თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის N181 დადგენილება

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

საქათველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია არის არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელის ერთ-ერთ საქმიანობას გარემოს საკითხებთან დაკავშირებული პრობლემების ადვოკატირება წარმოადგენს. საია საკუთარი წარმომადგენლების მეშვეობით ხშირად მონაწილეობს გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში. აქედან გამომდინარე, წინამდებარე სარჩელის მიზნებისთვის, საია წარმოადგენს სარჩელის შეტანაზე უფლებამოსილ პირს. გარემოს დაცვით საკითხებში პირის მონაწილეობა რეგულირდება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით, რომლის მე-2 მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, იურიდიული პირი შეიძლება იყოს დაინტერესებული მხარე. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 86-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ყველას აქვს უფლება აწარმოოს ურთიერთობა ადმინისტრაციულ ორგანოსთან წარმომადგენლის მეშვეობით. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, დმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია წარმომადგენელს მოსთხოვოს მისი წარმომადგენლობის დამადასტურებელი საბუთი. ეს ნორმა უფლებას აძლევს საიას, გარემოს დაცვის საკითხებთან დაკავშირებით მონაწილეობა მიიღოს წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის მიერ გაცემული მინდობილობის საფუძველზე. გაეროს კონვენცია „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობისა და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე ხელმისაწვდომობის შესახებ“ (რატიფიცირებული საქართველოს მიერ 30/10/2001 წელს), ამ კონვენციის მე-6 მუხლი მონაწილე სახელმწიფოებს ავალდებულებს, მისცეს დაინტერესებულ საზოგადოებას გარემოს დაცვის საკითხებში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობა. კონვენციის მე-2 მუხლის მე-5 პუნქტი განმარტავს „დაინტერესებული საზოგადოების“ ცნებას: „„დაინტერესებული საზოგადოება“ ნიშნავს საზოგადოებას, რომელსაც ეხება ან შესაძლოა შეეხოს გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებების მიღება ან რომელიც დაინტერესებულია გარემოს დაცვის სფეროში გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობით; არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც ხელს უწყობენ გარემოს დაცვასა და პასუხობენ ეროვნული კანონმდებლობის ყველა მოთხოვნას, განიხილებიან როგორც დაინტერესებული სუბიექტები.“

საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციაში მითითებული ადამიანის ძირითადი უფლებები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება აგრეთვე იურიდიულ პირებზე. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა გასაჩივრებულია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის შემდეგ სიტყვებთან მიმართებაში: „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით.“ 2016 წლის 14 დეკემბერს საოქმო ჩანაწერით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არსებითად განსახილველად მიიღო იურიდიული პირის „მწვანე ალტერნატივას“ სარჩელი. ამ საქმეში დავის საგანს წარმოადგენდა „წიაღის შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის სიტყვების „დაუშვებელია სახელმწიფო საინფორმაციო ფონდებში შეტანილი ინფორმაციის გაცემა სხვა იურიდიულ და ფიზიკურ პირზე ინფორმაციის მესაკუთრის თანხმობის გარეშე“ კონსტიტუციის ძველი რედაქციის 37-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებაში, რომლის მიხედვითაც, „ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ.“

დღეისათვის ყველას უფლებამ, დროულად მიიღოს სრული ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ, გადაინაცვლა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პუნქტში. ყველას უფლება მონაწილეობა მიიღოს გარემოსდაცვით საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და მიიღოს სრული ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის თაობაზე, არის ერთი - გარემოს დაცვის უფლების ორი სხვადასხვა კომპონენტი. ამის მიუხედავად, ეს გარემოება გავლენას არ ახდენს როგორც ერთ, ისე მეორე უფლებასთან მიმართებაში იურიდიული პირის სამართალსუბიექტობაზე. თუკი იურიდიულ პირს უფლება აქვს, სახელმწიფოსაგან მიიღოს ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის თაობაზე, აქედან გამომდინარე, მას ლოგიკურად უნდა ჰქონდეს უფლება, მონაწილეობა მიიღოს იმ ადმინისტრაციულ წარმოებაში, რაც ემსახურება გადაწყვეტილების მიღებას გარემოს დაცვის საკითხზე. ამგვარად, სადავო ნორმა უშუალოდ ლახავს როგორც ფიზიკური პირის, ისე იურიდიული პირის უფლებას, მონაწილეობის მიღების შესაძლებლობას.

ამ სარჩელში სულხან სალაძე, ერთი მხრივ, წარმოადგენს საიას, როგორც ამ ორგანიზაციის წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირი, მეორე მხრივ, თავად სულხან სალაძე, როგორც ფიზიკური პირი არის დამოუკიდებელი მოსარჩელე, რომელსაც სადავო ნორმამ შეუზღუდა გარემოს დაცვის საკითხებში გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

