საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.
| დოკუმენტის ტიპი | გადაწყვეტილება |
| ნომერი | N1/1/625,640 |
| კოლეგია/პლენუმი | I კოლეგია - კონსტანტინე ვარძელაშვილი, ქეთევან ერემაძე, მაია კოპალეიშვილი, მერაბ ტურავა, |
| თარიღი | 14 აპრილი 2016 |
| ძალადაკარგულად ცნობის თარიღი | 31 მარტი 2017 |
კოლეგიის შემადგენლობა:
კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;
ქეთევან ერემაძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;
მაია კოპალეიშვილი - წევრი;
მერაბ ტურავა - წევრი.
სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.
საქმის დასახელება: საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.
დავის საგანი: 1)N625 კონსტიტუციურ სარჩელზე: „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, აგრეთვე ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; 2) N640 კონსტიტუციურ სარჩელზე: „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, აგრეთვე ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილისა და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე - საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენლები: მიხეილ შარაშიძე და სოფიო ასათიანი; მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელეების: ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველოს“, ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ და საქართველოს მოქალაქეების – ზვიად ქორიძისა და ლაშა ტუღუშის წარმომადგენელი გიორგი ბურჯანაძე; მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელეების: ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველოს“, ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ და საქართველოს მოქალაქეების – ზვიად ქორიძისა და ლაშა ტუღუშის წარმომადგენელი გიორგი ჩიტიძე; მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელეების: ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“, ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ და საქართველოს მოქალაქეების – ზვიად ქორიძისა და ლაშა ტუღუშის წარმომადგენელი ლიკა საჯაია; მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელეების: ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ წარმომადგენელი გიორგი გოცირიძე; მოსარჩელე, ამასთან მოსარჩელეების: ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების“, ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ და საქართველოს მოქალაქეების – ზვიად ქორიძისა და ლაშა ტუღუშის წარმომადგენელი თათია ქინქლაძე; მოპასუხე მხარის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები: თამარ მესხია და ზვიად ბრეგაძე; მოწმეები - საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტის ორგანიზაციული უზრუნველყოფის სამსახურის უფროსი ინსპექტორი დავით გაბეხაძე; საქართველოს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი თამარ ქალდანი; საქართველოს მთავარი პროკურატურის საგამოძიებო ნაწილის საპროკურორო ზედამხედველობის სამმართველოს პროკურორი მაია ჯვარშეიშვილი.
I
აღწერილობითი ნაწილი
1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 3 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (N625) მიმართა საქართველოს სახალხო დამცველმა.
2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 აპრილს კონსტიტუციური სარჩელით მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - გიორგი ბურჯანაძემ, ლიკა საჯაიამ, გიორგი გოცირიძემ, თათია ქინქლაძემ, გიორგი ჩიტიძემ, ზვიად ქორიძემ და ლაშა ტუღუშმა; აგრეთვე იურიდიულმა პირებმა - ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველომ“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველომ“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოებამ“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრმა“.
3. N625 და N640 კონსტიტუციური სარჩელების არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2015 წლის 28 და 29 მაისს, ხოლო 2015 წლის 26 ივნისის №1/5/625,640 საოქმო ჩანაწერით კონსტიტუციური სარჩელები არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული. საქმის არსებითი განხილვა გაიმართა 2015 წლის 17, 18 დეკემბერს და 2016 წლის 3 თებერვალს.
4. N625 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტი, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ბ" ქვეპუნქტი, "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, "საქართველოს სახალხო დამცველის შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 21–ე მუხლის "ი" ქვეპუნქტი.
5. N640 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „ვ" ქვეპუნქტი, "საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი და "საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.
6. N625 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე სადავოდ ხდის „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, აგრეთვე ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
7. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, ჰქონდეს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, სასადგურე აპარატურიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განთავსების მართლზომიერი გადაჭერის? მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, განახორციელოს კავშირგაბმულობის არხში არსებული მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და მათი 2 წლის ვადით შენახვა.
8. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას.
9. N625 კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება განსაზღვრავს კონკრეტული სახელმწიფო უწყების უფლებამოსილებას, ჰქონდეს საკომუნიკაციო ხაზებთან შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობით პირდაპირი მიერთების შესაძლებლობა, რაც სახელმწიფო უფლებამოსილ ორგანოს, ერთი მხრივ, ანიჭებს განუზომელ და უკონტროლო დისკრეციას, საკუთარი შეხედულებისამებრ მოიპოვოს ამა თუ იმ პირების კომუნიკაციის შინაარსი, ხოლო, მეორე მხრივ, გასაჩივრებული ნორმა ქმნის თვითნებობის საშუალებას, რაც კონსტიტუციით გარანტირებული პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევას იწვევს.
10. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს, რომ დავის საგანი არ არის, ზოგადად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შეგროვება/შენახვა, რადგან ეს უკანასკნელი დემოკრატიულ სახელმწიფოში შეიძლება ემსახურებოდეს მნიშვნელოვან საჯარო ლეგიტიმურ მიზნებს. მოსარჩელის წარმომადგენელთა განმარტებით, პრობლემურია ასეთი მონაცემების შენახვის წესი. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სახელწიფოს შეუზღუდავად მიუწვდება ხელი კომუნიკაციის ყველა მონაწილეთა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე, რაც მას აძლევს შესაძლებლობას, ინფორმირებული იყოს ადამიანთა ყოველდღიური ქცევის, მათი ჩვევების, სოციალური კავშირებისა და გარემოცვის შესახებ, რაც შეიცავს საზოგადოებაზე ფსიქოლოგიური კონტროლის სერიოზულ საფრთხეს. ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად აისახება არა მხოლოდ ადამიანთა პირად თავისუფლებაზე, არამედ, ასევე ადამიანთა სოციალურ კავშირებსა და მთლიანად საზოგადოებრივი ურთიერთობების ჯანსაღ განვითარებაზე. შესაბამისად, სახალხო დამცველის აზრით, აღნიშნული გასაჩივრებული ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს.
11. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე სახალხო დამცველის წარმომადგენლებმა დამატებით მიუთითეს იმ გარემოებებზე, რომლებიც, მათი შეფასებით, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას განაპირობებს. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება არ უნდა ეფუძნებოდეს მხოლოდ უსაფრთხოების სამსახურის შესაბამისი ინფრასტრუქტურის ტექნიკურ შესაძლებლობებს, ვინაიდან, ერთი მხრივ, მათგან მომდინარე ყველა საფრთხის ამომწურავად განსაზღვრა შეუძლებელია სპეციფიკური ტექნიკური ცოდნის არარსებობის გამო, ხოლო, მეორე მხრივ, ტექნიკური შესაძლებლობების განვითარების სისწრაფიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, გარკვეული დროის შემდეგ ხელმისაწვდომი გახდეს იმგვარი ინფორმაცია, რომლის მოპოვება, არსებული მდგომარეობით, შეუძლებელია. ამდენად, მოსარჩელის აზრით, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მხოლოდ გასაჩივრებული ნორმების ნორმატიული შინაარსი.
12. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითებს ის გარემოება, რომ კომუნიკაციის საშუალებებზე ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა აქვს გამოძიების მწარმოებელ ორგანოს. მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული ინსტიტუტის განუყოფელ პროფესიულ ინტერესს წარმოადგენს, სავარაუდო დანაშაულის გამოვლენის მიზნით, მაქსიმალურად ამომწურავი, მათ შორის, კანონმდებლობით დასაშვებ ფარგლებზე მეტი ინფორმაციის მოპოვება. შესაბამისად, შეუზღუდავი ტექნიკური შესაძლებლობების თავმოყრა ფარული საგამოძიებო ღონისძიებების ჩატარებით, უშუალოდ დაინტერესებული ორგანოს ხელში, მოსარჩელე მხარის აზრით, წარმოშობს თვითნებობის საფრთხეს.
13. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ ელექტრონული კომუნიკაციის ფიზიკურ ხაზებზე პირდაპირი მიერთების შესაძლებლობის უსაფრთხოების სამსახურის ხელში თავმოყრა საჭიროებს ეფექტურ ზედამხედველობას, რომელიც გამორიცხავს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ამ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებას. მოცემულ სფეროში თვითნებობის გამორიცხვის მიზნით ზედამხედველობა, მოსარჩელის მტკიცებით, კომპლექსური საკითხია და არ გულისხმობს მხოლოდ ერთი ინსტიტუტის არსებობას, არამედ - არაერთ ისეთ მექანიზმს, როგორებიცაა: ტექნიკური შესაძლებლობების თაობაზე საზოგადოების სათანადო ინფორმირება, ელექტრონული კომუნიკაციის ოპერატორების სათანადო უფლებამოსილებებით აღჭურვა, საპარლამენტო კონტროლი და სხვ. მოსარჩელის აზრით, ამ თვალსაზრისით სათანადო ორგანოთა თვითნებობის არსებული შემაკავებელი მექანიზმი არაეფექტურია.
14. ამასთან, მოსარჩელის განმარტებით, კანონმდებლობა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ ინსპექტირების განხორციელების კომპეტენციასთან დაკავშირებით ბუნდოვანია, ვინაიდან ერთმნიშვნელოვნად არ არის განსაზღვრული აღნიშნული კომპეტენციის შინაარსი. კერძოდ, არ არის ნათელი იგი მოიცავს მხოლოდ კომუნიკაციის მონაწილეთა მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ბანკებზე განხორციელებული მანიპულაციების შესწავლას, თუ ვრცელდება ასევე სატელეფონო საუბრების მიმართ განხორციელებულ მიყურადებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე. ფარულ მიყურადებებთან მიმართებით, მოსარჩელის აზრით, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კომპეტენცია შემოიფარგლება მხოლოდ ორი მექანიზმის - თანხმობის ორეტაპიანი სისტემის და კონტროლის ელექტრონული სისტემის არსებობით. იმავდროულად, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი უფლებამოსილი არ არის, განახორციელოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ტექნიკური ინფრასტრუქტურის სრული და ყოვლისმომცველი აუდიტი, შესაბამისად, შეუძლებელია ჰქონდეს ამომწურავი ინფორმაცია იმ ტექნიკურ შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, რომელიც აღნიშნულ ორგანოს გააჩნია.
15. მოსარჩელე ასევე აღნიშნავს, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ინფრასტრუქტურასთან დაკავშირებული საკითხები „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის და შესაბამისი კანონქვემდებარე აქტის თანახმად, არის საიდუმლო ინფორმაცია, რომელზე წვდომის შესაძლებლობა შეზღუდულია. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ კანონმდებლობა შესაბამის ოპერატორს არ ანიჭებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ პარალელური ინფრასტრუქტურის დამონტაჟებისთვის წინააღმდეგობის გაწევის უფლებამოსილებას და, იმავდროულად, არ აკისრებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის დასახელებულ საკითხთან დაკავშირებით ინფორმაციის მიწოდების ვალდებულებას. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებებზე მიერთების, ასევე კომუნიკაციის მონაწილეთა მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირების უფლებამოსილების მომწესრიგებელი სადავო ნორმები არ შეიცავს სათანადო სტანდარტს ამ სფეროში სახელმწიფო ორგანოთა მიერ თვითნებობის თავიდან ასაცილებლად.
16. N640 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე სადავოდ მიიჩნევს „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, აგრეთვე ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილისა და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.
17. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს მიერ სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება/ჩაწერისა და კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოხსნა/ფიქსაციის ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების უზრუნველსაყოფად კანონით განსაზღვრული უფლებამოსილი პირი იყენებს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკურ შესაძლებლობას, აგრეთვე კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან განათავსებს და ამონტაჟებს სათანადო აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის მოწყობილობებს.
18. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის მიხედვით, „მიმოწერა”, „საუბარი სატელეფონო ან სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით” და „ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი” დაცული და ხელშეუვალია. ამავდროულად, ეს მუხლი იცავს პირადი ცხოვრების სხვა კომპონენტებსაც, რომლებიც თვისობრივად მსგავსია მიმოწერასთან და სატელეფონო საუბართან. შესაბამისად, დავის საგნით („კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან”) განსაზღვრული ყველა წყაროდან გადაცემული ინფორმაცია ექცევა მე-20 მუხლით დაცულ სფეროში.
19. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელეები სადავოდ არ ხდიან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ინსტიტუტის არსებობას, ვინაიდან რეალურ დროში ინფორმაციის მიღება რიგ შემთხვევებში შეიძლება ემსახურებოდეს ისეთ მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, როგორიცაა დანაშაულის ეფექტურად გამოძიება. მოსარჩელეთათვის პრობლემატურია აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ კომუნიკაციის საშუალებებთან მართლზომიერი გადაჭერის? მენეჯმენტის სისტემის, სხვა სათანადო აპარატურისა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების განთავსების შესაძლებლობა. მოსარჩელეების განმარტებით, საგამოძიებო ორგანო პროფესიულად არის დაინტერესებული, მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია, რომელიც სამართალდარღვევის გამოვლენასა თუ დანაშაულის გახსნაში გამოადგება. სადავო ნორმები კი მას აძლევს ადამიანის პირადი ცხოვრების შეუზღუდავად, უკონტროლოდ, თვითნებურად შეზღუდვის შესაძლებლობას. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ამ გარემოებას ძირითადად განაპირობებს თავად დანაშაულის გამოძიების კონფიდენციალურობა, ვინაიდან გამოძიების პროცესი დახურულია და ინფორმაციის დამუშავების კონტროლი (შესაბამისად, თვითნებობის რისკის მინიმიზაცია) შეუძლებელია. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ შესაბამისი კომპიუტერულ-პროგრამული უზრუნველყოფის შემთხვევაშიც არსებობს იმის ალბათობა, რომ პირადი ცხოვრების უფლების ხელყოფა განხორციელდეს ალტერნატიული პროგრამებით, ამასთან, ასეთი მოქმედებების გამოაშკარავება შეუძლებელი იქნება. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ელექტრონული კონუნიკაციის საშუალებებზე აღმასრულებელი ხელისუფლების მუდმივი წვდომის არსებობა იძლევა პერსონალური მონაცემების უფლებამოსილების გადამეტებით გამოყენების შესაძლებლობას განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ამ მონაცემების დამუშავება ფარულ რეჟიმში მიმდინარეობს. გასაჩივრებული ნორმები არ შეიცავს პერსონალური მონაცემების თვითნებური დამუშავებისაგან დაცვის საკმარის გარანტიას. ის გარემოება, რომ სათანადო ორგანოს კომუნიკაციის სუბიექტთან განთავსებული აქვს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები, სასამართლოს თანხმობის გარეშე პერსონალურ მონაცემებზე წვდომის შესაძლებლობას არათუ ამცირებს, არამედ პირიქით, ამგვარი თვითნებობის რისკს მნიშვნელოვნად ზრდის.
20. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ რეალურ დროში ინფორმაციის მიღების მიზნით საკომუნიკაციო საშუალებებზე პირდაპირი წვდომის შესაძლებლობა არ წარმოადგენს უფლების შეზღუდვის ყველაზე მინიმალურ საშუალებას. მოსარჩელეების განმარტებით, იგივე ლეგიტიმური მიზნები მიიღწევა იმ შემთხვევაშიც, თუ თავად ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიები განახორციელებენ ინფორმაციის რეალურ დროში მიწოდებას შესაბამისი სახელმწიფო უწყებებისთვის. ამ შემთხვევაში სახელმწიფო ორგანო უშუალოდ არ მოახდენს ფარულ მოსმენას და მიმართავს შესაბამის ოპერატორს, რომელიც მიაწვდის ინფორმაციას რეალურ დროში ან რეტროაქტიულად. მოსარჩელეების მიერ წარმოდგენილია პირადი ცხოვრების შეზღუდვის ნაკლებად მკაცრი მეორე ალტერნატივა, რომელიც გულისხმობს აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან მაქსიმალურად დისტანცირებული სპეციალური დამოუკიდებელი უწყების შექმნას, რომელიც პარლამენტის ან პრეზიდენტის წინაშე იქნება ანგარიშვალდებული. ამ შემთხვევაში ეს უწყება განათავსებს ტექნიკას შესაბამის საკომუნიკაციო სუბიექტებთან და მიიღებს ინფორმაციას, რომელსაც რეალურ დროში ან რეტროაქტიულად მიაწვდის სათანადო ორგანოს. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, ამ პირობებში ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა თანაბრად იქნება შესაძლებელი, მაგრამ უფლების შეზღუდვა ნაკლებად მკაცრი ღონისძიებების განხორციელებით მოხდება, რაც აუცილებელი კომპონენტია თანაზომიერების ტესტის ფარგლებში საკითხის შეფასებისას.
21. N640 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციურად მიიჩნევს, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენელს ჰქონდეს პირდაპირი წვდომა კომუნიკაციის საშუალებებზე, მაშინ მოსარჩელეთა არგუმენტაციით, კონსტიტუციის მე-20 მუხლს ეწინააღმდეგება კომუნიკაციის ხაზებზე წვდომის მოქმედი მოდელი (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილი, რომელიც განსაზღვრავს ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების ორეტაპიან ელექტრონულ სისტემას, 1433 მუხლის მე-4 ნაწილი, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ” საქართველოს კანონის 83 მუხლის 1-ლი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის პირველი წინადადება).
22. მოსარჩელე მხარის განცხადებით, მოქმედი კანონმდებლობა აღმასრულებელი ხელისუფლების წარმომადგენლებს აძლევს იმის საშუალებას, რომ განახორციელონ ფარული საგამოძიებო მოქმედებები სასამართლოს გვერდის ავლით, ამასთან, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვის გარანტიები არასაკმარისია ხელისუფლების წარმომადგენლის თვითნებობის თავიდან ასაცილებლად. კერძოდ, არსებული მოდელის საფუძველზე, უფლებამოსილ ორგანოს აქვს ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებებთან პირდაპირი წვდომა და იგი თავად ახდენს ტექნიკური დაკავშირების უზრუნველყოფას. საკითხის მოწესრიგება სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება და საზოგადოებას მასზე კონტროლი არ აქვს. მოსარჩელეების მტკიცებით, ასეთ პირობებში არც ერთი ნორმატიული აქტი არ გამორიცხავს იმის შესაძლებლობას, რომ უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კომუნიკაციის ხაზებზე წვდომა მოხდეს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემისგან დამოუკიდებლად და, შესაბამისად, უკანონოდ. მოცემულ შემთხვევაში პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორის მონიტორინგი აღნიშნულ პროცესზე ვერ განხორციელდება, რადგან რეალურად ამ უკანასკნელს ეძლევა იმის კონტროლის საშუალება, რასაც მას უფლებამოსილი ორგანო წარუდგენს (იგულისხმება მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა). ამდენად, მოსარჩელეების განმარტებით, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების პროცესში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მონაწილეობა ფორმალურ ხასიათს ატარებს.
23. N640 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე აგრეთვე აღნიშნავს, რომ, თუკი ფარული სატელეფონო მიყურადებისა და ჩაწერის დროს ხდება კონტროლის ელექტრონული სისტემის გამოყენება, მონაცემების კანონიერების შემოწმება, ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის აქტივაცია, მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმება (რაც თავის მხრივაც არ არის საკმარისი), კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოხსნისა და ფიქსაციის შემთხვევაში პროცედურა მხოლოდ და მხოლოდ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით შემოიფარგლება, რაც ასევე, ხაზს უსვამს პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის არასაკმარის გარანტიებზე.
24. გარდა ამისა, მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლს, რომლის თანახმად, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. მოსარჩელეთა განმარტებით, პირდაპირი მიერთების პირობებში სახელმწიფოს შეუძლია მოიპოვოს ინფორმაცია ნებისმიერი პირის მიერ სადავო ნორმით გათვალისწინებული საშუალებით განხორციელებული ნებისმიერი კომუნიკაციის შესახებ, რასაც აქვს „მსუსხავი ეფექტი“ საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების უფლების იმ კომპონენტის მიმართ, რომელიც გულისხმობს პირის უფლებას, ჰქონდეს კომუნიკაცია მისთვის სასურველ პირებთან და სასურველი ფორმით. კერძოდ, ნებისმიერ პირს, რომელიც კომუნიკაციას ამყარებს სადავო ნორმაში მითითებული ტექნიკური საშუალების გამოყენებით, შესაძლებელია, გაუჩნდეს შიში, რომ მას არ აქვს აბსოლუტური კონტროლი თავის კომუნიკაციაზე. აქედან გამომდინარე, შესაძლებელია, პირმა საერთოდ უარი თქვას კონკრეტული კომუნიკაციის საშუალებების გამოყენებაზე იმის შიშით, რომ ეს შეიძლება სახელმწიფოს მხრიდან კონტროლს დაექვემდებაროს.
25. სასარჩელო მოთხოვნაში აგრეთვე სადავოდ არის გამხდარი „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-16 მუხლთან. სადავო ნორმის თანახმად, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, განახორციელოს კავშირგაბმულობის არხში არსებული მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და მათი 2 წლის ვადით შენახვა.
26. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჰ62“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები განიმარტება როგორც მომხმარებლის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები, კომუნიკაციის წყაროს კვალის დადგენისა და იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები, კომუნიკაციის ადრესატის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები, კომუნიკაციის თარიღის, დროისა და ხანგრძლივობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები, კომუნიკაციის სახის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები, მომხმარებლის კომუნიკაციის აღჭურვილობის ან შესაძლო აღჭურვილობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები, მობილური კომუნიკაციის აღჭურვილობის ადგილმდებარეობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები. მოსარჩელის აზრით, ეს საკითხები მოცულია კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში განსაზღვრული პირადი ცხოვრების გარანტიით და ამ შემთხვევაში რელევანტურია ის არგუმენტაცია mutatis mutandis, რომელიც წარმოდგენილ იქნა სხვა სადავო ნორმების მიმართ მსჯელობისას. შესაბამისად, იმავე არგუმენტაციით, მოსარჩელე მხარის აზრით, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს. გარდა ამისა, მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირების შემთხვევაში, „მსუსხავი ეფექტი“ იმდენად ძლიერია და იმდენად უხეშ ჩარევას იწვევს უფლებით დაცულ სფეროში, რომ ფაქტობრივად აზრს კარგავს მე-16 მუხლით გარანტირებული უფლებით სარგებლობა. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სახელმწიფოსთვის ამ შესაძლებლობის მიცემა დაუშვებელია გამოყენებულ იქნეს დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად და ადამიანის უფლებების შეზღუდვის არაპროპორციულ საშუალებას წარმოადგენს.
27. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ დამატებით აღნიშნა, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლი ითვალისწინებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიაში მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემასთან ერთად სხვა სათანადო აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დამონტაჟებას, ხოლო სადავო ნორმით აღნიშნული ტექნიკური საშუალებები აღწერილი არ არის. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე, ეს საშუალებები შესაძლოა, უკავშირდებოდეს პარალელური ინფრასტრუქტურის დამონტაჟებას, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლისთვის თავის არიდების მიზნით. მოსარჩელე მხარის აზრით, კანონმდებლობა ასევე არ მოიცავს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემაში სხვა პროგრამის დამონტაჟების პრევენციის სათანადო გარანტიებს.
28. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით განსაზღვრული კომუნიკაციის საშუალებები თანაბრად მოიცავს როგორ მობილური კავშირგაბმულობის, ასევე ინტერნეტ პროვაიდერებთან არსებული კომუნიკაციის ფიზიკურ ხაზებს, ქსელებს, სასადგურე აპარატურას და სხვ. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის სიტყვები „სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები“ სახელმწიფო ორგანოებს აძლევს საშუალებას, გამოიყენოს ინფორმაციის მოპოვების სხვადასხვა სტანდარტი სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადებისა და ინტერნეტიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შემთხვევაში, კერძოდ, ინტერნეტიდან რეალურ დროში ინფორმაციის მოპოვება არ ხორციელდება მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის საშუალებით, რაც იმ მინიმალური გარანტიის გავრცელების შესაძლებლობასაც კი გამორიცხავს, რომელიც სატელეფონო კომუნიკაციის მიმართ არსებობს. იმის გათვალისწინებით, რომ ინტერნეტის მეშვეობით კომუნიკაციის შემთხვევაში ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ინტენსივობა, რიგ შემთხვევებში შესაძლოა, არათუ მობილურ კომუნიკაციაში ჩარევის ტოლფასს, არამედ უფრო მეტ ჩარევას იწვევდეს, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ აუცილებელია, ინტერნეტ-კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის სათანადო გარანტიების არსებობა. არსებული სისტემა კი, რომელიც ინტერნეტით განხორციელებული კომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების პროცესში ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის გამოყენებას და, შესაბამისად, პროგრამულ სისტემაში ინსპექტორის ჩართვას გამორიცხავს, მოსარჩელე მხარის აზრით, ვერ აკმაყოფილებს სათანადო სტანდარტს.
29. მოსარჩელე მხარემ დამატებით მიუთითა „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველ წინადადებზე, რომელიც მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირებისა და შენახვის წესს განსაზღვრავს და აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა ადგენს ტოტალურად ყველა პირის მიერ განხორციელებული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირებას, მიუხედავად ინფორმაციის რელევანტურობის ან მომავალში შესაბამისი ორგანოების მიერ მათი კონკრეტული მიზნებისთვის გამოყენების შესაძლებლობისა. ამასთან, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ არსებობს არა მხოლოდ მონაცემთა ალტერნატიული ბანკის შექმნის შესაძლებლობა, რომლის არსებობის შესახებ ინფორმაცია არ იქნება ხელმისაწვდომი პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის, არამედ არსებული მდგომარეობით, მონაცემთა ბანკზე წვდომაც უკონტროლოა. მოსარჩელე მხარე მაგალითისთვის ასახელებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ „112“-ის სამსახურისთვის მონაცემთა ბანკიდან კომუნიკაციის განმახორციელებელი სუბიექტის გეოლოკაციის მონაცემების გადაცემის შესაძლებლობას სასამართლოს ნებართვის გარეშე. არსებულ კანონმდებლობასთან დაკავშირებით მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ვერ აკონტროლებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიებიდან მონაცემთა ბანკის წამოღების პროცესს, მისი ზედამხედველობა მხოლოდ იმ მონაცემთა ბანკებზე ვრცელდება, რომელზეც უსაფრთხოების სამსახური მოახდენს დაშვებას. შესაბამისად, არ გამოირიცხება სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ინფორმაციის მრავალჯერადად კოპირების შესაძლებლობა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ზედამხედველობის თავიდან აცილების მიზნით.
30. მოპასუხემ სადავო ნორმებთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება ადგენს სათანადო ორგანოს უფლებამოსილებას, ჰქონდეს დასახელებული ტექნიკური შესაძლებლობა და გამოიყენოს იგი მხოლოდ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევაში. მოპასუხის აზრით, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება მიუთითებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევებზე და გამორიცხავს კოპირებული მონაცემების გაცნობას სასამართლოს წინასწარი ან შემდგომი ნებართვის გარეშე. ამიტომაც, თავისთავად, შენახვის ფაქტი არ გულისხმობს ამ ინფორმაციის გაცნობას, იგი მხოლოდ ადგენს ამ ინფორმაციის გაცნობის შესაძლებლობის არსებობას ორი წლის განმავლობაში, რა დროსაც სრულად არის დაცული საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნები.
31. მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ კავშირგაბმულობის ქსელიდან/კომპიუტერული სისტემიდან მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირებისას ობიექტურად შეუძლებელია პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ჩართულობის უზრუნველყოფა, ვინაიდან ეს არაგონივრულად მაღალ ხარჯებთან არის დაკავშირებული.
32. მოპასუხე არ იზიარებს მოსარჩელეთა არგუმენტაციას ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების ტექნიკური შესაძლებლობის არამართლზომიერად გამოყენების რისკებთან დაკავშირებით. მისი აზრით, ამგვარი შესაძლებლობის ბოროტად, ფარულად გამოყენება შეუძლებელია, ვინაიდან აღნიშნული სისტემის გამოყენების პროცესს აკონტროლებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი, რომლის თანხმობის გარეშე შეუძლებელია ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვება. მოპასუხის განმარტებით, მოქმედი კანონმდებლობის საფუძველზე, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის გარანტირებულია სრული წვდომა მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემაზე და დაშვება შესაბამის ტექნიკურ არქიტექტურასთან. მოპასუხის აზრით, არ არსებობს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ შესაბამისი მოქმედებების განხორციელების და სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს მიერ სატელეფონო ფარული მიყურადების და ჩაწერის საფრთხე. ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ ტექნიკური თვალსაზრისით, ფარული მიყურადების შესაბამისი მექანიზმის ასამოქმედებლად ერთმანეთს ემთხვევა სამართალდამცავი უწყებისა და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მოქმედებები, შინაარსობრივი თვალსაზრისით, ინსპექტორის ფუნქცია მაინც კონტროლის განხორციელებას გულისხმობს, რადგან სწორედ კონტროლის მიზნით არის ჩართული ინსპექტორი აღნიშნულ პროცესში.
33. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორთან მიმართებით, მოპასუხე მხარემ ასევე აღნიშნა, რომ კანონმდებლობით გაწერილია გარე კონტროლის მექანიზმისთვის აუცილებელი დამოუკიდებლობის სათანადო გარანტიები. იმავდროულად, ინსპექტორს გააჩნია ინსპექტირების განხორციელების უფლებამოსილება, რაც გულისხმობს მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებას. ინსპექტორი უფლებამოსილია, როგორც საკუთარი ინიციატივით, ისე დაინტერესებული პირის განცხადების საფუძველზე განახორციელოს ნებისმიერი მონაცემთა დამმუშავებლისა და უფლებამოსილი პირის შემოწმება, შევიდეს ნებისმიერ დაწესებულებასა თუ ორგანიზაციაში და გაეცნოს სათანადო (მათ შორის, კომერციული და პროფესიული საიდუმლოების შემცველ) დოკუმენტსა და ინფორმაციას, აგრეთვე ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობისა და დანაშაულის გამოძიების ამსახველ მასალას, მიუხედავად მათი შინაარსისა და შენახვის ფორმისა. მოპასუხის განმარტებით, სწორედ აღნიშნული უფლებამოსილებები ემსახურება სამართალდამცავი ორგანოების მიერ კანონის გვერდის ავლით პერსონალური მონაცემების შეგროვების პრევენციას ან ალტერნატიული პროგრამის შექმნის თავიდან აცილებას.
34. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ დასახელებული უფლების ნაკლებად მზღუდველი საშუალებები - ინფორმაციის რეალურ დროში მიწოდება ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიების ან სპეციალური დამოუკიდებელი უწყების მიერ არაეფექტურია და ვერ უზრუნველყოფს კანონის მიზნების მიღწევას. კერძოდ, მოპასუხე აღნიშნავს, რომ ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიების მოგების მიღებაზე ორიენტირებულობა განაპირობებს მათ ნაკლებ ინტერესს, იზრუნონ პერსონალურ მონაცემთა უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე. თავის მხრივ, დამოუკიდებელი უწყების შექმნაც არაეფექტურია, ვინაიდან გამოიწვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის დარღვევას და მნიშვნელოვნად შეამცირებს საგამოძიებო ორგანოების საქმიანობის ოპერატიულობას.
35. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტის ორგანიზაციული უზრუნველყოფის სამსახურის უფროსმა ინსპექტორმა დავით გაბეხაძემ აღწერა ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების პროცესში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მონაწილეობა, კერძოდ, ფარული საგამოძიებო ღონისძიების განხორციელების თაობაზე სასამართლო განჩინების ერთ ეგზემპლარს იღებს ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი, ხოლო ერთი ეგზემპლარი ეგზავნება პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორს. როდესაც ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი იღებს პროკურორის დადგენილებას ან მოსამართლის განჩინებას კონკრეტული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების თაობაზე, ეს მონაცემი იტვირთება შესაბამის ინტერფეისში და იგზავნება პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორთან შესაბამისი ობიექტის აქტივაციის მოთხოვნით. ინსპექტორის ფუნქცია ამ შემთხვევაში შემოიფარგლება ობიექტის აქტივაციის შესახებ მოთხოვნის სასამართლო განჩინებასთან შესაბამისობის შემოწმებით. იმ შემთხვევაში, თუ აღმოჩნდება, რომ ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტის მიერ ინიცირებული ბრძანება ობიექტზე არ ესადაგება შესაბამის განჩინებას, ინსპექტორს შეუძლია, არ გასცეს თანხმობა ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების შესახებ.
36. რაც შეეხება საკითხს, შესაძლებელია თუ არა ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისთვის გათვალისწინებული შესაბამისი ტექნიკური აპარატურის გვერდის ავლით ამა თუ იმ პირმა მოახდინოს ინფორმაციის უკანონო მიღება, დავით გაბეხაძე განმარტავს, რომ თეორიულად შესაძლებელია სხვადასხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით მოხდეს ინფორმაციის ფარული დაუფლება, თუმცა აღნიშნული უკანონო ქმედებების განხორციელება გამორიცხულია თავად მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის ფარგლებში. უფრო კონკრეტულად, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემაში უფლებამოსილი პირი მოკლებულია შესაძლებლობას, დამოუკიდებლად და გამოუაშკარავებლად განახორციელოს ინფორმაციის ფარული მოპოვება. მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემაში განხორციელებული ნებისმიერი აქტივობა ავტომატურად მიეწოდება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს, შესაბამისად, თანამდებობის პირების თვითნებობის რისკი ამ პროცესში გამორიცხულია. დავით გაბეხაძის განმარტებით, კონტროლის მექანიზმი გამოიყენება მონაცემთა ბანკებში განხორციელებულ აქტივობებზეც, კერძოდ, მონაცემთა ბანკებში არსებულ ინფორმაციაზე ნებისმიერი მანიპულაცია, იქნება ეს წვდომა, ნახვა, ამოღება თუ ა.შ., ამის თაობაზე ლოგირების მონაცემები ასევე ავტომატურად მიეწოდება პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორს. გარდა ამისა, დავით გაბეხაძის განმარტებით, მონაცემთა ბანკის სახელმწიფო უწყებაში არსებობა განაპირობა შესაგროვებელი ინფორმაციის დიდმა რაოდენობამ, რისი აკუმულირების შესაძლებლობა ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიებს არ გააჩნდათ.
37. დავით გაბეხაძემ დამატებით მიუთითა სადავო ნორმის, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების იმ შინაარსზე, რომელიც შესაბამის ორგანოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, განათავსოს სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. მოწმის განმარტებით, მოცემული წინადადება ემსახურება ერთადერთ მიზანს, უზრუნველყოს უფლებამოსილი ორგანოს მიერ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის განთავსება იმ შემთხვევაში, თუ მომსახურების მიმწოდებელს არ აქვს აღნიშნული სისტემის შეძენის ფინანსური შესაძლებლობა.
38. მოწმემ მიუთითა იმ რისკებზე, რომლებსაც მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის ადმინისტრირების ფუნქციის მომსახურების მიმწოდებლისთვის გადაცემა ქმნის. მხედველობაშია მისაღები სატელეკომუნიკაციო კომპანიის შესაძლო პირადი დაინტერესება, რაც შესაძლოა, გამოიხატოს პირისთვის მის მიმართ გამოყენებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების შესახებ ინფორმაციის მიწოდებაში, რაც საფრთხეს შეუქმნიდა სახელმწიფო უსაფრთხოების ინტერესებს. ადმინისტრირების ფუნქციის სახელმწიფო ორგანოსთვის გადაცემა გამორიცხავს მიმწოდებელი კომპანიის მიერ ფარული საგამოძიებო მოქმედების ობიექტის შესახებ ინფორმაციის ქონას.
39. დავით გაბეხაძის განმარტებით, ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა არ ვრცელდება ინტერნეტმონაცემების გადაჭერებთან მიმართებით, გამომდინარე იქიდან, რომ ამის ფიზიკური შესაძლებლობა არსებული ინფრასტრუქტურის პირობებში არ არსებობს. იმავდროულად, ინტერნეტგადაჭერა ხასიათდება გარკვეული სპეციფიკით, კერძოდ, მისი განხორციელება შესაძლებელია ნებისმიერი სხვა ტექნიკური საშუალებით, ნებისმიერი პირის მიერ, შესაბამისად, შეუძლებელია თითოეული კომპიუტერის ელექტრონული კონტროლი პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ.
40. მოწმემ ასევე ყურადღება გაამახვილა „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლზე და განმარტა, რომ, მიუხედავად საკანონმდებლო დანაწესისა, რომელიც კონტრდაზვერვითი საქმიანობის მიზნებისთვის სახელმწიფო საიდუმლოებისთვის მიკუთვნებულ მონაცემთა დამუშავების შესაძლებლობას ქმნის პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ზედამხედველობის გარეშე, „კონტრდაზვერვითი საქმიანობის შესახებ“ კანონი რეალურად პრაქტიკაში არ გამოიყენება. ამასთან, არსებული არქიტექტურის პირობებში, ტექნიკურად მაინც შეუძლებელი იქნება ინფორმაციის მოპოვება ორმაგი კონტროლის გარეშე.
41. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ „112“-ის სამსახურისთვის მონაცემთა ბანკიდან ობიექტის გეოლოკაციის შესახებ ინფორმაციის მიწოდებასთან დაკავშირებით დავით გაბეხაძემ განმარტა, რომ დაზარალებულის მიერ აღნიშნული სერვისით სარგებლობა გულისხმობს მის ავტომატურ ნებართვას მისი გეოლოკაციის მონაცემის განსაზღვრასთან დაკავშირებით, ე.ი. არსებობს პერსონალური მონაცემის მფლობელის ნებართვა მის შესახებ არსებული მონაცემის დამუშავების შესახებ. მოწმის განმარტებით, აღნიშნულ მონაცემებზე ავტომატური წვდომა აუცილებელია, ვინაიდან ინფორმაციის მოპოვებისთვის სასამართლოს განჩინების ან პროკურორის დადგენილების სავალდებულოობა აღნიშნულ ღონისძიებას არაეფექტურს გახდიდა. ამასთან, მოცემული ღონისძიება გამოიყენება მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევებში, როდესაც დაზარალებული დამოუკიდებლად ვერ ახდენს საკუთარი გეოლოკაციის განსაზღვრას.
42. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა თამარ ქალდანმა დაასახელა ოთხი ძირითადი უფლებამოსილება, რომელიც ინსპექტორს სტანდარტული ზედამხედველობის ფარგლებში გააჩნია, კერძოდ, კონსულტაციების გაწევა, ინსპექტირება, მონაცემთა სუბიექტების განცხადებების განხილვა და საზოგადოების ინფორმირება. მოწმის განმარტებით, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ფარული საგამოძიებო ღონისძიების განხორციელებაზე ორეტაპიან ელექტრონულ სისტემაში თანხმობას არ გასცემს პროკურორის დადგენილების ან მოსამართლის განჩინების მისთვის ჩაბარების მომენტამდე. სათანადო დოკუმენტის მიღების შემდეგ, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ფუნქციას წარმოადგენს, ერთი მხრივ, ელექტრონული კომუნიკაციის განმახორციელებელი ორგანოს ინფრასტრუქტურიდან მიღებული, ხოლო მეორე მხრივ, უფლებამოსილი ორგანოს მიერ მიწოდებული სატელეფონო მოსმენის დაწყების და შეწყვეტის დროსთან, ფარგლებთან და ხანგრძლივობასთან დაკავშირებული ინფორმაციის შედარება. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის განმარტებით, ყოველივე აღნიშნულის უზრუნველსაყოფად შექმნილია შიდა ელექტრონული სისტემა.
43. მოწმის განმარტებით, ინსპექტირება სტანდარტული პროცედურაა და მოიცავს მოქალაქის განცხადების საფუძველზე ან საკუთარი ინიციატივით ნებისმიერი დაწესებულებიდან ინფორმაციის ნებისმიერ დროს გამოთხოვის, ვიზუალური ან სხვა ტიპის დათვალიერების, კონკრეტულ ადამიანებთან გასაუბრების, მონაცემთა ბაზების შემოწმების უფლებას.
44. კოპირებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით მოწმემ აღნიშნა, რომ კანონი ითვალისწინებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ორ ფუნქციას - ინსპექტირებას და უფლებამოსილი ორგანოს მონაცემთა ბანკების კონტროლის ელექტრონულ სისტემას. მოწმის განმარტებით, ინსპექტორისთვის მონაცემთა ბანკში ლოგირების შესახებ ინფორმაციის პროაქტიულ რეჟიმში ელექტრონულად მიწოდება არ ხდება, რაც განპირობებულია ინფრასტრუქტურული და ფინანსური პრობლემებით, თუმცა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს გააჩნია აღნიშნულ მონაცემთა ადგილზე შემოწმების უფლებამოსილება. აღნიშნული ინფორმაციის გადამოწმების მიზნით, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი იღებს გეგმიური და არაგეგმიური ინსპექტირების ჩატარების შესახებ გადაწყვეტილებას.
45. მოწმემ ყურადღება გაამახვილა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ ინიცირებულ კანონპროექტთან დაკავშირებით და აღნიშნა, რომ სასურველია, დაზუსტდეს ორი ძირითადი საკითხი, კერძოდ, ერთი მხრივ, ერთმნიშვნელოვნად განისაზღვროს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამოსილება ნებისმიერი დანაშაულის გამოძიების მიზნით განხორციელებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებთან დაკავშირებით, ხოლო მეორე მხრივ, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს მიეცეს ინფორმაციული ტექნოლოგიების აუდიტის ჩატარების უფლებამოსილება, რომლის ფარგლებშიც დამოუკიდებლად შემოწმდება ბაზები და ელექტრონული სისტემები. მოწმის განმარტებით, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ამოწმებს მონაცემთა დამუშავების კანონიერებას, მაშინ როდესაც აუდიტის უფლებამოსილება მთლიანად ინფრასტრუქტურის შემოწმება იქნება.
46. მოწმემ ასევე აღნიშნა, რომ ინტერნეტკომუნიკაციაზე რეალურ დროში გადაჭერის შემთხვევაში იგი მოკლებულია შესაძლებლობას, განახორციელოს რეალურ დროში ელექტრონული კონტროლი, თუმცა შესაძლებელია აღნიშნულ ქმედებაზე ინსპექტირების განხორციელება.
47. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეული საქართველოს მთავარი პროკურატურის საგამოძიებო ნაწილის საპროკურორო ზედამხედველობის სამმართველოს პროკურორის მაია ჯვარშეიშვილის განმარტებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა გარკვეულწილად ზღუდავს პროკურატურის უკანონო ქმედებებს იმ თვალსაზრისით, რომ არსებობს ყველა მტკიცებულების წარმომავლობის და მოპოვების კანონიერების გადამოწმების ვალდებულება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ამ მტკიცებულების ან მასზე დაყრდნობით მოპოვებული სხვა მტკიცებულებების დაუშვებლად ცნობა სისხლის სამართლის პროცესში. შესაბამისად, რეალურ დროში ინფორმაციის მოპოვება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ კონტროლის გარეშე კანონით დადგენილი წესის გარეშე მოპოვებულ მტკიცებულებად ჩაითვლება, რაც განაპირობებს მის დაუშვებლობას სისხლის სამართლის პროცესში. ამასთან, საპროცესო კანონმდებლობით განსაზღვრულია იმ ინფორმაციის განადგურების წესი და პროცედურა, რომელიც სისხლის სამართლის პროცესში მტკიცებულებად არ გამოიყენება.
II
სამოტივაციო ნაწილი
პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დაცვა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 და მე-20 მუხლებით
1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, ფუნდამენტური უფლებების განმარტებისას, პირველ რიგში, ყურადღებას ამახვილებს დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში ადამიანზე, როგორც მთავარ მიზანზე, ღირებულებაზე, თვითმყოფად, თავისუფალ და სხვა ადამიანების თანასწორ სუბიექტზე. სწორედ ამ სულისკვეთებით ცდილობს საკონსტიტუციო სასამართლო გაიაზროს თითოეული ფუნდამენტური უფლების შინაარსი, ფარგლები და პრაქტიკული ღირებულება, რადგან ეს ასე აუცილებელია ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობისა და პატივისცემისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში გაამახვილა ყურადღება თითოეული ფუნდამენტური უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შესაძლებლობის გზით ადამიანის თვითრეალიზაციის, თავისუფლების და ღირსების ხელშეუვალობის ურთიერთგანპირობებულობაზე. „თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია. ღირსება არის თითოეული ადამიანის თვითმყოფადობის საფუძველი და თანაბარი გარანტია, იყოს სხვებისგან განსხვავებული საკუთარ უნარებზე, შესაძლებლობებზე, გემოვნებაზე, განვითარების გზის ინდივიდუალურ არჩევანზე დამოკიდებულებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის N1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).
2. ნიშანდობლივია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ფუნდამენტური უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის შესაძლებლობასა და დაცვას დაუკავშირა სწორედ ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების განმარტებისას. “პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება ... ადამიანის ღირსების გამოხატულებაა. ... ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2).
3. წინამდებარე დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა განმარტოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ცალკეული ასპექტები, რომლებიც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 და მე-16 მუხლებით. სასამართლოს ამოცანა არ არის ამ მუხლებით დაცული სფეროების ერთმანეთისგან მკვეთრად გამიჯვნა, არამედ მიზანი არის ადამიანის პრივატულ სფეროსთან დაკავშირებული ფუნდამენტური ასპექტების კონსტიტუციური გარანტიების სრულყოფილად გააზრება.
