საქართველოს კონსტიტუციის 95-ე მუხლის პირველი პუნქტი: „საქართველოს ეროვნული ბანკი წარმართავს ქვეყნის მონეტარულ პოლიტიკას ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად და ხელს უწყობს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.“ ხოლო ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად „ეროვნული ბანკი თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია“.

საქართველოს კონსტიტუციის 95-ე მუხლის პირველი პუნქტი საქართველოს ეროვნულ ბანკს ანიჭებს უფლებამოსილებას (უდგენს კომპეტენციას):

ა) წარმართოს ქვეყნის მონეტარული პოლიტიკა ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად;

ბ) ხელი შეუწყოს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.

სანამ თითოეული ფუნქციის განსახორციელებლად საქართველოში არსებულ ინსტრუმენტებს მიმოვიხილავთ, აუცილებელია შევეხოთ, თავად „ეროვნული ბანკის“ (შემდგომში ასევე სებ ან ცენტრალური ბანკი) კონსტიტუციურ გაგებას.

საქართველოს კონსტიტუცია მართალია არ გვთავაზობს ეროვნული ბანკის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით ჩამოსაყალიბებელ კონკრეტულ მოდელს, თუმცა ადგენს იმ სახელმწიფო ორგანოთა უფლებამოსილებებსა და როლს, რომელთა მონაწილეობითაც ხდება მისი ფორმირება. კონსტიტუცია ასევე ადგენს ეროვნული ბანკის უმაღლეს მმართველობითი ორგანოს შექმნის წესსა და პრეზიდენტის დანიშვნის პროცედურას.

კონსტიტუცია ეროვნული ბანკის ცნებაში მოიაზრებს ერთ კონკრეტულ სახელმწიფო ორგანოს, რომელსაც მართავს უმაღლესი ორგანო - ეროვნული ბანკის საბჭო (მის დაკომპლექტებაში მონაწილეობს სახელმწიფოს მეთაური და უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო) და ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი, რომელსაც ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრთაგან თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი. გამომდინარე ზემოთქმულიდან, წარმოდგენილ სარჩელში გამოყენებული ტერმინი ეროვნული ბანკი, ისე როგორც ეს გამომდინარეობს კონსტიტუციიდან, მოიცავს საკუთრივ ეროვნულ ბანკს და არ მოიცავს სსიპ საქართველოს საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტოს (შემდგომში ასევე სააგენტო). იმავდროულად კონსტიტუციის 95.4 მუხლის პირველი წინადადებით განმტკიცებულია ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა, რაც გულისხმობს კონსტიტუციით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილების განხორციელების ექსკლუზიურობას, ასევე ბანკის უფლებამოსილებას, საკანონმდებლო თუ აღმასრულებელი ხელისუფლების ზეგავლენის გარეშე, განსაზღვროს და განახორციელოს მისი კონსტიტუციური მანდატიდან გამომდინარე პოლიტიკა, ამოცანები და მექანიზმები.

კონსტიტუციის 95-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებული ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა შედგება შემდეგი ძირითადი ელემენტებისაგან:

იურიდიული (სამართლებრივი, ფუნქციონალური) დამოუკიდებლობა - კანონმდებლობით განსაზღვრულია ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა აღმასრულებელი ხელისუფლებისაგან და მისი ანგარიშვალდებულება მხოლოდ პარლამენტის წინაშე;

მიზნის დამოუკიდებლობა - ეროვნული ბანკის მიზნის, მონეტარული პოლიტიკის და ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელშეწყობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის, ასევე ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელშეწყობის უნარი;

საოპერაციო დამოუკიდებლობა - გულისხმობს ამ მიზნის მისაღწევად ეროვნული ბანკის ხელთ არსებული ინსტრუმენტების თავისუფლად და დაუბრკოლებლად გამოყენების შესაძლებლობას. შესაბამისად, საოპერაციო დამოუკიდებლობა მოიცავს ერთი მხრივ როგორც საზედამხედველო მექანიზმებს/ღონისძიებებს (ლიკვიდობის, კაპიტალის მოთხოვნის დაწესება, კაპიტალის კონტრ-ციკლური ბუფერების დადგენა საფინანსო სექტორის წარმომადგენლებისათვის) ისე მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტებს (რეფინანსირების სესხები, ერთდღიანი სესხი, ღია ბაზრის ოპერაციები, მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები), რომელთა დამოუკიდებლად განხორციელების უფლებამოსილება, კონსტიტუციით დაკისრებული მიზნის/ფუქნციების მისაღწევად/შესასრულებლად უნდა ჰქონდეს ქვეყნის ეროვნულ ბანკს.

სწორედ ამ სახით დაკომპელქტებულ და აღნიშნული დამოუკიდებლობის ხარისხით აღჭრუვილ სახელმწიფო ორგანოს ანიჭებს კონსტიტუცია ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას განახორციელოს კონსტიტუციის 95.1 მუხლით გათვალისწინებული უფლებამოსილებანი.

კონსტიტუციური ჩანაწერით ეროვნული ბანკის უმაღლეს ორგანოდ ეროვნული ბანკის საბჭოს დასახელება ცალსახად განსაზღვრავს მის კომპეტენციას. კერძოდ, საბოჭო არის უმაღლესი გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო ეროვნული ბანკისადმი კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილებების განხორციელებისას, რაც თავის თავში აუცილებლად გულისხმობს ცენტრალიზებული სისტემის არსებობას, რომლის სათავეშიც სწორედ საბჭო და ეროვნული ბანკის პრეზიდენტია.

სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის ზემოხსენებულ ნორმებს იმ თვალსაზრისით რომ საფინანსო სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელშეწყობის მანდატი ენიჭება ეროვნული ბანკისაგან აბსოლუტურად დამოუკიდებელ ორგანოს – საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტოს.

საკანონმდებლო აქტების იერარქიაში უფრო დაბლა მდგომი - ორგანული კანონით ხდება ქვეყნის უზენაესი კანონის მკაფიოდ და ამომწურავად ფორმულირებული ნორმის საწინააღმდეგო დებულებების შემოღება. ამასთან, ცვლილების თანახმად, ორგანული კანონისმე-3 მუხლისმე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის ჩანაწერი, რომ ეროვნული ბანკი „მასთან არსებული სააგენტოს მეშვეობით, ამ კანონის შესაბამისად განახორციელოს ფინანსური სექტორის ზედამხედველობა“ და ორგანული კანონის 47-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფორმულირება, რომ „ეროვნული ბანკი, სააგენტო ხელს უწყობს საფინანსო სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას“, წარმოადგენს ფიქტიურ დებულებას. ეროვნულ ბანკს, სადავო ნორმატიული აქტის შედეგად, არ რჩება არანაირი ფაქტიური (რეალური) ინსტრუმენტი რაიმე ფორმით ხელი შეუწყოს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას (განახორცილეოს კონსტიტუციური მანდატი). აღნიშნულს ადასტურებს ორგანული კანონის 47¹ მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტები, რომლებიც ცალსახად ადგენს სააგენტოს დამოუკიდებლობას ეროვნული ბანკისაგან:

„1. საფინანსო სექტორის საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობის განსახორციელებლად ეროვნულ ბანკთან იქმნება სააგენტო.