დავის საგანი არის კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, რომელიც მიღებულია ორგანული კანონის ძალის მქონე პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე. „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის #1 დეკრეტის პირველი მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, საქართველოს მთავრობას მიეცა უფლება, დადგენილებით განსაზღვროს საჯარო სერვისებისა და ადმინისტრაციული საქმისწარმოების განხორციელების საქართველოს კანონმდებლობისაგან განსხვავებული წესები. პრეზიდენტის დეკრეტის ეს დანაწესი ეხება კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული უფლების შეზღუდვას. კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებულია ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საქმის გონივრულ ვადაში სამართლიანად განხილვის უფლება. ეს უფლება იცავს პირის შესაძლებლობას მონაწილეობა მიიღოს ადმინისტრაციულ წარმოებაში და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი ადმინისტრაციული წარმოების უფლების მიღმა რჩება გარემოს დაცვის საკითხზე ადმინისტრაციული წარმოების ჩატარების საკითხი, რაც სპეციალურად გარანტირებულია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-11 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს ფარგლების სწორად იდენტიფიცირების და ერთმანეთისაგან გამიჯვნის მნიშვნელობას საქართველოს კონსტიტუციის ჯეროვანი განმარტებისათვის. სასამართლოს მითითებით „საქართველოს კონსტიტუციის სულისკვეთება მოითხოვს, რომ თითოეული უფლების დაცული სფერო შესაბამის კონსტიტუციურ დებულებებში იქნეს ამოკითხული. კონსტიტუციის განმარტების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა უზრუნველყოს კონსტიტუციით დადგენილი წესრიგის დაცვა, კონსტიტუციის დებულებების გააზრება მათი მიზნებისა და ღირებულებების შესაბამისად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №3/2/588 გადაწყვეტილება „საქართველოს მოქალაქეები – სალომე ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციის განსხვავებული ნორმებით დაცული უფლებების ფარგლების ხელოვნური გაფართოება, უფლებებს შორის კონსტიტუციით გავლებული ზღვრის წაშლა, ვერც უფლების დაცვას მოემსახურება და ვერც კონსტიტუციით დადგენილ წესრიგს უზრუნველყოფს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 20 დეკემბრის №1/7/561,568 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩანაწერი: „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით“ არის Lex Specialis კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული სამართლიანი ადმინისტრაციული წარმოების მიმართ. იმის მიუხედავად, რომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულია სამართლიანი ადმინისტრაციული წარმოების უფლება, გარემოს დაცვის საკითხზე ადმინისტრაციული წარმოების უფლება ვერ იქნება მოცული კონსტიტუციის მე-18 მუხლით, ვინაიდან ეს უფლება სპეციფიკურად არის გათვალისწინებული კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით. ამგვარად, პრეზიდენტის დეკრეტით მთავრობაზე კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული უფლების შეზღუდვის დელეგირებისას, მთავრობას არ ჰქონდა უფლება, შეეზღუდა კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებული გარემოსდაცვის საკითხზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის უფლება. პრეზიდენტის დეკრეტში არაფერია ნათქვამი გარემოსდაცვით საკითხებზე სპეციფიკური ადმინისტრაციული წესების შემოღების თაობაზე. დეკრეტში კონსტიტუციის მე-18 მუხლის შეზღუდვასთან დაკავშირებული არსებული ჩანაწერი, ვერ იქნებოდა საკმარისი საფუძველი მთავრობისათვის, დადგენილებით შეეზღუდა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლება. ამიტომ მთავრობის გასაჩივრებულ დადგენილებაზე მსჯელობა შესაძლებელია პრეზიდენტის ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტის გასაჩივრების გარეშე. პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე მთავრობას შეეძლო თავისი დადგენილებით ნებისმიერი სხვა ადმინისტრაციული წარმოების წესი დაედგინა, გარდა ისეთი ადმინისტრაციული წარმოებისა, რომელიც გარემოს დაცვის საკითხის გადაწყვეტასთან არის დაკავშირებული.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმა

2020 წლის 21 მარტს, საქართველოს პრეზიდენტის N1 დეკრეტით საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა. აღნიშნული დეკრეტის საფუძველზე მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის N181 დადგენილებით დამტკიცდა საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებები. მოსარჩელე სადაოდ ხდის წინამდებარე დადგენილების მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტს, რომლის მიხედვითაც „გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით (შემდგომში – კოდექსი) გათვალისწინებული სკოპინგის დასკვნისა და გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების გაცემისთვის დაწყებული ადმინისტრაციული წარმოებები (რომელთა მიმდინარეობისას კოდექსით გათვალისწინებული საჯარო განხილვები ვერ ჩატარდა/ჩატარდება ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების პრევენციის მიზნით) განხორციელდეს საჯარო განხილვის ჩატარების გარეშე და ადმინისტრაციულ წარმოებაში საზოგადოების მონაწილეობა და მის მიერ მოსაზრებებისა და შენიშვნების წარდგენის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილ იქნეს წერილობით ან/და ელექტრონული საშუალებით, კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად“.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მოსარჩელე მხარეს სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად მიაჩნია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით“ შეზღუდვის ფორმალურ მოთხოვნებთან. შეზღუდვას შესაძლოა ჰქონდეს მკაფიოდ გამოხატული ლეგიტიმური მიზანი, შერჩეული შეზღუდვა ასევე შესაძლოა თანაზომიერიც იყო ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, თუმცა ეს საკითხები წყდება ნორმის კონსტიტუციასთან მატერიალურ-სამართლებრივი საკითხის გადაწყვეტისას, რაც ამ სარჩელით არ არის სადავოდ ქცეული. რასაც სადავოდ ვხდით, არის ის, რომ მთავრობას არ ჰქონდა უფლება, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების თაობაზე გამოცემული პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე შეეზღუდა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლება.