4. ადამიანების თავისუფალი თვითრეალიზაცია - განვითარება საკუთარი უნარების, შესაძლებლობების, სურვილების, გემოვნების, არჩევანის შესაბამისად არის გზა პერსონალური ინდივიდუალიზმისკენ, შედეგად კი წყარო პლურალისტური და, მაშასადამე, განვითარების პერსპექტივის მქონე საზოგადოების შექმნისთვის/არსებობისთვის. ადამიანს აქვს უფლება, იყოს ისეთი, როგორიც თავად სურს, შეუძლია, მოსწონს. ამ თავისუფლებას ზღვარს უდებს მხოლოდ სხვათა ასეთივე თავისუფლება და ლეგიტიმური/კანონიერი ინტერესები. ადამიანისთვის იმანენტურია მოთხოვნილება განვითარებაზე, ინდივიდუალიზმზე, განსხვავებულობაზე, ბუნებრიობაზე, პირად სივრცეზე საკუთარი არჩევანის მიხედვით - სასურველ პირთა წრით, ურთიერთობებით, ქცევებით, მისწრაფებებით, მანერებით, ლექსიკით და ა.შ. სწორედ პიროვნების თავისუფალი განვითარების გარანტირებული შესაძლებლობა არის შანსი ინდივიდუალიზმისთვის, მრავალფეროვნებისთვის და, მაშასადამე, პროგრესისთვის. მხოლოდ თავისუფლება და პერსონალური ნების, არჩევანის თუ შესაძლებლობების მიხედვით პიროვნების განვითარება განაპირობებს ადამიანის ავტონომიურობას, თითოეულის განსხვავებულობასა და განუმეორებლობას, რაც ასე მნიშვნელოვანია როგორც საკუთარი პიროვნულობის შეგრძნების, თვითრეალიზაციის და ამ გზით პირადი ბედნიერების ძიებისთვის, განცდისთვის, ისე საზოგადოების ჯანსაღი განვითარებისთვის.
5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის მიხედვით, „ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება”, „რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს ადამიანის პიროვნული თვითგამორკვევისა და ავტონომიურობის უფლებას. სწორედ პიროვნულობა განსაზღვრავს ადამიანის არსს, მიუთითებს მის ინდივიდუალურ და სხვებისგან განმასხვავებელ მახასიათებლებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-54).
6. უფლება პიროვნების თავისუფალ განვითარებაზე ეფუძნება შემდეგ კუმულაციურ პირობებს: ა)საკუთარი ნების, გადაწყვეტილების, არჩევანის შესაბამისად განვითარების შესაძლებლობას; ბ)ამასთან, განვითარებას ამ სიტყვის ყველაზე ფართო გაგებით - ნებისმიერი შინაარსით და მიმართულებით. ამ სფეროს ამომწურავი განმარტება შეუძლებელია. ის მოიცავს ადამიანის თავისუფლებას სხვადასხვა სფეროში: პერსონალურ თვითგამორკვევას, ინტიმური, საოჯახო ურთიერთობების საკუთარი გადაწყვეტილებების და არჩევანის შესაბამისად წარმართვას, პირადი სოციუმის, გარემოცვის საკუთარი ნებით შერჩევას, სარწმუნოების თავისუფლად არჩევას და მის შესაბამისად ცხოვრებას, პოლიტიკურ, კულტურულ, სოციალურ თუ ეკონომიკურ ურთიერთობებში აქტივობას, სასურველი განათლების მიღებას, პროფესიისა თუ საქმიანობის არჩევას და ა.შ. შედეგად, პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება მოიცავს ძალიან ფართო სპექტრს უფლებრივი კომპონენტებისა: პიროვნების თვითგამორკვევის უფლებას, რომელიც, თავის მხრივ, მოიცავს საკუთარი წარმოშობის გარკვევის უფლებას, პიროვნული თვითიდენტიფიკაციის უფლებას - როგორც ფიზიკურად, ისე ფსიქოლოგიურად საკუთარი თავის შეგრძნების, გააზრების უფლებას; საკუთარი სქესისა და სექსუალური ორიენტაციის განსაზღვრას, სქესის შეცვლის უფლების ჩათვლით, და სხვა; ასევე ინფორმაციული თვითგამორკვევის უფლებას, თვითგამოხატვის უფლებას და ა.შ.
7. მაშასადამე, პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება გულისხმობს პირის უფლებას, დამოუკიდებლად, მესამე პირის (სახელმწიფოს ჩათვლით) ჩარევისა და მისგან კონტროლის გარეშე, განსაზღვროს საკუთარი მე, ვინაობა, ცხოვრების წესი, აირჩიოს გარესამყაროსთან, კონკრეტულ ადამიანებთან თუ საზოგადოებასთან ურთიერთობის შინაარსი, ფორმები, ინტენსივობა, დამოუკიდებლად განსაზღვროს საკუთარი ინტელექტუალური, კულტურული, სოციალური, სულიერი თუ სხვა ინტერესებისა და მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების გზები, საშუალებები. „საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს პიროვნების მოქმედების ზოგად თავისუფლებას. პიროვნების ავტონომიურობის, მისი თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება როგორც გარესამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას, ასევე ინდივიდის ფიზიკურ და სოციალურ იდენტობას, ინტიმური ცხოვრების ხელშეუვალობას, ადამიანთა გარკვეულ წრესთან პერსონალურ კავშირებს იმ ინტენსივობით, რაც აუცილებელია მისი პიროვნული სრულყოფისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-55).
8. პიროვნების თავისუფალი განვითარების კონტექსტში ადამიანი სარგებლობს ქცევის თავისუფლებით, რომლის ფარგლები პირობადებულია მხოლოდ კანონით აკრძალული ქცევით. მაშასადამე, ადამიანს აქვს საკუთარი ნების, არჩევანის და შესაძლებლობების მიხედვით ყველაფრის კეთების უფლება, რაც აკრძალული არ არის კანონით. „საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება გულისხმობს ადამიანის უფლებას, საკუთარი სურვილების შესაბამისად განაგოს თავისი ცხოვრება, თუნდაც საზოგადოების უმრავლესობის ან საშუალოდ გონიერი ადამიანის ხედვით ეს სურვილები არასათანადო და მიზანშეუწონელი იყოს. ... საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, საკუთარი შეხედულებით განკარგოს თავისი ფიზიკური თუ გონებრივი სფერო, იმისგან დამოუკიდებლად, მისი ასეთი გადაწყვეტილება იქნება დადებითი თუ უარყოფითი შედეგის მომტანი მისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის N2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-35,47).
9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას ამ უფლების სრულყოფილი განმარტების საჭიროების წინაშე, მით უფრო, რომ ეს ობიექტურად შეუძლებელიც არის. მოცემული დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს მხოლოდ ამ უფლების იმ ფუნდამენტურ ასპექტებს, რომლებიც ქმნის და ავსებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.
10. ამ კონტექსტში პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება იცავს ადამიანის პიროვნულობის განმსაზღვრელ ისეთ ფუნდამენტურ ღირებულებას, როგორიცაა უფლება პრივატულ სფეროზე, პირად სივრცეზე, რაც მოიცავს ადამიანის თავისუფლების შემდეგ გამოხატულებებს: განმარტოების უფლებას (უფლებას, დარჩეს მარტო), უფლებას, თავად განსაზღვროს გარესამყაროსთან, საზოგადოებასთან ურთიერთობის ფორმა, დრო, ინტენსივობა, გააკეთოს არჩევანი ნებისმიერ საკითხზე, რომელიც ეხება პირადად მას, ნებისმიერი შინაარსისა და სახის ურთიერთობებს მისთვის სასურველ პირებთან სხვებისაგან დამოუკიდებლად, მათი ინფორმირების გარეშე და მათგან თავისუფალ პირობებში. პირადი სივრცის პრივატულობა სწორედ იმაში გამოიხატება, რომ ადამიანს გარანტირებულად უნდა ჰქონდეს მხოლოდ საკუთარი გადაწყვეტილებისა და ნების შესაბამისად, საზოგადოებრივი კონტროლისგან თავისუფალ პირობებში, სივრცეში განავითაროს საკუთარი პიროვნება, ურთიერთობები მხოლოდ მისთვის სასურველ პირებთან, მისთვის მისაღებ თემებსა თუ საკითხებზე, მისთვის სასურველი ფორმითა თუ მანერით, სტილით, იყოს ისეთი, როგორიც არის, საზოგადოებრივი აზრისთვის ანგარიშის გაწევის მხედველობაში მიღების ვალდებულების გარეშე.
11. საჯარო სივრცეში თითოეული ადამიანი შესაძლოა შეზღუდული იყოს, სულ მცირე, სხვათა პატივისცემის, საზოგადოებრივი აზრისთვის ანგარიშის გაწევის ვალდებულებით, რამაც შესაძლოა დააკორექტიროს მისი ქმედება. უფლება პირად სივრცეზე კი ქმნის შესაძლებლობას, ადამიანმა საზოგადოების, ნებისმიერი მესამე პირის, სახელმწიფოს ჩართულობის, კონტროლის, შესაბამისად, მათთვის ანაგარიშის გაწევის საჭიროების გარეშე, საკუთარი არჩევანის მიხედვით, თავისუფლად შექმნას მისთვის სასურველი გარემო. თუმცა ცხადია, ასეთი თავისუფლებაც არ არის აბსოლუტურად უსაზღვრო - ყველა ადამიანის თავისუფლება შეზღუდულია სხვათა უფლებებით და ლეგიტიმური ინტერესებით.
12. იმავდროულად, პირადი ცხოვრების ძირითადი სფერო - ადამიანის ინტიმური, სექსუალური ურთიერთობები, ოჯახური ცხოვრება, მისი ჩვევები, მოძღვრისთვის აღსარებისას მინდობილი ინფორმაცია, სამედიცინო გამოკვლევების შედეგები, ადამიანის ემოციები და გრძნობები, მათი პრივატულ სფეროში გამოხატვის ფორმები უნდა იყოს განსაკუთრებულად დაცული სახელმწიფოსა და ნებისმიერი მესამე პირის ზედამხედველობისაგან.
13. პიროვნების თავისუფალი განვითარება უპირობოდ გულისხმობს ინდივიდის არჩევანს, თავად გადაწყვიტოს, რომელ ინფორმაციას არ გახდის საჯაროს საკუთარ თავთან მიმართებით. თითოეული ადამიანის არჩევანი საჭიროებს სამართლებრივ დაცვას, რაც გარანტირებულია როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური თვალსაზრისით. აღნიშნული გულისხმობს, ერთი მხრივ, ინდივიდის უფლებას, განსაზღვროს საკუთარი ქმედებები და არჩევანი გააკეთოს იმის სასარგებლოდ, რასაც ყველაზე გონივრულად და შესაფერისად მიიჩნევს, ხოლო, მეორე მხრივ, - სახელმწიფოს ვალდებულებას, არ დაუშვას აღნიშნულ უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევა.
14. ადამიანების თავისუფალი განვითარების პერსპექტივა ძალიან მყიფე ხდება პერსონალური ავტონომიურობის საეჭვოობის პირობებში. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ რეალური, ფაქტობრივი ხელშეუხებლობა ადამიანის პირადი სივრცისა, არამედ ასეთი ხელშეუხებლობის მყარი შეგრძნება, განცდა, აღქმადობა ადამიანის მხრიდან. ამ თვალსაზრისით, სახელმწიფო ხელისუფლების ქმედებებიც და სამართალიც იმდენად დამაჯერებელი უნდა იყოს ადამიანებისთვის, რომ ისინი მუდმივი ეჭვით არ ცხოვრობდნენ, არის კი მათი პირადული სივრცე რეალურად დაცული, ხელშეუხებელი. ადამიანის პერსონალური ატონომიურობისა და პირადი სივრცის, მისი ნების, გადაწყვეტილების გარეშე ნებისმიერი ფორმითა და ინტენსივობით განსაჯაროების, ნებისმიერი მესამე პირის მხრიდან ხელმისაწვდომობის საფრთხეზე დაფიქრებაც კი თრგუნავს ადამიანის თვითგამორკვევას, ინიციატივას, თვითრეალიზაციის პერსპექტივებს, რაც ერთნაირად აფერხებს როგორც ადამიანების პერსონალურ, ისე საზოგადოების ჯანსაღ და დამოკრატიულ განვითარებას.
15. ზედმეტია იმის მტკიცება, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარება ფუნდამენტური უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის შედეგად თვითრეალიზაციის შესაძლებლობაში გამოიხატება. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციი მე-16 მუხლს შეიძლება ჰქონდეს ფუნდამენტური უფლებების ფარგლების გააზრებისთვის დამატებითი დატვირთვა იმ გაგებით, რომ ის ხაზს უსვამს თითოეული უფლების მნიშვნელობას ადამიანის თავისუფალი განვითარებისთვის, მაშასადამე, აჩენს ვალდებულებას, თითოეული უფლება განმარტებულ იქნეს სწორედ ადამიანის თავისუფალი განვითარების უზრუნველყოფის პერსპექტივით.
16. იმავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლი მოიცავს ყველა იმ უფლებას თუ ინტერესს, რომელიც განაპირობებს პიროვნების თავისუფალი განვითარების შესაძლებლობას, მაგრამ ამასთან მკაფიო მიმართება არ აქვს რომელიმე ფუნდამენტურ უფლებასთან. „...კონსტიტუციის მე-16 მუხლის მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-16 მუხლი ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის N2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-57).
17. მოცემულ საქმეშიც საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმებით მოწესრიგებული ურთიერთობების შინაარსის გათვალისწინებით, შეაფასებს მათ მიმართებას და შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით დაცულ სფეროსთან.
18. როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება სწორედ პიროვნების თავისუფალ განვითარებასთან და ადამიანის ღირსებასთან მჭიდრო კონტექსტში განმარტა.
19. საკონსტიტუციო სასამართლოს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის განმარტებისას, არაერთხელ გაუმახვილებია ყურადღება პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ღირებულებაზე, მის მნიშვნელობაზე: „ეს უფლება სასიცოცხლოდ აუცილებელია ადამიანის თავისუფლების, თვითმყოფადობისა და თვითრეალიზაციისათვის, მისი სრულყოფილად გამოყენების ხელშეწყობა და დაცვა არსებითად განმსაზღვრელია დემოკრატიული საზოგადოების განვითარებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). “pირადი ცხოვრების კონსტიტუციური უფლება თავისუფლების კონცეფციის განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. ეს არის პიროვნების უფლება, მისი შეხედულებით ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, განსაზღვროს საკუთარი ადგილი, დამოკიდებულება და კავშირი გარე სამყაროსთან. პირადი ცხოვრების უფლება არის თითოეული ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძველი” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის განჩინება N1/2/458 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები _ დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ,“ II-4). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, “ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4). “თავისუფალი, დემოკრატიული საზოგადოება მოითხოვს ადამიანის პირადი ავტონომიის პატივისცემას, მასში სახელმწიფოსა და კერძო პირების ჩარევის მინიმუმამდე შემცირებას. ეს საზოგადოების არსებობის თანმდევი, ბუნებრივი მოთხოვნილებაა, რომლის დაცვის ლეგიტიმური მოლოდინი ყველას გააჩნია” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება N2/1/484 საქმეზე `საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია~ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15). „პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე). აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა), ისე განსაზღვრულ პირთა წრე, ვისთანაც პირს სურს კომუნიკაცია, ვისაც ის ირჩევს კონკრეტული ურთიერთობისათვის, ასევე საკითხები, რომელთა ანონიმურობა და ხელშეუხებლობა ან პირთა მხოლოდ კონკრეტულ წრეში განსაჯაროებაც სურს პირს. კერძო, პირად სივრცეს (სფეროს) ადამიანი თავად ქმნის და აქვს გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ მის მიერ შერჩეულ, სასურველ ან მისთვის საჭირო საკითხებზე კომუნიკაცია მიუწვდომელი, ანონიმური, ხელშეუხებელი დარჩება ყველა იმ პირისათვის, რომელიც მან საკუთარი პირადი სივრცის მიღმა დატოვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3). “ადამიანის უფლება, იარსებოს საზოგადოებისგან დამოუკიდებლად, ჰქონდეს ურთიერთობა პირთა იმ წრესთან, რომელსაც ის აირჩევს, წარმოადგენს პიროვნების არსებობისათვის აუცილებელ ფაქტორს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება N2/1/484 საქმეზე `საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია~ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).
20. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შემდეგი უმნიშვნელოვანესი კომპონენტები: პირადი საქმიანობის ადგილის ხელშეუხებლობა; პირადი ჩანაწერის ხელშეუხებლობის უფლება; მიმოწერის თავისუფლება; სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით საუბრის თავისუფლება; ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლება; საცხოვრებელი ბინისა და სხვა მფლობელობის ხელშეუხებლობის უფლება.
21. ბუნებრივია, ეს უფლებრივი კომპონენტები არ ამოწურავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შინაარსს. საკონსტიტუციო სასამართლომ რამდენჯერმე მიუთითა, რომ არაერთი უფლებრივი კომპონენტი დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის სხვა მუხლებითაც, როგორებიცაა: 41-ე, 36-ე მუხლები, ასევე მე-16 მუხლი, რომელიც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მოიცავს პირადი ცხოვრების, ადამიანის პირადი სივრცის ხელშეუხებლობის ყველა ასპექტს. ის, ერთი მხრივ, წარმოადგენს საფუძველს და ზოგად ნორმას კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული სფეროსთვის, ხოლო, მეორე მხრივ, დამატებით გარანტიას პირადი ცხოვრების ყველა იმ კომპონენტისთვის, რომელიც სპეციალურად არ არის რეგულირებული კონკრეტული მუხლით. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის კონსტიტუციური დაცვის ფარგლების გააზრების კონტექსტში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი შეიძლება ჩაითვალოს მე-16 მუხლით დაცული სფეროსთვის სპეციალურ ნორმად იმ გაგებით, რომ ის არეგულირებს პიროვნების განვითარების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს სფეროს.
22. მოცემული დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მხოლოდ წინამდებარე დავისთვის რელევანტურ უფლებრივ კომპონენტებზე. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული ადამიანის პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, ტექნიკური საშუალებებით საუბრისა და, აგრეთვე, ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინების ხელშეუხებლობის უფლებას.
23. სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით საუბარი გულისხმობს ადამიანების (ორი ან მეტი პირის) კომუნიკაციას ტელეფონის ან ვერბალური კომუნიკაციისთვის განკუთვნილი ინტერნეტპროგრამების გამოყენებით. ხოლო ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებების ხელშეუხებლობის უფლებით დაცულია კომუნიკაცია ტელეფონის, ფაქსის, ელექტრონული ფოსტის, შესაბამისი ინტერნეტპროგრამების და სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით. იმავდროულად, დაცულია როგორც სადენიანი (ოპტიკურბოჭკოვანი), ისე უსადენო (რადიოტალღებზე მომუშავე) ელექტრონული საკომუნიკაციო სისტემებით დამყარებული კომუნიკაცია. „კონსტიტუციის მიზანი ამ შემთხვევაში არის, დაიცვას პირებს შორის ნებისმიერი საშუალებით საუბრისა და მიმოწერის შესაძლებლობა. ამ უფლების უზრუნველყოფის ფარგლებში სახელმწიფოს ზოგადად ეკრძალება, გაეცნოს სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით წარმოებული საუბრებისა და შეტყობინებების შინაარსს, აგრეთვე დააწესოს კონტროლი, ვისთან და რა ინტენსივობით შედგა ასეთი ურთიერთობები (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6).
24. დაცული სფეროს არსი არის, პირველ რიგში, ნებისმიერი ამ ტექნიკური საშუალებით ვერბალურად თუ სხვა გზით (მიმოწერით) კომუნიკაციის შინაარსის ხელშეუხებლობა, ანუ გაცვლილი ინფორმაციის ანონიმურობა ნებისმიერი მესამე პირისგან, სახელმწიფოს ჩათვლით. ამ უფლებრივი კომპონენტებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი იცავს კომუნიკაციის თავისუფლებას. ეს უფლება არის გარანტია ადამიანებისთვის, თავად განსაზღვრონ დამოუკიდებლად, მათი სურვილისა და არჩევანის მიხედვით, კომუნიკაციის შინაარსი და პირთა წრე (პარტნიორები), ვისთანაც სურთ ურთიერთობა, მოსაზრებების გაცვლა კონკრეტულ საკითხებზე, თემებზე. იმავდროულად, ეს უფლება უზრუნველყოფს ადამიანების თვითგამოხატვას მათთვის სასურველ და მისაღებ სოციუმში, რაც უპირობოდ დაცული უნდა იყოს ამ პროცესში ჩარევის, კონტროლის შიშით განპირობებული თვითშეზღუდვისგან, თავშეკავებისაგან, ვინაიდან თავისუფალი თვითგამოხატვა შესაძლებელია სწორედ მხოლოდ აბსოლუტური თავისუფლებით, ნებელობით, პერსონალური გადაწყვეტილების მიხედვით, სასურველი დოზითა და ფორმით ინდივიდუალიზმის დემონსტრირებით. ამ თვალსაზრისით, ეს უფლება ემსახურება და უზრუნველყოფს ინფორმაციული თვითგამორკვევისა და აზრის, გამოხატვის თავისუფლებებს ან დაკავშირებულია მათთან. აზრის და გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს არა მხოლოდ კონკრეტული შინაარსის მოსაზრებების, ინფორმაციის ამა თუ იმ ფორმით გამოხატვას და ამ გზით თვითრეალიზაციას, არამედ, მათ შორის, კონკრეტულ პირებთნ, კონკრეტულ სოციუმში ამ მოსაზრებების გაცვლასაც, რასაც სწორედ მე-20 მუხლი უზრუნველყოფს. „დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა და განვითარება წარმოუდგენელია, შეუძლებელია ინფორმაციის თავისუფლების, აზრთა გაცვლისა და ადამიანების ნებისმიერ სფეროში თავისუფალი კომუნიკაციის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ... ადამიანებს აქვთ უფლება, მათთვის სასურველი ან საჭირო ინფორმაცია მიაწოდონ მხოლოდ კონკრეტულ პირს (პირებს), ანუ აქვთ უფლება, აირჩიონ თემები, ინტერესები და პირთა წრე, ვისთანაც ამ თემებზე კომუნიკაცია სურთ ... ამიტომ, თუ არ იქნება ინფორმაციის დაცულობის და პირთა ანონიმურობის დაცვის შესაბამისი გარანტია, ეს კითხვის ქვეშ დააყენებს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას, ამასთან, დააბრკოლებს, გაართულებს ამ გზით კომუნიკაციას ნებისმიერ სფეროში. რაც, საბოლოო ჯამში, ხელს შეუშლის დემოკრატიული პროცესების განვითარებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).
25. იმავდროულად, სატელეფონო ან სხვა ტექნიკური საშუალებებით კომუნიკაციის ხელშეუხებლობა, ცხადია, გულისხმობს არა მხოლოდ გაცვლილი ინფორმაციის დაცულობას, არამედ, მათ შორის, ადამიანების იმ არჩევანის ანონიმურობასაც, კონკრეტულად ვისთან, როდის, რა საშუალებით, სად და რა ხანგრძლივობით ექნებათ კომუნიკაცია. არა მხოლოდ იმიტომ, რომ ასეთი მონაცემები ინფორმაციულობის ხარისხის მიხედვით, ცალკეულ შემთხვევაში, არანაკლები ინფორმაციის მატარებელი შეიძლება იყოს, ვიდრე კონკრეტული კომუნიკაციის შინაარსი, არამედ, პირველ რიგში, იმიტომაც, რომ ადამიანის პირადი სივრცე გულისხმობს საკუთარ სოციუმზე ინდივიდუალური და დამოუკიდებელი არჩევანის ანონიმურობის უფლებასაც.
26. ტექნოლოგიების განვითარების პარალელურად კომუნიკაციის ფორმათა ჩამონათვალი სისტემატურად იზრდება. ადამიანები თავიანთ პირად ინტერესებსა და მოსაზრებებს სულ უფრო მეტად ანდობენ თანამედროვე ტექნოლოგიებს, თუმცა ინოვაციების პარალელურად იზრდება სახელმწიფოს თუ კერძო პირების ცდუნებაც, მიიღონ, გააანალიზონ და გამოიყენონ პერსონალური ინფორმაცია განსხვავებული მიზნებით. თავისთავად, აღნიშნული ქმედებები შესაძლებელია ყოველთვის არ მოდიოდეს წინააღმდეგობაში ადამიანის ძირითად უფლებებთან, თუმცა აუცილებელია მათი ზედმიწევნითი და სწორი რეგულირება.
27. დასახელებული უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობისთვის და ამ გზით ადამიანების განვითარებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არსებობა, რამაც უნდა უზრუნველყოს ძალიან მყარი შეგრძნება ანონიმურობისა, ადამიანების ნებისა და გადაწყვეტილების გარეშე, მათი კომუნიკაციის აბსოლუტური ხელმიუწვდომლობისა ნებისმიერი მესამე პირისთვის, სახელმწიფოს ჩათვლით. ეს უფლებები ირღვევა მათი სრულად და ეფექტურად გამოუყენებლობის მიზეზით იმ პირობებში, თუ ადამიანებს აქვთ შიში ანონიმურობის სიმყიფისა, თუ ისინი ცხოვრობენ იმ შეგრძნებითა და განცდით, რომ მათი კომუნიკაციის შინაარსი ხელმისაწვდომია მესამე პირებისთვის. რადგან სასურველ პირებთან სასურველ თემებზე კომუნიკაცია იმ შეგრძნებით, რომ ეს სივრცე და კომუნიკაცია სულაც არ არის ანონიმური, მაღალი ალბათობით, თავისთავად ცვლის კომუნიკაციის, აზრის გამოხატვის ფორმასაც და შინაარსსაც, მათ შორის, აზრის გამოხატვაზე/კომუნიკაციაზე უარის თქმის ჩათვლით, რაც საფუძველშივე ეწინააღმდეგება და გამორიცხავს საკუთარი არჩევანის მიხედვით განვითარებას, ავიწროებს, აღარიბებს პირად სივრცეს.
28. ადამიანის პირადი ცხოვრების დაცულობას უზრუნველყოფს კონსტიტუციით გათვალისწინებული სახელმწიფოს შესაბამისი ვალდებულებები: „ერთი მხრივ, არსებობს სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება, უზრუნველყოს პირადი ცხოვრების პატივისცემა და ამ უფლებით ეფექტიანი სარგებლობა, რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს პიროვნების თავისუფალი განვითარების ხელშემშლელი გარემოებების, შეზღუდვების უგულებელყოფას, აღკვეთას. მეორე მხრივ, სახელმწიფოს აქვს ნეგატიური ვალდებულება, არ ჩაერიოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლებებით სარგებლობაში და, შესაბამისად, უზრუნველყოს პიროვნების დაცვა, მის პირად ცხოვრებაში სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების ან თანამდებობის პირების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-4). პირადი ცხოვრების ზემოაღნიშნული უფლებრივი კომპონენტების უზრუნველყოფის ფარგლებში სახელმწიფოს „ეკრძალება, გაეცნოს სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით წარმოებული საუბრებისა და შეტყობინებების შინაარსს, აგრეთვე, დააწესოს კონტროლი, ვისთან და რა ინტენსივობით შედგა ასეთი ურთიერთობები” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-6).
29. იმავდროულად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება არ არის აბსოლუტური. დემოკრატია ეყრდნობა რა კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის არსებობას, “უფლებათა უმრავლესობის შეზღუდვა აუცდენელია, რადგან მათი რეალიზაცია ხშირად წარმოშობს ღირებულებათა კონფლიქტს... მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება NN1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-45). „თანამედროვე სახელმწიფოს სტაბილურობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის პრიორიტეტების სწორად და სამართლიანად განსაზღვრა, ხელისუფლებისა და ადამიანის ურთიერთობის გონივრულად დაბალანსებული სისტემის შექმნა. ეს, პირველ რიგში, გამოხატულებას პოვებს ყოველი კონკრეტული უფლების შინაარსისა და ფარგლების ადეკვატურ საკანონმდებლო განსაზღვრაში“ (2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-5). პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, ამასთან იმ პირობის სავალდებულო დაცვით, რომ უფლებაში ჩარევა ლეგიტიმური მიზნების მიღწევისთვის აუცილებელი და პროპორციული გზით მოხდება.
30. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მნიშვნელოვან შეზღუდვას წარმოადგენს სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებებით წარმოებული შეტყობინების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევა. „ეს უფლება, ერთ-ერთი თვალსაჩინოა იმ უფლებებს შორის, რომელთა შინაარსის განსაზღვრისას, ხელისუფლება დემოკრატიული და პოლიციური სახელმწიფოების ზღვარზე გადის. ზოგადად, ადამიანებზე ფარული დაკვირვება პოლიციური სახელმწიფოსთვისაა დამახასიათებელი. იმავდროულად, ქვეყნის კონსტიტუციური წყობის, სახელმწიფო და ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა, დანაშაულის თავიდან აცილება, რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება ადამიანთა უფლებების ეფექტურ დაცვას, დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ვალდებულებაა. ზუსტად ამ საჯარო ინტერესების უზრუნველყოფას ემსახურება დასახელებული უფლების შეზღუდვა. ... ნებისმიერი დემოკრატიული სახელმწფოს ვალდებულებაა, მიიღოს ყველა შესაძლო ზომა, რათა აღიკვეთოს სერიოზული საფრთხეები, რომლებმაც შეიძლება დემოკრატიული ინსტიტუტების დესტაბილიზაცია გამოიწვიონ. ამიტომ ამ საფრთხეებთან ბრძოლისთვის, სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს, მათ შორის იმის შესაძლებლობაც, რომ განახორციელოს ფარული კონტროლი, თვალთვალი პირებზე (პირთა ჯგუფზე) რომელთაგანაც ეს საფრთხეები მომდინარეობს. ასეთ დროს, ზუსტად უფლებაში ჩარევის ფარული ხასიათი უზრუნველყოფს საჯარო ინტერესის დაცვის ეფექტურობას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-8,9).
31. იმავდროულად, სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვა, პირველ რიგში, სწორედ თითოეული ფუნდამენტური უფლებით, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ჩათვლით, სარგებლობისთვის, ხელშეუხებლობისთვის უმნიშვნელოვანესი საფუძველია. ამიტომ ხელისუფლების პასუხისმგებლობის ტვირთია, მონახოს გზა, რომელიც შესაძლებელს გახდის როგორც სახელმწიფო უსაფრთხოების, ისე ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის და თავისუფალი განვითარების ფუნდამენტური უფლებების დაცვას. კონსტიტუცია არ უშვებს მცირედ ალბათობასაც კი, რომელიმე ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა შესაძლებელი იყოს ამა თუ იმ უფლების დარღვევის ხარჯზე. სახელმწიფომ უნდა შეძლოს, დააბალანსოს ინტერესები ისე, რომ თავი გაართვას კონსტიტუციის უპირობო მოთხოვნას - დაცული იყოს როგორც ფუნდამენტური ულებებით შეუბღალავად სარგებლობის შესაძლებლობა, ისე კონსტიტუციით გათვალისწინებული სხვა ლეგიტიმური ინტერესები. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაშიც სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა, დაიცვას სახელმწიფო უსაფრთხოება, უზრუნველყოს დანაშაულის გამოძიება, ისევე როგორც მისი პრევენცია, მაგრამ, იმავდროულად, საფრთხის ქვეშ არ დააყენოს ადამიანების თავისუფალი განვითარების პერსპექტივები, არ დაარღვიოს მათი პირადი ცხოვრება. სახელმწიფო უსაფრთხოების საჯარო ინტერესისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით, ხელისუფლებამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, თავად დემოკრატიას არ უნდა შეუქმნას საფრთხე, რადგან სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვა ადამიანის პირადი სივრცის არაპროპორციულად შეზღუდვით, შეიცავს, დემოკრატიის დაცვის მიზნით, დემოკრატიისვე დარღვევის მაღალ რისკებს. „თავისთავად, დასახელებული საჯარო ინტერესების არსებობა, იმავდროულად, არ არის საკმარისი უფლებაში ჩარევის გამართლებისათვის. თვალსაჩინო უნდა იყოს ამ საჯარო ინტერესების დაცვის აუცილებლობა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონმდებლობა ადეკვატური მექანიზმებით უნდა ქმნიდეს ისეთ ვითარებას, რომ საჯარო ინტერესების მისაღწევად უფლებაში ჩარევა ხდებოდეს მხოლოდ რეალური აუცილებლობის შემთხვევაში. გარდა ამისა, სახელმწიფოს არა აქვს უფლება, სერიოზულ საფრთხესთან ბრძოლის მოტივით მიიღოს ნებისმიერი ზომები, რომლებსაც ის შესაბამისად და ადეკვატურად მიიჩნევს. უფლებაში ჩარევა, მისი ფარული ხასიათიდან გამომდინარე, აჩენს უფლებამოსილების გადამეტების, ბოროტად გამოყენების რისკს, რასაც შესაძლოა მავნე შედეგები მოჰყვეს მთლიანად დემოკრატიული საზოგადოებისთვის. შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში, უფლებაში ჩარევა შეიძლება იყოს გამართლებული მხოლოდ მაშინ, თუ კანონმდებლობა უზრუნველყოფილი იქნება ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვის ეფექტური მექანიზმებით. სახელმწიფო, რომელიც საკუთარ მოქალაქეებს აყენებს ფარული კონტროლის რისკის ქვეშ, არ უნდა სარგებლობდეს შეუზღუდავი უფლებამოსილებებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაუბალანსებელმა კანონმდებლობამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, შესაძლოა თავად დემოკრატია გახადოს ძალზე მყიფე და სათუო” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-9).
32. ზუსტად კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებას ემსახურება უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციით დადგენილი ფარგლები. ნიშანდობლივია, რომ კონსტიტუციის მე–20 მუხლი განსაზღვრავს მასში მოცემული უფლების როგორც მატერიალურ შინაარსს, ისე უფლების შეზღუდვის ფორმალურ გარანტიებს. შეზღუდვა უნდა იძლეოდეს დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის რეალურ შანსებს. ამასთან, ჩარევა პირად ცხოვრებაში უნდა იყოს აბსოლუტურად აუცილებელი, როდესაც სხვა ნაკლებმზღუდველი ღონისძიებების გამოყენება უშედეგოა ან უკავშირდება განსაკუთრებულ ძალისხმევას. სწორედ უფლებაში მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნების დაცვის აუცილებლობისას და მხოლოდ როგორც ერთადერთი შესაძლებლობის გამოყენების გზით ჩარევის უზრუნველსაყოფად, კონსტიტუციის უპირობო მოთხოვნაა, რომ „პირადი ცხოვრების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“. კომუნიკაციის საშუალებათა მიყურადება წარმოადგენს სერიოზულ ჩარევას პირადი ცხოვრების უფლებაში და საფრთხის ქვეშ აყენებს დემოკრატიული საზოგადოების საფუძვლებს. ამდენად, ასეთი მიყურადება უნდა განხორციელდეს მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო დაარწმუნებს მესამე ობიექტურ მხარეს - სასამართლოს, რომ არსებობს მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესი და მიღებული ინფორმაცია გამოყენებული იქნება სერიოზული საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი ექნება პირადი ცხოვრების უფლებაში თვითნებურ ჩარევას.
33. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებრივ კომპონენტებში სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე ჩარევის კონსტიტუციური გარანტიის მნიშვნელობა. კერძოდ: „პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევისთვის კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოსამართლის ბრძანების სავალდებულო პირობა ემსახურება კონკრეტული ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიების წინასწარი კონტროლის უზრუნველყოფას დამოუკიდებელი და ნეიტრალური ინსტანციის მიერ. ბუნებრივია, ეს, პირველ რიგში, მიმართულია ხელისუფლების მხრიდან უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილებისაკენ. სასამართლო არის არაპოლიტიკური ხელისუფლება, რაც განაპირობებს და, იმავდროულად, ავალდებულებს მას ნეიტრალურობას. პერსონალურად და არსებითად დამოუკიდებელ, კანონმორჩილ მოსამართლეს შეუძლია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მიიღოს სწორი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება უფლებაში ჩარევის აუცილებლობის თაობაზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-24). “კონსტიტუციის მე-20 მუხლის შესაზღუდად სასამართლოს გადაწყვეტილების აუცილებლობის კონსტიტუციური პირობა ემსახურება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უფლებაში ჩარევის საჭიროების არსებობის ნეიტრალური პირის მიერ შეფასებას... ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებებს უფლების შეზღუდვის სხვა ფორმებისაგან განსხვავებით ახასიათებს ფარული ბუნება, მათ დიდ ნაწილს საზოგადოება საერთოდ ვერ ხედავს და, შესაბამისად, ვერ აკონტროლებს. ამ ფონზე აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში არათანაზომიერი ჩარევის ცდუნება და რისკი სხვა შემთხვევებთან შედარებით მაღალია. ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების გაკონტროლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და წარმოადგენს კანონის სწორი გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილება NN2/1/484 საქმეზე `საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია~ და საქართველოს მოქალაქე თამარ ხიდაშელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20). მაშასადამე, უფლების შეზღუდვა მოსამართლის გადაწყვეტილების საფუძველზე, უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა როგორც თავად უფლების დაცვის, ისე კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებისათვის.
34. რაც შეეხება უფლების შეზღუდვის მეორე საფუძველს, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „„გადაუდებელი აუცილებლობა“ გულისხმობს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული საჯარო ინტერესის მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო, შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე. ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში საჯარო ინტერესის სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს. გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირეზე, რაც უფლების შესაზღუდად მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს დაუყოვნებლივ მოქმედებას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-26). თუმცა ასეთი ვითარება არ ათავისუფლებს სახელმწიფოს, მოგვიანებით (დროის მცირე მონაკვეთში), პირად ცხოვრებაში ჩარევის საფუძვლიანობისა და კანონიერების სასამართლოში შემოწმების აუცილებლობისაგან. მაშასადამე, გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარება არ გამორიცხავს მხოლოდ მოსამართლის ბრძანებით უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციური ვალდებულების შესრულების აუცილებლობას.
„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილისა და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით
35. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან მიმართებით (N625 კონსტიტუციური სარჩელი), აგრეთვე „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილისა და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით (N640 კონსტიტუციური სარჩელი).
36. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, ჰქონდეს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, სასადგურე აპარატურიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს მიერ სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება/ჩაწერისა და კავშირგაბმულობის არხიდან ინფორმაციის მოხსნა/ფიქსაციის ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების უზრუნველსაყოფად კანონით განსაზღვრული უფლებამოსილი პირი იყენებს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკურ შესაძლებლობას, აგრეთვე კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან განათავსებს და ამონტაჟებს სათანადო აპარატურას და პროგრამული უზრუნველყოფის მოწყობილობებს. ამავე კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილი განმარტავს ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის არსს. კერძოდ, ეს არის „ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა, რომელიც გამორიცხავს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მეშვეობით ობიექტის აქტივაციის შესახებ ბრძანების დამოუკიდებლად განხორციელების შესაძლებლობას“.
37. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებამდე, პირველ რიგში, უნდა განიმარტოს მათი შინაარსი. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის დასახელებული ნორმა მიუთითებს უფლებამოსილი სახელმწიფო ორგანოს უფლებით აღჭურვაზე, ჰქონდეს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, სასადგურე აპარატურიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა და ამ მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან, საჭიროების შემთხვევაში, უსასყიდლოდ განათავსოს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. ხოლო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილი ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების უზრუნველსაყოფად უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს აღჭურავს შესაძლებლობით, გამოიყენოს კავშირგაბმულობისა და კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზებიდან და მათი შემაერთებლებიდან, მეილსერვერებიდან, ბაზებიდან, კავშირგაბმულობის ქსელებიდან და კავშირგაბმულობის სხვა შემაერთებლებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობა, აგრეთვე კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან განათავსოს და დაამონტაჟოს სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის მოწყობილობები. იმავდროულად, სსსკ-ის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილი მიუთითებს ამავე კოდექსის 1431 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მხოლოდ ორი ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების უზრუნველსაყოფად ასეთი ტექნიკური საშუალებების გამოყენების შესაძლებლობაზე. კერძოდ, ეს ფარული საგამოძიებო მოქმედებებია „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული: ა)სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადება და ჩაწერა; ბ)ინფორმაციის მოხსნა და ფიქსაცია კავშირგაბმულობის არხიდან (კავშირგაბმულობის საშუალებებთან, კომპიუტერულ ქსელებთან, სახაზინო კომუნიკაციებთან და სასადგურო აპარატურასთან მიერთებით), კომპიუტერული სისტემიდან (როგორც უშუალოდ, ისე დისტანციურად) და ამ მიზნით კომპიუტერულ სისტემაში შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების ინსტალაცია. თავისი შინაარსით, პირველი გულისხმობს სახელმწიფო უფლებამოსილი ორგანოს მიერ სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის (სატელეფონო მოსმენების) განხორციელების შესაძლებლობას, ხოლო მეორე - სახელმწიფოს მიერ ნებისმიერი ინფორმაციის მოხსნას და ფიქსაციას ყველა კავშირგაბმულობის საშუალებებიდან, კომპიუტერული ქსელებიდან, კომპიუტერული სისტემიდან. რაც ფაქტობრივად გულისხმობს როგორც ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგს, ისე კომპიუტერულ სისტემებში არსებულ, შექმნილ/შენახულ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას. ამასთან, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილ სახელმწიფო ორგანოს სსსკ-ის მე-3 მუხლის 32-ე ნაწილის თანახმად, წარმოადგენს საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი. კერძოდ, დასახელებული ნორმის მიხედვით, ამ კოდექსის 1431 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების უფლებამოსილების მქონე შესაბამის სახელმწიფო ორგანოდ მიჩნეულია - ამ კოდექსის 1434 მუხლის მიზნებისათვის, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ოპერატიულ-ტექნიკური დეპარტამენტი.
38. მაშასადამე, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება მიუთითებს ორი სახის ფარული საგამოძიებო მოქმედების (რომელთაგან ორივე სხვადასხვა წყაროებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღებას, ხელმისაწვდომობას გულისხმობს) განხორციელების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ტექნიკური საშუალებებით აღჭურვაზე - შესაძლებლობაზე, ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების მიზნებისთვის შექმნას სათანადო არქიტექტურა, გამართოს შესაბამისი ინფრასტრუქტურა, კომუნიკაციის დასახელებულ წყაროებთან განათავსოს და ფლობდეს ტექნიკურ მოწყობილობებს და მათი ადმინისტრირების ფუნქციას. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმა ითვალისწინებს ამავე ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად ამ ტექნიკური საშუალებების გამოყენების უფლებას და, შესაბამისად, კომუნიკაციის აღნიშნული წყაროებიდან ინფორმაციის რეალურ დროში უშუალოდ, პირდაპირ მიღების შესაძლებლობას.
39. საკონსტიტუციო სასამართლომ, პირველ რიგში, პასუხი უნდა გასცეს კითხვას, ტექნიკური შესაძლებლობების სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ფლობა, განთავსება, ადმინისტრირება და მათი უშუალოდ გამოყენების გზით ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შესაძლებლობა თავისთავად ხომ არ ქმნის უფლებაში თვითნებური ჩარევის მომეტებულ, რეალურ რისკს და, შესაბამისად, ხომ არ იწვევს უფლების დარღვევას?
40. როგორც აღინიშნა, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის ფუნდამენტური უფლების საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 და მე-16 მუხლებით დაცული უფლებრივი კომპონენტები ითვალისწინებს პირად ცხოვრებაში სახელმწიფოს ჩარევის ლეგიტიმურ შესაძლებლობას, მაგრამ მხოლოდ მკაცრი მოთხოვნებისა და პირობების კუმულაციურად დაკმაყოფილების შემთხვევებში. კერძოდ, პირველ რიგში, უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზნების (მაგალითად, სახელმწიფო უსაფრთხოების, დანაშაულის გამოძიების, მისი პრევენციის, სხვათა უფლებების ხელშეუხებლობის) დაცვის აუცილებლობა. ამასთან, ასეთი ინტერესის არსებობა და დაცვის კონსტიტუციური ვალდებულება სახელმწიფოს არ აძლევს განუზომელ შესაძლებლობებს, ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის უფლებამოსილებას მისთვის მისაღები ან, მისი აზრით, ყველაზე ეფექტური ფორმით. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ აღნიშნული ინტერესების უზრუნველსაყოფად უფლებაში ჩარევა შესაძლებელი იყოს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში - როდესაც ამოწურულია ამ ინტერესების დაცვის სხვა ლეგიტიმური შესაძლებლობები, ამასთან, ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი და პროპორციული ფორმით. იმავდროულად, ზემოაღნიშნულ პირობებში, უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა გათვალისწინებული უნდა იყოს განჭვრეტადი კანონით.
41. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი უფლების უსაფუძვლო და გადამეტებული შეზღუდვის თავიდან აცილების მიზნით, ასევე დამატებით მოითხოვს, რომ უფლებაში სახელმწიფოს ჩარევა შესაძლებელი იყოს მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარებაში, რაც ასევე მოგვიანებით მოითხოვს მოსამართლის თანხმობას. როგორც აღინიშნა, ასეთი უმნიშვნელოვანესი გარანტიის მთავარი დატვირთვა ის არის, რომ სწორედ სასამართლომ, როგორც დამოუკიდებელმა და მიუკერძოებელმა ინსტანციამ უნდა შეამოწმოს, არსებობს თუ არა უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმური საფუძველი, ამასთან, უკიდურესი საჭიროება უფლებაში სწორედ ასეთი ფორმით ჩარევისთვის. ამ კონსტიტუციური გარანტიის მიზანი არის, გამორიცხოს ხელისუფლების თვითნებობა, შეცდომა თუ ცდუნება, ჩაერიოს ადამიანის პირად ცხოვრებაში მაშინ, როდესაც ამისთვის ობიექტური საფუძველი და უკიდურესი საჭიროება არ არსებობს.
42. მაშასადამე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიის დანიშნულებაა არა მხოლოდ პირადი ცხოვრების შეზღუდვის შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის ლეგიტიმური მიზნებისთვის გამოყენების სასამართლოს მიერ შეფასება, არამედ, სასამართლო კონტროლი, პირველ რიგში, მიზნად ისახავს ხელისუფლების კონტროლს ყველა ეტაპზე პირად ცხოვრებაში უსაფუძვლოდ ჩარევის რისკების გამოსარიცხად. „უფლების შეზღუდვა მოსამართლის გადაწყვეტილების საფუძველზე უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა როგორც თავად უფლების დაცვის, ისე კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებისათვის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II).
43. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადია, უფლების დაცულობის მტკიცებისთვის თავისთავად საკმარისი ვერ იქნება კანონში მხოლოდ საგანგებო დებულებების არსებობა, რომ ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელება შესაძლებელია მოსამართლის გადაწყვეტილებით ან კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას. კანონმდებლობით გათვალისწინებული რეგულაციებითა და სათანადო გარანტიების არსებობით დამაჯერებლად უნდა გამოირიცხოს პირად ცხოვრებაში ჩარევის ალბათობა კონსტიტუციით დადგენილი ამ გარანტიის მიღმა. კანონმდებლობით გათვალისწინებული სისტემა უფლებაში მოსამართლის გადაწყვეტილებით ჩარევის წესის დემონსტრირების პარალელურად, თავადვე არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, ქმნიდეს ცდუნებას, უფლებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიის იგნორირებით. მნიშვნელოვანია, რომ კანონი არ ზრდიდეს საფრთხეს ცდუნებისთვის, ხელისუფლებამ იმოქმედოს კონსტიტუციის მოთხოვნების უგულებელყოფით.
44. ნებისმიერი უფლების, მათ შორის, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების თავისთავადი შემადგენელია, რომ ადამიანებს აქვთ ამ სიკეთეებით შეუზღუდავად, სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე სარგებლობის გარანტია, სანამ არ გაჩნდება უფლების შეზღუდვისთვის კონსტიტუციითვე გათვალისწინებული საფუძველი და აუცილებლობა. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დასახელებული უფლებრივი კომპონენტების შესაზღუდად ასეთი კონსტიტუციური საფუძვლები არსებობს თუ არა, კონსტიტუციის მე-20 მუხლის თანახმად, სწორედ სასამართლო ამოწმებს. რაც ნიშნავს, რომ კონსტიტუციის მიხედვით, არ არსებობს სახელმწიფოს ლეგიტიმური უფლება, თუნდაც უმნიშვნელოდ ჩაერიოს ადამიანის პირადი კომუნიკაციის უფლებაში, თუ საამისოდ არ აქვს სასამართლოს დასტური. გამონაკლისს წარმოადენს კონსტიტუციითვე დადგენილი მეორე საფუძველი - კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარება, რომლის არსებობის საკითხს მოგვიანებით ასევე სასამართლო არკვევს. მაშასადამე, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების ძირითადი არსი გულისხმობს სასამართლო კონტროლის გარეშე უფლებაში ჩარევის აბსოლუტურად გამორიცხვას. ამის საწინააღმდეგოს დაშვება, კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დაცული უფლების არსს აზრს უკარგავს, რადგან სასამართლომ უნდა შეასრულოს მთავარი წინაღობის ფუნქცია და დაიცვას ადამიანები ხელისუფლების შეცდომის, თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან.
45. მოცემული დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეამოწმოს, სადავო ნორმები ხომ არ ქმნის ან ტოვებს რისკებს, სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევა მოხდეს კონსტიტუციური გარანტიების უგულებელყოფით და, მაშასადამე, შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნების არსებობის, მათი დაცვის აუცილებლობის და უფლებაში ჩარევის თანაზომიერების სასამართლოს მიერ შემოწმების გარეშე.
46. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთგზის აღნიშნა, რომ მისი მოთხოვნები გაცილებით უფრო მკაცრია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის მიმართ, რომელიც პირად ცხოვრებაში ინტენსიური ჩარევის საფუძველს ქმნის. ვინაიდან ამ ნორმების შემოწმებისას გასათვალისწინებელია ასეთი ქმედებების ფარული ხასიათი, ბუნება, რაც ისედაც ობიექტურად ამცირებს მათზე კონტროლის განხორციელების გზებსაც და კონტროლის არსებული შესაძლებლობების ეფექტურობასაც. „დაცული სფეროს განსაკუთრებულობა და უფლებაში ჩარევის ფორმა განაპირობებს კანონისადმი ... დამატებით მოთხოვნებსაც: ... მოცემულ შემთხვევაში კანონის სიზუსტე, განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. ... კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სამართლის უზენაესობის პრინციპთან შესაბამისობისათვის კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში. შესაბამისად, კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი. ...ზოგადად, მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ მით უფრო მკაცრია, რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში. კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, აუცილებლობას თუ გარდაუვალობას, სისწორესა და მართლზომიერებას, იმავდროულად, მოქალაქეს უქმნიან წარმოდგენას, თუ რა ზომები იქნება მის მიმართ გატარებული. ... ამიტომ კანონმდებელი ვალდებულია, საჯარო ხელისუფლებას მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს ფარგლები, რომლებშიც მან უნდა იმოქმედოს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II - 14).
47. საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის ცალ-ცალკე გააანალიზებს მათი გამოყენების საკანონმდებლო გარანტიებს სსსკ-ის 1431 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების კონტექსტში.
48. პირველ რიგში, უნდა გაანალიზდეს ის საკანონმდებლო ნორმები, რომლებიც უზრუნველყოფს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ინფორმაციის სატელეკომუნიკაციო წყაროზე წვდომის შესაძლებლობას.
49. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების მიზნით კომუნიკაციის აღნიშნულ საშუალებებთან განათავსებს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემას. სწორედ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა გამოიყენება სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადებისთვის ყველაზე ეფექტურ მექანიზმად, ვინაიდან ის იძლევა ფაქტობრივად ყველა სატელეფონო კომუნიკაციის პირდაპირ, უშუალოდ გადაჭერის შესაძლებლობას. ეს არის მასობრივად, ნებისმიერი ტელეკომუნიკაციის საშუალებებით გაცვლილი ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების ტექნიკური შესაძლებლობა, რაც დაადასტურეს როგორც მხარეებმა, ისე საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა.
50. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჰ57“ ქვეპუნქტის თანახმად, „მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა“ არის „სპეციალური კომპიუტერული სისტემა, რომელიც ინფორმაციის რეალურ დროში მიწოდების ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურაში არის შუამავალი რგოლი სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემასა და მომსახურების მიმწოდებლის ინფრასტრუქტურას შორის და რომელიც უზრუნველყოფს ობიექტის აქტივაციისა და დეაქტივაციის შესახებ სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ ინიციირებულ ბრძანებათა ტექნიკურ აღსრულებას“. ანუ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს უშუალოდ აკავშირებს კავშირგაბმულობის არხთან. ამასთან, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური მონიტორინგის სისტემის მეშვეობით ახდენს მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის აქტივაციას და შესაბამისად, ინფორმაციის მიღებას. ამავე კანონის მე-2 მუხლის „ჰ58“ ქვეპუნქტის თანახმად, სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემა არის „პროგრამული ინტერფეისი, რომლის მეშვეობითაც ხდება ობიექტის აქტივაციის შესახებ ბრძანების ინიციირება და რომელიც არის გადაჭერ ილი ინფორმაციის მიღების საბოლოო პუნქტი“. იმავდროულად, მონიტორინგის სისტემის აქტივაცია ფარული მიყურადებისას შესაძლებელია პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობით, რომელიც ახდენს ინფორმაციის შედარებას. მაშასადამე, სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადებისას მოქმედებს „ორეტაპიანი ელექტრონილი სისტემა“. ამ უკანასკნელის განმარტებას იძლევა სსსკ-ის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილი, რომლის თანახმად: „ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა − ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა, რომელიც გამორიცხავს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მეშვეობით ობიექტის აქტივაციის შესახებ ბრძანების დამოუკიდებლად განხორციელების შესაძლებლობას“. შედეგად, ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა არის მონიტორინგის სისტემის აქტივაციის წინა პირობა, ხოლო აქტივაციის შემდეგ მონიტორინგის სისტემა კომუნიკაციის შემაერთებლებს უკავშირდება მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემით.
51. იმავდროულად, სადავო ნორმები უფლებამოსილ ორგანოს აღჭურავს შესაძლებლობით, კომუნიკაციის დასახელებულ საშუალებებთან განათავსოს და დაამონტაჟოს სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის მოწყობილობები.
52. ნიშანდობლივია, რომ მოსარჩელეები სადავოდ არ ხდიან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების ინსტიტუტის, როგორც ასეთის, კონსტიტუციურობას, მათ შორის, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ან გამოძიების უფლებამოსილების მქონე სხვა ორგანოს მხრიდან. ამ თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლოც იზიარებს მოსარჩელის და მოპასუხის მოსაზრებას, რომ ლეგიტიმური მიზნების დაცვის უკიდურესი აუცილებლობისას სახელმწიფოს შესაძლებელია ჰქონდეს ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების უფლება. ცალკეულ შემთხვევაში, სწორედ ინფორმაციის რეალურ დროში მიღება შეიძლება გახდეს ერთადერთი ეფექტური შესაძლებლობა და საფუძველი დანაშაულის ოპერატიულად გამოძიებისთვის.
53. თუმცა, უფლების დარღვევის რისკები თავისთავად იზრდება, როდესაც ინფორმაციის რეალურ დროში მოსაპოვებლად სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური (ან გამოძიების უფლებამოსილების მქონე სხვა ორგანო) იმავდროულად ფლობს და ადმინისტრირებას უწევს ტექნიკურ საშუალებებს, განათავსებს შესაბამის აპარატურას უშუალოდ საკომუნიკაციო არხთან/სერვისის მიმწოდებელთან, რაც საბოლოო ჯამში მას პირთა განუსაზღვრელი წრის მოსმენის შესაძლებლობას აძლევს. ასეთ პირობებში სახელმწიფოს განსაკუთრებით მოეთხოვება პროცესის დამაჯერებელი გამჭვირვალობისა და კონტროლის რეალურად ეფექტური მექანიზმების დემონსტრირება, რომელთა არარსებობა ან არასაკმარისობა სწორედ სახელმწიფოს წარმოაჩენს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობისთვის მთავარ საფრთხედ, უფლების დარღვევის წყაროდ.
54. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების შესაძლებლობის მარეგულირებელი მოდელები/სისტემები შეიძლება იყოს განსხვავებული სხვადასხვა ქვეყანაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაში არ შედის, მათ შორის, საუკეთესოს გამოვლენა და კანონმდებლის დავალდებულება, სწორედ ეს გზა აირჩიოს. საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, კანონმდებელს შესთავაზოს ამ საკითხის ინსტიტუციონალური მოწესრიგების კონკრეტული კონსტიტუციური მოდელი. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, გააანალიზოს მოსარჩელისა და მოპასუხის არგუმენტები ამ თვალსაზრისით და შეაფასოს, არსებული სისტემა უზრუნველყოფს თუ არა უფლებაში მხოლოდ კონსტიტუციური გარანტიებით ჩარევას - შესაბამისად, მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნებისთვის და მათი უპირობოდ დაცვის აუცილებლობისას, ამასთან, უფლებაში ყველაზე ნაკლები ინტენსივობით და პროპორციული გზით ჩარევას. ნებისმიერი რეგულაციის, მოდელის კონსტიტუციურობის შეფასებისას საზომი არის ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის/დარღვევის საფრთხეების შეფასება. მაშინ როდესაც ძალაუფლების გადამეტებით უფლებებში არათანაზომიერი ჩარევის რეალური რისკები პირდაპირ გამომდინარეობს კანონიდან ან ის (კანონი) სათანადო ბერკეტებით ვერ უზრუნველყოფს ასეთი რისკების მინიმალიზებას, საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმებს არაკონსტიტუციურად ცნობს.
55. ნიშანდობლივია, რომ სამართალდამცავი ორგანოები (საგამოძიებო ფუნქციით აღჭურვილი ორგანოები) და ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური პროფესიულად არის დაინტერესებული, ფლობდეს რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას, რაც საგრძნობლად გაამარტივებს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესს, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურს გახდის დანაშაულის პრევენციას. მაშასადამე, რისკის მაღალ ხარისხს სამართალდამცავი ორგანოებისა და უსაფრთხოების სამსახურის ბუნება, მათი ფუნქცია განაპირობებს. კერძოდ, როდესაც სტრუქტურა პასუხისმგებელია წარმატებულ გამოძიებაზე, ბუნებრივია, რომ ყველაზე მეტად მის ინტერესში შედის მოიპოვოს რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია. ამიტომ ასეთი სახელმწიფო ორგანოების პირდაპირი და მუდმივი წვდომა ელექტრონული კომუნიკაციის მომსახურების მიმწოდებლებთან არსებულ მონაცემებზე და ელექტრონული კომუნიკაციის თავად პროცესზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს, გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე, უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის. იმავდროულად, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხე იზრდება, თუ პირად ინფორმაციაზე წვდომის შესაძლებლობა არ არის დაბალანსებული კონტროლის სათანადო და საკმარისი მექანიზმებით. გარდა ამისა, იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფოს შესაბამისი ორგანოები პირადად არიან დაინტერესებულნი საზოგადოებრივი და სახელმწიფო საფრთხეების პრევენციით, ამასთან, იმის გათვალისწინებით, რომ ფარული თვალთვალის ტექნოლოგიები მუდმივად ვითარდება და იხვეწება, ასეთი შეუზღუდავი ტექნიკური შესაძლებლობების თავმოყრა ფარული მიყურადების მიზნებით უშუალოდ დაინტერესებული ორგანოს ხელში, უკვე წარმოადგენს ადამიანებზე სერიოზული ფსიქოლოგიური ზემოქმედების იარაღს მათ პირად სივრცეში შეღწევის მომეტებული რისკების გამო.
56. მოცემულ შემთხვევაში ასევე გასათვალისწინებელია, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების მიზნით, სათანადო ინფრასტრუქტურას, ტექნიკურ შესაძლებლობებს ქმნის თავად უფლებამოსილი ორგანო და პასუხისმგებელია მის ადმინისტრირებაზე. კერძოდ, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „ინფორმაციის რეალურ დროში მიწოდების ტექნიკური შესაძლებლობის არქიტექტურა და შესაბამისი ინტერფეისები განისაზღვრება საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის სათანადო აქტით.“ იმავდროულად, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ამ ინფრასტრუქტურასთან დაკავშირებული საკითხები წარმოადგენს სახელმწიფო საიდუმლოებას. კერძოდ, „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად: „სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება ინფორმაცია ფარული საგამოძიებო მოქმედებების გეგმების, ორგანიზების, მატერიალურ-ტექნიკური უზრუნველყოფის საშუალებების, ფორმების, მეთოდების, შედეგების, კონკრეტული ღონისძიებების განხორციელების, აგრეთვე კონკრეტული პროგრამული დაფინანსების შესახებ“. კანონმდებლობა ასევე არ ითვალისწინებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებას, განახორციელოს ამ ტექნიკური ინფრასტრუქტურის სრული და ყოვლისმომცველი აუდიტი. ამ საკითხთან დაკავშრებით, ინსპექტორმა საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე აღნიშნა, რომ საჭიროდ მიიჩნევს ინსპექტორის ინსტიტუტის დამატებით აღჭურვას აუდიტის ჩატარების შესაძლებლობით. კერძოდ, ინსპექტორი ითხოვს, რომ მას მიეცეს ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის ინფორმაციული უსაფრთხოების აუდიტის ჩატარებისა და აუდიტის დასკვნის გაცნობის შესაძლებლობა. ქ-ნი თამარ ქალდანის სიტყვებით: “ინფორმაციული ტექნოლოგიების მიმართულებით აუდიტი ამოწმებს ინფრასტრუქტურას და მის მოწყობას, ჩვენ ვამოწმებთ კანონიერებას. თუ მექნება სანდო დოკუმენტი, რომელიც ინფრასტრუქტურის ნაწილში კარგ დასკვნას დადებს და როგორც საზედამხედველო ორგანოს, მეცოდინება საფრთხეები, ეს ძალიან გამიადვილებს ჩემი უფლებამოსილების განხორციელებას“. სწორედ ამას ემსახურებოდა მის მიერ შესაბამისი კანონის პროექტის მომზადება.
57. მაშასადამე, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური არა მხოლოდ ფლობს ფარული მოსმენების განსახორციელებლად ტექნიკურ საშუალებებს, არამედ პასუხისმგებელია ამ სისტემის ფუნქციონირებაზე და ამ მიზნით ქმნის შესაბამის პროგრამულ უზრუნველყოფას, განათავსებს ტექნიკურ საშუალებებს, ამასთან, ეს პროცესი გასაიდუმლოებულია. შედეგად, რომელ/როგორ ტექნიკურ შესაძლებლობებს, მოწყობილობებს შექმნის, შეიძენს, დაამონტაჟებს და გამოიყენებს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური, ამ პროცესზე არ არსებობს გარე კონტროლის საკმარისი შესაძლებლობები.
58. ამაზე მიუთითებს საქართველოს კანონმდებლობით შექმნილი ფაქტობრივი რეალობაც. სწორედ იმიტომ, რომ ინფორმაციის რეალურ დროში ხელმისაწვდომობის ტექნიკური შესაძლებლობები და ადმინისტრირების ფუნქცია სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ხელშია, კანონმდებელმა აქედან გამომდინარე მომეტებული რისკების დასაბალანსებლად შემოიღო პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის მექანიზმები ამ პროცესზე. ბუნებრივია, არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აღჭურვა კონტროლის სათანადო ბერკეტებით უდავოდ ემსახურება უფლების დარღვევის რისკების მინიმალიზებას, სულ მცირე, ის წინაღობას წარმოადგენს კონსტიტუციური გარანტიების იგნორირებით უფლებაში ჩარევისთვის, იძლევა მეტ შესაძლებლობას დარღვევების გამოვლენისა და მათზე რეაგირებისთვის, ვიდრე ადგილი ექნებოდა ამ ინსტიტუტის არარსებობის პირობებში. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, არის კი ფაქტობრივად შესაძლებელი ამ პროცესში ინსპექტორის მიერ საკუთარი მანდატის ეფექტური, მიზნობრივი განხორციელება, აქვს თუ არა მას საამისოდ საკმარისი ბერკეტები, ისევე, როგორც რეალურად მიღწევადია თუ არა ეს ისეთი სისტემის პირობებში, როდესაც ტექნიკურ საშუალებებს და მათი ადმინისტრირების ფუნქციას ფლობს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური.
59. საქმის არსებითი განხილვის შედეგად გამოიკვეთა, რომ სატელეფონო საუბრების ფარულ მიყურადებაზე ინსპექტორის კონტროლის არსებული ბერკეტები არასაკმარისია, ვერ გამორიცხავს ინსპექტორის გვერდის ავლით და, შესაბამისად, მოსამართლის გადაწყვეტილების გარეშე სატელეფონო საუბრების მიყურადების საფრთხეს. ამ თვალსაზრისით, პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ კონტროლის საკმარის, ეფექტურ საშუალებად ვერ გამოდგება ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა, რომლის მიზანმიმართულება არის მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის მხოლოდ ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის შედეგად აქტივაცია. ამ რეგულაციის არსი არის, გამოირიცხოს ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე სამართალდამცავი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მეშვეობით ობიექტის აქტივაციის შესახებ ბრძანების დამოუკიდებლად განხორციელების შესაძლებლობა და, მაშასადამე, ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე ინფორმაციაზე პირდაპირი წვდომაც. ცხადია, რომ ნორმის სიტყვასიტყვითი განმარტების შედეგად, ის არათუ უფლების დარღვევის საფრთხის შემქმნელი არ არის, არამედ, სწორედაც რომ ასეთი საფრთხეების გამორიცხვაზე ორიენტირებული გარანტიაა, რაც ამ პროცესში მეტი დაცულობის რესურსის შემომტანი უდავოდ არის. თუმცა საქმის არსებითი განხილვისას, მხარეთა და მოწმეთა ახსნა-განმარტებების გაანალიზების შედეგად გამოვლინდა, რომ, მიუხედავად მექანიზმის ასეთი მიზანმიმართულებისა, ის ეფექტური შეიძლება იყოს მხოლოდ ინსპექტორისთვის მიწოდებულ ინფორმაციაზე კონტროლის განხორციელების თვალსაზრისით, მაგრამ ნამდვილად ვერ უზრუნველყოფს აბსოლუტურად ყველა სატელეფონო მიყურადების მხოლოდ ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობით განხორციელებას. კერძოდ, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლი ითვალისწინებს ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიაში, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემასთან ერთად, სხვა სათანადო აპარატურის და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების დამონტაჟებას. სადავო ნორმის ტექსტიდან გამომდინარე, ეს საშუალებები შეიძლება გამოიყენებოდეს ასევე ფარული მოსმენების განსახორციელებლად.ამასთან, კანონი არაფერს ამბობს იმასთან დაკავშირებით, როდის რომელი მოწყობილობის დამონტაჟების უფლება აქვს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს. ანუ, ამ მხრივ, უსაფრთხოების სამსახური კანონით შეზღუდული არ არის. შესაბამისად, ვინაიდან პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი კანონის მიხედვით იძლევა თანხმობას მხოლოდ მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის აქტივაციაზე, ეს თავისთავად კანონითვე გამორიხავს ინსპექტორის ასეთი ტიპის კოტროლს სხვა სათანადო აპარატურითა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებების გამოყენებით სატელეფონო მოსმენებზე.
60. ამასთან, საყურადღებოა, რომ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა მოსარჩელის შეკითხვაზე, აძლევს თუ არა კანონი უსაფრთხოების სამსახურს საშუალებას, დაამონტაჟოს პარალელური ინფრასტრუქტურა, რომელზეც არ გავრცელდება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლი და ე.წ. „ორგასაღებიანი“ სისტემა, აღნიშნა, რომ კანონმდებლობა, მისი აზრით, ასეთ შესაძლებლობას ერთმნიშვნელოვნად არ გამორიცხავს. უფლებამოსილი ორგანოს წარმომადგენლის მზაობა, დაუფარავად ისაუბროს სისტემის პოტენციურ ნაკლზე, ასევე მიუთითებს მის კეთილსინდისიერებაზე და მისწრაფებაზე, იმოქმედოს კანონის მოთხოვნათა შესაბამისად. სწორედ ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანის უფლებების შემზღუდველი ნორმები, მით უფრო ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მარეგულირებელი ნორმები, არ ტოვებდეს არასწორი ინტერპრეტაციისთვის სივრცეს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი სისხლსსამართლებრივი დევნის მწარმოებელ ორგანოს ავალდებულებს, ფარული მიყურადების შემთხვევაში ისარგებლოს მხოლოდ ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემით. თუმცა არც კანონი და არც სისტემის არქიტექტურის შექმნის წესი არ გამორიცხავს ტექნიკურ შესაძლებლობას, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის ხელთ არსებული მძლავრი ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით განხორციელდეს რეალურ დროში სატელეფონო კომუნიკაციის მოსმენა ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის გვერდის ავლით.
61. მაშასადამე, სატელეფონო საუბრების მიყურადების ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩასატარებლად სადავო ნორმით გათვალისწინებული ორეტაპიანი ელეტრონული სისტემა, ერთი მხრივ, მიმართულია სწორედ იმისკენ, რომ გამოირიცხოს ინსპექტორის ელექტრონული თანხმობის გარეშე მოსმენების შესაძლებლობა, რაც დამატებით გარანტიად უნდა იქნეს მიჩნეული. თუმცა, ამავე დროს, ის ვერ ჩაითვლება სატელეფონო საუბრების მიყურადებაზე საკმარისი კონტროლის მექანიზმად, სრულად ვერ უზრუნველყოფს სატელეფონო საუბრების მიყურადების შესაძლებლობაზე კონტროლს, შედეგად, ვერ გამორიცხავს ელექტრონული თანხმობის გარეშე და, შესაბამისად, მოსამართლის გადაწყვეტილების მიღმა სატელეფონო მოსმენების განხორციელების შესაძლებლობას. ინსპექტორი ელექტრონულ თანხმობას აძლევს მხოლოდ მასთან მიწოდებულ ინფორმაციაზე, ისევე, როგორც მხოლოდ ასეთ ინფორმაციაზე ახდენს შემდგ კონტროლს, თუმცა ეს სქემა, სულ მცირე, ტექნიკურად ვერ გამორიცხავს, ინსპექტორის მიღმა უფლებამოსილი ორგანოს მოქმედების შესაძლებლობას. თუ კონკრეტული სისტემის შემოღება ხდება იმიტომ, რომ სწორედ მან გამორიცხოს ინსპექტორის (და, შესაბამისად, მოსამართლის) გვერდის ავლით სატელეფონო მოსმენების რისკები, მაშინ ის (სისტემა) ისე უნდა იყოს აწყობილი, როგორც ტექნიკურად, ისე ყველა აქტივობაზე სრული კონტროლის შესაძლებლობების თვალსაზრისით, რომ დამცავი სისტემა მუშაობდეს სრულყოფილად და არა ნაწილობრივ. ასეთი შედეგის მიღწევის შეუძლებლობის პირობებში სისტემა ვერ ჩაითვლება უფლების დაცვის საიმედო გარანტიად, ის გამოდგება მხოლოდ ვიზუალურ მტკიცებულებად, რომ კანონმდებელმა სატელეფონო მოსმენებზე იქამდე არარსებული კონტროლის მექანიზმი შემოიღო. თუ კანონით გათვალისწინებული სისტემა თავისთავად შეიცავს მომეტებულ რისკებს მის მიერვე შემოღებული კონტროლის მექანიზმის იგნორირებით მოქმედებისთვის, ის თავადვე განაპირობებს არა მხოლოდ კონტროლის ამ მექანიზმის და ინსპექტორის ინსტიტუტის არაეფექტურობას, ფიქციურობას, არამედ, რაც მთავარია, პრინციპულად ვერაფერს შეცვლის ადამიანის უფლებების დაცვის სასიკეთოდ.
62. კანონით გათვალისწინებული არსებული სისტემის პირობებში (როდესაც სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური ფლობს ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვებისთვის ტექნიკური საშუალებების განთავსებისა და ადმინისტრირების ფუნქციას), არაეფექტურია პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ კონტროლის სხვა საკანონმდებლო ბერკეტებიც. კერძოდ, ის, გარდა სისტემის აქტივაციისთვის ელექტრონული თანხმობის მიცემისა, ახორციელებს პროცესის მონიტორინგსაც. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 351 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, განისაზღვრება ინსპექტორის კონტროლის მექანიზმები სატელეფონო მიყურადების საგამოძიებო მოქმდების ჩატარებაზე, კერძოდ:
„1. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1431 მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების − სატელეფონო საუბრის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის − განხორციელებაზე ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს:
ა) კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით, მონაცემთა დამუშავების საფუძვლის კანონიერების შემოწმებით;
ბ) ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემის მეშვეობით, ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელებაზე ელექტრონული თანხმობის გაცემით;
გ) მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით)“.
63. მაშასადამე, დამატებით არსებობს მონაცემთა დამუშავების საფუძვლების კანონიერების შემოწმება კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით და მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშვების კანონიერების შემოწმება (ინსპექტირება). მონაცემთა დამუშავების საფუძვლების კანონიერების შემოწმებას და მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებას (ინსპექტირებას) ინსპექტორი ახდენს მისთვის ინფორმაციის მიწოდებით, რაც მას აუცილებლად უნდა გაუგზავნოს სასამართლომ ან შესაბამისმა უფლებამოსილმა პირმა.
64. იმავდროულად, „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ქ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კონტროლის ელექტრონული სისტემა არის „ტექნიკურ და პროგრამულ გადაწყვეტილებათა ერთობლიობა, რომელიც უზრუნველყოფს უფლებამოსილი ორგანოს მონიტორინგის სისტემის მიერ გაცემულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას, მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემის მიერ განხორციელებულ ბრძანებათა ლოგირების მონაცემების ავტომატურ მიწოდებას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისათვის, ამ მონაცემების კრიპტოგრაფიული მეთოდების გამოყენებით დამუშავებას და მიღებული შედეგების ავტომატურ შედარებას“. ამ მექანიზმით ინსპექტორს ეძლევა შესაძლებლობა, შეადაროს ლოგირებული მონაცემების ჰეშ ღირებულებები და შედეგად დაადგინოს, განხორციელდა თუ არა გარკვეული მოდიფიცირება არსებულ მონაცემებში.
65. ამდენად, ერთი მხრივ, კანონმდებლობა ფარულ მიყურადებაზე კონტროლს ინსპექტორის მხრიდან ითვალისწინებს თანხმობის ორეტაპიანი და კონტროლის ელექტრონული სისტემის მეშვეობით, ანუ იმ კომპიუტერული სისტემების გამოყენებით, რომლებიც შექმნილია სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ საკუთარი თავის გასაკონტროლებლად. იმავდროულად, იყენებს თუ არა სახელმწიფო უკანონოდ სხვა ტექნიკურ პროგრამას, ანუ არსებობს თუ არა ე.წ. პარალელური წვდომა - ინსპექტორის მიერ ამის გასაკონტროლებლად მხოლოდ ინსპექტირების მეთოდი არსებობს. თავისთავად, ინსპექტირების მეთოდი შეიძლება იყოს ეფექტური, მაგრამ მხოლოდ შესაბამის პირობებში. ინსპექტირების ეფექტურობას შეიძლება განაპირობებდეს ინსპექტორის სრული დისტანცირება პროცესისგან, ამასთან, როდესაც უსაფრთხოების სამსახურის ინფორმაციის შედარება შესაძლებელია სხვა წყაროდან მიწოდებულ ინფორმაციასთან. მაგალითად, თუ ინსპექტორი ერთმანეთს შეადარებს დამოუკიდებელი ორგანოს ან კომუნიკაციის კომპანიის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას უსაფრთხოების სამსახურის ინფორმაციასთან. შესაბამისად, იგი ორი სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციის შედარებას და კონტროლს უნდა ახორციელებდეს. მოქმედი რეგულაციების პირობებში კი ეს გამორიცხულია. შესაბამისად, ინსპექტირებაც არსებული სისტემის ფარგლებში შეუძლებელია იყოს ეფექტური. თავად პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა ინსპექტირებას „მინიმალურზე ცოტა მეტი გარანტია“ უწოდა.
66. როდესაც კონტროლზე უფლებამოსილი ორგანო არსებული კანონმდებლობის (კანონით გათვალისწინებული სისტემის) პირობებში არ არის დარწმუნებული, საკანონმდებლო ბერკეტები საკმარისია თუ არა კანონის დარღვევის გამოსავლენად, ეს, თავისთავად, მიუთითებს კონტროლის სისტემის ეფექტურობის საეჭვოობაზე.
67. მაშასადამე, მოქმედი კანონმდებლობა იძლევა შესაძლებლობას, სახელმწიფოს ხელში არსებული რეალურ დროში ინფორმაციის მიღების ტექნიკური შესაძლებლობები გამოყენებული იყოს ორგვარად: პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ჩართულობით და მისი მონაწილეობის გარეშე, თანაც ასეთი არჩევანის თავისუფლებას კანონმდებლობა სახელმწიფო უფლებამოსილ ორგანოს ანიჭებს. ამასთან ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებლობა არ შეიცავს მკაფიო მითითებებს, თუ რა შემთხვევებში შეიძლება, უფლებამოსილმა ორგანომ გამოიყენოს სხვა ტექნიკური საშუალებები. ამ ფონზე, აშკარაა, რამდენად დიდია უსაფრთხოების სამსახურის დისკრეცია, შესაბამისად, პირადი ცხოვრების არამართლზომიერი შეზღუდვის საფრთხე.
68. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გადაწყვეტილებაში საქმეზე ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, მიუთითა: "სასამართლო აღნიშნავს, რომ მეთოდი, რომლითაც მოქმედებს ფარული მიყურადების სისტემა ... უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას ანიჭებს ტექნიკურ შესაძლებლობას, გვერდი აუარონ ავტორიზაციის პროცედურას და კომუნიკაციის საშუალებებზე წვდომა განახორციელონ წინასწარი სასამართლო ნებართვის გარეშე. მართალია, როგორიც არ უნდა იყოს სისტემა, ვერასოდეს გამოირიცხება სრულად დაუდევარი, არაკეთილსინდისიერი ან "გადაჭარბებულად მოტივირებული" მოხელის მიერ არასწორი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა. თუმცა სასამართლო მიიჩნევს, რომ ... სისტემა, რომელიც უსაფრთხოების სამსახურებსა და პოლიციას შესაძლებლობას აძლევს, კომუნიკაციის პროვაიდერებისათვის ან სხვა უფლებამოსილი პირებისავის შესაბამისი ნებართვის წარდგენის გარეშე, უშუალოდ ჰქონდეთ წვდომა ნებისმიერი მოქალაქის კომუნიკაციის საშუალებებზე, განსაკუთრებით მიდრეკილია უფლების ბოროტად გამოყენებისკენ." (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 4 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე: ROMAN ZAKHAROV v. RUSSIA, აპლიკაციის ნომერი: 47143/06, აბზაცი 270).
69. ბუნებრივია, სახელმწიფო ხელისუფლების უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კანონის დარღვევით ქმედება ვერ გახდება კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობის მიზეზი. თუმცა კანონმდებლის პასუხისმგებლობა იმაში მდგომარეობს, რომ შექმნას ისეთი სისტემა, როდესაც ობიექტურად შესაძლებელი იქნება საკმარისი, ეფექტური და გამჭვირვალე მექანიზმებით კონტროლი ხელისუფლების საქმიანობაზე. კანონი ვერ დააკმაყოფილებს „კანონის ხარისხის“ მოთხოვნებს, თუ ის ქმნის მის მიერვე დადგენილი წესების მიღმა ქმედების ცდუნებას. კანონი თავად არ უნდა ახდენდეს მისივე დარღვევის პროვოცირებას.
70. სადავო ნორმები - „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ითვალისწინებს არა მხოლოდ სატელეფონო საუბრების ფარული მიყურადების საგამოძიებო მოქმედების, არამედ ინტერნეტკომუნიკაციის რეალურ დროში მოპოვების შესაძლებლობასაც.
71. სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ კომუნიკაციის საშუალებებსა და არხებში მოიაზრება როგორც კავშირგაბმულობის, ასევე ინტერნეტპროვაიდერებთან არსებული კომუნიკაციის ფიზიკური ხაზები, ქსელები, სასადგურე აპარატურა და ა.შ. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ორივე ნორმა ითვალისწინებს როგორც შესაბამის წყაროებთან პირდაპირი წვდომის ტექნიკურ შესაძლებლობას, ისე ინფორმაციის რეალურ დროში უშუალოდ მოპოვების შესაძლებლობასაც.
72. პირველ რიგში, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ, რომ სადავო ნორმები არ მიჯნავს ერთმანეთისგან, რომელი ტექნიკური საშუალება რომელი საგამოძიებო მოქმედებისთვის უნდა გამოიყენოს უფლებამოსილმა ორგანომ. რაც თითქოს უნდა გულისხმობდეს, რომ ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგისთვის გამოყენებადია: მართლზომიერი გადაჭერის მენეჯმენტის სისტემა, ასევე სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები.
73. სადავო ნორმის მიხედვით, რაც ასევე დაადასტურეს საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხემ და სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა, სახელმწიფო უფლებამოსილ ორგანოს აქვს შესაძლებლობა, ჰქონდეს ე.წ. მუდმივი მიერთების სისტემა ინტერნეტპროვაიდერებთანაც. როგორც ბატონმა დავით გაბეხაძემ აღნიშნა, დიდ კომპანიებში აქვთ კიდეც განთავსებული ეს აპარატურა. თუმცა, მისივე განმარტებით, ეს სისტემა გამოუსადეგარია და ისინი მიმართავენ ე.წ. „დავირუსების“ ტექნიკას. კერძოდ, მოწმის სიტყვებით: „მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ რიგ დიდ კომპანიებში გვაქვს ეს აპარატურა განთავსებული რეალურ დროში ინფორმაციის მოპოვებისთვის, ეს სისტემა თავისი არსით არ არის ეფექტური, სწორედ ამიტომაც არ მოხდა ინტერნეტთან მიმართებაში რეალურ დროში ამ არქიტექტურის აწყობა იმიტომ, რომ თავისი არსით ის იყო უფრო ნაკლებად ეფექტური“.
74. თუმცა აბსოლუტურად გაუგებარია, თუ ეს სისტემები გამოუსადეგარია და ფაქტობრივად არ ხდება მათი გამოყენება, მაშინ რატომ ხდება მათი განთავსება ინტერნეტპროვაიდერებთან. იმავდროულად, იქ სადაც ასეთი სისტემები განთავსებულია, არ გამოიყენება ორეტაპიანი ელექტრონული სისტემა, რადგან კანონი ამ სისტემის გამოყენებას ითვალისწინებს მხოლოდ სატელეფონო მიყურადების განხორციელებისას. სხდომაზე მოპასუხემაც აღნიშნა: „ინტერნეტ ურთიერთობებზე კონკრეტულად არ ხდება ორეტაპიანი სისტემის გამოყენება, ეს არ არის სახელმწიფოს უარი ასეთი სისტემის გამოყენებაზე. ეს არის ტექნიკურად შეუძლებელი, განუხორციელებელი შესაძლებლობა ...“ . მაშასადამე, ინტერნეტიდან ინფორმაციის რეალურ დროში მიღების შემთხვევაში არ/ვერ გამოიყენება ის მინიმალური კონტროლის ბერკეტიც კი, რაც არსებობს სატელეფონო მიყურადებისას.
75. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა სასამართლო სხდომაზე ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნა, რომ ინტერნეტთან მიმართებით გამოიყენება სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სხვა სათანადო აპარატურა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებები. იმავდროულად, ორივე სადავო ნორმას ამ თვალსაზრისით იდენტური შინაარსი აქვს. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც, ვინაიდან ინფორმაცია გასაიდუმლოებულია და ამასთან, ამ ტექნიკური საშუალებების აუდიტი ინსპექტორის მხრიდან მინიმალურ დონეზეც კი გამოირიცხება, აბსოლუტურად არაგანჭვრეტადია ინფორმაცია, თუ როდის, რომელ აპარატურასა და პროგრამული უზრუნველყოფის საშუალებას იყენებს სახელმწიფო. ეს კი გულისმობს ამ პროცესზე კონტროლის აბსოლუტურ შეუძლებლობას და შედეგად, უფლების დარღვევის თავისთავად რისკებს. ბუნებრივია, თანამედროვე მზარდი და განვითარებადი ტექნოლოგიების პირობებში, ფიზიკურად შეუძლებელია და წარმოუდგენელიც კანონით ან რომელიმე სხვა ნორმატიული აქტით მოხდეს ასეთი ტექნიკური შესაძლებლობების ამომწურავი ჩამოთვლა და მათი აღწერილობის ნორმატიული მოწესრიგება. თუმცა ეს, თავისთავად, არ შეიძლება ნიშნავდეს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, აღიჭურვოს აბსოლუტურად უკონტროლო სივრცით, სადაც არავის არასდროს ეცოდინება, დროის რა პერიოდში, რომელი შემთხვევებისთვის, რა ტიპის/შინაარსის ტექნიკური საშუალებები გამოიყენება და, რაც მთავარია, გამოიყენება თუ არა მხოლოდ კონსტიტუციური მოთხოვნების უპირობო დაცვით.
76. კანონით გათვალისწინებული ერთადერთი ბერკეტი ამ საგამოძიებო მოქმედების კანონიერებაზე კონტროლისა არის - „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 351 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული შესაძლებლობა. კერძოდ კი, ამ საგამოძიებო მოქმედების კონტროლი ხორციელდება მხოლოდ მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით). ამ ნორმის თანახმად: „3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1431 მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფარულ საგამოძიებო მოქმედებაზე ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით)“.
77. მაშასადამე, ინტერნეტსივრცეში ინფორმაციის რეალურ დროში მოპოვების პროცესზე კანონმდებლობით ფაქტობრივად არ არის გათვალისწინებული კონტროლის არანაირი ბერკეტი, ამასთან, მოწმემ პრაქტიკულადაც გამორიცხა დავირუსების გზით ინფორმაციის მოპოვებაზე კონტროლის ყველანაირი შესაძლებლობა, რაც გულისხმობს, რომ სახელმწიფოს შეუძლია, უკონტროლოდ და შეუზღუდავად მიიღოს აღნიშნული წყაროდან ინფორმაცია.
78. ზედმეტია იმის მტკიცება, რომ პირებს შორის გაცვლადი ინფორმაციის ოდენობის, შინაარსის, თვისებრიობის, სახეობის თვალსაზრისით, ფაქტობრივად არ არსებობს სხვაობა ტელეფონითა და ინტერნეტით ინფორმაციის გაცვლისას. მეტიც, გამოყენების ინტენსივობის მიხედვით და, შესაბამისად, ინფორმაციულობის ხარისხის, მოცულობის მიხედვით, დღევანდელ დღეს ინტერნეტკომუნიკაცია ბევრად უფრო ინფორმაციული შეიძლება იყოს. შესაბამისად, ამ სივრცეში უკონტროლო შეღწევა, ბევრად უფრო ინტენსიურ ჩარევას შეიძლება იწვევდეს პრივატულ სფეროში და, შედეგად, არღვევდეს ადამიანების ფუნდამენტურ უფლებებს.
79. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებული სისტემის ფარგლებში, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური თავად ქმნის, ფლობს ფარული მოსმენების განსახორციელებლად და ინტერნეტურთიერთობის მონიტორინგის საჭირო ტექნიკურ საშუალებებს, რომლებიც რეალურ დროში პირადი ხასიათის ინფორმაციის მოპოვების „მასიურ“ (პრაქტიკულად შეუზღუდავ) შესაძლებლობას იძლევა. ეს შესაძლებლობა მხოლოდ უსაფრთხოების სამსახურის ამჟამად ხელთ არსებული ტექნიკური საშუალებების სიმძლავრით არის შეზღუდული, ამასთან, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური უზრუნველყოფს ამ სისტემის ადმინისტრირებას, ფლობს და კომუნიკაციის წყაროებთან განათავსებს ტექნიკურ საშუალებებს. ამ პირობებში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის მინიჭებული უფლებამოსილება, გასცეს თანხმობა „ობიექტის აქტივაციაზე“ (მოსმენებზე) და განახორციელოს აღნიშნული სისტემის შემოწმება, მართალია, ემსახურება პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევის საფრთხის შემცირებას, მაგრამ მოცემულ შემთხვევაში, ვერ ჩაითვლება ამ პროცესზე გარე კონტროლის საკმარის და ეფექტურ შესაძლებლობად. მით უფრო, რომ მომეტებულია პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევის რისკი ინფორმაციის ფარულად ისეთი ტექნიკური საშულებებით მოპოვების შემთხვევებში, რომლებიც არ ითვალისწინებენ ზედამხედველობის (კონტროლის) ეფექტიან მექანიზმებს. შედეგად, ასეთი მოდელი არა მხოლოდ ვერ გამორიცხავს, არამედ თავისთავად ზრდის უფლების დარღვევის საფრთხეს და ვერ ჩაითვლება ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ საშუალებად, ამდენად, წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან.
80. უფლება პირად სივრცეზე ყველაზე იმანენტურია, ფუნდამენტურია, ადამიანისთვის ბუნებრიობის, თავისთავადობის ყველაზე უფრო მკაფიოდ შეგრძნების კომფორტის შემქნელია, გარანტიაა, იყოს როგორიც არის, როგორიც სურს ან შეუძლია რომ იყოს. ამიტომ ის ძალიან ძვირფასია საიმისოდ, რომ მისი ხელშეუხებლობა აღმასრულებელი ხელისუფლების მხოლოდ კეთილ ნებას მივანდოთ, დავტოვოთ სივრცე ან მცირედი შესაძლებლობა მაინც, ხელისუფლებამ საკუთარი მიხედულებით და მიზანშეწონილობით გადაწყვიტოს, დაგვტოვოს ჩვენს პირად სივრცეში მისი კონტროლის გარეშე, თუ არა. ამიტომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების თავისთავადი შემადგენელია თითოეული ადამიანის უფლება, მოსთხოვოს ხელისუფლებას მისთვის გასაგები, გამჭვირვალე და ხელმისაწვდომი ეფექტური და საკმარისი გარანტიები საიმისოდ, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლების ძალაუფლება ამ თვალსაზრისით საიმედოდ კონტროლდებოდეს.
81. როდესაც სახელმწიფოს აქვს შესაძლებლობა და არჩევანი, შექმნას, ააწყოს ისეთი სისტემა, რომელიც გამორიცხავდა ან შეძლებისდაგვარად მინიმალურს გახდიდა ადამიანიების პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევის რისკებს და სახელმწიფო ამ შესაძლებლობას სრულად არ იყენებს, მისი ქმედება ვერ ჩაითვლება უფლებაში ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ და პროპორციულ ჩარევად. სახელმწიფოს მცდელობა, შექმნას არსებულზე მეტი გარანტიები, მნიშვნელოვნად გააუმჯობესოს კანონმდებლობა, ვერ გამოდგება უფლების საიმედოდ დაცვის გარანტიად და სახელმწიფოსთვის თავის მართლების არგუმენტად, თუ არსებითად გაუმჯობესებული კანონმდებლობა მაინც ტოვებს შესაძლებლობას, ქმნის რისკებს, სახელმწიფო ჩაერიოს ადამიანების პირად ცხოვრებაში საამისოდ შესაბამისი საფუძვლის და კონსტიტუციური გარანტიების გარეშე.
82. როდესაც პირად ინფორმაციაზე პირდაპირი და უშუალო წვდომის ტექნიკური შესაძლებლობები სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (ან გამოძიების ფუნქციის მქონე სხვა ორგანოს) ხელთაა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, თავისთავად განუზომლად ზრდის უფლებაში თვითნებურად, გადამეტებულად ჩარევის რისკებს, ობიექტურად ძალიან რთული ხდება, თუ შეუძლებელი არა, გამოძიებაზე უფლებამოსილი ორგანოების ეფექტური კონტროლი. ეს იმ ფონზე, რომ სწორედ ასეთ დროს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება როგორც შიდა, ისე გარე კონტროლის ეფექტური, ქმედითი, საკმარისი და, რაც მთავარია, გამჭვირვალე ბერკეტების, მექანიზმების, გარანტიების არსებობა, რაც არა მხოლოდ უზრუნველყოფს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკების გამორიცხვას/მინიმალიზებას, არამედ დამაჯერებლად აღქმადს გახდის საზოგადოების თითოეული წევრისთვის მათი პირადი სივრცის დაცულობას, ხელისუფლების მხრიდან ხელშეუხებლობას. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ასეთი მკაფიო შეგრძნებებისთვის მყარი სამართლებრივი საფუძვლების გარეშე ადამიანების მუდმივი ღელვა და დაფიქრების საჭიროება, არის კი მათი პირადი ცხოვრება ნამდვილად მხოლოდ მათი პირადი სივრცე, თავისთავად იწვევს მათი ქცევის თავისუფლების შეგნებულად ან ქვეცნობიერად კორექტირებას, მათი ნების შესაბამისად მოქმედების, განვითარების შესაძლებლობის შეზღუდვას ან უკეთეს შემთხვევაში საკუთარი ნების და გადაწყვეტილების შესაბამისად მოქცევას იმასთან შეგუებით ან იმ ფაქტის იგნორირებით, რომ პირად სივრცეს იყოფს მისთვის უცნობ, არასასურველ პირებთან. ასეთ პირობებში ზედმეტია საუბარი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობაზე, რადგან პირველ შემთხვევაში არ არსებობს საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედების, პიროვნების განვითარების თავისუფლება, ხოლო მეორე შემთხვევაში, დარღვეულია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ყველაზე ფუნდამენტური შემადგენელი/მოთხოვნა, კერძოდ კი - თავად პირადი სივრცე, რადგან ადამიანი საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედებისთვის უპირატესობის მინიჭების გზით ფაქტობრივად თმობს პირადი სივრცის პრივატულობას, მასში სახელმწიფოს დაშვების გზით. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს.
83. იმავდროულად, ინფორმაციის რეალურ დროში უშუალოდ მიღების ტექნიკური შესაძლებლობით სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის აღჭურვა, როგორც უკვე აღინიშნა, ობიექტურად ართულებს გარე კონტროლის შესაძლებლობებს. ასეთი სისტემის პირობებში პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კონტროლის მექანიზმები ვერ არის რა საკმარისი გარანტია სატელეფონო მოსმენების და ინფორმაციის მოხსნა/ფიქსაციის მხოლოდ მოსამართლის განჩინებით ან გადაუდებელი აუცილებლობის ვითარებაში (მოსამართლის შემდგომი თანხმობოთ) განხორციელების უზრუნველსაყოფად, არსებობს მომეტებული საფრთხე ინფორმაციის რეალურ დროში მიღება განხორციელდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი სავალდებულო მოთხოვნების უგულებელყოფით, რაც იწვევს სადავო ნორმების წინააღმდეგობას კონსტიტუციის დასახელებულ დებულებასთან.
„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-16 მუხლთან მიმართებით
84. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან (N625 და N640 კონსტიტუციური სარჩელების ავტორები) და მე-16 მუხლთან (N640 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორი) მიმართებით.
85. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების მიხედვით, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სახელმწიფო ორგანოს უფლება აქვს, განახორციელოს კავშირგაბმულობის არხში არსებული მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და მათი 2 წლის ვადით შენახვა.
86. სადავო ნორმასთან დაკავშირებით, მოსარჩელე მხარე ყურადღებას ამახვილებს, რომ დავის საგანი არ არის, ზოგადად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შეგროვება/შენახვა, რადგან ეს უკანასკნელი დემოკრატიულ სახელმწიფოში შეიძლება ემსახურებოდეს მნიშვნელოვან საჯარო ლეგიტიმურ მიზნებს. მოსარჩელის წარმომადგენელთა განმარტებით, პრობლემურია ასეთი მონაცემების კოპირება და შენახვა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ, განსაკუთრებით კი იმ პირობებში, როდესაც უსაფრთხოების სამსახურს გააჩნია კომუნიკაციის საშუალებებზე წვდომის ფაქტობრივად უკონტროლო უფლებამოსილება. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სახელმწიფოს შეუზღუდავად მიუწვდება ხელი კომუნიკაციის ყველა მონაწილეთა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე, რაც მას აძლევს შესაძლებლობას, ინფორმირებული იყოს ადამიანთა ყოველდღიური ქცევის, მათი ჩვევების, სოციალური კავშირებისა და გარემოცვის შესახებ, რაც შეიცავს საზოგადოებაზე ფსიქოლოგიური კონტროლის სერიოზულ საფრთხეს. ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად აისახება არა მხოლოდ ადამიანთა პირად თავისუფლებაზე, არამედ, ასევე ადამიანთა სოციალურ კავშირებსა და მთლიანად საზოგადოებრივი ურთიერთობების ჯანსაღ განვითარებაზე. მოსარჩელისთვის პრობლემურია ასევე ასეთი მონაცემების ხანგრძლივი ვადით - 2 წლით შენახვა. მოსარჩელე დამატებით მიუთითებს ამ პროცესზე კონტროლის არაეფექტურობაზე, რაც უფლების დარღვევის რისკებს კიდევ უფრო ზრდის.
87. მოპასუხის აზრით, „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი, ერთი მხრივ, განსაზღვრავს უფლებამოსილი ორგანოს უფლებას, მოახდინოს კავშირგაბმულობის არხში არსებული მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და მათი შენახვა ორი წლის ვადით, მეორე მხრივ კი, ადგენს ამგვარ ინფორმაციაზე სახელმწიფოს დაშვების წესს. კერძოდ, ეს შესაძლებელია მოსამართლის განჩინების ან პროკურორის მოტივირებული დადგენილების არსებობისას. ამიტომაც, თავისთავად, შენახვის ფაქტი არ გულისხმობს ამ ინფორმაციის გაცნობას, იგი მხოლოდ ადგენს ასეთი ინფორმაციის გაცნობის შესაძლებლობის არსებობას ორი წლის განმავლობაში, რა დროსაც სრულად არის დაცული საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნები. იმავდროულად, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ კავშირგაბმულობის ქსელიდან მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირებისას ობიექტურად შეუძლებელია პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ჩართულობის უზრუნველყოფა, ვინაიდან ეს არაგონივრულად მაღალ ხარჯებთან არის დაკავშირებული.
88. მოპასუხის აზრით, საკონსტიტუციო სასამართლომ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვა უნდა შეაფასოს მხოლოდ კონსტიტუციის მე–16 მუხლის კონტექსტში, ვინაიდან მე–20 მუხლის გარანტიები ვრცელდება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების მიზნით გამოიყენებს ამ მონაცემებს. ამასთან დაკავშირებით კი, მოპასუხის აზრით, მე–20 მუხლის მოთხოვნები სრულად დაცულია, ვინაიდან სასამართლოს ბრძანების ან გადაუდებელი აუცილებლობისას პროკურორის შესაბამისი დადგენილების გარეშე ამ მონაცემების გამოყენებას კანონმდებლობა გამორიცხავს. იმავდროულად, მოპასუხის მტკიცებით, სადავო ნორმა არც მე-16 მუხლს ეწინააღმდეგება, ვინაიდან მას არ აქვს ე.წ. „მსუსხავი ეფექტი“, რამდენადაც კანონი გარკვევით მიუთითებს, რომ მხოლოდ იმ შემთხვევაში ხდება პირის პირად ცხოვრებაში ჩარევა, თუ სასამართლოს ბრძანება ან გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში პროკურორის შუამდგომლობა არსებობს, რა დროსაც დასაბუთებულია და შემოწმებადია ფარული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარება. მონაცემთა კოპირების შემთხვევაში, პირმა იცის, კონკრეტულად რა სახის ინფორმაციის შენახვა ხდება, რაც განსაზღვრულია „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–2 მუხლის „ჰ62“ ქვეპუნქტით. ამასთან, როგორც კანონიდანაც ირკვევა და დასტურდება მოწმეთა ჩვენებებიდანაც, აღნიშნულ ინფორმაციასთან წვდომა არ აქვს არავის, არც მის შემნახველს, ვიდრე შესაბამისი სასამართლოს ბრძანება ან გადაუდებელი აუცილებელობა არ არსებობს.
89. სადავო ნორმის არსის გარკვევისთვის, უნდა გავაანალიზოთ როგორც სახელმწიფოს უფლებამოსილი ორგანოს კონკრეტულ ქმედებათა შინაარსი, ისე ამ გზით სახელმწიფოსთვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციის ფარგლები.
90. სადავო ნორმა სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს აღჭურავს როგორც ტექნიკური შესაძლებლობით, ისე უშუალო უფლებამოსილებით, მოახდინოს მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და მათი შენახვა. ფაქტობრივად ეს გულისხმობს კავშირგაბმულობის არხში არსებული ყველა მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების ასლის გაკეთებას და მათ შენახვას სახელმწიფოს მიერ ე.წ. „ბანკებში“.
91. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, თუ რა ტიპის/შინაარსის ინფორმაციას ინახავს ამ გზით სახელმწიფო. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის „ჰ62“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები განიმარტება როგორც: „მომხმარებლის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები; კომუნიკაციის წყაროს კვალის დადგენისა და იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები; კომუნიკაციის ადრესატის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები; კომუნიკაციის თარიღის, დროისა და ხანგრძლივობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები; კომუნიკაციის სახის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები; მომხმარებლის კომუნიკაციის აღჭურვილობის ან შესაძლო აღჭურვილობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები; მობილური კომუნიკაციის აღჭურვილობის ადგილმდებარეობის იდენტიფიცირებისათვის საჭირო მონაცემები“. მაშასადამე, სადავო ნორმა, მართალია, არ გულისხმობს წვდომას უშუალოდ სატელეფონო საუბრების შინაარსზე (ანუ არ გულისხმობს სატელეფონო მოსმენებს), მაგრამ ის აღჭურავს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს შესაძლებლობით, გააკეთოს ასლი და შეინახოს ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით, ვინ, ვის, როდის, რა ტექნიკური საშუალებით, რომელი ლოკაციიდან და როგორი ხანგრძლივობით დაუკავშირდა. ამასთან, ნიშანდობლივია, რომ სადავო ნორმა ითვალისწინებს, აბსოლუტურად შეუზღუდავად, პირთა წრის და ლოკაციის მიხედვით ასეთი ინფორმაციის კოპირებასა და შენახვას ორი წლის ვადით.
92. მეტადატა წარმოადგენს ინფორმაციას მობილური სატელეფონო საშუალებების ადგილმდებარეობის, განხორციელებული თუ შემოსული ზარების, ღიად თუ ანონიმურად განხორციელებული ძიებისა თუ სხვა ონლაინ ქმედებებთან დაკავშირებით. მეტადატას ანალიზის შედეგად შესაძლებელია დადგინდეს ინდივიდის ქცევა, სოციალური ურთიერთობები, პირადი მახასიათებლები, რაც უშუალოდ კომუნიკაციის შინაარსთან ერთად ამ ინდივიდის შესახებ მნიშვნელოვან ინფორმაციას იძლევა. ასეთ მონაცემთა ერთობლიობა ქმნის შესაძლებლობას, უფლებამოსილ ორგანოებს ჰქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია აბონენტის პირადი ცხოვრების ისეთი სფეროების შესახებ, როგორებიცაა: მათი ყოველდღიური ჩვევები, დროებითი ან მუდმივი ადგილსამყოფელი, ყოველწუთიერი გადაადგილება, საქმიანობა, სოციალური კავშირები, სოციალური გარემოცვა. მაშასადამე, ეს მონაცემები იძლევა შესაძლებლობას, შეიქმნას პირის პერსონალური და გადაადგილების პროფილი, რაც ცალკეულ ან ხშირ შემთხვევაში საკმარისად ინფორმაციული შეიძლება იყოს პირის პირადი სივრცის შესახებ და ინფორმაციულობის ხარისხით მნიშვნელოვნად არ ჩამოუვარდებოდეს უშუალოდ ტელეკომუნიკაციის შედეგად გაცვლილ ინფორმაციას. მაშასადამე, ეს ინფორმაცია შეიძლება იძლეოდეს საკმაოდ დეტალურ წარმოდგენას ადამიანის პირადი სივრცის არაერთი ასპექტის თაობაზე. ამიტომ, ცხადია, ასეთი ინფორმაციის სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ფლობა/შენახვა თავისთავად აჩენს განცდას, დაფიქრების მოტივაციას იმაზე, რომ ადამიანის პირადი სივრცე იმყოფება სახელმწიფოს ზედამხედველობის, კონტროლის ქვეშ. ბუნებრივია, რომ ეს შეიძლება ნეგატიურად აისახოს ადამიანის განვითარებაზე, აქტივობებზე საკუთარი ნების, გადაწყვეტილების შესაბამისად, გამოიწვიოს ქცევის რეგულირება. შედეგად, აღნიშნული ინფორმაციის მოპოვება, ფლობა ადამიანის პირად ცხოვრებაში საკმაოდ მკაცრ, ინტენსიურ ჩარევას წარმოადგენს.
93. დღევანდელ პირობებში, როდესაც ადამიანთა ცხოვრების ყველაზე სენსიტიურ ასპექტებთან დაკავშირებული კომუნიკაცია რეგულარულად ხორციელდება ტექნოლოგიების თანამედროვე მიღწევათა გამოყენებით, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კომუნიკაციის ასეთი ფორმების დაცვა. ამასთან, ინფორმაციის ნებისმიერი ფორმით მიღება პოტენციურ ჩარევას წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის სფეროში, ამიტომ ამ ინფორმაციის შეკრება და შენახვა მითუმეტეს უნდა ჩაითვალოს ჩარევად უფლებაში, მიუხედავად იმისა, ეს ინფორმაცია საბოლოოდ იქნება თუ არა გამოყენებული ან/და დამუშავებული.
94. ცხადია, სახელმწიფოს აქვს უფლება, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნისთვის, როგორიცაა სხვადასხვა სახის დანაშაულის გამოძიება ან მისი პრევენცია, ასევე სამაშველო ღონისძიებების დროული განხორციელება, შეზღუდოს ადამიანის პირადი სივრცე. მაგრამ უმნიშვნელოვანესია, რომ სახელმწიფო ადამიანის პირად სივრცეში ჩაერიოს მხოლოდ და მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნების დაცვის აუცილებლობის მოტივით, ამასთან, სხვა, ნაკლებად მზღუდავი საშუალებებით მათი დაცვის შეუძლებლობის პირობებში და მხოლოდ თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნათა უპირობო გათვალისწინებით. მოცემულ შემთხვევაში, ბუნებრივია, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და შენახვა არის დასახელებული მიზნების მიღწევის ვარგისი საშუალება, ვინაიდან ასეთი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობამ მნიშვნელოვნად შეიძლება შეუწყოს ხელი როგორც ჩადენილი დანაშულის გამოძიებას, ისე დანაშაულის პრევენციას. შესაბამისად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვა თავისთავად წარმოადგენს მნიშვნელოვან პერსპექტივას რელევანტური მტკიცებულებების მოძიებისთვის, ისევე, როგორც ასეთი ინფორმაცია შეიძლება იყოს პრაქტიკულად შეუცვლელი სამაშველო ღონისძიებების მიზნებისთვის. თუმცა მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება და შენახვა წარმოადგენს რა ადამიანის პირად სივრცეში ჩარევას, სახელმწიფო შეზღუდულია კონსტიტუციური ვალდებულებით, ამტკიცოს, რომ მის მიერ შემოღებული რეგულაცია არის მიზნის მიღწევისთვის უფლებაში ყველაზე ნაკლები ინტენსივობით ჩარევის შესაძლო გზა.
95. საკონსტიტუციო სასამართლო ყურადღებას გაამახვილებს რამდენიმე გარემოებაზე, რომლებიც, როგორც კუმულაციაში, ისე ცალ-ცალკე ქმნიან საფრთხეს ადამიანის პირად სივრცეში გადამეტებული, უსაფუძვლო ჩარევისთვის, შესაბამისად ფუნდამენტური უფლებების დარღვევისთვის.
96. ნიშანდობლივია, რომ, როგორც ინფორმაციის რეალურ დროში მიღებისას (სატელეფონო მოსმენები, ინტერნეტკომუნიკაციის მონიტორინგი), მოცემულ შემთხვევაშიც ინფორმაციის კოპირებას და შენახვას ახდენს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახური, რომელიც პროფესიულად არის დაინტერესებული, ფლობდეს რაც შეიძლება მეტ ინფორმაციას. როგორც აღინიშნა, ეს საგრძნობლად გაამარტივებს ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების პროცესს, ისევე, როგორც უფრო ეფექტურს გახდის დანაშაულის პრევენციას. ამიტომ უსაფრთხოების სამსახურის დამოუკიდებელი და მუდმივი წვდომა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე განუზომლად ზრდის ცდუნებას და რისკებს უფლებაში დაუსაბუთებელი და გაუმართლებელი ჩარევისთვის.
97. მართალია, კანონმდებელი სარგებლობს გარკვეული მიხედულების ფარგლებით მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვის კონკრეტული მოდელის შემუშავებისას, თუმცა, ცხადია, სახელმწიფო, იმავდროულად, უპირობოდ შებოჭილია ვალდებულებით, არ გამოიწვიოს უფლებაში უსაფუძვლოდ ან გადამეტებით ჩარევის რისკები. ამიტომ, მან, სულ მცირე, თავიდან უნდა აიცილოს ასეთი მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის პროფესიულად დაინტერესებული ორგანოს ხელში თავმოყრა, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მასზე დაუსაბუთებლად წვდომის თავისთავადი ცდუნების მატარებელია. შესაბამისად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გამოძიების ფუნქციისგან დისტანცირებული, ამ თვალსაზრისით პროფესიულად არდაინტერესებული, ამასთან, დამოუკიდებლობის მყარი და საკმარისი გარანტიებით აღჭურვილი და ეფექტურად კონტროლირებადი ორგანოს მიერ შენახვა, როგორც მინიმუმ, დამაჯერებლად ამცირებს უფლების დარღვევის პოტენციურ რისკებს.
98. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ ასეთი მონაცემების შენახვისას უფლების დარღვევის რისკებს კიდევ უფრო ზრდის მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გამოყენებაზე რეალურად ეფექტური კონტროლის ბერკეტების შექმნის შეუძლებლობა, რაზეც მიუთითებს არსებული საკანონმდებლო ნორმებიც. მართალია, კანონი შენახულ მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე უფლებამოსილი ორგანოს ხელმისაწვდომობისთვის წინა პირობად ითვალისწინებს მოსამართლის ბრძანებას ან, გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში, პროკურორის დადგენილებას, თუმცა, ამ შემთხვევაშიც არ არსებობს პროცესზე კონტროლის ისეთი მექანიზმები, რომლებიც მინიმუმამდე დაიყვანდა ასეთ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის რისკებს კონსტიტუციური გარანტიების უგულებელყოფით.
99. “პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 351 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად: „უფლებამოსილი ორგანოს მონაცემთა ბანკებში განხორციელებულ აქტივობებზე ზედამხედველობას პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ახორციელებს მონაცემთა ბანკების კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით და მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებით (ინსპექტირებით“). მაშასადამე, კანონი ითვალისწინებს ამ ინფორმაციის მხოლოდ კონსტიტუციური გარანტიებით ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფისთვის კონტროლის ორ სახეს: ა)მონაცემთა ბანკების კონტროლს სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით და ბ)ინსპექტირებას. პირველი გულისხმობს მონაცემთა ბანკების კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემის შექმნას, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კოპირებულ მონაცემთა ბანკებში განხორციელებული აქტივობების შესახებ მონაცემების ავტომატური მიწოდება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორისთვის და ამგვარად შექმნას მექანიზმი მონაცემთა ბანკებზე არაავტორიზებული წვდომის გამოსარიცხად. ხოლო მეორე მექანიზმი გულისხმობს უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების შემოწმებას - ინსპექტირებას.
100. ამ თვალსაზრისით, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, გამოიკვეთა რამდენიმე მნიშვნელოვანი გარემოება. სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ტექნიკურად შესაძლებელია, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემის კოპირების და შენახვის პროცესში შეიქმნას ე.წ. „ალტერნატიული ბანკი“, რომლის არსებობის შესახებ შესაძლოა არავინ იცოდეს და მასზე დაშვება არც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორს ჰქონდეს. კერძოდ, მოსარჩელის შეკითხვაზე - ტექნიკურად არის თუ არა შესაძლებელი კომუნიკაციების კომპანიებიდან ერთი ხაზით წამოსული ინფორმაცია გაიყოს და დამზადდეს მეორე მონაცემთა ბანკი, მოწმემ უპასუხა, რომ ამის თეორიული შესაძლებლობა არსებობს ისე, რომ თავად ელექტრონული კომუნიკაციის კომპანიამ ამის შესახებ ვერასდროს შეიტყოს. იმავდროულად, მოწმემ მონაცემთა ბანკების პარალელური ასლების დამზადების ალბათობის გამომრიცხავ გარემოებად დაასახელა მატერიალურ-პრაგმატული მოსაზრებები. კერძოდ, დიდი ფინანსური დანახარჯი.
101. ბუნებრივია, კანონი არ ითვალისწინებს ე.წ. „ალტერნატიული ბანკების“ შექმნის შესაძლებლობას, ამიტომ ასეთი ქმედება კანონის დარღვევა იქნება. ასევე ცხადია, რომ კანონის დარღვევით მოქმედება და შედეგად ფუნდამენტური უფლებების დარღვევა ვერ გახდება კანონის არაკონსტიტუციურობის საფუძველი. თუმცა კანონი კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით საეჭვო ხდება, როდესაც ის, მართალია, პირდაპირ არ ითვალისწინებს, მაგრამ იმავდროულად კონკრეტული სისტემის შემოღებით თავისთავად ზრდის რისკებს უფლების დარღვევისთვის. მოცემულ შემთხვევაშიც კონტროლის ბერკეტები გათვალისწინებულია უკვე კოპირებული/შენახული ინფორმაციის გამოყენებაზე. თუმცა არ არსებობს არანაირი კონტროლი თავად ინფორმაციის კოპირების და შედეგად, მისი მოპოვების პროცესზე. აღსანიშნავია, რომ კანონის თანახმად, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი ვერ აკონტროლებს ელექტრონული კომუნიკაციების კომპანიებიდან მონაცემთა ბანკების წამოღების პროცესს. მისი ზედამხედველობა მხოლოდ იმ მონაცემთა ბანკზე ხორციელდება, რომელზეც ინსპექტორის დაშვებას უსაფრთხოების სამსახური ახდენს.
102. ასეთ პირობებში მოწმის მოსაზრება პარალელური ბანკების შექმნისთვის დამატებითი სახსრების ხარჯვის აუცილებლობასთან დაკავშირებით, ვერაფრით ვერ გამოდგება წონად არგუმენტად იმის გამოსარიცხად, რომ პარალელური ბანკები არ შეიქმნება, რაც თავისთავად გულისხმობს მოსამართლის განჩინების გარეშე და ინსპექტორის კონტროლს მიღმა მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შეუზღუდავად წვდომას და, შედეგად, უფლების რეალურად დარღვევის რისკების ზრდას. მაშასადამე, აქ თავად უფლებამოსილი ორგანოს დასკვნის მიხედვით, მხოლოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის კეთილ ნებაზე, კეთილსინდისიერების ხარისხსა და ქვეყნის ეკონომიკურ სიდუხჭირეზე შეიძლება იყოს დამოკიდებული თითოეული ადამიანის პირადი სივრცის დაურღვევლობა, რაც, თავისთავად, გულისხმობს უფლების დარღვევის რისკების აღიარებას სახელმწიფოს მხრიდან. მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების რამდენჯერმე კოპირების მიზერული ალბათობის პირობებშიც კი, მისი გამორიცხვა პირობადებულია რა მხოლოდ ფინანსების არარსებობით, ეს უკანასკნელი ვერ გამოდგება საიმედო გარანტიად უფლებაში კონსტიტუციური გარანტიების მიღმა ჩარევის შეუძლებლობის მტკიცებისთვის.
103. იმავდროულად, გარდა იმისა, რომ არის თეორიული შესაძლებლობა, შეიქმნას ალტერნატიული ბანკები, რომელთა არსებობის შესახებ არავის ეცოდინება, არის რეალური საფრთხე უკვე არსებულ ბანკებზე უკონტროლოდ წვდომისაც. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას, რომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ მონაცემთა ბანკებზე კანონით გათვალისწინებული კონტროლის მექანიზმები არაეფექტურია და ვერ უზრუნველყოფს ადამიანის უფლებათა დაცვის სათანადო გარანტიების შექმნას, რადგან ინსპექტორი ვერც იმ მონაცემთა ბანკების სრულფოსოვან კონტროლს ახდენს, რომელზეც დაშვება აქვს. კერძოდ, ტექნიკური საშუალება, რომლითაც ინსპექტორი უნდა ამოწმებდეს მონაცემთა ბანკებში ინფორმაციის ცვლილებას (მაგ., მის მოხსნას), მის მიერვე სასამართლოსთვის მოწოდებული ინფორმაციით, არ მუშაობს. კერძოდ, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა განაცხადა: „კოპირებული ინფორმაციის შენახვის ბაზას აქვს ტექნიკური ფუნქციონირების პრობლემა, ვინაიდან ვერ უძლებს დიდი ინფორმაციის მოცულობას. შესაბამისად, როცა სისტემა არის დავარდნილი, კავშირი ასევე არის დავარდნილი პერსონალური მონაცემების დაცვის ინსპექტორთან, რადგან ლოგირების მონაცემები ვერ მიდის მასთან ტექნიკურად. ამ პირობებში დარჩა ინსპექტირების მეორე ალტერნატივა - უშუალოდ ლოგირების მონაცემების ადგილზე ნახვა და ამას ახორცილებს ამჟამად ინსპექტორი”.
104. ასევე არაეფექტურია კანონით გათვალისწინებული კონტროლის ისეთი ფორმაც, როგორიცაა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის მიერ ადგილზე მისვლით კონტროლი. კერძოდ, ინსპექტორი შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით აკონტროლებს მონაცემთა ბანკებში ინფორმაციის ცვლილებას. ერთი მხრივ, ასეთი მეთოდით უფლების დარღვევის აღმოჩენის ალბათობა შემთხვევითობაზეა დამოკიდებული, მეორე მხრივ კი, დარღვევის აღმოჩენის ალბათობის სათუოობის ხარისხს განუზომლად ზრდის შენახული ინფორმაციის მოცულობა (როგორც აღინიშნა, ორი წლით ინახება აბსოლუტურად ყველას მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები). შედეგად, შერჩევითმა კონტროლმა ფაქტობრივად შეუძლებელია ხელშესახები შედეგები გამოიღოს.
105. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის კანონით გათვალისწინებული კონტროლის ბერკეტების არასაკმარისობასა და არაეფექტურობაზე მიუთითებს შემდეგი გარემოებაც: უსაფრთხოების სამსახურის წარმომადგენელმა კოპირებული მონაცემების გამოყენების მიზნებზე საუბრისას განაცხადა, რომ აღნიშნულ ინფორმაციას აქტიურად იყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ „112“-ის სამსახური, რის შესახებაც არ ეცნობება ინსპექტორს. შესაბამისად, მონაცემთა ბანკიდან მოსამართლის განჩინების (და პროკურორის მოტივირებული დადგენილების) გარეშე შესაძლებელი რომ არის ინფორმაციის მოპოვება, ეს თავად მოწმემაც დაადასტურა. მისივე განცხადებით, 2014 წლის აპრილის შემდეგ, რაც ეს სისტემა ამოქმედდა, მონაცემთა ბანკიდან 1200 გეოლოკაციის მონაცემი იქნა ამოღებული სასამართლო ნებართვის გარეშე და ამის შესახებ ინსპექტორს, როგორც მან სასამართლოზე განაცხადა, ინფორმაცია არ ჰქონდა.
106. უნდა აღინიშნოს, რომ „ელექტრონული კომუნიკაციების“ შესახებ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს კავშირგაბმულობის არხში არსებული მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირებას და მათი 2 წლის ვადით შენახვას ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განსახორციელებლად. ფარული საგამოძიებო მოქმედება ხორციელდება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 1433 მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის გამოძიებისთვის. სამაშველო სამსახურისთვის განსაცდელში მყოფი პირის ადგილმდებარეობის შესახებ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების მიწოდება არ წარმოადგენს ფარულ საგამოძიებო მოქმედებას. სადავო ნორმის მიზანს არ წარმოადგენს სამაშველო სამსახურისთვის ხსენებული ინფორმაციის მიწოდება. შესაბამისად, სამაშველო სამსახურისთვის ინფორმაციის მიწოდების საჭიროება საერთოდ არ გამოდგება სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცების არგუმენტად.
107. იმავდროულად, ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ „112“-ის სამსახურის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე წვდომის აუცილებლობას და არც მაინცდამაინც ამ პროცესში ინსპექტორის ჩართულობას მიიჩნევს საჭიროდ. ბუნებრივია, რომ სამაშველო სამსახურს უნდა ჰქონდეს ასეთ ინფორმაციაზე ეფექტური და დროული ხელმისაწვდომობა, თუმცა ამგვარი შესაძლებლობა გათვალისწინებული უნდა იყოს განსაკუთრებულ შემთხვევებში სპეციალურად დადგენილი წესით, რომელიც, იმავდროულად, უზრუნველყოფს მაიდენტიფიცირებელ ინფორმაციაზე წვდომის ეფექტურ კონტროლს. ამასთან, ამ ინფორმაციის შენახვის საჭიროება შეიძლება არსებობდეს მხოლოდ მოკლე დროით, იმ ვადით, რომელიც აუცილებელია განსაცდელში მყოფი პირის ლოკაციის დასადგენად, და არა 2 წლის ვადით.
108. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობას განაპირობებს ასევე მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების 2 წლის ვადით შენახვა. ზოგადად, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვა წარმოადგენს რა უფლებაში ჩარევას, ბუნებრივია, ჩარევის ინტენსივობა და ხარისხი ლოგიკურად მზარდია ჩარევის დროის ხანგრძლივობის პროპორციულად. შესაბამისად, იმ პირობებშიც კი, თუ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვას არ მოახდენს გამოძიებაზე პასუხისმგებელი და ამ თვალსაზრისით, პროფესიულად დაინტერესებული ორგანო, 2 წლით ასეთი ინფორმაციის შენახვა, პირად სივრცეში ძალიან მაღალი ინტენსივობით ჩარევას გულისხმობს, ამიტომ შესაბამისად, ითხოვს სახელმწიფოს მეტად დამაჯერებელ დასაბუთებას ასეთი ინტენსივობით ჩარევის აუცილებლობასა და გარდაუვალობაზე.
109. მოცემულ შემთხვევაში ასევე გასათვალისწინებელია, რომ სახელმწიფოს ხელთ ინახება ძალიან დიდი მოცულობის ინფორმაცია. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმა ბლანკეტური ხასიათისაა იმ გაგებით, რომ ითვალისწინებს კავშირგაბმულობის არხში არსებული აბსოლუტურად ყველას/თითოეული ადამიანის ნებისმიერ ადამიანთან კომუნიკაციისას მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირების და შენახვის შესაძლებლობას. სადავო ნორმა არ ზღუდავს სახელმწიფოს ვალდებულებით, მოახდინოს მხოლოდ ამ თვალსაზრისით რელევანტური ინფორმაციის კოპირება და შენახვა. მაშასადამე, ზემოაღნიშნული ინფორმაცია ინახება იმისგან დამოუკიდებლად, აქვს თუ არა პირს თუნდაც ჰიპოთეტური კავშირი სავარაუდო (ჩადენილ ან მომავალში დაგეგმილ) დანაშაულთან. იმ პირობებში, როდესაც მაიდენტიფიცირებელი მონამცემების კოპირება და შენახვა ხდება ყოველგვარი ფილტრაციის გარეშე, აბსტრაქტული საფრთხის არარსებობის პირობებშიც კი, შესაძლებელი ხდება ინფორმაციის ავტომატური დამუშავების გამოყენებით სიღრმისეული დასკვნების გამოტანა ადმიანის პირადი ცხოვრების შესახებ. ასეთ პირობებში, განცდა და ცოდნა იმისა, რომ თითოეული ადამიანის ყველა მაიდენტიფიცირებელი ინფორმაცია ინახება სახელმწიფოს ხელთ, თავისთავად შეიძლება იწვევდეს პიროვნების თვითშეზღუდვას. ბუნებრივია, ასეთი ბლანკეტური, ტოტალური შეგროვება ინფორმაციისა ასევე თავისთავად ზრდის უფლებაში ჩარევის ინტენსივობას, იმისგან დამოუკიდებლად, ამ ინფრომაციის შემდგომი გამოყენება უკავშირდება თუ არა მხოლოდ კონკრეტული დანაშაულების გახსნას და ინფორმაციის გამოყენება ხდება თუ არა მხოლოდ მოსამართლის განჩინების არსებობისას, ამასთან, ვრცელდება თუ არა ამ პროცესზე ეფექტური გარე კონტროლი.
110. ის გარემოება, რომ ადამიანებმა იციან კანონის მიხედვით, რომ ნებისმიერი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების თაობაზე ინფორმაცია ინახება, ნორმას მხოლოდ ამ თვალსაზრისით განჭვრეტადს ხდის, თუმცა ვერ უზრუნველყოფს/განაპირობებს მის კონსტიტუციურობას. სწორედაც რომ პირიქით - როდესაც ადამიანებმა იციან, რომ მათი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები არა მხოლოდ ხელმისაწვდომია სახელმწიფოსთვის, არამედ საკმაოდ დიდი დროის განმავლობაში ინახება კიდეც, რაც სახელმწიფოს აძლევს ადამიანის პირადი ცხოვრების თაობაზე გარკვეული და ხშირად მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ფლობის/შენახვის უფლებას, ცხადია, ამან შესაძლოა, თავისთავად, გამოიწვიოს მათი ქცევის რეგულირება, დააკორექტიროს ადამიანების ურთიერთობები, დააბრკოლოს მათი განვითარების შესაძლებლობა საკუთარი არჩევანის, სურვილების, მიზნების, განზრახვების მიხედვით. გარდა ამისა, ეს არის ერთგვარად ფსიქოლოგიური წნეხი, რადგან ადამიანს, ნებსით თუ უნებლიედ, უწევს დაფიქრება, ღელვა იმაზე, მისი პირადი სივრცე ხომ არ კონტროლდება, ხელმისაწვდომი ხომ არ არის სახელმწიფოსთვის. დამოუკიდებლად იმისგან, ადამიანი ამ განცდის ტყვეობაში მოხვდება თუ არა და საბოლოოდ შეცვლის/ დააკორექტირებს თუ არა საკუთარ ქცევებს, ამაზე დაფიქრების მოტივაციის არსებობაც კი წარმოადგენს ადამიანის თავისუფლებაში მძიმე ჩარევას.
111. ნიშანდობლივია, რომ სადავო ნორმა არც დამოუკიდებლად და არც სისტემური განმარტების გზით, არ იძლევა იმ დასკვნის გამოტანის შესაძლებლობას, რომ ის ხელისუფლებას ავალდებულებს ინდივიდუალურ მიდგომას და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მიზნის - პრობლემის მასშტაბის და მნიშვნელობის პროპორციული ვადით (ერთი დღიდან 2 წლამდე) ინფორმაციის შენახვას. როგოროც აღინიშნა, სადავო ნორმა ითვალისწინებს ყველა, ნებისმიერი მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვას. სწორედ ეს გარემოება მიუთითებს კანონმდებლის განზრახვაზე ყველა ამ მონაცემის სრულად ორი წლის ვადით შენახვის თაობაზე იმ მიზნით და გათვლით, რომ დროის განმავლობაში ამ ინფორმაციიდან რომელიმე შეიძლება აღმოჩნდეს რელევანტური გამოძიებისთვის. როდესაც მონაცემების შენახვა ხდება თავის დაზღვევის მიზნით, რომ შესაძლოა რომელიმე მათგანი გამოდგეს ამა თუ იმ დანაშაულის გამოძიებისთვის, ბუნებრივია, რომ ამ მიზანმიმართულების პირობებში ყოველ ჯერზე მოხდება ვადის მაქსიმალურად გამოყენება.
112. მაშასადამე, სადავო ნორმა ბლანკეტურად ითვალისწინებს რა მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების 2 წლის ვადით შენახვას, ის ვერ იქნება მიჩნეული მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებად. მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნები, რომელთა დაცვის აუცილებლობის მოტივითაც მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვა შესაძლებელი უნდა იყოს, ამის საპირწონედ თითოეული ადამიანის პირადი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ასპექტების თაობაზე ინფორმაციის შენახვა საკმაოდ ინტენსიური ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში. ამიტომ, ცხადია, დრო ჩარევის ინტენსივობას და, შესაბამისად, უფლების დარღვევის რისკებს პირდაპირპროპორციულად ზრდის, რაც ბუნებრივად ავალდებულებს ხელისუფლებას, მაქსიმალურად შეზღუდოს დროში უფლებაში ასეთი ჩარევა.
113. ზემოაღნიშნული არგუმენტების გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმა ერთდროულად იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 და მე-20 მუხლების დარღვევას. კერძოდ, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების კოპირება/შენახვის თავად ფაქტი, არის ერთგვარად მსუსხავი ეფექტის მქონე ადამიანებისთვის, რადგან მათ იციან, რომ სახელმწიფო ფლობს და 2 წლის განმავლობაში ინახავს თითოეულის პერსონალური ხასიათის/შინაარსის ამსახველ მნიშვნელოვან ინფორმაციას. როგორც უკვე აღინიშნა, ხანგრძლივი ვადით ამ ინფორმაციის შენახვა და მით უფრო, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე მასზე ხელმისაწვდომობის საფრთხეების გამოსარიცხად კონტროლის ეფექტური და საკმარისი მექანიზმების არარსებობა, თავისთავად ზრდის ალბათობას და ინტენსივობას ამ თვალსაზრისით დაუცველობის შეგრძნებისა. ამდენად, ასეთ პირობებში, სახელმწიფოს მიერ მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების შენახვის ფაქტმა შესაძლოა მნიშვნელოვნად დააკორექტიროს მათი კომუნიკაცია, ცალკეულ შემთხვევაში კონკრეტულ პირებთან კონკრეტულ ურთიერთობაზე უარის თქმის ჩათვლით. ასეთ პირობებში კი შეუძლებელია ადამიანის თავისუფალ განვითარებაზე საუბარი. ადამიანების პირადი ცხოვრების, სივრცის გაუმართლებელი, არაპროპორციული კონტროლი თრგუნავს მათ თავისუფალ თვითგამორკვევას და ფუნდამეტური უფლებების სრულყოფილად, მათი ნების შესაბამისად გამოყენების ინიციატივას, შედეგად, აფერმკრთალებს ადმიანების თვითრეალიზაციის, განვითარების შანსს.
114. იმავდროულად, როგორი უმნიშვნელოც არ უნდა იყოს ადამიანის ქცევებში ამ მიზეზით ცვლილება ან/და თუნდაც არც არაფერი შეცვალოს, თავისთავად, ფიქრი/დაფიქრება იმაზე, რომ ასეთი ინფორმაცია შესაძლოა ხელმისაწვდომი გახდეს სახელმწიფოსთვის, უკვე დამაბრკოლებელია უფლებით სარგებლობის პროცესში. ადამიანები, პირადი არჩევანის, გადაწყვეტილების მიხედვით ქმედებისას არ უნდა იდგნენ კომპრომისის საჭიროების წინაშე - საჯარო ინტერესის დაცვისთვის უპირატესობის მინიჭების გამო უარი თქვან მათი ნების შესაბამისად საკუთარი ცხოვრების, ყოველდღიურობის წარმართვაზე. ისევე, როგორც არ უნდა სჭირდებოდეთ ამ არასასურველი კომპრომისის დაძლევა პირადი სივრცის განსაჯაროების გარისკვით.
115. მაშასადამე, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (გამოძიებაზე პასუხისმგებელი და პროფესიულად დაინტერესებული ორგანოს) მიერ ფლობა, ამასთან, უფლების განგრძობითი, პერმანენტული შეზღუდვა სადავო ნორმით გათვალისწინებული ხანგრძლივი დროის (2 წელი) განმავლობაში, იმავდროულად, ასეთი ინფორმაციის კონფიდენციალურობის და ხელშეუხებლობის მყარი, საკმარისი და ეფექტური გარანტიების არარსებობის პირობებში წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლით გარანტირებული პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებაში გაუმართლებლად ინტენსიურ ჩარევას და, შესაბამისად, მის დარღვევას.
116. სადავო ნორმა იწვევს ასევე საქართველოს კონსიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევასაც. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება იცავს არა მხოლოდ კომუნიკაციის შინაარსს, არამედ, მათ შორის, როდის როგორ, რა სიხშირით, ვის შორის შედგა კომუნიკაცია. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებასთან კავშირის გამორიცხვისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის ვერ იქნება გასაზიარებელი მოპასუხის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ: ა)ეს თავისი შინაარსით ფორმალურად არ არის კონკრეტულად გაცვლილი ინფორმაციის არსი; ბ)რომ ასეთი ინფორმაციის მხოლოდ კოპირება და შენახვა ხდება და არა იმთავითვე გაცნობა; პირველ არგუმენტზე სასამართლომ უკვე გასცა პასუხი. თვისობრივად მაიდენტიფიცირებელი მონაცემები ინფორმაციულობის ხარისხის თვალსაზრისით, ცალკეულ შემთხვევაში შეიძლება მნიშვნელოვნად არ ჩამოუვარდებოდეს კომუნიკაციის კონკრეტულ შინაარსს. მიუხედავად იმისა, რომ ამ შემთხვევაში ინდივიდის მიერ განხორციელებული მთლიანი აქტივობის რეკონსტრუქცია შეუძლებელია, მაინც რჩება შესაძლებლობა, დეტალური ანალიზის შედეგად მოხდეს ინდივიდის პერსონალური პროფილის შექმნა, მისი ცხოვრების წესის და დამოკიდებულებების შესახებ გარკვეული დასკვნების გაკეთება. რაც შეეხება მეორე არგუმენტს, პერსონალური ინფორმაციის სახელმწიფოს ხელთ არსებობა, მისი შემდგომი გაცნობის/გამოყენების გარეშეც, უკვე არის ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩარევა. თუმცა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის დარღვევის მტკიცებისთვის გადამწყვეტია ამ ინფორმაციაზე სახელმწიფოს ხელმისაწვდომობაზე კონტროლის არასაკმარისი და არაეფექტური ბერკეტების არსებობა. როგორც უკვე აღინიშნა, არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე და, იმავდროულად, გადაუდებელი აუცილებლობის მდგომარეობის არარსებობისას უფლებამოსილი ორგანოს მიერ კოპირებულ და შენახულ მაიდენტიფიცირებელ მონაცემებზე ხელმისაწვდომობის რეალური რისკები. ეს კი, თავისთავად, ფიქციად აქცევს კანონის ზოგად ჩანაწერს ასეთი ინფორმაციის მოსამართლის განჩინებით ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით. მაშასადამე, მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ შენახვის ფაქტი, მისი მხოლოდ მოსამართლის გადაწყვეტილებით ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის ეფექტური, საკმარისი გარანტიების გარეშე და შედეგად, მოსამართლის გვერდის ავლით ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის დაშვებით (ვერგამორიცხვით), ვერ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს და იწვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ფუნდამენტური უფლების დარღვევას.
117. ყოველივე ზემოაღნისნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები, მართალია, ემსახურება ლეგიტიმურ მიზნებს, მაგრამ არ წარმოადგენს ამ მიზნების მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ, პროპორციულ საშუალებას. სადავო ნორმები შესაძლებლობას აძლევს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს, თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით, მოიპოვოს პირადი ხასიათის ინფორმაცია განუსაზღვრელ პირთა წრის შესახებ. მართალია, არსებობს პრეზუმფცია, რომ შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე ორგანო ბოროტად არ ისარგებლებს ამ ტექნიკური საშუალებებით, თუმცა რეალურ დროში პირადი ხასიათის ინფორმაციის მოპოვების ტექნიკური შესაძლებლობის (მათ შორის პროგრამული უზრუნველყოფის) შექმნა, ფლობა, ადმინისტრირება და ამ საშუალებების გამოყენებით პირადი ხასიათის ინფორმაციაზე პირდაპირი წვდომის შესაძლებლობა, ასევე მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების (მეტადატის) კოპირება და შენახვა ისეთი უწყების მიერ, რომელსაც მინიჭებული აქვს გამოძიების ფუნქცია ან არის პროფესიულად დაინტერესებული ამ ინფორმაციის გაცნობით, ქმნის პირად ცხოვრებაში დაუსაბუთებელი ჩარევის მომეტებულ საფრთხეს.
118. იმავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს რა, რომ წინამდებარე გადაწყვეტილების სათანადოდ აღსრულება მოითხოვს როგორც ფუნდამენტური საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელებას, ისე ახალი კანონმდებლობის შესაბამისად შემოღებული სისტემის ინსტიტუციურ და ტექნიკურ უზრუნველყოფას, აუცილებლად მიიჩნევს გადაწყვეტილების აღსასრულებლად გონივრულად საკმარისი დროის გათვალისწინებას. ასეთ ობიექტურად საკმარის ვადად საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 31 მარტამდე პერიოდი მიაჩნია.
III
სარეზოლუციო ნაწილი
საქართველოსკონსტიტუციის 89-ე მუხლისპირველიპუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტების და 45-ე მუხლის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:
1. დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N625 (საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).
2. ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება და ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება.
3. დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N640 (საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).
4. ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება, ამავე პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადება, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილი და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილი.
5. გადავადდეს 2017 წლის 31 მარტამდე საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 83 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, ამავე პუნქტის “ბ“ ქვეპუნქტის პირველი წინადადების, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის 31-ე ნაწილის და ამავე კოდექსის 1433 მუხლის მე-4 ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ.
6. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.
7. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.
8. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.
9. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს “საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” 15 დღის ვადაში.
კოლეგიის წევრები:
კონსტანტინე ვარძელაშვილი
ქეთევან ერემაძე
მაია კოპალეიშვილი
მერაბ ტურავა