2. სააგენტო ერთადერთი სახელმწიფო ორგანოა, რომელიც საფინანსო სექტორის საქმიანობაზე სახელმწიფო ზედამხედველობას ახორციელებს.
3. სააგენტო დამოუკიდებელი ორგანოა. სააგენტო თავისი საქმიანობის განხორციელებისას არ ექვემდებარება არცერთ სხვა ორგანოსა და თანამდებობის პირს. სააგენტო საქმიანობას ახორციელებს საქართველოს კონსტიტუციის, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების, ამ კანონის, „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონის, სხვა ნორმატიული აქტებისა და სააგენტოს დებულების შესაბამისად.“

სადავო ნორმატიული აქტის (საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“) მე-6 მუხლში განხორციელებული ცვლილება, ეროვნულ ბანკს, განსხვავებით მისი კონსტიტუციური გაგებისაგან, გვთავაზობს ცენტრალიზებულ სისტემად, რომელიც შედგება საკუთრივ ეროვნული ბანკისა და სააგენტოსაგან. ამავდროულად სადავო ნორმები, ცენტრალიზებული სისტემის თავში, მხოლოდ ეროვნული ბანკისათვის განიხილავენ ეროვნული ბანკის საბჭოს და პრეზიდენტს, ხოლო სააგენტოსთან მიმართებით (ცენტრალიზებული სისტემიდან ამოვარდნილად) დამოუკიდებლად ქმნიან სააგენტოს საბჭოს და სააგენტოს უფროსს.

მართვის მეცნიერებაში, რომელიც ცენტრალიზებული სისტემის პირობებში მოიაზრებს უფლებამოსილებების უმაღლეს დონეზე კონცენტრაციას და არ ითვალისწინებს ინსტიტუციის (ორგანოს) შემადგენლობაში დამოუკიდებელი სუბიექტის არსებობას, ცენტრალიზება მიჩნეულია დაქვემდებარებული სტრუქტურების გაერთიანებად ერთი ხელმძღვანელობის ქვეშ, ხოლო ერთიანი სისტემა ნიშნავს პროცესების ინტეგრირებას ერთ მთლიან, დაუნაწევრებელ სისტემაში, ამ პროცესების ერთობლივი წარმართვით. ასევე, გაურკვეველია, რას ნიშნავს სააგენტოსთან მიმართებით ორგანულ კანონში გამოყენებული ტერმინი „მასთა არსებული“. იმისათვის, რომ სააგენტო ჩაითვალოს სებ-თან არსებულ სუბიექტად და შესაბამისად „ერთიან ცენტრალიზებულ სისტემად“, საჭიროა რიგი ნიშნების არსებობა, რის მიხედვითაც სააგენტო ორგანულ კავშირში იქნება სებ-თან და რაც, თავის მხრივ, წარმოაჩენს სებ-ს, როგორც ერთიან, ცენტრალიზებულ სისტემას. იმისათვის, რომ სააგენტო სებ-ის ერთიან სისტემაში მოვიაზროთ, სებ-ს უნდა ჰქონდეს რეალური და ქმედითი მექანიზმები სააგენტოს საქმიანობაზე გარკვეული ზეგავლენისათვის, რითაც არამარტო შეიქმნება მოჩვენებითი სურათი, რომ სააგენტო მასთან არსებული ორგანოა, არამედ „მასთან არსებობა“ რეალური სამართლებრივი შინაარსის მატარებელი გახდება.

ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ კონსტიტუციის 96-ე მუხლის პირველი ნაწილი აღნიშნავს, რომ სებ-ის უმაღლესი ორგანოა სებ-ის საბჭო. ანუ, ქვეყნის უზენაესი კანონი იმპერატიულად პირდაპირ გამორიცხავს „ეროვნული ბანკის ცენტრალიზებული სისტემის“ ფარგლებში ორი უმაღლესი მმართველობითი ორგანოს (სებ-ის საბჭო ერთის მხრივ და სააგენტოს საბჭო მეორეს მხრივ) არსებობას.

იმისათვის, რომ მეტად თვალსაჩინო გავხადოთ სადავო ნორმებით სააგენტოს დამოუკიდებლობა ეროვნული ბანკისაგან, მნიშვნელოვანია მიმოვიხილოთ სადავო ნორმებით სააგენტოსადმი მინიჭებული ორგანიზაციული, სტრუქტურული და ფუნქციური დამოუკიდებლობა, რომელიც სებ-ის ცენტრალიზებულ სისტემასთან არსებობის გარეშეც სრულფასოვნად განახორცილებს საბანკო ზედამხედველობის ფუნქციას.

ორგანიზაციული და სტრუქტურული დამოუკიდებლობა:ორგანული კანონის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „ეროვნული ბანკი არის ერთიანი ცენტრალიზებული სისტემა, რომელიც შედგება საკუთრივ ეროვნული ბანკისა და მასთან არსებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირისგან - საქართველოს საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტოსგან.“ ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ეროვნული ბანკის უფლებამოსილება განსაზღვროს თავისი სტრუქტურული ერთეულების შექმნის, ფუნქციონირებისა და გაუქმების წესი, არ ვრცელდება სააგენტოზე.

სააგენტოს აქვს თავისი ბეჭედი, იურიდიული მისამართი, შენობა, აღჭურვილობა, ადამიანური რესურსი, მმართველობითი ორგანო, საკუთარი ბიუჯეტი, სააგენტო თავად ამტკიცებს საშტატო ნუსხას.

სააგენტოს საბჭოს დაკომპლექტება ხდება სებ-ის საბჭოსაგან დამოუკიდებლად. სააგენტოს საბჭო ანგარიშველდებულია პარლამენტის და არა სებ-ის საბჭოს წინაშე.

ფუნქციური დამოუკიდებლობა: გადაწყვეტილებებს ფინანსური სექტორის ზედამხედველობის კუთხით ექსკლუზიურად იღებს მხოლოდ სააგენტო და ნებისმიერი ორგანოს ეკრძალება მის საქმიანობაში ჩარევა. სააგენტო არ ექვემდებარება არც ერთ ორგანოს ან თანამდებობის პირს თავისი საქმიანობის განხორციელებისას (ორგანული კანონის 47¹ მუხლის მე-3 პუნქტი). მართალია სადავო ნორმებით სებ-ი ფორმალურად უფლებამოსილია განახორცილოს საფინანსო სექტორის ზედამხედველობა მასთან არსებული სააგენტოს მეშვეობით (ორგანული კანონის მე-3 მუხლის მე-3 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი), თუმცა კანონი არ ითვალისწინებს არანიარ ფაქტიურ (რეალურ) ბერკეტს ხსენებული ფუნქციის სებ-ის მიერ განსახორციელებლად.