2. უფლებაში ჩარევა

სადავო ნორმის მიხედვით გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით გათვალისწინებული სკოპინგის დასკვნისა და გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებისთვის დაწყებული ადმინისტრაციული წარმოებები უნდა განხორციელდეს საჯარო განხილვის ჩატარების გარეშე. ხოლო ადმინისტრაციულ წარმოებაში საზოგადოების მონაწილეობა და მის მიერ მოსაზრებებისა და შენიშვნების წარდგენის შესაძლებლობა უზრუნველყოფილ უნდა იქნეს წერილობით ან/და ელექტრონული საშუალებით, კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად.

საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის ბოლო წინადადების მიხედვით, გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით. გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის 34-ე მუხლის მიხედვით, მოსაზრებები და შენიშვნები ადმინისტრაციულ ორგანოს შეიძლება წარედგინოს ა) წერილობით; ბ) ზეპირად, საჯარო განხილვის დროს; გ) ელექტრონული საშუალებით, თუ ის იძლევა ავტორისა და გამომგზავნის სარწმუნო იდენტიფიცირების შესაძლებლობას. როგორც ვხედავთ, აღნიშნული მუხლი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გარემოსდაცვითი საკითხების გადაწყვეტილებების მიღებისას მოსაზრებების წარდგენის სამ ალტერნატიულ ფორმას ითვალისწინებს. სადავო ნორმის მიხედვით გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებისთვის დაწყებული ადმინისტრაციული წარმოებები, რომელთა მიმდინარეობისას კოდექსით გათვალისწინებული საჯარო განხილვები ვერ ჩატარდა/ჩატარდება ახალი კორონავირუსის შესაძლო გავრცელების პრევენციის მიზნით, უნდა განხორციელდეს საჯარო განხილვის ჩატარების გარეშე. შესაბამისად, სადავო ნორმა გამორიცხავს გარემოსდაცვითი საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლებას საჯარო განხილვისას ზეპირი ფორმით.

სადავო ნორმა ზღუდავს გარემოს დაცვის გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობას მანერის თავლსაზრისით და კონკრეტული დროით. საგანგებო მდგომარეობის განმავლობაში გარემოს დაცვის საკითხის გადაწყვეტისას არასამთავრობო ორგანიზაციებს და შესაბამის ფიზიკურ პირებს აქვთ შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღონ შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოში განცხადების/წერილების წარდგენის გზით ან ელექტრონულად: ელექტრონული ფოსტაზე მოსაზრებების გაგზავნის, სოციალურ ქსელში კომენტარების გაკეთების ან ელექტრონული პეტიციის მეშვეობით. სადავო ნორმით ადამიანთა ან საზოგადოებრივი გაერთიანებების ჯგუფებს ეკრძალებათ, ზეპირ და საჯარო სხდომაზე გარემოს დაცვის საკითხზე საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმა და ფიზიკური კონტაქტის გზით გადაწყვეტილების მიღებაზე უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგანოზე დარწმუნება. ეს სხვა არაფერია თუა რა შინაარსობრივად ნეიტრალური დროისა და მანერის თვალსაზრისით რეგულირება, რაც გამოიყენება გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლების საქმეებში და რელევანტურია მოცემულ შემთხვევაშიც.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით სახეზეა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვებით „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით“ დაცულ უფლებაში ჩარევა.

3. უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვა უნდა შეიცავდეს ფორმალურ და შინაარსობრივ გარანტიებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დამდგენი კონსტიტუციური ნორმები, რიგ შემთხვევებში, მოითხოვენ, რომ ძირითად უფლებაში ჩარევა განხორციელდეს კონკრეტული სამართლებრივი ფორმის დაცვით. აღნიშნული ფორმალური მოთხოვნების დაუცველობა კი, რეგულირების შინაარსის მიუხედავად, იწვევს ძირითადი უფლების შემზღუდავი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას.“[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების მეორე თავის 26-ე პუნქტის თანახმად: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით.“

ძირითადი უფლების კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებით არსებული კონსტიტუციური გარანტიები უზრუნველყოფს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის რეალიზებას, რაც, საბოლოო ჯამში, ემსახურება უზენაესი და წარუვალი კონსტიტუციური ღირებულების - ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების ეფექტურად დაცვას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის შესაბამისად, ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციური პრინციპი „... როგორც წესი, გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად, რაც თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირების ქვაკუთხედს წარმოადგენს. მოცემული ჩანაწერი არ არის დეკლარაციული ხასიათის და იგი მჭიდრო კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან, რომელიც გაცხადებული და განმტკიცებულია კონსტიტუციის პრეამბულით... აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების დანიშნულებას არ წარმოადგენს ხელისუფლების მხოლოდ ფორმალური დაყოფა სხვადასხვა შტოებად, არამედ მისი მიზანია, აღნიშნულ შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების რეალური და ქმედითი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მექანიზმების უზრუნველყოფა, რაც გამოხატულია კიდეც კონსტიტუციის შესაბამის თავებში მოცემული რეგულირებებით, რომლებიც განსაზღვრავს ხელისუფლების თითოეული შტოს კომპეტენციას და მის ურთიერთმიმართებას სხვა შტოებთან“[2]. “სახელმწიფო ხელისუფლების ამგვარი ინსტიტუციონალიზაციის პირობებში შესაძლებელი ხდება სახელისუფლებლო ძალაუფლების უზურპირების პრევენცია, უზენაესი და წარუვალი კონსტიტუციური ღირებულების - ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა.“[3]

საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით“ შეზღუდვა, როგორც ადამიანის უფლების შეზღუდვა შესაძლებელია მხოლოდ კანონის საფუძველზე. შესაბამისად, წინამდებარე კონსტიტუციური დავის ფარგლებში უნდა დავადგინოთ აღნიშნული უფლების შეზღუდვა მოხდა თუ არა ფორმალური მოთხოვნის დაცვით. სხვა სიტყვებით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის მიზნებისთვის უნდა გამოვარკვიოთ შეიძლებოდა თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გათვალისიწინებული უფლების შეზღუდვა მთავრობის დადგენილებით, რომელსაც საფუძვლად უდევს საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი.

ზემოთ დასმულ პრობლემაზე პასუხის გასაცემად მნიშვნელოვანია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/3/611 გადაწყვეტილება საქმეზე შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ. აღნიშნულ საქმეში მთავარ კონსტიტუციურ პრობლემას წარმოადგენდა იმის განსაზღვრა სადავო ნორმა აკმაყოფილებდა თუ არა საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფორმალური კრიტერიუმის მოთხოვნებს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „საკუთრების შეზღუდვის ფორმალური კრიტერიუმი მოითხოვს, რომ შეზღუდვა უნდა განხორციელდეს მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. შესაბამისად, აუცილებელია, არსებობდეს „კანონი“ უფლების შეზღუდვის და აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრისთვის. ამასთან, კანონით უფლების შეზღუდვა დასაშვებია ისე და იმ ზღვრამდე, რომ არ დაირღვეს თავად უფლების არსი.“[4] აღნიშნული გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმდენად, რამდენადაც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიერ დადგენილი ფორმალური კრიტერიუმი ამოიკითხა საქართველოს კონსტიტუციის 94-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებში. ვინაიდან სადავო ნორმა შინაარსით წარმოადგენდა გადასახადის/მოსაკრებლის სტრუქტურის შემოღების წესსა და ოდენობას, ის განსაზღვრული უნდა ყოფილიყო კანონით. სასამართლომ კი საბოლოოდ დაადგინა, რომ „ვინაიდან სადავო რეგულირება განსაზღვრულია არა კანონით, არამედ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით, იგი ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 94-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტის და, შესაბამისად, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიერ დადგენილ ფორმალურ კრიტერიუმს უფლების შეზღუდვის კანონით დადგენის აუცილებლობის თაობაზე და გაუმართლებლად არღვევს მოსარჩელე მხარის საკუთრების უფლებას. შედეგად, სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.“[5]

საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული უფლებების მიმართების დასადგენად კონსტიტუციის სხვა დებულებებთან მიმართებით კიდევ ერთი მნიშვნელოვან განმარტებას წარმოადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის N3/1/659 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-20 პუნქტში გაკეთებული განმარტება. კერძოდ, „ამასთან ერთად, გასათვალისწინებელია, რომ, მართალია, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ფიზიკური და იურიდიული პირების კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით, თუმცა „კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელებისას იგი [საკონსტიტუციო სასამართლო] კონსტიტუციას განიხილავს როგორც ერთიან ორგანიზმს. [და] შეუძლებელია, სადავო საკითხის კონსტიტუციურობის სრულფასოვანი გადაწყვეტა, თუ სასამართლო კონსტიტუციის ნორმებს ერთმანეთთან კავშირში არ წაიკითხავს/განმარტავს“[6]. ამას გარდა, რიგ შემთხვევებში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავს მიღმა არსებული დებულებები ძირითადი უფლებების სტრუქტურის, მათი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დაცვის სტანდარტების შემავსებელი ნაწილებია.

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმის შეზღუდვა მოხდა საქართველოს მთავრობის N181 დადგენილებით, რომელის სამართლებრივ საფუძველსაც წარმოადგენს საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი. საქართველოს მთავრობის №181 დადგენილების პირველ მუხლში აღნიშნულია: „„საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებასთან დაკავშირებით გასატარებელ ღონისძიებათა შესახებ“ საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტის № 1 დეკრეტის საფუძველზე, დამტკიცდეს თანდართული „საქართველოში ახალი კორონავირუსის (COVID-19) გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებები.“ ამგვარად, სადავო ნორმის გამოცემის საფუძვლად საქართველოს მთავრობა მიუთითებს პრეზიდენტის დეკრეტზე. რომ არა პრეზიდენტის დეკრეტი, მთავრობა ვერ შეზღუდავდა გარემოსადაცვით საკითხებზე ადმინისტრაციული წარმოების ჩატარების წესს.

საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით გამოსცემს ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტებს, რომლებიც მოქმედებს შესაბამისი საომარი ან საგანგებო მდგომარეობის გაუქმებამდე. საქართველოს პრეზიდენტის 2020 წლის 21 მარტს N1 დეკრეტიც სწორედ ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტია, რომლითაც საქართველოს მთავრობაზე მოხდა მთელი რიგი უფლებების დელეგირება. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტი განსაზღვრავს პრეზიდენტის უფლებამოსილებას შეზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დაცული მთელი რიგი უფლებები. შესაბამისად, აღნიშნული მუხლში ჩამოთვლილი უფლებები წარმოადგენს იმ უფლებებს, რომლის შეზღუდვაზე დელეგირებაც შეიძლება მოხდეს საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლის მიხედვით, პრეზიდენტს არ შეუძლია დეკრეტით შეზღუდოს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაცული უფლებები. შესაბამისად, ვინაიდან პრეზიდენტის დეკრეტით არ შეიძლება 29-ე მუხლის პირველი ნაწილით დაცული უფლებების შეზღუდვა, ასევე არ შეიძლება ამ უფლების შეზღუდვის დელეგირებაც, რადგან დელეგირების ეგზისტენციალურ საფუძველს წარმოადგენს უფლებამოსილება, რომელიც ამ შემთხვევაში არ არსებობს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვინაიდან კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლება შეზღუდულია საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე გამოცემული მთავრობის დადგენილებით, ხოლო საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტით არ შეიძლება შეიზღუდოს აღნიშნული კონსტიტუციური უფლება, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის შეზღუდვის ფორმალურ კრიტერიუმებს, რის გამოც არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

აღნიშნული არ გულისხმობს იმას, რომ პარლამენტს არა აქვს უფლება, შეზღუდოს ადამიანის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს გარემოსადაცვით საკითხზე პირის მონაწილეობის მანერის თვალსაზრისით. თავად კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტიც მიუთითებს, რომ გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით. ამ კონსტიტუციურ დებულებაში სიტყვა ,,კანონზე“ მითითება განმარტებული უნდა იყოს იმგვარად, პარლამენტს აქვს უფლება, კანონით გაითვალისწინოს გამონაკლისი შემთხვევები, როცა შეიზღუდება დაინტერესებული პირების ფიზიკური, უშუალო მონაწილეობა გარემოს დაცვის საკითხებთან ჩატარებულ ადმინისტრაციულ წარმოებაში. თუმცა ეს არ შეიძლება მოხდეს საგანგებო მდგომარეობის დროს გამოცემული დეკრეტით ან ასეთი დეკრეტის საფუძველზე მთავრობის დადგენილებით.

კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე: „საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეზღუდოს კონსტიტუციის მე-13, მე-14, მე-15, მე-17, მე-18, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებში ჩამოთვლილი უფლებები. საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს საქართველოს პრეზიდენტს უფლება აქვს ქვეყანაში ან მის რომელიმე ნაწილში დეკრეტით შეაჩეროს კონსტიტუციის მე-13 მუხლის მე-2−მე-6 პუნქტების, მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-15 მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-17 მუხლის მე-3, მე-5 და მე-6 პუნქტების, მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის და მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედება. საქართველოს პრეზიდენტი ამ პუნქტით გათვალისწინებულ დეკრეტს დაუყოვნებლივ წარუდგენს პარლამენტს დასამტკიცებლად. დეკრეტი უფლების შეზღუდვის შესახებ ძალაში შედის გამოცემისთანავე, ხოლო ნორმის შეჩერების შესახებ − პარლამენტის მიერ დამტკიცებისთანავე. დეკრეტი უფლების შეზღუდვის შესახებ მტკიცდება ამ მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესით.“

კონსტიტუციის შემქმნელებმა პრეზიდენტს ცალსახა უარი უთხრეს, საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის შემთხვევაში დეკრეტით შეეზღუდა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული გარემოსდაცვით საკითხებში მონაწილეობის უფლება, იმით, რომ კონსტიტუციის 29-ე მუხლი საერთოდ გამოტოვეს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ჩამონათვალიდან. კონსტიტუციის შემქმნელთა მიზანი იყო ის, რომ პრეზიდენტს საგანგებო მდგომარეობაში დეკრეტით არ შეეზღუდა გარემოს დაცვითი უფლების რომელიმე კომპონენტი, მათ შორის ზეპირ სხდომაზე დაინტერესებული ფიზიკური და იურიდიული პირების უშუალო მონაწილეობის შესაძლებლობა. კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარემოსდაცვით საკითხებში მონაწილეობის შეზღუდვა მხოლოდ ორდინალური საკანონმდებლო პროცედურის გზით მიღებული კანონის შედეგი შეიძლება იყოს, რომელიც გადის ჯეროვანი საკანონმდებლო განხილვის პროცედურებს და ძალაშიც მხოლოდ ამის შემდეგ შედის. მოცემულ შემთხვევაში დეკრეტით დადგენილი შეზღუდვა მოქმედებას იწყებს მისი გამოცემის მომენტიდან და ზოგადი წესის მიხედვით, მოქმედებას იწყებს იმ დრომდე, ვიდრე მას პარლამენტი დაამტკიცებს. კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, უკვე ძალაში შესულ დეკრეტს პარლამენტი ამტკიცებს შეკრებისთანავე, იმავე სხდომაზე. ამგვარად, უფლებაში ჩარევის ფორმალური ლეგიტიმურობის თვალსაზრისით, ვითარება არ იცვლება იმით, რომ დეკრეტის დამტკიცებაში მონაწილეობს პარლამენტიც. საგანგებო ვითარების შემთხვევაში პარლამენტი მხოლოდ რატიფიცირებას უკეთებს უკვე ძალაში მყოფ დეკრეტს და დეკრეტით დადგენილი შეზღუდვა არ არის ორდინალური საკანონმდებლო პროცესის შედეგი.

კონსტიტუციის 29-ე და 71-ე მუხლის ერთობლივი ანალიზიდან შეიძლება შემდეგი დასკვნის გამოტანა:

1) გარემოსდაცვით საკითხზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის მიღება არ არის აბსოლუტური უფლება, ვინაიდან ეს უფლება, თავად 29-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე შეიძლება შეიზღუდოს კანონით

2) კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტიდან კონსტიტუციის 29-ე მუხლით აღიარებული უფლების გამოტოვება გულისხმობს იმას, რომ გარემოსდაცვითი უფლების არც ერთი კომპონენტი არ შეიძლება შეზღუდოს პრეზიდენტის დეკრეტით;

3) გარემოსდაცვითი უფლების შეზღუდვა უნდა ხდებოდეს სრულყოფილი და ხარისხიანი საკომიტეტო/საპარლამენტო განხილვების შედეგად და არა დაუყოვნებლივ, საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის შემთხვევის პარლამენტის შეკრების დღეს პარლამენტის სხდომაზე; გონივრულ დროში და არა ნაჩქარევი პროცედურით ამ უფლების შეზღუდვა არის ის, რის გამოც კონსტიტუციის შემქმნელებმა შეგნებულად გამოტოვეს კონსტიტუციის 29-ე მუხლი კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტში არსებული ჩამონათვალიდან.

4) გარემოსდაცვითი უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვა ძალაში უნდა შედიოდეს საპარლამენტო განხილვების დასრულების პრეზიდენტის ან პარლამენტის თავმჯდომარის მიერ შეზღუდვის დამდგენ კანონზე ხელმოწერის გზით და არა მაშინ, როცა პრეზიდენტი ორგანული კანონის ძალის მქონე დეკრეტს პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით გამოსცემს და მხოლოდ შეზღუდვის ძალაში შესვლის შემდეგ წარუდგენს ამ დეკრეტს პარლამენტს დასამტკიცებლად. ჯეროვანი, ხარისხიანი საკანონმდებლო პროცედურები ხშირად აუცილებელი მოთხოვნაა იმისათვის, რომ ამა თუ იმ უფლების შეზღუდვამ ამ უფლების დარღვევა არ გამოიწვიოს (იხილეთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე CASE OF ANIMAL DEFENDERS INTERNATIONAL v. THE UNITED KINGDOM 116-ე პუნქტი http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-119244)

5) მაშინ როდესაც პრეზიდენტს თავად არა აქვს თუნდაც პარლამენტის მიერ დამტკიცებული დეკრეტით გარემოსდაცვითი უფლების შეზღუდვის უფლებამოსილება, ის ვერ მოახდენს ამ უფლებამოსილების მთავრობაზე დელეგირებას.

აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს გარემოს დაცვის საკითხზე მონაწილეობის უფლების რეგლამენტაციას კანონით. პრეზიდენტის დეკრეტი არის ორგანული კანონის ძალის მქონე აქტი. აქედან გამომდინარე, შესაძლოა გაჩნდეს მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილი სიტყვა „კანონი“ ხომ არ უშვებს გარემოსდაცვით საკითხებში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვას პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე, რომელსაც არათუ მიმდინარე კანონის, არამედ ორგანული კანონის ძალა აქვს? ამ საკითხზე ცალსახად უარყოფითი პასუხი უნდა იყოს გაცემული.

სწორი დასკვნების გასაკეთებლად კონსტიტუციის 29-ე მუხლი უნდა შევადაროთ კონსტიტუციის მე-17 მუხლს. კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის უფლება უზრუნველყოფილია კანონით.“ კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად: „ამ უფლებათა (აზრის, ინფორმაციის, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა და ინტერნეტის თავისუფლების უფლებები) შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად …“ კონსტიტუციის 29-ე მუხლში აღნიშნულია სიტყვა „კანონი“ უფრო მკაცრია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის ფორმულირება, სადაც აღნიშნულია სიტყვები: „მხოლოდ კანონი.“ ამის მიუხედავად, კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტით, კონსტიტუციის მე-17 მუხლი პირადაპირ არის მითითებული იმ მუხლებს შორის, რომლის შეზღუდვის უფლებაც საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს აქვს პრეზიდენტს დეკრეტით. კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გათვალისწინებულ უფლებაზე, მე-17 მუხლისაგან განსხვავებით, კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მეოთხე პუნქტში არაფერია ნათქვამი. თუ კონსტიტუციის მე-17 მუხლში ჩაწერილი სიტყვა „მხოლოდ კანონი“ საკმარისი იყო იმისათვის, რომ პრეზიდენტს დეკრეტით შეეზღუდა გამოხატვის თავისუფლება, მაშინ რატომ გახდა აუცილებელი კონსტიტუციის 71-ე მუხლში ჩაწერილიყო ის, რომ მე-17 მუხლით დაცული უფლების შესაზღუდად გამოიცემა დეკრეტი, მე-17 მუხლში ჩაწერილი სიტყვა „მხოლოდ კანონი“ საკმარისი არ იქნებოდა კონსტიტუციის ამგვარად წასაკითხად? მეორე მხრივ, რატომ არის საკმარისი 29-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილი სიტყვა „კანონი“ იმისათვის, რომ პრეზიდენტმა დეკრეტით შეზღუდოს გარემოს დაცვის საკითხზე მონაწილეობის უფლება, როცა 71-ე მუხლის საერთოდ არ ახსენებს 29-ე მუხლს? ვინაიდან კონსტიტუცია ერთი მთლიანი ორგანიზმია და როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან ალაფიშვილი და „კს ალაფიშვილი და ყავლაშვილი - საქართველოს ადვოკატთა ჯგუფი“ საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგმიღებულიგადაწყვეტილებისმეორე თავის მე-18 პუნქტში განაცახადა: „საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავს მიღმა არსებული დებულებები ძირითადი უფლებების სტრუქტურის, მათი კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის სტანდარტების შემავსებელი.“ აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტმა დაავიწროვა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტში ჩაწერილი სიტყვა „კანონის“ მნიშვნელობა და მასში არ მოიაზრა სხვა შემთხვევაში ორგანული კანონის ძალის მქონე პრეზიდენტის დეკრეტი. კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი გულისხმობს მხოლოდ ორდინალური წესით საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ კანონს იმის მიუხედავად, ეს იქნება ორგანული თუ მიმდინარე კანონი.

იმ შემთხვევაშიც კი, რომ არ არსებობდეს პრეზიდენტის დეკრეტი ან ამ უკანასკნელით დასაშვები რომც იყოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვა, საქართველოს მთავრობას მაინც არ უნდა ჰქონდეს თავისი დადგენილებით გარემოს დაცვის საკითხზე მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა, ვინაიდან მთავრობის დადგენილება არ არის „კანონი,“ განსხვავებით პრეზიდენტის დეკრეტისაგან, რომელსაც ორგანული კანონის ძალა აქვს. არც პარლამენტს, არც პრეზიდენტს არ ჰქონდა მთავრობაზე გარემოს დაცვის საკითხის გადაწყვეტისას მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა თუნდაც დროის და მანერის თვალსაზრისით, ვინაიდან კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე ეს დასაშვებია კანონით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ეკატერინე ლომთათიძის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-11 პუნქტში განაცხადა: «კანონად» შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს.“ მთავრობის დადგენილება არის აღმასრულებელი საქმიანობის და არა საკანონმდებლო საქმიანობის პროდუქტი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 26 ივლისს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და სს „წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-10 პუნქტში განაცხადა:

„ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დამდგენი კონსტიტუციური ნორმები, რიგ შემთხვევებში, მოითხოვენ, რომ ძირითად უფლებაში ჩარევა განხორციელდეს კონკრეტული სამართლებრივი ფორმის დაცვით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუცია „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). „საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-27). ამდენად, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ფორმალური მოთხოვნების დაუცველობა, რეგულირების შინაარსის მიუხედავად, იწვევს ძირითადი უფლების შემზღუდავი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2018 წლის 26 ივლისს მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და სს „წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-12 პუნქტში ასევე განაცხადა: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციით გარკვეული საკითხების კანონით მოწესრიგების მოთხოვნის უმთავრესი მიზანია, განსაზღვროს, რომ ამა თუ იმ საკითხის რეგულირება პარლამენტის უფლებამოსილებას წარმოადგენს და სწორედ საქართველოს პარლამენტია ის ორგანო, რომელსაც აქვს ლეგიტიმაცია, მიიღოს გადაწყვეტილება ხსენებულ საკითხზე. კონსტიტუციის მსგავსი დანაწესები ერთგვარად გვევლინება როგორც ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის კონკრეტული გამოხატულებები კონსტიტუციის ამა თუ იმ ნორმაში. ამ მოთხოვნასთან ყოველთვის თავისთავადი წინააღმდეგობა ვერ ექნება პარლამენტის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების დელეგირებას სხვა ორგანოზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის N3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78). აღნიშნულიდან გამომდინარე აშკარაა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კანონით მოსაწესრიგებელ საკითხზე პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების სხვა ორგანოზე დელეგირება თავისთავად არაკონსტიტუციური არ არის.“

„შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“-ს საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-13 პუნქტში განაცხადა: „ძირითადი კანონის ეს ლოგიკა მომდინარეობს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპიდან და მისი მიზანი კონსტიტუციური უფლებების დაცვის ფორმალური გარანტიების შექმნაა. უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს ძირითადი ფუნქცია ნორმატიული წესრიგის შექმნაში გამოიხატება. საქართველოს კონსტიტუციით, საკანონმდებლო ორგანოს მინიჭებული აქვს გარკვეული უფლებამოსილებები, რომელთა დელეგირება დაუშვებელია. მაგალითად, იმპიჩმენტის პროცესის განხორციელება, გარკვეული თანამდებობის პირების არჩევა და ა.შ. ნორმატიული აქტების მიღება არ წარმოადგენს ექსკლუზიურად საქართველოს პარლამენტის მიერ განსახორციელებელ კომპეტენციას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკანონმდებლო ორგანო უფლებამოსილია, საქართველოს კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნათა დაცვით, აღმასრულებელ ხელისუფლებას გადასცეს სხვადასხვა საზოგადოებრივი ურთიერთობის მოწესრიგების შესაძლებლობა.“ ამავე გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-16 პუნქტში აღნიშნულია: „ეკონომიკური და ტექნოლოგიური განვითარება წარმოშობს ახალ გამოწვევებს და ქმნის ახალ შესაძლებლობებს. მათი ინტეგრირება და დანერგვა მოითხოვს მოქნილ ნორმატიულ მექანიზმს, რომელიც ხშირ შემთხვევაში არა საკითხის პრინციპულ გადაწყვეტაში, არამედ ამა თუ იმ ტექნიკური პროცესის აღწერაში გამოიხატება.“ ამგვარად, საკანონმდებლო ორგანოს აქვს უფლებამოსილება აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე მოახდინოს მხოლოდ ტექნიკური საკითხების გადაწყვეტილების უფლებამოსილება, იმის გამო, რომ აღმასრულებელი ხელისუფლება უფრო ადვილად ახდენს ადაპტირებას ყოველდღიურ გამოწვევებზე, ვიდრე ეს საკანონმდებლო ხელისუფლებას შეუძლია მისი შემადგენლობის და ხანგრძლივი პროცედურების გათვალისწინებით.

სადავო ნორმით გათვალისწინებულია გარემოს დაცვის საკითხზე მონაწილეობის შეზღუდვა დროისა და მანერის თვალსაზრისით. იმ შემთხვევაშიც, თუ დროის თვალსაზრისით დადგენილი შეზღუდვა შეიძლება იყოს ტექნიკური ხასიათის, მანერის თვალსაზრისით დაწესებული შეზღუდვა ასეთად ვერ იქნება მიჩნეული. სადავო რეგულაციით დაინტერესებულ საზოგადოებას არა აქვს შესაძლებლობა, ჰქონდეს გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან უშუალო კონტაქტი და ზეპირ სხდომაზე აზრის გამოთქმის გზით დაარწმუნოს გარემოს დაცვის საკითხთან დაკავშირებით მისი პოზიციის მართებულობაში. ამის ნაცვლად დაინტერესებულმა საზოგადოებამ გარემოს დაცვის საკითხზე ადმინისტრაციულ ორგანოს ხმა უნდა მიაწვდინოს წერილობით ან ინტერნეტში გაკეთებული კომენტარის საშუალებით, რაც ეფექტურობის თვალსაზრისით ასუსტებს გარემოს დაცვის საკითხზე გადაწყვეტილების მიმღებ პირზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობას. იმის გამო, რომ სუსტდება გარემოს დაცვის საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობის ეფექტი, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა არის პრინციპული და არა ტექნიკური რეგულირება და მისი მიღების კონსტიტუციური უფლებამოსილება გააჩნია საქართველოს პარლამენტს და არა მთავრობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე, რომლითაც დაუშვებელია კონსტიტუციის 29-ე მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა, გამოცემული მთავრობის დადგენილებით ხდება გარემოს დაცვის საკითხების გადაწყვეტაში მონაწილეობის უფლების შეზღუდვა, ამით სადავო რეგულაცია არ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს და შესაბამისად, არღვევს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნას, რომლითაც გარემოს დაცვის საკითხებში მონაწილეობის უფლების რეგლამენტაცია დასაშვებია კანონის საფუძველზე. ამით გაუმართლებლად ირღვევა მოსარჩელეების გარემოს დაცვის საკითხებში მონაწილეობის კონსტიტუციით აღიარებული უფლება. შედეგად სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი სადავო ნორმა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში (Mutatis mutandisსაკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ თავი II პუნქტი 43).

ვითხოვთ არაკონსტიტუციურად და შესაბამისად, ძალადაკარგულად იყოს ცნობილი საქართველოში ახალი კორონავირუსის გავრცელების აღკვეთის მიზნით გასატარებელი ღონისძიებების დამტკიცების შესახებ საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მარტის N181 დადგენილების მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ, II-23.

[2] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6, 7.

[3] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 სექტემბრის №3/4/641 გადაწყვეტილება საქმეზე „ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება „აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ქონების მართვისა და განკარგვის შესახებ“ აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-2.

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/3/611 გადაწყვეტილება საქმეზე შპს „მადაი” და შპს “პალიასტომი 2004” საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს უფროსის წინააღმდეგ, II-27.

[5] იქვე., II-45.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი