირად სახელმწიფო ებრძვის უფრო მეტად ნარკომომხმარებელს როგორც ასეთს, ვიდრე ნარკომანიას და მის თანმსდევ უარყოფით შედეგებს. შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფო პოლიტიკა არის უფრო მეტად იდეოლოგიზირებული და ძირითადად, ეფუძვნება ნარკომომხმარებელის მორალურ მიუღებლობას, ვიდრე ემპირიულ კვლევებზე დაფუძნებულ მიდგომებს.

სახელმწიფოს ზემოაღნიშნული პოლიტიკის ყველაზე თვალსაჩინო გამოხატულებას წარმოადგენს ე.წ. რანდომული, ანუ ქუჩის, შემთხვევითი შერჩევის საფუძველზე ჩატარებული ნარკოტესტირება. ძირითადად იგი ხორციელდება, როდესაც პოლიციის თანამშრომელი სუბიექტურად მიიჩნევს, რომ კონკრეტულმა პირმა, სავარაუდოდ, მოიხმარა ნარკოტიკული საშუალება. პოლიციის თანამშრომლებს შესაბამისი პირი მიჰყავთ ექსპერტიზის სპეციალურ დაწესებულებაში, სადაც დაკავებულს, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, უტარდება ე.წ. ურინული ნარკოტესტირება. პოლიცია უფრო ხშირად აკავებს ისეთ პირებს, რომლებიც, მათი აზრით, გარეგნულად შეესაბამებიან ნარკომომხმარებლის სტერეოტიპს, ან ისეთ ადამიანებს, რომლებიც უკვე იყვნენ მიცემულნი პასუხისგებაში ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების გამო. თავისთავად, ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებისათვის პასუხისგებაში ადრე ყოფნა მნიშნველოვანი ფაქტორია, მაგრამ იგი არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ ჩამოყალიბდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ნარკოტიკული საშუალების უშუალო მოხმარების ფაქტის არსებობის საფუძვლიანი ეჭვი, ან საკმარისი საფუძველი ამგვარი ვარაუდისათვის.

ამრიგად, სამართლებრივი თვალსაზრისით სადავოდ მიგვაჩნია, ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების „მკაცრი ადმინისტრირების“ და ამ სამართალდარღვევათა დადგენის ის წესი, რომელიც გამოიხატება ე.წ. ქუჩის ნარკოტესტირებაში, ამასთან ერთად, ყოველივე ზემოაღნიშნული, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს ხელისუფლების მიერ მიღებულ „ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელმწიფო სტრატეგიასთან“, ისევე, როგორც 2014-2015 წლების ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სამოქმედო გეგმასთან (http://www.justice.gov.ge), რომლებიც უნდა წარმოადგენდნენ სახელმწიფოს ნარკოპოლიტიკის ლეგიტიმურ მიზანს. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ დასჯაზე ორიენტირებული, ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების „მკაცრი ადმინისტრირების“ პოლიტიკის პირობებში, შეიძლება ითქვას, აღარ რჩება ადგილი ემპირიულ კვლევებსა და სამეცნიერო მტკიცებულებებზე დაფუძნებული ნარკოპოლიტიკის განსახორციელებლად.

როგორც ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელმწიფო სტრატეგიის ამსახველ დოკუმენტშია აღნიშნული, „21-ე საუკუნეში ნარკოტიკების წინააღმდეგ ბრძოლის პარადიგმის ეფექტურობა ეჭვის ქვეშ დადგა, განსაკუთრებით 2011 წლის ივნისში, ნარკოპოლიტიკაზე გლობალური კომისიის (Global Commission on Drug Policy) ანგარიშის გამოქვეყნების შემდგომ. 21-ე საუკუნემ მოიტანა ადამიანის უფლებებზე, ასევე სამეცნიერო მტკიცებულებებზე დაფუძნებული, დაბალანსებული ნარკოსტრატეგიის აუცილებლობის გაცნობიერება, რაც განსაკუთრებული თანმიმდევრულობით ევროკავშირის ქვეყნებში ხორციელდება, რამაც ამ ქვეყნებში შეაჩერა პრობლემის მასშტაბის ზრდა (EMCDDA, 2012). ევროპული მიდგომების საკვანძო მახასიათებელია ორიენტაცია არა პრობლემასთან ომზე და მის აღმოფხვრაზე, არამედ ორიენტაცია პრობლემის აღიარებაზე და მის მიმართ პრაგმატული და რეალისტური სტრატეგიის განხორციელებაზე, რასაც, განხორციელების შემთხვევაში, პრობლემის ეფექტურ მართვამდე მივყავართ.“

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ დღემდე საქართველოში, ერთადერთი გამონაკლისის გარდა, არ ჩატარებულა სერიოზული კვლევა, რომელიც დაადასტურებდა ნარკოტიკული საშუალებების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების დადგენის წესის და ე.წ. „მკაცრი ადმინისტრირების“ პოლიტიკის ეფექტურობას, განსაკუთრებით, ათეულათასობით აბსოლიტურად უდანაშაულო ადამიანების პირადი სფეროს და პირადი თავისუფლების შეზღუდვის ისეთი ინტენსიური ფორმების, როგორებიცაა ადმინისტრაციული დაკავება და იძულებითი ნარკოტესტირება, პროპორციულობას ნარკომანიასთან ბრძოლის ლეგიტიმურ მიზანთან მიმართებით (მაგალითად, არასამთავრობო ორგანიზაცია „ალტერნატივა საქართველოს“-ს მიერ შსს-სგან ოფიციალურად გამოთხოვილი ინფორმაციის შესაბამისად, მხოლოდ „2008 წელს ჩატარებული ნარკოტიკების მოხმარებაზე 43 029 ტესტირებიდან 19 302 (45%) იყო დადებითი...“. იხ.: http://www.altgeorgia.ge/). ამასთან, როგორც ორგანიზაცია „ალტერნატივა საქართველოს“ მიერ ჩატარებული კვლევა ადასტურებს, გამოკითხული 491 პირიდან, მხოლოდ 36-მა (11%) შეწყვიტა ნარკოტიკების მოხმარება შემოწმებისა და დასჯის შემდეგ. თუმცა, მათი უმრავლესობა (53%) დაუბრუნდა ნარკოტიკების მოხმარებას დასჯის შემდეგ 3 თვეზე ნაკლებ დროში, ხოლო ყველა მათგანი ნარკოტიკების მოხმარებას დაუბრუნდა ტესტირებიდან/დასჯიდან 11 თვის შემდეგ (იხ.:http://www.altgeorgia.ge/).

გასათვალისწინებელია ის, რომ, მართალია, 2005-6 წლებში კრიმინალთან ბრძოლის გააქტიურებას მოჰყვა ტრადიციული ნარკოტიკული საშუალებების შავ ბაზარზე მიწოდების შემცირება, მაგრამ, მაშინვე მოხდა აღნიშნულ საშუალებათა ჩანაცვლება ჯანმრთელობისათვის უფრო მეტად საშიში, სპეციალურ აფთიაქებში ხელმისაწვდომი პრეკურსორებისგან კუსტარულად დამზადებული ნარკოტიკული საშუალებებით, განვითარდა ე.წ. „სააფთიაქო ნარკომანია“. როგორც ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახლემწიფო სტრატეგიის დოკუმენტშია აღნიშნული, „2008 წლიდან ნარკოტიკების ინექციურ მომხმარებელთა შორის ფეხი მოიკიდა აფთიაქში ხელმისაწვდომი მედიკამენტებიდან დამზადებულმა ამფეტამინის ტიპის სტიმულატორებმა... სამედიცინო გამოკვლევებისა და დაკვირვების თანახმად, კუსტარული სტიმულატორების მოხმარება მჭიდროდ არის ასოცირებული შეუქცევად ნევროლოგიურ ცვლილებებთან, პარკინსონიზმის მსგავს დაავადებასთან და ხეიბრობასთან. 2010-2012 წლებში შავ ბაზარზე „ტრადიციული” ოპიოიდების მკვეთრად შემცირების ფონზე, ნარკოტიკების ინექციურმა მომხმარებლებმა ასევე გადაინაცვლეს აფთიაქებსა და საყოფაცოხოვრებო მაღაზიებში ადვილად ხელმისაწვდომი პრეკურსორებიდან კუსტარულად დამზადებულ კოდეინის შემცველ ოპიოიდზე… რომელიც ზედოზირების მაღალი რისკით ხასიათდება.“.

მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ სტრატეგიის დოკუმეტნით და 2014-2015 წლების სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებული მიდგომები და ღონისძიებები საკმაოდ დიდ თანხებთან არის დაკავშირებული. ამ თვასაზრისით, საინტერესოა თუ რა უჯდება სახელმწიფოს მხოლოდ დასჯაზე ორიენტირებული ნარკოპოლიტიკა და რამდენად უფრო მართებული იქნებოდა შესაბამისი თანხების სამოქმედო გეგმით გათვალისწინებულ ღონისძიებებზე დახარჯვა, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც ე.წ. „მკაცრი ადმინისტრირების“ პოლიტიკას მინიმალური, ან სერთოდ არანაირი ეფექტი არა აქვს. როგორც ორგანიზაცია „ალტერნატივა საქართველოს“ შესაბამის კვლევაშია აღნიშნული, 2008 წლის განმავლობაში 18 076 245 ლარი იქნა ამოღებული ნარკოტიკებთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების გამო დაკისრებული ჯარიმის სახით, ამასთან „...მინიმალური გაანგარიშებით ნარკოტიკების მოხმარებაზე ტესტირებისა და შემდგომი სამართლებრივი პროცედურებისა და ზომების წლიურმა ხარჯმა 2008 წელს შეადგინა დაახლოებით 18 მილიონი ლარი.“ (http://www.altgeorgia.ge/). გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები, რომ, იგივე კვლევის თანახმად, დაკისრებული ჯარიმებიდან „84.5% შემთხვევაში ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული ჯარიმები გადახდილი იქნა არა დაჯარიმებული პირის კანონიერი შემოსავლებიდან, არამედ სხვა წყაროებიდან (ოჯახი, მეგობრები, სესხები, კრიმინალური საქმიანობა).“.

ამრიგად, ე.წ. „მკაცრი ადმინისტრირების“ პოლიტიკაზე ყოველწლიურად იხარჯება საკმაოდ შთამბეჭდავი თანხა და ეს იმ პირობებში, როდესაც ნარკომანიის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელმწიფო სტრატეგიის დოკუმენტის შესაბამისად, „2012 წლისათვის ქვეყანაში ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსით დაინფიცირებულთა 53%-ს ვირუსი ნარკოტიკების ინექციური მიღების გზით აქვს გადაცემული. ვირუსული C ჰეპატიტის გავრცელება ნარკოტიკების ინექციურ მომხმარებლებში 60-70%-ს აღწევს. ამ ფონზე, ზიანის შემცირების პროგრამების მოცვა ნარკოტიკების ინექციურ მომხმარებლებში (ნიმ) მხოლოდ 5-10% წარმოადგენს, მაშინ როდესაც აღნიშნული პროგრამების ერთ-ერთ ძირითად მიზანს სწორედ ნიმ პოპულაციაში ინფექციური დაავადებების გავრცელების პრევენცია წარმოადგენს. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის თანახმად, თუ შპრიცების გაცვლისა და ნებაყოფლობითი კონსულტირებისა და ტესტირების პროგრამების დაფარავა ნიმ პოპულაციის 20%-ზე ნაკლებს შეადგენს, ეს დაბალი მაჩვენებელია (საშუალო მაჩვენებელს წარმოადგენს 20%- დან 60%-მდე).“ (http://www.justice.gov.ge/).

გარდა ამისა, იგივე დოკუმენტის თანახმად, „ქვეყანაში 2012 წლისთვის არსებობს 4 სამკურნალო სტაციონარული დაწესებულება, რომლებიც (მხოლოდ) დეტოქსიკაციურ მკურნალობას უზრუნველყოფს: სამი თბილისში და ერთი ბათუმში. 2011 წელს ქვეყნის მასშტაბით დეტოქსიკაციური მკურნალობის 4 კლინიკაში ნამკურნალევი 270 პაციენტიდან 80 შემთხვევის მკურნალობა დაფინანსებული იყო სახელმწიფო პროგრამის მხრიდან, ხოლო დანარჩენ შემთხვევებში მკურნალობის საფასური (1200-2200 ლარი) პაციენტის მიერ იქნა დაფარული... ქვეყანაში არ არსებობს ნარკოლოგიური მკურნალობის გზამკვლევები, მკურნალობის ეფექტურობის შეფასების მექანიზმები და ინდიკატორები.“ (http://www.justice.gov.ge/).

„ქვეყანაში არ არსებობს პირველადი პრევენციის ინსტიტუციური მექანიზმები, ანუ სოციალურ, საგანმანათლებლო და სამედიცინო-ფსიქოლოგიურ ღონისძიებათა კომპლექსი, რომელიც ხელს უწყობს ნარკოტიკული საშუალებების/ფსიქოტროპული ნივთიერებების მოხმარების დაწყების თავიდან აცილებას და არ არის დანერგილი მტკიცებულებებზე დაფუძნებული მიდგომები. 2009 წლის ESPAD (European School Program on Alcohol and Drugs) გამოკვლევის მონაცემების თანახმად, ცხოვრებაში ერთხელ არალეგალური ნარკოტიკული საშუალება მოუხმარია თბილისში მაცხოვრებელი 16 წლის მოზარდების 20%-ს - გამოკითხული ვაჟების 33%-ს და გოგონების 8%-ს. ლეგალური ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების მაჩვენებლები კი გაცილებით მაღალია (თამბაქო - 50%, ალკოჰოლი - 90%); კვლევამ აგრეთვე გამოავლინა რომ ახალგაზრდები არ იცნობენ ლეგალური თუ არალეგალური ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებულ რისკებს.“ (http://www.justice.gov.ge/).

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ე.წ. ქუჩის შემთხვევითი ნარკოლოგიური შემოწმების დროს, უშუალოდ შემოწმებისათვის დაკავებული პირების წარდგენასა და ტესტირებაზე გამოყოფილი თანხების 60-70% პროცენტი იხარჯება ტყუილად, ვინაიდან, ზუსტად გამოკვლეულთა 60-70% პროცენტის შემთხვევაში ტესტირების შედეგი არის უარყოფითი.

წამალდამოკიდებული პიროვნებისადმი, ერთგვარი ნულოვანი ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი ტოლერანტობის პოლიტიკა, რომლის ფარგლებშიც ხდება ნარკომომხმარებელთა არა მხოლოდ არაპროპორციული დასჯა, არამედ, ასევე, მათი სახელმწიფო დონეზე აყვანილი სტიგმატიზაცია, უარყოფითად მოქმედებს წამალდამოკიდებულთა მხრიდან სახელმწიფოსათვის შესაბამისი მკურნალობისა და დახმარებისათვის მიმართვის შესაძლებლობაზე, წამალდამოკიდებულების პრობლემის მიმართ აუცილებელია უპირატესობა მიენიჭოს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის მიდგომას. ამასთან ერთად, ვირუსული დაავადებებით ინფიცირებულ წამალდამოკიდებულთა სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ისეთი ფორმები, როგორიცაა პატიმრობა სერიოზული საფრთხის შემცველია, ასევე სხვა, არაინფიცირებული პატიმრებისათვის.

მხოლოდ ადმინისტრაციულ და სისხლისსამართლებრივ დასჯაზე ორინეტირებული პოლიტიკის არაეფექტურობაზე მიუთითებს, ასევე ის გარემოებაც, რომ დაკავებული და ნარკოტიკების მოხმარებაზე შესამოწმებლად წარდგენილი პირების აბსოლიტურ უმრავლესობაში ტესტირების შედეგები არის უარყოფითი, რაც მეტყველებს, თუნდაც ამგვარი მკაცრი პოლიტიკის არაეფექტურად განხორციელების პრაქტიკაზე, რომ არაფერი ვთქვათ ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებათა აბსოლიტურად გაუმართლებელ შეზღუდვაზე. იმისათვის, რომ გავარკვიოთ რატომ გააჩნია ე.წ. „მკაცრ ადმინისტრირებას“ წარმატების ამგვარი დაბალი მაჩვენებელი და რატომ არის იგი არაეფექტური, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, გავაანალიზოთ, როგორც შემთხვევითი შერჩევის საფუძველზე პოლიციის მიერ განხორციელებული ნარკოლოგიური შემოწმების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა, ისე მისი გამოყენების პრაქტიკა.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შესაბამისად, „ნარკოტიკული საშუალების გასაღების მიზნის გარეშე, მცირე ოდენობით უკანონოდ შეძენა ან შენახვა ანდა ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება – გამოიწვევს დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით ან, გამონაკლის შემთხვევაში, თუ საქმის გარემოებებისა და დამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული, – ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.“. ნორმის ზემოაღნიშნული რედაქცია ჩამოყალიბდა 2006 წლის 28 აპრილს. 2006 წლის შესაბამის ცვლილებამდე მუხლის დისპოზიცია იყო შემდეგი შინაარსის „ნარკოტიკულ საშუალებათა მცირე ოდენობით უკანონო შეძენა ან შენახვა გასაღების მიზნის გარეშე, ან ნარკოტიკულ საშუალებათა ხმარება ექიმის დანიშნულების გარეშე...“. ამგვარად, ძველ რედაქციაში საუბარი იყო „ნარკოტიკულ საშუალებათა“ „ხმარებაზე“, რაც ამ უკანასკნელი სიტყვის ლექსიკური მნიშვნელობიდან და „ნარკოტიკულ საშუალებათა“ მრავლობითი ფრომიდან გამომდინარე, მის არაერთჯერადობაზე, ერთგვარ სისტემატურ ხასითზე მიუთითებდა. 2006 წლის 28 აპრილის ცვლილებით კი, შეიცვალა დისპოზიციის ზუსტად ეს შინაარსი და იგი ჩამოყალიბდა, როგორც „ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება.“.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ, როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის, ისე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამის ნორმებში, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძვლად, მითითებულია არა ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნის (ნარკოტიკული სიმთვრალის), არამედ ერთჯერადი მოხმარების თაობაზე ეჭვი ან ვარაუდი. უნდა აღინიშნოს, რომ, განსაკუთრებით, ერთჯერადი მოხმარების ეჭვი ან ვარაუდი საკმაოდ ფართო ცნებაა და იგი არ არის აუცილებლად დაკავშირებული ნარკოტიკული სიმთვრალის მდგომარეობაში ყოფნის კონკრეტულ ფაქტთან. ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, სამედიცინო-ტოქსიკოლოგიური გამოკვლევით, შეიძლება დადასტურდეს უშუალო მოხმარებიდან რამოდენიმე დღის, ან თვეების შემდეგაც კი. გასათვალისწინებელია ის, რომ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, ძირითადად, ხდება ფარულად, შესაბამისად, თუ სახეზე არ არის, მაგალითად, ნარკოტიკული სიმთვრალის ძალზედ თვალნათელი კლინიკური ნიშნები, საკმაოდ რთულია მოხმარების ფაქტის ობიექტურად იდენტიფიცირება, განსაკუთრებით კი, არაპროფესიონალი (არანარკოლოგი) პირის მიერ. ამდენად, ნარკოტიკული საშუალების მხოლოდ მოხმარების ფაქტის არსებობის ვარაუდი, როგორც უფლებამოსილი პირის მიერ კონკრეტული იძულების ღონისძიების გამოყენების სამართლებრივი საფუძველი, თავიდანვე შეიცავს თვითნებობის საკმაოდ მაღალ საფრთხეს.

მიგვაჩნია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის თავდაპირველი რედაქცია უფრო მეტად იყო მიმართული ქმედების შინაარსზე, სამართალდამრღვევის პიროვნულ მახასიათებელზე, რაც მის მიერ ნარკოტიკულ საშუალებათა არაერთჯერად, ერთგვარ სისტემატურ მოხმარებაში გამოიხატებოდა. შესაბამისად, ამგვარი პირის, როგორც ნარკოტიკულ სამართალდარღვევათა სუბიექტის იდენტიფიცირებაც უფრო მეტად იყო დაკავშირებული კონკრეტული და ობიექტური ფაქტებისა და ინფორმაციის მოპოვების საჭიროებასთან. სამართალდამრღვევად განიხილებოდა ისეთი პიროვნება, რომელსაც ჰქონდა ნარკომომხმარებლის ერთგვარი კარიერა, მასზე, როგორც არაერთჯერად მომხმარებელზე უკვე არსებობდა პოლიციის გარკვეული დოსიე და ა.შ. ამგვარი მიდგომა პოლიციის მხრიდან მოითხოვდა უფრო მეტ ოპერატიულ მუშაობას, ნარკოტიკული საშუალებების არალეგალური ბრუნვის და ამ ბრუნვის მონაწილეთა ობიექტურ იდენტიფიცირებას. სხვა საკითხია, რამდენად ეფექტურად ახორციელებდა ამას პოლიცია.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ნარკოტიკული საშუალებების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების სამართალდარღვევად ცნობის ძირითად მოტივაციას წარმოადგენს ზუსტად ნარკომანიის, როგორც სოციალური საფრთხის თავიდან აცილება და ნარკომომხმარებლის ნარკოტიკების არალეგალურ ბრუნვაში მონაწილეობა.

შეიძლება ითქვას, რომ კოდექსის 45-ე მუხლის დისპოზიციის თავდაპირველი შინაარსი და სახელმწიფოს სადამსჯელო მექანიზმი უფრო მეტად იყო მიმართული თვითონ იმ პრობლემის წინააღმდეგ, რომელიც უკავშირდება ნარკოტიკული საშუალებების ავად მოხმარების თანმსდევ უარყოფით შედეგებს, არალეგალურ ბრუნვას და მასში მონაწილეობას, ვიდრე, მხოლოდ ნარკომომხმარებლის პიროვნების წინააღმდეგ. ზუსტად ამას ნიშნავს, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის პირველი ნაწილი, რომლის თავდაპირველი რედაქციის თანახმად, „პირი, ...რომელმაც ნებაყოფლობით მიმართა სამედიცინო დაწესებულებას ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკულ საშუალებათა ხმარებასთან დაკავშირებით მისთვის სამედიცინო დახმარების გასაწევად, თავისუფლდება ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან ამ მუხლით გათვალისწინებული ქმედობისათვის.“.

ამრიგად, იმ შემთხვევაში, როდესაც ნარკოტიკების მომხმარებელი გადადგამდა ნარკოტიკების ავად მოხმარებისაგან განკურნების და მათი არალეგალური ბრუნვიდან გამოსვლის პირველ ნაბიჯს - მიმართავდა სამედიციონო დაწესებულებას დამხარებისათვის - შესაბამისად, იგი გადიოდა სახელმწიფოს სადამსჯელო ინტერესიდან. 45-ე მუხლის შენიშვნის ამგვარი შინაარსი კიდევ უფრო ნათლად მიუთითებს, რომ ამ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ დასჯის ლეგიტიმური მიზანი უნდა იყოს, ქმედების შინაარსიდან გამომდინარე, მხოლოდ ისეთი პიროვნება, რომელიც თავისი მოქმედებებით არა მხოლოდ უკანონო ნარკოურთიერთობების მონაწილეა, არამედ, იგი არ აპირებს ამგვარი უკანონო ურთიერთობებიდან ნებაყოფლობით გამოსვლას. სასჯელი, ნარკოტიკების უკანონო ხმარების შემთხვევაში, უნდა იყოს ერთგვარი უკიდურესი ღონისძიება, როდესაც სახელმწიფოს სხვა გზა არ რჩება, გარდა იძულებითი ღონისძიების განხორციელებისა.

ამრიგად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის თავდაპირველი რედაქცია სამართალშემფარდებელისაგან მოითხოვდა, რომ მას უფრო მეტად შეესწავლა სამართალდარღვევის სუბიექტის პიროვნება, მის მიერ განხორციელებული საზოგადოებრივად საშიში ქმედების შინაარსი და მისგან მომავალი სოციალური საფრთხის ინტენსივობის ხარისხი. სახელმწიფოს ანტინარკოტიკული კანონმდებლობის ძირითადი ინტერესი უნდა იყოს ნარკოტიკული საშუალებების არალეგალური ბრუნვის, კერძოდ, მათი მიწოდებისა და მათზე მოთხოვნის შემცირება, რაც მოითხოვს უფრო მეტად კვალიფიციურ ოპერატიულ საქმიანობას და (ძალოვან და სამედიცინო-სოციალურ ღონისძიებებს შორის) დაბალანსებულ მიდგომას, ვიდრე, შემთხვევითი შერჩევით, უდანაშაულო ადამიანების ბიოლოგიური მასალის შემადგენლობის კვლევას.

როგორც უკვე ითქვა, 2006 წლის 28 აპრილს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლში განხორციელდა მნიშვნელოვანი ცვლიელბა და მისი შინაარსი ჩამოყალიბდა შემდეგნაირად, „ნარკოტიკული საშუალების გასაღების მიზნის გარეშე, მცირე ოდენობით უკანონოდ შეძენა ან შენახვა ანდა ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება - გამოიწვევს დაჯარიმებას 500 ლარის ოდენობით ან, გამონაკლის შემთხვევაში, თუ საქმის გარემოებებისა და დამრღვევის პიროვნების გათვალისწინებით ამ ზომის გამოყენება არასაკმარისად იქნება მიჩნეული, - ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღის ვადით.“.

იგივე ცვლიელებით, მუხლის შენიშვნას დაემატა მე-2 ნაწილი, რომელის თანახმად, „პოლიციელი საქართველოს შინაგან სამქეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილ პირს გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს იმ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ნარკოტიკული საშუალება ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა.“.

ამრიგად, უკანასკნელი ცვლილებების საფუძველზე, დასჯადი გახდა „ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება“, როგორც ცალკეული, ერთჯერადი შემთხვევა, მიუხედავად ყოველი სამართალდდარღვევითი ქმედების თავისებურებისა და მისი საზოგადოებრივი საფრთხის ინტენსივობის ხარისხისა. ცვლილებით, ნორმის სამიზნე გახდა უფრო მეტად პიროვნება, ვიდრე მის მიერ ჩადენილი საზოგადოებრივი საფრთხის შემცველი ქმედება. საზოგადოებრივი საფრთხის შემცველი ქმედების, როგორც სამართალდარღვევის შემადგენლობის გამოკვლევის საჭიროებამ მეორე პლანზე გადაიწია. შესაბამისი სახდელის დადებისას, მხედველობაში არ მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, საკმაოდ მნიშვნელოვანია ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის და სახდელის შეფარდების პრაქტიკაში გამოყენების გაანალიზება.

ასე, მაგალითად, ბათუმის რაიონული სასამართლოს 2013 წლის 18 ნოემბრის #4-1654/13 დადგენილებაში აღნიშნულია: „სასამართლო, საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებების ერთობლივი ანალიზის შედეგად დადგენილად მიიჩნევს, რომ ჯ. კ.-ს მიერ ჩადენილ იქნა ადმინისტრაციული გადაცდომა, რაც შემდეგში გამოიხატა: 2013 წლის 15 ნოემბერს ჯ. კ. გადაყვანილი იქნა საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის აჭარის მთავარი სამმართველოს საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ სამსახურში. ჩატარებული შემოწმებით დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი.“.

როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლოს დადგენილების სამოტივაციო ნაწილშია აღნიშნული, კონკრეტული პირის ადმინისტრაციული გადაცდომა გამოიხატა მხოლოდ იმაში, რომ “მას შემოწმების შედეგად დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი.”. დადგენილებაში არაფერია ნათქვამი, როდის მოხდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, რა ვითარებაში, იყო თუ არა იგი ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების ქვეშ დაკავების მომენტში. სასამართლო გადაწყვეტილებაში აღნიშნულიც კი არ არის, თუ რომელი ნარკოტიკული საშუალება იქნა მოხმარებული და განხორციელდა თუ არა სამართალდარღვევა საქართველოს ტერიტორიაზე. ეს უკანასკნელი საკმაოდ მნიშვნელოვანი გარემოებაა. როგორც სასამართლოს დადგენილებიდან ირკვევა, ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პიროვნება არ წარმოადგენს საქართველოს მოქალაქეს და იგი დროებით იმყოფებოდა საქართველოს ტერიტორიაზე. იგი 2013 წლის 15 ნოემბერს იქნა წარდგენილი გამოკვლევაზე, საიდანაც განთავისუფლდა იმავე დღეს და მან განთავისუფლებისთანავე გადაკვეთა საქართველოს სახელმწიფო საზღვარი. მხდეველობაშია მისაღები საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-9 მუხლი, რომლის პირველი წინადადების შესაბამისად, „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენმა პასუხი უნდა აგოს სამართალდარღვევის ჩადენის დროს და ადგილას მოქმედი კანონმდებლობის საფუძველზე.“.

მნიშვნელოვანია ის გარემოებაც, რომ კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული, ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს სამართალდარღვევისათვის სახდელის დადების შესახებ დადგენილებების შინაარსი აბსოლიტურად იდენტურია, შეცვლილია მხოლოდ შესაბამისი პირების მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები.

პირველი ინსტანციის სასამართლოთა დადგენილებები კიდევ ერთხელ ადასტურებენ იმ გარემოებას, რომ სახდელის დადებისას მხედველობაში არ მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი და ა.შ. სასამართლოს ყველა დადგენილება ეფუძნება მხოლოდ ლაბორატორიული ნარკოლოგიური გამოკვლევების (ე.წ. სწრაფი ტესტების) შედეგებს, რომლებიც ადასტურებენ, გამოსაკვლევ ბიოლოგიურ მასალაში, მხოლოდ გარკვეული ქიმიური რეაქციის (ნარკოტიკული ნივთიერების სავარაუდო) არსებობას და არა, აუცილებლად, ამ ნივთიერების, როგორც ნარკოტიკული საშუალების უკანონო მოხმარების ფაქტს. „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ა“ ქვეპუნტის თანახმად, ნარკოტიკული საშუალება განმარტებულია, როგორც „...ბუნებრივი ან სინთეზური წარმოშობის ნივთიერება, ამ ნივთიერების შემცველი მცენარე ან პრეპარატი, რომელიც გაეროს შესაბამისი კონვენციების საფუძველზე შეტანილია საქართველოში სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ ნარკოტიკულ საშუალებათა I და II სიაში;“.

უნდა აღინიშნოს, რომ ნარკოტიკული ნივთიერების შემცველი პრეპარატის ექიმის დანიშნულების გარეშე მიღება, შესაძლოა უკავშირდებოდეს, თუნდაც თვითნებურ, მაგრამ, მაინც სამკურნალო მიზნით მოხმარებას, დაავადების სიმპტომების შემსუბუქებას და ა.შ. იმისათვის, რომ გაიმიჯნოს, ერთი მხრივ, ნარკოტიკული საშუალების მიღება, როგორც ნარკომანია, ხოლო, მეორე მხრივ, ნარკოტიკული ნივთიერების შემცველი პრეპარატის ექიმის დანიშნულების გარეშე, მაგრამ, არა ნარკომანიის მიზნით მიღება, ადმინისტრაციული სახდელის ან სისხლისსამართლებრივი სასჯელის დაკისრებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, ზუსტად ჩადენილი ქმედების ხასიათი, ქმედების ჩამდენის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი სხვა გარემოებანი. “მაგალითად, სახელმწიფო შეიძლება ახდენდეს ცალკეულ მედიკამენტებზე თავისუფალი ხელმისაწვდომობის რეგულირებას, რათა ადამიანმა შეცდომით არ მიიღოს სამედიცინო პრეპარატი, რომელიც საბოლოოდ მას ზიანს მიაყენებს. თუმცა არ შეიძლება ადამიანი … პასუხისმგებლობის პირისპირ დადგეს იმის გამო, რომ, მაგალითად, არასწორი პრეპარატი დალია ექიმის დანიშნულების გარეშე ან გადაამეტა საჭირო დოზას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 82).

ზუსტად სასამართლო უნდა იყოს ის უმთავრესი ინსტანცია, რომელიც გამიჯნავს სოციალური საფრთხის შემცველ ქმედებას, ამგვარი საფრთხის არ მქონე - უბრალო, ადამიანური წინდაუხედავობისგან. „...ამისთვის, პირველ რიგში, კანონმდებელმა უნდა უზრუნველყოს სასამართლო საკმარისი ბერკეტებით, რათა მან შეძლოს, აწიოს სამართლიანი მართლმსაჯულების ტვირთი. კანონმა უნდა აღჭუროს სასამართლო როგორც საკმარისი, ეფექტური პროცესუალური გარანტიებით, ისე - მატერიალური ნორმებით...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 29). „წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასჯელი თავად გახდება მიზანი, მაშინ როდესაც სასჯელი არის კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ყველაზე უკიდურესი საშუალება. შედეგად, ნებისმიერი უსაფუძვლო, მიზანზე არაორიენტირებული ან არაპროპორციული სასჯელი თავად გადაიქცევა მიზნად, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში.“ (წიქარიშვილი, 39 პ.). „ადამიანის დასჯა სასჯელის მიზნების მიღმა, ამ მიზნების მიღწევის აუცილებლობის გარეშე ან მათ არაადეკვატურად, თავად დასჯას აქცევს სახელმწიფოს მიზნად და მთავარ ფუნქციად, შედეგად არარად აქცევს სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეას.“ (წიქარიშვილი, 40 პ.)

ამრიგად, 2006 წლის 28 აპრილის ცვლილებით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის სამიზნე გახდა ნებისმიერი ადამიანი, რომელმაც ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა, არა მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალება, არამედ ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული ნივთიერების შემცველი პრეპარატი, მიუხედავად ამ პრეპარატის მიღების მიზნისა. კოდექსის 45-ე მუხლით დასჯადი შეიძლება იყოს იმგვარი განზრახი ქმედება, რომელიც გამოიხატება უშუალოდ ნარკოტიკული საშუალების ექმის დანიშნულების გარეშე, ნარკომანიის მიზნით მიღებაში. სახელმწიფოს მიზანი შეიძლება იყოს, ზუსტად ამ სოციალური საფრთხის შემცველი ქმდებების შემცირება და მათი პრევენცია. ძალოვანი სტრუქტურების მოქმედება შეიძლება იყოს მიმართული უშუალოდ ამგვარი ქმედებების გამოვლენისკენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი ექნება ადამიანის დასჯას ობიექტური შერაცხვის საფუძველზე, რაც ეწინააღმდეგება სამართლის პრინციპებს. 45-ე მუხლით დასჯადი შეიძლება იყოს არა ადამიანის ბიოლოგიური მასალის ქიმიური შემადგენლობა - თუნდაც, მასში ნარკოტიკული ნივთიერების არსებობა, არამედ ის ქმედება, რამაც განაპირობა აღნიშნული ქიმიური შემადგენლობის არსებობა - ანუ, სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, ნარკოტიკული ნივთიერების, როგორც ნარკოტიკული საშუალების უკანონო მოხმარება.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის შინაარსმა და, მხოლოდ, სამედიცინო-ლაბორატორიული კვლევის საფუძველზე სამართალდარღვევის დადგენის წესმა, განაპირობა 45-ე მუხლის გავრცელება ნარკოტიკული ნივთიერების შემცველი პრეპარატის ექიმის დანიშნულების გარეშე მიღების ნებისმიერ შემთხვევაზე, მიუხედავად ამგვარი ქმედების მიზნისა. შესაბამისად, იმდენად გაიზარდა კოდექსის ამ მუხლის გამოყენების შესაძლებლობა, რომ მისი მოქმედების ქვეშ მოექცა ნებისმიერი ადამიანი, რომელსაც თუნდაც ერთხელ, ექიმის დანიშნულების გარეშე მოუხმარია, არა თუ ნარკოტიკული საშუალება, არამედ, ამგვარი ნივთიერების, თუნდაც მცირე ოდენობით შემცველი ნებისმიერი სამედიცინო პრეპარატი, ნებისმიერი მიზნით. კონკრეტული სამართალდარღვევის ასეთი ფართო ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა, შესაბამისი სამართალდარღვევის ჩადენის ეჭვის ქვეშ აქცევს ადამიანის ნებისმიერ არასტანდარტულ ქცევას, გარკვეული სოციალური ჯგუფის წევრობას, არასტანდარტულ, განსხვავებულ მსოფლხედველობას ან გარეგნობას. შესაბამისი სამართალდარღვევის ჩადენის ეჭვის საფუძვლად იქცა არა ობიექტურად იდენტიფიცირებადი, გარკვეული სოციალური საფრთხის შემცველი ქმდება, არამედ, საზოგადოებრივი საფრთხის არ მქონე - უბრალო, ადამიანური წინდაუხედაობა, ადამიანის გარკვეული ფსიქო-ტიპი და ა.შ.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის თავდაპირველი მიზნის ზემოაღნიშნულ ცვლილებას ადასტურებს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს 2013 წლის 4 ოქტომბრის კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შინაარსიც, რომლის შესაბამისად, პოლიციელი, „თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ პირმა ნარკოტიკული ნივთიერება მოიხმარა, მას გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საამისოდ უფლებამოსილ პირთან;“.

ამრიგად, პოლიციის მიერ შესაბამისი პირის ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით წარდგენის საფუძველს წარმოადგენს არა მხოლოდ ნარკოტიკულ საშუალებათა ნარკომანიის მიზნით ხმარება, არამედ, ნარკოტიკული ნივთიერების შემცველი სამედიცინო პრეპარატის ექიმის დანიშნულების გარეშე, ნებისმიერი მიზნით, ცალკეული მოხმარების ყველა შემთხვევა.

შესაბამისად, ე.წ. „საფუძვლიანი ეჭვის“ ან „ვარაუდის“ ქვეშ მოექცა არა მხოლოდ ნარკომანიის, როგორც გარკვეული სოციალური საფრთხის შემცველი ქმედების ჩამდენი პიროვნება, არამედ, ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც შეიძლება წარმოადგენდეს ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული ნივთიერების შემცველი პრეპარატის, პოლიციელის აზრით, სავარაუდო მოხმარების რისკ-ჯგუფს. ყოველ შემთხვევაში, საქართველოს შესაბამისი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ზემოაღნიშნული „საფუძვლიანი ეჭვის“ ან „ვარაუდის“ ობიექტურობის სამართლებრივი კონტროლის მექანიზმს. სასამართლომდე მიდის პოლიციის მიერ განხორციელებული ადამიანის პირადი თავისუფლებისა და პირადი სფეროს ხელშეუხებლობის შემზღუდავი არა ყველა მოქმედება, არამედ, მხოლოდ შინაგან საქმეთა მინისტრის უფლებამოსილი პირის მიერ ჩატარებული ნარკოლოგიური შემოწმების შედეგად, შესაბამისი პიროვნების ბიოლოგიური მასალის ნიმუშში აღმოჩენილი ნარკოტიკული ნივთიერების გამო შედგენილი სამართალდარღვევის ოქმები. სასამართლო, მოცემულ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღებისას, შეზღუდულია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ განსაზღვრული, ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესით.

ნარკოტიკულ სამართალდარღვევათა დადგენის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან, აგრეთვე, მე-3 პუნქტის პირველ და მე-2 წინადადებებთან და მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან.

კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის მნიშვნელოვანია ის, თუ რა ფორმით ხორციელდება ნარკოტესტირება და რამდენად აქვთ შესაბამის უფლებამოსილ პირებს უფლება, გამოსაკვლევად წარადგინონ პირი მისი ნების საწინააღდეგოდ, ან ნების საწინააღდეგოდ ჩაუტარონ ნარკოტესტირება. გარდა ამისა, ამ ე.წ. „წარდგენის“ და ნარკოლოგიური გამოკვლევის დროს, რამდენად არის დაცული შესაბამისი პირის კონსტიტუციით დადგენილი პროცესუალური უფლებები.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართლადარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის თანახმად, „პოლიციელი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილ პირს გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს იმ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ნარკოტიკული საშუალება ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა.“. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, „თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ პირმა ნარკოტიკული ნივთიერება მოიხმარა, მას გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საამისოდ უფლებამოსილ პირთან;“.

როგორც უკვე აღინიშნა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ, როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის, ისე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამის ნორმებში, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძვლად, მითითებულია არა ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნის (ნარკოტიკული სიმთვრალის), არამედ ერთჯერადი მოხმარების თაობაზე ეჭვი ან ვარაუდი. უნდა აღინიშნოს, რომ ერთჯერადი მოხმარების ეჭვი ან ვარაუდი საკმაოდ ფართო ცნებაა და არ არის აუცილებლად დაკავშირებული ნარკოტიკული სიმთვრალის მდგომარეობაში ყოფნის კონკრეტულ ფაქტთან. ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, სამედიცინო-ტოქსიკოლოგიური გამოკვლევით, შეიძლება დადასტურდეს უშუალო მოხმარებიდან რამოდენიმე დღის, ან თვეების შემდეგაც კი. გასათვალისწინებელია ის, რომ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, ძირითადად, ხდება ფარულად, შესაბამისად, თუ სახეზე არ არის, მაგალითად, ნარკოტიკული სიმთვრალის ძალზედ თვალნათელი კლინიკური ნიშნები, საკმაოდ რთულია მოხმარების ფაქტის ობიექტურად იდენტიფიცირება, განსაკუთრებით კი, არაპროფესიონალი (არანარკოლოგი) პირის მიერ. ამდენად, ნარკოტიკული საშუალების მხოლოდ ერთჯერადი მოხმარების ფაქტის არსებობის ვარაუდი, როგორც უფლებამოსილი პირის მიერ კონკრეტული იძულების ღონისძიების გამოყენების სამართლებრივი საფუძველი, თავიდანვე შეიცავს თვითნებობის საკმაოდ მაღალ საფრთხეს.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილში და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტში საუბარია, შესაბამისი პირის ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით „წარდგენაზე“. მართალია, არც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი და არც „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი არ განმარტავს თუ რა უნდა ვიგულისხმოთ სიტყვაში „წარდგენა“, მიუხედავად ამისა, მისი შინაარსიდან და შესაბამისი კანონმდებლობის საერთო კონტექსტიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით „წარდგენა“ წარმოადგენს პოლიციის მიერ განხორციელებულ, იძულების ერთგვარ ღონისძიებას. ასე, მაგალითად, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლი, რომლითაც არის გათვალისწინებული შესაბამისი პირის ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენა, განსაზღვრავს პოლიციის უფლებამოსილებებს. ამგვარი წარდგენა იგივე მუხლის ფარგლებში, გათვალისწინებულია კიდევ ერთ შემთხვევაში. კერძოდ, პოლიციელი „სატრანსპორტო საშუალების მართვას ჩამოაშორებს პირს… …თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ იგი ალკოჰოლური, ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაშია, და გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საამისოდ უფლებამოსილ პირთან;“. ამრიგად, ზემოაღნიშნული ნორმების შინაარსიდან გამომდინარე, ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით „წარდგენა“, უნდა წარმოადგენდეს პოლიციის მიერ საკუთარი ფუნქციების შესრულების უზრუნველსაყოფად, შესაბამის სამართალდარღვევათა ფაქტებზე რეაგირების ერთგვარ ფორმას.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილში საუბარია პოლიციის თანამშრომელზე, რომელიც „გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს“ შესაბამის პირს იმას, ვის წინააღდეგაც არის კონკრეტული სამართალდარღვევის ჩადენის „საფუძვლიანი ეჭვი“. ამრიგად, ზემოაღნიშნულ ორივე შემთხვევაში, ნორმების შინაარსიდან გამომდინარეობს პოლიციელის უფლება განახორციელოს გარკვეული მოქმედება და სავარაუდო სამართალდამრღვევის საპირისპირო ვალდებულება - დაემორჩილოს ამ მოქმედებას. მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ საუბარია სამართალდარღვევის ჩადენის თაობაზე „საფუძვლიანი ეჭვის“ ან ამის ვარაუდისათვის საკმარისი საფუძვლის შესახებ, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული „წარდგენის“, როგორც იძულებითი ღონისძიების მნიშვნელობას.

მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, საქართველოს შინაგან საქმეთა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრების 2006 წლის 24 ოქტომბრის ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ (შემდგომში ერთობლივი ბრძანება) მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, „პირი, რომლის მიმართ არსებობს საკმაო საფუძ­ველი, რომ იგი არის ამ წესით გათვალისწინე­ბული სამართალდარღვევის ჩამდენი, ვალდებულია დაემორ­ჩილოს პოლიციელის და უფლებამოსილი პირის კანო­ნიერ მოთხოვნას.“. ამრიგად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილით და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული, გამოკვლევის მიზნით შესაბამისი პირის „წარდგენა“ სპეციალურ დაწესებულებაში, წარმოადგენს პოლიციელის კანონიერ, ანუ ფორმალური თვალსაზრისით, ზუსტად კანონით გათვალისწინებულ მოთხოვნას და შესაბამისი პირი ვალდებულია დაემორჩილოს ამ მოთხოვნას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასვკნათ, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილით და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულია ნარკოტიკული საშუალების სავარაუდო მომხმარებლის ნების საწინააღმდეგო, იძულებითი ნარკოლოგიური შემოწმება, რომლის შედეგად, შესაბამისი პირი შეიძლება მიეცეს, როგორც ადმინისტრაციულ, ისე სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში.

ზემოაღნიშნული, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ 4¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „კლინიკური ან/და ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევის გზით თუ დადგინდა ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალებების უკანონო მოხმარების ფაქტი, ჩადენილი იმ პირის მიერ, რომელსაც ასეთი ქმედებისათვის დადებული ჰქონდა ადმინისტრაციული სახდელი, იწყება გამოძიება.“. ანუ, სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე „წარდგენა“ შეიძლება გახდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველიც.

ამდენად, ყოველივე აღნიშნული, წარმოადგენს გამოსაკვლევი პირის თავისუფლების შეზღუდვის ერთგვარ ფორმას, ვინაიდან უკავშირდება კონკრეტული პირის სამართლებრივ (რიგ შემთხვევაში სისხლის სამართლებრივ) დევნას, იგი შეიძლება განხორციელდეს შესაბამისი პირის ნების საწინააღმდეგოდ და უკავშირდება თავისუფლების შეზღუდვას, სპეციალურ დაწესებულებაში მისი წარდგენის მიზნით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „...იმისთვის რომ სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მიზნებისთვის დაკავებად დაკვალიფიცირდეს, ის ქვემოთ ჩამოთვლილი კრიტერიუმებიდან ერთ-ერთს მაინც უნდა აკმაყოფილებდეს: სამართლებრივად ან ფაქტობრივად უნდა წარმოადგენდეს სისხლისსამართლებრივ დევნას; უნდა უკავშირდებოდეს, პირის ნების საწინააღმდეგოდ, მისი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის და დახურულ (შემოფარგლულ) სივრცეში გადაყვანის ან/და მოთავსების ფაქტს; თავისუფლების შეზღუდვის დრო უნდა იყოს საკმარისად ხანგრძლივი იმისთვის, რომ ის შეზღუდვის ინტენსივობის ხარისხით მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ დაკავებას ფაქტობრივად გაუთანაბრდეს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“).

მართალია, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ე.წ. წარდგენა, უშუალო დაკავებასთან შედარებით, ერთი შეხედვით, შეიძლება უფლებაში ჩარევის უფრო ნაკლები ინტენსივობით ხასიათდება, მაგრამ „...ეს იმას არ ნიშნავს, რომ დაბალი ინტენსივობის თავისუფლების შეზღუდვა მე-18 მუხლის ფარგლებს გარეთ რჩება. ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში ავტონომიურ, დამოუკიდებლ შემოწმებას ექვემდებარება. ისევე როგორც კონსტიტუციის სხვა მუხლებთან შემოწმებისას, ასეთ შემთხვევაშიც, სახელმწიფო ვალდებულია ამტკიცოს, რომ უფლებაში ჩარევა აკმაყოფილებს პროპორციულობის ტესტს და წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“).

გასათვალისწინებელია ისიც, პოლიცია თუ რა დამატებითი იძულების ღონისძიების გამოყენების უფლებით სარგებლობს ე.წ. ქუჩის ნარკოშემოწმების დროს. ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, ჩვენს ხელთ არსებული პირველი ინსტაციის სასამართლოების ადმინისტრაციული სახდელის დადების თაობაზე დადგენილებები.

ასე, მაგალითად, ქ. ბათუმის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლის 2013 წლის 11 ნოემბრის დადგენილების აღწერილობით ნაწილში წერია, რომ „შ. ა. ადმინისტრაციული წესით დაკავებული იქნა 2013 წლის 31 აგვისტოს 17:005 საათზე. დაკავებიდან გათავისუფლდა იმავე დღეს; (იხ ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი).“ ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს მოსამართლის 2014 წლის 30 ნოემბრის დადგენილების 1.1. ნაწილში აღნიშნულია, რომ „2014 წლის 26 ნოემბერს 12.15 საათზე ქ.ოზურგეთში ჭავჭავაძის ქუჩაზე ნარკოტიკული საშუალების სავარაუდო მოხმარების საფუძველზე ო. ს. დააკავეს ადმინისტრაციული წესით.“. „2014 წლის 19 დეკემბერს, ოზურგეთის რაიონის სოფელ ნატანებში, ადმინისტრაციული წესით დაკავებული იქნა მოქალაქე გ. ი., რომელიც გადაყვანილ იქნა ოზურგეთის ნარკოლოგიურ კაბინეტში, შემოწმებისას დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალება ტეტრაჰიდროკანაბინოლის (მარიხუანა) მოხმარების ფაქტი, რაც დადასტურდა აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საექსპერტო-კრიმინალისტიკური სამსახურის ნარკოლოგიურ კაბინეტში ექსპერტის დასკვნით...“ (ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდების შესახებ ოზურგეთის რაიონული სასამართლოს მოსამართლის 2014 წლის 23 დეკემბრის დადგენილების 1.1. პუნქტი).

მნიშვნელოვანია აგრეთვე, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-9 მუხლი, რომლის შესაბამისად, „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის ან/და ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული თრობის მდგომარეობის დადგე­ნის წარმოების დროს უფლებამოსილი პირი ავსებს გამოკვლევის ბარათის შესაბამის გრაფას, რომელშიც უნდა აღიწეროს გამოსაკვლევი პირის საპასპორტო მონა­ცემები, სოციალური სტატუსი, გამოკვლევის ჩატა­რების თარიღი და ზუსტი დრო, პიროვნების დაკავე­ბიდან გამოკვლევაზე წარმოდგენამდე გასული დრო...“. იგივე წესის #2 დანართში, ასევე მითითებულია გამოსაკვლევად წარმოდგენილი პირის „დაკავების დროის“ მითითების გრაფა.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ კონსტიტუციურ სარჩელზე დართული, ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდების თაობაზე, პირველი ინსტანციის სასამართლოების დადგენილებათა ნაწილში, საუბარია არა დაკავებაზე, არამედ, მხოლოდ, ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით „წარდგენაზე“, ან „გადაყვანაზე“. აღნიშნული გარემოება, კიდევ უფრო ბუნდოვანს ხდის ე.წ. „წარდგენის“ სამართლებრივ ბუნებას და მისი განხორციელების ფორმას.

როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლოს დადგენილებებშია აღნიშნული, ნარკოლოგიური შემოწმებები, უმეტესად, ხორციელდება ე.წ. „ადმინისტრაციული წესით დაკავების“ ფორმით. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილით, ისევე, როგორც „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სადაც საუბარია შესაბამისი პირის „წარდგენაზე“ ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით, უნდა ვიგულისხმოთ თვისუფლების შეზღუდვის იმგვარი ფორმა, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის ფარგლებში ავტონომიურ, დამოუკიდებლ შემოწმებას ექვემდებარება. შესაბამისად, სახელმწიფო ვალდებულია ამტკიცოს, რომ უფლებაში ჩარევის, ზემოაღნიშნული ყოველი შემთხვევა აკმაყოფილებს პროპორციულობის ტესტს და წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად შემზღუდავ საშუალებას.

კანონმდებლობა ნარკოლოგიური შემოწმებისათვის „წარდგენის“ შესაძლებლობას ითვალისწინებს ორ შემთხვევაში. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილით - „პოლიციელი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილ პირს გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს იმ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ნარკოტიკული საშუალება ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა.“; „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით - „თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ პირმა ნარკოტიკული ნივთიერება მოიხმარა, მას გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საამისოდ უფლებამოსილ პირთან;“.

ამრიგად, ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით „წარდგენის“, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული პირადი თავისუფლების შეზღუდვის სამართლებრივ საფუძვლად, სადავო ნორმები განსაზღვრავენ, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების, ანუ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის თაობაზე „საფუძვლიან ეჭვს“, ან ამგვარი ვარაუდისათვის საკმარის საფუძველს. ამდენად, ზემოაღნიშნული ორივე გარემოება წარმოადგენს, თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებული ნარკოლოგიური გამოკვლევის და შესაბამისად, თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველს.

მხედველობაშია მისაღების ის გარემოება, რომ ნარკოლოგიური შემოწმებისათვის ე.წ. „წარდგენა“, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, საკმაოდ ახლოს დგას საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 243-ე მუხლით გათვალისწინებულ „დამრღვევის მიყვანის“ ცნებასთან. გარდა ამისა, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 243-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, „ამ მუხლით გათვალისწინებული დამრღვევის მიყვანის გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში ხდება დამრღვევის ადმინისტრაციული დაკავება.“. მართალია, შესაბამისი საკანონმდებლო აქტები არ განმარტავენ არც „წარდგენის“ ცნებას და არც იმას ამბობენ, რომ „წარდგენის“ დროს უნდა მოხდეს ადმინისტრაციული დაკავება, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ნარკოლოგიური შემოწმებისას, ძირითადად, გამოიყენება ე.წ. ადმინისტრაციული წესით დაკავება. 

შესაბამისად, წარდგენაში, წესით, უნდა იგულისხმებოდეს, ზუსტად ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის, მაშასადამე, სამართალდამრღვევის მიყვანა გამოსაკვლევად. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ კანონმდებელი „წარდგენის“ ცნებას იყენებს, მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევის შემთხვევაში, აღნიშნული იძლევა საფუძველს დავასკვნათ რომ, კანონმდებელი შესაბამის პირს თავიდანვე არ განიხილავს, როგორც სამართალდამრღვევს, რომლის მიყვანაც უნდა განხორციელდეს. სადავო ნორმებით, შესაბამისი პირის ნარკოლოგიური გამოკვლევისათვის არ არის საჭირო ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ობიექტურად იდენტიფიცირებადი ქმედების არსებობა. შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ პოლიციის უფლებამოსილებებს გააჩნიათ, არა იმდენად ნარკომოხმარების კონკრეტული სამართალდარღვევის ფაქტებზე რეაგირების, არამედ, ერთგვარი მასობრივი ნარკომონიტორინგის, მასობრივი სახელმწიფო კონტროლის ფორმა, რომელიც ხასიათდება პიროვნების პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საკმაოდ მაღალი ინტენსივობით.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის იმ ნორმების ანალიზის საფუძველზე, რომლებიც უკავშირდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის წარმოების მიზნით პირის თავისუფლების შეზღუდვას, შეგვიძლია განვსაზღვროთ ის სამართლებრივი საფუძვლები, რომელთა არსებობაც აუცილებელია იმისთვის, რომ განხორციელდეს ადმინისტრაციული წესით თავისუფლების შეზღუდვა.

როგორც ზემოაღნიშნული 243-ე მუხლის შინაარსიდან ირკვევა, „დამრღვევის მიყვანის“, როგორც პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველს, წარმოადგენს სამართალდარღვევის ოქმის შედგენის აუცილებლობა, როდესაც ოქმის შედგენა ადგილზე შეუძლებელია. შემდეგ ნაწილებში შესაბამისი ნორმა უფრო აკონკრეტებს - კერძოდ, დამრღვევი მიიყვანება, თუ შეუძლებელია დამრღვევის ვინაობის დადგენა, ან სხვაგვარად, ვერ ხდება სამართალდარღვევის აღკვეთა.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 244-ე მუხლი, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოების უზრუნველყოფის ერთ-ერთ ზომად, განსაზღვრავს ე.წ. „ადმინისტრაციულ დაკავებას.“. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, „საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით უშუალოდ გათვალისწინებულ შემთხვევებში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღსაკვეთად, როცა ამოწურულია ზემოქმედების სხვა ზომები, პიროვნების დასადგენად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შესადგენად, თუ ოქმის შედგენა აუცილებელია, მაგრამ მისი ადგილზე შედგენა შეუძლებელია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროულად და სწორად განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად დასაშვებია პირის ადმინისტრაციული დაკავება...“.

ამრიგად, იმისათვის, რომ განხორციელდეს ე.წ. ადმინისტრაციული (წესით) დაკავება უნდა არსებობდეს ამისათვის საჭირო წინაპირობები. კერძოდ, 1. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის აღკვეთა, როდესაც ამოწურულია ზემოქმედების სხვა ზომები; 2. პიროვნების დასადგენად; 3. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმის შესადგენად, თუ ოქმის შედგენა აუცილებელია, მაგრამ მისი ადგილზე შედგენა შეუძლებელია; 4. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის დროული და სწორი განხილვისა და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მიღებული დადგენილების აღსრულების უზრუნველსაყოფად. შესაბამისად, პირადი თავისუფლების ადმინისტრაციული წესით შეზღუდვა, კოდექსით განიხილება, მხოლოდ საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, როგორც ultima ratio და მხოლოდ კონკრეტული სამართლებრივი წინაპირობების არსებობის დროს. კანონმდებლობა არ იცნობს ადამიანის პირადი თავისუფლების შეზღუდვას, მხოლოდ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის “საფუძვლიანი ეჭვის“, ან დარღვევის არსებობის თაობაზე „ვარაუდისათვის საკმარისი საფუძვლის“ გამო.

გარდა ამისა, ყველა ზემოაღნიშნული სამართლებრივი წინაპირობა, რომლებიც წარმოადგენენ დაკავების, ანუ, პირადი თავისუფლების ადმინისტრაციული წესით შეზღუდვის საფუძვლებს, უნდა უკავშირდებოდნენ ობიექტურად არსებულ, მაშასადამე, ობიექტურად იდენტიფიცირებად იმგვარ ქმედებას, რომელიც შეიძლება შეიცავდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის სავარაუდო ნიშნებს და არა ზოგად ეჭვს ან ვარაუდს, რომ ამგვარ ქმედებას შეიძლება ჰქონოდა ადგილი. საქართველოს მოქმედი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ იცნობს ადმინისტრაციულ დაკავებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევითი ქმედების სავარაუდოდ ჩადენის, ან ჩადენის თაობაზე ეჭვის საფუძველზე. როგორც უკვე აღინიშნა, ნარკოტიკული საშუალების მხოლოდ მოხმარების იდენტიფიცირება ფაქტიურად შეუძლებელია, თუ იგი არ არის დაკავშირებული ნარკოტიკული სიმთვრალის საკმაოდ თვალნათელი კლინიკური ნიშნების არსებობის ფაქტთან. „როდესაც ასეთი საფრთხე ჰიპოთეტურია, ან საერთოდ არ არსებობს, ან ყოველ ჯერზე მისი არსებობის მტკიცება შეუძლებელია, სასჯელი კვლავ მხოლოდ ზოგადი პრევენციის დომინირების იმედად რჩება, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტიელბა საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, პ. 101).

ამრიგად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 243-ე და 244-ე მუხლების შესაბამისი დებულებები განსაზღვრავენ თავისუფლების შეზღუდვის იმ წინაპირობებს, რომელთა არსებობაც აუცილებელია იმისათვის, რომ, მხოლოდ საქართველოს საკანონმდებლო აქტებით პირდაპირ განსაზღვრულ შემთხვევებში, განხორციელდეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის შეუფერხებელი წარმოების ლეგიტიმური მიზნის შესაბამისი და მისი პროპორციული თავისუფლების შეზღუდვა. როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, ისე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებენ ადმიანის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას, მისი, ზემოაღნიშნულ ლეგიტიმურ მიზანთან შესაბამისობის მტკიცების ვალდებულების გარეშე. გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმები, ნარკოლოგიური გამოკვლევის მიზნით, ადამიანის პირადი თავისუფლების შეზღუდვას ითვალისწინებენ ყველა შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად აუცილებელია ამგვარი შეზღუდვა კონკრეტული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების მიზნებისათვის, რაც, ჩვენი აზრით, არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს და მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებას.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, როგორც ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე „წარდგენა“, ისე ადმინისტრაციული დაკავების სახით განხორციელებული იგივე ქმედება, მათი კანონიერების თვალსაზრისით, სასამართლო კონტროლს მიღმა ხორციელდება. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე „წარდგენის“, კერძოდ, მისი განხორციელების წესზე და გამოკვლევაზე წარდგენილი პიროვნების უფლებებზე, შესაბამისი კანონმდებლობა არაფერს არ ამბობს. ამასთან ერთად, ე.წ. „წარდგენა“, ისევე, როგორც ამ მიზნით განხორციელებული ადმინისტრაციული დაკავება, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლის შესაბამისად, „...დაინტერესებულმა პირებმა შეიძლება გაასაჩივრონ ზემდგომ ორგანოში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან“ და არა სასამართლოში, რაც კიდევ უფრო ზრდის ამ სფეროში თვითნებობის შესაძლებლობას.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილისაგან განსხვავებით, რომლის შესაბამისად, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე პირის წარდგენისათვის საჭიროა ნარკოტიკული საშუალების „ექიმის დანიშნულების გარეშე“ მოხმარების თაობაზე ეჭვი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის გასაჩივრებული ნორმით, გამოკვლევაზე წარდგენისათვის საკმარისია ნარკოტიკული ნივთიერების არა თუ ექმის დანიშნულების გარეშე, არამედ, უბრალოდ მოხმარების ვარაუდი. ნორმის ასეთი აბსტრაქტული შინაარსი, ასევე, დაკავებული პირის შეზღუდული პროცესუალური უფლება-უნარიანობა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს აძლევს ადამიანის პირადი თავისუფლების შეზღუდვის ფაქტობრივად შეუზღუდავ ძალაუფლებას, რომლის დროსაც, პოლიციელს (ან შესაბამის უფლებამოსილ პირს) არ ევალება არც ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარების ფაქტის რეალურად არსებობის და არც თავისუფლების შეზღუდვის გარდაუვალი აუცილებლობის მტკიცების ვალდებულება.

გარდა ამისა, წინააღმდეგობრივია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული „ნარკოტიკული საშუალების“ და „პოლიციის შესახებ“ კანონით განსაზღვრული „ნარკოტიკული ნივთიერების“ ტერმინები. კერძოდ, თუკი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში საუბარია „ნარკოტიკული საშუალების“ მოხმარებაზე, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი, ნარკოლოგიური შემოწმებისათვის წარდგენის საფუძვლად, მიუთითებს „ნარკოტიკული ნივთიერების“ სავარაუდო მოხმარებას. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით, ადმინისტრაციული წესით დასჯადია, ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება. „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, სამართლებრივად, უკანონო მოხმარების თვალსაზრისით, ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვავოთ ნარკოტიკული ნივთიერება და მისი მოხმარების საბოლოო პროდუქტი - ნარკოტიკული საშუალება. ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის და შესაბამისად, ნარკოტიკული სამართადარღვევის თაობაზე ეჭვის ან ვარაუდის საფუძველი უნდა იყოს არა ნარკოტიკული ნივთიერების, არამედ, მისი, როგორც ნარკოტიკული საშუალების უკანონო მოხმარება (ასე, მაგალითად, საქართველოში რეცეპტის გარეშე იყიდება ვოლოკორდინის წვეთები, რომლებიც შეიცავენ ბრუნვისათვის შეზღუდულ, ბარბიტურატების ჯგუფის საშუალებას - ფენობარბიტალს. შესაბამისად, ვოლოკორდინის ერთჯერადი, „კანონიერი“ მოხმარებისას, ადამიანის მიერ, ხდება ბარბიტურატების ჯგუფის, შესაბამისი ნივთიერების მცირე ოდენობით მიღებაც, რაც თავის მხრივ, არ წარმოადგენს ნარკომანიას. თუმცა, „პოლიციის შესახებ“ კანონის სადავო ნორმის თანახმად, ეს მოქმედება შეიძლება გახდეს ნარკოლოგიური შემოწმებისათვის არა მხოლოდ „წარდგენის“, არამედ, პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველიც.).

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებენ ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის საკმაოდ ინტენსიურ ფორმას. ამასთან, ის გარემოება, რომ კანონმდებელი იყენებს ტერმინს - „წარდგენა“ და არა, მაგალითად, „დამრღვევის მიყვანა“, გარდა ამისა, იგი, ასევე არ განმარტავს, რომ წარდგენა უნდა განხორციელედეს მხოლოდ ადმინისტრაციული დაკავების ფორმით, რომელსაც წინ, აუცილებლად უნდა უძღვოდეს ობიექტურად იდენტიფიცირებადი, კონკრეტული ქმედება, კიდევ უფრო ადასტურებს წარდგენის მიზნის იმგვარ შინაარსს, რომელიც მდგომარეობს, არა კონკრეტულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე რეაგირებასა და მართლმსაჯულების განხორციელებაში, არამედ, მხოლოდ, იძულებით ნარკომონიტორინგში.

ე.წ. „წარდგენის“ წინააღმდეგობრივ სამართლებრივ ბუნებას ადასტურებს, ასევე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის №725 ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით პირის გამოსაკვლევად წარდგენის ინსტრუქცია“ (შემდგომში ინსტრუქცია). უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ინსტრუქციის მიღების ძირითადი მოტივაცია განაპირობა, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის სამართლებრივი საფუძვლის - ვარაუდის ან ეჭვის მტკიცებულებითი სტანდარტის ამაღლების საჭიროებამ. შესაბამისად, ინსტრუქციის შინაარსიც, ზუსტად ამ ჭრილში უნდა იქნეს განხილული.

ინსტრუქციის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ამ ინსტრუქციით გათვალისწინებულ შემთხვევებში „...მოსამსახურე სთავაზობს პირს, ნებაყოფლობით დათანხმდეს საექსპერტო დაწესებულებაში გამოსაკვლევად გადაყვანაზე.“. იგივე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად კი, „თუ პირი უარს აცხადებს საექსპერტო დაწესებულებაში ნებაყოფლობით გადაყვანაზე, მოსამსახურე უფლებამოსილია, გამოიყენოს ადმინისტრაციული დაკავების ღონისძიება და იძულებით წარადგინოს პირი გამოსაკვლევად.“. ამ შემთხვევაში გაუგებარია, თუ ინსტრუქციით გათვალისწინებული შემთხვევები უკვე ქმნიან იმის სამართლებრივ საფუძველს, რომ განხორციელდეს გამოკვლევაზე იძულებითი წარდგენა, რა დანიშნულება აქვს ნებაყოფლობითი გადაყვანის შეთავაზებას. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ, როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, ისე „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი პირადპირ მიუთითებენ, რომ გარკვეული პირობების არსებობის შემთხვევაში, პოლიციელი გამოსაკვლევად წარადგენს შესაბამის პირს. შესაბამისად, თუ არსებობს ამგვარი იძულებითი ღონისძიების განხორციელების საფუძველი, მაშინ პოლიციელი, კანონის თანახმად, არათუ უფლებამოსილი, არამედ, ვალდებულია განახორციელოს იგი. ინსტრუქციის ასეთი შინაარსი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს წარდგენის ღონისძიების განხორციელების იმგვარი საფუძვლის არსებობას, რომელიც, როგორც დამრღვევის მიყვანის შემთხვევაში, თავიდანვე დააკმაყოფილებდა იძულების ღონისძიების გამოყენების ლეგიტიმურობას.

შეიძლება ითქვას, რომ ინსტრუქციის ამსახველი მთელი დოკუმენტი, თითქოს გამსჭვალულია, ერთგვარი, შინაგანი წინააღმდეგობებით. ერთი მხრივ, იგი ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე გადაყვანას განიხილავს, როგორც ნებაყოფლობითს, თუმცა, იქვე საუბრობს პოლიციელის არა ვალდებულებაზე, არამედ, მხოლოდ უფლებამოსილებაზე - უარის შემთხვევაში, განახორციელოს დაკავება. ინსტრუქციის ამგვარი შინაარსი ადასტურებს იმას, რომ სახელმწიფოს გაცნობიერებული აქვს გამოკვლევაზე ე.წ. „წარდგენის“ წინააღმდეგობრივი სამართლებრივი ბუნება, თუმცა, მას არ უნდა ხელიდან გაუშვას კონტროლის ასეთი მძლავრი მექანიზმი.

კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისათვის მნიშვნელოვანია, ასევე, ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული გამოსაკვლევად წარდგენის სამართლებრივი საფუძვლების გაანალიზება. კერძოდ, მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „გ“ ქვეპუნქტების შესაბამისად, ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით, მოსამსახურე უფლებამოსილია, პირი სამინისტროს საექსპერტო დაწესებულებაში გამოსაკვლევად წარადგინოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ, იგი „...უშუალოდ შეესწრო პირის მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ შესაბამის მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის ფაქტს.“. ან, „არსებობს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების შედეგად მოპოვებული ინფორმაცია, სამინისტროს სსიპ – „112“-ში შესული შეტყობინება, ან უშუალოდ პოლიციისათვის პირდაპირი შეტყობინების გზით იდენტიფიცირებული წყაროს მიერ მიწოდებული ინფორმაცია პირის მიერ ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების უკანონოდ მოხმარების შესახებ.“.

მიგვაჩნია, რომ საკმაოდ ორაზროვანი შინაარსი გააჩნია ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის სამართლებრივ საფუძველს. ინსტრუქციის დასახელებული ნორმა საუბრობს მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის შემთხვევაზე, რომელსაც შეესწრო ინსტრუქციის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული მოსამსახურე. სადავო ნორმატიული აქტი არ აკონკრეტებს, თუ რა უნდა ვიგულისხმოთ „შესაბამის მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის ფაქტში“, ნებისმიერი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, თუ, მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევა. ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის, ისე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისი ნორმები. დასახელებული, ორივე საკანონმდებლო აქტი ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძვლებად მიუთითებს ეჭვს ან ვარაუდს, რომ პირმა, სავარაუდოდ, ჩაიდინა არა ნებისმიერი ადმინისტრაციული მართლსაწინააღმდეგო ქმედება, არამედ, მხოლოდ ისეთი, რომელიც გამოიხატება უშუალოდ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებაში.

ვინაიდან, ინსტრუქცია არ აკონკრეტებს, რომ მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტში, აუცილებლად იგულისხმება, მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების სავარაუდო მოხმარებასთან დაკავშირებული ქმედება, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ საუბარია ნებისმიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევაზე. სადავო ნორმის ამგვარ შინაარს ამყარებს, ასევე, ტელეკომპანია „მაესტროს“ ეთერში, გადაცემა - „მაესტროს ფაქტორში“, 2015 წლის 16 ოქტომბერს, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილის მიერ გაკეთებული განმარტება. ამ განმარტების თანახმად, სადავო ნორმა გულისხმობს ნებისმიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას და არა მხოლოდ ისეთს, რომელიც უშუალოდ უკავშირდება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებას.

ამრიგად, თუკი კოდექსი და „პოლიციის შესახებ“ კანონი განსაზღვრავს უშუალოდ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ეჭვს ან ვარაუდს, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებულ გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძველს, ინსტრუქციას - კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტს - შემოაქვს პირის დაკავების აბსოლიტურად ახალი, შესაბამისი საკანონმდებლო აქტებით გათვალისწინებულისაგან განსხვავებული სამართელბრივი საფუძველი, რომელიც, შესაძლოა, საერთოდ არ უკავშირდებოდეს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებას. შესაბამისად, დაკავების სამართლებრივი საფუძვლის განსაზღვრა ხდება კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, რაც, თავის მხრივ, ასევე, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნასთან, რომლის შესაბამისად, „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ.“.

თავის მხრივ, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი არ გამორიცხავს და თავის თავში, ასევე მოიაზრებს, მათ შორის, ისეთ სავარაუდო სამართალდარღვევას, რომელიც უკავშირდება უშუალოდ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებას. ამდენად მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ფაქტში, ასევე მოიაზრება, ნარკოტიკული სამართალდარღვევაც. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის განმარტებულია, როგორც „...ფაქტი ან/და ინფორმაცია, რომელიც დააკმაყოფილებდა ობიექტურ დამკვირვებელს გარემოებათა გათვალისწინებით დასკვნის გასაკეთებლად.“. ამრიგად, ზემოაღნიშნული ნორმებით, ინსტრუქცია განსაზღვრავს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების თაობაზე ვარაუდის იმგვარ მტკიცებულებით სტანდარტს, რომელსაც, თავისთავად უნდა გულისხმობდეს ვარაუდისათვის საკმარისი საფუძველი. შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფომ ამგვარი მოქმედებით, აღიარა ე.წ. „წარდგენის“ პრაქტიკაში გამოყენების საკმაოდ თვითნებური ხასიათი, ვინაიდან საჭიროდ ჩათვალა ვარაუდის ცნების დამატებით დაკონკრეტება.

უნდა აღინიშნოს, რომ, როგორც ფაქტი, ისე ინფორმაცია შესაძლებელია საფუძვლად დაედოს, მხოლოდ სამართალდარღვევის ჩადენის ვარაუდს და არა თავისუფლების შეზღუდვას. მოცემულ შეთხვევაში, დავის საგანს წარმოადგენს ზუსტად ის გარემოება, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობის მხოლოდ ვარაუდი ხდება თავისუფლების უპირობოდ შეზღუდვის საფუძველი. იმ შემთხვევაში, როდესაც, მაგლითად, უკვე არსებობს სავარაუდო ნარკოტიკული სამართალდარღვევის ჩადენის რეალური ფაქტი, ან სათანადოდ მოპოვებული მამხილებელი ინფორმაცია, რაც გათვალისწინებულია ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „გ“ ქვეპუნქტებით, რა უშლის ხელს სახელმწიფოს, პირდაპირ მიმართოს სასამართლოს, წარადგინოს მის ხელთ არსებული მტკიცებულებები და მოითხოვოს კონკრეტული პირის ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა. თუ სახელმწიფო მიიჩნევს, რომ მის მიერ მოპოვებული მტკიცებულებები ჯერ კიდევ არ არის საკმარისი მართლმსაჯულების მიზნებისათვის და არგუმენტირებულად საჭიროებს დამატებითი კვლევის ჩატარებას, მაშინ, მიმართოს სასამართლოს შესაბამისი ექსპერტიზის დანიშვნის მოთხოვნით, რომელსაც განახორციელებს არა, აუცილებლად, შინაგან საქმეთა სამინისტროს სტრუქტურული ერთეული, არამედ, უფრო მეტად ნეიტრალური საექსპერტო დაწესებულება. ის გარემოება, რომ შესაბამისი ფაქტი ან/და ინფორმაცია, სადავო ნორმებით განიხილება, როგორც პირდაპირ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე, სასამართლოს ნებართვის გარეშე წარდგენის საფუძველი, მეტყველებს იმაზე, რომ ინსტრუქცია უშვებს ადმინისტრაციული წესით თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას ისეთი სამართლებრივი საფუძვლით, რომელიც, სავარაუდოდ, არ დააკმაყოფილებდა სასამართლოს, როგორც ობიექტურ დამკვირვებელს, ამგვარი ღონისძიების ჩატარების აუცილებლობის დასაბუთებულობის თვალსაზრისით.

ზემოაღნიშნულს, კიდევ უფრო მეტად ამყარებს ინსტრუქციით გათვალისწინებული, გასაჩივრების, სამართლებრივი თვალსაზრისით, საკმაოდ ბუნდოვანი მექანიზმი. კერძოდ, ინსტრუქციის მე-4 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, „დაკავებულ და ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების უკანონოდ მოხმარების ფაქტის დასადგენად წარსადგენ პირს მისი უფლებების შესახებ განემარტება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 251-ე მუხლის შესაბამისად.“.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლი განსაზღვრავს, ადმინისტრაციული წესით დაკავებულისათვის დაკავების საფუძვლისა და შესაბამისი უფლებების, მათ შორის, ადვოკატის ყოლის უფლების განმარტების ვალდებულებას. რაც შეეხება, კოდექსის 251-ე მუხლს, მისი შინაარსის თანახმად, „ადმინისტრაციული დაკავება... ...დაინტერესებულმა პირებმა შეიძლება გაასაჩივრონ ზემდგომ ორგანოში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან...“ და არა სასამართლოში. ინსტრუქციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს, რომ შესაბამისი „პირი უფლებამოსილია, მოსამსახურის მოქმედება გაასაჩივროს ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში ან სასამართლოში საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.“. იმ პირობებში, როდესაც კოდექსის 251-ე მუხლი არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული დაკავების გასაჩივრებას სასამართლოში, გაუგებარია მოსამსახურის რომელი მოქმედების გასაჩივრებაზე საუბრობს ინსტრუქცია. თანაც, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ საუბარია „მოსამსახურის მოქმედების“ გასაჩივრებაზე, თუმცა ინსტრუქცია არ აკონკრეტებს, დაკავების გარდა, სხვა რა უნდა ვიგულისხმოთ მოსამსახურის მოქემდებაში.

გარდა ამისა, ინსტრუქციის თანახმად, თუ შესაბამისი პირი იძულებულია დაემორჩილოს მოსამსახურის მოთხოვნას და „ნებაყოფლობით“ დათანხმდეს გამოკვლევაზე წარსადგენად, მაშინ, წესით, ფორმალურად არ ხორციელდება ადმინისტრაციული დაკავება. შესაბამისად, გაუგებარია, ასეთ შემთხვევაში, რა უფლებები გააჩნია, თუნდაც, ადვოკატის მოწვევის თვალსაზრისით, გამოკვლევაზე „ნებაყოფლობით“ წარდგენილ პირს. ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, სტრასბურგის სასამართლოს პრეცენდენტული სამართალი. კერძოდ, საქმეზე “Walverens v. Belgium” კომისისამ გადაწყვიტა, რომ განმცხადებლის დაკავება მე-5 მუხლის დარღვევით მოხდა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ნებაყოფლობით იმყოფებოდა პოლიციის განყოფილებაში და თავისუფლად შეეძლო წასულიყო განყოფილებიდან. კომისიის ამგვარ გადაწყვეტილებაზე გავლენა იქონია იმ გარემოებამ, რომ განმცხადებელს არავინ განუმარტა მისი უფლებები და იგი იძულებული იყო პოლიციას დამორჩილებოდა საკუთარი უფლებების არცნოდნის გამო.

მხოლოდ ის ფაქტი, რომ პირი ნებაყოფლობით ემორჩილება პოლიციელის მოთხოვნას, ავტომატურად არ გამორიცხავს მის დაცვას კონვენციის მე-5 მუხლით. საქმეზე „CASES OF DE WILDE, OOMS AND VERSYP v. BELGIUM“ სასამართლომ განაცხადა, რომ „კონვენციის თანახმად, თავისუფლების უფლება იმდენად მნიშვნელოვანია „დემოკრატიულ საზოგადოებაში“, რომ არ შეიძლება ადამიანი კოვენციის დაცვის გარეშე მხოლოდ იმ მოტივით დარჩეს, რომ ის ნებაყოფლობით ჩაბარდა ხელისუფლების წარმომადგენლებს“.

ამრიგად, კომისიამ და სასამართლომ არ გაითვალისწინეს ის ფაქტი, რომ განმცხადებლის ყოფნა პოლიციის განყოფილებაში, ფორმალურად, ნებაყოფლობითი იყო, ვინაიდან, მას, სინამდვილეში არ შეეძლო პოლიციის განყოფილების ნებაყოფლობით დატოვება. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, გამოსაკვლევად წარდგენის ნებაყოფლობითობა საკმაოდ საკამათოა, თუ გავითვალისწინებთ იმ შედეგს, რაც შეიძლება მოჰყვეს შესაბამისი პირის უარს ნებაყოფლობით გადაყვანაზე. ამდენად, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე ე.წ. ნებაყოფლობითი თანხმობა არ შეიძლება იქნეს გაგებული იმგვარად, რომ, ვინაიდან, ფორმალურად არ ხორციელდება პირის ადმინისტრაციული დაკავება, იგი არ სარგებლობს დაკავებულის თანმსდევი პროცესუალური უფლებებით. შესაბამისად, სადავო საკანონმდებლო ნორმებით და ინსტრუქციით გათვალისწინებული ღონისძიების განხორციელების დროს, შესაძლებელია დაირღვეს წარდგენილი პირის საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებები.

გარდა ამისა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ვიგულისხმებთ, რომ ინსტრუქციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი დაკავებულ პირს აძლევს საშუალებას, სასამართლოში გაასაჩივროს ადმინისტრაციული დაკავების შესაბამისობა ამ ინსტრუქციის, ან კანონმდებლობის სხვა მოთხოვნებთან, გაუგებარია რა სამართლებრივი შედეგი შეიძლება მოჰყვეს ამას. კერძოდ, თუ შესაბამისი პირი, სასამართლოს მეშვეობით დაამტკიცებს, რომ მის მიმართ ადმინისტრაციული დაკავების სახით განოხორციელებული ნარკოლოგიური გამოკვლევა ჩატარდა ინსტრუქციის, ან კანონმდებლობის მოთხოვნათა დარღვევით, არანირი სამართლებრივი შედეგი არ მოჰყვება ამას. ინსტრუქციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „პირი უფლებამოსილია, გამოკვლევის შედეგები გაასაჩივროს „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 24 ოქტომბრის №1244-№278/ნ ერთობლივი ბრძანებით დადგენილი წესით.“. ამრიგად, ინსტრუქცია ერთმანეთს არ უკავშირებს უკანონო დაკავების და მის საფუძველზე ჩატარებული ნარკოლოგიური გამოკვლევის გასაჩივრებას. შესაბამისად, სასამართლოს მეშვეობით, რომც დამტკიცდეს, რომ ნარკოლოგიური გამოკვლევა განხორციელდა უკანონო დაკავების საფუძველზე, საკამათოა, მხოლოდ ეს გარემოება, რამდენად წარმოშობს გამოკვლევის არალეგიტიმურად და მისი შედეგის დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობის საფუძველს. გარდა ამისა, ინსტრუქციის საკმაოდ ბუნდოვანი შინაარსის გამო, ბოლომდე გასაგები არ არის, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება განხორციელდეს ე.წ. წარდგენა, ისევე, როგორც ნებაყოფლობით წარდგენილი პირის უფლებები, იგივე გასაჩივრების თვალსაზირისით. მხედველობაშია მისაღები, რომ თუ „შეუძლებელი გახდება იმის გარკვევა, განჭვრეტა, რა შეიძლება ჩაითვალოს კანონის დარღვევად, ბუნებრივია, ასეთ კანონზე დაყრდნობით, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებაც სათუო გახდება.“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის 1/2/407 საქმე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.14)

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განცხადა, „...კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას ისეთი სამართლებრივი სისტემა, რომელიც ერთი მხრივ გამორიცხავს პირის თავისუფლების მყარი, კონსტიტუციურად ლეგიტიმური საფუძვლის არსებობის გარეშე შეზღუდვას, ხოლო მეორე მხრივ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პროცესუალური უფლებების გარანტირებას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის გადაწყვეტიელბა საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მიგვაჩნია, რომ, როგორც გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმები, ისე ინსტრუქცია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვას ითვალისწინებენ კონსტიტუციურად არალეგიტიმური საფუძვლით და ამიტომ წინააღმდეგობაში მოდიან მასთან. ამასთან ერთად, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებული წარდგენისას, შესაბამისი პირი, ფაქტიურად, სრულყოფილად ვერ სარგებლობს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვასიწინებული პროცესუალური გარანტიებითაც.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, საკმაოდ წინააღმდეგობრივია, ინსტრუქციის იგივე მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული, გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძველიც. კერძოდ, მისი შინაარსის შესაბამისად, გამოკვლევაზე წარდგენა, შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ, „მოსამსახურის მიერ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“, „დ“, „ე“, „ვ“ და „ზ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული ღონისძიებების განხორციელების დროს პირი ცდილობს მიმალვას ან თავს არიდებს კანონიერი მოთხოვნის შესრულებას და არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ პირმა მოიხმარა ან იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ.“. ამრიგად, გამოკვლევაზე პირი შეიძლება იქნეს წარდგენილი გარკვეული პირობების დროს, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ პირმა მოიხმარა ნარკოტიკული საშუალება ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერება. მხედველობაშია მისაღები ის, რომ, როდესაც არსებობს მოხმარების თაობაზე ვარაუდისათვის საკმარისი საფუძველი, კერძოდ, მოხმარების კონკრეტული, იდენტიფიცირებადი ფაქტი ან კანონის შესაბამისად მიღებული ოპერატიული ინფორმაცია, ინსტრუქციის იგივე მუხლის სხვა ნორმების თანახმად, ეს გარემოებები, თავისთავად, უკვე წარმოადგენენ გამოკვლევაზე წარდგენისათვის საკმარის სამართლებრივ საფუძვლებს. ამდენად, გაუგებარია რა ობიექტურად იდენტიფიცირებად ინფორმაციას ეფუძნება ამ ნორმით გათვალისწინებული საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის. მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ზემოაღნიშნული ნორმა დამოუკიდებელ საფუძვლებად განიხილავს, ერთი მხრივ მოხმარებას, ხოლო, მეორე მხრივ, ზემოქმედების ქვეშ ყოფნას. შესაბამისად, საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, მოიცავს ნარკოტიკული საშუალების ან ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების და არა, აუცილებლად, მათი ზემოქმედების ქვეშ ყოფნის - სიმთვრალის კლინიკური ნიშნების არსებობის ფაქტს.

ინსტრუქციით განხილული ეს უკანასკნელი გარემოება დასახელებულია დამოუკიდებელ სამართლებრივ საფუძვლად, შესაბამისად, მასში იგულისხმება მოხმარების თაობაზე ვარაუდის ისეთი შემთხვევა, რომელიც უნდა განვასხვავოთ ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის დანარჩენი ორი გარემოებისაგან. როგორც უკვე აღინიშნა, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება, როგორც გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძველი, შეიძლება საკმაოდ ფართოდ განიმარტოს და იგი არ გულისხმობს გამოკვლევაზე წარდგენის მომენტში, კონკრეტული პირის ნარკოტიკული ზემოქმედების ქვეშ ყოფნის ფაქტის აუცილებლ არსებობას.

შესაბამისად, ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტში აღნიშნული პოლიციელის ვარაუდი ეფუძნება, მხოლოდ, მოვლენათა სუბიექტურ აღქმას, ვინაიდან, თუკი იგი შეესწრო მოხმარების კონკრეტულ ფაქტს, ან ამასთან დაკავშირებით, გააჩნია კანონის შესაბამისად მოპოვებული ინფორმაცია, მას ისედაც აქვს უფლება, შესაბამისი პირი წარადგინოს ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე. ამდენად, გაუგებარია რა ობიექტურად იდენტიფიცირებად ინფორმაციას ან ფაქტს ეფუძნება ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტში მითითებული, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან (და არა, აუცილებლად, ნარკოტიკულ სიმთვრალესთან) დაკავშირებული „საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის“.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქციით, არ განხორციელდა ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის - კერძოდ, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების თაობაზე ეჭვის ან ვარაუდის - სამართლებრივი საფუძვლების მტკიცებულებითი სტანდარტის ამაღლება. შეიძლება ითქვას, რომ წარდგენის სამართლებრივი საფუძვლების მტკიცებულებითი სტანდარტი დარჩა იგივე, მოხდა, მხოლოდ მათი დაკავშირება ისეთ გარემოებებთან, რომლებიც, თავის მხრივ, შეიძლება საერთოდ არ იყვნენ კავშირში ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან.

გარდა ამისა, ჩვენი აზრით, ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი შინაარსობრივადაც ვერ პასუხობს ნორმის განსაზღვრულობის მოთხოვნებს. სავარაუდოდ, აქ უნდა ვიგულისხმოთ იმგვარი შემთხვევა, როდესაც შესაბამის პოლიციელს, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ღონისძიებების განხორციელებისას, გაუჩნდება ვარაუდი, რომ პირმა მოიხმარა ნარკოტიკული საშუალება ან ფსიქოტროპული ნივთიერება ან იმყოფება მათი ზემოქმედების ქვეშ. ასეთ დროს, ამ პირის ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის უფლება პოლიციელს უჩნდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ეს პირი ცდილობს მიმალვას ან თავს არიდებს კანონიერი მოთხოვნის შესრულებას. იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ამ ნორმით გათვალისწინებული ყველა წინაპირობა სახეზეა, მათ შორის, არა მხოლოდ მოხმარება, არამედ, ასევე სიმთვრალის შემთხვევა, შესაძლებელია შესაბამისი პირის პირდაპირ სასამართლოსადმი წარდგენის გზით, იგივე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა.

გარდა ამისა, ინსტრუქციის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „...მე-3 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში მოსამსახურე სთავაზობს პირს, ნებაყოფლობით დათანხმდეს საექსპერტო დაწესებულებაში გამოსაკვლევად გადაყვანაზე.“. გაუგებარია, მაგალითად, იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისი პირი ცდილობს მიმალვას, როგორ უნდა მოხდეს გამოსაკვლევად ნებაყოფლობით გადაყვანაზე დაყოლიება, ან ამის შეთავაზება.

მხედველობაშია მისაღები, ასევე ის ღონისძიებები, რომელთა განხორციელების დროს, შესაბამისი პირი ცდილობს მიმალვას ან თავს არიდებს კანონიერი მოთხოვნის შესრულებას და ამავე დროს, არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ მან მოიხმარა ან იგი იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ. ინსტრუქციაში საუბარია „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ მოქმედებებზე, რომლებიც წარმოადგენენ პოლიციის პრევენციულ და სამართალდარღვევაზე რეაგირების ღონისძიებებს. კერძოდ, პირის იდენტიფიკაციას, ზედაპირულ შემოწმებას და დათვალიერებას, სპეციალურ შემოწმებას და დათვალიერებას, სპეციალურ საპოლიციო კონტროლს, ადგილის დატოვების მოთხოვნასა და კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვას. ინსტრუქციის სადავო ნორმიდან ცალსახად არ გამომდინარეობს ზემოაღნიშნული ღონისძიებები უკავშირდება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების სამართალდარღვევებს, თუ ისინი სხვა მიზნით ხორციელდება. მაგალითად, ისეთი ღონისძიება, როგორიცაა „ადგილის დატოვების მოთხოვნა და კონკრეტულ ტერიტორიაზე შესვლის აკრძალვა“ და შესაბამისად, ამ ღონისძიების განხორციელებისას პირის მიერ კანონიერი მოთხოვნის შესრულებისათვის თავის არიდება, რა შინაარსობრივ, ან სამართლებრივ კავშირშია ნარკოტიკული საშუალების, მაგალითად, ორი დღის წინ მოხმარების თაობაზე საფუძვლიან ვარაუდთან.

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტი, მაგალითად, განმარტავს რომ „პოლიციას უფლება აქვს, მოახდინოს პირის იდენტიფიკაცია საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით ამ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, თუ პირის ვინაობის დადგენა იმავე პუნქტით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიებების განხორციელებით შეუძლებელია ან დაკავშირებულია განსაკუთრებულ სირთულეებთან და პირის იდენტიფიკაცია აუცილებელია სამართალდარღვევათა პრევენციისათვის, ან არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ ამ პირს პირდაპირი კავშირი აქვს ჩადენილ სამართალდარღვევასთან.“.

გარდა ამისა, იგივე მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს პირის იდენტიფიკაციის ღონისძიებებს: თითისა და ხელისგულის ანაბეჭდების აღება; ფოტოსურათის გადაღება; დამახასიათებელი ფიზიკური ნიშნების დაფიქსირება; სიმაღლის გაზომვა; ხმის ჩაწერა; სხვა ბიომეტრიული მონაცემების დაფიქსირება. ამრიგად, იმისათვის, რომ მოხდეს ვინმეს ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენა, პოლიციელს ჯერ უნდა გაუჩნდეს საფუძველი - კონკრეტული პირის მიმართ განახორციელოს „პირის იდენტიფიკაციის“ ღონისძიება, შემდეგ, ამ პირმა უნდა სცადოს მიმალვა ან წინააღმდეგობა უნდა გაუწიოს პოლიციელის კანონიერ მოთხოვნას და ამავე დროს, უნდა არსებობდეს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ შესაბამისმა პირმა მოიხმარა ან იგი იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრულია „პოლიციის პრევენციული და სამართალდარღვევაზე რეაგირების ღონისძიებები“. „პოლიციის შესახებ“ კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული ღონისძიებები, მაშასადამე, წარმოადგენენ საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგისათვის საფრთხის თავიდან აცილების ან მათი დარღვევის აღკვეთის მიზნით, პოლიციის კომპეტენციის ფარგლებში განხორციელებულ პრევენციულ ღონისძიებებს. მაშასადამე, ყველა აღნიშნული ღონისძიება, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ, დაკავშირებულია გარკვეული სამართალდარღვევის ჩადენასთან ან ჩადენის რეალურ საფრთხესთან. ამგვარი შემთხვევა, ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, ისედაც წარმოადგენს გამოკვლევაზე წარდგენის დამოუკიდებელ საფუძველს. ამდენად, გაუგებარია როგორი შემთხვევები იგულისხმება „ბ“ ქვეპუნქტში.

გარდა ამისა, პოლიციის ეს ღონისძიებებია ის, რასაც პოლიცია ახორციელებს ყოველდღიურად. შესაბამისად, ამ საპოლიციო ღონისძიებათა განხორციელებისას დაუმორჩილებლობის ნებისმიერი შემთხვევა, ინსტრუქციით, შეიძლება გახდეს ადამიანის თავისუფლების საკმაოდ ინტენსიური შეზღუდვის ფორმით განხორციელებულ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის საფუძველი. გაუგებარია, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც, მაგალითად, ხორციელდება დემონსტრაცია, ან საპროტესტო აქცია და ამ აქციის ფარგლებში პოლიციის გარკვეული მოთხოვნების დაუმორჩილებლობა, რატომ უნდა გახდეს ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების საფუძველი. ინსტრუქციით გათვალისწინებული ეს უკანასკნელი საფუძველი, მისი განუსაზღვრელი შინაარსიდან გამომდინარე, თავის თავში მოიცავს იმ საფრთხეს, რომ არაკეთილსინდისიერი პოლიციელის მხრიდან მოხდეს შესაბამისი პირის ერთგვარი პროვოცირება, მისი ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენის მიზნით.

ამასთან, ნარკოტიკული ზემოქმედების ქვეშ ყოფნისას მიმალვის მცდელობა ან პოლიციელის კანონიერი მოთხოვნის დაუმორჩილებლობა, თავისთავად, შეიძლება ქმნიდეს, საზოგადოებრივი საფრთხის ინტენსივობის თვალსაზრისით, დაკავების და, მათ შორის, ნარკოლოგიური გამოკვლევის საჭიროებას და დამოუკიდებელ საფუძველს, თუმცა ამ შემთხვევაშიც, შესაძლოა პირდაპირ სასამართლოსადმი დამრღვევის წარდგენის გზით, იგივე ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკმაოდ რთულია ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის ზუსტი შინაარსის დადგენა. მნიშვნელოვანია, რომ უფლების შემზღუდველი ნორმები იმგვარად იყვნენ ფორმულირებულნი, რომ ნორმის ადრესატმა, მოცემულ შემთხვევაში კი პოლიციელმა, ზუსტად მიუსადაგოს მას თავისი მოქმედება. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, ნორმა „...შეიძლება ჩაითვალოს განუსაზღვრელად, როცა განმარტების ყველა მეთოდი მოსინჯულია, მაგრამ მაინც გაურკვეველია მისი ნამდვილი შინაარსი, ანდა არსი გასაგებია, მაგრამ გაუგებარია მისი მოქმედების ფარგლები.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის გადაწყვეტიელბა სამქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ინსტრუქციის არსი, მისი ძირითადი მიზანი მდგომარეობს ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით, პირის გამოსაკვლევად წარდგენის სამართლებრივი საფუძვლების განსაზღვრაში. შესაბამისად, ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტიც უნდა იქნეს განხილული ამ მიზნის შესაბამისად. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კონკრეტული პირის იძულებითი ნარკოლოგიური გამოკვლევის უფლება, ზემოაღნიშნული ნორმის თანახმად, პოლიციელს უჩნდება იმ შემთხვევაში, როდესაც იგი ახორციელებს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ, რომელიმე ღონისძიებას და შესაბამისი პირი არ ემორჩილება მის მოთხოვნას ან ცდილობს მიიმალოს. ზუსტად ამგვარი შემთხვევა, ინსტრუქციით, წარმოადგენს იძულებითი ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების სამართლებრივ საფუძველს. ნარკოტიკული საშუალების ან ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ვარაუდისათვის საკმარისი საფუძველი, მოცემულ შემთხვევაში, წარმოადგენს მხოლოდ ფორმალურ დათქმას, რომელიც არ ეფუძნება არც მოხმარების კონკრეტული ფაქტის აუცილებელ არსებობას, არც იმწუთიერი ნარკოტიკული სიმთვრალის ფაქტს და არც შესაბამის ოპერატიულ ინფორმაციას, ვინაიდან, ამგვარი ფაქტი ან/და ინფორმაცია ისედაც წარმოადგენს იძულებითი ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების საფუძველს.

იმ პირობებში, როდესაც გაუგებარია თუ რა ობიექტურ ფაქტს ან ინფორმაციას უნდა ეფუძნებოდეს, ზემოაღნიშნული სადავო ნორმით გათვალისწინებული საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, მოცემულ შემთხვევაში, ინსტრუქციით, როგორც კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, გათვალისწინებულია თავისუფლების შეზღუდვის ახალი, აბსოლიტურად დამოუკიდებელი საფუძველი, რაც წინააღმდეგობაში მოდის, ასევე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებასთან, რომლის თანახმად, ადამიანის დაკავება დასაშვებია, მხოლოდ, კანონით და არა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით განსაზღვრულ შემთხვევებში.

როგორც ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე ბრძანების პრეამბულაშია აღნიშნული, ინსტრუქციის მიზანს წარმოადგენს, მათ შორის, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 116-ე მუხლის შენიშვნის პირველი ნაწილის, 250-ე მუხლის პირველი ნაწილის და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის „სრულყოფილად, შეუფერხებლად და ოპერატიულად შესრულება.“.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის ზემოაღნიშნული ნორმები შეეხება უშუალოდ ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაში მყოფი პირის ჩამოშორებას სატრანსპორტო საშუალების მართვისგან და სიმთვრალის ფაქტის დადგენის მიზნით, გამოკვლევის ჩასატარებლად მის წარდგენას. თუმცა, ამ თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია ინსტრუქციით განსაზღვრული, საექსპერტო დაწესებულებაში წარდგენის სამართლებრივი საფუძვლები. კერძოდ, გაუგებარია, როდესაც სატრანსპორტო საშუალებას პირი მართავს სავარაუდოდ არაფხიზელ მდგომარეობაში, ამ ინსტრუქციის თანახმად, რა შემთხვევაში წარმოიშობა მისი მართვიდან ჩამოშორებისა და გამოკვლევის მიზნით წარდგენის საჭიროება. თუ ინსტრუქციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსიდან გამომდინარე ვიმსჯელებთ, უფლებამოსილი მოსამსახურე უშუალოდ უნდა შეესწროს, მაგალითად, ნარკოტიკული/ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტს, ან სხვა სამართალდარღვევას, ან, მოსამსახურის მიერ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“, „დ“, „ე“, „ვ“ და „ზ“ ქვეპუნქტებით განსაზღვრული ღონისძიებების განხორციელების დროს, შესაბამისი პირი უნდა ცდილობდეს მიმალვას ან თავს არიდებდეს კანონიერი მოთხოვნის შესრულებას და პარალელურად, უნდა არსებობდეს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ პირმა მოიხმარა ან იმყოფება ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ, ან მოხმარების თაობაზე ინფორმაცია მოსამსახურეს უნდა ჰქონდეს მიღებული იდენტიფიცირებადი წყაროსგან, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების, ან ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელებისას.

მართალია, ინსტრუქციის დამტკიცების შესახებ ბრძანების პრეამბულაში საუბარია, მათ შორის, სატრანსპორტო საშუალების არაფხიზელ მდგომარეობაში მართვასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების აღკვეთის „სრულყოფილად, შეუფერხებლად და ოპერატიულად“ განხორციელებაზე, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ინსტრუქციის მე-2 მუხლში, მითითებულია, მხოლოდ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის მიზნებისთვის ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენა. ამრიგად, გაუგებარია რომელი სამართალდარღვევის დროს გამოიყენება ეს ინსტრუქცია.

ინსტრუქციაში, ისევე, როგორც მისი დამტკიცების შესახებ ბრძანების პრეამბულაში არ არის მითითებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 273-ე მუხლი. აღნიშნული მუხლით დასჯადია, ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე უკანონოდ მოხმარება, ჩადენილი ასეთი ქმედებისათვის ადმინისტრაციულსახდელშეფარდებული ან ამ დანაშაულისათვის ნასამართლევი პირის მიერ. შესაბამისად, გაუგებარია, მოქმედებს თუ არა ინსტრუქციით დადგენილი წესები იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების გამო სახდელშეფარდებულ, ან ნასამართლევ პირს.

საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ დამტკიცებული ინსტრუქციის პირველი მუხლის თანახმად, „ეს ინსტრუქცია განსაზღვრავს ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით პირის საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს (შემდგომში - სამინისტრო) საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ დეპარტამენტში (შემდგომში – საექსპერტო დაწესებულება) გამოსაკვლევად წარდგენის პირობებსა და პროცედურებს.“. ამრიგად, საუბარია არა მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების, არამედ, ასევე, ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების ფაქტის დადგენაზე. უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს შესაბამისი კანონმდებლობით, მოხმარების თვალსაზრისით, დასჯადია მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების და არა, ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარება. ფსიქოტროპული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნა (ფსიქოტროპული სიმთვრალე) დასჯადია, მხოლოდ სატრანსპორტო საშუალების მართვასთან კავშირში. ასე, მაგალითად, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 24 ოქტომბრის ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესი“, ერთმანეთისაგან განსახვავებს, ერთი მხრივ, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების დადგენის, ხოლო, მეორე მხრივ კი, ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული სიმთვრალის დადგენის მეთოდებსა და სამართლებრივ მექანიზმებს.

ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული, იგივე წესის მე-3 მუხლი, ცალკე განიხილავს ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაში მყოფი პირის მიერ სატრანსპორტო საშუალების მართვის ფაქტის, როგორც ადმინისტრაციული წესით დასჯადი ქმედების დადგენის წესს. დასახელებული წესის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს საკმაო საფუძველი ეჭვისათვის, რომ სატრანსპორტო საშუალებას მართავს ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაში მყოფი მძღოლი, პოლიციელი სატრანსპორტო საშუალების მძღოლს აძლევს შესაბამის მინიშნებას სატრანსპორტო საშუალების გაჩერების მოთხოვნით.“. მე-2 პუნქტის თანახმად კი, „სატრანსპორტო საშუალების გაჩერების შემდგომ, ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაში მყოფი პირის მიერ სატრანსპორტო საშუალების მართვის საფუძვლიანი ეჭვის არსებობის შემთხვევაში უფლებამოსილი პირი ჩამოაშორებს მძღოლს სატრანსპორტო საშუალების მართვას და კლინიკური ან/და ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევის მიზნით წარადგენს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ მთავარ სამმართველოში.“.

ერთობლივი ბრძანების იგივე, მე-3 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების შესაბამისად, „კლინიკური ან/და ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევის გზით მძღოლის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენის შემთხვევაში, მძღოლს დაეკისრება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.“. „მძღოლს, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 116-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა დაეკისრება იმ შემთხვევაში, თუ კლინიკური ან/და ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევის შედეგად დადგინდება ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული სიმთვრალის ფაქტი.“.

ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ ფსიქოტროპული ნივთიერების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება, თუ იგი არ არის დაკავშირებული ფსიქოტროპული სიმთვრალის მდგომარეობაში სატრანსპორტო საშუალების მართვასთან, არ წარმოადგენს დასჯად ქმედებას. შესაბამისად, ფსიქოტროპული საშუალების მხოლოდ მოხმარების, არათუ ვარაუდი, არამედ, ამის უშუალო ფაქტის არსებობაც კი, არ უნდა იყოს იძულების ამგვარი ღონისძიების განხორციელების სამართლებრივი საფუძველი.

ამდენად, ინსტრუქციით გათვალისწინებულია შესაბამისი პირის, თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებულ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენა იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც საქმე საერთოდ არ ეხება სამართადარღვევას. საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარებას განიხილავს, როგორც თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებული ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების ერთ-ერთ სამართლებრივ საფუძვლად. ამდენად, შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით, როგორც კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, დადგენილია შესაბამისი საკანონმდებლო აქტებისაგან განსხვავებული, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვის დამოუკიდებელი სამართლებრივი საფუძველი, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებას, რომლის შესაბამისად, ადამიანის დაკავება დასაშვებია, მხოლოდ კანონით და არა მინისტრის ბრძანებით განსაზღვრულ შემთხვევებში.

უნდა აღინიშნოს, რომ ინსტრუქციით გათვალისწინებული გარემოებები საფუძვლად შეიძლება დაედოს კონკრეტული სამართალდარღვევის ჩადენის ვარაუდს და არა ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვას. ამდენად, ინსტრუქცია არა მხოლოდ ფორმალურ, არამედ, შინაარსობრივ წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველ წინადადებასთან და არღვევს მე-18 მუხლის პირველი პუქნტით გათვალისწინებულ თავისუფლების ხელშეუხებლობის უფლებას.

ინსტრუქცია უშუალოდ აკავშირებს ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენას ადმინისტრაციულ დაკავებასთან. ამ თვასლაზრისით, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ადამიანის პირადი თავისუფლების შეზღუდვას და მის პირობებს, კონსტიტუციის შესაბამისად, უნდა განსაზღვრავდეს საქართველოს საკანონმდებლო აქტი. ასე, მაგალითად, დამრღვევის მიყვანას ადმინისტრაციულ დაკავებად განიხილვას, ზუსტად, საკანონმდებლო აქტი - საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი. შესაბამისად, ვინაიდან, საკანონმდებლო აქტებით გათვალისწინებულ ე.წ. „წარდგენას“, თავისუფლების შეზღუდვის ფორმად კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი გარდაქმნის, ამით ირღვევა, ასევე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების ფორმალური მოთხოვნაც.

ყოველივე ზემოაღნიშნულთან ერთად, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ე.წ. ადმინისტრაციული დაკავების თავისებურებიდან გამომდინარე, როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმებით, ისე ინსტრუქციით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვა, თავიდანვე გამორიცხავს, როგორც სასამართლოს ნებართვას, ისე შემდგომ სასამართლო კონტროლს. აღნიშნული კი წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-3 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან, რომლთა შესაბამისად, „თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე“, ხოლო, „დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა.“.

ზემოაღნიშნულ კონსტიტუციურ ნორმაში საუბარია, სასამართლოსადმი წარდგენაზე არა უგვიანეს 48 საათისა, რაც არ უნდა იქნეს აღქმული იმგვარად, თითქოს სახელმწიფოს უფლება აქვს, პირს თავისუფლება შეუზღუდოს სასამართლოს წინასწარი თანხმობის, ან შემდგომი კონტროლის გარეშე, ნებისმიერ შემთხვევაში, თუ დაკავების ხანგძლივობა არ აღემატება 48 საათს.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „...თავისუფლების აღკვეთისა და თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვისათვის სასამართლოს გადაწყვეტილება აუცილებელ წინა პირობას წარმოადგენს. ეს არის ძირითადი წესი, რომლისგან გამონაკლისს კონსტიტუცია, თავადვე, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტში ადგენს. კერძოდ, მე-3 პუნქტის თანახმად, დაკავება ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა შესაძლებელია განხორციელდეს სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშეც, თუმცა ასეთ შემთხვევაში დაკავებული, თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა. საგულისხმოა, რომ ამგვარი სპეციფიკური წესის დადგენა გადაუდებელ აუცილებლობას უკავშირდება, როდესაც სასამართლო გადაწყვტილების მოპოვება შეუძლებელია ან/და დაყოვნება რეალურ საფრთხეს უქმნის კონსტიტუციურ მიზნებს - საზოგადოებრივ წესრიგს ან უსაფრთხოებას, სხვათა უფლებების დაცვას ან მართლმსაჯულების განხორციელებას.“

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „კონსტიტუცია, ითვალისწინებს რა გადაუდებელი აუცილებლობის შესაძლებლობას, ერთი მხრივ, თავისუფლების შეზღუდვას სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშეც დასაშვებად მიიჩნევს, მაგრამ, ამავე დროს, ასეთ საგამონაკლისო შემთხვევებს დროის მკაცრ ჩარჩოში აქცევს. შესაბამისად, მე-3 პუნქტით დადგენილი გამონაკლისი, ადამიანის თავისუფლების ფიზიკური შეზღუდვის შესაძლებლობას, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე, მხოლოდ დროის მკაცრად განსაზღვრულ მონაკვეთში ადგენს. მაშინ როდესაც არსებობს უფლებაში ჩარევის გადაუდებელი აუცილებლობა, ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა ერთადერთ და აუცილებელ საშუალებას წარმოადგენს.“.

„თავისუფლების უფლებაში არათანაზომიერი ან/და თვითნებური ჩარევის პრევენციის მიზნით, დაკავების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილება სასამართლოს კონტროლს ექვემდებარება. სწორედ ამიტომ, სასამართლოს გადაწყვეტილება თავისუფლების შეზღუდვის წინა პირობას წარმოადგენს, ხოლო გამონაკლის შემთხვევაში, როდესაც ამგვარი შეზღუდვა გადაუდებელი აუცილებლობით არის განპირობებული, ის არა უმეტეს 72 საათის განმავლობაში არის დასაშვები.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება).

ლევან იზორიასა და დავით-მიხეილ შუბლაძის კონსტიტუციურ სარჩელებზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის, მისი პირადი თავისუფლების უფლებას, ის ფუნდამენტური უფლებების ერთ-ერთ ძირითად საყრდენს წარმოადგენს და, კონსტიტუციის თანახმად, საგანგებო დაცვას ექვემდებარება. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).“.

საკონსტიტუციო სასამართლოს იგივე გადაწყვეტილების შესაბამისად, „უდავოა, რომ ადამიანის პირადი თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის, საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედების თავისუფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის, შეუზღუდავი უფლება. თუმცა, ის აბსოლუტურად არის დაცული უკანონო, უსაფუძვლო და თვითნებური შეზღუდვისგან.“. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ „...ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით (II-1)... ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას (II-15)... კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა... ...აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას (II-6)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პირადი თავისუფლების შეზღუდვა უნდა იყოს კანონიერი (მატერიალური თვალსაზრისით), რაც გულისხმობს ამგვარი შეზრუდვის კანონიერი საფუძვლის სავალდებულო არსებობას, რომელიც დაიცავს კონკრეტულ პირს სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა თავის 2009 წლის 6 აპრილის გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, „მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადება ფორმალური თვალსაზრისით მოითხოვს, რომ ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში. ეს არის ე.წ. „საკანონმდებლო დათქმა“, რაც გულისხმობს, რომ აღნიშნული საკითხის მოწესრიგება შესაძლებელია მხოლოდ საკანონმდებლო აქტით.“. ამასთან ერთად, „კანონმდებლის უფლება, კანონის საშუალებით დაადგინოს დაკავების შემთხვევები, თავის მხრივ შეზღუდულია ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლებით. სადავო ნორმა, გარდა ფორმალური მოთხოვნებისა, უნდა აკმაყოფილებდეს მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ მოთხოვნებსაც.“.

„სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

გარდა ზემოაღნიშნულისა, სადავო „ნორმა არ უნდა იყოს ფორმულირებული ისე, რომ კანონმდებლის მიერ გადასაწყვეტი და მოსაწესრიგებელი საკითხები ფაქტობრივად გადავიდეს სხვა ორგანოების დისკრეციის სფეროში და ამით დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსისა და „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო დებულებებით, ისე ინსტრუქციით გათვალისწინებული, თავისუფლების შეზღუდვის ფორმით განხორციელებულ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე „წარდგენის“ უფლებამოსილება, წარმოადგენს ადმინისტრაციულ სამართლადარღვევათა კოდექსით, როგორც საკანონმდებლო აქტით გათვალისწინებული, თავისუფლების შეზღუდვის ძირითადი სამართლებრივი საფუძვლების საერთო კონტექსტიდან ამოვარდნილ, პოლიციის მიერ შესაბამისი უფლების შეზღუდვის საფუძველს. ამ უფლებამოსილების ფარგლებში, პოლიცია თვითონ, სუბიექტურად და არა საკანონმდებლო აქტიდან გამომდინარე, განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის საფუძველს. სადავო ნორმებს, პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საკანონმდებლო საფუძვლების განსაზღვრის საკითხები, ფაქტობრივად გადააქვთ პოლიციის დისკრეციის სფეროში.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმების განუსაზღვრელი შინაარსი, პარაქტიკაში იძლევა თვითნებური დაკავებისა და ადამიანის თავისუფლების ხელყოფის საშუალებას. ამ გარემოებას ადასტურებს, ასევე ის სტატისტიკური მონაცემები, რომელთა მიხედვით, ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენილი პირების 60-70% არ უდასტურდებათ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები.“ (გადაწყვეტილება #2/3/406,408).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ „დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით.“ („საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). როგორც საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილშია აღნიშნული, „წარდგენის“, როგორც პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საკმაოდ ინტენსიური ფორმის მიზანს, წარმოადგენს არა მართლმსაჯულების განხორციელება, არამედ, მხოლოდ, ნარკოლოგიური გამოკვლევა - ერთგვარი ნარკომონიტორინგი. იგივე შეიძლება ითქვას „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით და ინსტრუქციით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „...ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის უმთავრესი ლეგიტიმური, კონსტიტუციური მიზანია პირის მიმართ, რომელმაც სავარაუდოდ ჩაიდინა დანაშაული (სამართალდარღვევა), მართლმსაჯულების განხორციელება.“. ამასთან, „...დაკავების გამოყენების მიზნებია პირის დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა, მისი გაქცევის, დამალვის ან მტკიცებულებათა მოსპობის თავიდან აცილება. ...ამ მიზნებს ერთგვარი შუალედური ხასიათი აქვს, ხოლო საბოლოო მიზანი - მართლმსაჯულების განხორციელებაა.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

დაკავების, როგორც პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საკმაოდ ინტენსიური ფორმის გამოყენების შემთხვევაში, „უპირველეს ყოვლისა, ფაქტობრივი გარემოებები და მონაცემები ობიექტურად უნდა იძლეოდეს იმ დასკვნის გაკეთების საშუალებას, რომ სახეზეა სავარაუდო დანაშაული (მოცემულ შემთხვევაში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა). გარდა ამისა, უნდა არსებობდეს საფუძვლიანი და გონივრული ეჭვი, რომ პირმა, რომელიც დაკავებულია, ჩაიდინა აღნიშნული დანაშაული (ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა).“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებით, „გონივრული ეჭვი არის ის, რაც აკავშირებს კონკრეტულ პირს კონკრეტულ დანაშაულთან (ჩვენს შემთხვევაში, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევასთან). ეჭვი ადამიანის სუბიექტური დამოკიდებულებაა, მაგრამ პირის თავისუფლებაში ჩარევა ვერ მოხდება იმგვარი ეჭვის საფუძველზე, რომელიც ემყარება მხოლოდ სუბიექტურ განწყობას. ამგვარი მიდგომა იქნებოდა მწვანე შუქი თვითნებობისათვის. აქედან გამომდინარე, კოლეგია აუცილებლად მიიჩნევს, რომ უნდა არსებობდეს ობიექტური ბმა დანაშაულსა (ობიექტურად იდენტიფიცირებად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევას) და დაკავებულ პირს შორის, ობიექტური გარემოებები, მონაცემები, რომელიც შექმნის იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ ჩადენილია დანაშაული და სწორედ იმ პირის მიერ, რომელსაც აკავებენ. სხვა სიტყვებით, ეჭვი უნდა იყოს საფუძვლიანი. ამავდროულად, ეჭვი უნდა ემყარებოდეს ობიექტური მონაცემების კეთილსინდისიერ და გონივრულ შეფასებას.“. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ თუ არ არსებობს ობიექტურად იდენტიფიცირებადი, სამართალდარღვევითი ქმედება, „...მაშინ არ არსებობს დაკავების მთავარი მიზანი - მართლმსაჯულების განხორციელება...“. „თუ პირის დაკავებას სადავო ნორმა დაუშვებს იმ მოთხოვნების დარღვევით, რაზეც ზემოთ გამახვილდა ყურადღება, მაშინ ის არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს, არ ექვემდებარება თანაზომიერების ტესტს და ხელყოფს ძირითადი უფლების ხელშეუხებელ არსს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუქნტის „დ“ ქვეპუნქტი, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-5 მუხლის პირველი პუნქი, აგრეთვე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს, ასევე, მე-3 პუქნტის პირველ და მე-2 წინადადებებს და მე-5 პუნქტს.

ნარკოტიკულ სამართალდარღვევათა ფაქტის დადგენის წესი ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს

საქართველოს შინაგან საქმეთა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრების 2006 წლის 24 ოქტომბრის ერთობლივი ბრძანება, წარმოადგენს იმ ნორმატიულ საფუძველს, რომელიც განსაზღვრავს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადაგენის წესს. ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, საფუძველს ქმნის საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის, მათ შორის „15 დღით თავისუფლების აღკვეთის“, დაწესებისთვის.

ერთობლივი ბრძანების მე-2 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია, რომ: „ ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენა ხდება ლაბორატორიული გამოკვლევის გზით.“ ამასთანავე, თავად ლაბორატორიული გამოკვლევა ხორციელდება “ნერწყვში ან/და შარდში ნარკოტიკული საშუალების აღმომჩენი იმუნოქრომტესტით.“ (ერთობლივი ბრძანება, მე-8 მუხლი 1-ლი პუნქტი)

მართალია, კანონმდებლობა ცალსახად არ არეგულირებს და ნათლად არ განსაზღვრავს ინდივიდის მიერ გამოკვლევაზე უარის თქმის სამართლებრივ შედეგებს, თუმცა ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის პირველ პუნქტი უთითებს გამოსაკვლევი პირის ვალდებულებაზე: „დაემორჩილოს პოლიციელის და უფლებამოსილი პირის კანონიერ მოთხოვნას.“

ბრძანების ტექსტი არ განსაზღვრავს რა სახის პასუხისმგებლობას გამოიწვევს „კანონიერი მოთხოვნის“ შეუსრულებლობა. აღნიშნული, სახელმწიფო ორგანოს აძლევს მოქმედების ფართო დისკრეციას და უტოვებს მას ნორმის თვითნებურად წაკითხვისა და გამოყენების საშუალებას. ამ მხრივ, საგულისხმოა ნარკოტესტირების ჩატარების სტატისტიკა 2010-2015 წლებში. მონაცემების მიხედვით, ყოველწლიურად, საშუალოდ 25 000 პირი ექვემდებარება საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის მე-2 შენიშვნის საფუძველზე ნარკოტესტირებას.(შინაგან საქმეთა სამინისტროს სტატისტიკა, გვ.13 იხ: დოკუმენტი)

ამრიგად, პოლიციელს უფლება აქვს არა მხოლოდ „წარადგინოს“ პირი ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დასადგენად, არამედ, კანონმდებელი უტოვებს სახელმწიფო ორგანოს თავისუფლებას ლაბორატორიული შემოწმების გავლა დაავალდებულოს თავისუფლებაშეზღუდულ ინდივიდს. მივიჩნევთ რომ, ერთობრილი ბრძანების მე-5 მუხლის 1 პუნქტის ფორმულირება, სათანადო ნორმატიული გარანტიების არარსებობის რეჟიმში, არის ბუნდოვანი და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ პირადი ცხოვრების უფლებას.

პირადი ცხოვრების კონცეფცია საკმაოდ ფართო შინაარსის მქონეა, რაც გამორიცხავს ამ უფლების ამომწურავი განმარტების შესაძლებლობას. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, ისევე როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არ თვლის „შესაძლებლად ან აუცილებლად“ ამომწურავად განისაზღვროს პირადი ცხოვრებით დაცული სფერო (Niemietz v. Germany, Application no. 13710/88, 16/12/1992).

თუმცა, უფლების შინაარსზე მსჯელობისას, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2009 წლის 10 ივნისის განჩინებაში მიუთითა, რომ : „საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის მიზანი უკავშირდება მასში ჩამოთვლილი სიკეთის ხელშეუხებლობის დაცვას. რაც შეეხება ზოგადად “პირადი ცხოვრების’ ხსენებას, იგი ემსახურება იმ ინტერესის ხაზგასმას, რის გამოც პირადი მიმოწერის, სახლის ან სამუშაო ადგილის ხელშეუხებლობა არის დაცული. თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარების კვალდაკვალ შეიქმნება ახალი ინსტიტუტები, რაც პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მატარებელი იქნება, ეს ზოგადი ფრაზა ჩამონათვალას გახსნის და იმ მოვლენების დაცვის საშუალებას მისცემს სასამართლოს, რაც ნორმაში პირდაპირ ჩამოთვლილი არ არის. ასე მაგალითად, მიუხედავად თითქოსდა დეტალური ჩამონათვალისა მე–20 მუხლი არ მოიცავს თავად ადამიანის ჩხრეკას, თუმცა უდავოა რომ სწორედ მე–20 მუხლი იცავს პიროვნების ხელშეუხებლობას, მხოლოდ ამ მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნების დაცვით არის შესაძლებელი პიროვნების, მისი სხეულის, ტანსაცმლის ან/და პირადი ნივთების შემოწმებას. „(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის #1/2/458 განჩინება, II. პ.17)

 

შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული „პირადი ცხოვრება“ მოიცავს ყველა სხვა კომპონენტს, რაც პირდაპირ არ არის მოხსენიებული მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში და მუხლი საშუალებას იძლევა მოხდეს მისი ფართო შინაარსობრივი წაკითხვა. ამ მხრივ, განსაკუთრებით მნიშნველოვანია, პირის „ფიზიკური ან მორალური ხელშეუხებლობა“, რომელიც პირადი ცხოვრების უფლებით დაცული სიკეთეა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მიღებულ გადაწყვეტილებაში პირდაპირ მიუთითა, რომ :„პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ფარგლებში პირები უზრუნველყოფილნი არიან ფიზიკური და მორალური ხელშეუხებლობის...უფლებით“(საქართველოს საკონსტიტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება, II. პ.4) თავის მხრივ, ფიზიკური ხელშეუხებლობის შინაარსი, მოიცავს ნებისმიერი სახის იძულებით ტესტირებას, მათ შორის, ბიოლოგიური თუ სხვა სახის ნიუშის აღებას. აღნიშნულზე მიუთითებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაც, რომლის მიხედვითაც სისხლისა და შარდის სავალდებულო ანალიზი ხვდება პირადი ცხოვრების და კერძოდ, ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებით დაცულ სფეროში. (X v. Austria, App. No. 8278/78, 1979; Peters v. the Netherlands, App. No. 21132/93, 6/04/1994)

 

ყოველივე ზემოაღნიშნულის თანახმად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს რომ, არსებობს ცალსახა მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების უფლებასა და ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის პირველ პუნქტს შორის. კერძოდ, ბრძანების ტექსტი ავალდებულებს გამოკვლევაზე წარდგენილ პირს დაემორჩილოს უფლებამოსილი პირის მოთხოვნას და გაიაროს ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური გამოკვლევა, რაც პირადი ცხოვრებით დაცული ფიზიკური ხელშეუხებლობის უფლებაში უხეშ ჩარევას წარმოადგენს.

 

პირადი ცხოვრების უფლების სამართლებრივი ბუნებიდან და მნიშვნელობიდან გამომდინარე, კონსტიტუცია მისი დაცვისთვის განსაკუთრებულად მაღალ სტანდარტს აწესებს. შესაბამისად, იმისათვის რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია არსებობსდეს „სასამართლოს გადაწყვეტილება“ და „კანონით გათვაისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობა“. აღნიშული დებულებით კონსტიტუცია კანონმდებელს უწესებს ფორმალურ სტანდარტს, რომელსაც აუცილებლად უნდა აკმაყოფილებდეს ნებისმიერი უფლებაშემზღუდავი ნორმა.

 

საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული ფორმალური კონსტიტუციური გარანტიები მიზნად ისახავს აღკვეთოს აღმასრულებელი ხელისუფლების თვითნებობა: შეზღუდოს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლება იმაზე მეტად ვიდრე ეს აუცილებელია კონკრეტულ შემთხვევაში. შესაბამისად, დისკრეციის მაღალი ხარისხი, რომელსაც კანონმდებელი პოლიციის თანამშრომელს უტოვებს პირის ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური განოკვლევის დავალდებულების კუთხით რელევანტურია მე-20 მუხლის მიზნებისთვის. ვინაიდან, პროცესის არაჯეროვნად წარმართვა და სახელმწიფო თვითნებობა, ზოგადად პირადი ცხოვრების უფლების კონსტიტუციური გარანტიის არსებობას აზრს დაუკარგავდა.

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2007 წლის 26 დეკემბერს 1/2/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II პ.24 განმარტა, რომ სასამართლო კონტროლი : „ მიმართულია ხელისუფლების მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილებისკენ. სასამართლო არის არაპოლიტიკური ხელისუფლება, რაც განაპირობებს და, იმავდროულად, ავალდებულებს მას ნეიტრალურობას. პერსონალურად და არსებითან დამოუკიდებელ, კანონმორჩილ მოსამართლეს შეუძლია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მიიღოს სწორი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება უფლებაში ჩარევის აუცილებლობის თაობაზე.“ ამასთანავე, სასამართლო გადაწყვეტილების არსებობა აპრიორი თანაზომიერ ჩარევას არ გულისხმობს. იმისათვის რომ, უზრუნველყოფილი იყოს უფლების პროპორციული შეზღუდვა, აუცილებელია არსებობდეს განჭვრეტადი საკანონმდებლო გარანტიები, არაორაზროვანი ჩანაწერი თუ როდის და როგორ მიიღება გადაწყვეტილება. ამასთანავე, კანონმდებლობა უნდა აკონკრეტებდეს იმ საკითხებს, რასაც უნდა მოიცავდეს თავად გადაწყვეტილების შინაარსი. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება, II. პ.24)

საქართველოს კონსტიტუცია ამავდროულად ითვალისწინებს უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას „გადაუდებელი აუცილებლობისას.“ თუმცა, ამგვარი გადაწყვეტილება აუცილებლად ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 #1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე: საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 21). ამავდროულად, თავად „გადაუდებელი აუცილებლობა“ გულისხმობს „ისეთ შემთხვევებს, როდესაც თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული საჯარო ინტერესის მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო, შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე. ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში საჯარო ინტერესის სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს. გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირეზე, რაც უფლების შესაზღუდად მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს დაუყოვნებლივ მოქმედებას.”(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე: ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II,პ. 26)

 

კანონმდებელი არ არის აბსოლუტურად თავისუფალი ამ ცნებისთვის გარკვეული შინაარსის მიცემისას. მისი ნება ამა თუ იმ გარემოების „გადაუდებელ აუცილებლობად“ მიჩნევისას უნდა იყოს საკმარისად მკფიო, რათა გამოირიცხოს სამართალშემფარდებლის მიერ არასწორი ინტერპრეტაციისა და თვითნებობის ალბათობა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენის პროცედურისა და ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის ბუნდოვანება, რომელიც საშუალებას აძლევს პოლიციელს დაავალდებულოს გამოსაკვლევი პირი დაემორჩილოს მის მოთხოვნას- წარმოადგენს პირადი ცხოვრების უფლებაში ჩარევას, თანაც ისე რომ კანონმდებლობა უფლების შეზღუდვის არცერთ ფორმალურ საფუძველს არ შეიცავს. სასამართლო კონტროლს მიღმა არის დარჩენილი როგორც ტესტირების ჩატარება, ასევე არ არის გაწერილი ის „გადაუდებელი აუცილებლობა“, რომელსაც შემდგომი სასამართლო კონტროლის შემთხვევაში, შესაძლოა გაემართლებინა უფლებაში ჩარევა.

 

ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების ფაქტის დადგენის პროცედურის ანალიზის შედეგად იკვეთება რომ, ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის პრობლემატურობას წარმოადგენს მისი არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობა, ბუნდოვანება, რომელიც აისახება სახელმწიფო ორგანოსთვის მინიჭებულ დისკრეციის იმგვარად დიდი სივრცეში, რომ მოქმედი კონსტიტუციურ სამართლებრივი გარანტიები შესაძლოა უფუნქციოდ დარჩნენ. სადავო ნორმა არ გამორიცხავს, რომ სახელმწიფო ორგანოს მიერ მოხდეს პირის იძულება დაემორჩილოს ნარკოტესტირებას. თავისთავად, მხოლოდ რისკის არსებობა, არ არის საკმარისი ნორმის არაკონსტიტუციურად მისაჩნევად, თუმცა, ამ შემთხვევაში საკითხი ეხება, ისეთი პირის დავალდებულებას, რომელსაც უკვე შეზღუდული აქვს თავისუფლება, რაც თავის მხრივ, მას განსაკუთრებულად მოწყვლადს ხდის.

 

ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, ფორმალურ გარანტიებთან ერთად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის განჭვრედატობას, სიზუსტეს, ხელმისაწვდომობას. ამასთანავე, კანონის(ნორმის) არსებობა ზოგადად, არ არის საკმარისი და აუცლებელია იგი პასუხობდეს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. კერძოდ, „«ნორმა უნდა იყოს ნათელი და განსაზღვრულობის მოთხოვნებთან შესაბამისი. ადამიანს უნდა შეეძლოს ზუსტად გაარკვიოს, თუ რას მოითხოვს მისგან კანონმდებელი და მიუსადაგოს ამ მოთხოვნას თავისი ქცევა. საკონსტიტუციო სასამართლომ, კონსტიტუციის სხვადასხვა ნორმებთან სადავო ნორმების შესაბამისობის ანალიზისას უნდა დაადგინოს, ხომ არ გამოუწვევია უფლების დარღვევა ნორმის განუსაზღვრელობას» (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე « საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ»).

 

პირადი ცხოვრების უფლებით დაცული სფეროს განსაკუთრებულობა აგრეთვე განაპირობებს კანონის მიმართ დამატებით მოთხოვნასაც: „უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო.“(,,საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის 1/2/407 საქმე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.14)

 

ერთობრლივი ბრძანებით, შეუძლებელია ადამიანმა ზუსტად გაარკვიოს თუ რა მოთხოვნებს უყენებს მას კანონმდებელი ნარკოტესტირებაზე უარის შემთხვევაში. ნიშანდობლივია, ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის სათაურიც „გამოსაკვლევი პირის უფლებები და მოვალეობები“, რომელიც მიაანიშნებს ინდივიდს, რომ სწორედ ამ მუხლით უნდა რეგულირდებოდეს უფლება- უარი განაცხადო ტესტირების გავლაზე. თუმცა, კანონმდებელი პირველ პუნქტში მხოლოდ გამოსაკვლევი პირის ვალდებულებაზე მიუთითებს-„დაემორჩილოს პოლიციელის და უფლებამოსილი პირის კანონიერ მოთხოვნას.“ ნორმა შეუძლებელს ხდის გამოსაკვლევად წარდგენილმა პირმა განსაზღვროს მასზე დაკისრებული ვალდებულებები. ამასთანავე, სრულიად ბუნდოვანია უფლებამოსილი პრის დასაშვები მოქმედების ფარგლები. ამგვარი ჩანაწრი, ზრდის როგორც უფლებაში თვითნებური ჩარევის აგრეთვე მისი ბოროტად გამოყენების რისკებს. აღნიშნული, ცალკე აღებული, საკმარისია ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისთვის.

 

კანონის განსაზღვრულობას ასევე გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს სასამართლო კონტროლის განხორციელებისთვის. კანონმა ზუსტად და არაორაზროვნად უნდა განმარტოს, რა შემთხვევაში შეიძლება დაირღვეს ინდივიდის პირადი ცხოვრების უფლება და როდის წარმოიშობა სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება. (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის 1/2/407 საქმე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.14). მართალია, ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტით : „სამართალდამრღვევს უფლება აქვს მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება“, თუმცა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 251-ე მუხლი ითვალისწინებს მხოლოდ „ადმინისტრაციული დაკავების, გასინჯვის, ნივთებისა და დოკუმენტების ჩამორთმევის გასაჩივრებას“ „ზემდგომ ორგანოში (თანამდებობის პირთან) ან პროკურორთან.“ აღნიშნული კვლავ გამორიცხავს, ცალკე აღებული იძულებითი ნარკოლოგიური შემოწმების ფაქტის გასაჩივრებას. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ქმედება ადმინისტრაციული დაკავების კონტექსტში ტოვებს გასაჩივრებბის შესაძლებლობას, კანონმდებლობა კონტროლს უქვემდებარებს მხოლოდ „ზემდგომ ორგანოს“ ან „პროკუტარურას“ და არა სასამართლოს.

 

2015 წლის 30 სექტემბერს მიღებულ იქნა საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის N725 ბრძანება, „ნარკოტიკული საშუალების ან/და ფსიქოტროპული ნივთიერების მხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით პირის გამოსაკვლევად წარდგენის ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე.“ ბრძანების მე-6 მუხლით გათვალისწინებულია პირის უფლებამოსილება, „მოსამსახურის მოქმედება გაასაჩივროს ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში ან სასამართლოში.“ თუმცა, ბრძანებაში პირდაპირ არის მითითებული რომ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენის წესი და მასთან დაკავშირებული პროცედურა განისაზღვრება ერთობლივი ბრძანებით. შესაბამისად, ნარკოტესტირების ჩატარების, როგორც ფაქტის, გასაჩივრება აღნიშნული ბრძანებით ვერ მოხდება. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ვივარაუდებთ რომ N 725 ბრძანებით დადგენილი ადმინისტრაციული დაკავება ასევე გულისხმობს ნარკოტესტირებას, კანონმდებელი მაინც ვერ აკმაყოფილებს ნორმის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს. ვინაიდან, თუ „შეუძლებელი გახდება იმის გარკვევა, განჭვრეტა, რა შეიძლება ჩაითვალოს კანონის დარღვევად, ბუნებრივია, ასეთ კანონზე დაყრდნობით, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებაც სათუო გახდება.“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის 1/2/407 საქმე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.14)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით: „ნორმა ვერ აკმაყოფილებს გამჭვირვალობისა და ხელმისაწვდომობის მოთხოვნებს, იურიდიული მეთოდოლოგიით გონივრული განმარტების შედეგად, მისი წაკითხვის ერთი ვერსია ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.“(საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბერის 1/2/407 საქმე, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პ.30)

შესაბამისად, საქართველოს შინაგან საქმეთა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრების 2006 წლის 24 ოქტომბრის ერთობლივი ბრძანების მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი, მისი გონივრული განმარტების შედეგად არ გამორიცხავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის 1-ლი პუნქტით დაცული პირადი ცხოვრების უფლების საწინააღმდეგო შინაარსს. ნორმა საერთოდ ვერ პასუხობს კანონის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის მოთხოვნებს; იგი მხოლოდ აღმასრულებელი ხელისუფლების თვითნებობას მიანდობს უფლების შესაძლო შეზღუდვას. კანონმდებლობა არ შეიცავს საკმარის გარანტიებს, ამგვარი საფრთხის არსებობის შემთხვევაში სასამართლო კონტროლის განსახორციელებლად და შესაბამისად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნებსაც.

ალტერნატიულად, ნარკოტიკულ სამართალდარღვევათა ფაქტის დადგენის წესი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლს

 

პირადი ცხოვრების ფართო და მრავალმხირივი შინაარსიდან გამომდინარე, შეუძლებელია მისი ამომწურავი განმარტება. სწორედ ამიტომ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს რომ „შეცდომა იქნებოდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მთელი შინაარსის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით შემოფარგვლა. პირად ცხოვრებას განკუთვნილი ცალკეული საკითხები დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი მუხლით როგორებიცაა: მე-16, 36-ე, 41-ე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/7/454 განჩინება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II პ.1)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ცალსახად არ გაუმიჯნავს კონსტიტუციის მე-20 და მე-16 მუხლით დაცული სიკეთეები. შესაბამისად, იმისათვის რომ, ნარკოტიკულ სამართალდარღვევათა ფაქტის დადგენის წესი სასამართლოს შეფასების მიღმა არ დარჩეს, მოსარჩელე მხარე საჭიროდ მიიჩნევს, სადავო ნორმის კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან შესაბამისობის ალტერნატიული სახით წარმოდგენას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, მე-16 მუხლით გარანტირებული უფლების დაცვის სფერო მოიცავს„ პიროვნების ავტონომიურობას, პირის თავისუფლებას, თავისი შეხედულებისამებრ განკარგოს საკუთარი შინაგანი სამყარო, მისი პირადი გონებრივი და ფიზიკური სფერო, სხვებისგან ჩაურევლად, პირადი გადაწყვეტილებით დაამყაროს და განავითაროს ურთიერთობა სხვა პირებთან და გარესამყაროსთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, №2/4/532,533, II.3 ) შესაბამისად, ნებისმიერი გადაწყვეტილება რომელიც ადამიანის ბიოლოგიურ ნიმუშს ეხება უნდა ექცეოდეს ინდივიდის ავტონომიურობის პრინციპის, ფიზიკური სფეროს განკარგვის თავისუფლების ქვეშ.

სადავო ნორმა მისი წაკითხვის ისეთ შესაძლებლობას იძლევა, რომლის რეჟიმშიც პიროვნება ვალდებულია დაემორჩილოს ნარკოტესტირების გავლის მოთხოვნას. თავად, ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური გამოკვლევა, ერთობლივი ბრძანების მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ხორციელდება „ნერწყვში ან/და შარდში.“ შესაბამისად, როდესაც კანონმდებელი საერთოდ არ გაწერს ნარკოტესტირებაზე უარის თქმის სამართლებრივ შედეგებს, პირი იძულებულია დაემორჩილოს პროცედურას, რომელიც მისი ნების საწინააღმდეგოდ ხორციელდება. ამგვარი იძულებითი ხასიათის ღონისძიება კი წარმოადგენს ინდივიდის ავტონომიურობის უფლებაში უხეშ ჩარევას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლი არ ითვალისწინებს მისი შეზღუდვის საფძვლებს, თუმცა პიროვნების ავტონომიურობა არ არის აბსოლუტური უფლება. უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის არსებობის შემთვევაში. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა რომ „პირებს ეკისრებათ თავისუფალი განვითარების უფლების შეზღუდვის თმენის ვალდებულება იმ შემთხვევაში, როდესაც შეზღუდვა ხდება უპირატესად დაცული ინტერესებიდან და უფლებებიდან გამომდინარე-თანაზომიერების პრინციპის მკაცრი გამოყენების საფუძველზე.“( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები-ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ #2/1/536, II პ. 67)

სადავო ნორმის ფარგლებში შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ სახელმწიფო მართლმსაჯულების განხორციელება წარმოადგენს იმ ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის შესრულებასაც ნარკოტესტირების იძულებითი ხასიათი ემსახურება. მართალია, იძულებითი ნარკოტესტირება შესაძლოა იძლეოდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას, თუმცა მნიშვნელოვანია ასევე განისაზღვროს თუ რამდენად წარმოადგენს იგი მიზნის მიღწევის დასაშვებ, აუცილებელ და თანაზომიერ საშუალებას.

სადავო ნორმის ფარგლებში, მხოლოდ შინაგან საქმეთა სამინისტროს სათანადოდ უფლებამოსილი პირის აბსოლუტურ დისკრეციას არის მინდობილი ინდივიდის პირად ცხოვრებაში საკმაოდ უხეში ჩარევა, თანაც ისე რომ ამგვარი ღონისძიების აუცილებლობის მტკიცება სახელმწიფოს მხრიდან არ არის სავალდებულო. მიუხედავად იმისა, ემსახურება თუ არა იძულებითი ტესტირება მართლმსაჯულების განხორციელებას, როგორც იდენტიფიცირებად მიზანს, არ არსებობს უფლების თვითნებური შეზღუდვისგან დაცვის საშუალება. ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლოა მხოლოდ ინდივიდუალური საქმის შეფასებით და სათანადო სამართლებრივი გარანტიების რეჟიმში, რასაც ერთობრილი ბრძანება არ ითვალისწინებს. მისი ტექსტი ბუნდოვანია და შეუძლებელია პირმა განსაზღვროს მოთხოვნის შეუსრულებლობის სამართლებრივი შედეგები. შესაბამისად ნარკოტესტირების იძულებითი ხასაიათი და სამართლებრივი გარანტიების არარსებობა წარმოადგენს პირის პირადი ცხოვრების უფლების იმაზე მეტად შეზღუდვას ვიდრე ეს საჭირო ან პროპორციულია დასახელებული მიზნის მისაღწევად.

 

ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების დადგენის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის შესაბამისად, „ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია.“. „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება.“. „დაუშვებელია დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირის ფიზიკური ან ფსიქიკური იძულება.“.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „...კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება...” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-30).

“ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”). “ღირსება ... არ შეიძლება იქნეს განხილული, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები... ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31). „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრეს იმპერატივს, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში…...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე“, II-43).

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „...სახელმწიფო... კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-16).

ამ თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ სახელმწიფოს ნარკოტიკული პოლიტიკა ნარკოტიკების მომხმარებლებთან მიმართებით, შეიძლება ითქვას, არა მხოლოდ ეყრდნობა სადამსჯელო ზომებს, არამედ მხოლოდ დასჯაზეა ორიენტირებული. როგორც აღნიშნულია საქართველოს მთავრობის კომენტარებში არასამთავრობო ორგანიზაციათა კოალიციის ანგარიშზე, „ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარება, ცივი იარაღის ტარება ქუჩის ძალადობის ერთ-ერთ ძირითად მაპროვოცირებელ გარემოებას წარმოადგენს, რისი უკონტროლობა არაერთ შემთხვევაში ფატალური შედეგით სრულდება. აღნიშნული სამართალდარღვევების მკაცრი ადმინისტრირება ხელს უწყობს საზოგადოებრივი წესრიგის შენარჩუნებას.“ (http://gov.ge).

სახელმწიფოს დამოკიდებულება ნარკოტიკების მომხმარებლის მიმართ, გამოიხატება არა მხოლოდ ნარკოტიკული საშუალების ერთჯერადი მოხმარების ნემისმიერი შემთხვევის აუცილებელ დასჯადობაში, არამედ, ასევე, მომხმარებლის სრულ უფლებრივ დელეგიტიმაციაში. სახელმწიფოს მხრიდან ნარკომომხმარებელის ეთგვარი მორალური მიუღებლობა ეფუძვნება იმ სტერეოტიპს, რომ ქრონიკულ ნარკომანს დაკარგული აქვს ღირსება, ვინაიდან მისთვის ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების სურვილი ფასეულობათა სისტემაში, შეიძლება პირველ ადგილზე იყოს, რაც გამოიხატება ფსიქოაქტიური ნივთიერების მოხმარების დაუძლეველი მოთხოვნილებით. ამგვარი „ამორალურობა“ და „პოტენციური დამნაშავეობა“, სახელმწიფოს ძალოვანი სტრუქტურების აზრით, ამართლებს ნარკომომხმარებლის ღირსების უგულვებელყოფას.

უნდა აღინიშნოს, რომ „მოპყრობა ან სასჯელი ჩაითვლება დამამცირებლად, თუ ის გამოიხატება ადამიანის ნების და სინდისის საწინააღმდეგო მოქმედების ჩადენის იძულებაში... ...დამამცირებელია მოპყრობა, რომელიც მსხვერპლში აღძრავს შიშს, ძლიერ ტანჯვას და დამცირებას, რომელიც შეურაცხყოფს მსხვერპლს. ამ დროს მხედველობაშია მისაღები, რამდენად არის ქმედების მიზანი პირის დამცირება და შეურაცხყოფა, ამასთან, საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით, რამდენად სერიოზულ გავლენას ახდენს აღნიშნული ქმედება მსხვერპლის პიროვნებაზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-22).

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, „თუ სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისთვის განმსაზღვრელი, ამოსავალი არის ის განსაცდელი, ტკივილი, სტრესი, რასაც განიცდის ადამიანი, ამასთან, როდესაც სახელმწიფოს ასეთი დამოკიდებულება იწვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებაში/უფლებებში (სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის, თანასწორობის და სხვა) ჩარევის ისეთ ინტენსივობას, რომელიც აშკარად სცდება კონსტიტუციით უფლებაში ჩარევისთვის მკაცრად დასაშვებ ფარგლებს, მაშინ შეუძლებელია, რომ არაადამიანურ მოპყრობად და სასჯელად არ იქნეს მიჩნეული ადამიანისთვის თავისუფლების აღკვეთა მაშინ, როდესაც ამისთვის საფუძველი და, შესაბამისად, საჭიროება არ არსებობს საერთოდ...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-27).

მაშასადამე, საკონსტიტუციო სასამართლომ ცალსახად განსაზღვრა, რომ, როდესაც სახელმწიფო გაუმართლებლად და უსაფუძვლოდ ერევა ადამიანის თავისუფლებაში, მისი პირადი ცხოვრების ხელშეუხებელ სფეროში, სახელმწიფოს ასეთი მოქმედება შეუძლებელია არ იქნეს აღქმული არაადამიანურ, დამამცირებელ და ღირსების შემლახველ მოპყრობად. “სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში… ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). განსაკუთრებით, თუ მხედველობაში მივიღებთ ქუჩის ნარკოლოგიური გამოკვლევის შეურაცხმყოფელ და დამამცირებელ პროცედურას.

მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებული ნორმებით გათვალისწინებული პროცედურები, მსხვერპლში გარდაუვლად იწვევენ დაუცველობის, არასრულფასოვნების, სახელმწიფოს წინაშე აბსოლიტური უძლურების განცდას. როგორც სარჩელის წინა თავებში იქნა აღნიშნული, ნარკოლოგიური გამოკვლევის პროცედურა ხორციელდება არა მხოლოდ თავისუფლების და პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მაღალი ინტენსივობით შეზღუდვის ფორმით, არამედ, მისი განხორციელების დროს, მსხვერპლი მოკლებულია ელემენტარული პროცესუალური უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობას, რაც კიდევ უფრო ამძაფრებს საკუთარი დაუცველობის შეგრძნებას. კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული, ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ, პირველი ინსტანციის სასამართლოს ერთ-ერთი დადგენილება, როგორც უკვე აღინიშნა, ეხება უცხო ქვეყნის მოქალაქეს, რომელიც დროებით იმყოფებოდა საქართველოს ტერიტორიაზე. მოცემული შემთხვევა, თვასაჩინოდ წარმოაჩენს, თუ რა მორალური განცდები შეიძლება ჰქონოდა ამ პიროვნებას, რომელიც უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე, მისთვის აბსოლიტურად უცხო გარემოში გახდა სახელმწიფოს, ყოვლად გაუმართლებელი ძალადობის მსხვერპლი.

მართალია, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლი, მხოლოდ ადმინისტრაციული დაკავების შემთხვევაში, ითვალისწინებს დაკავებულის უფლებას ისარგებლოს ადვოკატის დახმარებით, მიუხედავად ამისა, გაუგებარია ვრცელდება თუ არა ეს უფლება უშუალოდ ნარკოლოგიური გამოკვლევის პროცედურაზე. თანაც, მხედველობაშია მისაღები, ის გარემოებაც, რომ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენა, ინსტრუქციის თანახმად, შეიძლება განხორციელდეს „ნებაყოფლობით“ და ფორმალურად არ მოხდეს პირის დაკავება. გასათვალისწინებელია ის, რომ ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს გამოსაკვლევი პირის უფლებებს, საერთოდ არ საუბრობს დამცველის, ადვოკატის დახმარებით სარგებლობის უფლებაზე. უფრო მეტიც, იგივე, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-8 მხულის მე-2 პუნქტში, მითითებულია გამოსაკვლევი პირის უფლება, ბიოლოგიური მასალის ნიმუშის აღებას დაასწროს მხოლოდ მის ნდობით აღჭურვილი პირი. თუმცა, სადავო წესით არ არის გათვალისწინებული გამოსაკვლევად წარდგენილი პირისათვის, თუნდაც, ამ უფლების განმარტების ვალდებულება.

როგორც უკვე აღინიშნა, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლი ითვალისწინებს გამოსაკვლევად წარდგენილი პირის უფლებებსა და მოვალეობებს. ამ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „პირი, რომლის მიმართ არსებობს საკმაო საფუძ­ველი, რომ იგი არის ამ წესით გათვალისწინე­ბული სამართალდარღვევის ჩამდენი, ვალდებულია დაემორ­ჩილოს პოლიციელის და უფლებამოსილი პირის კანო­ნიერ მოთხოვნას.“.

შესაბამისად, თუ არსებობს პირის ვალდებულება დაემორჩილოს პოლიციელის ან უფლებამოსილი პირის მოთხოვნას, ასეთი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა, თავის მხრივ, გულისხმობს პოლიციის საპირისპირო უფლებას, იძულების გამოყენებით დაძლიოს ამგვარი დაუმორჩილებლობა, რაც, ამავე დროს, არ გამორიცხავს, მათ შორის, არც ძალის გამოყენებას და არც გამოსაკვლევი პირის ბილოგიური მასალის ნიმუშის იძუელბით აღებას, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს სამედიცინო მანიპულაციის ან, თუნდაც, გარკვეული შარდმდენი პრეპარატების გამოყენებით ადამიანის ორგანიზმის პათოლოგიური რეაქციის გამოწვევის საფუძველზე.

უნდა აღინიშნოს, რომ სახელმწიფოს ინტერესი, ამ გზით მოახდინოს ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების პრევენცია, აბსოლიტურად გაუმართლებელია. „მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანი, კონსტიტუციური გამაშუალებლის, ანუ პროპორციულობის გარეშე, მიემართება კონკრეტულ ინდივიდს და აქცევს მას ძალაუფლების ობიექტად, რადგან, სასჯელი ლეგიტიმაციას არ იღებს ქმედებისგან, მას არ ამართლებს პირის ქმედებიდან მომდინარე საშიშროება. ამგვარად, ადამიანი იქცევა ინსტრუმენტად სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში, რაც გარდაუვლად იწვევს მისი ღირსების ხელყოფას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-83).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის“ შესახებ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია (მთლიანად) და ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლს.

ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევის დადგენის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან.

როგორც კონსტიტუციური სარჩელის წინა თავებში იქნა აღნიშნული, სადავო ნორმები სახელმწიფოს აძლევენ საშუალებას, შესაბამისი პირი წარადგინონ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე არგუმენტირებული დასაბუთების გარეშე. იმ გარემოებას, რომ გამოკვლევაზე წარდგენილი პირი, თავიდანვე არ განიხილება, როგორც კონკრეტული იდენტიფიცირებადი სამართალდარღვევის ჩამდენი, ადასტურებს, ე.წ. „წარდგენის“ საკმაოდ წინააღმდეგობრივი სამართლებრივი ბუნება. წარდგენის წინააღმდეგობრივ შინაარს, კიდევ უფრო ნათლად ადასტურებს, 2015 წლის 30 სექტემბერს, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია.

მხედველობაშია ასევე მისაღები, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის შესაბამისად, „კლინიკური ან/და ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევის გზით თუ დადგინდა ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალებების უკანონო მოხმარების ფაქტი, ჩადენილი იმ პირის მიერ, რომელსაც ასეთი ქმედებისათვის დადებული ჰქონდა ადმინისტრაციული სახდელი, იწყება გამოძიება.“ ამ შემთხვევაშიც, ნათლად ჩანს, რომ დანაშაულის გამოძიების დაწყებას განაპირობებს არა სავარაუდო დანაშუალებრივი ქმედების ობიექტურად არსებობა, არამედ, უდანაშაულო ადამიანის ნარკოლოგიური გამოკვლევის შედეგი.

ზემოაღნიშნულის თვალსაზრისით, საკმაოდ მნიშვნელოვანია ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის და სახდელის შეფარდების პრაქტიკაში გამოყენების გაანალიზება.

ასე, მაგალითად, ბათუმის რაიონული სასამართლოს 2013 წლის 18 ნოემბრის #4-1654/13 დადგენილებაში აღნიშნულია: „სასამართლო, საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებების ერთობლივი ანალიზის შედეგად დადგენილად მიიჩნევს, რომ ჯ. კ.-ს მიერ ჩადენილ იქნა ადმინისტრაციული გადაცდომა, რაც შემდეგში გამოიხატა: 2013 წლის 15 ნოემბერს ჯ. კ. გადაყვანილი იქნა საქართველოს შსს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის აჭარის მთავარი სამმართველოს საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ სამსახურში. ჩატარებული შემოწმებით დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი.“.

როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლოს დადგენილების სამოტივაციო ნაწილშია აღნიშნული პირის ადმინისტრაციული გადაცდომა გამოიხატა მხოლოდ იმაში, რომ “მას შემოწმების შედეგად დაუდგინდა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი.”.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლი, 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი პუნქი, მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებები, აგრეთვე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ითვალისწინებენ უდანაშაულო ადამიანის თავისუფლების არაკონსტიტუციური შეზღუდვის ფორმით განხორციელებულ, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურ იძულებას, სახელმწიფოს მიაწოდოს თავისი ბიოლოგიური მასალის ნიმუში, რომელიც მოგვიანებით, შეიძლება იქნეს გამოყენებული მის წინააღმდეგ, როგორც ადმინისტრაციული, ისე სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისათვის. აღნიშნული კი, თავის მხრივ, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან, რომლის თანახმად, „არავინ არ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრეც განისაზღვრება კანონით.“.

მართალია, ნორმის სიტყვა-სიტყვითი განმარტებით, კონსტიტუციის ამ დებულებაში, თითქოს, იგულისხმება მხოლოდ შესაბამისი პირის უფლება, არ მისცეს საკუთარი თავის მამხილებელი ჩვენება, მაგრამ, როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა საქმეზე „CASE OF JALLOH v. GERMANY“ (111-ე პუნქტი), სასამართლომ უკვე მიანიჭა საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენების არმიცემის პრინციპს, რომელიც დაცულია ევროკონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით, იმდენად ფართო მნიშვნელობა, რომ მან, ასევე მოიცვა ისეთი შემთხვევები, როდესაც, ხელისუფლების მხრიდან ხდება შესაბამისი პირის იძულება, მისგან იმ ნივთიერი მტკიცებულებების მოპოვების მიზნით, რომლებიც, მოგვიანებით, შეიძლება გამოყენებული იქნეს მის წინააღმდგ წარდგენილ ბრალდებაში.

საქმეზე „CASE OF SAUNDERS v. UNITED KINGDOM“, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა (პუნქტი 68), რომ აღნიშნული პრინციპის არსი, inter alia, მდგომარეობს იმაში, რომ დაიცვას ბრალდებული, ხელისუფლების მხრიდან არაკეთილსინდისიერი იძულებისგან და იგი მიზნად ისახავს სასამართლო შეცდომების თავიდან აცილებას და კონვენციის მე-6 მუხლით განსაზღვრული ამოცანების სრულყოფილ შესრულებას.

დასახელებული გადაწყვეტიელბის 74-ე პუნქტში, სასამართლომ აღნიშნა, რომ, თუნდაც მნიშვნელოვანი „საზოგაოებრივი ინტერესით არ შეიძლება გამართლებული იქნეს, სასამართლო გამოძიების ფარგლებს გარეთ, იძულების ფორმით მიღებული პასუხების საფუძველზე პირის ბრალდება.“. იგივე გადაწყვეტილების 112-ე პუნქტში, სასამართლომ, ბრალდებულის შარდის ნიმუშის იძულების წესით აღება, დასაშვებად მიიჩნია, მაგრამ, მხოლოდ შესაბამისი სისხლის სამართლის წარმოების ფარგლებში. ამ საქმეში, სასამართლომ უფლების დარღვევა დაადგინა, მათ შორის, იმიტომ, რომ მამხილებელი მტკიცებულებები, შესაბამისი პირისგან მოპოვებული იქნა მის მიმართ ბრალის ოფიციალურად წარდგენამდე.

საქმეზე „CASE OF JALLOH v. GERMANY“ (119-ე პუნქტში), სასამართლომ ასევე განაცხადა: „რაც შეეხება განმცხადებლის წინააღმდეგ მოპოვებული მტკიცებულებების გამოყენების და მისი მსჯავრდების საზოგადოებრივ ინტერესს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ როგორც ზემოთ იქნა მითითებული, სადავო ღონისძიება განხორციელდა ქუჩის წვრილი ნარკომოვაჭრის წინააღმდეგ, რომელიც ნარკოტიკებს ყიდდა შედარებით მცირე ოდენობით და რომელსაც მიესაჯა პირობითი თავისუფლების აღკვეთა 6 თვის ვადით. საქმის ამ გარემოებების გათვალისწინებით, შესაბამისი პირის გასამართლების საზოგადოებრივი ინტერესი არ შეიძლება ამართლებდეს მისი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ხელშეუხებლობის, ასეთ სერიოზულ დარღვევას.“. ამ თვასაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, თუ რა მაღალ საზოგადოებრივ ინტერესს ემსახურება, მაგალითად, მარიხუანის, მხოლოდ ერთჯერადი მოხმარების (რომელიც არ არის სხვა, უფრო სერიოზული სამართალდარღვევის საფუძველი) ყოველი შემთხვევის გამოვლენისა და დასჯის მიზნით, პოლიციის სუბიექტური შერჩევის საფუძველზე, ადამიანის პირადი თავისუფლების ასეთი სერიოზული შეზღუდვის ფორმით განხორციელებული, სავალდებულო ნარკოტესტირება.

როგორც უკვე აღნიშნა, მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარი ნორმები შესაძლებელს ხდის, შესაბამისი პირის ბიოლოგიური მასალის ნიმუშის იძულების წესით აღებას, რომელიც წინ უსწრებს კონკრეტული სამართალდარღვევის თაობაზე საქმის წარმოების დაწყებას. საქმის წარმოების დაწყებას განაპირობებს, მხოლოდ შესაბამისი პირის არაკონსტიტუციური და ღირსების შემლახველი იძულების ფორმით განხორციელებული ნარკოლოგიური გამოკვლევის შედეგი. ამრიგად, ქუჩის სავალდებულო ნარკოლოგიური გამოკვლევა, რომელიც ხორციელდება, შესაბამისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე და ხასიათდება პირადი თავისუფლების შეზღუდვის საკმაოდ მაღალი ინტენსივობით, ეწინააღმდეგება პირის უფლებას არ მისცეს საკუთარი თავის სამართალდარღვევაში მამხილებელი ჩვენება.

როგორც კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული, პირველი ინსტანციის სასამართლოთა დადგენილებების შინაარსიდან ირკვევა, შესაბამისი პირების გასამართლების ერთადერთ საფუძველს და მტკიცებულებას წარმოადგენს, ზუსტად, თავისუფლებისა და ღირსების შემლახველი ნარკოლოგიური გამოკვლევის შედეგები, რომელიც ჩატარდა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტის დარღვევით. გარდა ამისა, ამ სამართალდარღვევათა დადგენისას, სასამართლო შეზღუდულია არაკონსტიტუციურად მოპოვებული მტკიცებულებების საფუძველზე, პირის მსჯავდების ვალდებულებით.

რაც შეეხება სადავო მეთოდით მოპოვებულ მტკიცებულებებს, საქმეზე „CASE OF JALLOH v. GERMANY“ (121-ე პუნქტი) სასამართლომ აღნიშნა, რომ მათ ჰქონდათ გადამწყვეტი მნიშვნელობა განმცხადებლის დამნაშავედ ცნობაში. მართალია, განმცხადებელს მიეცა შესაძლებლობა, ნაციონალურ სასამართლოში სადავოდ გაეხადა ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულებების დსაშვებობა, მაგრამ, ევროპული სასამართლოს აზრით, ნაციონალურ სასამართლოებს არ გააჩნდათ მოქმედების თავისუფლება დაუშვებლად ეცნოთ ეს მტკიცებუელბები, ვინაიდან, ისინი თვლიდნენ, რომ ამგვარი მეთოდი დაშვებული იყო ეროვნული კანონმდებლობით. შესაბამისად, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა ევროკონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლების დარღვევა, ვინაიდან, ნაციონალური სასამართლოების მიხედულება შეზღუდული იყო სადავო მეთოდით მოპოვებული მტკიცებულებების გაზიარების ვალდებულებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლი, 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი პუნქი, მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებები, აგრეთვე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტს და არღვევს 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებას. 

ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევის დადგენის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-7 პუნქტებთან.

მიგვაჩნია, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუქნტის „დ“ ქვეპუნქტი, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის სათაური - „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესი“, პირველი მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება და „ა“ ქვეპუნქტი, მე-2 პუნქტი და მე-3 პუნქტის პირველი წინადაება, მე-2 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო სიტყვები - „...ან რომელსაც ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებული აქვს ნარკოტიკული საშუალება...“, 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები, მე-6 მუხლის სათაურის სიტყვები - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებაზე...“, მე-2 პუნქტის სიტყვები - „ნარკოტიკული სასუალების მოხმარების...“, მე-3 პუქნტის სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებები და მე-9 მუხლის პირველი სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის...“ და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ, მე-3 და მე-7 პუნქტებს.

კონსტიტუციური სარჩელის წინა ნაწილებში, დეტალურად იქნა განხილული ის არგუმენტები, რომლებიც ადასტურებენ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების დადგენის წესის მიერ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17, მე-18, მე-20 და 42-ე მუხლების შესაბამისი პუნქტებით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევას. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ შესაბამისი პირი გამოიყენებს სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ, მის მიმართ განხორციელებული იძულების ღონისძიების გასაჩივრების საკმაოდ წინააღმდეგობრივ მექანიზმს, კერძოდ, სასამართლო წესით იდავებს და დაამტკიცებს მისი დაკავების უკანონობას, ეს გარმოება არ გამოიწვევს, ამ დაკავების საფუძველზე განხორციელებული ნარკოლოგიური გამოკვლევის უკანონოდ ცნობას. როგორც უკვე აღინიშნა, ინსტრუქციის მე-6 მუხლი ერთმანეთთან არ აკავშირებს უფლებამოსილი პირის მიერ განხორციელებული მოქმედების და ამ მოქმედების საფუძველზე ჩატარებული გამოკვლევის გასაჩივრების შედეგებს. შესაბამისად, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ იგი უკანონოდ იქნა დაკავებული, ძალაში შეიძება დარჩეს, ნარკოლოგიური გამოკვლევის შედეგი, რომელიც ამ პირის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ერთადერთ და ძირითად ფაქტორს წარმოადგენს.

შეიძლება ითქვას, სასამართლო კონტროლი მთლიანად გამოირიცხულია ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების დროს, მტკიცებულებათა მოპოვების კანონიერების შეფასების პროცესიდან. ამ სამართალდარღვევის საქმის წარმოების იძულების იმგვარი ღონისძიებები, რომლებიც ზღუდავენ ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს, ხორციელდება სასამართლოს გვერდის ავლით, რაც, თავის მხრივ, მთლიანად უკარგავს აზრს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის საქმეების სასამართლო წესით განხილვას.

ინსტრუქციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „პირი უფლებამოსილია, გამოკვლევის შედეგები გაასაჩივროს „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2006 წლის 24 ოქტომბრის №1244-№278/ნ ერთობლივი ბრძანებით დადგენილი წესით.“.

მართალია, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „სამართალდამრღვევს უფლება აქვს მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება ან/და გამოკვლევიდან 2 საათის განმავლობაში საკუთარი ხარჯით მოითხოვოს კლინიკური გამოკვლევის განმეო­რებით ჩატარება და 14 დღის განმავლობაში (ან ამ ბრძანების მე-8 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევა­ში – 1 თვის განმავლობაში) საკუთარი ხარჯით მოით­ხოვოს დალუქული ბიოლოგიური მასა­ლის (შარდის) საკონტროლო ულუფის ლაბორატო­რიული გამოკვლე­ვის განმეორებითი ჩატარება.“. მაგრამ, მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, ჩვენი აზრით, ეს არ არის პოლიციის მოქმედების კანონიერების კონტროლის ეფექტური მექანიზმი, ვინაიდან, გაუგებარია რა უნდა ვიგულისხმოთ „ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილების გასაჩივრებაში“. სავარაუდოდ, საუბარია ექსპერტიზის დაწესებულების დასკვნის გასაჩივრებაზე, თუმცა, ნორმატიული აქტი არ აკონკრეტებს სად და რომელი გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, თუ მტკიცებულებების წარდგენის რა ალტერნატიულ საშუალებებს ფლობს ე.წ. „სამართალდამრღვევი“ იმ შემთხვევაში, თუკი მაინც გადაწყვეტს გაასაჩივროს ე.წ. „ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება“. როგორც ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტშია აღნიშნული, „სამართალდამრღვევს უფლება აქვს... ...გამოკვლევიდან 2 საათის განმავლობაში საკუთარი ხარჯით მოითხოვოს კლინიკური გამოკვლევის განმეო­რებით ჩატარება და 14 დღის განმავლობაში (ან ამ ბრძანების მე-8 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევა­ში – 1 თვის განმავლობაში) საკუთარი ხარჯით მოით­ხოვოს დალუქული ბიოლოგიური მასა­ლის (შარდის) საკონტროლო ულუფის ლაბორატო­რიული გამოკვლე­ვის განმეორებითი ჩატარება.“. ამდენად, შესაბამის პირს უფლება აქვს თავიდან მოითხოვოს არა ხელახალი სრულყოფილი ნარკოლოგიური (ლაბორატორიული, ქიმიო-ტოქსიკური) გამოკვლევის ჩატარება, არამედ, 14 დღის განმავლობაში - „დალუქული ბიოლოგიური მასალის (შარდის) საკონტროლო ულუფის ლაბორატორიული გამოკვლევის განმეორებითი ჩატარება“. ამრიგად, მოცემულ შემთხვევაში, შესაბამის პირს არა აქვს შესაძლებლობა, თავიდან მოითხოვოს, მაგალითად, მისი ბიოლოგიური მასალის ხელახალი ჩაბარება გამოკვლევის მიზნით და ეს გააკეთოს ექსპერტიზის სხვა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემის გარეთ არსებულ, შედარებით უფრო ნეიტრალურ დაწესებულებაში. იმისათვის, რომ ზემოაღნიშნული გასაჩივრების ფორმალური უფლება იყოს ქმედითი, შესაბამისი კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს გასაჩივრების ეფექტურ და არა ფორმალურ, ილუზორულ მექანიზმს.

ამ უკანასკნელი მსჯელობის თვალსაზრისით, მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, ევროპული სასამართლოს მიერ განხილული საქმე „CASE OF JALLOH v. GERMANY“. აღნიშნიშნულ გადაწყვეტილებაში (107 და 121 პუნქტებში), სტრასბურგის სასამართლომ განაცხადა, რომ მტკიცებულებები, რომლებიც მოპოვებული იქნა სადავოდ გამხდარი მეთოდით, წარმოადგენდნენ განმცხადებლის გასამართლების გადამწყვეტ ფაქტორებს. სასამართლოს განცხადებით, მართალია განმცხადებელს მიეცა საშუალება, ნაციონალურ სასამართლოში სადავოდ გაეხადა გასაჩივრებული მეთოდით მოპოვებული მტკიცებულებების მის წინააღმდეგ გამოყენება, თუმცა, ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ ნაციონალური სასამართლოების მოქმედება იყო შეზღუდული ამგვარი მტკიცებულებების დაუშვებლობის საკითხის გადაწყვეტის თვასაზრისით, ვინაიდან, ისინი თვლიდნენ, რომ მტკიცებულებათა მოპოვების სადავოდ გამხდარი მეთოდი დაშვებული იყო ნაციონალური კანონმდებლობით და ამდენად, ის იყო კანონიერი. შესაბამისად, მტკიცებულების სახით მოპოვებულმა ნარკოტიკულმა საშუალებებმა, ძირითადად განაპირობეს განმცხადებლის მსჯავრდება.

ყოველი ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სამართალდარღვევათა დადგენა ხორციელდება, ცალმხრივად, პოლიციის მიერ, ხოლო შესაბამის პირს არ გააჩნია უფლება, მის მიმართ განხორციელებული თავისუფლების შეზღუდვის და მის წინააღმდეგ მტკიცებულებების მოპოვების პროცესი დაუქვემდებაროს ეფექტურ სასამართლო კონტროლს, ისევე, როგორც მის მიმართლ წარდგენილი სამართალდარღვევის ბრალდება დაექვემდებაროს სამართლიან სასამართლო განხილვას, რაც, თავის მხრივ, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-7 პუნქტებს.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, „კანონის დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებას იურიდიული ძალა არა აქვს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის გამოხატულებაა, რომლის თანახმად, კანონისა და ადამიანის უფლებათა დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებების საფუძველზე, დაუშვებელია პირის... ...სამართლებრივი დევნა და მსჯავრდება.“.

გარდა ამისა, „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სახელმწიფოს აკისრებს ვალდებულებას, შეიმუშაოს მტკიცების წესი, რომელიც უზრუნველყოფს საქმისათვის მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებების უტყუარად დადგენას, კონკრეტული პირის სამართლიან მსჯავრდებას საქართველოს კანონმდებლობის და ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო სამართლის სტანდარტების შესაბამისად მოპოვებული მტკიცებულებების საფუძველზე.“.

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „მტკიცებულების უტყუარობა უკავშირდება, პირველ რიგში, მისი მოპოვების ხერხის კანონიერებას. კონსტიტუციით დადგენილი ღირებულებათა სისტემა მოთხოვს, მართლმსაჯულების განხორციელებას პიროვნული თავისუფლების და ადამიანის ღირსების პატივისცემით, კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი ხერხითა და საშუალებებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სისხლის სამართალწარმოების და მტკიცებულებათა მოპოვების წესის მკაცრი საკანონმდებლო რეგულირების გარეშე, იქმნება სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობის საფრთხე.“.

უნდა აღინიშნოს, რომ „კანონმდებლობის მოთხოვნათა დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულების აკრძალვით საქართველოს კონსტიტუცია მიზნად ისახავს კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენას, პროცესის მონაწილეთა კონსტიტუციური უფლება-თავისუფლებების დაცვას, მართლმსაჯულებისადმი მოსახლეობის და პროცესის მონაწილეების ნდობის და სისხლისსამართლებრივი დევნის მწარმოებელი ორგანოების პასუხისმგებლობის ამაღლებას, რაც, საბოლოო ჯამში, უზრუნველყოფს მთლიანად პროცესის სამართლიანობას და სამართლიან სასამართლოზე ბრალდებულის უფლების რეალიზაციას.“. 

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ „სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით ბრალდებულის უფლებების შეზღუდვის ინტენსივობის გათვალისწინებით, ბრალდებულის უფლებების დარღვევის ეფექტური პრევენციის და სამართლიანი სასამართლოს უზრუნელყოფის რეალური გარანტიების შექმნისათვის მტკიცებულების უკანონოდ მომპოვებელი სუბიექტისათვის შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაკისრება არ არის საკმარისი მექანიზმი. ამიტომ, კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობით, საქართველოს კონსტიტუცია ადგენს პროცესის მონაწილეების მხრიდან თვითნებობისგან შემაკავებელ ქმედით მექანიზმს.“.

მნიშვნელოვანია ის, რომ „მტკიცებულებათა დასაშვებობის კრიტერიუმის საკანონმდებლო წესით განსაზღვრა წარმოადგენს ბრალდებულის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას, კრძალავს მხარეების მიერ საკუთარი საპროცესო ინტერესების რეალიზაციას სხვა პირთა ღირსების და კონსტიტუციით აღიარებული ფუნდამენტური უფლება-თავისუფლებების უკანონო ხელყოფის ხარჯზე.“.

„მტკიცებულებათა უკანონოდ მოპოვება არ შეიძლება იქნეს გამართლებული ყველაზე მძიმე კატეგორიის დანაშაულში პირის მხილების ან/და ორგანიზებული დანაშაულის გამოძიების სირთულეებითაც კი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მართლმსაჯულების განხორციელება გასცდება კანონის ჩარჩოებს და გადაიქცევა შეუზღუდავი ძალაუფლების იარაღად, რაც ეწინააღმდეგება ადამიანის პიროვნული თავისუფლების აღიარების კონსტიტუციურ სტანდარტს.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის N2/2/579 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია რობაქიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვთვლით, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუქნტის „დ“ ქვეპუნქტი, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის სათაური - „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესი“, პირველი მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება და „ა“ ქვეპუნქტი, მე-2 პუნქტი და მე-3 პუნქტის პირველი წინადაება, მე-2 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო სიტყვები - „...ან რომელსაც ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებული აქვს ნარკოტიკული საშუალება...“, 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები, მე-6 მუხლის სათაურის სიტყვები - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებაზე...“, მე-2 პუნქტის სიტყვები - „ნარკოტიკული სასუალების მოხმარების...“, მე-3 პუქნტის სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებები და მე-9 მუხლის პირველი სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის...“ და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 30 სექტემბრის ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტს და შესაბამისად, არღვევს 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

ნარკოტიკული საშუალების ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების დადგენის წესის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 208-ე მუხლის შესაბამისად, რაიონული (საქალაქო) სასამართლო განიხილავს ამავე კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის საქმეს. თუმცა, მხედველობაშია მისაღები, აღნიშნული სამართალდარღვევის დადგენის წესი, რომელსაც განსაზღვრავს საქართველოს შინაგან საქმეთა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრების 2006 წლის 24 ოქტომბრის ერთობლივი ბრძანება (შემდგომში ერთობლივი ბრძანება). ერთობლივი ბრძანებით დადგენილია არა მხოლოდ ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების, არამედ, უშუალოდ „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესი“. ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „ეს წესი განსაზღვრავს საქართველოს ადმინის­ტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალის­წინებულ შემთხვევებში: ა) ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული სა­შუა­ლების მოხმარების დადგენის მეთოდებსა და სამარ­თლებრივ მექანიზმებს;“. იგივე წესის პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების... ...ფაქტის დადგენას... ...ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევით ახდენს საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილი პირი.“. უნდა აღინიშნოს, რომ ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება არის იურიდიული ფაქტი და არა კლინიკური შემთხვევა, რომელის არსებობა უნდა დაადგინოს სასამართლომ, ყოველი კონკრეტული საქმიდან გამომდინარე. შესაბამისად, ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება შეუძლებელია დამტკიცდეს ლაბორატორიული გამოკვლევებით. მათ შეიძლება დაადასტურონ, მხოლოდ კონკრეტული ნარკოტიკული ნივთიერების არსებობა ადამიანის ბიოლოგიური მასალის ნიმუშში, ხოლო ქმედების საბოლოო კვალიფიკაცია კი, სასამართლოს კომპეტენციაა. (მაგალითად, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონით დამტკიცებულ მე-2 სიაში, რომლითაც დადგენილია „ბრუნვისათვის შეზღუდული ნარკოტიკული საშუალებები“, ერთერთ ასეთ ნივთიერებად განსაზღვრულია ბარბიტურატების ჯგუფში შემავალი პრეპარატები. საქართველოს აფთიაქებში თავისუფლად, რეცეპტის გარეშე იყიდა ე.წ. ვოლოკორდინის წვეთები, რომელიც თავის მხრივ, შეიცავს 18 მლ. ფენობარბიტალს. შესაბამისად, ზემოაღნიშნული წესით ჩატარებული ნარკოლოგიური გამოკვლევით შიძლება დადასტურდეს, რომ კონკრეტულმა პიროვნებამ, ექიმის დანიშნულების გარეშე, მოიხმარა საქართველოში ბრუნვისათვის შეზღუდული ნარკოტიკული ნივთიერება ბარბიტურატი, იმ დროს, როდესაც, სინამდვილეში, მიღებული იქნა ვოლოკორდინის წვეთები, აბსოლიტურად სხვა, და არა ნარკომანიის მიზნით.)

ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლი განსაზღვრავს ბიოლოგიური მასალის ნიმუშში არათუ ნარკოტიკული ნივთიერების არსებობის დადგენის, არამედ, ზუსტად „ექმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენის წესს“. უფრო მეტიც, დასახელებული მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „პირს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა დაეკისრება იმ შემთხვევაში, თუ... ლაბორატორიული (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევით დადასტურდება მის მიერ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტი.“. შესაბამისად, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრების ზემოაღნიშნული საფუძვლის არსებობის შემთხვევაში, უფლებამოსილი პირის მიერ დგება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი, რომელშიც აისახება ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებაზე ტესტირების შედეგები (იგივე მუხლის მე-3 პუნქტი).

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესი განსაზღვრავს არა მხოლოდ ნარკოლოგიური გამოკვლევის ჩატარების წესს, არამედ, ასევე, ადგენს შესაბამისი პირისათვის საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის დაკისრების წესს. კოდექსის 236-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად კი, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცებულებას წარმოადგენს „ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული გამოკვლევის (ტესტირების) შედეგები“. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ნარკოტიკული ტესტირების შედეგი, რომელსაც ახორციელებს, მხოლოდ შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ უფლებამოსილი პირი, როგორც მტკიცებულება, კოდექსის 236-ე მუხლში ჩნდება 2006 წლიდან, ზუსტად იმ პერიოდიდან, როდესაც განხორციელდა ნარკოტიკული კანონმდებლობის განსაკუთრებული გამკაცრება და უკვე მიღებულია ზემოაღნიშნული ერთობლივი ბრძანება. 2006 წლის შესაბამის ცვლილებებამდე 236-ე მუხლი იყო შემდეგი შინაარსის, „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცებულებას წარმოადგენს ყველა ფაქტობრივი მონაცემი, რომელთა საფუძველზე, კანონით განსაზღვრული წესით, ორგანო (თანამდებობის პირი) დაადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობას ან არარსებობას, პირის ბრალეულობას მის ჩადენაში და სხვა გარემოებებს, რომლებსაც მნიშვნელობა აქვს საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის. ეს მონაცემები დადგინდება შემდეგი საშუალებებით: ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმით, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ახსნა-განმარტებით, დაზარალებულის, მოწმეთა ჩვენებებით, ექსპერტის დასკვნით, ნივთიერი მტკიცებულებებით, ნივთებისა და დოკუმენტების ამოღების ოქმით და აგრეთვე სხვა დოკუმენტებით.“.

ის გარემოება, რომ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევის დადგენას ახორციელებს მხოლოდ შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ უფლებამოსილი პირი, ადასტურებს, ასევე, სადავო ნორმების შინაარსიც. კერძოდ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, პოლიციელი შესაბამის პირს, გამოკვლევის მიზნით, წარუდგენს, ზუსტად, შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ უფლებამოსილ - და არა სხვა პირს. იგივეს მიუთითებს, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტიც. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის შესაბამისად, „I, II და III სიაში შეტანილ სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა მოხმარების, როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის, დადგენის წესი განისაზღვრება საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ერთობლივი ბრძანებით.“.

ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით განსაზღვრულ სამართალდარღვევებს განიხილავს სასამართლო, შეიძლება ითქვას, მოსამართლე შეზღუდულია ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესით დადგენილი ფაქტის სამართალდარღვევად ცნობის ვალდებულებით. ეს კი, ნიშნავს იმას, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, პოლიციის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებას - ტესტირების შედეგს, სასამართლოსთვის აქვს წინასწარ დადგენილი, ერთგვარი პრეიუდიციული ძალა, რაც ზღუდავს სასამართლო მიხედულების ფარგლებს იმდენად, რომ თვით სასამართლო განხილვას უკარგავს აზრს.

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის თანახმად, „პოლიციელი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საამისოდ უფლებამოსილ პირს გამოკვლევის მიზნით წარუდგენს იმ პირს, რომლის მიმართაც არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ მან ნარკოტიკული საშუალება ექიმის დანიშნულების გარეშე მოიხმარა.“. ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების და ნარკოტიკული ან/და ფსიქოტროპული სიმთვრალის ფაქტის დადგენის მიზნით, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ მთავარ სამმართველოში (შემდგომში – საექსპერტო-კრიმინალისტიკური მთავარი სამმართველო) კლინიკური ან/და ლაბორატორიულ (ქიმიო-ტოქსიკოლოგიური) გამოკვლევას ახორციელებენ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის სამართლებრივი აქტით საამისოდ უფლებამოსილი პირები (შემდგომში – უფლებამოსილი პირი).“.

მხედველობაშია მისაღები, აგრეთვე, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის, უკვე აღნიშნული, 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტიც, რომლის თანახმად, „I, II და III სიაში შეტანილ სპეციალურ კონტროლს დაქვემდებარებულ ნივთიერებათა მოხმარების, როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის, დადგენის წესი განისაზღვრება საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ერთობლივი ბრძანებით.“.

ამრიგად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების, როგორც სამართალდარღვევის დადგენის წესს და ამ სამართალდარღვევების ე.წ. „მკაცრ ადმინისტრირებას“, კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილის, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, ინსტრუქციის და ერთობლივი ბრძანების საფუძველზე, მთლიანად, განსაზღვრავს და ახორციელებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო. ამ „მკაცრი ადმინისტრირების“ სისტემის ფარგლებში სასამართლოს ეკისრება მხოლოდ ფორმალური, შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ უკვე დადგენილი ფაქტის სამართალდარღვევად სავალდებულო ცნობის კომპეტენცია.

სასამართლო კონტროლი მთლიანად გამოირიცხულია ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების დროს, მტკიცებულებათა მოპოვების კანონიერების შეფასების პროცესიდან. ამ სამართალდარღვევის საქმის წარმოების იძულების იმგვარი ღონისძიებები, რომლებიც ზღუდავენ ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს, ხორციელდება სასამართლოს გვერდის ავლით, რაც, თავის მხრივ, მთლიანად უკარგავს აზრს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის სასამართლო წესით დადგენის შესაძლებლობას.

მართალია, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, „სამართალდამრღვევს უფლება აქვს მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილი წესით გაასაჩივროს ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება ან/და გამოკვლევიდან 2 საათის განმავლობაში საკუთარი ხარჯით მოითხოვოს კლინიკური გამოკვლევის განმეო­რებით ჩატარება.“. მაგრამ, მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, ჩვენი აზრით, ეს არ არის პოლიციის, ან შესაბამისი უფლებამოსილი პირის მოქმედების კანონიერების კონტროლის ეფექტური მექანიზმი, ვინაიდან, გაუგებარია რა უნდა ვიგულისხმოთ „ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილების გასაჩივრებაში“. სავარაუდოდ, საუბარია ექსპერტიზის დაწესებულების დასკვნის გასაჩივრებაზე, თუმცა, ნორმატიული აქტი არ აკონკრეტებს სად და რომელი გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს.

მხედველობაშია მისაღები ისიც, თუ მტკიცებულებების წარდგენის რა ალტერნატიულ საშუალებებს ფლობს ე.წ. „სამართალდამრღვევი“ იმ შემთხვევაში, თუკი მაინც გადაწყვეტს გაასაჩივროს ე.წ. „ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება“. როგორც ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტშია აღნიშნული, „სამართალდამრღვევს უფლება აქვს... ...გამოკვლევიდან 2 საათის განმავლობაში საკუთარი ხარჯით მოითხოვოს კლინიკური გამოკვლევის განმეო­რებით ჩატარება და 14 დღის განმავლობაში (ან ამ ბრძანების მე-8 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევა­ში – 1 თვის განმავლობაში) საკუთარი ხარჯით მოით­ხოვოს დალუქული ბიოლოგიური მასა­ლის (შარდის) საკონტროლო ულუფის ლაბორატო­რიული გამოკვლე­ვის განმეორებითი ჩატარება.“. ამრიგად, მოცემულ შემთხვევაში, შესაბამის პირს არა აქვს უფლება, თავიდან მოითხოვოს, მაგალითად, მისი ბიოლოგიური მასალის ხელახალი ჩაბარება გამოკვლევის მიზნით და ეს გააკეთოს ექსპერტიზის სხვა, შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემის გარეთ არსებულ, შედარებით უფრო ნეიტრალურ დაწესებულებაში. იმისათვის, რომ ზემოაღნიშნული გასაჩივრების ფორმალური უფლება იყოს ქმედითი, შესაბამისი კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს გასაჩივრების ეფექტურ და არა ფორმალურ მექანიზმს.

ყოველი ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართლადარღვევების ე.წ. „მკაცრი ადმინისტრირება“ და ამ სამართალდარღვევათა დადგენა ხორციელდება, ცალმხრივად, პოლიციის მიერ, ხოლო შესაბამის პირს არ გააჩნია უფლება, მის მიმართ განხორციელებული თავისუფლების შეზღუდვის და მის წინააღმდეგ მტკიცებულებების მოპოვების პროცესი დაუქვემდებაროს ეფექტურ სასამართლო კონტროლს, ისევე, როგორც მის მიმართლ წარდგენილი სამართალდარღვევის ბრალდება დაექვემდებაროს სამართლიან სასამართლო განხილვას, რაც, თავის მხრივ, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

გარდა ამისა, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 245-ე მუხლი, მხოლოდ ადმინისტრაციული დაკავების შემთხვევაში, ითვალისწინებს დაკავებულის უფლებას ისარგებლოს ადვოკატის დახმარებით, მიუხედავად ამისა, გაუგებარია ვრცელდება თუ არა ეს უფლება უშუალოდ ნარკოლოგიური გამოკვლევის პროცედურაზე. თანაც, მხედველობაშია მისაღები, ის გარემოებაც, რომ ნარკოლოგიურ გამოკვლევაზე წარდგენა, ინსტრუქციის თანახმად, შეიძლება განხორციელდეს „ნებაყოფლობით“ და ფორმალურად არ მოხდეს პირის დაკავება. გასათვალისწინებელია ის, რომ ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესის“ მე-5 მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს გამოსაკვლევი პირის უფლებებს, საერთოდ არ საუბრობს დამცველის, ადვოკატის დახმარებით სარგებლობის უფლებაზე. უფრო მეტიც, იგივე, ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-8 მხულის მე-2 პუნქტში, მითითებულია გამოსაკვლევი პირის უფლება, ბიოლოგიური მასალის ნიმუშის აღებას დაასწროს მხოლოდ მის ნდობით აღჭურვილი პირი. თუმცა, სადავო წესით არ არის გათვალისწინებული გამოსაკვლევად წარდგენილი პირისათვის, თუნდაც, ამ უფლების განმარტების ვალდებულება. ამრიგად, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევების დადგენის გასაჩივრებული წესი, ასევე არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ დაცვის უფლებას.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა საქმეზე “სა­ქა­რთვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ები – ვა­ხტანგ მა­სუ­რა­შვილი და ონისე მე­ბო­ნია სა­ქა­რთვე­ლოს პა­რლა­მე­ნტის წი­ნა­აღმდეგ”, „სა­ქა­რთვე­ლოს კო­ნსტი­ტუ­ციის 42-ე მუ­ხლის პი­რველი პუ­ნქტის თა­ნა­ხმად, “ყო­ველ ადა­მი­ანს უფლება აქვს თა­ვის უფლე­ბათა და თა­ვი­სუ­ფლე­ბათა და­სა­ცა­ვად მი­მა­რთოს სა­სა­მა­რთლოს”. ეს ნო­რმა ადგენს უფლე­ბას სა­მა­რთლიან სა­სა­მა­რთლოზე, რო­მლის ში­ნა­არსი და ფა­რგლები გა­ნსა­ზღვრუ­ლია თა­ვად კო­ნსტი­ტუ­ციით და სა­ერთა­შო­რისო-სა­მა­რთლე­ბრივი აქტე­ბით. კე­რძოდ, ეს უფლება არა მხო­ლოდ სა­სა­მა­რთლო­სა­დმი მი­მა­რთვის (სა­რჩე­ლის შე­ტა­ნის) შე­სა­ძლე­ბლო­ბას გუ­ლი­სხმობს, არა­მედ უზრუ­ნვე­ლყოფს ადა­მი­ანის სრუ­ლყო­ფილ სა­მა­რთლე­ბრივ და­ცვას.“. იგივე საქმეში, საკონსტიტუციო სასამართლომ საჭიროდ მიიჩნია, განემარტა „ვრცე­ლდება თუ არა სა­დავო ნო­რმე­ბით გა­თვა­ლი­სწი­ნე­ბულ ურთი­ერთო­ბე­ბზე სა­სა­მა­რთლო­სა­დმი მი­მა­რთვის კო­ნსტი­ტუ­ცი­ური უფლება იმ ფა­რგლე­ბში, რო­გორც ამას ადგენს “ადა­მი­ანის უფლე­ბათა და ძი­რი­თად თა­ვი­სუ­ფლე­ბათა და­ცვის” კო­ნვე­ნციის მე-6 მუ­ხლი.“.

“მა­რთლმსა­ჯუ­ლე­ბის სა­მა­რთლიან გა­ნხო­რცი­ელე­ბაზე უფლე­ბას იმდე­ნად მნი­შვნე­ლო­ვანი ადგილი უკა­ვია კო­ნვე­ნციის მნი­შვნე­ლო­ბით დე­მო­კრა­ტიულ სა­ზო­გა­დო­ებაში, რომ მე-6 მუ­ხლის შე­ზღუ­დვითი გა­ნმა­რტება მისი დე­ბუ­ლე­ბე­ბის მი­ზნე­ბსა და და­ნი­შნუ­ლე­ბა­სთან შე­უსა­ბამო იქნე­ბოდა” (იხ., inter alia, 1970 წლის 17 ია­ნვრის გა­და­წყვე­ტი­ლება სა­ქმეზე “დე­ლკური ბე­ლგიის წი­ნა­აღმდეგ”, 25-ე პუ­ნქტი).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, მოცმემულ საქმეში, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი განმარტა ევროკონვენციის მე-6 მუ­ხლის მსგავსად და განაცხადა, რომ იგი „...უზრუ­ნვე­ლყოფს სა­მა­რთლიან სა­სა­მა­რთლო გა­ნხი­ლვას პი­რის წი­ნა­აღმდეგ წა­ყე­ნე­ბული სი­სხლის სა­მა­რთლის ბრა­ლდე­ბის გა­ნსა­ზღვრი­სას. თუ­მცა “სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივი ბრა­ლდება” კო­ნვე­ნციის მნი­შვნე­ლო­ბით ავტო­ნო­მი­ური ხა­სი­ათი­საა და გა­მო­იყე­ნება იმი­სგან და­მო­უკი­დე­ბლად, რო­გო­რია ამ ტე­რმი­ნის გა­ნსა­ზღვრება კო­ნკრე­ტული ქვე­ყნის ერო­ვნულ კა­ნო­ნმდე­ბლო­ბაში. inter alia, 1980 წლის 27 თე­ბე­რვლის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბაში სა­ქმეზე “დე­ვე­ერი ბე­ლგიის წი­ნა­აღმდეგ” სა­სა­მა­რთლომ გა­ნა­ცხადა, რომ სი­ტყვა “ბრა­ლდე­ბას” უნდა მი­ეცეს არსე­ბითი და არა ფო­რმა­ლური მნი­შვნე­ლობა, სა­სა­მა­რთლომ უნდა გა­მო­იძიოს, თუ რა არის გა­რე­გნულ მხა­რეს იქით და გა­მო­იძიოს მო­ცე­მული სა­მა­რთა­ლწა­რმო­ების რე­ალური ასპე­ქტები (44-ე პუ­ნქტი). ამ ტე­რმი­ნის ავტო­ნო­მიურ მნი­შვნე­ლო­ბაზე მი­უთი­თებს არა­ერთი პრე­ცე­დე­ნტი (იხ., inter alia, 1997 წლის 29 აგვი­სტოს გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბები სა­ქმე­ებზე: “ა.პ., მ.პ. და თ.პ. შვე­იცა­რიის წი­ნა­აღმდეგ”, 39-ე პუ­ნქტი; “ე.ლ., რ.ლ. და ჟ.ო.-ლ. შვე­იცა­რიის წი­ნა­აღმდეგ”, 44-ე პუ­ნქტი).“ (“სა­ქა­რთვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ები – ვა­ხტანგ მა­სუ­რა­შვილი და ონისე მე­ბო­ნია სა­ქა­რთვე­ლოს პა­რლა­მე­ნტის წი­ნა­აღმდეგ”).

მართალია, ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართალდარღვევები ფორმალურად არ წარმოადგენენ სისხლის სამართლებრივ ქმედებებს, მაგრამ, სისხლისსამართლებრივი „...კვა­ლი­ფი­კა­ციის არა­რსე­ბო­ბას არ აქვს გა­და­მწყვეტი მნი­შვნე­ლობა მე-6 მუ­ხლით გა­თვა­ლი­სწი­ნე­ბული სა­მა­რთლი­ანი სა­სა­მა­რთლო გა­ნხი­ლვის გა­რა­ნტი­ების შე­მხე­ბლო­ბი­სთვის. 1976 წლის 8 ივნი­სის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბაში სა­ქმეზე “ენხელი და სხვები ნი­დე­რლა­ნდე­ბის წი­ნა­აღმდეგ” ევრო­პუ­ლმა სა­სა­მა­რთლომ გა­ნა­ცხადა: “თუ ხე­ლშე­მკვრელ სა­ხე­ლმწი­ფო­ებს ექნე­ბო­დათ შე­სა­ძლე­ბლობა, თა­ვი­ანთი მი­ხე­დუ­ლე­ბით და­ეკვა­ლი­ფი­ცი­რე­ბი­ნათ და­ნა­შა­ული დი­სცი­პლი­ნუ­რად სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრი­ვის ნა­ცვლად, ანდა “შე­რე­ული” და­ნა­შა­ულის ჩა­მდე­ნის მი­მართ ეწა­რმო­ები­ნათ დი­სცი­პლი­ნური დე­ვნა, სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრი­ვის ნა­ცვლად, მე-6 და მე-7 მუ­ხლე­ბის ფუ­ძე­მდე­ბლური დე­ბუ­ლე­ბე­ბის მო­ქმე­დება-არმო­ქმე­დება მათ სუ­ვე­რე­ნულ ნე­ბას და­ექვე­მდე­ბა­რე­ბოდა. ასეთ ფა­რთო მი­ხე­დუ­ლე­ბას შე­ეძლო კო­ნვე­ნციის მი­ზა­ნსა და და­ნი­შნუ­ლე­ბა­სთან შე­უსა­ბამო შე­დეგი გა­მო­ეწვია” (81-ე პუ­ნქტი).“ (“სა­ქა­რთვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ები – ვა­ხტანგ მა­სუ­რა­შვილი და ონისე მე­ბო­ნია სა­ქა­რთვე­ლოს პა­რლა­მე­ნტის წი­ნა­აღმდეგ”).

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლით, ერთ-ერთ სანქციად გათვალისწინებულია ე.წ. ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით, რასაც, თავისი სიმკაცრიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მიზენბისათვის, გააჩნია სისხლისსამართლებრივი ბუნება. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, “მი­უხე­და­ვად აკრძა­ლული ქმე­დე­ბის არა­სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივი ხა­სი­ათისა, იმ სა­ნქციის სი­მკა­ცრის ბუ­ნე­ბის და ხა­რი­სხის გამო, რო­მე­ლიც შე­იძლება და­კი­სრე­ბოდა პირს... შე­იძლება სა­ქმე სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივ სფე­როს გა­ნე­კუ­თვნოს” (35-ე პუ­ნქტი) .... ყო­ვე­ლივე ზე­მო­აღნი­შნუ­ლი­დან გა­მო­მდი­ნარე, კო­ნსტი­ტუ­ცი­ური სა­რჩე­ლის მი­ზნე­ბი­სთვის სა­კო­ნსტი­ტუ­ციო სა­სა­მა­რთლო იზი­არებს სტრა­სბუ­რგის სა­სა­მა­რთლოს მი­დგო­მას და მი­იჩნევს, რომ, ვი­ნა­იდან სა­დავო ნო­რმე­ბით გა­თვა­ლი­სწი­ნე­ბული სა­მა­რთა­ლდა­რღვე­ვი­სთვის პა­სუ­ხი­სმგე­ბლო­ბის სა­ხით და­დგე­ნი­ლია თა­ვი­სუ­ფლე­ბის აღკვეთა... მა­სზე უნდა გა­ვრცე­ლდეს კო­ნვე­ნციის მე-6 მუ­ხლის მო­ქმე­დება.“ (“სა­ქა­რთვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ები – ვა­ხტანგ მა­სუ­რა­შვილი და ონისე მე­ბო­ნია სა­ქა­რთვე­ლოს პა­რლა­მე­ნტის წი­ნა­აღმდეგ”).

გარდა ზემოაღნიშნულისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ ნარკოტიკული საშუალების ექმის დანიშნულების გარეშე მოხმარება, შესაძლებელია გახდეს სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველი, თუკი იგი განხორციელდა ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ. შესაბამისად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული მექანიზმი შეიძლება იქცეს სისხლისსამართლებრივი დევნის და მსჯავრდების საფუძვლად.

ამრიგად, ყოველივე ზემოაღნშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებასთან დაკავშირებული სამართლადარღვევების დადგენის წესი არ შეესაბამება იმ მაღალ სტანდარტებს, რომელიც უნდა აკმაყოფილებდეს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს. შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, საქართველოს ადმინსიტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 45-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 ნაწილი, 236-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვები - „...ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული გამოკვლევის (ტესტირების) შედეგები...“, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტი და ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული წესის სათაური - „ნარკოტიკული და ფსიქოტროპული საშუალებების მოხმარებასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების დადგენის წესი“, პირველი მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება და „ა“ ქვეპუნქტი, მე-2 პუნქტი და მე-3 პუნქტის პირველი წინადაება, მე-2 მუხლი, მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო სიტყვები - „...ან რომელსაც ექიმის დანიშნულების გარეშე მოხმარებული აქვს ნარკოტიკული საშუალება...“, 4¹ მუხლის პირველი პუნქტი, მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები, მე-6 მუხლის სათაურის სიტყვები - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებაზე...“, მე-2 პუნქტის სიტყვები - „ნარკოტიკული სასუალების მოხმარების...“, მე-3 პუქნტის სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-7 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების - „ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების...“, მე-8 მუხლის მე-3 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებები და მე-9 მუხლის პირველი სიტყვები - „ექიმის დანიშნულების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის...“