სადაო ნორმები სებ-ს მხოლოდ რამდენიმე სახის კომპეტენციას უდგენს სააგენტოსთან მიმართებით, კერძოდ:

ა) სებ ავტომატურად უმტკიცებს სააგენტოს ბიუჯეტს;

ბ) სებ-ის პრეზიდენტი და საბჭოს ერთი წევრი სააგენტოს საბჭოს ex officio, თანამდებობრივი წევრებია;

გ) სებ და სააგენტო ერთობლივად (ერთიანი კომიტეტის ფარგლებში) ადგენენ მინიმალურ სარეზერვო მოთხოვნებს.

აღნიშნული ფუნქციების ფორმალური ხასიათის უკეთ გასააზრებლად, მნიშვნელოვანია მიმოვიხილოთ თითოეული და შევაფასოთ, რამდენად მნშვნელოვანია არსებული ბერკეტები იმისათვის, რომ სებმა განახორციელოს საკუთარი კონსტიტუციური მანდატი:

ა) სებ ავტომატურად უმტკიცებს სააგენტოს ბიუჯეტს: „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47⁴ მუხლის მუხლის მე-13-14 პუნქტები არეგულირებს სააგენტოს ბიუჯეტის ფორმირების საკითხს. სააგენტოს ბიუჯეტი ავტომატურად ფინანსდება სებ-ის მიერ. სებ-ი ვალდებულია ავტომატურად დაამტკიცოს სააგენტოს მიერ წარმოდგენილი ბიუჯეტი. ამასთან, იმ შემთხვევაში, თუ სააგენტოს საბჭოს მიერ წარდგენილი ბიუჯეტის მოცულობა აღემატება სააგენტოს წინა წლის ბიუჯეტს, მაშინ სებ-ის საბჭო უფლებამოსილია სააგენტოს საბჭოს მოსთხოვოს აღნიშნული ცვლილების დასაბუთება.

ბ) სებ-ის პრეზიდენტი და საბჭოს ერთი წევრი სააგენტოს საბჭოს ex officio, თანამდებობრივი წევრებია: სააგენტოს საბჭოში სებ-ის პრეზიდენტისა და საბჭოს ერთი წევრის მონაწილეობა არ განაპირობებს სააგენტოს გადაწყვეტილებაზე სებ-ის მხრიდან რაიმე სახის პირდაპირ ან თუნდაც არაპირდაპირ ზეგავლენას, ვინაიდან: (i) სააგენტოს საბჭოში გადაწყვეტილებათა მიღების პროცედურიდან გადმომდინარე (დამსწრეთა ხმების უბრალო უმრავლესობა), სააგენტოს საბჭოს გადაწყვეტილების მიღებაზე მათგან ქმედითი გავლენის მოხდენა პრაქტიკულად შეუძლებელია; (ii) სააგენტოს საბჭოში ხმათა გაყოფის შემთხვევაში, სააგენტოს საბჭოს თავმჯდომარეს ენიჭება გადამწყვეტი ხმის უფლება; (iii) სებ-ის პრეზიდენტის და სებ-ის საბჭოს წევრს ეკრძალება სააგენტოს საბჭოს თავჯდომარეობა.

გ) სებ და სააგენტო ერთობლივად (ერთიანი კომიტეტის ფარგლებში) მონეტარული პოლიტიკის მიზნებიდან გამომდინარე ადგენენ მინიმალურ სარეზერვო მოთხოვნებს: სებ-ში იქმნება ერთიანი კომიტეტი, რომლის ფარგლებში მოხდება კომერციული ბანკებისათვის მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების დაწესება.დღეის მდგომარეობით სებ-ი მთელ რიგ უწყებათაშორისო საბჭოებში, კომიტეტებსა და კომისიებში სარგებლობს წევრის, ხოლო რიგ შემთხვევაში თავჯდომარის სტატუსით, თუმცა აღნიშნული მონაწილეობა ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება ასეთი კომიტეტების თუ კომისიების გადაწყვეტილებები სებ-ის გადაწყვეტილებებად. შესაბამისად, შეგვიძლია ცალსახად დავასკვნათ, რომ სააგენტო ფუნქციურადაც სრულად დამოუკიდებელია სებ-ისაგან, ხოლო ნებისმიერი სხვა სახელმწიფო ორგანო, რომელიც სებ-ის ცენტრალიზებული სისტემის გვერდით რჩება არ შეიძლება განხილულ იქნას როგორც ეროვნული ბანკის ნაწილი.

შესაბამისად, ზემოთ მოყვანილი ფაქტორები ცხადყოფენ, რომ სებ-ს სადავო ნორმებიდან გამომდინარე აღარ აქვს სამართლებრივი და პრაქტიკული მექანიზმები, რაიმე ფორმით განახორციელოს მისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილება - ხელი შეუწყოს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.

აღსანიშნავია სადავო ნორმების შესაბამისად ჩამოყალიბებული ორგანული კანონის 47-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ახალი რედაქციაც, რომლის თანახმადაც „ეროვნული ბანკი, სააგენტო ხელს უწყობს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.“ აღნიშნული ჩანაწერი, ერთი მხრივ პირდაპირ უთითებს ფინანსური სტაბილურობის ხელშეწყობის ფუნქციის სააგენტოსათვის გადაცემის შესახებ, რაც ცალსახად არაკონსტიტუციურია, ხოლო მეორე მხრივ მოცემულობას წარმოაჩენს იმდაგვარად, თითქოსდა სებ-ს კვლავ რჩება ეფექტური მექანიზმები ხსენებული ფუნქციის განსახორციელებლად, რის სიმცდარესაც თვალნათლივ წარმოაჩენს ზემოხსენებული მსჯელობაც.

საყურადღებოა ისიც, რომ მაშინ როდესაც სადავო ნორმებით სააგენტოსაც ეკისრება საფინანსო სექტორის ფუქნციონირების სტაბილურობის ხელშეწყობა, არსად არაა მითითება ამ მიმართულებით სებ-სა და სააგენტოს შორის პასუხისმგებლობის გამიჯვნასთან დაკავშირებით.

სადავო ნორმები იმავდროულად საფინანსო სექტორის კოლაფსის შემთხვევაში პასუხისმგებელ უწყებად კვლავ სებ-ს მიიჩნევს, მაშნ, როდესაც სათანადო ზემოქმედების ინსტრუმენტებს გადასცემს სააგენტოს.

საქართველოს კონსტიტუციის არსებული რედაქციით, ფინანსური სექტორის კოლაფსის შემთხვევაში ერთადერთი პასუხისმგებელი უწყება იქნება სებ, რომელსაც რეალურად აღნიშნული კოლაფსის თავიდან ასაცილებლად არ გააჩნია საჭირო საზედამხედველო მექანიზმები/ღონისძიებები (საზედამხედველო მექანიზმები/ღონისძიებები მოიცავს როგორც მაკროპრუდენციულ, ისე მიკროპრუდენციულ მექანიზმებს. თავად, მაკროპრუდენციული მექანიზმები განკუთვნილია სისტემური მასშტაბის რისკების იდენტიფიცირებაზე და მათ მართვაზე. ამასთან, საფინანსო სექტორის მაკროპრუდენციული ზედამხედველობის მიზანია სისტემური რისკებით გამოწვეული ფინანსური მომსახურების ნებისმიერი სახის წყვეტის აღკვეთა და ფინანსური სტაბილურობის შენარჩუნების ხელშეწყობა. ხოლო, მიკროპრუდენციული მექანიზმები და ზედამხედველობა ორიენტირებულია ინდივიდუალური ფინანსური ინსტიტუტის ლიკვიდობაზე, გადახდისუნარიანობასა და სტაბილურობაზე). შესაბამისად, სადავო ნორმებით მოხდა სებ-ზე არაგონივრული და იმთავითვე შეუსრულებელი ვალდებულების და პასუხისმგებლობის „დაკისრება“ - ფუნქციის შესრულების ვალდებულება დარჩა უცვლელი, თუმცა ამ ფუნქციის შესასრულებლად არსებული უფლებამოსილება ჩამორთმეულ იქნა.

ამრიგად, კონსტიტუციის ისტორიული და ლოგიკური განმარტებით, ასევე ეროვნული ბანკისა და საზედამხედველო ორგანოს ინსტიტუციონალური და ფუნქციონალური დამოუკიდებლობის გათვალისწინებით დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას შემდეგი:

1. კონსტიტუციის 95-ე მუხლის პირველ პუნქტში გამოყენებული სიტყვა „ეროვნული ბანკი“ არ მოიაზრებს სადავო აქტით (ორგანული კანონის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით) გათვალისწინებულ კომბინაციას „ეროვნული ბანკი + სააგენტო“;
2. სააგენტოს ქმედებები ვერ ჩაითვლება სებ-ის მიერ განხორციელებულ ზედამხედველობად;
3. ფინანსური სექტორის კოლაფსის შემთხვევაში (რაზეც ორგანული კანონის მიხედვით პასუხისმგებელია სააგენტო) კონსტიტუციის არსებული რედაქციით პასუხისმგებლობა დაეკისრება სებ-ს. შესაბამისად, სახეზე გვექნება სებ-ის კონსტიტუციური უფლებამოსილების შეზღუდვა საკანონმდებლო აქტების იერარქიაში უფრო დაბლა მდგომი - ორგანული კანონით.

როგორც უკვე აღინიშნა, ეროვნული ბანკის ერთერთ კონსტიტუციურ კომპეტენციას განეკუთვნება ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად ქვეყნის მონეტარული პოლიტიკის წარმართვა.

აღნიშნული კომპეტენციის განსახორციელებლად ეროვნულ ბანკს კანონმდებლობით სადავო ნორმებით ცვლილებებისა და დამატებების განხორციელებამდე გააჩნდა სათანადო ინსტრუმენტები, კერძოდ:

ა) მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი - ეროვნული ბანკის მონეტარული პოლიტიკის მთავარი ინსტრუმენტია. მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი წარმოადგენს საოპერაციო ორიენტირს, რომლის მიღწევაც აუცილებელია ფასების სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთი არის მინიმალური საპროცენტო განაკვეთს რეფინანსირების სესხების აუქციონებზე.

ბ) რეფინანსირების სესხი - წარმოადგენსფულად–საკრედიტოპოლიტიკისინსტრუმენტს, რომლის მეშვეობითაც ეროვნული ბანკი ახორციელებს ბანკებისათვი სფულადი რესურსის მიწოდებას საბანკო სისტემაში მოკლევადიანი ლიკვიდობის მართვისა და ფულად ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთების რეგულირების მიზნით.

ეროვნული ბანკი არის ლარის ბაზარზე მოკლევადიანი ლიკვიდობის ერთადერთი მიმწოდებელი, ამდენად მას აქვს საშუალება რეფინანსირების ინსტრუმენტით მიაღწიოს ბანკთაშორის ბაზარზე სასურველ საპროცენტო განაკვეთს.

ლიკვიდობის პროგნოზირების ჯგუფის მიერ ყოველკვირეულად ხდება საბანკო სისტემაში მოკლევადიანი ლიკვიდობის დეფიციტის შეფასება, რომლის საფუძველზეც ხდება აუქციონის გამოცხადება რეფინანსირების სესხების კონკრეტულ თანხაზე. მინიმალური საპროცენტო განაკვეთი კი მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს უტოლდება. აღნიშნულ აუქციონში მონაწილეობის მიღება შეუძლიათ კომერციულ ბანკებს. სესხის გირაოდ შეიძლება გამოყენებულ იქნას ეროვნული ბანკის სადეპოზიტო სერთიფიკატები, სახელმწიფო ობლიგაციები, სახაზინო ვალდებულებები, სახაზინო ობლიგაციები,საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების ფასიანი ქაღალდები ეროვნული ვალუტით, ასევე, „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად, რეზიდენტი და არარეზიდენტი იურიდიული პირების მიერ გამოშვებული, ლარით დენომინირებული სასესხო ფასიანი ქაღალდები და ბანკების სასესხო აქტივები.

გ) მუდმივმოქმედი რეფინანსირების სესხები - აღნიშნული ინსტრუმენტით კომერციულ ბანკებს საშუალება აქვთ მიიღონ სესხი გარანტირებულად, აუქციონის გარეშე. საპროცენტო განაკვეთი მუდმივმოქმედ რეფინანსირების სესხზე განისაზღვრება, როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს პლიუს ერთნახევარი პროცენტული პუნქტი.

დ) ღია ბაზრის ოპერაციები - არაპირდაპირი გზით ხდება მოკლევადიან საპროცენტო განაკვეთებზე ზეგავლენა ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვით. აღნიშნული ოპერაციებისთვის გამოიყენება ეროვნული ბანკის სადეპოზიტო სერტიფიკატები, მთავრობის სახაზინო ვალდებულებები და სახაზინო ობლიგაციები.

ე) სადეპოზიტო სერთიფიკატები - არისმოკლევადიანისავალოფასიანიქაღალდი, რომელსაცეროვნულიბანკიუშვებსსაბანკოსისტემიდანსაშუალოვადიანი ლიკვიდური სახსრების ამოღებისათვის, ფულად– საკრედიტოპოლიტიკისმიზნებისგანსახორციელებლად.

სადეპოზიტო სერტიფიკატების გაყიდვა ხორციელდება აუქციონის მეშვეობით. აუქციონში მონაწილეობის უფლება აქვთ მხოლოდ კომერციულ ბანკებს. მიმდინარე ეტაპზე საქართველოს ეროვნული ბანკი სთავაზობს კომერციულ ბანკებს სამთვიან და ექვსთვიან სადეპოზიტო სერტიფიკატებს.

ვ) ერთდღიანი სესხები და დეპოზიტები - ერთდღიანი სესხები და ერთდღიანი დეპოზიტები წარმოადგენს ეროვნული ბანკის მუდმივმოქმედ ინსტრუმენტებს, რომელთა შეთავაზება ხდება კომერციული ბანკებისთვის მათი მოთხოვნის საფუძველზე და რომელსაც კომერციული ბანკები იყენებენ საკუთარი გადაწყვეტილებების შესაბამისად.

ერთდღიანი სესხი გაიცემა კომერციულ ბანკებზე შესაბამისი უზრუნველყოფის საფუძველზე. სესხისა და მასზე დარიცხული პროცენტის დაფარვა ხდება საანგარიშსწორებო დღის დახურვამდე. ერთდღიან სესხზე საპროცენტო განაკვეთი განისაზღვრება როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს პლიუს ერთნახევარი პროცენტული პუნქტი.

ერთდღიანი დეპოზიტის ეროვნულ ბანკში განთავსება კომერციულ ბანკს შეუძლია წინასწარი შეტყობინების გარეშე ყოველ სამუშაო საბანკო დღეს, საანგარიშსწორებო დღის დახურვამდე. მომდევნო სამუშაო საბანკო დღეს, საოპერაციო დღის გახსნისთანავე, ერთდღიანი დეპოზიტის ძირითად თანხას და მასზე დარიცხულ პროცენტს ეროვნული ბანკი ჩარიცხავს ბანკის საკორესპოდენტო ანგარიშზე. ერთდღიან დეპოზიტზე საპროცენტო განაკვეთი განისაზღვრება როგორც მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს მინუს ერთნახევარი პროცენტული პუნქტი.

ერთდღიანი სესხებისა და ერთდღიანი დეპოზიტების ინსტრუმენტებით ფაქტობრივად დაწესდა საპროცენტო განაკვეთის სამპროცენტიანი დერეფანი ბანკთაშორის ბაზარზე, რაც ხელს უწყობს ბანკთაშორისი ბაზრის საპროცენტო განაკვეთის მერყეობის შემცირებას.

ზ) დღის შიდა სესხები - დღისშიდასესხს, ეროვნულიბანკიგასცემსბანკებზესაბანკოსისტემაშილიკვიდობისამაღლებისხელშეწყობისმიზნით. დღის შიდასესხის გამოყენების საჭიროებას განსაზღვრავს ბანკი, ეროვნულიბანკისაგანწინასწარიდასტურისგარეშე.

თ) მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნები - მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების განსაზღვრა ხდება მონეტარული პოლიტიკის კომიტეტის მიერ ცალ-ცალკე ეროვნული და უცხოური ვალუტით მოზიდულ სახსრებზე (მაგ. ბანკში განთავსებულ დეპოზიტებზე, ნასესხებ სახსრებზე). მათი გაანგარიშება წარმოებს 14-დღიანი პერიოდის ინტერვალების საშუალო მოზიდულ სახსრებზე.

სარეზერვო მოთხოვნების ცვლილებით ეროვნულ ბანკს შეუძლია გავლენა იქონიოს ბანკების მიერ დაკრედიტების მოცულობაზე და საპროცენტო განაკვეთებზე. უცხოური ვალუტით მოზიდული სახსრებისათვის სარეზერვო მოთხოვნა შეიძლება გამოყენებულ იქნას, როგორც უცხოური ვალუტით სესხების საპროცენტო განაკვეთებზე ზემოქმედების საშუალება. მაგალითად, სარეზერვო მოთხოვნის ზრდა აძვირებს ბანკებისათვის რესურსის მოზიდვის ხარჯებს, რაც შესაბამისად იწვევს გაცემულ უცხოური ვალუტის სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების ზრდასაც.

ბანკების მიერ სავალდებულო რეზერვების დაცვის შემთხვევაში ეროვნული ბანკის მიერ ხდება მათზე პროცენტის დარიცხვა. აშშ დოლარით დენომინირებული რეზერვებისთვის საპროცენტო განაკვეთი შეადგენს აშშ-ს სარეზერვო სისტემის განაკვეთს მინუს 0,5 პროცენტული პუნქტი. ევროს რეზერვებისთვის კი საპროცენტო განაკვეთი ევროპის ცენტრალური ბანკის განაკვეთზე 0,5 პროცენტული პუნქტით ნაკლებია. ეროვნული ვალუტის რეზერვებზე დარიცხული პროცენტი კი უტოლდება მონეტარული პოლიტიკის განაკვეთს. ხოლო პროცენტის დარიცხვა ხორციელდება რეზერვების იმ თანხაზე, რომელიც აღემატება ეროვნული ვალუტით მოზიდული სახსრების 5%-ს.

ამჟამად მოქმედი სარეზერვო მოთხოვნები შეადგენს 10%-ს ეროვნული ვალუტით მოზიდულ სახსრებზე და 15%-ს - უცხოური ვალუტით ნასესხებ სახსრებზე. ამასთან, ნარჩენი ვადიანობების მიხედვით, ეროვნული ვალუტით 1 წელზე მეტი ვადიანობის და უცხოური ვალუტით 2 წელზე მეტი ვადიანობის ნასესხები სახსრები გათავისუფლებულია სარეზერვო მოთხოვნებისაგან, ხოლო უცხოური ვალუტით 1-დან 2 წლამდე ვადიანობის ნასესხები სახსრებისათვის სარეზერვო ნორმა შეადგენს 5 პროცენტს. აღსანიშნავია, რომ კაპიტალი და მასთან გათანაბრებული სახსრები გათავისუფლებულია აღნიშნული მოთხოვნისგან.

ი) სავალუტო აუქციონები - სავალუტო აუქციონი წარმოადგენს მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტს, რომლის მეშვეობითაც ეროვნული ბანკი ყიდის ან ყიდულობს უცხოურ ვალუტას ბანკთაშორის სავალუტო ბაზარზე. სავალუტო აუქციონის მიზანია საერთაშორისო რეზერვების შევსება, კაპიტალის დროებითი ჭარბი შემოდინების გაცვლით კურსზე ზეგავლენის აღმოფხვრა და/ან კერძო და სახელმწიფო საგარეო სალდოს დაბალანსება.

კ) ბოლო ინსტანციის სესხი - ეროვნული ბანკი კომერციული ბანკის დროებითი ლიკვიდობის პრობლემების არსებობის შემთხვევაში ბაკებზე გასცემს ბოლო ინსტანციის სესხს. ბოლო ინსტანციის სესხის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 3 თვეს, საპროცენტოგანაკვეთიარუნდაიყოსეროვნულიბანკისმიერერთდღიანისესხისათვისდადგენილსაპროცენტოგანაკვეთზენაკლებიდაიგიუზრუნველყოფილიუნდაიყოს შესაბამისი აქტივებით.

ზემოხსენებული კომპეტენციებიდან, რომლებიც შესაძლოა განხილული იქნას მონეტარული პოლიტიკის განსახორციელებელ ინსტრუმენტებად, ორ შემთხვევაში გარკვეული უფლებამოსილებები გადაეცემა სააგენტოს ან ხდება მისი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართვა. კერძოდ:

ა) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ 29 მუხლის სადავო აქტით ჩამოყალიბებული ახალი რედაქციითა და დამატებული 29¹ მუხლით, ეროვნულ ბანკი მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების დადგენის პროცესში ვალდებულია ჩართოს მინიმალური სარეზერვო მოთხოვნების დამდგენი კომიტეტი, რომლის 6 წევრიდან 3 სააგენტოს წარმომადგენელია. მიუხედავად იმისა, რომ ხმების თანაბრად გაყოფის შემთხვევაში გადამწყვეტი ხმა სებ-ის პრეზიდენტს ეკუთვნის, კონსტიტუციით ეროვნული ბანკისადმი მინიჭებულ კომპეტენციაში ხდება სხვა სახელმწიფო ორგანოს ჩართვა.

ბ) ბოლო ინსტანციის სესხის გაცემის წინ ეროვნული ბანკი ახორციელებს კომერციული ბანკის გადახდისუნარიანობის შეფასებას. იმ ფონზე, როცა ეროვნულ ბანკს ხელი სათანადოდ არ მიუწვდება ყველა საჭირო ინფორმაციაზე, რაც შეფასების წინაპირობა უნდა იყოს, ბუნებრივია ასეთი შეფასების სრულყოფილებას კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. იმავდროულად სებ-ს აქვს უფლებამოსილება შეფასების მისაღებად მიმართოს სააგენტოს, თუმცა აღნიშნულ პროცესში სააგენტოს ჩართვა ბუნებრივია აფერხებს სებ-ის დამოუკიდებლად საქმიანობას და მის სრულფასოვნად განხორციელებას.

ორივე ცვლილება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით ეროვნული ბანკისადმი გარანტირებულ დამოუკიდებლობის პრინციპს.

როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციის 95.1 მუხლით ეროვნული ბანკის ფუნქციებს ასევე განეკუთვნება ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირების ხელის შეწყობა. უშუალოდ აღნიშნული ფუნქციის განსახორციელებლად არსებული ინსტრუმენტების მიმოხილვამდე აუცილებელია განვიხილოთ თავად კონსტიტუციაში არსებული ჩანაწერის „ხელს უწყობს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას“ არსი დაკონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა.

კონსტიტუციის ავტორებმა შემთხვევით არ გამოიყენეს ტერმინი „ხელს უწყობს“ ნაცვლად ტერმინისა „უზრუნველყოფს“. აღსანიშნავია, რომ ფინანსური სექტორის სტაბილურობის უზრუნველყოფა გაცილებით რთული ამოცანაა (შეიძლება ითქვას შეუძლებელიც კი) ვიდრე მისი სტაბილური ფუნქციონირების ხელშეწყობა. სექტორის ფუნქციონირებისათვის ხელის შეწყობა შესაძლებელია საზედამხედველო მექანიზმების/ღონისძიებების ეფექტიანი და დროული გამოყენების მეშვეობით, მაგრამ მისი თუნდაც დროული და ეფექტური გამოყენება ქვეყნის ფინანსური სტაბილურობის უზრუნველყოფის უპირობო გარანტიას ვერ იძლევა,ვინაიდან საფინანსო სექტორის წარმომადგენლები არიან კერძო (არასახელმწიფო) სუბიექტები (კომერციული/საფინანსო ორგანიზაციები, დაწესებულებები, კომპანიები და ა.შ), რომელთა მოქმედებების სრულად გაკონტროლებას რა თქმა უდა არ ახდენს ეროვნული ბანკი საფინანსო სექტორზე საზედამხედველო ფუნქციის განხორციელებისას. ამასთანავე, სავსებით შესაძლებელია, რომ ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას ხელი შეუშალოს ისეთმა ფაქტორებმა რომლებიც გამოწვეული იყოს გარკვეული საგარეო ან საშინაო კატაკლიზმებით, ბუნებრივი კატასტროფებით, ომით (მაგ. 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომი, რა დროსაც ფინანსურმა სექტორმა რთულად მაგრამ წარმატებით გაუძლო მნიშვნელოვან საგარეო შოკს) ან სხვა ფორსმაჟორული გარემოებით, რომლის წინასწარ განჭვრეტა პრაქტიკულად შეუძლებელია.

სწორედ ამ და სხვა მიზეზების გამო კონსტიტუციაში გაკეთდა ჩანაწერი, რომელიც ეროვნულ ბანკს და მხოლოდ მას ანიჭებდა ფინანსურ სექტორის სტაბილურობის ხელშეწყობის მანდატს, რაც უმთავრესად გულისხმობდა ეროვნული ბანკის საზედამხედველო ფუნქციებით აღჭურვას (მოვლენების ისტორიული ქრონოლოგიაც სწორედ ამას მოწმობს, იგულისხმება ზედამხედველობის სააგენტოს ფუნქციების, ეროვნული ბანკის ფუნქციებში დაბრუნება).

აღნიშნული კომპეტენციის განსახორცილებელად ეროვნული ბანკი სადავო ნორმარიული აქტებით ცვლილებებისა და დამატებების განხორციელებამდე იყენებდა შემდეგ ინსტრუმენტებს:

ა) ლიცენზირება - კომერციული ბანკისა და არასაბანკოსადეპოზიტო დაწესებულებისათვის შესაბამისი ლიცენზიის გაცემა და გაუქმება ნორმატიული აქტის საფუძველზე;

ბ) შემოწმება:

ბ.ა) კომერციული ბანკის კაპიტალის წარმოშობისწყაროებისა და მისი მნიშვნელოვანი წილის როგორც უშუალო, ისე ბენეფიციარიმესაკუთრეების შესახებინფორმაციის მოთხოვნა და მიღება;

ბ.ბ) კომერციული ბანკისა და არასაბანკოსადეპოზიტო დაწესებულების, მათი შვილობილი საწარმოების შემოწმება როგორც დისტანციურად, ასევე ადგილზე ვიზიტის დროს, ბუღალტრული აღრიცხვისდოკუმენტების, ფინანსური ანგარიშგების კომპონენტებისა დასხვა მასალების აუდიტი და კომპეტენციის ფარგლებშიმათგან ნებისმიერი ინფორმაციის მიღება.

გ) ეკონომიკური ლიმიტების და ნორმატივების დაწესება

გ.ა) საწესდებო და საზედამხედველო კაპიტალის მინიმალური ოდენობა;

გ.ბ) ბანკის სხვადასხვა სახეობის კაპიტალის კლასიფიცირებულ აქტივებთანთანაფარდობა ეროვნული ბანკის წესების შესაბამისად;

გ.გ) ბანკის მიერ მოზიდული ანაბრების ზღვრული თანაფარდობა ბანკისსაზედამხედველო კაპიტალთან;

გ.დ) ბანკის მიერ ერთ მსესხებელზე (ინსაიდერსა და აუტსაიდერზე) გაცემულიკრედიტებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხის თანაფარდობა ბანკისსაზედამხედველო კაპიტალთან;

გ.ე) ბანკის მიერ ყველა ინსაიდერზე (ბანკთან, ასევე ერთმანეთთან დაკავშირებულპირებზე) გაცემული კრედიტებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხისთანაფარდობა ბანკის საზედამხედველო კაპიტალთან;

გ.ვ) ყველა გაცემული კრედიტისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხისმაქსიმალურად დასაშვები მთლიანი მოცულობა, რომელიც გამოიხატება პროცენტულადბანკის მიერ გაცემულ ყველა კრედიტთან მიმართებით, რომლებიც შეიძლება გასცეს ბანკმა10 ყველაზე მსხვილ მსესხებელზე (მათ შორის,ინსაიდერებსა დაურთიერთდაკავშირებულ პირებზე).

გ.ზ) ლიკვიდური სახსრების მინიმალური ერთობლივი თანხის ან ასეთი სახსრებისკონკრეტულ სახეობათა თანაფარდობა აქტივების (მიღებული გარანტიებისა და გირაოსჩათვლით) ღირებულებასთან ან მათი ღირებულების ცვლილებასთან. ასეთი თანაფარდობა შეიძლება დაწესდეს ზოგადად აქტივებთან ან ვალდებულებებთან (გარესაბალანსოვალდებულებების ჩათვლით) ან მათ კონკრეტულ სახეობებთან. ბანკს აქვს ლიკვიდურობის დაცვის მოთხოვნის უზრუნველყოფის მიზნით ეროვნულ ბანკში შესაბამისი სახსრების განთავსების უფლება;

გ.თ) კრედიტებისა და ინვესტიციების, ან მათი განსაკუთრებული სახეების მაქსიმალური ერთობლივი თანხის შესახებ;

გ.ი) აქტივებისა და გარესაბალანსო ვალდებულებების კლასიფიკაცია და მათი შესაძლო დანაკარგების რეზერვების ფორმირება და გამოყენება, ასევე ის ვადები და პირობები, რომლებითაც აქტივების მიხედვით მისაღები თანხები აღარ აღირიცხება შემოსავალში, გარდა ნაღდად მიღებულისა;

გ.კ) აკრძალვების, შეზღუდვების ან პირობების შესახებ, რომლებიც შეეხება:

გ.კ.ა) გაცემულ კრედიტებსა და განხორციელებული ინვესტიციების სახეობებსა დაფორმებს;

გ.კ.ბ) აქტივებისა და ვალდებულებების (გარესაბალანსო და სხვა ვალდებულებების)

მიხედვით დაბრუნების ვადებისა და პროცენტების შესაბამისობას;

გ.კ.გ) დადგენილი ლიმიტების გადამეტებით წარმოქმნილ ღია პოზიციებს უცხოურვალუტაში, ძვირფას ლითონებში ან ძვირფას ქვებში.

დ) შეზღუდვების და სანქციების დაწესება

დ.ა) კომერციულ ბანკსა და არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებითვისს სავალდებულო რეზერვების ნორმების გაზრდა, აქტიური ოპერაციების შეწყვეტა,მოგებისგანაწილების,დივიდენდების დარიცხვის და გაცემის, შრომის ანაზღაურების გაზრდის,პრემიებისა და სხვა მსგავსი ანაზღაურების გაცემის აკრძალვა, დამატებითი კაპიტალისმოზიდვის მოთხოვნა, აქტივებისა და პირობითი ვალდებულებების შესაძლოდანაკარგების რეზერვების ნორმების გაზრდა.

დ.ბ) კომერციული ბანკისა და არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებისადმინისტრატორებს ხელმოწერის უფლების შეჩერება; მათთვის ფულადი ჯარიმის დაკისრება და მათი თანამდებობიდან განთავისუფლების მოთხოვნა; კომერციულ ბანკისთვის დაარასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებისთვის ფულადი ჯარიმის გადახდევინება;

დ. გ)ფულადი ჯარიმის ოდენობის და დაკისრების წესის განსაზღვრა. ფულადი ჯარიმის თანხა მიიმართება სახელმწიფო ბიუჯეტში;

დ.დ) საქართველოს ორგანული კანონით „საქართველოს შრომის კოდექსით“გათვალისწინებული უქმე დღეების გარდა, დამატებით დასვენების დღეების დაწესება, საქართველოს ორგანული კანონით „საქართველოს შრომის კოდექსით“გათვალისწინებული უქმე დღეები საბანკო დღეებად გამოცხადება; გარკვეული შეზღუდვების დაწესება ან/და შეზღუდვებისაგან მათი გათავისუფლება და სხვა ქმედება, რომელიც აუცილებელია საფინანსო სისტემის მდგრადობის შენარჩუნებისათვის.

ე) რისკზე დამყარებული ზედამხედველობის პრინციპებიდან გამომდინარე ბანკებისადმი ინდივიდუალური მიდგომის გამოყენება

ე.ა) გარკვეული ვადით ან/და გარკვეული პირობებით კომერციულიბანკის ეროვნული ბანკის მიერ დადგენილი ნორმების დაცვისაგან გათავისუფლება;

ე. ბ) რისკზე დამყარებული ზედამხედველობის პრინციპებიდან გამომდინარე თითოეული კომერციული ბანკის მიმართ ეკონომიკური ლიმიტებისა დანორმატივების ინდივიდუალური მაჩვენებლების და მოთხოვნების დაწესება.

ვ) პრობლემური ბანკის რეზოლუცია

ვ.ა)დროებითი ბანკის შექმნა და მართვა, რომელიც თავის საქმიანობას წარმართავს „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად;

ვ. ბ) დროებითი ადმინისტრატორის ან ლიკვიდატორის მეშვეობით გადახდისუუნარო კომერციული ბანკის აქტივებისა და ვალდებულებების ან მათინაწილის გადაცემის ხელშეწყობა თავის მიერ დადგენილი წესითა და პირობებით;

როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციის 95.4 პუნქტის თანახმად, ეროვნული ბანკი თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია. შესაბამისად ყველა ზემოხსენებული ფუნქციის განხორციელება ერთი მხრივ წარმოადგენს ინსტრუმენტებს კონსტიტუციური კომპეტენციის განსახორციელებლად, ხოლო მეორე მხრივ მათ განხორციელებაში ეროვნული ბანკი სარგებლობს დამოუკიდებლობის კონსტიტუციური გარანტიით.

სადავო ნორმატიული აქტებით, ეროვნულ ბანკს ერთმევა ზემოჩამოთვლილი ინსტრუმენტები, რომელთა მეშვეობითაც ის ახორციელებს მის კონსტიტუციურ ფუნქციებს და ის გადაეცემა სსიპ „საქართველოს საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტოს“.

გამომდინარე ზემოთქმულიდან, ეროვნული ბანკის კონსტიტუციური კომპეტენციების სააგენტოსათვის გადაცემა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 95 მუხლის პირველ და მეოთხე პუნქტებს, რადგან კონსტიტუციით ერთი სახელმწიფო ორგანოსათვის მინიჭებული უფლებამოსილებების სხვა სახელმწიფო ორგანოსათვის დაკისრება ხდება და ამავდროულად არღვევს პრინციპს, კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებისას ეროვნული ბანკი იყოს დამოუკიდებელი.

ზემოხსენებული ინსტრუმენტები, რომლებიც ეროვნულ ბანკს აძლევდა საშუალებას განეხორციელებინა ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელის შეწყობა, სადავო ნორმებით სრულად გადაეცა საგენტოს, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

სადავო ნორმათა შესაბამისობა საქართველოსკონსტიტუციის 96-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან და მეორე პუნქტთან, მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან და მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან.

მუხლი 96

1. საქართველოს ეროვნული ბანკის უმაღლესი ორგანოა ეროვნული ბანკის საბჭო, რომლის წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით 7 წლის ვადით სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი . ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრების გადაყენება შეიძლება მხოლოდ პარლამენტის გადაწყვეტილებით 64-ე მუხლის შესაბამისად .
2. ეროვნული ბანკის პრეზიდენტს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრთაგან თანამდებობაზე ნიშნავს და თანამდებობიდან ათავისუფლებს საქართველოს პრეზიდენტი.

საქართველოს კონსტიტუციის 96-ე მუხლი განსაზღვრავს კონსტიტუციის 95-ე მუხლით გათვალისწინებული ფუნქციების განმახორციელებელი ორგანოს დაკომპლექტებისა და ანგარიშვალდებულების წესს. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს ეროვნულ ბანკს კონსტიტუციით გააჩნია ექსკლუზიური უფლებამოსილება ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად წარმართოს ქვეყნის მონეტარული პოლიტიკა, ასევეხელი შეუწყოს ფინანსური სექტორის სტაბილურ ფუნქციონირებას.

კონსტიტუციის 96-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს ეროვნული ბანკის უმაღლესი ორგანოა ეროვნული ბანკის საბჭო, რომლის წევრებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით 7 წლის ვადით სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი.

იმავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ეროვნული ბანკის პრეზიდენტს ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრთაგან თანამდებობაზე ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი.

კონსტიტუციით გათვალისწინებული ხელისუფლების დანაწილების მოქმედი ფორმულა, ფასების სტაბილურობის უზრუნველსაყოფად ქვეყნის მონეტარული პოლიტიკის წარმმართავი და ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელშემწყობი ორგანოს დაკომპლექტების კომპეტენციას საქართველოს პრეზიდენტსა და საქართველოს პარლამენტს შორის ანაწილებს. აღმასრულებელი ხელისუფლება სრულიად მოკლებულია შესაძლებლობას მონაწილეობა მიიღოს ამ პროცესში.

სადავო ნორმატიული აქტები, კერძოდ 47³ მუხლი აღმასრულებელ ხელისუფლებას ანიჭებს უფლებამოსილებას პრეზიდენტის ნაცვლად თავად მიიღოს მონაწილეობა ფინანსური სექტორის სტაბილური ფუნქციონირების ხელშემწყობი ორგანოს (სააგენტოს საბჭოს) დაკომპლექტებაში, ხოლო 47⁴ მუხლი სააგენტოს უფროსის დანიშვნის კომპეტენციას პრეზიდენტის მონაწილეობის გარეშე და აღმასრულებელი ხელისუფლების არაპირდაპირი მონაწილეობით საქართველოს პარლამენტის კომპეტენციას მიეკუთვნება.

ცხადია, აღნიშნული სადავო ნორმები არღვევენ პრეზიდენტის კონსტიტუციით განსაზღვრულ კომპეტენციას.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ ყველა სადავოდ გამხდარი ნორმა ნორმები ეწინააღმდეგებიან საქართველოს კონსტიტუციის 95.1, 95.4, 96.1 და 96.2 მუხლებს და ამავდროულად სააგენტო საკუთარი უფლებამოსილებებით იჭრება ეროვნული ბანკის კონსტიტუციურ მანდატში, ხოლო აღმასრულებელი ხელისუფლება და პარლამენტი პრეზიდენტის კონსტიტუციურ მანდატში. ანუ, სადავო ნორმებით ამავდროულად ირღვევა. საფინანსო სექტორის რეგულირების სფეროში ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციით დადგენილი წესი და ბალანსი, რაც განაპირობებს სადავო ნორმების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუიის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტთან და მე-6 მუხლის პირველ პუნქტთან.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად ნორმატიული აქტის ნორმატიული აქტის ან მისი ნაწილის არაკონსტიტუციურობის დადასტურება იწვევს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობას საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად კომპეტენციის თაობაზე სახელმწიფო ორგანოებს შორის დავის შესახებ „კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილება იწვევს კომპეტენციის დამრღვევი ნორმატიული აქტის ძალადაკარგულად ცნობას მისი ამოქმედებიდან.“

გამომდინარე ზემოთქმულიდან, მოვითხოვთ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი და სასამართლომ, თუ ის დაადგენს, რომ ადგილი აქვს სახელმწიფო ორგანოს კომპეტენციის დარღვევას, არაკონსტიტუციურად ცნოს და ძალადაკარგულად გამოაცხადოს კომპეტენციის დამრღვევი ყველა სადავოდ გამხდარი ნორმატიული აქტი მისი ამოქმედების მომენტიდან, ხოლო თუ სასამართლო მივა დასკვნამდე, რომ სახეზეა მხოლოდ ნორმათა წინააღმდეგობა საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან, ძალადაკარგულად გამოაცხადოს სადავო ნორმატიული აქტები.

სარჩელით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა